quechua slide adf

16
Introducción a la lengua quechua Dr. Antonio Díaz-Fernández [email protected]

Upload: antonio-edmundo-a

Post on 08-Jul-2015

229 views

Category:

Education


7 download

DESCRIPTION

It is a brief summary of Quechua morphology just to introduce the theme to those people who do not know anything about this language.

TRANSCRIPT

Page 1: Quechua slide adf

Introducción a la lengua quechuaDr. Antonio Díaz-Fernández [email protected]

Page 2: Quechua slide adf

I. Glosónimos

Qechuwa = Quechua = Quichua = Runa simi

Page 3: Quechua slide adf

II. Territorio del quechua

Page 4: Quechua slide adf

a) Extensión de las familias quechua y aru

Page 5: Quechua slide adf

b) Variedades de la familia quechua

Page 6: Quechua slide adf

III. Número de quechua-hablantes

Bolivia

Perú

Chile

Ecuador 2,233,000

Perú 4,402,023

Bolivia 1,594,000

Argentina 120,000

Chile

Colombia 5,000

Brasil

Total (estimativo) 8,354,023*

* Cerrón Palomino 1987

Page 7: Quechua slide adf

Academia Mayor de la Lengua Quechua Qheswa Simi Hamut'ana Kuraq Suntur

Es una institución privada dedicada a la investigación y reinvindicación del quechua. Su sede se encuentra en la ciudad del Cusco. Tiene 50 filiales en el mundo, siete en Argentina, que permanentemente difunden sus objetivos de

enseñar el idioma y la cultura andina.

Descuartizamiento de Tupaq Amaru II

Page 8: Quechua slide adf

IV. MORFOLOGIA

1. Sustantivo

Urqu ‘cerro’ > Urqukuna, Urqus ‘cerros’Wasi ‘casa’ > Wasikuna, Wasis ‘casas’Wawqi ‘hermano’ > Wawqikuna, Wawqis ‘hermanos’Atoq ‘zorro’ > Atoqkuna ‘zorros’

Wasi ‘casa’ > Wasis ‘casas’Wasita ‘la casa’ (OD) > Wasista ‘las casas’ (OD)Wasip ‘de la casa’ > Wasispa ‘de las casas’Wasiman ‘a la casa’ > Wasisman ‘a las casas’ Wasimanta ‘desde la casas’ > Wasismanta ‘desde las casas’Wasikama ‘hacia la casa’ > Wasiskama ‘hacia las casas’Wasipi ‘en la casa’ > Wasispi ‘en las casas’ Wasipaq ‘para la casa’ > Wasispaq ‘para las casas’

2. Adjetivo

Warmi ‘mujer’ sumaq warmi ‘mujer linda’sumaq warmis ‘mujeres lindas’

qari ‘varón’ qella qari ‘varón perezoso’

qella qaris ‘varones perezosos’

Page 9: Quechua slide adf

3. Numerales

1 huq 11 chunka huqniyoq2 iskay 12 chunka iskayiyoq 20 iskay chunka3 kimsa 13 chunka kimsayoq 30 kimsa chunka4 tawa 14 chunka tawayoq 40 tawa chunka5 pichka 15 chunka pichkayoq 50 piska chunka6 suqta 16 chunka suqtayoq 60 suqta chunka7 qanchis 17 chunka qanchisniyoq 70 qanchis chunka8 pusaq 18 chunka pusaqniyoq 80 pusaq chunka9 isqun 19 chunka isqunniyoq 90 isqun chunka10 chunka

100 pachak 200 iskay pachak

1,000 waranqa 2,000 iskay waranqa

Page 10: Quechua slide adf

4. Pronombres

Ñoqa ‘yo’ Qam ‘tú, vos’Pay ‘él, ella’ Ñoqayku ‘nosotros (exclusivo, i.e. excluye al oyente)Ñoqanchik ‘nosotros’ (inclusivo, i.e. incluye al oyente)Qamkuna ‘ustedes, vosotros’Paykuna ‘ellos, ellas’

Ñoqayku Boliviamanta kayku ‘nosotros (excluyendo al oyente) somos de Bolivia’

Ñoqanchik Boliviamanta kanchik‘nosotros (incluyendo al oyente) somos de Bolivia’

Page 11: Quechua slide adf

5. Posesivos

-y ‘mi’ Wasiy ‘mi casa’-yki ‘tu’ Wasiyki ‘tu casa’-n ‘su’ Wasin ‘su casa’ (de él)-yku ‘nuestro (exclusivo) Wasiyku ‘nuestra casa’-nchik ‘nuestro’ (inclusivo) Wasinchik ‘nuestra casa’-ykichik ‘vuestro’ Wasiykichik ‘vuestra casa’-nku ‘su’ Wasinku ‘su casa’ (de ellos)

Wawasninku

‘sus hijos’

Page 12: Quechua slide adf

6. Verbo

Presente Pasadomunani amo munarqani amémunanki amés munarqanki amastemunan ame munarqan amómunaniku amemos (excl.) munarqaniku amamos (excl.)munanchis amemos (incl.) munarqanchis amamos (inc.)munankichis uds. amen munarqankichis uds. amaronmunanku ellos amen munarqanku ellos amaron

Futuromunasaq amarémunanki amarásmunanqa amarámunasaqku amaremos (excl.)munasunchis amaremos (incl.)munankichis uds. amaránmunanqaku ellos amarán

munay ‘amar’munasqa ‘amado’munaspa ‘amando’

Page 13: Quechua slide adf

Preguntas, saludos, etc.

¿Imataq sutiyki? ¿Cómo te llamás?Juan sutiymi Mi nombre es Juan¿Maymantataq jamunki? ¿De dónde sos?Oruromanta jamuni Soy de Oruro

Rimaykullayki, napaykullayki Hola¿Imaynalla kashanki? ¿Cómo estás?¿Imaynataq kachkanki? ¿Cómo estás?Rikunakusun Adiós¿Ripunkichu? ¿Te vas?

Allichu Por favorDyuspagarasunki Gracias (a vos) Dyuspagarasunkichik Gracias (a uds.)

Page 14: Quechua slide adf

¿Ima? ¿Qué?¿Imata? ¿Qué cosa?¿Ima chayri? ¿Y qué es eso?¿Jayk’a? ¿Cuánto?¿Jayk’an kuestan? ¿Cuánto cuesta?¿Jayk’an walin? ¿Cuánto vale?¿Imarayku? ¿Por qué causa?¿Jayk'a kuti? ¿Cuántas veces?¿Manachu? ¿No?¿Imata ruwachkanki? ¿Qué estás haciendo?

¿Qechuata parlankichu? ¿Hablas quechua?Ari, parlani Sí, (lo) habloQechuata yachani Sé (hablar) quechuaJamuy kayman Vení para acá Arí SíMana(n) No

Page 15: Quechua slide adf

- Ama suwa No seas ladrón Ama q'ella No seas ocioso Ama llulla No seas mentiroso

- Qampi kikillataq Igualmente para vos

Page 16: Quechua slide adf

TinkunanchiskamaHasta que nos encontremos