1

Qwertyuiopasdfghjklzxcvbnm

qwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyghjklzxcvbnmrtyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmrtyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvb

قوانین و مقررات ایمنی و بهداشت در واحدهای صنفی

دکتر فرهاد مهدی پور

1931

www.noandishaan.com

–

كليات حقوق كار

ي پيدايش حقوق كار تاريخچه

دوره ليبراليسم اقتصادي

شدن ماشینيلیبرالیستي و ع دو دگرگوني تقریباً همزمان در اروپا بود. رشد افكار آزادي خواهانه ووشاهد وق یقرن هجدهم میالد

داشت ساقط و د. رشد صنعت، كشاورزي را از اهّمیتي كهدنجتماعي پیشین را تغییر داااین تحوالت، روابط انساني و صنایع.

انسان ابزارها را هایي كه به جايها و مراكز صنعتي كشاند. در شهرها نیز ماشینسوي كارخانهه كشاورزان و روستائیان را ب

صنایع روزافزون كارگران ید، موجب بیكاركردنیبهتر تولید مكیفیتی كم با وه و در زمانیسطح انبردند و در به كار می ب

ه ب دادنـد. كارگرانی هم كه كاریرجیح مـيو تنگدستي ت یترین شرایط كار و اســتخدام را به بیكاركـه سخت یبیكارانشدند.

شــــود. نكارفرما و از دست دادن كارشان ینارضایتنكنند تا موجب همواره مراقب بودند كه دست از پا خطا دست آورده بودند

بت وجود داشت. از جانب ر رقاتر و مزد كمتبین كارگران براي به دست آوردن و حفظ كار بر سر پذیرفتن شرایط سخت یحت

افراد در روابط یبرابر انســان و یمانند آزاد یموجب طرح مباحث در انقالب فرانسه یفلسف یگرایدیگر پیدایش مكتب فرد

د. ش یاجتماعي و انسان

یو آزاد یافراد در حقوق و حفظ حقوق طبیع یو تساو یامل آزادشول مندرج در اعالمیه حقوق بشر و شهروند فرانسه صا

و كاستن از رض به حریم فردداد و جامعـــه را از تعال آنها؛ اصالت را به فرد و آزادی او مياراده و قرارداد و مالكیت و امث

.« هاتمام انسان یاو و برابر یاصالت فرد و آزاد»داشت: یكرد. این مكتب دو شعار مهم و اساسیمنع م یدامنه حقوق و

ی هاكه افراد فعالیت یبه این معندنبال داشت. بهرا « لیبرالیسم اقتصادی»ی صادی از لحاظ اقتفرد یو آزاد اعتقاد به فردگرایی

كردند. اي تنظیم ميبدون دخالت هیچ قدرت و سلطهو « آزادانه» خـــود را یصاداقت

كه كارفرما بتواند رقبا را از میدان بدر كند و قیمت تولیدات خود را پایین این یبرابود، « رقابت آزاد»اصل حاكم، اصل

ر اكرد و كیه و تقاضا تعییـن مقیمت هر كاال را قانون عرض .دهد کاهشرا یا تعداد كارگرانتوانست دستمزد یماو بیاورد.

صادیآزادانه روابط اقتتوانند یكامالً آزادند و م ها شد كه انسانیتصور م .دیگر تابع این قانون بود یانسان نیز مانند هر كاال

می کنند را تعیین تنظیم كنند و كارگر و كارفرما نیز آزدانه مفاد قرارداد ،از جمله قرارداد كار ،انعقاد قراردادها از راه خود را

رسند. می و به توافق

انتخاب كند و آزاد است كه شرایط را كه بدان مایل اسـت یاآزاد است كه هر شغل و حرفه هر كارگردر این سیستم فکری

را یشرایط ل است استخدام كند ونیز آزاد است كه هر كس را كه مای اپیشنهاد كند. كارفرم ی رایــا شرایط جدید دپذیربكار را

از حّق مالكیت خود كه یو به طور كل خاتمه دهدارگر بگنجاند و هر موقع كه خواست به کار ككه به نفع اوسـت در قرارداد

و غیر قابل تعرض است به طور دلخواه متمتع شـــود. یمتعال یحق

نیست. بنابراین ریبرتر از دیگ یفرد بود. به موجب این اصل هیچ« افراد یو تساو یبرابر»اصل دیگر مكتب اصالت فرد

بلكه د،از طرفین قرارداد مداخله كند و موازنه قرارداد را به هم زن یبه نفع یك وصیقرارداد خص کنباید در ی یقدرت عموم

شرایط كار را تعیین كنند. كارفرما باید شخصاً و با مذاكره كارگر و

راجع به كار تصمیم بگیرند و هر گونه یه طور فردكارگر و كارفرما باید باصالت فرد است، بر اصل ، چونعالوه بر این

ممنوع شمرده شد. این به دست آوردن امتیازات گروهی یمثل اعتصاب برا یجمعتجمع و ایجاد ائتالف و اتّفاق و اقدام دسته

بین كارفرما و كارگر یو ارتباط انسان تولید تنزل یابد یها و ابزارهاعوامل موجب شد كه ارزش كارگر تا حّد یكي از هزینه

برقرار نبود و یو واقع یعمل یبین كارگر و كارفرما تساوفردگرایان یرنگ ببازد. دلیل این امر آن بود كه برخالف شعارها

بود و در عالم واقع حقیقت نداشت. یطرفین قرارداد كار صرفاً یك فرضیه حقوق یحقوق یاندیشه تساو

ده است. زیستن داده نش ارش چیزیبه كارگر در مبادله ك»موقعیت كارگران در آغاز قرن نوزدهم نوشت: گراپن ضمن مطالعه

یشود. وسیله زندگانیتشكیل م یزمینبخش و كافي نیست. غذایش از نان و سیـباو این است كه نمیرد دستمزدش رضایت برای

مردم اجتماع كمتر است. او از سایر

شـوند. ها گمارده مينظیر مراقبت ماشین یآسان یساله به كارها 8تا 6شود كه اطفال است. مالحظه مي كار اطفال پدیدار شده

سازند كه با طبیعت آنان در تّضــاد ی كه اغلب ناسالم است مجبور می مستّمر در محیط یحركت یگونه كارها اطفال را به باین

ار خوابشان ببرد با آنها به خشونت رفتد. اگر در محل كار ماننیا مهبیشتر از آن در كارخانه یساعت و حت 11است.اغلب

یشد موجب گردید كه احساسات همكاریكه به كارگران تحمیل م یهایشوند. اّما رنجام میها هم به تعداد زیاد استخدشود. زنمی

«. و احتیاج به مبارزه در نزد آنان بیدار شود

ارمقررات ك یتدريج یگيرظهور و شكل

یهایتبعات اجتماعي بسیار زشت آن و نیز ناهنجاررفت و ار می كه بر كارگران به ویژه، زنان، كودكان و كارگران بیم ظلمی

گذارن را ناچار به مداخله كرد. در انگلستان كه انقالب صنعتي قانونساني صنایع و كارخانجات، از این وضعیت غیران یناش

وضع شد 1881یوست، نخستین مقررات كار در سال اتر به وقوع پعواقب آن سریعود و طبعاً زودتر از بقیه اروپا شروع شده ب

ساعات كار، ممنوعیت كار در هش انون دیگري درباره كاق 1899كه مربوط به محدود كردن ساعات كار كودكان بود. در سال

د كه به موجب آن به كار گماردن زنان و ن انگلستان قانوني وضع كراشب و بازرسي كار تصویب شد. ده سال بعد، پارلم

ساعت تعیین 18زیرزمیني ممنوع و مّدت كار براي زنان و كودكان در كارخانه یو كارها ادنسال در مع 18كودكان كمتر از

شد.

ن ارغم مخالفت صاحبعلي 1881مارس 11در فرانسه گزارش ویلرمه افكار عمومي آن كشور را تكان داد و تصویب قانون

سال را ممنوع كرد و مّدت كار 8صنایع واكنش دیرهنگام پارلمان به آن فجایع بود. این قانون به كارگیري كودكان كمتر از

ساعت كاهش داد و یك روز را به عنوان 11سال را به 16تا 11ساعت و كارگران 8ساعت را به 11تا 8روزانه كارگران

گذاران هاي كارگري اعالم شــد و قانونبه موجب قانون دیگري آزادي تشكل 1888مارس 11تعطیل هفتگي مقرر كرد و در

، شتاب و جدیت بیشتري به خود گذاري كار. بعد از این تحوالت روند قانونندسـندیكایي را بـه رسمیت شناختی فرانسوي آزاد

هاي جمعي و عتصاب، حّق انعقاد پیمان، حق اهاها، سندیكاو مقرراتي در مورد ساعات كار، تعطیالت هفتگي، مرخصي گرفت

هاي مزبور گذاري بوده و تضمیند. اّما آیا وضع قوانین نتیجه مهر و شفقت قانونشبهبود دیگر شرایط كار وضع و تدوین

لیان گران در طول ساها و مبارزات كاریا در نتیجه درگیرياند؟ گذاري به كارگران اعطا شدهاند كه از سوي قانونموهبتي بوده

اند؟ براي پاسـخ دادن به این سؤال ذكر این نكته ضروري است كه در فراهم طور نسبي( رسیدهآنها به حق خود )هرچند به دراز

گیري تدریجي مقررات كار دو عامل مهّم موثر بودند: گذاران در روابط كار و در نتیجه شكلهاي دخالت قانونكردن زمینه

ي كه به وسیله فیلسوفان و مبارزین سیاسي ابراز شد این عامل هرچند نسبت خواهانار و عقاید آزاديد از افكامل اّول عبارت بوع

تر بود اّما در بیداري كارگران و آگاهي آنها از حقوق خود اثر ود كارگران و مبارزات آنها، فرعيش خبـه عامل دّوم یعني نق

گفتند نباید ارزش کار انسان منتقدین می. ي مورد انتقاد واقع شدچشمگیري داشت. با گذشت زمان نظریه آزادي مطلق اقتصاد

مانند یک کاال تابع قانون عرضه و تقاضا باشد. زیرا کار انسان جزئی از شخصیت اوست. فرض برابری کارگر و کارفرما و

ین امور اقتصادی و تدوطرفی دولت در روابط آنها نیز مردود اعالم و بر ضرورت دخالت دولت برای تنظیم و لزوم بی

اجتماعی جامعه تاکید شد.

نه این حقوق به وسیله خود کارگران بود. ر و سرسختاکارگران، همچنان که اشاره شد مطالبه مستمّ احقاق نسبی حقّ دیگرعامل

رغم میل یبلکه هزاران کارگر را که دارای منافع و مشکالت مشترک بودند ناخواسته و عل و ایجاد کارخانجات بزرگ، صدها

باطنی کارفرمایان در کنار هم گرد آورد و موجب ارتباط نزدیک و تنگاتنگ آنها گردید.

رغم ممنوعیت اجتماع کارگران، کر همبستگی گروهی به تدریج بین کارگران گسترش یافت و علیفافکار آزادی خواهی و

های کارگری به مامی کارگران با هم شباهت داشت گروههای تهای کارگری شکل گرفتند و از آن رو که منافع و خواستهتشکل

های ها را مجبور به پذیرفتن خواستتر کرده و نیروی عظیمی را به دست آوردند و دولتمرور ائتالف و اتحاد خود را بزرگ

جمعی و صنفی خود کردند.

اد قابل تّوجهی از رأی دهندگان را تشکیل دموکراسی نظیر انتخابات، نقش کارگران که تعدبا ابداع روش های نوین اعمال

تر گرفته شد. نامزدهای انتخاباتی و احزاب سیاسی برای جلب آزادی کارگران جّدیدادند در تعیین سیاست اقتصادی می

مواضعی هماهنگ با نیازها و حقوق کارگران اتخاذ کرده و پارلمان ها نیز قوانینی در حمایت از کارگران گذاردند. به این

گیری در مورد آنان موثر بودند. در ای به دست آوردند که این ابزارها در تکامل روند تصمیمترتیب کارگران ابزارهای قانونی

جمعی، حق تشکیل سندیکا و حّق اعتصاب نام برد. های دستهتوان از حق مذاکره و انعقاد قرارداداین مورد به عنوان نمونه می

تواند گره از مشکالت عدیده کارگران بگشاید بلکه بهترین تضمین رعایت و ته کار به تنهایی نمیدر نهایت، وضع قوانین پیشرف

اجرای حقوق کارگران، به رسمیّت شناختن تشکیالت مستقل کارگری است که نمایندگان واقعی کارگران بدون وابستگی به

ها و های سیاسی خواستهمالحظهوابستگی به دولت و دولت و تشکیالت مستقل کارگری است که نمایندگان واقعی کارگران بدون

در حقوق صنفی و شغلی خود را مطرح و مطالبه کنند و با مذاکره جمعی آنها را در قراردادهای دسته جمعی بگنجانند و

. صورت امتناع کارفرما از اجابت منطقی تقاضاهایشان، خود کارگران با ابزار اعتصاب حقوق خود را به دست آورند

تعريف و مشخصات حقوق کار

شد و ژرژ سل نام حقوق کارگری بدان داده است، تعاریف مختلفی به عمل آمده از حقوق کار که پیشتر حقوق صنعتی نامیده می

کنیم تعریفی کوتاه و گویا از است. در این بخش از نقل تعاریف مذکور خودداری و با عنایت به ویژگی های حقوق کار سعی می

ق کار ارائه کنیم. حقو

توان به نخستین ویژگی حقوق کار، حاکم بودن آن بر روابط کارگر و کارفرما است. با الهام از تعریف کارگر در قانون کار، می

«. تبعیت و پیروی کارگر از کارفرما»ویژگی دیگر حقوق کار دست یافت و آن عبارت است از:

حقوق کار مقررات حاکم بر روابط کارگر و کارفرما است به »ین صورت تعریف کرد: توان حقوق کار را به اميبه این ترتیب

«. باشدنحوی که انجام کار به وسیله کارگر همراه با تبعیت او از کارفرما می

در مورد اجزای تعریف فوق به ویژه کارگر، کارفرما و مفهوم و علّت تبعیت در مباحث آتی تفصیل توضیح خواهیم داد، ولی

در اینجا یادآوری این نکته ضرورت دارد که حقوق کار شامل هر نوع کاری نیست. نخستین شرط عبارت است از انجام کار

شوند و افراد خود استاد کار خویشی بوده و به حساب مییعنی کارهایی که در جامعه عرفاً خود اشتغالی نامیده برای دیگری،

ناف تابع قانون کار نیستند. پس در حقوق کار در مقابل کارگر، کارفرما نیز وجود دارد. اورزان و اصکشکنند. مانند خود کار می

در عین حال هر نوع کار برای دیگری نیز تابع قانون کار نیست، چرا که کارکنان دولت هم کار خود را تحت تبعیت اداره و

گیرد و ارتباطی به حقوق کار ندارد. دهند، اّما این مقوله در حقوق اداری مورد بحث قرار میدولت انجام می

انون خاص استخدامی خارج باشد. در حقوق کار تکیه هر قکار برای دیگری برای اینکه مشمول حقوق کار شود باید از شمول

اصلی روی حقوق کارگر و تعهدات کارفرما است و مقررات آن به نفع کارگر تبعیض آمیز است، لیکن مسائل دیگری نیز مورد

اند از: تعهدات کارگر، حل اختالفات کارگر و کارفرما و بازرسی کار و غیره. حقوق کارند که از جمله آن مسائل عبارت هجتوّ

الذکر گفتیم که حقوق کار، مقررات حاکم بر روابط کارگر و کارفرما است ولی همیشه روابط یک هرچند که در تعریف فوق

دهد. ه حقوق کار روابط جمعی کار را نیز مورد بررسی قرار میظر نیست. بلکمّد نکارگر و یک کارفرما

های کارگری و کارفرمایی از جمله مهم ترین مباحث قانون کار است. های جمعی و تشکلاز این رو، مذاکرات جمعی، پیمان

مشخصات حقوق کار

ریخچه پیدایش حقوق کار در غرب، مالحظه .جوان بودن. یکی از ویژگی هاو حقوق کار جوان بودن آن است. در مطالعه تا1

سال پیش وضع کردند. 158گذاران فرانسوی حدود قانونشد که اّولین مقررات مربوط به شرایط کار را

شود. نمیهای نوین است از این رو، تالیفات زیادی درباره حقوق کار یافت های حقوق از رشتهرشته حقوق کار نیز در دانشکده

های حقوق مثل حقوق قل در مورد آثار فارسی صادق است. بنابراین نباید انتظار داشت که همانند برخی شاخهاین وضع حدا

های گوناگون و بحث های عمیق گرداگرد حقوق کار را گرفته باشد. ای از نظریهمدنی هاله

نی پیدا کرده و از حّد یک قانون عادی . جنبه فراملّی. در جهان امروز بسیاری از مقررات مربوط به شرایط کار جنبه جها 1

داخلی به مراتب باالتر رفته است، اصولی از قبیل: منع کار اجباری )بیگاری( حق اشتغال و آزادی در انتخاب شغل، حق امنیّت

شر قید های جهانی حقوق بشغلی و منع هرگونه تبعیض در مرحله استخدام یا اشتغال در اغلب قوانین اساسی کشورها و اعالمیه

تواند مقررات کار را برخالف اصول مذکور وضع کند. گذاری نمیتوان گفت که امروزه هیچ قانونشده است و به جرئت می

المللی کار نقش مهّمی داشته است و دارد. در جهانی کردن حقوق کار سازمان بین

حقوق خصوصی قرار گرفته است و هم بر . دو وجهی بودن. حقوق کار هم در داخل علم حقوق مابین حقوق عمومی و 9

پذیرد. افکند. البته متقابالً از علوم اخیرالذکر هم تاثیر میشناسی سایه میعلومی مئل اقتصاد، سیاست، مدیریت و جامعه

کالً بندی مشاغل، مقررات انضباطی و روابط متقابل کارفرما با مدیر کارگاه و کارگران و موضوعاتی مثل ساعات کار، طبقه

گیرد. عالوه بر مسائل مورد بررسی قرار می مشترکاً ارگاه در حقوق کار و مدیریت ك مقررات حاکم بر نحوه اداره کارگران و

های اجتماعی و سایر شرایط کار و هزینه های ناشی از آن، از موضوعات مشترک کاری، میزان دستمزد، بیمهفوق، اضافه

علم اقتصاد است. حقوق کار و

های بعدی کارگران که ممکن است العملاقدامات و عکس متقابالً گیری در مورد شرایط کار و دستمزدها و هرگونه تصمیم اً طبع

اعتصاب یا تظاهرات سراسری کارگران در اعتراض به یک تصمیم نادرست( را به دنبال اجتماعی )مثالً نظمیآرامش یا بی

گذاری کار، پیامدهای سیاسی و اجتماعی هم به دنبال خواهد داشت. به این قانونی گذاری در نحوهتأثیرته باشد، عالوه بر داش

شود که چقدر، این رشته از حقوق با سایر علوم ارتباط و بلکه تداخل دارد. ترتیب مالحظه می

ای بارز قوانین شود که یکی از ویژگی ه. پویایی. با بررسی روند تاریخی وضع مقررات کار این نکته به وضوح نمایان می 4

کار، پویایی، تحول و روند رو به رشد آنها است. این توسعه و تحول در چند جهت بوده است:

گذاران نخستین های رشد حقوق کار، پیشرفت کیفی مقررات آن است به این معنی که از زمانی که قانونیکی از زمینه -الف

تری برای کار در نظر گرفته شده است و اغلب متیازات بهتر و شرایط سهلمقررات کار را گذاردند، به تدریج حقوق بیشتر، و ا

هستند، حق مکتسبه محسوب شده و قابل سلب نیستند. هایی که سندیکاهای کارگری قوی و فعال این امتیازات به ویژه در کشور

تر در به تدریج عقاید مترقییدار گشت و مقررات کار با طرح مسائل ابتدائی مثل، محدود کردن ساعات کار و بهداشت کارگاه پد

مورد حق سندیکالیسم و حق اعتصاب را به رسمیت شناخت.

ب. دّومین زمینه تحول و توسعه حقوق کار، گسترش قلمرو مقررات آن بود. مقررات مزبور ابتدا کارگران خردسال و زنان را

نخستین دستورالعمل حکومتی مثالً کارگران حرفه خاصی بود. گرفت یا فقط محدود به حمایت از کارگران صنعتی یا در برمی

ا امّ شدبافی میهای قالیشامل کارگاه صرفاً ستان و بلوچستان بود که سینامه والی کرمان و مربوط به شرایط کار در ایران بخش

اصل بر شمول قانون کار است و عدم شمول استثناء است. امروزه

کار، توسعه جغرافیایی مقررات حمایتی آن است، صرف نظر از نقش عمده و کار ساز اقدامات زمینه دیگر گسترش حقوق -ج

دسته جمعی کارگران بعضی از کشورها برای صدور افکار انقالبی و کارگری به کارگران کشورهای دیگر و نزدیک شدن

ها و ا و حتی کارفرمایان و شرکتسندیکاهای کشورهای مختلف برای به دست آوردن و تثبیت برخی از حقوق، خود دولته

ر بوده اند! مؤثسسات صنعتی هم در وادار کردن مسئوالن ممالک دیگر به اعطای امتیازات بیشتر به کارگران سهیم و مو

ها از این اقدامات این بوده که ژست انسان دوستانه گرفته و چنین وانمود کنند که حامی طبقات محروم بوده و در انگیزه دولت

قبایشان در راند با وادار کردن داران نیز سعی کردهالمللی نیز مدافع حقوق کارگران هستند و کارفرمایان و سرمایهصه بینعر

های ناشی از دستمزد باال و شرایط کار بهتر را نیز به آنان کشورهای دیگر به اعطای امتیازات مشابه به کارگران خود، هزینه

های رقیب نتوانند با کاستن از دستمزدها و امکانات رفاهی کارگران و تولید محصوالت و شرکت تحمیل کنند، تا صاحبان صنایع

ورند. آارزان تر جایگاه بهتری در بازارهای جهانی به دست

به هیچ وجه طرفین در شرایط مساوی ، های محض حقوقی، در قرارداد کاردن. برخالف تصورات و فرضیهومیز بآ. تبعیض5

ند، بلکه یک طرف یعنی کارفرما دارای توانایی اقتصادی، موقعیت اجتماعی و اطالعات کافی است در حالی که قرار ندار

ترین رسالت حقوق کار از بین رو، مهمتری قرار دارد. از این طرف دیگر همانا کارگر است از هر جهت در موقعیت ضعیف

آمیز است. قررات حقوق کار به صورت بارزی به نفع کارگر تبعیضبردن یا دست کم کاستن از.این نابرابری است. بنابراین م

شود و مباحثی مانند حّل اختالف بین کارگر و کارفرما یا تکالیف کارگر البته تمام مقررات کار در حمایت از کارگر خالصه نمی

ا مهم این است که قانون کار برای امّ گیرد.گان او )مثل سرپرست کارگاه( نیز مورد بررسی قرار میدر مقابل کارفرما یا نمایند

بیان کیفیات اخیر گذرانده نشده است و در هر حال هدف نهایی حمایت از کارگر است.

های حقوقی وجود دارند که مشابه آنها در هیچ یک از ها و تکنیکحقوقی. در حقوق کار بعضی روش ویژههای . تکنیک6

های جمعی کار دارای ویژگی ها و آثاری هستند که این قراردادها را از پیمان مثالً شود. های دیگر حقوق دیده نمیرشته

سازد. نمونه دیگر عبارت است از تعلیق قرارداد کار. بدیهی است تدریس، نظایرشان در حقوق مدنی و حقوق اداری متمایز می

وصیات و ابعاد و فنون ویژه حقوق کار تحقیق، تفسیر و یا دادرس براساس مقررات کار، بدون آشنایی و عنایت به این خص

ناموفق خواهد بود. حتی قوای مقننه و مجریّه نیز برای کامیابی در انجام آن دسته از وظایف خود که مربوط به کار و جامعه

های فوق االشاره وقوف کافی داشته باشند. ها و تکنیکشوند ناگزیرند که به روشکارگری می

. شاید ذکر این مطلب که مقررات حقوق کار که عمده بحث آن مربوط به روابط کارگر و کارفرما است ارتباط با نظم عمومی. 7

شوند، عجیب باشد ولی این یک حقیقت است که بیشتر شرایط کار از قواعد آمره محسوب می مرتبط با نظم عمومی بوده و نتیجتاً

توانند برخالف مقررات مزبور تراضی یعنی کارگر و کارفرما نمی به وسیله قانون معیّن شده و این مقررات جنبه آمره دارند.

نمایند چرا که مقررات و ضوابط مذکور با نظم عمومی اجتماعی مرتبط هستند. مثالً در موضوعاتی مثل ساعات کار، شرایط

د و مزایایی کمتر از کار، تعطیالت مرخصی و امثالهم، طرفین حق ندارند از حداقلی که در قانون کار مشخص شده تخطی کنن

های مقررات کار حداقل بودن قانون کار(، به بیان دیگر، یکی دیگر از ویژگی 8آنچه که در قانون مذکور افتاده تعیین کنند )ماده

حمایت های مذکور است.

تی یک روز از توان حروز اعالم شده است که هیچ کارگری را نمی 16مثآل اگر مّدت مرخصی استحقاقی سالیانه کارگران

رسد که با در نظر گرفتن فلسفه وجودی مقررات روز مرخصی استحقاقی داد. به نظر می 15مرخصی مذکور محروم و مثالً

باشد توافق بر سر مزایایی بیشتر از آنچه که در قانون کار ذکر شده است مجاز است این اجازه از کار که حمایت از کارگر می

شود. ون کار استنباط میقان 8مفهوم مخالف ماّده

توانند بر سر منافعی بیشتر برای کارگر به می كارگر گوییم کارفرما ودر عین حال از ذکر این نکته نباید غافل شد که وقتی می

نظر گرفته شده است واقعاً نفع نوعی است نه نفع شخصی و تشخیص اینکه شرایطی که برای کارگر در ،توافق برسند، این نفع

ع اوست یا نه با مراجع صالحه است نه با شخص کارگر یا کارفرما. مثالً صرف نظرکردن از مرخصی برای به دست به نف

کند به نفع او نیست هرچند خود وی نظر آوردن مزد بیشتر از این جهت که به سالمتی و نشاط کارگر آسیب جدی وارد می

دیگری داشته باشد.

مره بودن قواعد آن نتیجه دیگری نیز دارد و آن عبارت است از پیش بینی ضمانت اجراهای آ ارتباط حقوق کار با نظم عمومی و

کیفری.

فان از مقررات مذکوره در متن مجازات های حبس و جریمه نقدی در نظر برای متخلّ 186تا 171فصل یازدهم قانون کار مواد

ها ارتباط آن با نظم عمومی یک مسئله است و اینکه این مجازات گرفته است. البته وجود مجازات ها و آمره بودن حقوق کار و

های کارگری در هر ای دیگر پاسخ مسئله اخیر بیشتر به قدرت و استقالل تشکلهشوند مسئلدر عمل تا چه حّدی جّدی گرفته می

د. گردکشور و همبستگی کارگران برای احقاق حقوق خود و نیز روحیه حاکم بر دستگاه قضایی برمی

شود که دادرسان به ارتکاب جرائمی که بر علیه جامعه یا عفت عمومی هستند، بیشتر از چرا که در بعضی موارد مالحظه می

گیرند. لی جّدی نمیخیجرائم اقتصادی اهّمیت قائلند و تخلفات اخیر را

دهند. علیهذا وقتی ثیر قرار میتاحت ی سابق خود را نیز تحقوققوانین مربوط به نظم عمومی اثر فوری دارند یعنی روابط

جمعی از جمله قراردادهایی که پیش از قانون مسبوق ههای دستی قراردادهای کار و پیمانشود به کلیّهقانونی جدید تصویب می

18نه کند. به عنوان مثال؛ چنانچه در یک قرارداد کار فرضی، مّدت مرخصی ساالاند نیز تسّری پیدا میبر خود معتبر بوده

روز افزایش داده است این افزایش بدون پروا به تاریخ انعقاد در مورد قرارداد 16روز اعالم شده و قانون جدید این مّدت را به

مذکور نیز صادق خواهد بود.

ا نشده های محض بنها و فرضیهای حقوقی بر پایه تثوریعملی دارد. برخالف بعضی از رشته. مقررات کار جنبه تجربی و 8

ادراکی و مملوس است و با کسانی سروکار دارد که آنها هم با کار و عمل و تجربه بیشتر از بحث و جدل و کامالً است بلکه

دانان و هم دادرسان باید به هوش باشند که به عمل و تجربه اهّمیت بیشتری گذاران، هم حقوقاستدالل آشنایی دارند. لذا هم قانون

ر و نوشتار هم از به کار بردن اصطالحات تخصصی غامض و نامانوس که برای کارگرانی که اکثرا از داده و حتی در گفتا

سطح سواد پائینی برخوردارند اجتناب کنند

ماهيت حقوق کار

م رابطه کار است که قرارداد کار را تنظیدر این بحث مهمترین پرسش این است که آیا مبنا و منشا حقوق کار، اراده طرفین

کند. ا میایفاند یا نقش اصلی را در پیدایش مقررات کار، حاکمیت دولت و اراده قانون گذار کرده

ی قراردادینظريه

ی حاکمیت لببرالیسم اقتصادی در اروپا، در روابط کار اصل را یدایش حقوق کار مالحظه شد که در دورهپی مطالعه تاریخچه

فین در انعقاد قرارداد کار قرارداده و معتقد بودند که این قرارداد که هم کارگر و هم بر حاکمیت اراده و آزادی و برابری طر

نند حقوق خود را تثبیت کنند تنها مالک و معیار تشخیص حقوق و تکالیف متقابل کارگر و کارفرما كکارفرما در آن سعی می

به نفع یکی از طرفین برهم زند. بوده و هیچ قاعده و قانون دیگری نباید این آزادی و برابری حقوق را

511و در قانون مدنی ایران )مواد « اجاره خدمات»از این منظر، قرارداد کار همان است که در قوانین مدنی کشورها قرارداد

نامیده شده است. طرفداران نظریه قراردادی حقوق کار در این نکته اتفاق نظر داشتند و دارند« اجاره اشخاص»( عقد 515تا

هدف آنها حفظ و احترام به آزادی اراده و برابری طرفین در که دولت نباید در قرارداد مزبور مداخله کند حال چه انگیزه و

باشد. انعقاد قرارداد کار باشد و چه حفظ چارچوب کلّی نظامات اسالم که یکی از آنها عقد اجاره اشخاص می

ندارند چرا که حقوق کار جدید نتیجه توسعه و تحّول اقتصاد و صنعت است و دانان این برداشت را قبولامروزه اکثر حقوق

گنجد، بلکه بالطبع این رشته نوین و مقررات آن در محدوده روابط خصوصی کارگر و کارفرما قرارداد منعقده بین آنها نمی

www.mechanicspa.mihanblog.com

–

های عمیقی به دی و فرهنگی فرایند، در ابعاد اجتماعی، اقتصااشتغالگیری در مورد مقررات کار و سیاست هرگونه تصمیم

دنبال خواهد داشت.

پيشينه حقوق کار در ايران )قوانين کار در ايران(

روابط کار در ايران قديم

روابط کارگری و مقررات حاکم بر آن در ایران قدیم تابع دو عامل مهّم بوده است:

صنایع و كارگران؛و ارباب حرف و تّوجهي پادشاه وقت به صنعتگران. عنایت یا بي1

. مذهب. 1

ی خواهی سخن پادشاه و رفتار و کردار و تقریر او به منزلهدر مورد عامل اّول باید بگوئیم که در ایران تا دوران مشروطه

ای مشخص کرده و لذا هیچ قانون و مقررات ی شخصی او بوده که سیاست دولت را در هر زمینهقانون بوده است و اراده

ای که کرده است. در هر دوره و سلسلهل استنادی وجود نداشته است. این مسئله در مورد کارگران هم صدق میمشخص و قاب

کرد عامل انسانی تولید پر و بالی گرفته و دستاورد آنها پادشاه مقتدری به گسترش صنایع و رفاه حال مولّدین آن ابزار عالقه می

گری موجب شده است که قدرت خالقه و دست هنرمند آنان عنایت و دست حمایت به صورت بارزی نمایانگر این حقیقت بود که

مذهب نیز نقش بسیار مهم و اساسی را در روابط کارگری و کارفرمایی در در جهت خلق آثار هنری به کار افتد و برعکس.

احکام مربوط به عقد اجاره اشخاص، و هم کند. هم از بعد احکام حاکم بر روابط اجیر و مستاجر در فقه و ایران ایفا کرده و می

جّدیت کار نکند ای که باید کارگر و کارفرما داشته باشند. از این نظر کارگر اعتقاد داشت که اگر با دلسوزی و از جنبه مذهبی

ت برخواهد مزدی را دریافت میدارد حالل نخواهد بود و کارفرما فکر می کرد که اگر اجرت را کم دهد برکت از کار او رخ

بست.

پيدايش مقررات کار در ايران

ی مسائل کارگری، اخالقیات و مذهب را تحت تاثیر خود قرار داد در ایران همچنان که در غرب انقالب صنعتی حداقل در زمینه

استاد و ی های وارداتی بزرگ روابط سنتی کارفرمایی و کارگری را که به طور معمول همان رابطهنیز صنایع و کارخانه

رفت کمتر از اوضاع رقّت بار بافان میشاگردی بود، دگرگون کرد. ظلم و اجحافی که به کارگران ایرانی و به ویژه قالی

گذاری را مطلع و مبداء تاریخ قانون 1981قوس 15شاید بتوان ای از آن را نقل کردیم، نبود. کارگران اروپایی که پیشتر شمه

« حمایت از کارگران قالی باف»ی آورد. در این روز از طرف والی کرمان و بلوچستان فرمانی دربارهکار در ایران به حساب

جهت 9ای بود لیکن قانون سراسری برای کشور نبود و از صادر شد. این فرمان گرچه متضمن نکات مثبت و پیشرفته

باف بود و نه کارگران قالی اینکه صرفاً شامل حالمحدودیت داشت: یکی اینکه فقط محدود به کرمان و بلوچستان بود، دیگر

کارگران و سوم اینکه مقررات آن که در یازده بند ذکر شده بود منحصر بود به مسائل زیر: ۀهم

ساعت در روز؛ 8. محدودشدن ساعات کار کارگران قالی باف به 1

. تعطیلی جمعه و ایام تعطیل رسمی؛1

های قالی بافی؛ سال در کارگاه 18و دختران کمتر از سال 8از . ممنوعیت استخدام پسران کمتر9

کارگران زن و بیمار ۀ. سایر مقررات حمایتی دربار4

. مقررات بهداشتی و ضوابط مربوط به محیط کار؛5

. مجازات متخلفان. 6

به منظور ترمیم خسارات ناشی از 1/1/1918ای مقرر کرد که از تاریخ نامههیئت وزیران طی نظام 17/11/1983در تاریخ

به وجود « صندوق احتیاط وزارت طرق»کنند کسر و از طریق ها کار میحوادث کار درصدی از حقوق کارگرانی که در راه

دادند تا مقررات های بعدی آن بیشتر مقررات مربوط به تامین اجتماعی را تشکیل مینامه و دستورالعملآید که البته این نظام

. کار

و سپس تبدیل آن به وزارت خانه، نهاد « ی کل صناعت و معادناداره»لین سازمان مربوط به مسائل کار یعنی به دنبال تشکیل اوّ

تدوین کرد که در « اساسنامه کارخانجات و مؤسسات صنعتی»ه به نام مادّ 63ای را مشتمل بر آیین نامه 1915مزبور در سال

آئین نامه مزبور به تصویب هیئت وزیران نیز رسید. این مصّوبه به حفاظت و بهداشت کار، روابط مرداد همان سال، 13جلسه

های امدادی و صندوق احتیاط برای معالجه و کار و تکالیف کارفرما، وظایف کارگران، بازرسی کار، ترتیب تشکیل پست

پرداخته بود. با سقوط پهلوی اول در سوم شهریور پرداخت پاداش به آسیب دیدگان و سایر مقررات مربوط به تامین اجتماعی

های کارگری در تهران، های کارگری شکل گرفتند. اعتصابها و سندیکاآزاد سیاسی، جنبش نسبتاً و ایجاد فضای 1918

های صنفی کارگران را مطرح ساختند، به عنوان نمونه همین های نفت خیز خوزستان، اصفهان و آذربایجان خواستهشهر

ها، اعتراضات و اعتصابات به تدریج دولتمردان وقت را بر آن داشت که با وضع و تدوین قوانین و مقررات کار، هم جنبش

های فریبنده خود سعی در های کارگری مزبور را متّوقف کنند و هم با جریان فکری سوسیالیستی و کمونیستی که با شعارجنبش

ها و مبارزات کارگران بوده و نه حاصل ی تالشجه در ایران نیز قوانین کار ثمرهجذب کارگران داشت مقابله کنند. در نتی

ام. این نظر را حتی نویسندگانی که در درون دستگاه حکومتی )وزارت کار و امور اجتماعی( بودند، تایید دلسوزی و شفقت حکّ

شدند، مـورد بررسی قرار نامیده می «کارقانون »وان مصّوباتی را که پس از جریان فوق االشاره با عن ذیالً کنند. به هر حال می

دهیم: می

این الیحه به وسیله کمیسیونی مرکب از جمعی از افراد مطلّع با حضور نمایندگان شورای :82/8/5281اليحه کار مصّوب

ر تهیه و از طرف وزیر ی کل کار )وزارت بازرگانی و پیشه و هنر( به عنوان اولین طرح قانون کامتحده مرکزی در اداره

بازرگانی و پیشه و هنر به مجلس شورای ملی تقدیم گردید اّما در مجلس چهاردهم در اثر کارشکنی برخی از نمایندگان مطرح

است( 6/5/1916تا 11/11/1914مد و دوران فترت )منظور دوره فترت قانون گذاری سرآنشده و عمر مجلس چهاردهم به

ودن مجلس در این دوره، ابتدا طرح قانون کار در شوراهای عالی کار و اقتصاد و سپس در هیئت دولت آغاز شد و به دلیل نب

تبصره بود که به تعریف کارگر، مراجع اجراکننده مصّوبه، مّدت کار، 96ماّده و 48تصویب شد. این تصویب نامه مشتمل بر

ها، مزد، حّل اختالف، بهداشت، بیکار شدن کارگر، اتحادیه ،مرخصی و تعطیالت و شرایط کار زنان و کودکان، قرارداد کار

ی اجرای قانون پرداخته بود. شورای عالی کار، صندوق تعاون، بازرسی کار و نحوه

نظر از مرجع تصویب کننده، این مصّوبه در واقع اّولین طرح قانون کار در ایران است که مقررات آن در جهت حمایت صرف

جه است و جالب اینکه بعضی از این مقررات حمایتی در قوانین کار بعدی کم و یا حذف شدند. از کارگر جالب توّ

فروکش کردن زیاد دوام نیاورد و با 1915گرانه مصّوبه کار همچنان که اشاره شد مقررات حمایت :5282قانون آزمايشی کار

ای با امتیازات حمایتی کمتر از قانون ر اوضاع الیحه قانونیهای کارگری و تضعیف سندیکاها و تسلّط دولت بها و جنبشنهضت

واگذار « پیشه و هنر و بازرگانی»تقدیم مجلس پانزدهم شد. مجلس نیز بررسی و تصویب آن را به کمیسیون 1915کار سال

ارگران و ی اجرای گزارش کمیسیون پیشه و هنر و بازرگانی مربوط به کقانون اجازه» 17/9/1918کرد و در تاریخ

تبصره بود به تصویب مجلس رسید. 15ماده و 11که شامل « کارفرمایان

ی عوامل کار، مّدت کار، تعطیل و ی مصوب مجلس قرار بود قانون مزبور که شامل مقرراتی درباره. براساس ماّده واحده

دیکا، حل اختالف شورای عــالی کار، مرخصی، قرارداد کار، شرایط اخراج یا ترک کار، بهداشت و حفاظت کارگران، سن

های تعاونی بود به مّدت یک سال به طور آزمایشی اجرا شود و بعد های کاریابی و شرکتصندوق تعاون و بیمه کارگران، بنگاه

آید تقدیم مجلس از انقضای مّدت مزبور، دولت الیحه جدید قانون کار را با در نظر گرفتن مواردی که ضمن عمل پیش می

رای ملی کند. شو

شد. که قانون کار جدید تصویب شد همچنان اجرا می 1997با وجود انقضای مّدت یک سال آزمایش قانون مذکور تا سال

و 19/11/1996بود. الیحه کار در تاریخ 1918این قانون هم از جهت آزمایشی بودن شبیه قانون کار سال : 5221قانون کار

به تصویب کمیسیون کار مشترک مجلسین)مجلس 16/11/1997صره براساس مجوز مجلس در مورخه تب 99ماده و 63با

سال به صورت آزمایشی اجرا و پس از آن برای تصویب قطعی 1شورای ملی و سنا( رسید و این بار هم قرار بود برای مّدت

( همچنان پابرجا بود.14/11/63)تا سال 91به مجلس تقدیم شود اّما همین قانون آزمایشی مّوقت هم به مّدت

های وزارت کار و امور اجتماعیوظايف و مسئوليت

هدف و وظایف وزارت کار و تبلیغات در بدو امر باتوجه به شرایط اجتماعی و سیاسی آن زمان به شرح ذیل بود:

ه اجرای یّ تهربوط به کار و مراقبت در دار برای حل اختالفات کارگر و کارفرما و تمرکز امور مطرف صالحیتایجاد مرجع بی

از جمله وظایف چهارگانه وزارت کار و امور اجتماعی و به تبع آن مقررات قانون کار و قانون بیمه کارگران و حمایت و تامین

بهداشت رفاه کارگران و برقراری روابط با تشکیالت بین المللی کار.

حفظ و صیانت از نیروي كار؛ -

کار؛تنظیم روابط -

نظارت بر اجرای صحیح قانون کار و سایر قوانین و مقررات ذیربط؛ -

نظام منطقی از روابط کار از طریق اتخاذ حل و فصل مسائل و مشکالت جامعه کارگری و کارفرمایی به منظور برقراری -

مختلف؛ گرایی در مواردگیری از ساز وکارهای سه جانبهتدابیر قانونی و تمهیدات الزم با بهره

سازی محیط کار از لحاظ حفاظت فنی و ایمنی و ارائه های علمی و کاربردی به منظور سالمانجام مطالعات و پژوهش -

های الزم به نیروی کار؛آموزش

های جبران خدمت کارگران و نظارت بر اجرای قوانین و مقررات ناظر بر های الزم به منظور استقرار نظامانجام بررسی -

ا؛ آنه

های پرداخت جبران خدمت؛ریزی و نظارت در زمینه مزد و سایر نظامگذاری، برنامهسیاست -

های دسته جمعی کار و سه های مدنی روابط کار از طریق گسترش فرهنگ استفاده از مذاکرات و پیمانتعمیم و گسترش ستاد -

های اقتصادی و بهبود شرایط کار؛ر اداره امور و توسعه بنگاهجانبه گرایی به منظور مشارکت هر چه بیشتر نیروی اداره کار د

ریزی و اداره امور مربوط به شورای عالی کار، شورای عالی اشتغال و شورای عالی حفاظت فنی و هماهنگی هدایت، برنامه -

و نظارت در زمینه اجرای مصّوبات شوراهای مذکور؛

های کالن دولت؛ها و سیاستریزی مربوط به آن در چهارچوب برنامهنامهاهبردهای اشتغال و بررها و تعیین سیاست -

ریزی، هدایت، نظارت و پیش بینی تمهیدات الزم به منظور الزام نیروی کار به خارج از کشور؛مشارکت در برنامه -

نظارت بر اشتغال اتباع خارجی و حدود مجوزهای الزم براساس قوانین و مقررات مربوط. -

ها و مطالعات بازار کار کشور. جام پژوهشان -

های قانونی و نظارت بر امور اعمال حمایتهای غیردولتی، ایجاد مراکز خدمات اشتغال و بررسی درخواست ایجاد کاریابی -

های مزبور؛کاریابی

گذاران و رمایان، سرمایهرسانی بازار کار و مدیریت آن جهت ارائه اطالعات به متقاضیان کار، کارفایجاد شبکه اطالع -

های اقتصادی؛ ها، مؤسسات، نهادها، بنگاهخانهریزان در سطح کشور از طریق همکاری وزارتبرنامه

های آماری و تدوین فرهنگ ملی مشاغل؛ طرحسازی آمار و اطالعات پایه اطالعات از طریق اجرای تهیّه، تولید و به هنگام-

www.spowpowerplant.blogfa.com

-

ریزی و نیروی ای جهت تامین نیازهای آماری و اطالعاتی نظام برنامهالمللی رایانهه ملی و بینبرداری از امکانات شبکبهره-

کار؛

ریزی برای ارتقای فرهنگ کار؛مطالعه، سیاست گذاری و برنامه -

کارآفرینان سازی بستر مناسب برایهای اقتصادی، فراهمریزی در زمینه مشارکت نیروی کار در منافع بنگاهمطالعه و برنامه -

؛ها به منظور ترویج گسترش فرهنگ کارآفرینیبه ویژه زنان و داتش آموختگان از دانشگاه

مربوط، باتّوجه به مواضع اصولی کشور و های تخصصی و المللی کار و سازمانهای سازمان بینمشارکت در تصمیم گیری -

های بین المللی. ها و مقاوله نامههاتخاذ تدابیر الزم برای پیگیری و اجرایی کردن توصیه نام

ی مسائل نیروی کار به منظور حمایت از آنان در چهارچوب ها در زمینهریزی همکاری با سایر کشوربررسی و برنامه -

های متبادله؛نامهموافقت

تهیّه و تنظیم لوایح و ارائه پیشنهادهای الزم به منظور تحقق اهداف قانونی وزارت خانه؛-

های مهارتی در سطوح مختلف؛موزشهای نیروی کار کشور و ارائه آسعه مهارتتو -

تخصصی؛های مهارتی ریزی و تعیین استانداردهای آموزشگذاری و برنامهسیاست-

ای کوتاه مّدت باارزش و عناوین مناسب برای تکمیل هرم نیروی انسانی کار؛استقرار نظام آموزش های فنی و حرفه --

ی مسائل کارکاربردی در زمینه-های علمی ژوهشپمطالعات و انجام -

کارگران، کارفرمایان و کارشناسان با قوانین و ی مسائل کار به منظور آشنایی های آموزشی در زمینهتهیّه و اجرای برنامه-

ربط؛ذیمقررات

قیقی و حقوقی در جهت اجرای طرح های گذاری و تولیدی به اشخاص حارائه خدمات کارشناسی و تسهیالت مالی، سرمایه -

اشتغال زا و خوداشتغالی؛

ریزی، پیگیری و نظارت بر انجام امور ورزشی و تفریحی کارگران و مشارکت در فراهم آوردن امکانات مورد نیاز برنامه -

آنان؛

مهاجرت و مهاجران

م توسعه ود. بر همین اساس در تدوین برنامه سوّ شها محسوب میترین مشکالت دولتاشتغال و رفع بیکاری یکی از مهّم

. با وجود این، به دلیل فراهم نبودن هایی است که بیکاری موجود را رفعگیری دولت در راستای فعالیتاقتصادی، جهت

توسعه های بعدیچنانچه برای رفع آن در برنامه شود و تر میهای کاری هر روز ریشه این معضل اجتماعی قویزمینه

ای نزدیک شاهد بیکارانی خواهیم بود که فراهم کردن کار برای آنها عملی صورت نگیرد در آیندهتصادی اقدامی جّدی و اق

زا فرارسیده است چرا که دستیابی به های اشتغالرسد که زمان بازنگری در سیاستبسیار مشکل خواهد بود. بنابراین به نظر می

تر است. ی هماهنگهای بهتر و ارادهاستاشتغال کامل نیازمند افکار نوین سی

توان مهاجران خارجی در ایران ذکر کرد. در اینجا این سؤال یک از مصادیق مشکل ساز و ضّد اشتغال بودن قانون کار را می

انیها از سوی کارفرمایان ایرشوند و تقاضا برای این نیروکه این همه مهاجر خارجی چرا زود جذب کار می می شود مطرح

های شغلی بسیاری در ایران وجود دارد و این امر که کار غیر قانونی فت که فرصتگبرای پاسخ باید ؟ال استاین قدر با

های قانونی که سّد اشتغال جامعه و مهاجران مورد تقاضای کارفرمایان ایرانی است به آن علت است که شرایط و محدودیت

دهد که دولت و نظام میدر مورد مهاجران خارجی وجود ندارد. این واقعیت نشان جذب نیروی کار از سوی کارفرمایان است

ر و اجرای صحیح وظایف خود در مورد اشتغال نیروی کار دچار مشکالت مؤثریزی کشور در شناخت راهکارهای برنامه

اساسی است.

قانون کار در جمهوری اسالمی ايران

تعاريف کلی و اصولی

مکلّف به تبعیت از این قانون ها، موسسات تولیدی، صنعتی، خدماتی و کشاورزیکارفرمایان، کارگران، کارگاهلیه ک – 5ماّده

باشند؛ می

السعی اعم از مزد، حقوق، سهم سود و سایر مزایا به درخواست کارگر کسی است که به هر عنوان در مقابل دریافت حقّ -8ماّده

تبار قرارداد کار اعم از های قانونی است که کارگر به اعقانون کار کلیه دریافت 98ماّده السعی طبقکند)حقّ کارفرما کار می

کند(. ود سالیانه و نظایر آن دریافت میاداش افزایش تولید، سمزد یا پ

گر ها و موسسات کارر اشخاص حقیقی داللت دارد و شرکتفظ کارگر بن است که لر آدر مورد تعریف کارگنکته قابل تّوجه

در ماّده مذکور، نشان دهنده عام بودن مفهوم کار است یعنی شامل همه « به هر عنوان»شوند و دوم اینکه لفظ محسوب نمی

ی دکتر، مهندس، معلم و یا کارگر ساده هستند. برای مثال، خواه به منزلهدهند، است که کار یدی یا فکری انجام میکسانی

شود. کند، کارگر تلقی میبیمارستان خصوصی کار میدیگری در دکتری که در داروخانه و

– 2ماّده

کند. ر مقابل دریافت حّق السعی کار میکارفرما شخصی است حقیقی یا حقوقی که کارگر به درخواست و به حساب او د -الف

شوند و ارفرما محسوب میهستند نماینده ک دار اداره کار کارگاهی کسانی که عهدهدیران و مسئوالن و به طور عموم کلیّهم

گیرند. در صورتی که نماینده کارفرما خارج مذکور در قبال کارگر به عهده می کارفرما مسئول کلّیه تعهداتی است که نمایندگان

از اختیارات خود تعهدی کند و کارفرما آن را نپذیرد در مقابل کارفرما ضامن است.

ریف شده است: کارفرما شخصی حقیقی یا حقوقی است که بیمه شده به دستور یا در قانون تامین اجتماعی کارفرما چنین تع -ب

ها هستند نماینده کارفرما محسوب دار اداره کارگاهی کسانی که به عنوان مدیر یا مسئول عهدهکند. کلیّهبه حساب او کار می

گیرند. ال بیمه شده به عهده میشوند و کارفرما مسئول انجام کلیه تعهداتی است که نمایندگان مذکور در قبمی

یکی است و جز به لحاظ عبارتی، تفاوتی با هم ندارد. ماهیتاً کنید که هر دو تعریف مالحظه می

کارگاه محلی است که کارگر به درخواست کارفرما یا نماینده او در آنجا کار میکند، از قبیل مؤسسات صنعتی، - 4ماّده

ی تاسیساتی که ترابری، مسافربری، خدماتی، تجاری، تولیدی، اماکن عمومی و امثال آنها. کلیّهکشاورزی، معدنی، ساختمانی،

کودک، درمانگاه، حمام، ها، شیرخوارگاه، مهدخوری، تعاونیاند، از قبیل نمازخانه، ناهاربه اقتضای کار متعلق به کارگاه

یر مراکز آموزشی و اماکن مربوط به شورا و انجمن اسالمی و ساموزی و ادآهای سوخانه، کالسای، قرائتآموزشگاه حرفه

بسیج کارگران، ورزشگاه و وسایل ایاب و ذهاب و نظایر آنها جز کارگاه هستند.

ها مشمول مقررات این قانون هستند. ی کارگران، کارفرمایان، نمایندگان آنان و کارآموزان و نیز کارگاهکلیه -1ماّده

بند چهار اصل چهل و سوم و بند شش اصل دوم و اصول نوزدهم، بیستم و بیست و هشتم قانون اساسی براساس - 6ماّده

کشی از دیگری ممنوع و مردم ایران از هر قوم و قبیله که هستند از جمهوری اسالمی ایران، اجبار افراد به کار معیّن و بهره

ی افراد اعم از زن و مرد یکسان در سبب امتیاز نخواهند بود و همه حقوق مساوی برخوردارند و رنگ، نژاد، زبان و مانند اینها

حمایت قانون قرار دارند و هرکس حق دارد شغلی را که به آن مایل است و مخالف اسالم و مصالح عمومی و حقوق دیگران

نیست برگزیند.

قرارداد کار

ی قرارداد کارتاريخچه

نوزدهم ابتدا به وسیله اقتصاددانان به کار برده شد، به تدریج و به رغم انتقادات برخی اصطالح قرارداد کار، که در قرن

شود. از نظر تاریخی این قرارداد، دنباله قرارداد رفت و در قوانین مختلف به همین نام نامیده میگدانان مورد قبول قرار حقوق

(. 511ست )ماّده اجاره خدمات و یا به تعبیر قانون مدنی ایران اجاره اشخاص ا

کرد. زیرا قرارداد کار به نظر بعضی از مؤلفان حقوق کار اصطالح اجاره خدمات رابطه طرفین قرارداد را بهتر مشخص می

دهد حاکم کاری که شخصی تحت دستور و فرمان شخص دیگری انجام می یعنيشود و فقط بر کار تابع شامل همه انواع کار نمی

، در واقع یک طرف قرارداد، نیروی کار خود را به دیگری اجاره داده است. صرف نظر از این بحث است. و در مورد اخیر

اصطالحی، از نظر حقوقی تاثیر نظام حقوقی اجاره خدمات )یا اجاره اشخاص( که قراردادی از قراردادهای حقوق مدنی

رسد که به طور اختصار همین جهت الزم به نظر می باشد. بهشود، در نظام حقوقی قرارداد کار غیرقابل انکار میمحسوب می

مفهوم اجاره اشخاص در حقوق مدنی مورد بررسی قرار گیرد.

ذکر این نکته ضروری است که اگر چه قانون مدنی ایران در قسمت عقود معیّن، مانند بسیاری موارد دیگر، تحت تاثیر فقه

بیشتر از قانون مدنی فرانسه متاثر شده است به این سبب در مبحث فعلی امامیه قرار گرفته است لکن در مورد اجاره اشخاص

دانان داریم. از زمان رنسانس دکترین متکی بر عقاید حقوقتوجه خود را به مطالعه موضوع در حقوق مدنی فرانسه معطوف می

خوریم برمیبه همان مفاهیم 1الیفات پوتیهر واقع شده بود که در تمؤثای در افکار و آرای حقوقدانان فرانسوی رم قدیم به اندازه

کند و آنگاه که اشیاء قابل اجاره را میکه در حقوق رم وجود داشت. پوتیه از اجاره خدمات به مناسبت اجاره اشیاء بحث

کند. شمارد در کنار اشیائی از قبیل خانه، زمین، اموال منقول، خدمات انسان آزاد را هم ذکر میمی

دان اجاره خدمات نوعی اجاره اشیاء است. اّما در فکر او اجاره خدمات منحصراً در مورد کارهای نظر این حقوق سان دربدین

وران. اّما کسانی که خدماتی پست و قابل تبدیل به پول قابل تصّور است مانند کار مزدوران، کارگران، صاحبان حرفه و پیشه

آید و آنچه اعی خود کارشان قابل تبدیل به پول نیست قراردادشان وکالت به حساب میدهند ولی به علّت مقام واالی اجتمانجام می

شود مانند وکیل دعاوی. با بررسی شناسی و جبران زحمات بپردازد اجرت محسوب نمیهم که طرف قرارداد به عنوان حقّ

کارگران کشاورزی که برای درو محصوالت و یابیم که اجاره خدمات گاه برای مّدت معین است مانندتر در آثار پوتیه درمیبیش

شوند. گاه اجاره خدمات برای مّدت ها، و یا کارگران دیگر در شهرها که بیشتر برای مّدت معیّنی استخدام مییا چیدن میوه

شود مینامعلومی است همانند کار خدمه منازل. اجاره در صورت اّول برای یک سال، یک ماه، یا هر مّدت محدود دیگر منعقد

باران، به کارگری که برای چیدن میوه در روز معیّنی ریزشدر صورت مثالً و تابع احکام و قراردادهای معوض است یعنی

شود و همچنین قواعد مربوط به جبران خسارت در صورت فسخ قرارداد )ترک اجیر شده است اجرت روز او پرداخت نمی

حاکم خواهد بود. در مواردی که اجاره بدون مّدت -یا اخراج او از طرف ارباب کردن کار قبل از پایان مّدت از طرف اجیر و

تواند مستخدم خود را اخراج کند ولی مستخدم بدون اجازه ارباب حق میاست مانند اجاره خدمه منازل، هرگاه ارباب مایل باشد

ندارد خدمت او را خارج شود.

قالب به هیچ وجه براساس قرارداد، به صورتی که پوتیه ذکر کرده است. نبوده و ابطه کار در فرانسه قبل از انربا این حال،

روابط کار در آن زمان جنبه شخصی داشته است یعنی به علت وجود نظام فثودالی در روستاها و نظام صنفی در شهرها رابطه

قررات ناشی از سیستم فئودال متکی بود که ی نظاّمات صنفی و یا مکردند و ارباب و استاد کار بر پایهانی که کار میسبین ک

شاگرد در نظام صنفی نه تنها کارش را به عنوان یک کاال در اختیار استاد کار مثالً سلسله مراتبی را در کارها قائل بودند

و قراردهد و نیز متعهد بود که احتراّمات الزم را در برابر استاد داشته، خود را تابع قدرت انضباطی ا گذاشت بلکه شخصاً می

پدرانه داشته باشد. در برابر استاد موظف بود که رفتار انسانی و

کار پوتیه و حقوق دانان دیگر قبل از انقالب که به پیروی از حقوق رم رابطه کار را از دیدگاه افبه این ترتیب باید تاثیر عقاید و

همانند هر کردند که ملک خود )نیروی کارش( را تشبیه میدادند و کارگر را به مالکی میقراردادی صرف مورد توجه قرار

شود. در نظام حقوقی حاکم بر کار، بعد دارد عوض آن محسوب میکند و اجرتی که دریافت میشیئی دیگری با اجاره واگذار می

شود که به عکس، مشاهده میبه ویژه قانون مدنی فرانسه از انقالب فرانسه، ناچیز باشد. اّما با مطالعه سیستم حقوقی اخیر و

در تنظیم رابطه کار براساس قرارداد و اهمیّت دادن به رابطه قراردادی مؤثر بوده مستقیماً دانان قبل از انقالب حقوقمیراث

است.

به در سیستم حقوقی لیبرال که بر اصول انقالب کبیر فرانسه مبتنی بود و در قانون مدنی فرانسه هم منعکس است، حقوق کار

معنای امروزی کلمه وجود نداشت و قرارداد اجاره خدمات منبع طبیعی و تقریباً انحصاری تعیین کننده روابط کارگر و کارفرما

کرد. این و در نتیجه مشخص کننده وضع کارگر بود. به طور خالصه انقالب کبیر فرانسه اصول تساوی و آزادی را اعالم می

ورد توّجه بود .زادی از جهات مختلف مآتساوی و

بایستی آزادی افراد را در انتخاب شغل و دولت می طبعاً . از نظر سیاسی همه افراد در برابر قانون مساوی اعالم شده بودند و 1

کرد موانع زمان قبل از انقالب را که که آزادی کار را اعالم می 1731کار و شراثط آن به رسمیت بشناسد. قانون هفده مارس

ای را که مایل باشد ساخت. طبق این قانون هر فردی آزاد است هر نوع کار، شغل و حرفهظام صنفی بود محکوم میناشی از ن

شد اّما بیشتر دی اگرچه، به طور کلّی داده شده بود و کارگر هم در انتخاب کار و شراثط آن آزاد محسوب میانتخاب کند. این آزا

نوع فعالیت اقتصادی که مایل هستند بپردازند. برای صاحبان سرمایه مفید بود که به هر

ها در امور اقتصادی کرد زیرا در اقتصاد لیبرال مداخله دولت. سیستم اقتصاد لیبرال نیز به نوبه خود به این وضع کمک می1

خواهد شد. برابر محکوم بود و به نظر اقتصاددانان این سیستم روابط طرفین براساس رقابت برابر قانون عرضه و تقاضا تنظیم

اند قراردادهایی که به صورت قانونی منعقد شده باشد نسبت به کسانی که آنها را منعقد کرده( »1194قانون مدنی فرانسه )ماّده

قراردادهای خصوصی نسبت به کسانی که »مفهومی که در ماّده یک قانون مدنی ایران نیز منعکس شده است: «. در حکم قانونند

زیرا، برابر اصول کلی مربوط به حاکمیت اراده، «. اند در صورتی که مخالف صریح قانون نباشد نافذ استکردهآن را منعقد

توانند آزادانه شراثط الزم را در نظر گرفته و با مذاکره دوجانبه و تنظیم قرارداد افراد چون از تساوی آزادی برخوردارند می

ه به این اصول دولت هم از مداخله در روابط قراردادی باتوجّ « ست عادالنه استآنچه قراردادی ا»منافع خود را تامین کنند

کند و نظارت او منحصر به مواردی است که قراردادی برخالف نظام عمومی و اخالق حسنه باشد. طرفین خودداری می

آمد و سام اجاره خدمات به حساب میشد. قرارداد اجاره خدمات یکی از اقاصول فوق در موارد روابط کار هم به شّدت اجرا می

« شودکه عقدی امت که به موجب آن مستاجر مالک منافع عین مستاجره می» همچنان که قانون مدنی پس از تعریف اجاره:

( بدین سان اجاره اشخاص به 467ه )مادّ « مورد اجاره ممکن است اشیاء یا حیوان یا انسان باشد»کند می(. اضافه 466)ماّده

آید. نقش قرارداد کار به عنوان منبع روابط کار، از بسیاری جهات، چه از نظر مبحثی از مباحث عقد اجاره درمی صورت

حقوقی و چه در عمل هنوز هم بسیار مهم است:

ه به یابی وجود دارد مراجعکنند حتی در کشورهایی که دفاتر کاراوالً، کارگر و کارفرما اصوأل یکدیگر را آزادانه انتخاب می

آید. این دفاتر اختیاری بوده و انتخاب قطعی و نهایی به وسیله خود طرفین به عمل می

ثانیأ، قرارداد کار وسیله انطباق شرائط کار بر اوضاع و احوال خاص هر کارگر است زیرا به وسیله این قرارداد است که گروه

تواند ایفا کند و در قرارداد کار نقش بسیار مهّمی را می شود و از این جهتشغلی کارگر مشخص و میزان مزد او تعیین می

ر باشد. مؤثبهبود وضع کارگران

توضیح اینکه در رابطه کار، بین منابع تعیین کننده حقوق و تعهدات طرفین سلسله مراتبی وجود دارد. قوانین و مقررات کار

قرارداد در »توان از آن تنزل کرد دهد که نمیمیاقّلی را تشکیل تخلّف از آنها جایز نباشد حدهرچند هم که جنبه امری داشته و

قانون کار ایران(. 91)ماّده « توان مزایایی کمتر از آنچه در این قانون برای کارگر مقرر شده منظور کردکار نمی

شرايط قرارداد کار

قانون مدنی بیان شده است. 138ست که در ماّده انعقاد قرارداد کار همان شرایط اساسی برای صّحت معامله اشرایط اساسي

قصد طرفین: قصد طرفین و رضای آنها همان اراده انسان است هنگامی که انسان برای انجام کاری راضی شد، آنگاه .1

کنند. در قرارداد کار، طرفین با قبول امضای آن قصد و اراده خود را اعالم می مثالً گیرد. تصمیم به انجام آن می

قانون کار نیز 3یت طرفین: طرفین قرارداد کار مثل هر قرارداد دیگر حقوقی باید اهلیت داشت باشند در بند ج ماّده اهل .1

این مسئله مورد تاکید قرار گرفته است. اهلیّت توانایی قانونی شخص است برای برخورداری از حقوق قانونی خود که

قانونی مدنی آمده طرفین هر قرارداد باید اهلیت داشته باشند. برابر 118ه شود. در مادّ به اهلیت تمتع و استیفا تقسیم می

نیز گفته شده معامله 119املین اهل محسوب شوند باید بالغ و عاقل و رشید باشند( در ماّده متع)برای اینکه 111ماّده

....( نافذ نیست. با محجورین )کسانی که به عللی دارای اهلیت نیستند مانند صغار، دیوانه ها و

روشن و مشخص باشد که وظیفه کارگر برابر قرارداد کار تعیین کامالً موضوع معیّن که مورد معامله باشد: یعنی باید .9

شده چیست و کارفرما در مقابل آن چه تعهداتی دارد. زیرا ممکن است فردی توانایی انجام کارهای مختلف و مشاغل

کارگر چیست؟ و او چه کاری باید انجام دهد. به حال باید کامالً معلوم باشد وظیفهگوناگون را نداشته باشد در این

عبارت دیگر تعهدات کارگر در برابر کارفرما و تعهدات کارفرما در مقابل کارگر باید مشخص و معلوم باشد.

بست که در زمینه اعمال خالف قانون توان با کسی قراردادنمی مثالً موضوع قرارداد کار هم باید قانونی و هم مشروع باشد.

اد یعنی کارفرما نیز یگر قراردی طرف دکار کند و یا به کار قاچاق کاال و یا حمل ونقل و توزیع مواد مخدر بپردازد. درباره

رداد قانون کار جمهوری اسالمی ایران(. برای صحت قرارداد کار در زمان بستن قرا 3رعایت این شرط الزامی است )ماّده

رعایت شرایط ذیل الزامی است:

مشروعیت مورد قرارداد؛ -الف

متین بودن موضوع قرارداد؛ -ب

عدم ممنوعیت قانونی و شرعی طرفین در تصرف اموال یا انجام کار موردنظر. -ج

برسد(. صالح به اثبات های کار است، مگر آنکه بطالن آنها در مراجع ذیی قرارداداصل بر صحت کلیه :تبصره

شود. علت . مشروعیت جهت معامله: در هر معامله جهت همان سبب و علّتی که موجب بستن قرارداد و انجام معامله می4

قانون مدنی( 117قرارداد نیز باید مشروع باشد )ماّده

. مشخصات دقیق طرفین باید ذکر شده و حاوی مطالب زیر باشد:5

کارگر باید به آن اشتغال یابد؛ای که نوع کار یا حرفه یا وظیفه 5-1

ها؛ساعات کار، تعطیالت و مرخصی 5-1

محل انجام کار؛ 5-9

حقوق یا مزد و مزایا؛ 5-4

مّدت قرارداد، اگر کار برای مّدت معیّن است. 5-5

ساير موارد در قرارداد کار

السعی )مزد(، کاری را ت کارگر در قبال دریافت حقّ قرارداد کار عقدی معوض است بدان معنی که آنچه در تعریف آن آمده اس

انجام دهد )خواه کار یدی باشد یا فکری( به عبارت دیگر در برابر انجام کار مزد و حقوق پرداخت شود. کار انجام شده رایگان

کند. نیست و کارگر برای شخص خود کار نمی

دهد و باید از آن ه درخواست کارفرما و به حساب و نظارت او انجام میپیروی کند یعنی کارگر کار را بکارگر باید از قرارداد

اد پیروی کند. طبق قرارد

قرارداد کار در ايران

قانون کار جمهوری اسالمی ایران، قرارداد کار عبارتست از قرارداد کتبی یا شفافی که به موجب آن کارگر در 7طبق ماّده

دهد. در کارهایی که طبیعت آن برای مّدت مّوقت یا مّدت غیر مّوقت برای کارفرما انجام می السعی، کاری راّّ قبال دریافت حق

قانون، شروط مذکور 8شود و طبق ماّده جنبه مستمر دارد، در صورتی که مّدتی در قرارداد ذکر نشود، قرارداد دائمی تلقی می

که برای کارگر مزایایی کمتر از امتیازات مقرر در این قانون در قرارداد کار یا تغییرات بعدی آن در صورتی نافذ خواهد بود

نوع قرارداد کار داریم: 1منظور نکند. بنابراین از لحاظ شکل انعقاد قرارداد

شود، بر قرارداد شفافی کار برتری قرارداد کتبی کار چون با رضایت طرفین و به طور کتبی تهیه و تنظیم می قرار داد کتبی:

به اصول و جزئیات بیشتر توّجه دارند و همین امر هنگام بروز اختالف احتمالیرا کارگر و کارفرما هنگام تنظیم آن دارد. زی

شود. سبب سهولت رسیدگی و رفع مشکل می

یکی سوادی و کم سوادی طرفین قرارداد یادر بیشتر موارد و به دالیل گوناگون از جمله آسان بودن کار و یا بی :قرارداد شفاهی

از آنها و نیز به دلیل عدم آگاهی از چگونگی تنظیم قرارداد کتبی کار، قرارداد کار به صورت شفاهی است. برابر تبصره ذیل

نسخه تنظیم می شود که یک نسخه آن به اداره کار محل و یک 4قانون کار در صورتی که قرارداد کار کتبی باشد در 18ماّده

گیرد در صورتی که کارگر ه نزد کارفرما و نسخه دیگر در اختیار شورای اسالمی کار قرار مینسخه نزد کارگر و یک نسخ

ار نماینده کارگران کارگاه قرار داده خواهد شد انجام این کار یعنی انعقاد قرارداد کتبی کار اختیسواد نداشته باشد نسخه اخیر در

اختیاری است.

ز لحاظ قانونی ذکر شده است که عبارتند از:در قانون کار ایران سه نوع قرارداد ا

شود در این نوع که مقصود همان قرارداد کار دائم است و در اصطالح به قرارداد دائم شناخته می قرارداد کار غير موقّت:

دهد. ادامه میقرارداد، بنابر موازین قانونی و عرف و رویه متداول کارگر تا زمانی که قرارداد برابر مقررات فسخ نشده به کار

راردادها قور از قرارداد دائم آن نیست که کارگر مادام العمر به کارش ادامه خواهد داد بلکه مراد این است که در این نوع منظ

پایان مّدت برای طرفین نامعیّن است )یعنی قرارداد کار برای انجام کار معیّن و مّدت معیّن نیست(.

ت و این نوع قرارداد کار بیشتر در مشاغلی که طبیعت آنها بر موقّ ا قرارداد کار با مّدت موقّت(.قرارداد کار برای مّدت معيّن )ي

های هایی نظیر کارهای فصلی به ویژه فعالیتشود مانند کارهای ساختمانی و یا کارگاهغیرداثم بودن کار اقتضا دارد تنظیم می

توان نام برد. ایرادی که بر این نوع قراردادها داشت و برداشت میکشاورزی و برخی صنایع وابسته به آن در مراحل کاشت،

گیرد و این امکان وجود دارد که برخی از کارفرمایان در مشاغلی شود این است که گاهی مورد سوء استفاده قرار میوارد می

رار از اجرای برخی از مقررات از شود برای فکه طبیعت کار آنها اقتضای استمرار و دوام دارد و کار به طور دائم انجام می

این نوع قراردادها سوء استفاده کنند. این نوع قراردادها جز در موارد پیش بینی شده در قرارداد قابل فسخ و برهم زدن نیستند و

هریک از طرفین قرارداد در صورت فسخ باید از عهده خسارت طرف دیگر برآید. متخصصان و کارکنان و کارگران ماهر و

تر به این نوع قراردادها گرایش دارند. بیشی برای انجام کارهای تخصصی فن

شود مثالً در این نوع قراردادها از خدمات کارگر برای انجام کار و عمل معیّنی استفاده می قرارداد کار برای انجام کار معيّن.

م کار برابر قرارداد کار پایان یافته تلقی کاری کند که با انجاکارگری، ساختمانی را برابر نظر صاحب کار نقاشی و رنگ

قانون کار آمده هرگاه قرارداد کار برای مّدت مّوقت و با انجام کار معیّن منعقد شده باشد هیچ یک از طرفین 15شود در ماّده می

گری که برابر قرارداد یک به تنهائی حّق فسخ آن را ندارند و در قرارداد کار معیّن و یا مّدت موقّت کارفرما مکلّف است به کار

ی کار براساس آخرین حقوق مبلغی معادل یک ماه حقوق به عنوان مزایای سال یا بیشتر کار کرده باشد برای هر سال سابقه

پایان کار پرداخت کند.

های قرارداد کارويژگی

برای صحت قرارداد کار در زمان انعقاد قرارداد رعایت شرایط زیر الزامی است:

مشروعیت مورد قرارداد -

معیّن بودن موضوع قرارداد -

عدم ممنوعیت قانونی و شرعی طرفین در تصرف اموال یا انجام کار موردنظر -

صالح به اثبات رسد. های کار است مگر آنکه بطالن آنها در مراجع ذیی قراردادالزم به ذکر است اصل بر صحت کلیه

دقیق طرفین باید حاوی موارد زیر باشد: قرارداد کار عالوه بر مشخصات

نوع کار یا حرفه یا وظیفه ای که کارگر باید به آن اشتغال یابد؛ -

حقوق یا مزد مبنا؛ -

ساعات کار، تعطیالت و مرخصیها؛ -

محل انجام کار؛ -

تاریخ انعقاد قرارداد کار؛ -

مدت قرارداد، اگر کار برای مّدت معیّن است؛-

دیگری که عرف، عادت شغل یا محل ایجاب کند. موارد -

تعليق قرارداد

ها کند. این دشواریگاهی قرارداد کار به طور صحیح و بدون نقص منعقد شده ولی در عمل و اجرا، با دشواریهایی برخورد می

ت رابطه بین کارگر و کارفرما شود که یکی از طرفین قرارداد موقتاً قادر به انجام تعهدات خود نباشد. در این حالسبب می

برقرار است ولی اسباب و جهات خدمتی مانع اجرای آن است.

ت قرارداد کار به سبب بروز اسباب و علل خاصی که این علل و اسباب مانع قّ موتعلیق قرارداد کار عبارتست از عدم اجرای

شود در این تعریف دو شرط نمایان است. اجرای قرار داد کار می

عدم امکان اجرای قرارداد کار؛ . 1

. عدم اجرای قرارداد به طور موقّت تعلیق قرارداد کار ناشی از کارگر است و یا در ارتباط ما کارگاه 1

گردند عبارتند از: رداد میقرامواردی که سبب تعلیق

ود، تا زمانی که قادر به انجام کار ت بیماری نتواند در محلی کار خود حاضر ش. در صورتی که کارگر به علّ رگبيماری کار

آید. در مّدت تعلیق، کارگر از کارفرما دستمزد دریافت نخواهد کرد ولی اگر کارگر نباشد، قرارداد کار او به حالت تعلیق درمی

، تعلیق بیمه شده باشد غرامت دستمزد ایّام بیماری او به عهده سازمان تامین اجتماعی است. و اگر مّدت بیماری طوالنی شود

قرارداد کار جای تردید است و در قانون تامین اجتماعی ترتیب خاصی برای آن مقرر شده است.

شوند. توضیح . کارگران زن در دوران بارداری و یا وضع حمل از تعلیق قانونی قرارداد کار برخوردار میبارداری زنان کارگر

کنند در روز مرخصی بارداری و زایمان استفاده می 38ن بارداری جمعاً اردودر قانون کار، کارگران زن 76اینکه برابر ماده

زایمان توامان باشد روز این مرخصی باید پس از زایمان مورد استفاده قرار گیرد اگر 45االمکان این ماّده گفته شده که حتی

آید. برابر ارداد کار آنها به حالت تعلیق درمیشود در این مّدت قرمذکور اضافه میروز به مّدت مرخصی 14)دوقلو یا بیشتر(

گردد. این مّدت با تایید سازمان تامین تبصره یک این ماّده پس از پایان مرخصی زایمان کارگر زن به کار سابق خود برمی

بر همین ماّده اشاره شده که حقوق ایام مرخصی زایمان برا 1شود. در تبصره اجتماعی جز سوابق خدمت وی محسوب می

مقررات قانون تامین اجتماعی پرداخت خواهد شد.

آید. کارگر مکلف قانون کار، قرارداد کارگران در دوران خدمت وظیفه به حالت تعلیق درمی 13. برابر ماّده خدمت زير پرچم

کارگر برای ماه به کار سابق خود برگردد. در صورتی که پس از مراجعه 1است پس از پایان خدمت سربازی حداکثر ظرف

در شغلی مشابه به کار گمارد. اشتغال به کار سابق چنانچه شغل وی حذف شده باشد کارفرما مکلّف است او را

مجلس شورای اسالمی نیز ناظر بر این معنی است. در تبصره ذیل 13/7/1969قانون خدمت وظیفه عمومی مصّوب 11ّده ما

ظام وظیفه )ضرورت، احتیاط و ذخیره( و نیز مدت شرکت داوطلبانه کارگران در قانون کار آمده که مّدت خدمت ن 14ماّده

شود. جبهه جز سوابق خدمت و کار آنها محسوب می

برحسب ضرورت، کارگر برای مّدتی نتواند : ممکن است به دالیل گوناگون و استفاده از مرخصی تحصيلی و مرخصی بدون حقوق

قانون کار پیش بینی شده قرارداد کار کارگرانی که مطابق قانون کار 16ن منظور در ماّده در محل کار خود حاضر شود. به ای

سال به حال تعلیق درآید و در 1کنند برای مّدت استفاده میاز مرخصی تحصیلی و یا دیگر مرخصی های بدون حقوق یا مزد

ساله دیگر قابل تمدید است. ی دو که مرخصی تحصیلی برای یک دورهتبصره ذیل این ماّده گفته شده

ه آید مشروط بر اینكمّدت بازداشت به حال تعلیق درمی در صورت بازداشت کارگر نیز قرارداد کار وی در توقيف کارگر:

17گردد)ماّده ز میس از رفع توقیف به کار خود بامحکومیت نشود در این صورت کارگر پبازداشت وی منجر به صدور حکم

و این توقیف منجر به صدور حکم محکومیت کارگر نشود توقیف کارگر به علّت شکایت کارفرما از وی باشدقانون کار( اگر

در این حالت مّدت بازداشت جز سابقه خدمت کارگر محسوب خواهد شد. افزون بر این کارفرما مکلّف است برابر حکم دادگاه

قانون کار( 18ا نیز بپردازد )ماّده ر وي یرر و زیان کارگر مزد و مزایاصالح عالوه بر جبران ض

ابر دالیل اقتصادی )مانند ورشکسته شدن کارفرما و بحران برخالف موارد گذشته گاهی بن تعطيلی کارگاه به طور موقّت:

م به علّت عد اقتصادی( یا به واسطه قوه قهریه )فورس ماژور( مانند؛ سیل جنگ و زلزله و یا به دالیل فنی مثل، تعطیلی کارگاه

جام تعهدات رعایت مقررات حفاظت و بهداشت کار یا تعمیرات اساسی و رفع نواقص، تمام یا قسمتی از کارگاه تعطیل و ان

قانون کار قراردادهای کار با کارگران تمام کارگاه یا 15شود. در این موارد برابر ماّده کارگر یا کارفرما موقتاً غیر ممکن می

یش آید در آخر این در تشخیص این موارد اختالف نظر پ آید ممکن است گاهیه حالت تعلیق درمیتعطیل شده و ب قسمتی از آنکه

ماّده ذکر شده که تشخیص موارد فوق با وزارت کار و امور اجتماعی است.

دون حقوق( )مرخصی تحصیلی و ب 16)قوه قهریه( ماّده 15قانون کار در موارد یاد شده در مواد 18گفتنی است که برابر ماّده

س از رفع حالت تعلیق از پذیرفتن کارگر وظیفه( چنانچه کارفرما پ)خدمت 13)بازداشت کارگر( و باالخره ماّده 17و ماّده

روز به هیئت تشخیص 98خودداری کند این عمل در حکم اخراج غیر قانونی محسوب شده و کارگر حق دارد ظرف مّدت

ی الزم را صادر خواهد کرد. راقانون کار، 18ص رسیدگی و برابر ماّده شکایت کند. در این صورت، هیئت تشخی

پايان قرارداد

پایان قرارداد دو نوع است: ارادی و غیرارادی. موارد پایان غیرارادی قرارداد عبارتند از:

قانون کار در 11بر ماّده ( برا11پذیرد)ماّده در صورت فوت کارگر قرارداد به صورت قهری و طبیعی پایان می فوت کارگر:

ی مطالباتی که ناشی از قرارداد کار است، به کارگر پرداخت شود. بدیهی است در صورت فوت کارگر پایان هر قرارداد کلیه

های شود به منظور کمک به خانواده کارگر فوت شده و جلوگیری از دشواریمطالبات وی به وراث قانونی او پرداخت می

ماّده مقرر شده که تا تعیین تکلیف وراث قانونی و برقراری مستّمری برای آنان، سازمان تامین اجتماعی مکلّف احتمالی در این

ماه نسبت به پرداخت حقوق کارگر فوت شده به میزان آخرین حقوق دریافتی به 9است به طور علی الحساب و برای مّدت

ی قانونی وی اقدام کند. ورثه

کارگر در این مرحله مشمول مقررات حمایتی قانون تامین کی دیگر از موارد پایان قرارداد کار است و ی بازنشستگی کارگر:

قانون کار کارفرما باید براساس آخرین مزد کارگر به نسبت هر 91اجتماعی و دیگر قوانین مربوطه خواهد بود. برابر ماّده

دازد.روز مزد به وی بپر 98سال سابقه کار حقوقی به میزان

در موارد بندهای پ و ج یعنی قراردادها برای کار معیّن و قراردادهای کار با مّدت معیّن پايان کار در قراردادهای کار معيّن:

قانون کار( موضوع روشن است، چون در مورد اّول با انجام کار معیّن تعهد کارگر انجام شده و در مورد مّدت معیّن 11)ماده

ر اینکه تمدید شود. مگی شده در قرارداد پایان یافته و دلیلی برای ادامه قرارداد نیست ش بینینیز مّدت پ

های کارگر تصمیم نهایی را به . باتوّجه به درصد و یا درجه و میزان کاهش تواناییهای فکر و جسمی کارگرکاهش توانايی

در چنین مواردی کارگر یاد شده به اعتبار حمایتی بودن کمیسیون های پزشکی یاد شده در قانون تامین اجتماعی خواهند گرفت

قوانین کار و تامین اجتماعی زیر پوشش چتر حمایتی قرار خواهد گرفت اگر خاتمه قرارداد کار به علّت توانایی جسمی و فکری

بپردازد. و ماه آخرین حقوق کارگر را به ا 1سابقه کار معادل کارگر باشد کارفرما مکلّف است به نسبت هر سال

. قرارداد کار کارگری که به دلیل بازداشت قانونی از سوی مراجع بازداشت کارگر در صورتی که به محکوميت قطعی وی منجر شود

صالحه قادر به حضور در کارگاه و انجام کار نیست و حکم محکومیت قطعی نیز برای وی صادر شد. خاتمه می یابد و کارفرما

قانون کار و ...(. 17به کار ندارد )ماّده تکلیفی برای برگشت وی

انقضای مّدت در قراردادهای کار با مّدت معيّن

موارد پایان ارادی قرارداد کار عبارتند از:

های فسخ قرارداد کار از سوی کارفرما است. بحث اخراج یکی از بحث های حساس در قانون ترین روشیکی از متداول اخراج.

شورها است. از نظر تاریخی کارفرمایان به استناد حق مالکیت کارگاه و سرمایه و نیز ضرورت و حقوق مدیریت ی ککار کلیه

اند. و اداره کارگاه، به این حربه و اختیار متوسل شده

است نوشجمهوری اسالمی ایران آمده که مفهوم آن هم ر قانونی استعفا در چند مورد به طور مستقل و ضمنی در واژه استعفا.

در قانون کار 18ماّده 1ی است که کارگر از حّق و امتیاز قانونی خود برای برگشت به کار خودداری کند. تبصره مواردو آن

موارد تعلیق اگر كارگر در مهلت مقّرر )یك ماه( پس از رفع تعلیق آمادگي خود را به كارفرما اعالم نكند و یا پس از مراجعه و

شود و فقط حّق سنوات در برابر مستعفي شناخته مي از قبول او از پیگیري كار امتناع كند در هر دو صورتاستنكاف كارفرما

هر سال كار، یك ماه آخرین حقوق به او پرداخت خواهد شد.

خود را منظور از ترك كار این است كه كارگر بدون رعایت تشریفات قانوني و اعالم كتبي به كارفرما میل و خواست ترك كار :

شود. ترك كار با جانبه قرارداد كار از سوي كارگر تلقي مياز حضور در محل كار خودداري كند. این عمل نوعي فسخ یك

جانبه قرارداد كــار را دارد. در حالي كه در غیبت، كارگر چنین غیبت تفاوت دارد. در ترك كار، كارگر عمالً قصد فسخ یك

موقتي مانع حضور او در كارگاه شده است. قصدي ندارد بلكه اسباب و موانع

انواع قراردادها

قرارداد دوره آزمايشي

توانند مّدتي را به نام دوره آزمایشي كار تعیین كنند. در خالل این دوره هریك از طرفین حق دارند طرفین با توافق یكدیگر مي

ه كار را قطع كنند. در صورتي كه قطع رابطه كار از طرف آنكه الــزام به پرداخت خسارت شوند، رابطبدون اخطار قبلي و بي

كارفرما است وي ملزم به پرداخت حقوق تمام دوره آزمایشي خواهد بود و چنانچه كارگر رابطه كار را قطع كند كارگر فقط

مستحق دریافت حقوق مّدت انجام كار خواهد بود.

یك ماه و براي ماهر ت براي كارگران ساده و نیمهكثر این مدّ مدت دوره آزمایشي باید در قرارداد كار مشخص شود. حدا

كارگران ماهر و داراي تخصص سطح باال سه ماه است.

قراردادهای کارمزدی

گیری یا شمارش باشد به ازای هر ی قابل اندازهکمّ نظرمزدی که بابت انجام مقدار کاری مشخص که از كارمزد عبارت است از

اصل کار مورد نظر مربوط به یک نفر یا یک گروه مشخصی از كارمزد بر حسب آنكه حشود. رداخت میعیین و پت حد كـاروا

شود. و جمعی تعیین مییب به صورت کارمزد انفرادی، گروهی ترتان کارگاه باشد به رکارگ وعهمن یا مجکارگرا

کارمزد متعلقه از قبل و ریک در میزان فعالیتم هسهدر نظام کارمزد گروهی و جمعی باید عالوه بر شغل هریک از کارگران،

کارگران باشد. قبولمورد موضوعشود و مشخص

ادتعدمحاسبه کارمزد قرار گیرد ساده و چنانچه برای مازاد بر اولین واحد یا قطعه، مالك قرارداد کارمزدی برحسب آنکه

تعدادباید کمتر از جمع مزد ثابت، تقسیم بر نشده خ کارمزد تعیین نرترکیبی است. در صورت ترکیبی بودن، مشخص باشد

باشد. است،کاری که مزد ثابت بابت آن تعیین شده

ج است مقررات رن خاطرفیی آن از اراده وقوعغیرقابل پیش بینی که قواي قهریه یا حوادث يدر صورت توقف کار به واسطه

رج از اختیار کارگر است، خا بینی وپیش قابلوقف کار برای کارفرما هرگاه عوامل ت اماد. خواهد شقانون کار اجرا 15ماّده

متوسط کارمزد مأخذت توقف کار به مدّ به پرداخت مزد مکلّف( كیبيکارفرما عالوه بر مزد ثابت)در مورد قرارداد کار تر

تماعی است. اج مورو ار كافوق با وزارت مواردتشخیص ،بود. در صورت بروز اختالف خواهد ماه كاركرد كارگر خرینآ

نباید شود اخت میدنامه به کارگر پرنییآ براساسکارمزدی که مجموع مزد .دیمزدادهای کاررا قری محاسبه حقوق و مزايای نحوه

. ارجاع كار اضافي به كارگران كارمزدي عالوه بر ساعات عادي دباشادی کار عات ساعبت سقانونی به ن دحداقل مزكمتر از

كاري العاده نوبت كار یا شبهنیز كار نوبتي و كار در شب براي آنان تابع مقررات قانون كار است. ماخذ محاسبه فوقكار و

كارگران كارگران نرخ كارمزد آنهاست. اگر به جاي روز جمعه روز دیگري به عنوان تعطیل هفتگي توافق شود نرخ كارمزد

ي محاسبه مزد روزهاي تعطیل و شود. نحوهدرصد اضافه مي 48( در جمعه و نیز مزد ثابت )در مورد قرارداد كار تركیبي

قانون كار است. 49جمعه و روزهاي تعطیل رسمي و مرخصي كارگران كارمزد تابع ماّده

اي به نسبت وقت)كمتر از حداكثر ساعات قانوني كار( است، مزایاي رفاهي انگیزههرگاه قرارداد كارمزدي به صورت پاره

ي مزد، حقوق، حق سنوات، شود. ماخذ محاسبهكار مورد قرارداد و به ماخـذ سـاعات كار قانوني محاسبه و پرداخت مي ساعات

قانون كار در مورد كارگران كارمزد، میانگین 91و 91و 13و 17و 18و 18خسارات و مزایاي پایان كار موضوع مواد

ت. روز كاركرد كارگر اس 38ها در آخرین مجموع پرداختي

نامه مقرر شده است ي دیگري در كارگاه، مزد و مزایاي بیش از آنچه در این آییندر صورتي كه به موجب عرف و رویه

به صورت كارمزدي در كارگاه اً ي مـذكور بــراي كارگران مشمول و همچنین كارگراني كه بعدجـاري شود، عــرف و رویـه

شوند، جاري خواهد بود. استخدام مي

هاي مزدي یا برعكس در مورد تمام یا قسمتي از كاركنان در كارگاه باید پس از تایید شوراي نظام كارمزدي به سایر نظام تغییر

اسالمي كـار یـا انجمن صــنفي و یــا نمایندگان قانوني كارگران كارگاه به تصویب وزارت كار و امور اجتماعي برسد.

قراردادهای مزد ساعتی

های مزد ساعتی، شود. در قراردادو پرداخت می محاسبهکه وقت کارگر در اختیار کارفرما است عاتيبت سامزدی است که با

اعمال نظام مزد ساعتي شود. نیز ساعات کار در روز یا هفته یا ماه مشخص می ( وآن زانر از مقدار و مینظع کار )صرف نو

در شرایط زیر مجاز است:

و ی، دامپزشکیو پیراپزشكهای پزشکی زشکان، کلینیکپهای خصوصی كارگران مطب. و مسافر . متصديان حمل و نقل كاال5

ت در وقغل غیر تمام مشاروز است. شبانهاز حداکثر ساعات قانونی کار در کمترت فعالیت آنها مدّ در صورتی که نظایر آنها

بت از اموال، تاسیسات و ساختمان و حیوانات به شرطی که داری و مراقنگهغل مربوط به مشا نهانظایر آ وهای مشاوره زمینه

.ر شبانه روز استدکار کمتر از حداکثر ساعات قانونی کار ساعات

نخواهد بود اّما های مذکور فعالیت درهای مزدی نظام سایرغل فوق مانع از اعمال مشاکر ه ذالبت.شی يژوهغل آموزشی و مشا. 8

وزارت کار و امور اجتماعی است. موافقتمعوقه فوق موکول به اخذ مواردجز در استفاده از نظام مزد ساعتی

رفاهی مزایايبت، ثار مزد بت عالم اس مكلّف ظام مزد ساعتی، کارفرماندر .مزد ساعتی دادهایراقری حقوق و مزايای محاسبه

مزد کارگرانی .دنحاسبه و به کارگر پرداخت ککار م نسبت ساعات دی را بهمنعائله، حق خواربار و کمک مسكن قّ حاز قبیل

غل مشابه در نظام مشاباید کمتر از مزد نروز عادی کار در شبانه كاربه تناسب ساعات باشندکه مشمول نظام مزد ساعتی

مزد لارگران مشموکنند کیمفعالیت فصليجنبه استمرار دارد یا به صورت هایي كه فعالیت آنهاكارگاه. در باشدوزمزدی ر

مزد را دارند. ساعتی حق استفاده از مرخصی و تعطیالت رسمی با استفاده از

مزد مذکور معادل روزهای کار مساوي باشند روز هر ع مزدمجموکار طوری باشد که تعداد ساعات کار عادی و هرگاه نوع

.بود خواهداه کارکرد وی م آخرینساعتی کارگر در روزهای میانگین مزد محاسبه، مأخذصورت است در غیر این

نوات و خسارات و مزایای پایان س وق،، حقخذ محاسبه مزدماباید کمتر از حداقل مزد قانونی باشد. نمبلغ پرداختی به هر حال

ع مجمونون کار در مورد کارگران مشمول نظام مزد ساعتی، میانگین قا 91و 91و 13و 17و 18و 18د موا موضوعکار

کرد کارگر است. كارروز 38ن در آخری هاپرداختي

ی موجود مزد که براساس عرف و رویه درصورتياست عتيزد سامی خاص در مورد هایی که دارای عرف و رویههدر كارگا

است.ی مذکور دارای اعتبار به کارکنان مشمول پرداخت کنند عرف و رویه نامهاین آیین در مقرر ضوابط زو مزایایی بیش ا

قت کارکنان مشمول و تائید وزارت کار و مواف قانون كار با 16ّده های مزدی در اجرای مانظام سایرمزد ساعتی به تغییر نظام

پذیر است. امکانامور اجتماعی

قراردادهای کارمزد ساعتی

ساعتی باید ود. در قرارداد کارمزدشمي ی پرداختمشخصدر زمان مشخصت که در مقابل انجام کار اسی مزدی ساعتمزد کار

ط به یک نفر یا مربوکارمزد ساعتی برحسب آنکه حاصل کار مورد نظر باشد. مشخصمان زمیزان و مقدار کار متناسب با

د ساعتی انفرادی، گروهی و جمعیکارمزت صورترتیب به به اه باشدگه مشخصی از کارگران یا مجموعه کارگران کاروگر

هریک در میزان فعالیت سهم شغل هریک از کارگران، بر باید عالوه جمعي گروهی و شود. در نظام کارمزد ساعتیمی تعیین

بل شمول در نظام کارمزد ساعتی مشاغل قامورد قبول کارگران باشد. موضوعد و دساعتی متعلقه از قبل مشخص گر کارمزدو

شده یا قابل مشخص مشخصاده از قبل استف زمان انجام کار توسط ابزار و یا دستگاه مورد استانداردکه هستندشاغلی م نوعاً

ر دارد و یا به صورت فصلی یا در مستمّ ی جنبه آنهاهایی که فعالیت مزد ساعتی در کارگاهه از نظام کاردااستف. باشندشدن

سط یی که توهاست. فعالیتای محل ماعاجت اموری کار و افقت ادارهمودارند موکول به اخذ نفعالیت خاصّ مقاطع زمانی

مشمول گیرندو محدود انجام می معیّن تمدّ شود و در به مصرف کننده عرضه می مستقیماً آزاد مشاغلصاحبان حرفه، پیشه و

کنند(. می وظیفه وقت و غیرمستمر انجاممان خصوصی که به طور پارهمعلّ د )مانند باشمزد ساعتی نمیمقررات کار

ع آنها که وجمماست از وجوه نقدی یا غیر نقدی و یا مزد عبارت .مزد ساعتیکارادهای دقرار درو مزايا قی حقوی محاسبهحوهن

شود. اگر مزد با ساعات انجام کار مرتبط است، مزد ساعتی و در صورتی که در مقابل انجام کار به کارگر پرداخت می

و میزان انجام کار در زمان تولید شدهل ومحصن انجام کار و محصول تولید شده است، کارمزد و اگر براساس زامی براساس

به تناسب ساعات عادی کار هستندارگرانی که مشمول نظام کارمزد ساعتی مزد كشود. می نامیدهن است. کارمزد ساعتی، یّ مع

یا به صورت ر دارد و مستمّ ی جنبه هایي كه فعالیت آنهاد. در کارگاهباشوزمزدی رغل در نظام مشاباید کمتر از مزد نروز شبانه

دارند.از مزد را استفادهمزد ساعتی حق استفاده از مرخصی و تعطیالت با كارمشمول کارگرانکنند فصلی کار می

اوی است مزد ایام مذکور معادل کارمزد سمزد هر روز مکارع وممجع کار طوری است که تعداد ساعات کار عادی و نو هرگاه

خواهد مزد ساعتی کارگر در روزهای کار آخرین ماه کار ی میانگین کارمحاسبه خذما تصورار است. در غیر این ـک روزهاي

و 17و 18و18 مواد موضوعپایان کار موضوعنوات و خسارات و مزایای پایان کار س حقّ ،، حقوقمزدی محاسبه ماخذ بود.

ی موجود مزد براساس عرف و رویه تي كه. درصورهستند ساعتيکارمزد مشمول رد کارگرانموکار در قانون 91و91و 13

خواهدی مذکور معتبر رویه عرف وشود، مي ئین نامه به کارکنان مشمول پرداختآیی بیش از ضوابط مقرر در این و مزایا

بود.

ت کار و کارکنان مشمول و تائید وزار كار با موافقت قانون 16 همادّ های مزد در اجرای نظام سایرتغییر نظام کارمزد ساعتی به

ایارهاشن آان که در باال به گرمقررات کار و ضوابط و مقررات قانون کار ناظر به کار سایرامور اجتماعی امکان بذیراست.

است. مزد ساعتی نیز حاکممزدی، مزد ساعتی و کارر مورد کارگران مشمول نظام کارد نشد،

شرايط کار زنان و نوجوانان

جمله حقوق آنان از نظر فردی و اجتماعی از موضوعات مطرح در عصر معاصر است. ل مربوط به زنان، ازغمشا

، قبل از هرچیز تواماً « حقوق»و « مذهب»از دیدگاه « زن»در بررسی دقیق و جامع حقوق اجتماعی و حیثیت اخالقی و انسانی

و اجتماعی به عنوان مکمل یکدیگر خلق را در زندگی فردی« زن»و « مرد»ه داشت که نظام آفرینش، به این نکته باید توجّ

کند و نه حقوق مشابه. اعطاء می« حقوق مساوی»کرده است و به هر دوی آنها

ی اقشار جامعه صرف نظر از رود و به طور منطقی شامل کلیههای پیشرفت به شمار میترین ویژگیکار در اجتماع از محوری

شود. مند میبه سهم خود از آن بهره شود. با این توضیح که هر قشرجنس آنان می

ی ی توان خود محق به انجام کار است و باید برای تحقق این امر مورد حمایت قانون قرار گیرد تا حقّ زن در این میان به اندازه

از او ضایع نشود و در عین حال به پیشرفت فردی و جمعی منتهی شود.

زنان پرداخته و با توّجه به جنس مبادرت به وضع قواعدی کرده است. قانون کار در مبحث چهارم به شرایط کار

ی زنان وجود دارد که عبارتند از:در این مورد، دو موضوع مهم درباره

www.mechanicspa.mihanblog.com

–

. بارداری زن 1

. حمل بار و کاال توسط زن 1

ی احترام آمیز به این مقوله بارداری از خصایص طبیعی زن و ضامن بقای جامعه از حیث کّمی است و همواره باید با دید

ی روز و بنابر توصیه 188ت به مّدت اسقانون کار، زن باردار مستحق مرخصی بارداری و زایمان 76نگریست. طبق ماّده

14روز از این مرخصی باید پس از زایمان مورد استفاده قرار گیرد برای زایمان پشت سرهم )دو قلو( 38قانون حتی االمکان

شود این مرخصی افزوده میروز به

پس از پایان مرخصی، کارگر زن باید به کار سابق خود برگردد و این مّدت با تائید سازمان تامین اجتماعی جزو سوابق کاری

( حقوق دوران مرخصی زایمان هم طبق مقررات قانون تامین اجتماعی پرداخت 76شود )تبصره یک ماّده او محسوب می

(. 1خواهد شد )تبصره

تر باشد در این صورت به تشخیص پزشک سازمان تامین اجتماعی اگر نوع کار برای کارگر گاه کار زن ممکن است سخت

قانون کار(. 77باردار خطرناک و یا سخت باشد کارفرما باید بدون کسر حقوق، کار سبک تری به او واگذار کند )ماّده

یه از شیر مادر است به همین دلیل کارفرما باید شرایطی مهیّا سازد تا کارگر زن بتواند پس از زایمان طبیعتاً کودک نیازمند تغذ

ساعت، نیم ساعت زمان شیردهی داشته باشد. 9سالگی کودک پس از هر 1تا پایان

قانون کار(. 78تواند آن را کسر کند )ماّده به تصریح قانون، نیم ساعت مذکور جزو ساعات کار زن خواهد بود و کارفرما نمی

همچنین کارفرما مکلّف است متناسب با تعداد کودکان و یا در نظر گرفتن گروه سنی آنها مراکز مربوط به نگه داری کودکان

چون شیرخوارگاه، مهد کودک و ....... ایجاد کند.

ر صورت انجام مستمر و متناوب و اجتناب ناپذیر به ویژه در مشاغل کارگاهی و تولیدی است که دحمل بار از جمله اعمال

های جسمی و گاهی روحی شود. تواند موجب بروز عارضهغیراصولی می

نامه مربوط به حمل بار با دست و با آیینتحت عنوان 1963اسفندماه 15های جداگانه در دلیل برای آن آیین نامهبه همین

به تصویب رسیده است. استفاده از وسایل مکانبکی برای کارگران زن و نوجوان

از عنوان آیین نامه مشهود است که حمل بار با وسایل مکانیکی شامل آن نخواهد شد البته کارفرما باید در چنین شرایطی هم فضا

و محیط اشتغال امنی آماده کرده باشد.

شب و نیز ارجاع کارهای سخت و قانون کار ارجاع هر نوع کار اضافی و انجام کار در 89ماّده ر و مذکوطبق آیین نامه

ن استفاده از وسایل مکانیکی برای کارگران زن و نوجوان بدوآور و حمل بار با دست بیش از حّد مجاز و خطرناک و زیان

آیین نامه حمل بار با 9کیلوگرم )ماّده 18ممنوع است. حدود مجاز برای حمل بار با دست طبق آیین نامه برای زن کارگر

هفته پس از زایمان ممنوع است به خاطر اپنکه 18برد )و نیز ل بار برای زنی که در طول دوران بارداری به سر میدست( حم

این میزان هم برای شرایط جسمانی او مضر خواهد بود

ور جایی و حمل آن را به کارگران آموزش دهد. پس اگر زن در حضی صحیح بلند کردن بار، جابهنحوهکارفرما هم باید

ی او مبادرت به حمل باری بیش از حد مجاز کند کارفرما پا نماینده باید به او آگاهی الزم را داده و از حمل بار کارفرما یا نماینده

آن در عدم حضور کارفرما باری غیرمتعارف حمل کرد و آسیب دید مقصر و جلوگیری کند. اگر زن قبل از آموزش و یا بعد از

ی زمانی میان استخدام و آموزش مّدتی است که بنا به عرف ه ضرر خود حّق مطالبه خسارت ندارد. فاصلهبنابر قاعده اقدام ب

آیین نامه مذکور( 6فوری و کارفرما مکلّف به آموزش است )ماّده

ر اگر در اثرعدم رعایت ضوابط و مقررات یاد شده و همچنین عرف حاکم بر کار، کارگر زن متحمل ضرر یا به عبارت دیگ

ی جسمی شود، کارفرما مسئول جبران خسارت است مگر آنکه اثبات شود کارفرما احتیاط های الزم و قانونی را به عمل صدمه

شوند. ی نقدی یا هر دو محکوم میفان از تکالیف یاد شده حسب مورد به مجازات حبس یا جریمهمتخلّ آورده است.

ص عضو و یا فوت کارگر شود دادگاه مکلف است عالوه بر مجازات های اگر خالف سبب وقوع حادثه شود که منجر به نق

قانون کار( 171مقرر در قانون کار طبق قوانین مرتبط دیگر تعیین تکلیف کند تا جبران خسارت به طور کامل تحقق یابد )ماّده

ه ذکر است ساعت کار زنان حسب ها بیان شده است(. الزم بنوع و چگونگی مجازات 186الی 171در قانون کار از ماّده

ساعت در ماه تعریف شده است. 176ساعت در هفته و 44ساعت در روز و 8مقررات قانون کار

ديدگاه اسالم در خصوص اشتغال زنان

، مطرح شده است، که در تمامی قوانین اقتصادی« حقوق جنسیّتی زن»ای تحت عنوان در شاکله حقوق انسان در اسالم، مسئله

وجزاثی، عبادی، سیاسی و اجتماعی به منظور حفظ توازن اجتماعی و اجرای عدالت، ساری و جاری است و امتیازات

ریزی عدالت اجتماعی، به هیچ صنفی، اعم از زن و مرد نباید تسهیالت اشتغال زنان، الهام گرفته از قانون الهی است. در برنامه

است نه نقص و کمال. قانون خلقت خواسته است با « تناسب»های زن و مرد م، تفاوتظلم و تبعیض وارد شود. از دیدگاه اسال

اند به وجود آورد. بررسی اشتغال زنان از برای زندگی مشترک ساخته شده قطعاً ها تناسب بیشتری میان زن و مرد که این تفاوت

اش کار کند در اسالم مجبور نیست برای خود یا خانوادهخواهد بود. زن ترجامعدیدگاه اسالم با ذکر مطالب طرح شده آسان تر و

و نفقه دادن از ناحیه مرد به زن واجب شرعی است. زن مکلّف به اشتغال نیست مگر اینکه احتیاج به شغل داشته یا اشتغال

های جامعه با اشتغال دارد و باید نیازدربربرای او ضرورت یافته باشد یا به سبب امری که وجوب کفایی اشتغال برای زنان را

بر طرف شود.

ای اند بهرهبرای مردان از آن چه کسب کرده»قرآن کریم برای زنان همانند مردان، حق کسب و فعالیت اقتصادی قائل است:

چ گونهمع بشری برای زن هی(. در عصری که جوا 91)نساء آیه « ای استاند بهرهانچه کسب کردهاز ]نیز[است و برای زنان

ل ئاسالم برای زن حقوق مالی و اقتصادی قا ل نبودند و حتی زن از حقوق اولیه انسانی محروم بودئحقوق اقتصادی و اشتغال قا

های رایج آن زمان زنان حضور خورد و در تمامی شغلم میبود. اشتغال زنان در عصر پیامبر )ص( به شکلی گسترده به چش

از قبیل پزشکی، تجارت و صنایع دستی اشتغال داشتند. مطلب عمده در فرهنگ اشتغال داشتند. زنان در این دوره به مشاغلی

زنان از منظر اسالم، حفظ جایگاه و منزلت زن است و این امر باید در اشتغال زنان لحاظ شود.

شتغال را به عنوان یکی پذیرد و اداند بلکه آن را در خدمت خانواده و رفاه و آسایش آن میاسالم اشتغال را برای زن هدف نمی

پذیرد. از راه های افزایش قابلیت و شکوفائی استعداد زنان و برای تعالی و کمال آنان می

. ( 91)نساء: « للنساء نصیب مما اکتسبننصیب مما اکتسبوا و للرجل »کند: اسالم اصل مالکیت زن و مرد را این گونه بیان می

ای است. آیه دیگری که آورند، بهرهای است و برای زنان نیز از آنچه خود به دست میبهرهکنند، برای مردان از آنچه کسب می

( بر 194در مبحث اشتغال باید مورد توجه قرار گیرد، این آیه است: )فال ُجناح علیکم فیما فعلن فی انفسهن بالمعروف( )بقره:

دهند. ز روی معروف انجام میشما باکی نیست در آن )اموری( که زنان در رابطه با خود و ا

ای معتقدند: زنان به عنوان نیمی از جمعیت زنان در جامعه، دو دیدگاه متعارض وجود دارد. عّدهدر خصوص مشارکت فعال

گویند: در برنامه ریزی اقتصادی، این مهم باید میکشور، باید با مشارکت خود در توسعه کشور بکوشند، اّما در مقابل، عّده ای

مورد توجه قرار گیرد که به زنان به عنوان نیروی کار الزامی نگاه نکنند و در چرخ اقتصاد ملّی و جهانی، حضور زنان را

یک ضرورت تلقی نکنند که بخواهند به عنوان یک وظیفه در بهبود وضعیت اقتصادی، نقشی به عهده گیرند. اگر حضور زن

ی تلقی گردد، قطعاً این اندیشه در تمام سطوح اقتصادی اثر خواهد کرد و ی اقتصاد یک ضرورت و تکلیف اجتماعدر عرصه

ای که اعضای خانواده عالوه بر درخواست تمام کارهای بی مزد در نتیجه، به تغییر باورهای عمومی خواهد انجامید، به گونه

او، خواستار نقش اقتصادی او هم هستند و این مشکل زنان را حل نخواهد کرد.

ال زنان در جمهوری اسالمی ايران اشتغ

توان در ابعاد مختلف بررسی کرد.در این نوشتار اشتغال زنان در دو بعد بررسی اشتغال زنان را در جمهوری اسالمی ایران می

شود: می

. قوانین موضوعه 1

. بررسی اشتغال در آیینه آمار 1

قوانين موضوعه

جمهوری اسالمی ایران، نه تنها تبعیض به مفهوم اجحاف قانونی به زن وجود ندارد، بلکه در قوانین مربوط به اشتغال زنان در

ای از تسهیالت و امتیازات همچون کار نیمه وقت، مهد کودک، مرخصی زایمان، بازنشستگی زودرس و ... برای مجموعه

اسی: دولت موظّف است شرایط و امکانات کار قانون اس 49اصل 1استحکام خانواده مقرر شده است. قانون اساسی براساس بند

به منظور رسیدن به اشتغال کامل فراهم سازد و وسایل کار را در اختیار همه کسانی که قادر ]اعم از زن و مرد[را برای همه

تمام به کارند ولی وسایل کار ندارند، قرار دهد. براساس اصل بیست ویکم قانون اساسی دولت موظّف است حقوق زن را در

جهات با رعایت موازین اسالمی تضمین کند و امور زیر را انجام دهد:

های مساعد برای رشد شخصیت زن و احیای حقوق مادی و معنوی او؛. ایجاد زمینه1

سرپرست؛ . حمایت از مادران، به ویژه در دوران بارداری و حضانت فرزند و حمایت از کودکان بی 1

ح برای حفظ کیان و بقای خانواده؛. ایجاد دادگاه صال 9

سرپرست؛ی خاّص بیوگان و زنان سالخورده و بی. ایجاد بیمه 4

. اعطای قیومت فرزندان به مادران شایسته، در جهت غبطه آنها در صورت نبودن ولی شرعی. 5

میّت را قائل است، زن را در قانون اساسی جمهوری اسالمی ایران با آنکه برای خانواده و بقای آن بیشترین اولویت و اه

ی قانون اساسی آمده است: زن ضمن بازیافتن وظیفه داند. در مقّدمه، اجتماعی، سیاسی همپای مردان میهای اقتصادیصحنه

های مکتبی، پیشاهنگ و همرزم مردان، در میدان های فعالیت است و در نتیجه ر و پر ارج مادری در پرورش انسانخطی

ستخدام واهد بود. به طور کلّی در قانون ابرخوردار از ارزش و کرامتی واالتر خ خطیرتر و در دیدگاه اسالمی پذیرای مسئولیتی

های مختلفی که در طول خدمت مستخدم احتمال وقوع آن وجود دارد، از لحاظ جنسیت شوری محدودیتی در استخدام و حالتک

در ست. مقررات خاّص کار زنان عمدتاً ن و داشتن شرایط احراز شغل اشود. شرط تصّدی مشاغل، توانایی انجام دادده نمیمشاه

مبحث چهارم از فصل سّوم قانون کار به شرح ذیل آمده است:

ممنوعیت انجام کارهای سخت و زیان بار و حمل بار بیش از حد مجاز؛ – 11ماّده

محاسبه نود روز برای مرخصی زایمان؛ – 16ماّده

السعی به زنان ارجاع شود؛که نوع کار برای زنان سخت باشد کار بهتر و سبک تری بدون کسر حقّ در مواردی – 11ماّده

ی قانونی قابل احتساب؛دادن با فرجهمربوط به حق شیر – 12ماّده

ضی برای انجام کار مساوی در شرایط مساوی در یک کارگاه باید تساوی دستمزد وجود داشته باشد و هر نوع تبعی – 22ماّده

در این خصوص ممنوع است.

بینی شده است: ز برابری زن و مرد در اشتغال پیشدر قانون تامین اجتماعی کشور نیز مقرراتی برای حمایت ا

مندی به بیمه شده مرد یا زن؛پرداخت مبلغی به عنوان کمک هزینه ازدواج و کمک عائله -

سال 45ی کار و حداقل اساس آن زنان با بیست سال سابقه جتماعی که برقانون بازنشستگی پیش از موعد بیمه شدگان تامین ا -

شوند؛ سن پیش از موعد بازنشسته می

تقلیل ساعات کار بانوان در قانون خدمت نیمه وقت بانوان؛ -

ث.قانون اجازه پرداخت وظیفه و مستمّری وراث کارمندان و برقراری حقوق وظیفه در مورد فرزندان و نوادگان انا -

اشتغال زنان آمار

فعالیت اقتصادی زنان در 1978های مختلف توسعه انسانی ارائه شده توسط سازمان برنامه و بودجه در سال بر اساس شاخص

ایران این گونه برآورد شده است:

افزایش یافت. 1976در سال %7/3به 1967در سال %6/7. سهم نسبی درآمدی زنان: از 1

افزایش یافت. 1976در سال %9/14به 1967در سال %6/11صادی زنان نسبت به مردان: از . نرخ فعالیت اقت1

افزایش یافت. 1975در سال %1/11به 1967در سال %3/3. سهم نسبی زنان در کل نیروی کار بزرگسال)درصد(: از 9

زنان در سال های اخیر بر مبنای استفاده دهد، استخدامهای بعد از انقالب نشان میدگان زن در سالبررسی وضعیت استخدام ش

مستخدمان زن در بخش مشمول استخدام %87/83مطلوب از نیروی زنان در بخش دولتی صورت گرفته است، به طوری که

های بعد از انقالب در وزارت آمورش و پرورش صورت گرفته و پس از آن وزارت فرهنگ و آموزش عالی با نسبت در سال

های از کّل استخدام %47/4این ترتیب فقط رار دارند. به ق %54/1شت درمان و آموزش پزشکی با نسبت و بهدا 9%/ 31

شود های دو سال اخیر را در نظر بگیریم مالحظه میها است. چنانچه نسبت استخدامخانههای اخیر مربوط به سایر وزارتسال

های وزارت بهداشت، درمان صورتی که استخدام دراند، شدهش و پرورش شاغل آموزاز کل مستخدمان زن در %91/39که

رسد. با بررسی آمار و ارقام می %95/37زشکی و فرهنگ و آموزش عالی را به آن بیافزاییم نسبت مذکور به پو آموزش

نزلت و جایگاه شود اشتغال زنان به طور عمده در مشاغل فرهنگی و مشاغلی است که تناسب بیشتری با مارائه شده، مشاهده می

زن در جامعه دارد.

های اشتغال زنان در جمهوری اسالمی ایران را تدوین کـرد. ذکر سیاست 1978شورای عالی انقالب فرهنگی در سال

ای از آن سیاست ها در ابن نوشتار مفید است: خالصه

عنایت به نقش زنان در فرایند رشد فرهنگی و توسعه ت مقام مادری و تربیت نسل آینده و مدیریت خانه و با اس. باتوّجه به قد 1

اقتصادی، باید ارزش معنوی و ماّدی نقش زنان در خانواده و کار آنان در خانه در نظر گرفته شود.

. اشتغال بانوان در مشاغل فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی و اداری از جمله شرایط و لوازم تحقق عدالت اجتماعی و تعالی 1

ت و باید به آن ارزش الزم گذاشته شود. جامعه اس

ای آنان فراهم شود و به ی رشد معنوی، علمی و حرفهای مهیا شود که زمینه. شرایط و محیط کار اجتماعی بانوان باید به گونه9

ای وارد نیایدکری و جسمی آنان لطمهفدیانت، شخصیت، منزلت و سالمت روحی،

فت اجتماعی و توسعه اقتصادی و به عنوان نیمی از جمعیت، باید تسهیالت الزم برای اشتغال . با توّجه به نقش زنان در پیشر4

های مناسب حسب اولویّت صورت گیرد و به عالوه، قوانین و ریزیهای اجرایی فراهم آید و برنامهآنان از سوی دستگاه

ر گرفته شود و زنان مانند مردان قادر باشند بدون ای نیز برای اشتغال زنان تا سرحّد رفع نیاز در نظامکانات فوق العاده

های مدیریت و تبعیض، شغل مطلوب خود را به دست آورند. تشویق بانوان تحصیل کرده و متخصص باتجربه به احراز سمت

مشاغل ستادی، به منظور امکان استفاده از کارایی آنها در سطوح عالی اجرایی.

ی زنان در خانه قائل مهوری اسالمی ایران به استحکام بنیان خانواده و نقش تربیتی و سازنده. با توّجه به اهمیّتی که نظام ج5

اند و زن است، مقررات و تسهیالت الزم، به مناسبت در حقوق انسانی، تفاوتی بین زن و مرد نیست؛ زیرا که هر دو انسان

ایی بین زن و مرد وجود دارد که به حیثیت انسانی هتفاوتدخالت در سرنوشت خویش را همچون مرد دارد. در بعضی موارد

آنها ارتباط ندارد.

شرايط کار نوجوانان

سال تمام در واحدهای صنعتی و تولیدی، کشاورزی و خدماتی ممنوع است. کارگری که سنش 15به کار گرفتن افراد کمتر از

ستخدام باید توسط سازمان تامین اجتماعی مورد آزمایش پزشکی شود و در بدو اسال تمام شده، کارگر نامیده می 18تا 15بین

های پزشکی کارگر نوجوان، حّداقل باید سالی یک بار تجدید و مدارک مربوط به آن در پرونده استخدامی آزمایشقرار گیرد.

وی ضبط شود.

کند و اگر کار مربوط را نامناسب بداند، ی تناسب نوع کار با توانایی کارگر نوجوان اظهارنظر میپزشک درباره - 25ماّده

کارفرما مکلّف است در حدود امکانات خود شغل کارگر را تغییر دهد.

ساعات کار روزانه کارگر نوجوان، نیم ساعت کمتر از ساعات کار معمولی کارگران است. ترتیب استفاده از این - 28ماده

شد. امتیاز با توافق کارگر و کارفرما تعیین خواهد

ارجاع هر نوع کار اضافی و انجام کار در شب نیز ارجاع کارهای سخت و زیان آور و خطرناک و حمل بار با - 22ماده

دست، بیش از حّد مجاز و بدون استفاده از وسایل مکانیکی برای کارگر نوجوان ممنوع است.

شود برای سالمتی یا اخالق کارآموزان و ن انجام میدر مشاغل و کارهاثی که به علت ماهیّت آن با شرایطی که کار در آ

سال تمام خواهد بود. تشخیص این امر با وزارت کار و امور اجتماعی است 18قل سن کار نوجوانان زیان آور است، حّدا

ن ممنوعیت آور شیمیایی، دارویی، معدن، جوشکاری، مکانیکی گیربکس، دیفرانسیل برای نوجواناارجاع کارهای سخت و زیان

جایی و یا بلند کردن برای کارگر نوجوان، قانونی لحاظ گردیده است. حداکثر وزن مجاز برای حمل بار متعارف به صورت جابه

باشد.ده کیلوگرم می

کودک محسوب سال 18سال ممنوع است. در این پیمان نامه تا سن 18پیمان نامه جهانی حقوق کودک. کار کودکان زیر

شود. می

کشی اقتصادی و انجام کارهایی که خطرناک به نظر بهرههای عضو، حق کودک را برای مصون ماندن از دولت - 22ه مادّ

عی او آسیب یا به سالمتی کودک یا رشد جسمانی، ذهنی، اخالقی، یا اجتمارسند، یا در آموزش کودک اخالل ایجاد کنند و می

شناسد. رسانند، به رسمیّت می

ای عضو برای تضمین اجرای این ماّده، اقدامات قانونی، اداری، اجتماعی، و آموزشی الزم را به عمل خواهند آورد. دولت ه

حفاظت فنی و بهداشت کار

ها از افزایش آمار حوادث ناشی از کار و از دست رفتن و معلول شدن شمار قابل توّجهی از کارگران و سرپرستان خانواده

های تامین های اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی آن برای کشورها و فزونی مستّمر بار مالی حمایتآثار ناهنجاریسویی و

ها، اقدامات ی کشورها پدید آورده است. برای مقابله با این دشواریاجتماعی از سوی دیگر، مشکالت بزرگی برای همه

ی کشورها است. ای در قوانین کار همهبینی اصول و معیارهای ویژهیشگوناگونی به عمل آمده که یکی از مهمترین آن اقدمات پ

با برتری اصل تقّدم پیشگیری بر درمان، در حوادث ناشی از کار نقش ارزنده، رعایت استانداردها و معیارهای حفاظتی و

المللی کار به های مصوب سازمان بینمهناها و توصیهتوان گفت بخش قابل توجهّی از مقاوله نامهشود. میبهداشتی نمایان تر می

امر مهّم حفاظت و بهداشت کار اختصاص داده شده است

هایی است که از طریق:از جمله اقدامات صورت گرفته رعایت دستورالعمل

الی حفاظت فنی )جهت تامین حفاظت فنی(؛ ع. شورای 1

ای و تامین بهداشت کار و کارگر و محیط های حرفهاز بیماری. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی )برای جلوگیری 1

ها، کارفرمایان، کارگران و کارآموزان الزامی استی کارگاهشود( برای کلیهکار تدوین می

های حفاظت فنّی و بهداشت کار است. ترکیب نامهناین شورا مسئول تهیّه و تنظیم موازین و آیی شورای عالی حفاظت فنی :

ی حفاظت فنی و بهداشت کار است. ترکیب اعضای شورا گویای این هانامهسئول تهیه و تنظیم موازین و آیینشورا ماعضای

و متخصصان و مسئوالن و دست اندرکاران فعالیت است که شورا واحدی تخصصی و فنی است. اعضای شورا از بین آگاهان

قرارند: شوند. اعضای آن به اینعلمی انتخاب میهای تولیدی و

معاون ، معاون وزارت کشاورزی، معاون وزارت صنایع وزیر کار و امور اجتماعی یا معاون او که رئیس شورا خواهد بود.

دو نفر از استادان ، رئیس سازمان محیط زیست، معاون وزارت جهاد سازندگی، معاون وزارت معادن و فلزات، وزارت نفت

یر کّل بازرسی کار وزارت کار دمودو نفر از نمایندگان کارگران ، و نفر از مدیران صنایعد، باتجربه دانشگاه در رشته های فنی

و امور اجتماعی که دبیر شورا خواهد بود.

آیین نامه داخلی شورا با پیشنهاد شورای عالی حفاظت فنی به تصویب وزیر کار خواهد رسید. شورا می تواند در صورت

تا موضوع از نظر کارشناسی با دقت بیشتری بررسی شود. ضرورت کمیته تخصصی تشکیل دهد

تواند برای تهیّه طرح پیشنهادات شورا به تصویب وزیر کار و امور اجتماعی رسیده و شورا در صورت لزوم می - 1تبصره

تخصصی مرکب های مربوط به حفاظت فنی کارگران در محیط کار و انجام سایر وظایف مربوط به شورا، کمیته های آیین نامه

از کارشناسان تشکیل دهد.

نامه داخلی شورا با پیشنهاد شورای عالی حفاظت فنی به تصویب وزیر کار و امور اجتماعی خواهد رسید. آیین -1تبصره

وسط نمایندگان مدیران صنایع مطابق دستورالعملی خواهد بود که تانتخاب اساتید دانشگاه، نمایندگان کارگران و - 9تبصره

شورای عالی حفاظت فنّی تهیّه و به تصویب وزیر کار و امور اجتماعی خواهد رسید

های موجود را توسعه دهند، مکلّفند بدواً کارگاهاشخاص حقیقی و حقوقی که بخواهند کارگاه جدیدی احداث کنند و یا - 21ه مادّ

ی اظ پیش بینی در امر حفاظت فنی و بهداشت کار، براهای مورد نظر را از لحهای ساختمانی و طرحبرنامه کار و نقشه

اظهارنظر و تایید به وزارت کار و امور اجتماعی ارسال دارند. وزارت کار و امور اجتماعی موظّف است نظرات خود را

هد بود. های مزبور منوط به رعایت مقررات حفاظتی و بهداشتی خوابرداری از کارگاهبهرهظرف مّدت یک ماه اعالم کند.

اشخاص حقیقی یا حقوقی که به ساخت یا ورود و عرضه ماشین مشغولند مکلّف به رعایت موارد ایمنی وحفاظتی - 22ماّده

مناسب هستند.

ها، ابزار و لوازم که آزمایش شده است دستگاهها، برداری از ماشینکارفرمایان مکلّف هستند پیش از بهره - 28ماّده

زم را توسط آزمایشگاه ها و مراکز مورد تائید شورای عالی حفاظت فنی انجام داده و مدارک مربوطه را حفظ و های الآزمایش

یک نسخه از آنها برای اطالع به وزارت کار و امور اجتماعی ارسال نمایند.

یا تولید کنند، باید مشخصات وسایل ی اشخاص حقیقی یا حقوقی که بخواهند لوازم حفاظت فنی و بهداشتی را وارد کلیه - 89ماّده

های آن به وزارت کار و امور اجتماعی و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ارسال مورد همراه با نمونهرا حسب

پس از تائید، به ساخت یا وارد کردن این وسایل اقدام کنند. دارند و

ی و بهداشت کارمسئوليت کارفرمايان در چگونگی اجرای مقررات حفاظت فن

اشخاص حقیقی یا حقوقی که بخواهند کارگاه جدیدی ایجاد کنند و یا 87. براساس ماّده . احداث کارگاه جديد و توسعه آنها5

های مورد نظر را از لحاظ پیش بینی در امر طرحهای ساختمانی و های موجود را توسعه دهند، بدواً برنامه کار و نقشهکارگاه

بهداشت کار برای اظهارنظر و تائید به وزارت کار ارسال کنند. حفاظت فنی و

ها، برداری از ماشینکارفرمایان مکلّفند پیش از بهره»قانون کار 83برابر ماّده . آزمايش دستگاه ها و ابزار و لوازم کار :8

حفاظت فنّی الزم و ضروری شناخته شده های مصّوب شورای عالینامهها و ابزار و لوازمی که آزمایش آنها طبق آییندستگاه

ها و مراکز مورد تائید شورای عالی حفاظت فنّی انجام داده و مدارک مربوطه را های الزم را توسط آزمایشگاهاست، آزمایش

حفظ و یک نسخه از آن را جهت اطالع وزارت کار ارسال دارند.

هند لوازم حفاظت فنی و بهداشتی وارد یا تولید کنند، در نظر گرفته خوانیز وظایف مشابهی برای اشخاصی که می 38در ماّده

شده است.

برای کارفرمایان و مسئوالن 31. در ماّده . تامين وسايل حفاظتی و بهداشتی کارگران توسط کارفرما و نظارت بر استفاده از آنها2

ضوابط شورای عالی حفاظت فنّی برای تامین سالمت و ی واحدها تکلیف دیگری مقرر شده است. آنها وظیفه دارند برابر کلیه

اند حفاظت کارگران در محیط کار، وسایل و امکانات الزم را و در اختیار آنان قرار دهند. افزون بر این کارفرمایان مکلّف شده

گذار بر این رت کنند. قانوننظاطرز استفاده از وسایل یاد شده و نیز کاربرد آنها را به کارگران بیاموزند و بر اجرای این کار

امر اکتفا نکرده و مقرر داشته است که کارگران ملزم هستند از وسایل حفاظتی و بهداشتی مورد استفاده به خوبی نگه داری

دستورالعمل های کارگاه را دقیقاً رعایت کنند. کرده و

معرض خطر ان آنها به اقتضای کارشان در ی واحدهای مشمول قانون کار که کارگردر کلیه. تشکيل پرونده پزشکی: 4

ی افراد پرونده پزشکی تشکیل داده و دست کم هر سال یک های ناشی از کار قرار دارند، کارفرما مکلّف است برای همهبیماری

ن کار(. قانو 39بار کارگران به ترتیب مذکور در قانون معاینه و آزمایش شده و نتیجه در پرونده آنها نگهداری شود )ماّده

ای هرگاه در جریان بازرسی به تشخیص بازرس کار یا کارشناس بهداشت حرفه . صدور قرار تعطيل تمام يا قسمتی از کارگاه:1

احتمال وقوی حادثه یا بروز خطر در کارگاه داده شود، بازرس کار یا کارشناس بهداشت حرفه ای مکلّف است مراتب را فوراً و

رئیس مستقیم خود اطالع دهد. وزارت کار و وزارت بهداشت برحسب مورد گزارش بازرسان کار و کتباً به کارفرما و نیز

ای از دادسرای عمومی محل تقاضا خواهند کرد فوراً قرار تعطیل و الک و مهر تمام یا قسمتی از کارشناسان بهداشت حرفه

ین قرار پس از ابالغ قابل اجرا است. مراجع اکارگاه را صادر کند. دادستان بالفاصله نسبت به صدور قرار اقدام و

دار تنها در صورتی دستور رفع تعطیل را صادر خواهند کرد که نواقص و معایب موجود رفع شده و بازرس کار یا صالحیت

ربط دادگستری مراتب را تائید کنند. کارشناس بهداشت حرفه ای و یا کارشناس ذی

شود، مزد کارگران ت که کارفرما مکلّف است که در ایامی که به علل یاد شده کار تعطیل میتکته مهم در این گونه موارد این اس

ی تعطیل افرادی که از قرار صادره درباره 185ماّده 9قانون کار( برابر تبصره 185ماّده 1کارگاه خود را بپردازد )تبصره

به دادگاه صالح شکایت کنند. دادگاه مکلّف است فوری و خارج از توانند از مراجع یاد شده در باالکارگاه اعتراض دارند، می

نوبت به موضوع رسیدگی کند. رأی دادگاه در این زمینه قطعی و الزم االجرا است.

ی کار مسئولیت اجرای مقررات ضوابط حفاظت فنی و بهداشت کار بر عهدهی و بهداشت کار: . مسئول اجرای مقررات حفاظت فنّ 6

ای رخ دهد، شخص هرگاه بر اثر عدم رعایت مقررات مذکور از سوی کارفرما یا دیگر مسئوالن واحد، حادثهفرما است.

کارفرما یا مسئول مذکور از نظر کیفری و حقوقی برابر این قانون مسئول است. هرگاه کارفرما برابر مقررات به وظیفه خود

های الزم و تذکرات قبلی از وسایل دهد و کارگر با وجود آموزش عمل کند و وسایل و امکانات الزم در اختیار کارگر قرار

حفاظتی استفاده نکند، کارفرما مسئولیتی نخواهد داشت.

در مواردی که یک یا چند نفر کارگران کارگاه وقوع حادثه بیماری ناشی از کار در . وقوع بيماری ناشی از کار در کارگاه:1

انند مراتب را به کمیته حفاظت فنی کارگاه یا مسئول کمیته مذکور اطالع دهند. مسئول کمیته کارگاه خود پیش بینی کنند، میتو

(34وظیفه دارد آن را در دفتر ثبت حوادث کارگاه ثبت کند )ماّده

م آن از ای که فروظیفه دارند که کلیه حوادث ناشی از کار در دفتر ویژه 33ماّده 1کارفرما یا مسئوالن واحدها برابر تبصره

و به طور کتبی به وزارت کار اطالع دهند. فوراً شود، ثبت کرده و مراتب را سوی وزارت کار اعالم می

برای جلب مشارکت کارگران نظارت بر حسن اجرای مقررات حفاظتی و بهداشتی . کميته حفاظت فنی و بهداشت کار در کارگاه: 2

هایی که وزارت کار و وزارت بهداشت کار تشکیل خواهد شد، برابر هر کارگاها، ددر محیط کار و پیشگیری حوادث و بیماری

در صورت اقتضاء در کارگاه نفر کارگر هستند )یا 15نامه مربوط کمیته حفاظت فنی در کارگاه هایی که دست کم دارای آیین

د زیر تشکیل دهد:هایی با کارگران کمتر کارفرما مکلّف است کمیته حفاظت کارگاه را با عضویت افرا

و یکی از سراستادکاران ،پزشک کارگاه ،سرپرست یا متخصص حفاظت فنّی ،مدیر فنی کارگاه ،کارفرما یا نماینده او -الف

نماینده کارگران در شورای کارگاه.

بازرسی کار و نقش آن در اجرای مقررات قانون کار

بازرسی وزارت کار و امور اجتماعی با وظایف ابط حفاظت فنّی، اداره کل به منظور اجرای صحیح این قانون و ضو - 86ماّده

شود: ذیل تشکیل می

نظارت بر اجرای مقررات ناظر به شرایط کار به ویژه مقررات حمایتی مربوط به کارهای سخت و زیان آور و -الف

خطرناک، مّدت کار، مزد، رفاه کارگر، اشتغال زنان و کارگران نوجوان؛

های مربوط به حفاظت فنی؛ نامه ها و دستورالعملظارت بر اجرای صحیح مقررات قانون کار و آیینن -ب

ی افرادی که در معرفی صدمات و ضایعات کلیّهآموزش مسائل مربوط به حفاظت فنی و راهنمائی کارگران، کارفرمایان و -ج

اشی از کار قرار دارند؛ خطرات نناشی از حوادث و

ها و و تحقیق پیرامون اشکاالت ناشی از اجرای مقررات حفاظت فنّی و تهیه پیشنهادات الزم جهت اصالح میزانبررسی -د

های فناوری؛تحوالت و پیشرفتهای مربوط به موارد مذکور، مناسب با دستورالعمل

این گونه موارد به منظور های مشمول و تجزیه و تحلیل عمومی و آماری رسیدگی به حوادث ناشی از کار در کارگاه -ه

پیشگیری حوادث

ی بهداشت ریزی، کنترل، ارزشیابی و بازرسی در زمینهوزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مسئول برنامه - 1تبصره

کار و درمان کارگری بوده و موظف است اقدامات الزم را در این زمینه به عمل آورد.

، همراه با تذکر اشکاالت و معایب و نواقص و در صورت لزوم تقاضای تعقیب متخلفان بازرسی به صورت مستّمر - 1تبصره

گیرد. در مراجع صالح انجام می

های آموزش نظری و علمی در بدو استخدام است. اشتغال در سمت بازرسی کار منوط به گذراندن دوره - 81ماّده

و کارشناسان بهداشت کار با پیشنهاد مشترک وزارت کار و امور اجتماعی آیین نامه شرایط استخدام بازرسان کار - 1تبصره

وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمان امور اداری و استخدامی به تصویب هیئت وزیران خواهد رسید این

وع تعرض مصون بدارد. شرایط به نحوی تدوین خواهد شد که ثبات و استقالل شغلی بازرسان را تامین کند و آنها را از هر ن

بازرسان کار و کارشناسان بهداشت کار در حدود وظایف خویش حّق دارند بدون اطالع قبلی در هر موقع از شبانه - 82ماّده

بوطه در مدارک مرتوانند به دفاتر و این قانون وارد شده و به بازرسی بپردازند و نیز می 85روز به مؤسسات مشمول ماّده

اجعه و درصورت لزوم از تمام یا قسمتی از آنها رونوشت تهیه کنند. موسسه مر

های خانوادگی منوط به اجازه کتبی دادستان محل خواهد بود. ورود بازرسان کار به کارگاه - 1تبصره

ن با آنها در تماس ات موادی که کارگرابیکبازرسان کار و کارشناسان بهداشت کار حّق دارند به منظور اطالع از تر - 88ماّده

ای که برای آزمایش الزم است در مقابل رسید، نمونه بگیرند و گیرند، به اندازهباشند و یا در انجام کار مورد استفاده قرار میمی

به رؤسای مستقیم خود تسلیم نمایند

ا پیشنهاد شورای عالی حفاظت سایر مقررات مربوط به چگونگی بازرسی کار مطابق آیین نامه او خواهد بود که ب - 1تبصره

فنی و بهداشت کار حسب مورد به تصویب وزیر کار و امور اجتماعی و وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی خواهد رسید.

ی بازرسان کار و کارشناسان بهداشت حرفه ای، دارای کارت ویژه حسب مورد با امضاء وزیر کار و امور کلیه - 599ماّده

وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی هستند که هنگام بازرسی باید همراه آنها باشد و در صورت تقاضای اجتماعی یا

مقدمات رسمی یا مسئوالن کارگاه ارائه شود.

گزارش بازرسان کار و کارشناسان بهداشت کار در موارد مربوط به حدود وظایف و اختیاراتشان در حکم گزارش - 595ماّده

ستری خواهد بود. ضابطین دادگ

بازرسان کار و کارشناسان بهداشت کار میتوانند، به عنوان مطلع و کارشناس در جلسات مراجع حل اختالف شرکت - 1تبصره

کنند.

ی پرونده هایی که قبأل گیری مراجع حل اختالف دربارهتصمیمتوانند در بازرسان کار و کارشناسان بهداشت کار نمی - 1تبصره

اند، شرکت کنند. س در مورد آنها اظهار نظر کردهبازر

توانند در کارگاهی اقدام به بازرسی کنند که خود یا یکی از بستگان بازرسان کار و کارشناسان بهداشت کار نمی -598ماّده

ند. نفع هستی اّول ایشان به طور مستقیم در آن ذینسبی آنها تا طبقه سّوم و یا یکی از اقربای سببی درجه

بازرسان کار و کارشناسان بهداشت کار حق ندارند در هیچ مورد حتی پس از برکناری از خدمت دولت اسرار - 592ماّده

اند و یا نام اشخاصی را که به آنان اطالعاتی داده یا موارد تخلف را واطالعات را که به مقتضای شغل خود به دست آورده

اند، فاش نمایند. گوشزد کرده

های مقرر در قوانین مربوط خواهند بود. متخلّفان از مقررات این ماّده مشمول مجازات – 1ره تبص

های مشمول این قانون، کارفرمایان و دیگر کسانی که مانع ورود بازرسان کار و کارشناسان بهداشت کار به کارگاه - 594ماّده

های مقرر مدارک الزم به ایشان خودداری کنند، حسب مورد به مجازاتی ایشان شوند از دادن اطالعات و یا مانع انجام وظیفه

در این قانون محکوم خواهند شد.

ای احتمال وقوع حادثه و یا بروز خطر هرگاه در حین بازرسی، به تشخیص بازرس کار یا کارشناس بهداشت حرفه -591ماّده

و کتباً به کارفرما یا نماینده او و نیز اً ای مکلّف هستند مراتب را فوردر کارگاه داده شود، بازرس کار یا کارشناس بهداشت حرفه

به رئیس مستقیم خود اطالع دهند.

وزارت کار و امور اجتماعی و وزارت بهداشت، درمان وآموزش پزشکی. حسب مورد گزارش بازرسان کار و - 1تبصره

ت عدم تشکیل دادسرا از دادگاه عمومی محل تقاضا خواهند کارشناسان بهداشت حرفه ای از دادسرای عمومی محل و در صور

کرد فوراً قرار تعطیل و الک و مهر تمام یا قسمتی از کارگاه را صادر کند. دادستان بالفاصله نسبت به صدور قرار اقدام و قرار

که بازرس کار یا مذکور پس از ابالغ قابل اجراست. دستور رفع تعطیل توسط مرجع مزبور در صورتی صادر خواهد شد

کارشناس بهداشت حرفه ای و یا کارشناسان ذی ربط دادگستری رفع نواقص و معایب موجود را تایید کرده باشند.

شود مزد کارگران کارگاه را بپردازد.امی که به علّت فوق کار تعطیل میکارفرما مکلّف است در ایّ -1تبصره

هداشت حرفه ه در صورت اعتراض به گزارش بازرس کار و یا کارشناس بمتضرران از قرارهای موضوع این مادّ -9تبصره

توانند از مراجع مزبور، به دادگاه صالح شکایت کنند و دادگاه مکلّف است به فوریت و خارج از نوبت بهای و تعطیل کارگاه می

موضوع رسیدگی کند. تصمیم دادگاه قطعی و قابل اجراء است.

های اجراثی مربوط به این فصل به پیشنهاد مشترک وزارت کار و امور اجتماعی و ها و آیین نامهملدستورالع - 596ماّده

وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به تصویب هیئت وزیران خواهد رسید.

مذاکرات و پيمان های دسته جمعی کار

ای و یا شغلی و یا بهبود شرایط تولید و یا امور ت حرفههدف از مذاکرات دسته جمعی، پیشگیری و یا حل مشکال - 528ماّده

رفاهی کارگران است که ازطریق تعیین ضوابطی برای مقابله با مشکالت و تامین مشارکت طرفین در حّل آنها و یا از راه

های طرح شده د. خواستهیابو یا تغییر شرایط و نظائر اینها، در سطح کارگاه، حرفه و یا صنعت با توافق طرفین تحقق میتعیین

از سوی طرفین باید متکی به دالئل و مدارک الزم باشد.

هر موضوعی که در روابط کار متضمن وضع مقررات و ایجاد ضوابط از طریق مذاکرات دسته جمعی باشد، - 1تبصره

ای دولت، اتخاذ های برنامهتواند موضوع مذاکره قرار بگیرد، مشروط بر آنکه مقررات جاری کشور و از جمله سیاستمی

آمیز اختالفات تصمیم در مورد آنها را منع نکرده باشد. مذاکرات دسته جمعی باید به منظور حصول توافق و حّل وفصل مسالمت

با رعایت شئون طرفین و با خودداری از هر گونه عملی که موجب اختالل نظم جلسات شود، ادامه یابد.

توانند از وزارت کار و امور اجتماعی تقاضا کنند فین مذاکرات دسته جمعی موافق باشند میدرصورتی که طر - 1تبصره

ی مسائل کار تبحر داشته باشد و بتواند در مذاکرات هماهنگی ایجاد کند، به عنوان کارشناس طرفی را که در زمینهبیشخص

هر دو طرف در پیشبرد مذاکرات دسته جمعی است. های دسته جمعی به آنها معرفی کند. نقش این کارشناس کمک به پیمان

پیمان دسته جمعی کار عبارت است از پیمانی کتبی که به منظور تعیین شرایط کار فیمابین یک یا چند شورا یا - 549ماّده

دیگر و یا فیمابین انجمن صنفی و یا نماینده قانونی کارگران از یک طرف و یک چند کارفرما و یا نمایندگان قانونی آنها ازسوی

شود. های عالی کارگری و کارفرمائی منعقد میها و کانونکانون

جمعی کار شود، باید متن پیمان در سه نسخه جمعی کار منجر به انعقاد پیمان دستهدرصورتی که مذاکرات دسته - 1تبصره

یمان دسته جمعی قرار گرفته و نسخه سوم ظرف سه تنظیم و به امضاء طرفین برسد. دو نسخه از پیمان در اختیار طرفین عقد پ

روز در قبال اخذ رسید و به منظور رسیدگی و تائید، تسلیم وزارت کار و امور اجتماعی خواهد شد.

خواهند داشت که: جمعی کار هنگامی اعتبار قانونی و قابلیت اجرائی های دستهپیمان - 545ه مادّ

قانون کار پیش بینی شده است در آن تعیین نشده باشد؛ مزایایی کمتر از آنچه در -الف

با قوانین و مقررات جاری کشور و تصمیمات و مصوبات قانونی دولت مغایر نباشد؛ -ب

عدم تعارض موضوع یا موضوعات پیمان با بندهای الف و ب، به تایید وزارت کار و امور اجتماعی برسد. -ج

اجتماعی باید نظر خود در مورد مطابقت یا عدم تطابق پیمان با بندهای الف و ب مذکور در این وزارت کار و امور - 1تبصره

روز به طرفین پیمان به طور کتبی اعالم نماید. 78ماده را ظرف

نظر وزارت کار و امور اجتماعی در مورد عدم مطابقت مفاد پیمان جمعی با موضوعات بندهای الف وب باید متکی - 1تبصره

به دالئل قانونی ومقررات جاری کشور باشد .دالئل و موارد مستند باید به طور کتبی به طرفین پیمان ظرف مّدت مذکور در

تبصره یک همین ماّده اعالم شود.

های قبلی و یا هریک از موضوعات مورد مانپیدر صورتی که اختالف نظر در مورد مواد مختلف این قانون و یا - 548ه مادّ

خواست طرفین برای انعقاد پیمان جدید، منجر به تعطیل کار ضمن حضور کارگر در کارگاه و یا کاهش عمدی تولید از سوی در

های کارگری و کارگران شود، هیئت تشخیص موظّف است براساس درخواست هریک از طرفین اختالف و یا سازمان

و اعالم نظر کند. کارفرمایی، موضوع اختالف را سریعاً مورد رسیدگی قرارداده

تواند ظرف مّدت ده روز از تاریخ درصورتی که هریک از طرفین پیمان دسته جمعی نظر مذکور را بپذیرد می - 1تبصره

( به هیئت حل اختالف مندرج در فصل نهم این قانون مراجعه و تقاضای 158اعالم نظر هیئت تشخیص )موضوع ماّده

جمعی رسیدگی و حّل اختالف پس از دریافت تقاضا فوراً به موضوع اختالف در پیمان دستهرسیدگی و صدور رأی کند. هیئت

کند. رأی خود را نسبت به پیمان دسته جمعی کار اعالم می

در صورتی که پیشنهاد هیئت حل اختالف ظرف سه روز مورد قبول گزارش طرفین واقع نشود رئیس اداره کار و - 542ه مادّ

مّوظف است بالفاصله گزارش امر را، جهت اتخاذ تصمیم الزم، به وزارت کار و امور اجتماعی اطالع دهد امور اجتماعی

تواند مادام که اختالف ادامه دارد، کارگاه را به هر نحوی که مقتضی بداند به حساب کارفرما درصورت لزوم هیئت وزیران می

.اداره کند

تواند به تنهائی قبل از پایان شود هیچیک از طرفین نمیکه برای مّدت معینی منعقد میجمعی کار های دستهدر پیمان - 544ماّده

مدت برای آن درخواست تغییر کند، مگر آنکه شرایط استثنائی به تشخیص وزارت کار و امور اجتماعی این تغییر را ایجاب

کند.

باشد و چنانچه کار استمرار کار موثر نمین دسته جمعی فوت کارفرما و یا تغییر مالکیت از وی، در اجرای پیما -541ماّده

داشته باشد، کارفرمای جدید قائم مقام کارفرمای قدیم محسوب خواهد شد.

قراردادهای انفرادی کار، که کارفرما قبل از انعقاد پیمان دسته جمعی کار منعقد ساخته و یا پس از آن منعقد ۀکلیّ - 546ماّده

ان دسته جمعی الزم االتباع است، مگر در مواردی که قراردادهای انفرادی از لحاظ مزد دارای مزایایی کند، مقررات پیممی

بیشتر از پیمان دسته جمعی باشند.

خدمات رفاهی کارگران

م دولت مکلّف است خدمات بهداشتی و درمانی را برای کارگران و کشاورزان مشمول قانون و خانواده آنها فراه – 541ماّده

سازد.

های مشمول این قانون مکلّفند براساس قانون تامین اجتماعی، نسبت به بیمه کردن کارگران واحد رفرمایان کارگاهاک - 542ماّده

خود اقدام کنند.

ها با کارگران فاقد مسکن برای تامینتعاونیهای مسکن و درصورت عدم وجود این کارفرمایان مکلّفند با تعاونی - 548ماّده

های سازمانی در های بزرگ مکلّف به احداث خانهههای شخصی مناسب همکاری الزم کنند. همچنین. کارفرمایان کارگاخانه

جوار کارگاه و یا محل مناسب دیگر هستند.

ها و سایر دولت موظف است با استفاده از تسهیالت بانکی و امکانات وزارت مسکن و شهرسازی، شهرداری - 1تبصره

ربط همکاری الزم را انجام دهد. گاه های ذیدست

های بزرگ مشمول این های دولتی و نوع کارگاهنحوه و میزان همکاری و مشارکت کارگران، کارفرمایان و دستگاه - 1تبصره

به تصویب هیئت های کار و امور اجتماعی و مسکن و شهرسازی تهیه و خانهتوسط وزارتای خواهد بود که نامهماّده طبق آیین

وزیران خواهد رسید.

ی کارفرمایان مشمول این قانون مکلفند، در کارگاه، محل مناسب برای ادای فریضه نماز ایجاد کنند و نیز در کلیه - 519ماّده

انجمن داران، باید شرایط و ساعات کار را با همکاری ایام ماه مبارک رمضان برای تنظیم شعائر مذهبی و رعایت حال روزه

اسالمی و شورای اسالمی کار و یا سایر نمایندگان قانونی کارگران طوری تنظیم کنند که اوقات کار مانع فریضه روزه نشود

همچنین مّدتی از اوقات کار برای ادای فریضه نماز و صرف افطار یا سحری، اختصاص دهند.

سازی و مانند آن( دور از مناطق مسکونی انجام کاری معیّن )راههایی که برای مّدت محدود به منظور در کارگاه - 515ماّده.

ی غذای مناسب و ارزان قیمت )صبحانه، نهار و شام( برای کارگران خود فراهم سه وعده شوند، کارفرمایان موظفند،ایجاد می

مّدت کار، باید خوابگاه مناسب ها به اقتضای فصل، محل وی آن غذای گرم باشد. در این گونه کارگاهکنند، که حداقل یک وعده

نیز برای کارگران ایجاد شود.

درصورت دوری از کارگاه و عدم تکافوی وسیله نقلیه عمومی، صاحب کار باید برای رفت و برگشت کارکنان خود - 518ماّده

وسیله نقلیه مناسب در اختیار آنان قرار دهد.

های تعاونی کارگران کارگاه خود، تسهیالت الزم از قبیل محل، د و اداره امور شرکتکارفرمایان مکلّفند برای ایجا - 512ماّده

وسایل کار و امثال اینها فراهم کنند.

ی اجرای این ماّده با پیشنهاد شورای عالی کار به تصویب وزیر کار و امور های مربوط به نحوهدستورالعمل – 1تبصره

اجتماعی خواهد رسید.

ی کارفرمایان موظفند با مشارکت وزارت کار و امور اجتماعی سازمان تربیت بدنی کشور، محل مناسب برای هکلیّ - 514ماّده

استفاده کارگران در رشته های مختلف ورزشی ایجاد کنند.

ورزشی یا کارگران در مسابقات قهرمانی ی ایجاد و ضوابط مربوط به آن و همچنین مّدت شرکت آیین نامه نحوه - 1تبصره

هنری و ساعات متعارف تمرین، توسط وزارت کار و امور اجتماعی و سازمان تربیت بدنی کشور تهیه و به تصویب هیئت

وزیران خواهد رسید.

های مسئول نظارت این وزارت و سازمانفند برحسب اعالم وزارت کار و امور اجتماعی و با ها موظّ ی کارگاههکلیّ - 511ماّده

ی اجرای این تکلیف، چگونگی تشکیل های سوادآموزی بپردازند. ضوابط نحوهسوادآموزی بزرگساالن، به ایجاد کالس در امر

کالس، شرکت کارگران در کالس، انتخاب آموزش یاران و سایر موارد آن مشترکاً توسط وزارت کار و امور اجتماعی و

رسید. نهضت سوادآموزی تهیّه و به تصویب هیئت وزیران خواهد

های مراکز کارآموزی، حداقل داشتن گواهینامه نهضت سوادآموزی یا معادل آن استشرط ورود کارگران به دوره - 1تبصره

وئی برابر آیین دستشهای مربوط به تاسیسات کارگاه از نظر بهداشت محیط کار مانند غذاخوری، حمام دستورالعمل - 516ماّده

وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تصویب و به مرحله اجراء در خواهد آمد. ای خواهد بود که توسطنامه

کميته حفاظت فنّی و بهداشت کار برابر آيين نامه و مقررات مربوط

های کميته آيين نامه

اشت کار، به منظور تامین مشارکت کارگران و کارفرمایان و نظارت بر حسن اجرای مقررات حفاظت فنی و بهد - 5ماّده

های مشمول و همچنین پیشگیری از حوادث و بیماری های ناشی از کار، صیانت نیروی انسانی و منابع مادی کشور در کارگاه

های حفاظت فنی و بهداشت کار با رعایت ضوابط و های کار، تشکیل کمیتهسالم سازی محیطحفظ و ارتقای سالمتی کارگران و

کشور الزامی است. مه در کارگاه های مقررات مندرج در این آیین نا

ای به نام کمیته حفاظت فنی و بهداشت کار در رما مکلّف است کمیتهکارفنفر کارگر باشند، 15هایی که دارای کارگاه - 8ماّده

کارگاه با اعضای ذیل تشکیل دهد:

. کارفرما یا نماینده تام االختیار او؛ 1

کار یا نماینده کارگران کارگاه؛. نماینده شورای اسالمی 1

برداری و یا ستادی؛. یکی از مدیران بهره 9

. مسئول حفاظت فنی و یا یکی از پرسنل امور کارکنان؛ 4

ای و یا پزشک طرف قرارداد.. مسئول بهداشت حرفه 5

یمنی کار باشد. ی حفاظت و ابایستی ترجیحاً از فارغ التحصیالن رشتهمسئول حفاظت فنی می – 1تبصره

ای یا پزشک عمومی مورد تایید مرکز حرفهبایستی ترجیحاً فارغ التحصیل بهداشت میای هداشت حرفهمسئول ب - 1تبصره

بهداشت شهرستان باشد.

به های آموزشی و بازآموزی مربوط هزینه کارفرما در برنامهاعضای کمیته حفاظت فنی و بهداشت کار بایستی با - 9تبصره

شود شرکت کنند. ربط برگزار میذی های حفاظت فنی و بهداشت کار که توسط سازمان

نفر کارگر دارند در صورتی که یک یا دو نفر از اعضای کمیته در کارگاه 188تا 15هایی که بین اهدر کارگ - 4تبصره

د مشروط بر آنکه در این کمیته مسئول حفاظت فنی یا شونحضور ندارند جلسه کمیته با حداقل سه نفر از افراد مذکور تشکیل می

ای حضور داشته باشد. مسئول بهداشت حرفه

نفر کارگر دارند، اگر نوع کار آنها ایجاب کند با نظر مشترک و هماهنگ بازرس کار 15در کارگاه هایی که کمتر از - 2ماّده

ل کمیته مذکور خواهد بود. و کارشناس بهداشت حرفه ای محل، کارفرما مکلّف به تشکی

شوند: ها کمیته مذکور با سه نفر از اعضای به شرح ذیل تشکیل میدر این گونه کارگاه - 1تبصره

. کارفرما یا نماینده تام االختیار وی؛ 1

. نماینده شورای اسالمی کار یا نماینده کارگران کارگاه؛ 1

ای؛ مسئول حفاظت فنی و بهداشت حرفه. 9

ها باید به تایید اداره کار و مرکز بهداشت ای برای این گونه کارگاهصالحیت مسئول حفاظت فنی و بهداشت حرفه - 1ره تبص

محل برسد.

شوند مسئول حفاظت فنی و بهداشت هایی که کمیته حفاظت فنّی و بهداشت کار با سه نفر تشکیل میی کارگاهدر کلیه - 9تبصره

های الزم که با هزینه کارفرما توسط مرکز بهداشت و یا اداره نفر باشد. مشروط بر آنکه پس از آموزش تواند یکحرفه ای می

گردد شرکت کرده و گواهی نامه الزم را دریافت کند. کّل محل حسب مورد تشکیل می

اّولین جلسه خود نسبت به انتخاب تشکیل شود و در جلسات کمیته حفاظت فنی و بهداشت کار باید الاقل هر ماه یک بار - 4ماّده

یک نفر دبیر از میان اعضای کمیته اقدام کنند. تعیین زمان تشکیل جلسات و تنظیم صورت جلسات کمیته به عهده دبیر جلسه

خواهد بود.

شت حرفه ای در مواقع ضروری یا زودتر از موعد با پیشنهاد مدیر کارخانه یا مسئول حفاظت فنّی و یا مسئول بهدا - 1تبصره

کمیته تشکیل خواهد شد.

کارفرما مکلّف است یک نسخه از تصمیمات کمیته مذکور و همچنین صورت جلسات تنظیم شده را به اداره کار و - 9تبصره

مرکز بهداشت مربوط ارسال کند.

وظایف کمیته حفاظت فنی و بهداشت کار به شرح ذیل است: - 1ماّده

پیشنهادهای الزم به کارفرما جهت رفع نواقص و سالم الت حفاظتی و بهداشتی در جلسات کمیته و ارائه . طرح مسائل و مشک 1

سازی محیط کار؛

ی ایرادها و نواقص حفاظتی و بهداشتی و پیشنهادهای الزم جهت رفع آنها به کارفرمای کارگاه؛ . انعکاس کلیه 1

ای و بازرسان کار جهت اجرای مقررات حفاظتی و بهداشت کار؛شت حرفه. همکاری و تشریک مساعی با کارشناسان بهدا 9

. توجیه و آشناسازی کارگران نسبت به رعایت مقررات و موازین بهداشتی حفاظتی در محیط کار؛ 4

صحیح از و بدون خطر و همچنین استفاده های الزم برای انجام کار مطمئن، سالم . همکاری با کارفرما در تهیه دستورالعمل5

لوازم و تجهیزات بهداشتی و حفاظتی در محیط کار؛

. پیشنهاد به کارفرما برای تشویق کارگرانی که در امر حفاظت فنی و بهداشت حفاظتی و بهداشت کار عالقه و جّدیت دارند؛ 6

شی از کار و بیماری های مربوط به حوادث نا. پیگیری الزم به منظور تهیه و ارسال صورت جلسات کمیته و همچنین فرم7

ربط. های ناشی از کار به سازمان های ذی

های . پیگیری الزم در انجام معاینات قبل از استخدام و معاینات ادواری به منظور پیشگیری از ابتالء کارگران به بیماری 8

ناشی از کار و ارائه نتایج حاصل به مراکز بهداشت مربوطه؛

ای از طریق کارفرما به مراکز بهداشت مربوطه و همکاری در تعیین شغل های حرفهیماری. اعالم موارد مشکوک به ب 3

شده و یا در معرض ابتال آنها قرار دارند ءای مبتالهای حرفهمناسب برای کارگرانی که به تشخیص شورای پزشکی به بیماری

قانون کار(؛ 31ماّده 19)موضوع تبصره

ت مربوطه از نقطه نظر مسائل حفاظتی و بهداشتی و تنظیم و تکمیل فرم صورت نواقص موجود آوری آمار و اطالعا. جمع18

در کارگاه؛

. بازدید و معاینه ابزار کار و مسائل حفاظتی و بهداشتی در محیط کار و نظارت بر حسن استفاده از آنها؛ 11

ریب تکرار و ضریب شّدت ساالنه حوادث؛ های ناشی از کار کارگران و تعیین ض. ثبت آمار حوادث و بیماری 11

ای و همچنین نصب پوسترهای آموزشی بهداشتی و حفاظتی در های حرفه. نظارت بر ترسیم نمودار میزان حوادث و بیماری19

محیط کار؛

های ایجاد خطرات حفاظتی و بهداشتی در کارگاه؛. اعالم کانون 14

اّولیه و محصوالت و استقرار ماشین آالت و ابزار کار به نحو صحیح و ایمن و . نظارت بر نظم و ترتیب و آرایش مواد 15

همچنین تطابق صحیح کار و کارگر در محیط کار؛

. تعیین خطمشی روشن و منطبق با موازین حفاظتی و بهداشتی بر حسب شرایط اختصاصی هر کارگاه جهت حفظ و ارتقای 16

های شغلی؛ ایجاد حوادث احتمالی و بیماریسطح بهداشت و ایمنی محیط و پیشگیری از

های اجرایی حفاظتی و بهداشتی جهت اعمال در داخل کارگاه در مورد پیشگیری از . تهیّه و تصویب و صدور دستورالعمل17

های ناشی از عوامل فیزیکی. شیمیایی، ارگونومیکی، بیولوژیکی و روانی محیط کار. ایجاد عوارض و بیماری

ای در کارگاه به هیچ وجه رافع مسئولیت حرفهجود کمیته حفاظت فنّی و بهداشت کار و مسئوالن حفاظت و بهداشت و -6ماّده

قانونی کارفرما در قبال مقررات وضع شده نخواهد بود.

www.noandishaan.com

–

است : به شرح زیر مهم ترین وظایف این کمیته

و ارائه پیشنهادات الزم به کارفرما برای ایجاد محیطی مطمئن های مختلف کارگاهی قسمتبازرسی دقیق و مستّمر از کلیه -الف

های احتمالی. و سالم در کارگاه و پیشگیری از وقوع حوادث و خطر

تعیین خط مشی حفاظت فنّی کارگاه؛ -ب

داشت کار تعلیم و آشنا ساختن کارگران به رعایت مقررات و دستورات حفاظتی و ایجاد روح همکاری در امر حفاظت و به -پ

در کارگاه؛

های مربوط به حفاظت و بهداشت کار؛ دستورالعملها و تشریک مساعی با بازرسان کار در اجرای دقیق و کامل آیین نامه -ت

تهیّه و تنظیم آمار حوادث ناشی از کار و تجزبه تحلیل آنها و اتخاذ تدابیر الزم به منظور جلوگیری از وقوح حوادث در -ث

ابه؛ موارد مش

های مربوط؛ها و ماشینهای الزم برای کار مطمئن و سالم با دستگاهتهیّه دستورالعمل -ج

تنبیه کسانی که در این زمینه قصور و سهل دهند و تشویق کارگران و کسانی که در کار حفاظت عالقه و جّدیت به خرج می -چ

کنند انگاری می

تی در کارگاه و نظارت بر اجرای آنها. تدوین نظامات داخلی حفاظتی و بهداش -ح

خطر

موقعیت یا منبع بالقّوه زیان و ضرر، خواه به شکل جراحات انسانی یا بیماری، صدمه به اموال و تجهیزات، صدمه به محیط هر

اه و یا ترکیبی از آنها. گکار

اتشناسايی خطر

:د زیر طبقه بندی کردبرای شناسائی خطرات ابتدا بایستی خطرات را براساس موار

مواد شیمیایی، پرتو های اشعه، خطرات بیولوژیکی، خطرات الکتریکی، خطرات مکانیکی

آتش سوزی و انفجار

کردن فرایندها و ارتباط آنها کمک زیادی در شناسایی خطرات و در نهایت ارزیابی ریسک خواهد کرد. مشخصهمچنین

يسک ر

پیامدهای ناشی از وقوع یک اتّفاق خطرناک مشخص مثال؛ ریسک سقوط از ارتفاع. ترکیب )تابعی( از احتمال و

شوند: ريسک ها را به گروه ها زير دسته بندی می

های ناچیز: اهّمیت چندانی ندارند و میتوان آنها را نادیده گرفت؛. ریسک1

های نامعیّن: اطالعات ما برای برآورد ریسک ناکافی است؛ . ریسک 1

ای نیست؛ های تحت کنترل: کنترل های الزم قبالً انجام شده و تا زمان بازنگری نیاز به انجام فعالیت تازه. ریسک 9

های خارج از کنترل: برای این دسته از ریسک ها باید اقداماتی برای حذف خطر انجام شود در صورت عدم انجام . ریسک4

اندن نرخ آن تا سطح قابل قبول فراهم شود. هایی برای کاهش ریسک و رساین کار کنترل

www.spowpowerplant.blogfa.com

-

مقررات عمومی تأمين اجتماعی و بيمه بيکاری

به تصویب رسید و جهت اجرا به دولت وقت ابالغ تا با ایجاد سازمانی 1954قانون و مقررات عمومی تامین اجتماعی در سال

قانون تامین 1هزیستی تشکیل و شروع به کار کند. طبق ماّده مستقل به نام سازمان تامین اجتماعی وابسته به وزارت بهداری و ب

ای که به تصویب طبق اساسنامه منحصراً اجتماعی این سازمان دارای شخصیت حقوقی و استقالل مالی و اداری است و امور آن

وز کردن خدمات آن به ها و به رهای بعد اصالحی و الحاقاتی برای رفع نارسائیشود که در سالدولت وقت رسید اداره می

افراد جامعه زیر پوشش سازمان تامین اجتماعی به آن اضافه شد. این سازمان دارای صندوق مالی مستقل است که وجوه و سهم

شود. شدگان و کار فرمایان در آن جذب و طبق قانون برای انواع خدمات بعدی به آنها به کار گرفته میپرداختی بیمه

اجرا و تعمیم و گسترش انواع بیمه های اجتماعی و استقرار نظام هماهنگ و متناسب با برنامه های تامین به منظور -5ماّده

برداری از محل وجوه و گذاری و بهرهاجتماعی، همچنین تمرکز وجوه و درآمدهای موضوع قانون تامین اجتماعی و سرمایه

سته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی که در این قانون واب« سازمان تامین اجتماعی»ذخایر، سازمان مستقلی به نام

شود و سازمان دارای شخصیت حقوقی و استقالل مالی و اداری است و امور آن نامیده می شود، تشکیل می« سازمان »

رسد، اداره خواهد شد. ای که به تصویب هیئت وزیران میمنحصراً طبق اساسنامه

در 1955قانون تشکیل وزارت بهداری و بهزیستی مصوب تیر ماه 18اجتماعی موضوع ماّده صندوق تامین - 1تبصره

شود. ی وظایف و دارایی و مطالبات و دیون و تعهدات صندوق مذکور به سازمان منتقل میکلیهسازمان ادغام و

قانون 6بهزیستی استان ها. موضوع ماّده ای بهداری و های منطقهکلیه واحدهای اجرایی تامین اجتماعی سازمان - 1تبصره

ی وظایف و دارایی و های مذکور منتزع و با کلیه، از سازمان1955ستی مصّوب تیر ماه بهزیتشکیل وزارت بهداری و

شود. دیون و تعهدات به )سازمان( منتقل میمطالبات و

قانون تشکیل وزارت بهداری و بهزیستی به 6رای ماّده ی کارکنان سازمان تامین اجتماعی سابق که در اجکلیّه - 9تبصره

های مذکور به منظور اند و همچنین کارمندانی که توسط سازمانها منتقل شدهای بهداری و بهزیستی استانهای منطقهسازمان

اجتماعی استخدام شده انجام وظایف مربوط به تامین اجتماعی در نواحی بهداری و بهزیستی طبق آیین نامه استخدامی بیمه های

ی حقوق و مزایای خود را از محل اعتبارات پرسنلی و اداری تامین اجتماعی و عمالً در کار تامین اجتماعی اشتغال دارند و کلیه

شوند. دارند به سازمان منتقل میدریافت می

يف عارت

ا پرداخت مبالغی به عنوان حق بیمه حق استفاده از ساً مشمول مقررات تامین اجتماعی بوده و بأ. بیمه شده شخصی است که ر 1

مزایای مقرر در این قانون را دارد؛

کنند؛ . خانواده بیمه شده شخص یا اشخاصی هستند که به تبع بیمه شده از مزایای موضوع این قانون استفاده می 1

کند؛ رما یا نماینده او در آنجا کار می. کارگاه محلی است که بیمه شده به دستور کارف 9

ی کسانی که به عنوان مدیر یا کند. کلیّه. کارفرما شخص حقیقی یا حقوقی است که بیمه شده به دستور یا به حساب او کار می 4

است که نمایندگان ی تعهداتیشوند و کارفرما مسئول انجام کلیهاه هستند نماینده کارفرما محسوب میکارگمسئول عهده دار اداره

گیرند؛ مزبور در قبال بیمه شده به عهده می

. مزد یا حقوق یا کارمزد در این قانون شامل هرگونه وجوه و مزایای نقدی یا غیر نقدی مستّمر است که در مقابل کار به بیمه 5

شود؛ شده داده می

شود؛تفاده از مزایای موضوع آن به سازمان پرداخت می. حّق بیمه عبارت از وجوهی است که به حکم این قانون و برای اس 6

کند یا موجب عدم توانایی مّوقت ایجاب می. بیماری، وضع غیر عادی جسمی یا روحی است که انجام خدمات درمانی را 7

شود. شود یا اینکه موجب هر دو در آن واحد میاشتغال به کار می

بینی نشده که تحت تاثیر عامل یا عوامل خارجی در اثر عمل یا اتفاق ناگهانی رخ یش. حادثه از لحاظ این قانون اتفّاقی است پ8

گردد؛ دهد و موجب صدماتی بر جسم یا روان بیمه شده میمی

شود که در ایّام بارداری، بیماری و عدم توانایی موقّت اشتغال به کار و عدم دریافت . غرامت دستمزد به وجوهی اطالق می3

شود؛ به حکم این قانون به جای مزد یا حقوق به بیمه شده پرداخت می مزد یا حقوق

رتز( وسایلی هستند که به منظور اعاده سالمت یا برای جبران نقص جسمانی یا تقویت وا و . وسایل کمک پزشکی )پروتز18

رود؛ یکی از حواس به کار می

شود؛ زینه های ناشی از ازدواج به بیمه شده پرداخت می. کمک ازدواج مبلغی است که طبق شرایط خاصی برای جبران ه11

شود. . کمک عائله مندی مبلغی است که طبق شرایط خاص در مقابل عائله مندی توسط کارفرما به بیمه شده پرداخت می11

یا کار دیگری بیش . از کارافتادگی کلی عبارت است از کاهش قدرت کار بیمه شده به نحوی که نتواند با اشتغال به کار سابق19

از یک سوم درآمد قبلی خود را بدست آورد؛

. از کار افتادگی جزئی عبارت است از کاهش قدرت کار بیمه شده به نحوی که با اشتغال به کار سابق یا کار دیگر فقط 14

قسمتی از درآمد خود را به دست آورد؛

به سبب رسیدن به سن بازنشستگی مقّرر در این قانون؛ بازنشستگی عبارت است از عدم اشتغال بیمه شده به کار. 15

ر جبران قطع تمام یا قسمتی از درآمد به بیمه منظو . مستمّری عبارت از وجهی است که طبق شرایط مقرر در این قانون به16

شود؛ شده و در صورت فوت او برای تامین معیشت بازماندگان وی به آنان پرداخت می

رآمد بیمه شده به عضو مبلغی امت که به طور یک جا برای جبران نقص عضو یا جبران تقلیل د . غرامت مقطوع نقص17

شود؛داده می شخص او

ه ر مواردی که خانوادفن بیمه شده دهای مربوط به کفن و د. کمک کفن ودفن مبلغ مقطوعی است که به منظور تامین هزینه18

شود. یمگیرند پرداخت میاو این امر را به عهده

تامین اجتماعی موضوع ابن قانون شامل موارد زیر می باشد: - 2ماّده

ها حوادث و بیماری -الف

بارداری -ب

غرامت دستمزد -ج

از کارافتادگی -د

بازنشستگی -ه

مرگ -و

مقّرری بیمه بیکاری -ز

طبق مقررات مربوط برخوردار خواهند شد. های ازدواج و عائله مندی مشموالن این قانون از کمک - 1تبصره

ن ای است که در بدو بیمه شدن به سازماتأمین اجتماعی، شناسنامهتشخیص برای برخورداری از مزایای قانون - 1تبصره

بر گونه تغییراتی که پس از آن در شناسنامه به عمل آید برای سازمان یاد شده معتشود و هرتامین اجتماعی ارائه شده یا می

نخواهد بود. افراد تحت تکفل بیمه شده نیز مشمول این حکم خواهند بود.

مشموالن این قانون عبارتند از: -4ماّده

کنند؛افرادی که به هر عنوان در مقابل دریافت مزد یا حقوق کار می -الف

ملغی شده؛ -ب

.دریافت کنندگان مستمری های بازنشستگی، از کارافتادگی و فوت -ج

های دولتی و مستخدمان مؤسسات وابسته به دولت که طبق قوانین ها و مؤسسات و شرکتمستخدمان وزارت خانه - 1تبصره

باشند در سایر مواردی که قوانین خاص برای آنها مند میمربوط، به هر نحوی از موارد مذکور در ماّده سه این قانون بهره

پیشنهاد وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و تایید سازمان امور اداری و استخدامی ای که به نامهوجود ندارد طبق آیین

کشور به تصویب هیئت وزیران خواهد رسید تابع مقررات این قانون خواهند بود.

ن ارتش از مشموالن قانون استخدام نیرو های مسلح و افزارمندان مشمول قانون تعاون و بیمه بازنشستگی افزارمندا - 1تبصره

شمول این قانون خارج بوده و تابع قانون و مقررات خاص خود خواهند بود.

این تبصره ملغی گردیده است. - 9تبصره

مشموالن قانون حمایت کارمندان در برابر اثرات ناشی از پیری و از کارافتادگی و فوت کماکان تابع مقررات قانون - 4تبصره

سات مشمول قانون مذکور مکلفند با اعالم سازمان تامین خدمات درمانی حق بیمه درمانی سهم خود و مذکور خواهند بود، مؤس

پردازند. میزان حّق بیمه درمانی موضوع قانون این ماّده ببیمه شده را کسر و توسط صندوق حمایت مربوط به سازمان نام برده

به اً عینی وصول آن ات درمانی مستخدمان دولت است و نحوهتابع ضوابط و مقررات بیمه خدمات درمانی موضوع تامین خدم

ترتیبی است که در قانون حمایت کارمندان در برابر اثرات ناشی از پیری و از اثارافتادگی و فوت پیش بینی شده است.

ررات این قانون خواهد بود بیمه اتباع بیگانه که طبق قوانین و مقررات مربوط در ایران به کار اشتغال دارند تابع مق - 1ماّده

مگر در موارد زیر:

های دوجانبه یا چند جانبه تامین اجتماعی نامهدر صورتی که بین دول متبوع آنان و دولت جمهوری اسالمی ایران موافقت -الف

نامه عمل خواهد شد. منعقد شده باشد که در این صورت طبق موافقت

ت صالح دولت متبوع خود در مّدت اشتغال در ایران در کشور خود یا در کشور دیگر هرگاه تبعه بیگانه طبق گواهی مقدما -ب

یا بعضاً بیمه شده باشند که در این صورت در همان موارد از شمول مقررات کالً این قانون 9در موارد پیش بینی شده در ماّده

باشند.این قانون معاف می

« ب»المللی کار از شمول بند سازمان بین( 3ملحق شده به مقاوله نامه شماره ) حوادث ناشی از کار اتباع کشورهای -تبصره

باشد و نرخ و مأخذ حّق بیمه طبق آیین نامه ای خواهد بود که توسط سازمان تامین اجتماعی تهیه و به تصویب هیئت مستثنی می

وزیران خواهد رسید.

ی روستائیان و افراد خانواده آنها به تدریج در مناطق این قانون درباره اجرای هریک از موارد مندرج در ماّده سه - 6ماّده

مختلف مملکت و به تناسب توسعه امکانات و مقدورات سازمان به پیشنهاد هیئت مدیره و تصویب شورای عالی سازمان باتوجه

این قانون خواهد بود. 117به ماّده

اند به ترتیب های تامین اجتماعی اعالم نشدههتاریخ تصویب این قانون مشمول بیم افراد شاغل در فعالیت هایی که تا - 1ماّده

آموزش پزشکی مشمول مقررات این قانون قرار خواهند گرفت: زیر به پیشنهاد هیئت مدیره و تصویب وزیر بهداشت، درمان و

با توّجه به امکانات سازمان اجراء خواهد شد و در این قانون به تدریج و 9موارد مذکور در بندهای )ج، د، ه، و( ماّده -الف

معادل 1955حقوق یا مزد و از اّول سال %13، 1954این قانون تا خاتمه سال 18این صورت میزان حق بیمه باتوجه به ماّده

کارفرما 1955و از سال %1و دولت %4و بیمه شده %19کارفرما 1954حقوق و یا مزد خواهد بود که در سال 11%

پردازند.می %1و دولت %5و بیمه شده 14%

این قانون به تدریج و در صورتی اجراء خواهد شد که سازمان وسایل و 9موارد مذکور در بندهای الف و ب ماّده –ب

امکانات درمانی الزم را برای بیمه شدگان فراهم کرده باشد.

شوند به تادیه حق بیمه از تاریخی است که ماّده مشمول مقررات این قانون می الزام کارفرمایان یا یا افرادی که به موجب این

شود.اعالم می کتباً گهی روزنامه و یا آبیمه آنها از طریق انتشار

های اجتماعی هایی که تا تاریخ تصویب این قانون به نحوی از انحاء مشمول مقررات قانون بیمهافراد و شاغالن فعالیت - 2ماّده

اند باتوّجه به مقررات این قانون ادامه خواهد یافت. های اجتماعی روستائیان قرار گرفتهقانون بیمه یا

شرایط مربوط به ادامه تمام و یا قسمتی از بیمه های مقّرر در این قانون برای کسانی که به علّتی غیر از علل مندرج -تبصره

ی حق کلیّهنامه مربوط تعیین خواهد شد و به هر حال پرداخت ه موجب آییندر این قانون از ردیف بیمه شدگان خارج شوند ب

بیمه در این قبیل موارد به عهده بیمه شده خواهد بود.

این ماّده ملغی شده است - 8ماّده

ازمان تامین های اجتماعی و سازمان بیمه های اجتماعی روستائیان در ساز تاریخ اجرای این قانون سازمان بیمه - 59ماّده

ی وظایف، تعهدات؛ دیون، مطالبات، بودجه، دارائی و کارکنان آنها با حفظ حقوق و شوند و کلیّهاجتماعی روستائیان ادغام می

, این قانون معتبر خواهد بود به 19سوابق و مزایای استخدامی خود که تا تاریخ تصویب و اجرای آیین نامه موضوع ماّده

ند. گردسازمان منتقل می

تبصره آن منتفی شده است. - 55ماّده

ارکان سازمان عبارتند از: - 6ماّده

شود. نامیده می« شورا»شورای عالی تأمین اجتماعی که در این اساسنامه -الف

هیئت مدیره -ب

مدیر عامل –ج

هیئت نظارت -د

شورا

اعضای شورای عالی عبارتند از: - 1ماّده

نفر نمایندگان دولت به شرح زیر: هفت -الف

وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی که ریاست شورا را بر عهده خواهد داشت -

وزیر کار و امور اجتماعی یا معاون او -

وزیر مشاور در سازمان برنامه و بودجه و یا معاون او و یا نماینده تاّم االختیار وزیر -

الختیار وزیر و یا معاون او و یا نماینده تاّم اوزیر امور اقتصادی و دارائی -

وزیر صنایع سنگین و یا معاون او و یا نماینده تام االختیار وزیر -

وزیر معادن و فلزات و یا معاون او و یا نماینده تاّم االختیار وزیر -

وزیر تعاون و یا نماینده وی -

پنج نفر نمایندگان کارفرمایان بشرح زیر: –ب

های صنفی کارفرمایان در صورت تشکیل و در غیر انجمنسه نفر کارفرمای واحدهای تولیدی صنعتی به انتخاب کانون عالی -

این صورت به انتخاب وزریر کار و امور اجتماعی.

یل و در های صنفی کارفرمایان در صورت تشکنجمندو نفر کارفرمای واحدهای صنفی و بازرگانی به انتخاب کانون عالی ا -

غیر این صورت به انتخاب وزیر کار و امور اجتماعی.

سه نفر نمایندگان بیمه شدگان به شرح زیر: –ج

یک نفر نماینده بیمه شدگان واحدهای تولیدی صنعتی حسب مورد به انتخاب کانون عالی شوراهای اسالمی کار، کانون عالی -

ارگران. های صنفی کارگران و یا مجمع نمایندگان کانجمن

یک نفر نماینده بیمه شدگان واحدهای اداری دولتی به انتخاب اتحادیه کارمندان دولت و مادام که اتحادیه مذکور تشکیل نشده -

است به انتخاب وزیر بهداشت. درمان و آموزش پزشکی.

وراهای اسالمی کار، کانون عالی یک نفر نماینده بیمه شدگان واحدهای صنفی و بازرگانی حسب مورد به انتخاب کانون عالی ش -

انجمن های صنفی کارگران و یا مجمع نمایندگان کارگران.

شوند و تجدید انتخاب آنها بالمانع است. اعضای انتخابی شورا برای مدت سه سالی انتخاب می -2ماّده

د یا بیش از سه جلسه متوالی بدون چنانچه هریک از اعضای گروه بیمه شده و کارفرمای شورا فوت یا استعفاء کن - 1تبصره

با رئیس عذر موجه غیبت کند جانشین او برای بقیه مدت مقرر به نحو مذکور در فوق انتخاب خواهد شد، تشخیص عذر موّجه

شورا خواهد بود.

شود. تصمیمات شورا با اکثریت آرا اتخاذ می - 1تبصره

است: وظایف و اختیارات شورا به شرح زیر - 8ماّده

شده است. محّولهای اجرائی که طبق مقررات قانون تامین اجتماعی یا سایر قوانین به آن تصویب آیین نامه -

هیئت مدیره سازمان مشی و سیاست کلی تامین اجتماعی به پیشنهاد ی خطاتخاذ تصمیم درباره -

ی سازمان به پیشنهاد هیئت مدیره سازمانتصویب تشکیالت کلّ -

رسیدگی به بودجه و گزارش مالی و ترازنامه و تصویب آن -

تعیین حقوق و مزایای مدیر عامل و اعضای هیئت مدیره با تایید شورای حقوق و دستمزد و حق حضور اعضای انتخابی -

شورا و حّق الزحمه اعضای هیئت نظارت

ذخائر سازمان انداختن وجوه گذاری و به کار تصویب پیشنهادات هیئت مدیره در خصوص سرمایه -

تصویب خرید و فروش اموال غیر منقول سازمان -

شود. بررسی و اتخاذ تصمیم در خصوص سایر مواردی که بنا به پیشنهاد هیئت مدیره سازمان در شورا مطرح می -

تخصصی داشته باشد. ترتیب هایتواند کمیتهشورا برای بررسی و اظهارنظر در خصوص مسائل تامین اجتماعی می -تبصره

رسد.می ای خواهد بود که به تصویب شورانامهتشکیل جلسات شورا و کمیته های تخصصی آن طبق آیین

هيئت مديره

اعضای هیئت مدیره مرکب از سه نفر به شرح زیر است: – 59ماّده

امور تامین اجتماعی دارای بصیرت و سوابق باشد از بین افرادی که دریره که سمت مدیر عامل را دارا میرئیس هیئت مد -

شود.شود، منصوب میری و تصویب هیئت وزیران تعیین میممتد باشد و با پیشنهاد وزیر بهدا

شوند. ری و تصویب هیئت وزیران تعیین میدو نفر عضو اصلی هیئت مدیره با پیشنهاد وزیر بهدا -

اعضای عالی رتبه سازمان به ترتیب مذکور در مورد اعضای اصلی، تعیین البدل هیئت مدیره که از بین یک نفر عضو علی -

خواهد شد.

اعضای هیئت مدیره موظّفاً انجام وظیفه خواهند کرد و باید تمام اوقات در اختیار سازمان باشند و هیچ نوع شغل -تبصره

مّوظف در خارج از سازمان قبول نکنند.

باشد. در مورد فوت یا مل و اعضای هیئت مدیره سه سال است وتجدید انتخاب آنها بالمانع میمّدت ماموریت مدیر عا - 55ماّده

استعفای هریک یا در مواردی که به تشخیص وزیر بهداری و بهزیستی تغییر آنان ایجاب کند جانشین هریک از آنها به ترتیب

ت ماموریت خود تا تعیین هیئت مدیره جدید کماکان به مذکور در فوق انتخاب خواهد شد. اعضای هیئت مدیره پس از اتمام مدّ

کار خود ادامه خواهند داد.

وظایف و اختیارات هیئت مدیره به شرح زیر است. - 58ماّده

پیشنهاد سیاست کلی و خط مشی و برنامه های اجرائی تامین اجتماعی به شورا. -

پیشنهاد به مراجع مربوط؛جتماعی و این اساسنامه جهت های اجرائی موضوع قانون تامین اتایید آئین نامه -

تایید برنامه و بودجه و گزارش مالی و ترازنامه سازمان جهت تصویب شورا؛ -

پیشنهاد تشکیالت سازمان در حدود بودجه مصّوب جهت تصویب شورا؛ -

پیشنهاد الزم جهت طرح و تصویب در گذاری از محل وجوه و ذخائر سازمان تهیهبرداری و سرمایهبررسی در مورد بهره -

شورا؛

تصمیمات هیئت مدیره با اکثریت آرا مناط اعتبار خواهد بود. - 52ماّده

مدير عامل

ترین مرجع اجرائی سازمان بوده و بر باشد عالیرئیس هیئت مدیره و مدیر عامل که مسئول اداره امور سازمان می - 54ماّده

کنان سازمان ریاست دارد. وظایف و اختیارات مدیر عامل به شرج زیر است: ی تشکیالت و کارکلیه

اجرای مصوبات شورا و هیئت مدیره -

تهیه و تنظیم بودجه و برنامه و گزارش مالی و ترازنامه سازمان و پیشنهاد آن به هیئت مدیره -

ه شورا برای تصویبیشنهاد تشکیالت سازمان به هیئت مدیره جهت تایید و تقدیم آن بپ -

پیشنهاد خط مشی عملیاتی اعم از استخدامی، مالی، معامالتی و غیره به هیئت مدیره برای تصویب -

اداره امور سازمان در حدود خط مشی و مقررات و اختیارات مصّوب -

تواند این اختیار را شخصاً، شد و میابمدیر عامل در مقابل اشخاص حقیقی یا حقوقی و کلیه مراجع قانونی نماینده سازمان می -

ند اعمال کند. كتعیین میبه وسیله وکال و نمایندگانی که

به هریک از اعضای هیئت مدیره یا هریک از تواند قسمتی از اختیارات و وظایف خود را به هیئتی یا مدیر عامل می - 51ماّده

کارکنان سازمان به مسئولیت خود تفویض کند.

نظارتهيئت

اعضای هیئت نظارت مرکب از سه نفر به شرح زیر است: - 56ماّده

یک نفر نماینده دولت به انتخاب وزیر امور اقتصادی و دارائی -

های صنفی کارفرمایان و در صورت عدم تشکیل به انتخاب وزیر یک نفر نماینده کارفرمایان به انتخاب کانون عالی انجمن -

کار و امور اجتماعی

یک نفر نماینده بیمه شدگان از بین اعضای شوراهای اسالمی کار به انتخاب وزیر کار و امور اجتماعی -

وظایف و اختیارات هیئت نظارت به شرح زیر است: - 51ماّده

نظارت بر حسن اجرای این اساسنامه و قانون تامین اجتماعی و تطبیق عملیات سازمان با مقررات قانونی -

ر نظر در مورد ترازنامه تنظیمی سازمان قبل از طرح در شورای عالی اظها -

مقررات دیگر در صالحیت هیئت نظارت است. انجام وظایف دیگری که به موجب این اساسنامه یا قانون تامین اجتماعی و -

گرفتن اطالعات الزم و مداخله در امور سازمان را ندارد و در اجرای وظایف خود برای هیئت نظارت حقّ - 1تبصره

رسیدگی به دفاتر و مدارک باید به مدیر عامل مراجعه کند و مدیر عامل موظف است هرگونه مدارک یا توضیحاتی که مورد

نیاز باشد، در اختیار هیئت نظارت بگذارد.

ید مراتب را به اطالع مدیر چنانچه هیئت نظارت در اداره امور سازمان عملی خالف قانون و مقررات مشاهده نما - 1تبصره

عامل خواهد رساند.

شود و تجدید انتخاب اعضای آن بالمانع است. در موارد فوت یا استعفای هیئت نظارت برای مّدت سه سال انتخاب می -52ماّده

تعیین خواهد شد. 16هریک، جانشین وی برای بقیه مدت به نحو مذکور در ماّده

ای خواهد بود که به تصویب هیئت مذکور یئت نظارت و طرز تشکیل جلسات آن، طبق آیین نامهامور داخلی ه - 58ماّده

رسد. می

بيمه

شود در مقابل دریافت وجهی که آن گر ملتزم و متعهد میگذار به این صورت که بیمهگر وبیمهبیمه عقد قراردادی است بین بیمه

گذار ر صورت بروز خسارت بر موضوع بیمه خسارت وارده یا بخشی از آن را جبران و به بیمهگویند دبیمه می را حقّ

پرداخت کند.

های بیمه، نخست از وری از قرارداد بیمه در تمّدن جدید بشری و تشکیل شرکتدهد که بهرهقرائن و شواهد تاریخی نشان می

شد، بوده است. پس از آن با ی که از طریق دریا حمل و نقل مییهامین محمولهأی و تیها با بیمه دریاها و ایتالیاییییجانب اسپانیا

پیشرفت وسایل حمل و نقل موتوری و هوائی بیمه گسترش پیدا کرده و همدوش با نیاز جوامع بشری، انواع مختلفی از آن، پدید

و درمان، بیمه بیکاری، بیمه عمر ... در بعضی هایی چون؛ بیمه بهداشت بینیم بیمهمیآمد، حتی در مورد خود انسان نیز

های کارگری برای تامین آتیه کشورها به صورت اجباری درآمده است به ویژه در رانندگی و حابجایی بار و مسافر، در محیط

آثار فردی و ی تاریخچه بیمه، انواع آن، فوائد وآید. دربارهکارگران و جبران نواقصی که در محیط کار برای کارگران پیش می

اجتماعی و نقشی که در تثبیت امنیت شغلی و اجتماعی جوامع بشری دارد

ماهيت بيمه

ستقل و الزم و همانند سایر عقود الزمه از یک طرف مشمول ادله عامه نسبت به تعهد و التزام طرفین را بیمه، عقدی است م

شمارد و از طرف در عقد بیمه قرار گرفته است، می رفینملزم به محترم شمردن آن و مراعات شرائطی که مورد توافق ط

دیگر باید شرائط کلی صحت عقد در انعقاد قرارداد بیمه ملحوظ شود.

نوع عقد در بيمه

گر و د سایر عقود، نیاز به عقد قرارداد دارد که به اصطالح فقهی باید به صورت ایجاب و قبول بین بیمهنبیمه، نیز همان

ری شود. گزار جابیمه

شرايط عقد بيمه

در صحت عقد بیمه، الزم است افزون بر آنکه دو طرف قرارداد، شرائط کلی صالحیت و شایستگی عقد قرارداد از قبیل؛ بلوغ،

عقل، اختیار، قصد و حّق تصّرف در اموال خود را دارا هستند، بایسته است، شرائط ذیل نیز به روشنی، مراعات گردد.

معیّن شود و اگر انسان است باید آن چیزی از انسان است باید به طور کامل خصوصیات آن مال بیمه: اگر مال موضوع -الف

یا آن شانی از شؤنات او که به بیمه گذاشته شده است، مشخص شود و همین طور سایر اموری که موضوع بیمه است.

ه به صورت نقد یا اقساط بپردازد، باید با همه جوانب آن معیّن و گر بابت حق بیمگذار به بیمهحّق بیمه: آنچه را که بیمه -ب

شراتط پرداخت آن نیز، مشخص شود.

شود با تمام خصوصیات احتمالی حوادث مورد انتظار یا ناگهانی و غیرمنتظره و خطراتی که موجب عقد قرارداد بیمه می -ج

که منظور دو طرف است، باید مشخص و معلوم شود.

بهره گذار نیز باید با مشخصات کامل معیّن شود اگر غیر از بیمه گذار فرد یا افراد دیگری بخواهند از بیمه،بیمهگر و بیمه –د

گر، اگر فرد یا افراد دیگری بخواهند، جبران خسارت کنند، باید مشخص شود. برند باید در قرارداد بیان شود و نیز غیر از بیمه

ای در مقررات مربوط به بیمه، زند مگر مواردی که به گونهشده نیز به عقد قرارداد بیمه زیان میهرگونه ابهام در موارد یاد

اند. بیان شده است، یا دو طرف بر شقوق مختلف آن توافق کرده

بيمه تامين اجتماعی

وق یا دستمزد نقدی یا غیر کند و از او حقبراساس قانون و مقررات تامین اجتماعی هر کارگری که برای کارفرمائی کار می

ای کشور نباشد مشمول قانون تامین اجتماعی است و از زمانی که تحت پوشش کند اگر مشمول سایر قوانین بیمهنقدی دریافت می

شود که راساً مشمول مقررات تامین اجتماعی بوده و شود. بنابراین بیمه شده به کسی اطالق میقرار گیرد بیمه شده محسوب می

رداخت مبالغی به عنوان حّق بیمه حّق استفاده از مزایای مقرر در این قانون را دارد.با پ

موقعيت حقوقی و قانونی بيمه شدگان در سازمان تأمين اجتماعی )حقوق بيمه شدگان(

مان تامین ی قانون و مقررات تامین اجتماعی بر عهده سازشدگان ناشی از تکالیف و تعهداتی است که بر پایهحقوق بیمه

اجتماعی قرار گرفته است. برخی از این حقوق به شرح زیر است:

ای که مشمول قانون تامین اجتماعی باشد حق دارد از اّولین روز اشتغال به کار تحت پوشش بیمه اجتماعی قرار . هر بیمه شده 1

درخواست کند. تواند در چهار چوب اختیارات قانونی احقاق این حّق را از سازمان میگیرد و

. بیمه شدگان حق دارند برای آشنایی با قوانین در ارتباط با حقوق حقه خود با این مقررات از طریق سازمان راهنمایی شوند 1

و سازمان موظف است است ابهامات موجود را برطرف کند.

درمانی سازمان تامین اجتماعی برخوردار . بیمه شدگان و افراد تحت تکفل آنان حق دارند متناسب با نیاز خود از خدمات 9

شوند.

داخت حق بیمه از مزایای مقّرر در قانون و تعهدات سازمان مانند بیمه پر. بیمه شدگان حق دارند در ازای ایام اشتغال و 4

دار شوند. ها، بارداری، ازدواج، غرامت دستمزد ایّام بیماری و بارداری، بازنشستگی، فوت و ... برخورحوادث، بیماری

. بیمه شدگان حق دارند در صورتی که برخی از تصمیمات مصوبات یا عملکرد سازمان تامین اجتماعی موجب تضییع حقوق 5

قانونی آنان شود ابطال و احقاق حق خود را از دیوان عدالت اداری بخواهند.

ماعی منجر به ایجاد مزایای قانونی نزد سایر . بیمه شدگان حق دارند در صورتی که سوابق آنان نزد سازمان تامین اجت 6

شود گواهی این سوابق را از شعب تامین اجتماعی ها یا احقاق حقوق از دست رفته آنان میها و مؤسسات مانند بانکسازمان

کنند. تقاضا

ای آنان بخواهند که سوابق بیمه جایی محل اشتغال از شعبه تامین اجتماعیشدگان حق دارند به هنگام تغییر شغل یا جابه. بیمه 7

ت ورآوری و نگهداری کند و سازمان موظف به نگهداری و در صرا به طور یکجا در شعب واقع در آخرین محل اشتغال گرد

لطمه به سوابق مسئول است.

پيمان نامه تأمين اجتماعی يا بيمه شدگان

رنده حقوق و تکالیف قانونی و نیز انتظارات منطقی این دو از یکدیگر پیمان نامه سازمان تامین اجتماعی با بیمه شدگان دربرگی

کند سازمان تامین اجتماعی ماموریت اصلی خود را است و بر پایبندی سازمان تامین اجتماعی به حقوق و تکالیف تاکید می

مشارکت و همکاری کنند تا با تفاهم شدگان محترم میداند و از آنان انتظار دارد که در انجام این ماموریتصیانت از حقوق بیمه

شدگان است بیمهی به هدف واالی خود که تامین آرامش و امنیت خاطر اجتماعها کاهش یابد و نظام بیمه و درک متقابل نارسایی

دست یابد.

تعهدات و همکاری بيمه شدگان در مقابل سازمان تامين اجتماعی

ل سازمان تامین اجتماعی به طور کامل آشنا شوند؛ . با حقوق و تکلیف قانونی خود در قبا1

به خوبی فرا گرفته و به کار ببندند؛ گیرد ای و درمانی سازمان که در اختیار افراد قرار می. ضوابط و مقررات بیمه1

. از خدمات و امکانات سازمان به نحو شایسته و منطقی استفاده کنند؛ 9

نند و آن را در اختیار دیگران قرار ندهند؛. از دفترچه درمان خود محافظت ک4

. با بازرسان سازمان تامین اجتماعی با صداقت همکاری کنند؛5

رسان ای در محیط کاری ضوابط ایمنی و بهداشتی را رعایت کنند و پیامهای حرفه. برای پیشگیری از وقوع حوادث و بیماری6

خوبی برای بیمه اجتماعی باشند.

شدگان ان تامين اجتماعی طبق قانون در مقابل بيمهتعهدات سازم

تعهدات سازمان تامین اجتماعی در قبال هر بیمه شده، مشروط به تداوم اشتغال او در کارگاه مشمول قانون است اّما اگر برای

تواند نمین اجتماعی وشش قرار گرفته برای مّدتی از طرف کارفرما حق بیمه پرداخت نشود، سازمان تامیپای که تحت بیمه شده

تعهدات و حقوق بیمه شده را نادیده بگیرد. در این مورد سازمان ضمن انجام تعهدات خود به بیمه شده، حق بیمه یاد شده را از

کند. کارفرما وصول می

گيرد عبارتند از:پرداخت هزينه هايی که توسط تأمين اجتماعی صورت می

يماری پرداخت غرامت دستمزد ايام ب -الف

ای به طور موقّت توانایی های حرفهدر مواردی که بیمه شده به دلیل بیماری یا بروز حوادث ناشی و غیر ناشی از کار و بیماری

انجام کار را نداشته باشد و به تبع آن از دریافت مزد و حقوق محروم شود سازمان تامین اجتماعی با رعایت شرایط قانونی

کند. او را در این مدت جبران می بخشی از حقوق و دستمزد

استراحت پزشکی و ويژگی الزم جهت تاييد آن -ب

مّدت بستری در بیمارستان یا استراحت در منزل به تفکیک و با صراحت مشخص شده ها باید نوع بیماری،. در تمام گواهی1

باشد؛

روز بیشتر نباشد 15د و جمع آنها در طول سال از . گواهی های استراحت پزشکی که در هر نوبت، هفت روز یا کمتر باش 1

براساس گواهی پزشک معالج قابل قبول است؛

پزشک معتمد برسد؛. گواهی های استراحت پزشکی که در یک نوبت از هفت روز بیشتر است باید به تایید 9

باید به تایید پزشک معتمد برسد؛ روز باشد 68روز تا 15های استراحت پزشکی در طول سال از . چنانچه جمع گواهی 4

روز در طول سال باید به تایید شورای پزشکی برسد. 68های بیش از . استراحت 5

کمک هزينه بارداری -ج

به بیمه شده زن در مدت استراحت ایام بارداری در صورتی که حائز شرایط قانونی الزم باشد کمک هزینه بارداری تعلق

باشد و از اولین روز شروع استراحت محاسبه و بارداری معادل دو سوم آخرین مزد یا حقوق بیمه شده میگیرد. کمک هزینه می

ماه، برای وضع حمل 6شود. مّدت مرخصی زایمان برای مادرانی که فرزندانشان را با شیر خود تغذیه می کنند میپرداخت

ل خواهد بود و چنانچه بیمه شده زن در طول دوره بارداری به ماه و برای زایمان های سه قلو یا بیشتر یک سا 6های دوقلو

عوارضی دچار شود که سالمتی مادر و فرزند را تهدید کند و طبق نظر پزشک معالج و تایید شورای پزشکی سازمان نیاز به

استراحت بزشکی داشته باشد غرامت دستمزد این ایام پرداخت خواهد شد.

پروتز و اروتز به بيمه شدگان های وسايلپرداخت هزينه -د

حوادث ناشی از کار -ر

افتد. براساس این تعریف حوادثی که به یکی از به نسبت آن برای بیمه شده اتفّاق میحوادثی است که در حین انجام وظیفه و

شودمحسوب میها یا علل زیر رخ دهد ناشی از کار صورت

ها و محوطه آن مشغول به کار باشد؛یا موسسات وابسته یا ساختمانگاه . در اوقاتی که بیمه شده در کار1

کند؛فه می. در اوقاتی که به صورت مامور در خارج از کارگاه انجام وظی1

. در اوقات عادی رفت و برگشت بیمه شده بین منزل و کارگاه؛9

خشی؛. در اوقات مراجعه به درمانگاه و بیمارستان بابت معالجات درمانی و توانب4

. در حین اقدام برای نجات سایر بیمه شدگان و مساعدت آنان5

کمک هزينه ازدواج -ز

کنند و دارای شرایط قانونی الزم می باشند رد که برای اّولین بار ازدواج میسازمان تامین اجتماعی به بیمه شدگان زن یا م

کند. دواج پرداخت میمبلغی به عنوان کمک هزینه از

دواج ازبرای دريافت کمک هزينه شرايط الزم

حق بیمه داشته باشد: روز سابقه کار و پرداخت 718سال قبل از تاریخ ازدواج حداقل 5. بیمه شده باید ظرف 1

. در تاریخ ازدواج رابطه استخدامی بیمه شده با کارفرما قطع نشده باشد؛ 1

. ازدواج اّول باشد؛ 9

و در دفتر اسناد رسمی ازدواج ثبت شده باشد. . عقد ازدواج دائم بوده 4

کمک هزينه کفن ودفن -ر

ی کفن ودفن بابت فوت مشموالن متوفی به خانواده آنان یکی دیگر از حمایت های سازمان تامین اجتماعی پرداخت کمک هزینه

شوند.متوفی متقبل میگان هایی است که بازمانداست هدف از این پرداخت کمک هزینه جبران بخشی از هزینه

تسهيالت قانونی برای کارفرمايان

بر آنچه ذکر شد در قوانین و مقررات تامین اجتماعی در نظر ها تسهیالت و حقوق و عالوه برای کارفرمایان برخی از کارگاه

گرفته شده که عناوین آنها به شرح زیر است:

تحقیقاتی و پژوهشی . معافیت از پرداخت حق بیمه برای قراردادهای 1

. در صورتی که لیست دستمزد و حّق بیمه مربوط به کارگران مشمول بیمه خود را در مهلت مقرر به سازمان تسلیم و 1

ها را نفر کارگر معاف هستند و حق بیمه کارفرمای این گونه کارگاه 5پرداخت کند از پرداخت حق بیمه سهم کارفرما تا میزان

ند. کمیدولت پرداخت

تواند این گونه کنند. سازمان میهای معوقه خود از سازمان درخواست تقسیط توانند برای پرداخت بدهی. کارفرمایان می 9

از اقساط به موقع پرداخت نشود باقی مانده اقساط به دین مال تبدیل قسط تقسیط کند اّما اگر هریک 96ها را حداکثر تا بدهی

ها از طریق اجراییه قانونی قابل وصول خواهد لق جرایم مانده بدهی باید یکجا پرداخت شود و این بدهیگردد و عالوه بر تعمی

بود.

ی کاربيمه بي

در مجلس شورای اسالمی تصویب و در تاریخ 16/6/1963قانون بیمه بیکاری در جلسه علنی روز دوشنبه مورخ

مجلس شورای اسالمی واصل 17/7/1963ق مورخ 7159نامه شماره به تایید شورای نگهبان رسید که طی 18/7/1963

شده است جهت اجرا ابالغ شد.

باشندی مشموالن قانون تامین اجتماعی که تابع قوانین کار و کار کشاورزی هستند مشمول مقررات این قانون میهکلیّ - 5ماّده

نی هستند: گروه های زیر از شمول مقررات این قانون مستث -تبصره

. بازنشستگان و از کارافتادگان کلی؛ 1

. صاحبان حرف و مشاغل آزاد و بیمه شدگان اختیاری؛ 1

. اتباع خارجی. 9

ای است که بدون میل و اراده بیکار شده آماده کار باشد. بیکار از نظر این قانون بیمه شده - 8ماّده

شتغال فرد که خود فرد دخیل در مورد بیکاریش نشده. به عبارتی دیگر از ید استیال تعریف: بیمه بیکاری عبارت است از عدم ا

کارگر یا کارمند خارج است.

ی مربوطه و تایید شورای بیمه شدگانی که به علت تغییرات ساختار اقتصادی واحد مربوطه به تشخیص وزارت خانه - 1تبصره

مول مقررات این قانون خواهد بود. عالی کار بیکار موقّت شناخته شوند و نیز مش

بیمه شدگانی که به علت بروز حوادث قهریه و غیرمترقبه از قبیل سیل، زلزله، جنگ، آتش سوزی و غیره بیکار - 1تبصره

شوند با معرفی واحد کار و امور اجتماعی از مقرری بیمه بیکاری استفاده خواهند کرد. می

ن یکی از حمایت های تامین اجتماعی است و سازمان تامین اجتماعی مکلّف است با دریافت حّق بیمه بیکاری به عنوا - 2ماّده

شوند مقرری بیمه بیکاری پرداخت کنند. شدگانی که طبق مقررات این قانون بیکار میبیمه مقرر، به بیمه

ای این قانون منتفع خواهد شد. بیمه شده بیکار با معرفی کتبی واحد کار و امور اجتماعی محل از مزای - 4ماّده

بیکاری مشمول این قانون کلّیه حقوق و مزایا و خسارات مربوطه )موضوع قانون کار( را دریافت خواهند کرد -تبصره

باشد که کالً توسط کارفرما تامین و پرداخت خواهد شد. ( مزد بیمه شده می%9بیمه بیکاری به میزان ) حقّ -1ماّده

یمه شده و نحوه تشخیص تعیین حّق بیمه بیکاری،چگونگی وصول آن، تکلیف بیمه شده و کارفرما و همچنین مزد ب -تبصره

ی رسیدگی به اعتراض، تخلفات سایر مقررات مربوطه در این مورد براساس ضوابطی است که برای حّق بیمه سایر نحوه

بینی شده است. های تامین اجتماعی در قانون و مقررات تامین اجتماعی پیشحمایت

بیمه بیکاری را خواهند داشت. بیمه شدگان بیکار در صورت احراز شرایط زیر استحقاق دریافت مقرّری – 6ماّده

این قانون از 1ماده 1داشته باشد. مشموالن تبصره ماه سابقه پرداخت حق بیمه را 6بیمه شده قبل از بیکار شدن حداقل -لف ا

باشند. نی میشمول این بند مستث

روز از تاریخ بیکاری با اعالم مراتب بیکاری به واحدهای کار و امور اجتماعی آمادگی 98بیمه شده مکلّف است ظرف -ب

خود را برای اشتغال به کار تخصصی و یا مشابه آن اطالع دهد. مراجعه بعد از سی روز با عذر موجه و با تشخیص هیئت حل

پذیر خواهد بود. ماه امکان 9اختالف تا

www.spowpowerplant.blogfa.com

-

های کارآموزی و سوادآموزی که توسط واحد کار و امور اجتماعی و نهضت بیمه شده بیکار مکلّف است در دوره -ج

ماه یک بار 1شود شرکت کرده و هر سوادآموزی و یا سایر واحدهای ذیربط با تایید وزارت کار و امور اجتماعی تعیین می

ا به شعب تامین اجتماعی تسلیم کند.گواهی الزم در این مورد ر

کارگرانی که در زمان دریافت مقرری بیمه بیکاری به شغل یا مشاغلی گمارده شوند که میزان حقوق و مزایای آن - 1تبصره

از مقرّری بیمه بیکاری متعلقه کمتر باشد مابه التفاوت دریافتی بیمه شده از حساب صندوق بیمه بیکاری پرداخت خواهد شد.

مدت دریافت مقرری بیمه بیکاری جز سوابق پرداخت حّق بیمه بیمه شده از نظر بازنشستگی از کارافتادگی و فوت - 1تبصره

محسوب خواهد شد.

:مّدت پرداخت مقرری بیمه بیکاری و میزان آن به شرح زیر است - 1ماّده

مه بیکاری اعم از دوره اجرای آزمایشی و یا دائمی آن جمع مّدت پرداخت مقرری از زمان برخورداری از مزایای بی -الف

ماه براساس سابقه کلی پرداخت حق بیمه و به شرح 58ماه و برای متاهالن را متکفالن حداکثر 96برای مجردان حداکثر

باشد: جدول ذیل می

ماه و برای متأهالن و 118، 11تا 15ری بیمه بیکاری برای بیمه شدگان مجرد با سابقه پرداختی حق بیمه مّدت پرداخت مقرّ

ماه و 18ماه، 188تا 111ری برای بیمه شدگان مجرد با سابقه پرداخت حّق بیمه ماه است. مّدت پرداخت این مقرّ 18متکفالن

16اه، م 148تا 181ماه است. این زمان برای مقرری بگیران مجرد با سابقه پرداخت حق بیمه 16برای متاهالن و متکفالن

ماه و 96ماه به باال، 141ماه خواهد بود. بیمه شدگان مجرد با سابقه پرداخت حّق بیمه 96ماه و برای افراد متاهل و متکفل

سن سال 55کنند. تبصره: افراد مسن مشمول این قانون که دارای میماه مقرری بیمه بیکاری دریافت 58افراد متاهل و متکفل

توانند تا رسیدن به سن بازنشستگی تحت پوشش بیمه بیکاری باقی باشند مادامی که مشغول به کار نشده اند میو بیشتر می

بمانند.

باشد. به مقرری متوسط مزد یا حقوق و یا کارمزد روزانه بیمه شده می %55میزان مقرری روزانه بیمه شده بیکار معادل -ب

حداقل دستمزد افزوده خواهد %18نفر از افراد تحت تکفل به ازای هریک از آنها به میزان 4افراد متاهل یا متکفل، تا حداکثر

متوسط مزد یا حقوق وی بیثتر باشد. %88شد در هر حال مجموع دریافتی مقرری بگیر نباید از حداقل دستمزد کمتر و از

مقرری بیمه بیکاری از روز اّول بیکاری قابل پرداخت است. -ج

متوسط مزد یا حقوق روزانه بیمه شده بیکار به منظور محاسبه مقرری بیمه بیکاری عبارت است از جمع کل - 1 تبصره

روز قبل از شروع بیکاری تقسیم بر روزهای کار و در مورد 38دریافتی بیمه شده که به مأخذ حّق بیمه دریافت شده در آخرین

مزد عبارت است از جمع کل دریافتی بیمه شده که به مأخذ آن حّق بیمه دریافت کند آخرین بیمه شدگانی که کارمزد دریافت می

ماه مذکور مّدتی از 9در صورتی که بیمه شده کارمزد. ظرف 38روز قبل از شروع بیکاری تقسیم بر 38شده در آخرین

رفته به منزله دستمزد ایام بیکاری غرامت دستمزد استفاده کرده باشد متوسط مزدی که مبنای محاسبه غرامت دستمزد قرار گ

تلقی و در محاسبه منظور خواهد شد.

افراد تحت تکفل موضوع این ماّده عبارتند از: - 1تبصره

. همسر )زن یا شوهر(؛ 1

. فرزندان اناث مادام که ازدواج نکرده و فاقد حرفه و شغل هستند؛ 1

سال تمام است یا منحصراً به تحصیل اشتغال دارند و طبق نظر پزشک معتمد . فرزندان ذکور که سّن آنان کمتر از هجده 9

کلّی هستند.سازمان تامین اجتماعی از کار افتاده

سال است و طبق نظر پزشک معتمد سازمان تامین اجتماعی از کار افتاده کلی است. در 68. پدر و مادر که سن پدر متجاوز 4

بیمه شده تامین شود. هر حال معاش آنان منحصراً توسط

www.mechanicspa.mihanblog.com

–

این 9و 1ذکور و مذکور در بندهای . خواهر و برادر تحت تکفّل در صورت داشتن شرایط مربوط به فرزندان اناث و 5

تبصره.

شود.نمیدریافت مقرری بیمه بیکاری مانع از دریافت مستمری جزئی - 9تبصره

)زن یا شوهر( محق به استفاده از افزایش مقرّری به ازاء هریک از در صورت بیکاری زوجین فقط یکی از آنان - 4تبصره

فرزندان خواهد بود

« الف»بیمه شده بیکار وافراد تحت تکفّل، در مّدت دریافت مقّرری بیمه بیکاری از خدمات درمانی موضوع بندهای - 5تبصره

قانون تامین اجتماعی استفاده خواهند کرد. 9ماّده « ب»و

پرداخت هرگونه مالیات معاف خواهد بود. های تامین اجتماعی از مستّمری سایرمقرّری بیمه بیکاری مانند -6 تبصره

در موارد زیر مقرری بیمه بیکاری قطع خواهد شد. - 2ماّده

زمانی که بیمه شده مجدداً اشتغال به کار یابد. -الف

ربط از طریق وزارت کار و های ذیو سایر واحدیا نهضت سوادآموزی بنا به اعالم واحد کار و امور اجتماعی محل و -ب

امور اجتماعی، بیمه شده بیکار بدون عذر موجه از شرکت در دوره های کارآموزی و یا سوادآموزی خودداری کند

ادی خودداری ورزد. شنهبیمه شده بیکار از قبول شغل تخصصی خود و یا شغل مشابه پی -ج

یکار ضمن دریافت مقرّری بیمه بیکاری مشمول استفاده از مستمری بازنشستگی و یا از کارافتادگی کلّی شود. بیمه شده ب -د

بیمه شده به نحوی از انحاء با دریافت مزد ایام بالتکلیفی به کار مربوطه اعاده گردد. -ه

ی بیمه شده، ناشی از میل و اراده او بوده ی بیمه بیکاری محرز شود که بیکاردر صورتی که پس از پرداخت مقررّ - 1تبصره

این ماّده نیز مکلّف به « ه»است کارگر موظف به استرداد وجوه دریافتی به سازمان تامین اجتماعی خواهد بود. مشموالن بند

باشند. بازپرداخت مقرّری بیمه بیکاری دریافتی، به سازمان مذکور می

ال مجدد خود را مکتوم داشته مقّرری بیمه بیکاری را دریافت کرده باشد، ملزم به چنانچه بیمه شده بیکار اشتغ - 1تبصره

بازپرداخت مقّرری دریافتی از تاریخ اشتغال خواهد بود.

دریافت کمک هزینه حین کارآموزی مانع استفاده از مقرری بیمه بیکاری نخواهد بود - 9تبصره

های خالی شغل را که ایجاد نگی شوراهای اسالمی و یا نمایندگان کارگران، فهرست محلکارفرمایان مّوظف اند با هماه - 8ماّده

شوند به مراکز خدمات اشتغال و با معرفی بیکاران تامین شوند. می

دولت مکلّف است همه ساله از طریق سیستم بانکی و منابع اعتباری سازمان تامین اجتماعی و با استفاده از - 1تبصره

زایی مشخصی را جهت اشتغال به کار بیکاران مشمول این قانون در بودجه ساالنه های اشتغالت قرض الحسنه، طرحاعتبارا

های تعاونی و یا خصوصی و با نظارت وزارت کار و امور اجتماعی به مورد اجرا کشور پیش بینی و راساً یا از طریق شرکت

گذارد.

های کسب و کار و موافقت اصولی و تاسیس واحدهای اقتصادی از وزارت اخذ پروانه بیکاران مشمول این قانون در - 1تبصره

های صنعتی، کشاورزی و خدمات با معرفی وزارت کار و امور اجتماعی در اولویت قرار خواهند داشت. خانه

را قانون بیمه بیکاری، سازمان آموزش فنی و حرفه ای وزارت کار و امور اجتماعی مکلّف است هم زمان با اج - 9تبصره

ج »آموزش مهارت های مورد نیاز بازار کار و نیز بازآموزی و تجدید مهارت کارگران تحت پوشش بیمه بیکاری موضوع بند

های مربوط از این قانون را در مراکز آموزش فنی و حرفه ای و یا مراکز آموزش جوار کارخانه ها فراهم کند. هزینه 6ماّده «

ای کشور و تامین های آموزش فنی و حرفهای که به پیشنهاد سازمانحساب صندوق بیمه بیکاری مطابق آیین نامه محل اعتبارات

اجتماعی تهیّه و به تصویب وزرای کار و امور اجتماعی و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی خواهد رسید قابل پرداخت است.

یربط نسبت به تشکیل کالس های ذهای خانهکارفرمایان و وزارتنهضت سوادآموزی موظف است با همکاری - 4تبصره

سوادآموزی برای بیسوادان مشمول این قانون اقدام کند.

سازمان تامین اجتماعی مکلّف است حساب های درآمدحّق بیمه بیکاری و پرداخت مقّرری بیمه بیکاری موضوع این - 59ماّده

یک بار با وزیر های مالی خود منعکس کند و گزارش عملکرد مالی خود را هر سال داری و در صورتقانون را جداگانه نگه

بهداشت درمان آموزش پزشکی و وزیر کار و امور اجتماعی و شورای اقتصاد ارائه نماید.

وزارت کار و امور اجتماعی و سازمان تامین اجتماعی مجری این قانون خواهند بود - 55ماّده

ازمان تامین اجتماعی مکلّف است هزینه های موضوع این قانون را منحصراً از محل درآمدهای ناشی از آن تامین س - 58ماّده

میزان مقرری پرداختی به بیمه شدگان %18های اداری و پرسنلی هر دو دستگاه مجری قانون به طوری کد از کند. هزینه

کی و وزیر کار و امور اجتماعی تعیین و تخصیص داده می شود.تجاوز نکند با تایید وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزش

الزم االجراء است. 6/5/1963زمان اجرای این قانون از زمان اتمام قانون آزمایشی بیمه بیکاری - 52ماّده

تماعی تهیّه و به آئین نامه اجرائی این قانون ظرف یک ماه توسط وزارت کار و امور اجتماعی و سازمان تامین اج - 54ماّده

تصویب هیئت وزیران خواهد رسید قانون فوق مشتمل بر چهارده ماّده و بیست و یک تبصره در جلسه علنی روز دوشنبه مورخ

به تایید 18/7/1963سی صد و شصت و نه مجلس شورای اسالمی تصویب و در تاریخ بیست و ششم شهریور ماه یک هزار و

شورای نگهبان رسیده است

مراجع حّل اختالف

برای رسیدگی به اختالفات ناشی از روابط کار بین کارگر و کارفرما در کشورهای مختلف، به ویژه در کشورهای صنعتی

کنند. به این ترتیب که کارگر و شود. در برخی کشورها از روش توافق و سازش استفاده میروش های متفاوتی اعمال می

های پردازند. در این نظام، تشکلهای کارگری، کارفرمایی به حّل اختالف ها خود میا و تشکلهکارفرما با همکاری سازمان

ها با استفاده از تجربیات طوالنی خود و با تالش کارگری نقش بسیار مهّمی در تنظیم و تعدیل روابط کار دارند. این سازمان

گیرند. این روش در حل و فصل اختالفات ناشی از کار به عهده میای ای که در اختیار دارند سهم ارزندهکارشناسان کارآزموده

گیرد. حقوق این در کشورهای غربی و یا کشورهایی که حقوق و قوانین آنها متاثر از فرهنگ غربی است مورد استفاده قرار می

کشورها به گروه آنگلوساکسون ها سابقه دارد. این گروه از کشورها بیشتر بر مبنای عرف وعادت و حقوق نانوشته است که قرن

معروفند که در رأس آنها کشور انگلستان قرار دارد. روش همان طور که اشاره شد، اصوالً بر مبنای عرف و عادت و روش ها

و رویدادهای صنفی و غیرقضایی است

در نظر ی این کار تاسیس و ای است که براروش دیگر، رسیدگی به اختالفات ناشی از روابط کار، رسیدگی در دادگاه های ویژه

ها، قوانین و مقررات موضوعه هر کشور است. در این روش کوشش شده از اند. اساس رسیدگی در این دادگاهگرفته شده

ای و متخصص و کارشناسان کار و صنعت استفاده شود. کارشناسان تشکل های کارگری و کارفرمایی دولت را دادرسان حرفه

بسیاری دیگر از کشورهای دنیا(. در رسیدگی به اختالف های نند )کشورهای فرانسه، آلمان، ایتالیا و کدر این کار یاری می

ناشی از روابط کار چند نکته مهّم باید مورد تّوجه قرار گیرد:

انجام نکته اّول: رسیدگی به اختالف ها باید با سرعت و بدون رعایت تشریفات طوالنی معمول در مراجع عمومی دادگستری

شود؛

ای برای آنها نداشته باشد؛نکته دوم: باتّوجه به محدودیت امکانات کارگران هزینه

های کارگری و کارفرمایی و نظارت ز مشارکت و همکاری تشکلنکته سوم: باتوجه به اصل سه جانبه بودن مسائل روابط کار ا

دولت بر جریان کار هر چه بیشتر استفاده شود.

فات ناشی از آن بین کارگر و کارفرما، سعی بر این است که در مورد موضوعاتی مانند: روابط کار و اختالدر این بخش

های دسته جمعی کار، مراجع حّل اختالف، شورای عالی کار، نحوه اجرای آرای مراجع حّل بازرسان کار، مذاکرات و پیمان

اختالف و ... بحث شود.

ز آن بين کارگر و کارفرماروابط کار واختالفات ناشی ا

روابط و شرایط کار و اختالفات ناشی از آن بین کارگر و کارفرما، ممکن است ناشی از علل مختلف باشد که در این بحث وارد

کنیم:جزئیات آن نمی شویم و فقط به چند ماّده از قانون کار جمهوری اسالمی ایران در این رابطه بسنده می

اختالف فردی بین کارفرما و کارگر یا کارآموز که ناشی از اجرای این قانون و سایر مقررات کار، قرارداد هرگونه - 511ماّده

معی کار باشد، در مرحله اول از طریق سازش مستقیم بین کارفرما و دسته جهای پیمانهی یا های کارگانامهکارآموزی، موافقت

رای اسالمی کار و درصورتی که شورای اسالمی کار در واحدی نباشد، از طریق کارگر یا کارآموز و یا نمایندگان آنها در شو

انجمن صنفی کارگران و یا نماینده قانونی کارگران و کارفرما حّل وفصل خواهد شد و در صورت عدم سازش از طریق

های تشخیص و حّل اختالف به ترتیب آتی رسیدگی و حل وفصل خواهد شد هیئت

شود: ت تشخیص مذکور در این قانون از افراد ذیل تشکیل میهیئ - 512ماّده

. یک نفر نماینده کارگران به انتخاب کانون هماهنگی شورای اسالمی کار 1. یک نفر نماینده وزارت کار و امور اجتماعی؛ 1

، در صورت لزوم و باتوّجه به . یک نفر نماینده مدیران صنایع به انتخاب کانون انجمن های صنفی کارفرمایان استان 9استان؛

در سطح هر استان اقدام کند. تشخیصتواند نسبت به تشکیل چند هیئت ها، وزارت کار و امور اجتماعی میمیزان کار هیئت

کارگری که مطابق نظر هیئت تشخیص باید اخراج شود، حّق دارد نسبت به این تصمیم به هیئت حل اختالف – 1تبصره

دعوی کند. مراجعه و اقامه

روز از تاریخ ابالغ آن الزم االجراء است. در صورتی که ظرف مّدت مذکور 15های تشخیص پس از رأی هیئت - 518ماّده

کنند و رأی یکی از طرفین نسبت به رأی مزبور اعتراض دارند اعتراض خود را به طور کتبی به هیئت حّل اختالف تقدیم می

هیئت بایستی در پرونده درج شود.، قطعی و الزم االجرا خواهد بود. نظرات اعضای هیئت حّل اختالف پس از صدور

هیئت حل اختالف استان از سه نفر نماینده کارگران به انتخاب کانون هماهنگی شوراهای اسالمی کار استان یا -569ماّده

ران مدیقه و سه نفر نماینده کارفرمایان به انتخاب های صنفی کارگران و یا مجمع نمایندگان کارگران واحدهای منطکانون انجمن

فرماندار و رئیس دادگستری محل و یا نمایندگان آنها( ،واحدهای منطقه و سه نفر نماینده دولت )مدیر کل کار و امور اجتماعی

تواند اجتماعی میها، وزارت کار و امور شود. درصورت لزوم و باتوجه به میزان کار هیئتتشکیل میسال 1برای مّدت

ر سطح استان اقدام کند.نسبت به تشکیل چند هیئت حل اختالف د

های حل اختالف باتوّجه به حجم کار و ضرورت به تعداد الزم در محل واحدهای کار و امور اجتماعی و حتی هیئت -565ماّده

خواهد شد. االمکان خارج از وقت اداری تشکیل

کنند. عدم حضور هریک اختالف از طرفین اختالف برای حضور در جلسه رسیدگی، کتباً دعوت می های حلهیئت - 568ماّده

را الختیار آنها مانع رسیدگی و صدور رای توسط هیئت نیست، مگر آنکه هیئت حضور طرفین از طرفین یا نماینده تاّم ا

هیئت حتی االمکان ظرف مدت یک ماه هر حال کند. در ضروری تشخیص دهد. در این صورت فقط یک نوبت تجدید دعوت می

پس از وصول پرونده، رسیدگی و رای الزم را صادر می کند.

ها و شوراهای اسالمی واحدهای توانند در صورت لزوم از مسئوالن و کارشناسان، انجمنهای حل اختالف میهیئت - 562ماّده

ند و نظرات و اطالعات آنان را در خصوص موضوع، استماع کنند. خدماتی و کشاورزی دعوت به عمل آور ،تولیدی، صنعتی

چگونگی تشکیل جلسات آنها توسط شورای ف و های تشخیص و حّل اختالمقررات مربوط به انتخاب اعضای هیئت -564ماّده

عالی کار تهیه و به تصویب وزیر کار و امور اجتماعی خواهد رسید.

یص داد، حکم بازداشت کارگر اخراجی و تشخحل اختالف، اخراج کارگر را غیر موجه در صورتی که هیئت -561ماّده

کند و در غیر این صورت )مّوجه بودن اخراج( کارگر، مشمول اخذ حق پرداخت حّق السعی او را از تاریخ اخراج صادر می

این قانون خواهد بود. 17سنوات به میزان مندرج در ماّده

ی خدمت کارگر به نسبت هر سال، خواهد به واحد مربوط بازگردد.، کارفرما مکلّف است براساس سابقهاگر کارگر ن -1تبصره

روز مزد و حقوق به وی بپردازد. 45

با احکام دادگستری به مورد اجرا گذاشته آرای قطعی صادره از طرف مراجع حل اختالف کار، الزم االجرا است و -566ماّده

های کار و امور اجتماعی و خانهای خواهد بود که به پیشنهاد وزارتنامهیینبوط به آن به موجب آخواهد شد. ضوابط مر

رسد. دادگستری به تصویب هیئت وزیران می

صالحيت مراجع حّل اختالف

( و با کنند که طرفین آن کارگر )کارآموز. مراجع حل اختالف پیش بینی شده در قانون کار تنها به دعاویی رسیدگی می1

کارفرما باشد.

های کارآموزی، موافقت قانون کار اختالف باید ناشی از اجرای قانون کار سایر مقررات کار و قرارداد 157. برابر ماّده 1

های کارگاهی یا پیمان های دسته جمعی کار باشد.نامه

مراحل رسيدگی به اختالف به ترتيب مقّرر در قانون کار

سازش

مستقیم کارگر و کارفرما یا کارآموز یا نمایندگان آنها در شورای اسالمی کار و در صورت نبودن شورای اسالمی کار سازش

نشدن اختالف از در واحد مربوطه از طریق انجمن صنفی کارگران یا نمایندگان قانونی کارگران و کافرما. در صورت حلّ

راجعه کند که در این حالت شکایت برای رسیدگی به هیئت تشخیص ارجاع تواند به اداره کار محل مطریق سازش، کارگر می

شود. می

ارجاع به هیئت تشخیص

شود: هیئت تشخیص از افراد زیر تشکیل می

. یک نفر نماینده وزارت کار و امور اجتماعی؛ 1

. یک نفر نماینده کارگران به انتخاب کانون هماهنگی شورای اسالمی کار استان؛1

. یک نفر نماینده مدیران صنایع به انتخاب کانون انجمن های صنفی کارفرمایان استان. 9

وظایف این هیئت چنین 11/11/1963مصّوب تشخیصنامه چگونگی تشکیل جلسات و نحوه رسیدگی هیئت آیین 1در ماّده

تعریف شده است:

ارفرما، کارگر یا کارآموز که ناشی از اجرای قانون یا . رسیدگی و اخذ تصمیم در مورد هرگونه اختالف فردی بین ک1

های کارگاهی و یا پیمان های دسته جمعی کار باشدکارآموزی، موافقت نامه

کارگر و یا کارآموز باشد؛. رسیدگی و اخذ تصمیم در مورد هرگونه شکایت که راجع به روابط کارفرما و 1

تشخیص گذاشته شده است و سایر قوانین و مقررات به عهده هیئت . انجام سایر وظایفی که طبق قانون کار 9

شخيص به اختالفات تی رسيدگی هيئت گونگچ

153هیئت تشخیص پس از رسیدگی نسبت به صدور رأی اقدام خواهد کرد. این رأی به طرفین ابالغ خواهد شد. برابر ماّده

ریخ ابالغ الزم االجرا است. هریک از طرفین که نسبت به رایروز از تا 15قانون کار، رأی هیئت تشخیص پس از گذشت

اعتراض داشته باشند، باید اعتراض خود را ظرف مهلت مقرر کتباً به هیئت حّل اختالف تسلیم کنند. به عبارت دیگر در

دارد، صورت اعتراض رأی قطعی نیست و کارگری که به رأی صادره از طرف هیئت تشخیص دایر بر اخراج خود اعتراض

گذار مقرر کرده که نظرات اعضای هیئت حل اختالف باید در تواند از این رأی به هیئت حل اختالف شکایت کند. قانونمی

پرونده مربوطه درج شود.

ترکیب هیئت حل اختالف استان

انجمن های صنفی کارگران و یا ر استان یا کانون های اسالمی کا. سه نفر نماینده کارگران به انتخاب کانون هماهنگی شورا 1

مجمع نمایندگان کارگران واحدهای منطقه؛

. سه نفر نماینده کارفرمایان به انتخاب مدیران واحدهای منطقه؛ 1

. سه نفر نماینده دولت )مدیر کل کار و امور اجتماعی، فرماندار، رئیس دادگستری یا نمایندگان آنها( این افراد برای مّدت دو 9

شوند. نتخاب میسال ا

هیئت حل اختالف برای رسیدگی به اختالف از طرفین دعوی برای حضور در جلسه دعوت به عمل خواهد آورد ولی عدم

ی نیست. در صورتی که هیئت أع رسمیت جلسه و رسیدگی به صدور رحضور هریک از طرفین یا نمایند تاّم االختیار آنها مان

ک نوبت تجدید دعوت خواهد شد. حضور طرفین را الزم بداند. فقط ی

کند. و هیئت حّل اختالف حتی االمکان ظرف مّدت یک ماه از تاریخ وصول پرونده رسیدگی کرده و رای الزم را صادر می

چنانچه از نظر تخصصی الزم بداند از مسئوالن و کارشناسان و صاحب نظران استفاده خواهد کرد. هیئت، نظرات آنها را شنیده

صادره تاثیر خواهد داد. و در رای

راج کارگرالحیت هیئت حل اختالف در زمینه اخص

در صورتی که هیئت حّل اختالف اخراج کارگر را غیر موجه تشخیص دهد در این صورت حکم بازگشت کارگر اخراجی به

یخ اخراج او توسط کار صادر خواهد شد در ضمن هیئت حل اختالف رأی خواهد داد که حّق السعی کارگر یاد شده از تار

ق ک( 165کارفرما پرداخت شود )ماّده

قانون 17این حالت با کارگر اخراجی برابر مقررات ماّده دره بداند، در صورتی که هیئت حّل اختالف اخراج کارگر را موجّ

ل سابقه کار معادل یک شود. یعنی به کارگر اخراجی عالوه بر دادن مطالبات و حقوق معوقه وی، به نسبت هر ساکار رفتار می

( 165ماه آخرین حقوق به عنوان )حّق سنوات( پرداخت می شود. به این ترتیب قرارداد کار فسخ خواهد شد )ماّده

به کارفرما مکلّف است نباشدولی کارگر حاضر به برگشت به کار هداخراج را غیر موّجه تشخیص د هیئت حّل اختالفاگر

قانون کار(. به عبارت دیگر، در 165روز مزد و حقوق به وی بپردازد )تبصره ماّده 45ادل نسبت هر سال سابقه خدمت مع

این حالت اختیار بازگشت به کار و خودداری از بازگشت به کار، به کارگر واگذار شده است.

وظايف هيئت حّل اختالف

ار، وظایف هیئت حّل اختالف عبارت است از وظایفی شورای عالی ک 11/11/1963برابر آیین نامه هیئت حل اختالف مصوب

آیین نامه فوق( 16سایر قوانین و مقررات به عهده هیئت حّل اختالف گذاشته شده است )ماده که طبق قانون کار و

اختالف چگونگی اجرای آرای قطعی هيئت حلّ

ام الزم االجرا به وسیله واحد اجرای احکام دادگستری آرای قطعی مراجع حّل اختالف کار، الزم االجرا است و مانند سایر احک

ای خواهد بود که نامهقانون کار ضوابط مربوط به اجرای احکام فوق به موجب آئین 166به اجرا گذاشته می شود. برابر ماّده

این آیین نامه در این 1به پیشنهاد وزارت کار و امور اجتماعی و دادگستری به تصویب هیئت وزیران رسیده است برابر ماّده

آید. زمینه دو حالت پیش می

های تشخیص و حّل دار برای اجرای آرای قطعی، هیئت. در صورتی که موضوع اجرائیه امور مالی باشد مرجع صالحیت 1

محل کارگاهی است که موضوع اجرائیه از نظر حّد نصاب مالی در صالحیت آن دادگاه است. « اجرای دادگاه»اختالف

. درصورتی که موضوع اجرائیه غیر مالی باشد اجرای آن به عهده )اجرای دادگاه حقوقی یک( خواهد بود کسی که رای به 1

نفع او صادر شده هنگام درخواست صدور اجرائیه باید یک نسخه رونوشت مصدق ابالغ شده رای را پیوست تقاضای خود

های تشخیص و حل اختالف ند به طور کلی ترتیب اجرای آرای قطعی هیئتکرده و به واحد )اجرای احکام( دادگستری تسلیم ک

برابر مقررات اجرای احکام محاکم دادگستری است.

ات جمعی به این صورت انجام می شود.فرسیدگی به اختال

. رسیدگی در هیئت تشخیص 1

یا دیگر وجمعی قبل از تصویب این قانون های دستهی مواد مختلف این قانون و یا پیماندر صورتی که اختالف درباره

آید و منجر به تعطیل کار با وجود حضور کارگران در کارگاه جمعی پیش میموضوعاتی باشد که هنگام انعقاد پیمان جدید دسته

ا شود و یا تولید عمداً از سوی کارگران کاهش یابد، هیئت تشخیص مکلّف است بنابه درخواست هریک از طرفین اختالف، ی

یی، مراتب را رسیدگی و نظر خود را اعالم کند. های کارگری و کارفرماسازمان

. طرح موضوع در هیئت حّل اختالف1

اگر این نظر مورد قبول هریک از طرفین پیمان دسته جمعی نباشد آنها حق دارند ظرف مدت ده روز از تاریخ اعالم نظر

به موضوع اختالف رسیدگی کند. هیئت نیز مکلّف است پس از دریافت تقاضا هیئت تشخیص، از هیئت حل اختالف بخواهند که

جمعی رسیدگی کرده و رأی خود را اعالم کند. دستهفوراً به اختالف

. اطالع به وزارت کار و امور اجتماعی 9

قانون کار، 149ماّده روزه مورد پذیرش طرفین قرار نگیرد، برابر 9اختالف ظرف یک مهلت در صورتی که نظر هیئت حلّ

رئیس اداره کار و امور اجتماعی محل وظیفه دارد در اولین فرصت مراتب را برای اتخاذ تصمیم الزم به وزارت کار و امور

تواند تا هنگام ادامه اختالف، کارگاه را به حساب کارفرما و به هر اجتماعی اعالم کند. در صورت لزوم، هیئت وزیران می

ی بداند اداره کند. نحوی که مقتض

شورای عالی کار

شود. وظیفه شورا انجام کلیّه تکالیفی در وزارت کار و امور اجتماعی شورائی به نام شورای عالی کار تشکیل می -561ماّده

ز: است که به موجب این قانون و سایر قوانین مربوطه به عهده آن واگذار شده است. اعضای شورا عبارتند ا

یر کار و امور اجتماعی، که ریاست شورا را به عهده خواهد داشت؛ وز -الف

دو نفر از افراد بصیر و مطّلع در مسائل اجتماعی و اقتصادی به پیشنهاد وزیر کار و امور اجتماعی و تصویب هیئت -ب

وزیران که یک نفر از آنان اعضای شورای عالی صنایع انتخاب خواهد شد؛

کارفرمایان )یک نفر از بخش کشاورزی( به انتخاب کارفرمایان؛ سه نفر از نمایندگان -ج

سه نفر از نمایندگان کارگران )یک نفر از بخش کشاورزی( به انتخاب کانون عالی شوراهای اسالمی کار .شورای عالی کار -د

شوند و سال تعیین و انتخاب میی اعضای آن برای مّدت دو از افراد فوق تشکیل که به استثناء وزیر کار و امور اجتماعی بقیه

انتخاب مجدد آنان بالمانع است.

هریک از اعضای شرکت کننده در جلسه دارای یک رأی خواهند بود. -1تبصره

دهد. درصورت ضرورت، جلسات فوق العاده به دعوت شورای عالی کار هر ماه حّداقل یک بار تشکیل جلسه می - 562ماّده

شود. جلسات شورا با حضور هفت نفر از اعضای رسمی و تصمیمات نفر از اعضای شورا تشکیل میرئیس و یا تقاضای سه

آن با اکثریت آرا معتبر خواهد بود.

شورای عالی کار دارای یک دبیرخانه دائمی است. کارشناسان مسائل کارگری و اقتصادی و اجتماعی و فنّی - 568ماّده

ابط و شرایط کار و دیگر اطالعات مورد نیاز را تهیّه و در اختیار شورای عالی کار قرار دبیرخانه، مطالعات مربوط به رو

دهند. می

محل دبیرخانه شورای عالی کار در وزارت کار و امور اجتماعی است مسئول دبیرخانه به پیشنهاد وزیر کار و - 1تبصره

عنوان دبیر شورا، بدون حق رای در جلسات شورای عالی شود، که بهانتخاب میب شورای عالی کار وتصویامور اجتماعی

کارشرکت خواهد کرد.

ی اداره شورای عالی کار و وظایف دبیرخانه شورا و همچنین های مربوط به چگونگی تشکیل و نحوهدستورالعمل - 519ماّده

ر به موجب مقرراتی خواهد بود که حداکثر علی البدل کارگران و کارفرمایان در شورای عالی کانحوه انتخاب اعضای اصلی و

ظرف دو ماه از تاریخ تصویب این قانون توسط وزیر کار و امور اجتماعی تهیّه و به تصویب هیئت وزیران رسید.

ساير مقررات مرتبط

مّدت، زمان شروع و کارفرمایا.ن مکلّفند پس از پایان قرارداد کار بنابه درخواست کارگر، گواهی انجام کار با قید -521ماّده

پایان و نوع کار انجام شده را به وی تسلیم نمایند.

اشخاص مشمول قانون استخدام کشوری یا سایر قوانین و مقررات خاص استخدامی و نیز کارگران کارگاه های - 522ماّده

شود، ک از طبقه اّول وی انجام میخانوادگی که انجام کار آنها منحصراً توسط صاحب کار و همسر و خویشاوندان نسبی درجه ی

مشمول مقررات این قانون نخواهند بود.

باشد. حکم این ماّده مانع انجام تکالیف دیگری که در فصول مختلف، نسبت به موارد مذکور تصریح شده است نمی -1تبصره

ها، ان: میوه، انواع نباتات، جنگلبرداری از درختدر بخش کشاورزی، فعالیت های مربوط به پرورش و بهره - 528ماّده

های جنگلی و نیز دامداری و تولید و پرورش ماکیان و طیور، صنعت نوغان، پرورش آبزیان و زنبور عسل و مراتع، پارک

تواند از ها در کشاورزی، به پیشنهاد شورای عالی کار و تصویب هیئت وزیران میکاشت، داشت وبرداشت و سایر فعالیت

از این قانون معاف شوند. شمول قسمتی

ها، مزد یا حقوق صیادان، کارکنان حمل و نقل )هوائی، زمینی و دریایی( خدمه و مّدت کار، تعطیالت و مرخصی - 589ماّده

مستخدمان منازل، معلوالن و نیز کارگرانی که نوع کارشان به نحوی است که تمام یا قسمتی از مزد و درآمد آنها به نوعی در

ید تعیین هایی که توسط شورای عالی کار تدوین و به تصویب وزیران خواهد رسگیرد، در آئین نامهات متناوب انجام میساع

شود. در موارد سکوت مواد این قانون حاکم است. می

قانون مسثنی توان برحسب مصلحت موقتاً از شمول بعضی از مقررات اینهای کوچک کمتر از ده نفر را میکارگاه - 585ماّده

ای خواهد بود که با پیشنهاد شورای عالی کار به تصویب هیئت استثناء به موجب آئین نامهکرد. تشخیص مصلحت و موارد

وزیران خو اهد رسید.

کارفرمایان موظف هستند در مهلت مقّرر، آمار و اطالعات مورد نیاز وزارت کار و امور اجتماعی را طبق آئین - 588ماّده

رسد،تهیّه و تسلیم نمایند. ای که به تصویب وزیر کار و امور اجتماعی مینامه

وزارت کار و امور اجتماعی و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی حسب مورد به منظور تامین کادر - 582ماّده

های الزم را در ، آموزشاندمتخصص سرپرستی درصورت لزوم به افرادی که در واحدها به عنوان سرپرست تعیین شده

ی مسائل ناظر به روابط انسانی، روابط کار و ایمنی و بهداشت کار خواهند داد. آیین نامه مربوط توسط شورای عالی کار زمینه

رسد. تهیه و حسب مورد به تصویب وزرای کار و امور اجتماعی و بهداشت درمان و آموزش پزشکی می

انه ها مکلفند در زمینه آموزش نظامی کارگران واحدهای خود، با نیروی مقاومت بسیج سپاه کارفرمایان کارخ - 584ماّده

های الزم را مبذول دارند. پاسداران انقالب اسالمی همکاری

های کار و امور اجتماعی و دفاع و پشتیبانی نیرو های آئین نامه اجرائی این ماّده با همکاری مشترک وزارت خانه - 1تبصره

لح، تهیّه و به تصویب هیئت وزیران خواهد رسیدمس

به منظور تشویق نیروهای کارگری مولد، متخصص، مخترع و مبتکر، وزارت کار و امور اجتماعی مکلّف است - 581ماّده

اقدام کند. همه ساله به طرق مقتضی در مورد انتخاب کارگران نمونه سال

های متعارف بینی هزینهی اجرای آن و پیشنگی تشویق کارگران نمونه و نحوهگووچضوابط اجرائی این ماّده - 1تبصره

مربوط توسط وزارت کار و امور اجتماعی تعیین خواهد شد.

وزارت کار و امور اجتماعی مکلّف است برای آگاهی و شکوفائی فکری بیشتر کارگران و رشد کارهای علمی، - 586ماّده

ی علم و صنعت، کشاورزی و خدماتی، فیلم، اسالید و آموزش های الزم دیگر را تدارک ببیند و هاعملی، تخصصی در زمینه

باشد در اختیار آنان قرار دهد این امکانات را از طریق رادیو، تلویزیون و رسانه های گروهی و یا هر نحو دیگری که الزم

به گرانی که قصد داشته باشند از شهر به روستا مهاجرت کنند و دولت مکلّف است باتوجه به امکانات خود برای کار - 581ماّده

الزم را فراهم کند. کار کشاورزی بپردازند تسهیالت

وزارت کار و امور اجتماعی می تواند در موارد ضرورت برای تنظیم نیروی کار ایرانیان خارج از کشور، در - 582ماّده

ته کار منصوب کند. های جمهوری اسالمی ایران، وابسنمایندگی

شود. وابسته کار، توسط وزیر کار و امور اجتماعی تعیین و پس از موافقت وزیر امور خارجه منصوب و اعزام می - 1تبصره

های کار و امور اجتماعی و امور خارجه و سازمان امور اداری و استخدامی موظفند پس از تصویب این خانهوزارت -1تبصره

به تصویب هیئت وزیران برساننداجرائی موضوع این ماّده را تهیّه و قانون آئین نامه

های اجرائی مربوط مکلّف است ظرف شش ماه از تاریخ تصویب این قانون، آیین نامه اجتماعیوزارت کار و امور - 588ماّده

را تهیّه و به تصویب مراجع مذکور در این قانون برساند

که با مقررات این قانون مغایر نباشد، تا تصویب 16/11/1997های اجرائی قانون کار مصّوب نامهنآن دسته از آئی - 1تبصره

باشند. های موضوع این ماّده قابل اجرا میآئین نامه

گردند. با تصویب این قانون و آئین نامه اجرائی آن، قوانین کار و کار کشاورزی مغایر این قانون لغو می - 899ماّده

ی حقوق و تکالیف مذکور در این قانون را با روش های مناسب به اطالع وزارت کار و امور اجتماعی باید کلیه - 895ّده ما

کارگران و کارفرمایان برساند.

وزارت کار و امور اجتماعی مکلّف است سازمان و تشکیالت خود را در ارتباط با قانون کار جدید، طراحی و به - 898ماّده

یب سازمان امور اداری و استخدامی کشور برساند. تصو

باشند. وزارت کار و امور اجتماعی و دادگستری مأمور اجرای این قانون می - 892ماّده

كردن محيط كارنمي ايشاغالن و نحوه ۀمقررات عمومي براي كلي

ی ايمنی و بهداشت کاردر مقولهآشنايی تعاريف برخی اصطالحات متداول

. عبارت است از میزان یا درجه فرار از خطر. ايمنی

ریزی نشده که بعضاً باعث صدمه یا خسارت رساندن به فرد یا افراد عبارت است از یک واقعه پیش بینی نشده یا برنامه. حادثه

شود. د طبیعی کار مییت موجب اختالل در یک فعالیت و همچنین کندی در رونار نهکه دشده

را مخاطره گویند. خطر بالقّوه .مخاطره

زدن به وسایل، تجهیزات، که دارای پتانسیـل رساندن آسیب و صدمه به کارکنان و یا خسارت شـودبه شرایطی اطالق می .خطر

باشد. ها و از بین بردن مواد یا کاهش قدرت کارائی در اجرا یک عمل از قبل تعیین شده ساختمان

: عبارت است از مخاطراتی که افراد در معرض خطر را تهدید کند. عوامل مخاطره آميز

شود که در آن مجموعه کارکنان و کارگران در کنار تجهیزات تا حّد امکان از شرایط مطمئن و : به محیطی گفته میمحيط ايمن

دازند. به دور از عوامل مخاطره آمیز و حادثه ساز به فعالیت خود بپر

را به ه وضعیت با یک نگاکه باتوّجه به نوع مخاطره و با رعایت موازین استاندارد هستندعالئمی : عالئم هشدار دهنده ايمنی

توانند به صورت تصویری، متنی و یا تلفیقی از هر یماین عالئم .دنبیننده تفهیم و او را از خطرات احتمالی پیرامونش آگاه نمای

د. ندو باش

هوم ايمنی مف

مواد و تجهیزاتی که در رفع ۀیری از وارد شدن آسیب به کلّیگان ها و پیشـحفاظت از زندگی و اثربخشی انس یعنیایمنی

<<گردد که در کتاب نیازهای او دخیل هستند. اّولین فعالیت ثبت شده در رابطه با بهبود ایمنی تقریباً به دو هزار سال پیش برمی

های کبـرای مثال؛ او برای جلو گیری از استنشاق مواد سّمی استفاده از ماس .شودپلینی دیـــده می ۀنوشت >>تاریخ طبیعی

حفاظتی توسط کارگران را در مواقع ضروری پیشنهاد کرده است. در قـرون وسطی گئورکی بایور یک کتاب دوازده جلدی

هایی را نیز جهت ه معادن، روشیرشمردن مشکالت تهوژی نوشت. در این کتاب او ضمن برمتالومعدن کاری و ۀدربار

های شغلی مختلفی را مورد بحث قرار ای بیماریاصالح و بهبود آن ارائه کرد. برناردینو رامازینی پدر ایمنی و بهداشت حرفه

است که توسط داده و چندین روش موثر پیشگیری را نیز پیشنهاد کرده است. یکی از اّولین وسایل ایمنی چراغ معدنچیان

آتش نشانی داوطلب در سال واحدـین لهمفری دیـوی جهت جلوگیری از بروز حوادث در معادن زغال سنگ اختراع شد. اوّ

سوزی متحد شرکت آتشبه نام یک شرکت بیمه آتش سوزی 1751و در سال اتوسط بنجامین فرانکلین سازماندهی شد. 1796

کریا آلن، مالک یک کارخانه پارچه بافی در رودایلند شرکت بیمه کارخانجات زفدهم سیس کرد. در اوایل قرن هأفیالدلفیا ت

سیس و تیمی از متخصصان را برای ارائه راه حّل و تدابیری برای باال بردن ایمنی حریق در کارخانجات موردأنساجی را ت

اری ماساچوست تصویب شد. زقانون گتوسط مجلس 1877نظر استخدام کرد. اولین قانون بازرسی از کارخانجات در سال

های موجود در کف و گذاری حفره آالت، حفاظگذاری ماشـین موضوع این قانون ایمنی حریـق، ضـبط و ربـط مناسـب، حفاظ

های بهداشتی از جمله ایمنی و بهداشت حرفه ای انجمن بهداشت به منظور انجام مراقبت 1885ها بود. در مقـررات دودکش

سیس شد. أریکا تعمومی آم

یمعيار عملکرد ايمن

ایمنی به عنوان یک و خواست همگانی جهـت حذف عوامل ایجاد کننـده جراحت مورد توّجه قرار گرفته است. ایمنی به صورت

یک مفهوم و عمل برای کنترل مطمئن جراحات وارده به افراد و صدمات وارده به اموال به یک متدولوژی پیچیده تبدیل شده

این مفهوم به دلیل اینکه هنوز همانند اوایل توسعه و سایر علوم در مرحله انتقالی قرار دارد پایه تئوری قوی ندارد. .است

پیشگیری از حوادث یک مرحله مهّم در است،که ایمنی عاملی برای کاهش حوادث و کنترل یا حذف خطرات محیط کار آنجااز

فهم و درک علل .شودها، فشارهای زیادی به آنها وارد میرای بهبود وضعیت ایمنی شرکتراستای بهبود ایمنی است. امروزه ب

در مهندسی ایمنی صنعتی مسائلی که برای ایمن کردن محیط کار مـورد تـوّجه قرار شود. حوادث پیش نیاز بهبود ایمنی تلقی می

گیرند عبارتند از: می

پیشگیری از حوادث؛

عوامل انسانی؛

ها و تجهیزات؛حی و جانمائی دستگاه طرا

مدیریت و راهبری ایمنی؛

آموزش؛

بازرسی و نظارت؛

.پيشگيری از حوادث 5

اصوالً هدف اصلی مهندسی ایمنی صنعتی، پیشگیری از بـــروز حوادث در محیط کار و خسارات مالی و جانی ناشی از

تـوان ها میترین این روششود. از جمله مهمگوناگونی به کار گرفته می هایبی به این هدف شیوهاآنهاست. در ایمنی برای دستی

ها و ماشین آالت، حفاظت فردی، اســتفاده از ابزارهای مناسب برای انجام کار، آموزش نیروی کار، به حفاظ گذاری دستگاه

مقررات مربوط به حفاظت و ایمنـــی ها و تجهیزات، وضع قوانین و بازرسی ایمنی، طراحی و جانمائی مناسب و درست دستگاه

ی و ایمنی در کارگاه اشاره کرد.شناختی در محیط کار و تشکیل سازمان حفاظت فنّ انجام تحقیقات فنّی، پزشکی و روان

. عوامل انسانی 8

امه های ایمنی باید به طور کلّی محیط کار از چهار جز انسان، مواد، تجهیزات و محیط تشکیل شـــده اســت. برای موفقّیت برن

ترین جز از اجزاء یاد شده عامل انسانی در محیط کار هر چهار جز مورد توّجه و دقّــــت قـــرار گیرنــــد و شاید بتوان گفت مهم

ثر باشـــــد. باتوّجه به اینکه انسان موجودی پیچیده بوده و عوامل محیطی، روانـی و جـــسمانی بــــر رفتار او مستقیماً امی

توان کنترل کرد و به حّد ایمنی نسبتاً کامــل رســـاند. توان گفت که تجهیــــزات و مــــــواد را میگذارد به طور خالصه میمی

مندی بیشتر به پیشگیری از حوادث هدایت کرد. اّمــا بایــد عامــل انـسانی در محیط کار را به سوی عالقه

تجهيزات . طراحی و جانمائی دستگاه ها و2

یـــدگاه حفاظت و تندرستی نیز الزم است. طراحی و جانمایی خوب به همان اندازه که از نظر تولیــد ضـــروری اســــت از د

ها و تجهیزات به مسئله ایمنی و بهداشت توّجـــه کـــرد و اصل مهم این است که باید در هنگــــام طراحــــی و جانمائی دستگاه

پایان کار و استقرار دستگاه ها. نــه پــس از

. مديريت و راهبری4

کند: مدیریت، مسئول ایمنی و بهداشت کارکنان است. مدیریت ایمنی دستیابی به ایمنی را براساس موارد زیر جست وجو می

آینده؛ ای( در عملیات جاری و در طراحی عملیات توجه دقیق به خطرات )از دو جنبه ایمنی و بهداشت حرفه -الف

ای که قادر باشند خطرات شغلی را بازشناخته و از روش کار ایمن آگاه برگزاری آموزش کافی برای تمامی کارکنان به گونه -ب

باشند؛

های ایمنی و بهداشتی؛ملزم کردن کارکنان در تمام سطوح به توّجه کامل به دستورالعمل -ج

افتد و بررسی و پیگیری پیامدهای آنها؛ ی حوادثی که در محیط کار اتّفاق میدهی مناسب و مؤثر براایجاد یک نظام گزارش -د

برنامه ریزی بازرسی ایمنی از محیط کار و بازبینی تجهیزات مبارزه با حریق؛ -ه

های کارخانه و برگزاری جلسات کمیته حفاظت فنّی کارخانه.فراهم کردن مجاری ارتباطی با سایر قسمت -و

. آموزش 1

آموزش بهترین روش بهبود ایمنی و بازدهی نیروی کار است. در واقع بخش بزرگی از حوادث کاری مربوط به کارگرانی است

دانند در معرض چه خطراتی قرار دارند. که کم تجربه بوده و همچنین نمی

برای استقرار برنامه های آموزش باید به اصول زیر توجه کرد.

تشویق و تقویت -الف

هاپر محتوا بودن برنامه -ب

تمرین -ج

تکرار و تداوم -د

تازگی موضوع -ه

اطالع از نتایج -و

. بازرسی و نظارت ايمنی 6

آور محیط کار، تحلیل آنها، چگونگی برطرف ها و بازدیدهای ایمنی شناخت شرایط ناایمن و خطرناک و زیانهدف کلی بازرسی

سطح ایمنی و بهداشت است. کردن آنها و سرانجام باالبردن

بندی خطرات شناسائی شده ارائه راه حل و پیشنهادهایی برای کنترل خطر به ها سه مرحله شناسائی خطرات، طبقهدر بازرسی

رسد. انجام می

شوند: بازرسی عادی، بازرس پس از حادثه و بازرسی ویژه. های ایمنی به سه دسته تقسیم میهمچنین بازرسی

عادی شامل بررسی کارخانه یا بخشی از آن در فواصل زمانی معین است. بازرسی پس از حادثه به دنبال حوادث جّدی بازرسی

شود تا علل وقوع حادثه مشخص شوند و بازرسی ویژه به منظور بررسی عملیات یا فرایندهای جاری در یا مرگ انجام می

گیرد. در کشور ما دو وزارتخانه کار و امور اجتماعی و بهداشت، جام میمحیط کار برای بهبود کار و یا جمع آوری اطالعات ان

باشند. درمان و آموزش پزشکی به ترتیب مسئول انجام بازرسی های ایمنی و بهداشت می

علل حوادث

باشند. انسانی می -به طور کلی حوادث ناشی از کار علت واحدی نداشته و معلول علل فنّی

منظور از علل مستقیم عبارت از عللی است که در به وجود آمدن حادثه سهم اصلی را دارا بوده و به دو دسته . علل مستقيم:5

شوند.اعمال ناایمن و شرایط ناایمن تقسیم می

اعمال ناايمن -5-5

توّجه نکردن به عالئم و هشدارهای ایمنی؛ -الف

عدم استفاده از وسایل ایمنی؛ -ب

رناک مثل شوخی کردن در محیط کار؛انجام کارهای خط -ج

استفاده نکردن از امکانات موجود؛ -د

دخالت در کار دیگران؛ –ه

بلند کردن اشتباه بار؛ –و

کمک نگرفتن در بلند کردن بارهای سنگین؛ -ز

پوشیدن لباس کار پاره و گشاد؛ -ح

قرار دادن ابزار تیز و برنده در جیب لباس کار. -ط

ناايمن شرايط -5-8

در دسترس نبودن وسایل ایمنی؛ -الف

بی نظمی در محیط کار؛ -ب

برطرف نکردن شرایط خطرناک؛ -ج

عدم وجود وسایل سالم؛ -د

لغزنده بودن کف کارگاه. –ه

د آمدن آمدن حادثه نشده بلکه در صورت وجود علل مستقیم شانس به وجواین علل مستقیماً سبب به وجود . علل غير مستقيم:8

کند. سرپرستی کارگاه، شرایط روحی و روانی کارکنان و شرایط جسمانی کارکنان از عوامل غیرمستقیم حادثه را بیشتر می

بروز حادثه هستند.

سرپرستی -8-5

ای است. سرپرستی صحیح محیط کار از عوامل مهم ایمن سازی کارگاه برای جلوگیری از به وجود آمدن هر نوع حادثه

ترین حد ممکن برساند: تواند با مراعات چند نکته زیر، حادثه را به کماین سرپرست کارگاه میبنابر

کارکنان را به طور مرتب با دستورالعمل های ایمنی هر دستگاه آشنا کند؛ -الف

اجرای مقررات را با قاطعیت پیگیری کند؛ -ب

های الزم را برای برطرف کردن آن انجام دهد؛ ی کرده و اقدامشرایطی را که ممکن است به حادثه ای منجر شود شناسائ -ج

کند؛وسایل حفاظت فردی را به اندازه کافی تامین -د

امکان شناسائی مواد شیمیایی در محیط کار را به وجود آورد؛ -ه

ن را مطلع سازد؛در شرایط اضطراری مسئوال -و

شرایط اضطراری فراهم کند؛ های الزم را برای برخورد مناسب باآمادگی -ز

بدون تامین وسایل و ابزار مناسب اجازه شروع به کار ندهد. -ح

شرايط روحی و روانی کارکنان -8-8

بی توّجهی و سربه هوا بودن؛ -الف

بی اعتنایی و عدم احساس مسئولیت؛ -ب

عصبانیت در هنگام کار؛ –ج

عادات عمومی غلط. -د

ارکنانشرايط جسمانی ک -8-2

خواب آلودگی و خستگی -الف

بیماری و ناراحتی جسمانی -ب

کند حوادث تا حدود امکان به شکل زیر طبقه بندی شوند: المللی آمارگران کار توصیه میدهمین کنفرانس بین

ماشین آالت )موتورها، وسایل ترابری مکانیکی، باالبرها و ماشین ابزارها( -

ایر وسایط نقلیّه(؛آهن، کشتی و سترابری )راه -

سوزی؛انفجار و آتش -

مواد سّمی، سوزاننده و خورنده؛ -

برق )الکتریسته(؛ -

سقوط افراد؛ -

تصادم با مانع؛ -

سقوط اجسام؛ -

ریزش؛ -

جابجا کردن اجسام؛ -

ابزار دستی. -

زيان ناشی از حوادث

های غیرمستقیم یا پنهان های مستقیم یا نمایان و زیانزیان هایی دربر دارد که به دو گروهبروز هر حادثه خیلی کوچک زیان

شوند. بندی میطبقه

های مستقيمزيان

خسارات ناشی از وقفه کار به علّت حادثه. -

های مربوط به انتقال مصدوم به بیمارستان و درمان او؛هزینه -

.پرداخت غرامت از کارافتادگی موقّت یا دایم و یا مرگ کارگر -

زيان های غيرمستقيم

ها ظاهراً قابل لمس نبوده و محاسبه آن قدری مشکل است و انواع آن عبارتند از:این نوع زیان

اتالف وقت در اثر کار نکردن کارگر حادثه دیده؛

اتالف وقت به وسیله سایر کارگران در اثر ترس از بروز حادثه و کمک به کارگر مصدوم؛

یا شدن علّت وقوع حادثه به وسیله بازرس کار؛اتالف وقت به دلیل جو

ی آن به وسیله کارگران؛اتالف وقت به علت بحث و گفت وگو پس از حادثه درباره

هزینه آموزش کارگر جدید به جای کارگر مصدوم؛

کاهش میزان تولید به علت خرابی دستگاه یا اتالف مواد.

باشد. مسائل و نکات و مسائل ایمنی در محل های کار افراد کامالً مشخص میبا توّجه به مطالب ارائه شده اهّمیت توّجه به

باشند. های ایمنی مطرح در صنایع مختلف، طیف بسیار وسیع و متفاوتی را باتوّجه به نوع کار و سایر عوامل موثر دارا میجنبه

پردازیم.ح یکی از این موارد میهای ایمنی صنایع اشاره شده و مختصراً با توضیدر زیر به چند مورد از جنبه

ایمنی سازمان

ایمنی وسایل انتقال نیرو

ایمنی حریق و راه های کنترل آن

ایمنی در معادن

هاایمنی پرس

ایمنی پرتوهای یون ساز

های ابزارایمنی ماشین

ایمنی در صنعت درودگری

های بخارایمنی دیگ

گری و ....ایمنی در ریخته

منی بهداشت حرفه ای مديريت و راهبری اي

مدیریت، مسئول ایمنی و بهداشت محیط کار و صیانت نیروی انسانی است. این نکته مورد توافق متخصصان علم مدیریت است

درصد 85ی کارکنان حّل و کنترل شود در صورتی که درصد مشکالت سازمان یا کارخانه ممکن است به وسیله 15که تنها

از طریق مدیریت مهار کرد. توان این مشکالت را می

شود. اّما بسیاری از ها در نظر گرفته میشوند ایمنی به عنوان بخشی از هزینههایی که به صورت سنّتی اداره میدر کارخانه

مدیران در کشورهای پیشرفته ایمنی را به صورت یک سرمایه گذاری با سود برگشتی زیاد چه از نظر انسانی و چه از نظر

کنند.بینند و این گونه با آن برخورد میمی اقتصادی

ای در یک سازمان با کاهشی ریسک حوادث و غیبت کارکنان در اثر مدیریت کارا و مؤثر مسئولیت های ایمنی و بهداشت حرفه

صدمه و بیماری و همچنین تطبیق با مقررات مربوطه برای هر سازمان مزایایی را در پی دارد که در نهایت موجب کاهش

ها در ای و ایمنی همچنین موجب افزایش آگاهی نسبت به مسئولیتشود مدیریت خوب بهداشت حرفههای جاری نیز میهزینه

گیری از بروز بسیاری از حوادث ناشی از عدم آگاهی کارکنان نسبت به شود که این امر خود موجب جلومیان کارکنان می

شود. فعالیت های خود می

باشد. این و تأثیرگذار در ایجاد شرایط ایمن محیط های کاری، عوامل زیان آور موجود در محیط کار می یکی از عوامل مهم

شوند: عوامل زیان آور محیط کار به پنج گروه عمده تقسیم می

. عوامل فیزیکی زیان آور مانند صدا، ارتعاش، گرما، سرما، روشنایی، فشار، پرتوها و ....؛ 1

شود؛ های شغلی را سبب میمسمومیتها و آور مانند مواد شیمیایی سّمی که برخی بیماریزیان . عوامل شیمیایی 1

ها؛ ها، ریکتریاها و قارچها، انگلآور شامل ویروس ها، باکتری. عوامل زیست شناختی زیان 9

ر بیش از حّد روی اندامی خاص، آور مانند وضعیت نامطلوب بدنی در هنگام کار، وارد شدن فشا. عوامل ارگونومیک زیان4

نبود تناسب جسمانی و روانی میان انسان و کار و ...؛

شود که موجب بروز حوادث ناشی از کار ی اعمال و شرایط غیرایمن در محیط کار اطالق می. عوامل مکانیکی به کلیه5

شوند.می

صدمه هایی ایجاد خواهند کرد. گیرند عوارض و هریک از عوامل یاد شده اگر از حّد تحمل فیزیولوژیک بدن انسان پیش

باشد. گیری آنها و در صورت نیاز کنترل آنها میها بر شناسائی و ارزیابی این عوامل، اندازهای عمده کوششدر بهداشت حرفه

طور مختصر به اندازد در زیر بههای کار سالمت کارکنان را به مخاطره میباتوجه به کثرت و تعدد عواملی که در محیط

شود. های کار، اثرات آنها بر سالمت انسان و روشهای پیشگیری و کنترل آنها اشاره میهای ایمنی و بهداشتی محیطبرخی جنبه

. عوامل زيان آور فيزيکی در محيط کار5

صوت-1-1

است که شنیده می شود. صوت شکلی از انرژی است که توسط دستگاه شنوایی قابل تشخیص است به بیان ساده هدف چیزی

اثرات صدا بر سالمت انسان

ها پیش صدا یکی از علل ناشنوایی تشخیص داده شده است. کار در صدای زیاد سبب تغییر مّوقت و یا ناشنوائی شغلی: از مّدت

یی حّداقل به اندازه شود. بنا به عقیده متخصصان، ضعف شنوایی عبارت است از تغییر در آستانه شنوادائم در آستانه شنوایی می

های ناشنوایی هرتــــز، ایـــن نوع ناشنوایی در گذشته به نام 9888و 1888و 1888و 588دسی بل در بسامدهای 15)

شد. سازندگان دیگ بخار و ناشنوایی نساجان نامیده می

صدمه پیشین به گوش استعداد شخصی. عواملی که در ایجاد ناشنوایی شغلی مؤثرند: شّدت صدا، بسامد، دوام صدا، سن،

اثرات فیزیولوژیک صدا: صدا باعث افزایش تعداد ضربان قلب، تعداد نفس و باال رفتن مقدار مصرف اکسیژن و افزایش خون

شود.می

شود. دقّتی در فعالیت های مغزی و ناهماهنگی کارهای فکری میاثرات روانی صـدا: صدا باعث کم شدن و بی

شود که بیشتر به دلیل تحریک می صدا: صدای زیاد باعث ظهور عالئمی مانند تهوع، استفراغ و سرگیجه میاثرات عمو

البیرنت گوش است.

توان باشد. پیشگیری اصل مهم بوده که برای این منظور میکنترل اثرات صدا: باتوّجه به اینکه ناشنوایی شغلی قابل درمان نمی

اصول ذیل را رعایت کرد.

اصول مکانیکی، فنی و مهندسی؛ . 1

.معاینات قبل از استخدام )انتخاب کارگر مناسب(؛1

ای؛. معاینات دوره9

. تعویض کار؛4

.استفاده از وسایل حفاظت فردی. 5

ارتعاش -5-8

تجهیزات کار شود و امکان انتقال آن به بدن افرادی که با این انرژی ارتعاشی از بیشتر تجهیزات و ماشین آالت منتشر می

دارد. انتقال انرژی مکانیکی از یک منبع مرتعش به بدن انسان، آسایش را مختل کرده، بازده کار را کاهش داده و کنند وجود می

کندسرانجام اعمال فیزیولوژیک بدن را دچار اختالل می

اثرات ارتعاش بر سالمت انسان

های بدن به وجود انسان در اثر به نوسان درآمدن اجباری اندام ها و بافت اثرات فیزیولوژیک و روانی ارتعاش های مکانیکی بر

باشد که در دریا به شود. یکی از بیماری های ناشی از ارتعاش، بیماری حرکت میمی آید و سبب برهم زدن اعمال طبیعی می

بیماری دریاگرفتگی معروف است.

کنترل ارتعاش

ی میرایی ارتعاش وجود دارد عبارتند از: از جمله راه های متفاوتی که برا

. میرا کردن ابزار از درون؛ 1

. میرا کردن ارتعاش بین بدنه ابزار و کاربر؛ 1

ور؛. هدایت ابزار از فاصله د 9

. معاینات استخدامی )اختالالت قلبی و عروقی، عصبی، عضالنی و استخوانی مّد نظر قرار گیرند(؛ 4

ذیری روزانه از طریق اتخاذ روش های مدیریتی از جمله چرخش شغلی؛. کاهش زمان اثرپ5

. بازرسی و کنترل مداوم دستگاه ها؛ 6

. نصب ماشین ها، موتورها روی پایه های قابل انعطاف؛ 7

گیری از انتقال ارتعاش )به وسیله به کار گرفتن صفحات عایق(؛جلو 8

. برداشتن قطعات آزاد و لرزان. 3

رما گ -5-2

آالت گوناگون فرایندهای تولید، تابش خورشید. گردد که میتوان وسایل و ماشینگرمای محیط کار از منابع مختلفی ایجاد می

وسایل روشنایی مصنوعی، انسان و شرایط جوی خارج از محیط کار را نام برد.

عوارض ناشی از گرما

شوند: این عوارض به دو گروه طبقه بندی می

های گرمایی هستند. جوش های گرمایی به دلیل بسته شدن ّول: عوارض خفیف است که شامل سوختگی پوست و جوشگروه ا

ی غدد عرق ایجاد می شوند. دهانه

گروه دوم: عوارض شدید هستند و شامل کرامپ گرمای )انقباض شدید عضالنی( گرمازدگی و آسنتی )ضعف گرمایی( هستند.

های کنترل گرما روش

برای کنترل گرما در محیط کار سه روش کلی وجود دارد:

کنترل اداری که شامل کاهش فعالیت جسمانی، تغییر تماس کارگر با گرما، معاینات کارگران، آموزش کارگران و سازش

ش نیز باید باشد. تعدیل شرایط گرمای محیط کار، استفاده از وسایل حفاظت فردی پیش از کاربرد هر روکارگران با گرما می

جایی متفاوت گرمای جابهیی موجود در محیط کار تعیین شود. زیرا روش کنترل گرمایشی تابشی با روش کنترل نوع فشار گرما

دهد است. همچنین باید بار گرمایی موجود، منبع گرما، میزان گرمای محیط و نوع کاری که کارگر انجام می

ترکیبی از روش های گوناگون کنترل به کار گرفته شود.مشخص شود در بسیاری موارد الزم است

www.spowpowerplant.blogfa.com

-

سرما -5-4

58دانند که از نظر شرایط محیطی با رطوبت درجه سانتی گراد می 11ی حرارت برای زندگی را امروزه مطلوب ترین درجه

های بدنی گوناگون ی فعالیتهای مطلوب برامتر در ثانیه همراه باشد. البته درجه حرارت 18درصد و جریان هوای نزدیک به

شود. افرادی که ی حرارت پائین، کار و فعالیت مشکل میبه نوع کار و شّدت فعالیت بستگی دارد اّما به هر صورت در درجه

توان به کارگران کشاورزی، کنند از آن جمله میبیشتر در معرض سرما قرار دارند آنهایی هستند که در هوای آزاد کار می

جنگل بانی و ساختمانی اشاره کرد. کارگران سردخانه ها نیز با سرمای مصنوعی تماس دارند. سازی،راه

تدابير حفاظتی و پيشگيری

آماده کردن قطعات و لوازم مورد نیاز در جایی گرم به طوری که کم ترین میزان کار ممکن در سرما انجام شود.

مانی در هوای سرد و محصور کردن محیط کار؛استفاده از چادرهای مخصوص برای کارهای ساخت -

های مخصوص و گرم برای انجام تعمیرات الزم که امکان انجام آنها در محیط بسته وجود دارد؛استفاده از اتاقک -

های گرم و مناسب و وسایل حفاظت فردی مانند دستکش و کاله؛استفاده از لباس -

که مّدت استراحت در محیط گرم باشد. اجرای برنامه کار، استراحت به طوری -

استفاده از محیط گرم برای خوردن غذا؛ -

استفاده از غذا و نوشیدنی گرم برای مناطق سرد. -

خانیات و الکل ین به دهستند، همچنین معتادی سرمازدگی دارند و یا به اختالالت عروقی مبتال از استخدام افرادی که سابقه

خودداری شود.

روشنايی درمحيط کار -1- 5

های بزرگ اهمیّتی ویژه یافته ها استفاده از نور مصنوعی متداول شده است و مسئله روشنایی برای کارگاهامروزه در کارگاه

بر عضالت چشمی بینائی کارگر فشار وارد است. زیرا کمبود روشنایی در محیط کار افزون بر ایجاد خستگی اعصاب و

توان اهداف تامین روشنایی مطلوب را چنین تعریف کرد.کلی میآورد. به طور می

بیشترین حفاظت از بینائی کارکنان -

کاهش عوامل ایجاد خستگی و فشار ناشی از روشنایی ناکافی؛ -

پیشگیری از حوادث ناشی از نور کم؛ -

افزایش بازده کار؛ -

کاهش ضایعات؛ -

بهبود کیفیت فرآورده. -

ش دارای ويژگی های زير است:روشنايی رضايت بخ

نور کافی باشد؛ -

نور از نظر توزیع فرکانس مطلوب باشد؛ -

درخشندگی سطوح سبب چشم زدگی نگردد. -

سایه های مزاحم موجود نباشد. -

پرتوها -5-6

ساز و پرتو های غیریون های یونشوند. پرتوها به دو دسته پرتوباشند که در خالء یا ماده منتشر میپرتوها شکلی از انرژی می

شوند. ساز طبقه بندی می

های يون ساز پرتو -5-6-5

این پرتوها باتوجه به ماهیت، انواع گوناگون از جمله پرتو ایکس، پرتو گاما، پرتو بتـا، ذرات آلفا، نوترون حرارتی، نوترون

های سنگین و پروتون. سریع، یون

اند. از های زیست شناختی پرتوها به اثرات زودرس و دیررس تقسیم بندی شدهصدمه اثرات زیست شناختی پرتوهای یون ساز.

های گوناگون مانند دستگاه توان اثر روی سلول و دستگاهکنند میجمله اثرات زودرس که پس از تابش مقدار حاد پرتو بروز می

یند. آها پس از تابش مقدار زیاد و یا کم به وجود میها یا سالساز، گوارش و اعصاب مرکزی را نام برد. اثرات دیررس ماهخون

آب مروارید، اختالالت جنسیتی و کوتاه شدن عمر را نام برد. ،توان به سرطاناز جمله این اثرات می

ساز: شورای حفاظت در برابر پرتوها محدود کردن پرتوگیری را بر سه اصل استوار کرده های کنترل پرتو های یونروش

است:

هر آزمایش و عمل با استفاده از پرتوهای یون ساز در صورتی انجام پذیرد که نفع حاصل از آن آشکار باشد؛ -

مقدار مجاز هر مورد براساس حداقل پرتوگیری ممکن که به طور منطقی قابل قبول و مانع اجرای طرح نگردد، تعیین شود؛ -

تعیین شده تجاوز نکند. مقدار معادل برای هر فرد از حداکثر مقدار مجاز -

پرتوهای غيريون ساز -5-6-8

شود. ساز نامیده میبخشی از پرتوهای الکترومغناطیسی که انرژی آنها برای یونیزاسیون ماّده کافی نیست پرتوهای غیریون

ی این پرتو نور خورشید باشد که اثرات قابل توّجهی بر سالمت انسان دارد. منبع طبیعیکی از این پرتوها، پرتو ماوراء بنفش می

باشد. های بخار جیوه و فلورسنت و همچنین قوس الکتریکی در جوشکاری برق میو منابع مصنوعی آن المپ

حفاظت در برابر پرتو فرابنفش: آموزش، فاصله از منبع پرتو، وسایل حفاظت فردی، محصور کردن.

. عوامل زيان آور شيميايی محيط کار 8

ی تمام مواد اّولیه )مواد خام(، مواد واسطه و مواد مکّمل است. این مواد که به شکل محیط کار دربرگیرنده عوامل شیمیایی در

گاز، مایع یا جامد هستند ممکن است طبیعی یا مصنوعی باشد و دارای منشاء گیاهی، حیوانی و یا سنتتیک )معدنی یا آلی( باشند.

مختص به خود است که بستگی به نوع راه ورود، مقدار و زمان تماس دارد. های هریک از این مواد دارای خطرات و زیان

گازها و مایعات بسیار در صنعت وجود دارند که کارگران با آنها سر و کار داشته و در تماس هستند. تعدادی از این گازها

باشند.لوژیکی متفاوت بر انسان میمایعات خورنده و سوزاننده هستند و یا برحسب ترکیب شیمیایی خود دارای اثرات فیزیو

روند. مهم ی پودر و یا گرد و غبار در صنعت تولید شده و یا به کار میمواد جامد نیز به اشکالی مختلف مانند توده، کلوخه، دانه

ندهای باشند، گرد وغبار آنهاست زیرا از طریق فرآیترین شکل از مواد جامد که دارای اثرات فیزیولوژیک قابل توجه می

شوند و از راه استنشاق وارد بدن شده و مختلف)شکستن، ترکاندن، ساییدن( و در اندازه های متنوع و بسیار کوچک تولید می

شوند. ها و عوارض ناشی از کار را سبب میسازد و گسترش وسیعی از بیماریاثرات خود را ظاهر می

www.mechanicspa.mihanblog.com

–

کنترل عوامل شيميايی

هایی است که به منظور حذف و یا کاهش تماس افراد با ای شامل ،اقدامات و روشاشت حرفهکنترل عوامل شیمیایی در بهد

شوند و هدف نهایی تمام آنها جلوگیری از اثرات سوء عوامل زیان عوامل زیان آور در محیط کار انجام گرفته یا به کار بسته می

آور بر کارکنان است.

حیط کار شامل موارد زیر است:به طور کلّی شناسائی مخاطرات شغلی در م

تعیین عوامل بالقوه خطرناک و زیان بار مواد شیمیایی و اثرات سوء بهداشتی آنها؛ -

براساس استانداردهای حدود مجاز تماس تعیین مّدت زمان )پایش فردی و محیطی( و چگونگی تماس کارگران با مواد شیمیایی -

شغلی؛

آنها. انجام معاینات قبل از استخدام و دوره ای برای پرونده پزشکی برای کارگران و -

توانند موجب حذف یا کاهش خطرات محیط کار شوند زیرا بهبود شرایط کار از نظر البتّه این اقدامات به خودی خود نمی

بهداشتی تنها مستلزم به کارگیری اقدامات کنترلی مهندسی است.

دهند. آنها دارای اهّمیت بسیار بوده و پایه و اساس طرح های کنترلی را تشکیل می شناسائی دقیق مخاطرات و ارزیابی درست

بیش از طرحریزی هرگونه برنامه کنترلی، مطالعه و تعیین دقیق منابع آلوده کننده احتمالی که برای تندرستی

ار هر کارگاه شرایط ویژه خود زیان آور هستند ضروری است. شایان ذکر است که در زمینه کنترل عوامل زیان آور محیط ک

توان آنها را به منظور کنترل عوامل شیمیایی محیط به کار گرفت. را دارد. لیکن اصولی وجود دارد که می

به طور کلّی طرح های کنترلی را می توان به دو دسته تقسیم کرد:

. اقدامات کنترل محيطی از ديدگاه ايمنی5

طراحی و جانمایی مناسب -الف

و د یا تجهیزاتمتوقف کردن فرآیند؛ جایگزینی مواد؛ تعدیل یا تغییر فرآیند تولی های محیط از طریقحذف یا کاهش آالینده -ب

نگه داری و تعمیرات

و حصور کردن؛ فاصلهمیا فضای جدا شده و اتاق کنترل(؛ ) جداسازی از طریق: سیستم های بسته؛ دیوارهای جدا کننده -ج

اسکاهش مّدت زمان تم

انبار کردن و برچسب گذاری و ؛ نظافت کارگاهمرطوباستفاده از روش های هویه موضعی؛ تتهویه عمومی؛ تهویه: -د

کنترل فردی ات. اقدام8

روش انجام کار؛ -الف

وسایل حفاظت فردی؛ -ب

کاهش مّدت زمان تماس؛ -ج

بهداشت فردی؛ -د

معاینات پزشکی پیش از استخدام؛ -ه

ای. کی دورهمعاینات پزش -و

: عوامل زيان آور زيست شناختی درمحيط کار .2

در برخی مشاغل به سبب شرایط کار، نوع فعالیت و همچنین تولید یا مصرف مواد گوناگون کارکنان در معرض عوامل زیست

های عفونی قرار دارند. شناختی زیان آور و در نتیجه ابتالء به بیماری

شوند:به عوامل به وجود آورنده به پنج دسته تقسیم میاین بیماری ها باتوجه

و هاری؛ Bبیماری های ناشی از ویروس ها مانند هپاتیت -

بیماری های ناشی از باکتری مانند سیاه زخم؛ -

یاها مانند تب کیو؛ زبیماری های ناشی از ریکت -

بیماری های ناشی از قارچ ها مانند کروموبال ستومیکوز؛ -

ها مانند کرم قالبدار. بیماری های ناشی از انگل -

زیست شناختی هستند: آور به دلیل نوع فعالیتشان بیشتر در معرض خطر آلودگی با عوامل زیانافراد زیر

های آلوده و احتمال زخمی شدن؛ دن و کشاورزی به علّت تماس با خاکن سازی، حفر تونل، فاضالب ها، معکارگران ساختما -

کارگران بخش کشاورزی و پرورش پرندگان و کارگران کشتارگاه ها به علت تماس با حیوانات بیمار یا الشه آلوده؛ -

کارگران ریسندگی، دباغی، قالی بافی به علت تماس با پوست و پشم آلوده؛ -

تان ها.بیمارسهای تحقیقاتی، تشخیص طبّی، میکروب شناسی و بخش عفونی کارکنان آزمایشگاه -

.عوامل زيان آور ارگونوميک در محيط کار4

در جهان صنعتی امروز بسیاری از کارگران و کارکنان ناچار هستند خود را با شرایط نامناسبی که محیط و ابزار مورد استفاده

جهیزاتی که مورد استفاده کند منطبق سازند در چنین وضعیتی انسان از نظر جسمانی یا روانی با نوع کار یا تبه آنها تحمیل می

دهد و یا محیط کار خود تناسب ندارد. قرار می

ای که از شایع توان به اختالالت اسکلتی و ماهیچهشود که از آن جمله میهای جسمانی را سبب مینبود تناسب جسمی، ناراحتی

کند مانند ای را برای فرد ایجاد مییژهترین عوارض ناشی از کار هستند، اشاره کرد. همچنین عدم تطابق روانی مشکالت و

شود. برای وری میتحریک پذیری روان پریشی، عدم تعادل روانی، خستگی روحی و ... که در نهایت منجر به کاهش بهره

دهد. پیشگیری از بروز این گونه مسائل و تامین تندرستی نیروی کار ارگونومی به عنوان راهکاری به انسان یاری می

کند. در تنظیم میها، کار و محیط را متناسب با آنها سازماندهی و سنجد و آنگاه دستگاههای انسان را میتوانمندی ارگونومی

ی انسان )و روش های علمی کسب چنین اطالعاتی( توان گفت که ارگونومی عبارت از کاربرد اطالعات موجود دربارهواقع می

برای حل مشکالت طراحی.

ها طراحی محیط، ایستگاه کار، پست کار و ابزار به ی ارگونومیستآید وظیفهز تعریف ارگونومی برمیهمان طوری که ا

وری بیشتر است. ای است که باعث کاهش خستگی، خطا و افزایش راندمان فرد برای بهرهگونه

تر شدن ی و بهداشت، فزونآشکارترین اثر مثبت طراحی درست و مناسب مشاغل، تجهیزات و محیط کار، ارتقای سطح ایمن

های غیر الزم از شغل یا کاهش باشد. همچنین حذف تالشوری در میان کارکنان میرضایت شغلی و سرانجام بهبود بهره

وری بیشتر و های مبادله اطالعات بین افراد گوناگون یا بین فرد و فرآورده بهرههای شغلی به وسیله به کرد روشنیازمندی

ر را سبب خواهد شد. ثمربخشی فزون ت

آور روانی در محيط کار عوامل زيان .1

ه است. در شرایط فعلی در شدهای روانی صنعتی تهیه شده، زندگی ماشینی باعث بیماری شورهایکامی که در طبق آمار و ارق

نی دارند. های کار، ریشه روادرصد غیبت 98درصد کارگران از نوعی ناراحتی روحی رنج می برند و 18حدود

از جمله عوامل روانی محیط کار عبارتند از: خستگی مفرط، تحمیل مسولیّت بیش از حّد، جلوگیری از ترقّی،کار طوالنی مّدت

در انزوا، عدم امنیّت شغلی، عدم وجود رضایت شغلی.

آور مکانيکی در محيط کار. عواملی زيان 6

یکباره انرژی )به عنوان ۀتخلی صورتعث بروز حادثه و یا به رایمنی است که باشرایط و اعمال غی ۀعوامل مکانیکی شامل کلی

اندازد. های متحرک ماشین آالت، تجهیزات برقی و ...( بر روی افراد شده و سالمتی آنها را به خطر میمثال؛ از طرف قسمت

روانی -، بنابراین بایستی بر روی شرایط روحیتواند ایجاد حادثه کندهای کار میانسان به عنوان یک عامل همیشگی در محیط

و جسمانی افراد نظارت شود .

شود و آموزش افراد ریزی میهای حفاظت و بهداشت کار برنامههای آموزش ایمنی که توسط کمیتههمچنین از طریق کالس

توانند یجه به هنگام شروع به کار میها و نکات ایمنی حرفه خود آشنا شوند. در نتتوانند با توصیهجدیداالستخدام افراد می

ای آمار حوادث ناشی از کار کاهش خواهد عملکرد ایمن و غیرایمن را از یکدیگر تشخیص دهند در این حالت به طور فزاینده

یافت.

انواع فرم های حفاظتی

خود، کارت حفاظت از دستگاه، فرم اجازه کار، اجازه کار و آزمایش، حفاظت از خود، تضمین نامه ایستگاه، کارت حفاظت از

کارت احتیاط، کارت اجتناب.

های مجاورسازی محيط کار و دستگاهانجام عمليات ايمن

یک کارگاه ساختمانی ایمن باید دارای محیط ایمن و مطمئن باشد تا افراد مشغول در آن هم از لحاظ کاری و هم از لحاظ روانی

از نظر کاری بازدهی خوبی را داشته و افراد شاغل در آن با بهترین توان بتوانند انجام دارای آرامش و ایمنی باشد تا کارگاه

وظیفه کنند.

ریزی مناسب تجهیز کرد، از جمله: کارگاه استاندارد را می توان با کمی دقت و برنامه

لباس کار؛ -

پیش بند؛ -

کاله فلزی؛ -

کار و سربند؛کاله -

ماسک جوشکاری و عینک؛ -

افظ گوش؛ح -

کمربند محافظ؛ -

انواع دستکش ها؛ -

کفش و چکمه و گتر. -

لباس کار

دهد، انتخاب شود، به طوری که از لباس کار بایستی باتوجه به پیشامد خطراتی که در حین کار برای کارگر رخ می - 5ماّده

گیری کند. بروز خطرات تا حّد ممکن جلو

با بدن کارگر استفاده کننده بوده و هیچ قسمت آن آزاد نباشد کمر آن همیشه بسته و جیب های آن لباس کار باید مناسب - 8ماّده

کوچک بوده و حتی االمکان تعداد جیب ها کم باشد.

یا در جوار ماشین آالت مشغول کار هستند باید لباس کاری استفاده کنند که هیچ کنند و کارگرانی که با ماشین کار می - 2ماّده

مت آن باز و یا پاره نباشد، بستن کراوات، آویزان کردن زنجیر، ساعت و کلید و نظائر آنها روی لباس کار اکیدأ ممنوع است. قس

ی عینک ی نورگیر )آفتاب گردان(، زه و دستهدر محل کاری که احتمال خطر انفجار و حریق وجود دارد استفاده از یقه - 4ماّده

اند، همچنین همراه داشتن سایر مواد قابل اشتعال برای کارگران مربوطه اکیداً ممنوع یدی ساخته شدهکه از انواع مواد سلولوئ

است.

در صورتی که انجام کاری ایجاب کند که کارگر آستین لباس کار خود را به طور مستّمر باال بزند بایستی از لباس کار - 1ماّده

آستین کوتاه استفاده کند.

های رگرانی که در محیط آلوده به گرد وغبار قابل اشتعال و انفجار و یا مسموم کننده به کار اشتغال دارند نباید لباسکا - 6ماّده

ی لباس باقی بماند. بل شلوار( استفاده کنند چون ممکن است گرد وغبار مزبور در چین و لبهجیب دار و یا لبه دار )دو

کنند باید آب و گاز در آن نفوذ ق( مخصوص کارگرانی که با مواد خورنده و یا مضّر کار میلباس و کاله حفاظتی )باشل - 1ماّده

کنند باشد. نکرده و جنس آن مناسب با نوع ماّده و یا موادی که با آنها کار می

ید آید باید لباس لباس نسوز مخصوص حفاظت در مقابل حریق و یا انفجاری که ممکن است ناگهان در حین انجام کار پد - 2ماّده

کاملی که با شلق و دستکش و کفش از یک تکه و سرهم است ساخته شده باشد.

های مخصوصی که به تصویب وزارت وسایل حفاظتی کارگرانی که با مواد رادیواکتیو کار می کنند باید طبق نمونه - 8ماّده

کار رسیده است باشد

پيش بند

ها و همچنین در جوار آنها نباید از پیش بند استفاده شود. متحرک ماشین در وسایل قطعات دوار و -59ماّده

بند ضروری باشد باید پیش بند مزبور چنانچه در مقابل و یا در جوار قطعات دوار و متحرک ماشین ها استفاده از پیش -55ماّده

و به قسمی بسته شود تا در مواردی که به طور از دو تکه تهیه شود به طوری که قسمت پایین تنه از قسمت باالتنه مجزا بوده

اتفاق قسمتی از آن را ماشین در حال کار بگیرد فوراً و به سهولت باز شود و به این ترتیب خطری متوّجه کارگر مربوطه نشود.

اب کار می کنند های بدون حفاظ و یا در مقابل فلزات مذبندهای مخصوص کارگرانی که در مقابل شعله و با آتشپیش -58ماّده

باید تمام سینه را پوشانیده و از جنسی تهیّه شود که در برابر آتش کامالً مقاومت داشته باشد.

کنند باید از کائوچوی بند مخصوص کارگرانی که با مایعات خورنده مثل اسیدها و مواد قلیایی سوزاننده کار میپیش -52ماّده

در مقابل مواد خورنده مقاومت داشته و تمام سینه را بپوشاند. طبیعی یا صنعتی و موادی تهیّه شود که

سانتی 48تا 98ی سینه را پوشانده و ی ایکس باید جناق و تمام قفسهبندهای سربی برای حفاظت در مقابل اشعهپیش -54ماّده

متر پایین تر از کمر را نیز محفوظ نگهدارد.

متر سرب خالص باشد. د الاقل معادل ضخامت یک میلیبندهای سربی بایقدرت حفاظت پیش -51ماّده

کاسک )کاله خود(

کارگرانی که مواجه با خطر سقوط یا پرتاب شیئی روی سرشان هستند باید از کاسک فلزی استفاده کنند. – 56ماّده

گرم تجاوز کند. 488وزن کاسک )کاله خود( به طور کامل نباید از - 51ماّده

اسک باید از مواد غیرقابل احتراق ساخته شده و در مقابل جریان برق عایق باشد. ک - 52ماّده

به منظور حفاظت سر، صورت، پشت، گردن دورتادور کاسک باید لبه دار باشد. - 58ماّده

برای کار در فضای نسبتاً کوچک و تنگ کاسک باید کوتاه و در صورت لزوم فاقد لبه باشد. - 89ماّده

گیرند باید از نظر رطوبت غیرقابل نفوذ باشند. هایی که در فضای خیلی مرطوب مورد استفاده قرار میکاسک - 85ه مادّ

نوارها و چرم داخل کاسک باید به سهولت قابل تعویض باشند. - 88ماّده

نی گردد و در صورت لزوم چرم و استفاده از کاسکی که متعلق به شخص دیگری است باید قبالً داخل آن ضدعفو - 82ماّده

نوارهای داخل آن تعویض شوند.

کنند و یا در جوار آن مشغول کارگرانی که دارای موهای بلند هستند به خصوص کارگران زن که با ماشین کار می - 84ماّده

. کار هستند باید به وسیله سربند و یا وسیله حفاظتی دیگری موهای سر خود را کامالً بپوشانند

کنند باید از جنسی تهیه شود که به آسانی سربند کارگرانی که در مقابل آتش، جرقه، مواد مذاب و امثال آن کار می - 81ماّده

مشتعل نشود و با شستن و ضدعفونی کردن به وسیله ترکیبات صنعتی مقاومت کافی داشته باشد.

ت انجام گیرد.نظافت و تمیز کردن سربندها باید به سهول - 86ماّده

حفاظت چشم ها

ی کار آنها ممکن است برای چشم هایشان ایجاد خطر کند که باید از وسایل حفاظتی مخصوص چشم استفاده شود. کلیّه -81ماّده

ای هستند باید از عینک های حفاظتی به شرح کارگرانی که از چشم ضعیف بوده و محتاج به داشتن عینک های نمره-82ماّده

استفاده کنند: زیر

کنند. ای دید و حفاظت چشم کارگران را تامین میهای حفاظتی که تواماً با عینک نمرهعینک -الف

گیرند به شرط آنکه هیچ گونه تغییری در وضع استقرار عینک ای قرار میهای نمرههای حفاظتی که روی عینکعینک -ب

اصلی ایجاد نشود؛

ای آن زیر شیشه حفاظتی قرار دارد. نمرههای حفاظتی که شیشه عینک -ج

شوند باید: های حفاظتی ساخته میشیشه و یا هرگونه ماّده پالستیکی شفاف که برای عینک - 88ماّده

درمقابل کاری که عینک به منظور آن کار اختصاص داده شده مقاومت کافی داشته باشد؛ -الف

ه عیب دیگری باشد. فاقد حباب هوا، ترک، موج و یا هرگون -ب

باید موازی بوده و هیچ گونه خمیدگی نداشته های حفاظتی ای، سطح داخلی و خارجی شیشههای نمرهبه غیر از شیشه - 29ماّده

باشد.

میلی متر باشد. 98میلی متر و طولی آن 5/44های عینک حفاظتی باید ط عرض شیشه - 25ماّده

میلی متر باشد. 58های مدور غیرنمره ای باید الاقّل های عینکشهقطر دایره شی - 28ماّده

هایی که منحصراً برای حفاظت در مقابل خطر پرتاب ذرات اجسام و ضربه اختصاص داده می شوند بایستی شیشه -22ماّده

نور سطح کار داشته باشد. %88الاقل قدرت عبور

ده و کامالً روی صورت بچسبد و در صورت لزوم به حفاظ های جانبی مجهز زه های عینک باید سبک و محکم بو -24ماّده

شوند.

های حفاظتی برای کارهای برش، پرچ کاری، سنگ زدن و صیقل کردن، کار با سنگ های عینکمقاومت شیشه - 21ماّده

سمباده سنگ تراش و سایر کارهای مشابه بایستی به تصویب وزارت کار برسد.

کنند باید قابل انعطاف بوده و کامالً با های حفاظتی برای کارگرانی که در مقابل باد یا گردوغبار کار میقاب عینک - 26ماّده

صورت کارگر منطبق شود.

کنند باید استقامت داشته و نوع آنها با تشخیص و های حفاظتی برای کارگرانی که با فلزات مذاب کار میعینک - 21ماّده

ت کار انتخاب گردد. تصویب وزار

کنند باید اطراف داخل زه، از جنس های حفاظتی کارگرانی که با مایعات خورنده از قبیل اسیدها و قلیا ها کار میعینک -22ماّده

نرم، نسوز و قابل انعطاف )مانند عینک اسکی( مجهز شوند تا عینک کامالً به صورت چسبیده و مانع نفوذ ترشح مایعات مذکور

نافذ تهویه به داخل چشم شوند. از م

کنند باید ها کار میهای حفاظتی برای کارگرانی که در مقابل دودهای خطرناک یا ناراحت کننده برای چشمعینک - 28ماّده

دارای قابی باشند که از طرف داخل مجهز به جنسی نرم و نسوز و قابل انعطاف بوده و کامالً روی صورت کارگر چسبیده و

گونه منفذی نداشته باشند.هیچ

کنند و یا در مقابل های حفاظتی کاله با ماسک جوشکاری برای کارگرانی که با استیلن یا برق جوشکاری میعینک - 49ماّده

ار( برای جذب باشند باید مجهز به شیشه رنگی )فیلتردارای تشعشعات خیره کننده هستند مشغول کار میهایی که دکوره

باشد. های آنها به تصویب وزارت کار رسیده شیشهو تعیین نوع و اندازه ذکور بوده تشعشعات م

های طلقی برای حفاظت صورت و چشم در مقابل ضربات خفیف و جرقه باید کامالً شفاف و نسوز و بدون ماسک - 45ماّده

عیب باشند به قسمی که مانع از دید کارگر نشوند.

باید: تی که مورد استفاده قرار گرفته است قبل از آنکه به کارگر دیگری داده شود عینک حفاظ - 48ماّده

ضدعفونی شود؛ -الف

ن است تعویض شوند. های آن که غیرقابل ضّد عفونی کردی قسمتکلیه -ب

داری شوند جلد مخصوص نگهگیرند باید در های طلقی در موقعی که مورد استفاده قرار نمیها و ماسکی عینککلیه - 42ماّده

تا در اثر تماس با روغن و چربی و سایر مواد خراب نگردند.

های طلقی به طور مرتب باید مورد بازدید و کنترل قرار گیرند و قسمت های آسیب دیده های حفاظتی و ماسکعینک - 44ماّده

آنها فوراً تعویض شوند.

محافظ گوش ها

کنند بایستی از وسایل حفاظتی پرده محیط کار صداها شدید و مداوم باشد اشخاصی که در آن محیط کار میهرگاه در - 41ماّده

گوش استفاده کنند.

حفاظ پرده گوش باید دارای شرایط ذیل باشد: - 46ماّده

همه روزه تمیز شود مگر انواعی که پس از یک مرتبه استعمال باید دورانداخته شود؛ -الف

کند ضّد عفونی شود. از آنکه شخص دیگری از آن استفادهقبل -ب

ها در مقابل جرقه، ذرات ریز و سایر اجسام خارجی باید از نوع توری زنگ نزن، محکم، سبک وسایل حفاظتی گوش -41ماّده

ها قابل تنظیم شود. ای روی گوشاز پشت سر با فنری تسمهی چرمی تهیه شود تا و دوره

داری شود تا در اثر تماس گیرد باید در جلد مخصوصی نگهمواقعی که دستگاه حفاظ گوش مورد استفاده قرار نمیدر -42ماّده

با روغن و چربی و سایر مواد خراب نشود.

های اطمينانکمربند

یا برزنتی و یا کنفی های مربوط به آن باید از چرم محکم هایی که روی شانه و سایر تسمهکمربندهای اطمینان و تسمه -48ماّده

یا سایر موارد مخصوص و مناسب ساخته شود.

متر بوده و استقامت آن درمقابل نیروی متر و حداقل ضخامت آن شش میلیسانتی 11حّداقل پهنای کمربند اطمینان -19ماّده

کیلوگرم باشد. 1158کشش برای پاره شدن نبایستی کمتر از

د از کنف بسیار مرغوب و یا از جنس مشابه آن ساخته شده و استقامت آنها در مقابل نیروی کششی های مهار بایطناب -15ماّده

کیلوگرم نباشد. 1158برای پاره شدن کمتر از

ی قطعات و ضمائم آن باید دقیقاً و به طور مرتب مورد بازدید قرار گرفته و کمربندهای اطمینان و همچنین کلیه - 18ماّده

و یا خراب آنها تعویض گردد.قطعات فرسوده

کمربندهای چرمی باید دقیقاً بازرسی شوند تا اطمینان حاصل شود که از داخل ترک خوردگی یا بریدگی ندارند. -12ماّده

های روی کمربند باید هریک جداگانه دقیقا مورد بازدید قرار گیرند تا اطمینان حاصل شود که فاقد هرگونه عیب و پرچ -14ماّده

قص هستند. ن

59ی قطعات و ضمائم گیره های کمربند اطمینان باید دارای مقاومتی برابر مقاومت خود کمربند که در ماّده های کلیّه -11ماّده

ذکر گردیده است باشند. 54و

ها و بازوهاوسايل حفاظتی دست

از کار متناسب بوده و هیچ گونه ناراحتی برای ها باید طوری انتخاب شوند که با خطرات احتمالی ناشیدستکش -16ماّده

حرکت انگشتان ایجاد نکنند.

کنند که قطعات متحرک آنها ها کار میزنی و سایر ماشینهای کلههای مته، ماشینکارگرانی که با انواع مختلف ماشین -11ماّده

دستکش را دارند نبایستی از دستکش استفاده کنند.احتمال گرفتن دست یا

هایی استفاده کنند که کنند باید از دستکشکارگرانی که اشیاء لب تیز، برنده و یا اجسام خاردار و عاج داری حمل می -12ماّده

های فلزی مسلّح شوند. مقاومت کافی داشته و در صورت لزوم به سیم

هایی استفاده کنند آورند باید از دستکشرا درمیکنند یا استخوان گوشت یا ماهی کارگرانی که گوشت را قطعه قطعه می -18ماّده

که از زره فوالدی ساخته شده باشد.

کنند باید از پنبه نسوز یا جنس مخصوص مشابه دیگری که در مقابل های کارگرانی که فلزات داغ حمل میدستکش -69ماّده

باشند ساخته شوند.گرما مقاومت داشته و عایق حرارت

های الستیکی یا جنس مخصوص مشابه دیگری که عایق ی که با برق سروکار دارند باید از دستکشکارگران -65ماّده

ولتاژ مربوطه بنا به تشخیص وزارت کار باشد. الکتریسیته بوده و مقاومت الکتریکی آن متناسب با

های ساخته شده از الستیک طبیعی دستکش کارگرانی که با مواد خورنده از قبیل اسیدها و قلیاها سروکار دارند باید از -68ماّده

تشخیص ی مقاومت این نوع دستکش ها در مقابل این مواد بنا به یا مصنوعی یا پالستیکی نازک و نرم استفاده کنند. درجه

وزارت کار خواهند بود.

کنند باید:های کارگرانی که با مواد سّمی تحریک کننده و یا عفونی کار میدستکش -62ماّده

آنقدر بلند باشد که بازوها را کامالً بپوشاند؛ -الف

ها باید دارای مقاومت کافی در مقابل مواد مذکور در باال باشد؛های دستکشی قسمتکلیّه -ب

گی نداشته باشد: ترین سوراخ یا پارهکوچک –ج

ها زمان کار پاره شوند باید فوراً تعویض گردند. هرگاه این دستکش -د

ها را کامالً محفوظ داشته و الاقل تا نصف ی مجهول باید دستهای سربی به منظور حفاظت در مقابل اشعهدستکش – 64اّده م

میلی متر باشد. 55/8بازوها را پوشانده و قدرت حفاظتی ورق سربی ضخامت

که سبک و نرم بوده و کامالً حفاظت های سربی باید طوری انتخاب شود با در نظر گرفتن وزن سنگین سرب دستکش – 61ماّده

ها را تامین کند. دست

حفاظت پاها )گتر، کفش و چکمه(

گترهای باید به شکلی ساخته شوند که در مواقع ضروری بتوان فوراً آنها را از پا درآورد. -66ماّده

مخصوص)نوعی چکمه( این قبیل کارها که روند باید از گترهایها باال میها، تیرها و ستونکارگرانی که از درخت -61ماّده

نوع آنها از طرف وزارت کار تعیین و تشخیص داده شده باشد، استفاده کنند.

کنند باید از پنبه کوهی یا سایر مواد مخصوص که در مقابل حرارت گترهای کارگرانی که با مواد مذاب کار می -62ماّده

ستی تا زانو را بپوشاند و کامالً به پاها بچسبد تا مانع ورود مواد مذاب شوند.بایمقاومت دارند ساخته شوند. این گترها می

کنند باید از گیرند و با اشیای برنده و زبر کار میکارگرانی که در معرض ترشحات جزئی و جرقه های قوی قرار می -68ماّده

گترهایی استفاده کنند که از چرم دباغی شده یا جنس دیگری ساخته شوند.

کنند باید از ساق بند یا مچ پیچهایی که مقاومت کافی کارگرانی که با تبر یا پتک یا ابزار مشابهی اشیایی را خرد می -19ماّده

دارند استفاده کنند.

کارگرانی که کارشان گذاشتن قطعات چدنی و، قطعات بزرگ چوبی روی هم و یا جا به جا کردن بارهای فلزی -15ماّده

های آنها مجهز به غالف باشد و یا از چکمه کارهای مشابه هستند برای حفاظت انگشتان پاها باید نوک کفش سنگین و یا

حفاظتی و یا کفش حفاظتی استفاده کنند.

یک یا هایی استفاده کنند که از الستکنند باید از کفشکارگرانی که با مواد خورنده از قبیل اسیدها و مواد قلیایی کار می - 18اّده م

چرمی که به منظور این قبیل کارها تهیه شده یا از چوب و سایر مواد مخصوص که در مقابل مواد خورنده فوق مقاوم هستند،

ساخته شوند.

کنند باید: های کارگرانی که با فلزات و یا مواد داغ یا خورنده کار میکفش -12ماّده

واد مذکور فوق به داخل کفشی نفوذ نکند. کامالً به پا و قوزک پا بچسبد به شکلی که م -الف

ها باید فاقد سوراخ های بند کفش بوده تا مواد مذکور به داخل کفش نفوذ نکند. این قبیل کفش -ب

چکمه های حفاظتی به منظور حفاظت انگشتان باید دارای نوک فوالدی یا فلزی دیگر باشد که مقاومت آن از طرف - 14ماّده

داده شده باشد. وزارت کار تشخیص

کنند نباید فلز در آن به کار رفته باشد. های کارگرانی که با برق کار میکفش - 11ماّده

های کارگران باید فاقد هر نوع میخ فلزی باشد. هایی که ایجاد جرقه بروز خطری را محتمل باشد کفشدر کارگاه - 16ماّده

تنفسی دستگاهحفاظت

مقررات عمومی

هرگونه وسایل حفاظت جهاز تنفسی باید از نوع و مدل مخصوص و مناسب شرایط مورد استفاده بوده و استفاده از آن -11ه مادّ

در شرایط مزبور قبالً به تصویب وزارت کار رسیده باشد.

انتخاب وسایل حفاظتی جهاز تنفسی باید با توّجه به نکات زیر صورت گیرد: -12ماّده

www.mechanicspa.mihanblog.com

–

یی، فیزیکی و بیولوژیکی موادی که باید با آنها کار شود؛خواص شیمیا -الف

نوع کار، محل کار و فضای محدود محل کار؛ -ب

سهولت نگه داشتن وسایل مربوطه و ارزانی هزینه تعمیرات اتفّاقی آنها. -ج

مستقر شود که درز و ها بوده و به طوری وسایل حفاظتی جهاز تنفسی بایستی متناسب با فرم های مختلف صورت -18ماّده

منفذی نداشته باشد.

های تنفسی برای حفاظت در مقابل بخارهای خورنده و حالل، گازهای مضّر و هوای کم اکسیژن استعمال دستگاه -29ماّده

فیلتردار که عمل آنها مکانیکی است به کلی ممنوع است.

تی تعویض کرد. به مجرد احساس ناراحتی در عمل تنفس فیلتر را بایس -25ماّده

های کوچک یا در اماکنی های فیلتردار در محوطههای تنفسی با مواد شیمیایی مجهز به قاب یا محفظهاستفاده از دستگاه -28ماّده

باشد. شود یا در فضایی که میزان اکسیژن آن کم است، ممنوع میی آنها ناقص انجام میکه تهویه

های تعیین شده از طرف وزارت کار تطبیق شود. فیلتردار فوق الذکر باید با مشخصات و اندازه هایها یا محفظهقاب - 22ماّده

اند بایستی پس های مزبور باید پس از هر دفعه استفاده تعویض شوند و اگر مورد استفاده قرار نگرفتهها یا محفظهقاب -24ماّده

سازنده تعیین شده، تعویض گردند. یاز انقضای مّدنی که برای استفاده از طرف کارخانه

های فیلتردار باید به مجرد مشاهده عالئم خروج مواد شیمیایی تعویض گردند. محفظه - 21ماّده

شود نبایستی سبب سلب آزادی حرکت شخص های فوق به بدن متّصل میها و بندهایی که به وسیله آنها دستگاهتسمه - 26ماّده

و مزاحمتی برای او ایجاد کنند.استفاده کننده شوند

های قابل انعطاف باید: های تنفسی با هوای تازه و ماسک های مجهز به لولهدستگاه -21ماّده

دهد، مورد استفاده های خطرناک با اطمینان کامل به اینکه دستگاه به خوبی عمل رساندن هوا را انجام میدر نقاط یا محل -الف

قرار گیرد؛

کارهایی که حالت فوری ندارند، بایستی در هوای آلوده به دود یا گازهای مضّر انجام شود و استفاده از دستگاه در مورد -ب

مقدور نباشد مورد استفاده قرار گیرد.های تنفسی با مواد شیمیایی و مجهز به محفظه فیلتردار

کیلوگرم بر سانتی متر مربع باشد. 75/1یستی بیش از های تنفسی فوق نباها و دستگاهفشار هوا برای ورود به ماسک -22ماّده

باشد 88هرگاه هوای فشرده شده برای ورود به ماسک یا دستگاه تنفسی دارای فشاری بیش از فشار مذکور در ماّده -28ماّده

باید:

قابل انعطاف به دستگاه دستگاه رساندن هوا مجهز به شیر مخصوص تقلیل فشار هوا است. این شیر در محلی که لوله -الف

شود، سوار گردد. رساندن هوای فشرده وصل می

ی ی فشار، الزم است دریچهگیری از نامنظّم کار کردن شیر تقلیل دهندهبرای احتیاط و اطمینان بیشتر و به منظور جلو -ب

گردد. اطمینان با قدری فشاری بیشتر از فشار شیر تقلیل دهنده تنظیم شده، روی دستگاه نصب

توان استفاده کرد: های تنفسی با هوای فشرده در صورت زیر میها و دستگاهاز ماسک -89ماّده

اند تمیز و خشک شده باشند؛هایی که در مجاری آن قرار دادههوای مزبور قبالً توسط صافی -الف

به وسیله دستگاه وانتیالتور انجام گیرد. های تنفسی مورد بحث بهتر استها و دستگاهورود هوای فشرده شده به ماسک -ب

شود. همچنین استفاده از کمپرسور با فشار زیاد در این مورد حتّی المقدور توصیه نمی

ی هوا ی مکندهی لولهداری کمپرسور یا وانتیالتور بایستی به طور مرتب و به دقت صورت گیرد و نصب دهانهنگه – 85ماّده

یز و پاک برای دستگاه تامین شود. در محلی باشد که هوای تم

ی هوا نبایستی زیادتر از کنند تا محل اصلی دهندههای تنفسی که با هوای فشرده کار میی اتّصال دستگاهی نقطهفاصله -88ماّده

متر باشد. 45

ر باشد و جنس لوله باید سانتی متر کمت 5/1های خرطومی )قابل انعطاف( ماسک ها نبایستی از قطر داخلی لوله -82ماّده

شدن راه عبور هوا را مسدود نکند. طوری باشد که پاره نشده و در اثر پیچ خوردن و تا

ی اصلی نبایستی هایی که مجهز به لوله های قابل انعطاف یا خرطومی هستند تا محل اتّصال به لولهی ماسکفاصله -84ماّده

متر باشد. 5/7بیش از

کیلوگرم 115شوند در مقابل کشش بایستی حداقل های تنفسی به بدن تعبیه میو وسایلی که برای نصب دستگاه هاتسمه -81ماّده

مقاومت داشته باشند.

اند مورد استفاده قرار ای که نوع آنها به تصویب وزارت کار رسیدههای اکسیژن دهندهدر موارد زیر باید دستگاه -86ماّده

گیرند:

دهند، و در هوای غیرقابل تنفس ناشی از تراکم گازها یا کنند، کار نجات را انجام میکه بر علیه آتش مبارزه میکارگرانی -الف

کنند؛نقصان اکسیژن انجام وظیفه می

های ترین منبع هوای سالم و کافی فاصله دارند باید مجاری دستگاهمتر از نزدیک 45کارگرانی که محل کار آنها بیش از -ب

های تنفسی فیلتردار برای آنها مجاز تشخیص داده نشود.آنها مورد حفاظت قرار گیرند و استفاده از دستگاه تنفسی

ها را کنند باید قبالً تعلیمات مخصوص به طرز استعمال این دستگاههای اکسیژن استفاده میاشخاصی که از دستگاه -81ماّده

فراگرفته باشند.

ها باید مجهز به فشارسنجی برای کنترل فشار اکسیژن اتمسفر است. بالن 158ژن الن محتوی اکسیحداکثر فشار در ب -82ماّده

باشند.

لیتر)گالن( اکسیژن از آن 1دهنده شیر تقلیل فشار باید طوری تنظیم شود تا حداقل در هر دقیقه های اکسیژندر دستگاه -88ماّده

خارج شود.

های حفاظت تنفسیدستگاهداری و استفاده از نگه-بازرسی

گیرند و همچنین وسایل انتقال های حساس و قطعاتی که بیشتر در معرض خرابی و فرسودگی قرار میی قسمتکلیه -599ماّده

ماه تجاوز نکند توسط شخصی صالحیت دار دقیقاً بازرسی شوند.هوای تازه یا اکسیژن باید در فواصلی که از یک

های اطمینان خودکار تنظیم فشار در دستگاه های اکسیژن بایستی دریچهه از یک ماه تجاوز نکند میدر فواصلی ک -595ماّده

دهنده مورد بررسی و کنترل قرار گیرند.

های اکسیژن دهنده باید الاقل هر شش ماه یک بار وسایل کنترل برای اطمینان از کار صحیح وسایل کنترل دستگاه -598ماّده

قرار گیرند. مزبور بازرسی دقیق

شود باید فاقد هرگونه مواد مضّر باشد. اکسیژنی که از دستگاه اکسیژن دهنده خارج می -592ماّده

های مخصوص زیر را فراگیرند: کنند باید قبالً آموزشهای اکسیژن دهنده استفاده میاشخاصی که از دستگاه -594ماّده

بند روی صورت؛ طرز قراردادن سریع و صحیح ماسک یا دهان -الف

روش استفاده صحیح دستگاه در موارد ضروری و فوری. -ب

کنند فوراً به مامور فنی مربوطه های تنفسی مشاهده میکارگران موظّف هستند هرگونه نقص یا عیبی که در دستگاه – 591ماّده

اطالع دهند.

های تنفسی باید: دستگاه – 596ماّده

داری شود. صالحی که مسئول مراقبت در سالم بودن آنها است نگهخصص ذیالف. ئحت نظارت مستقیم مت

به طور مرتب در محلی تمیز، خشک و خنک قرار داده شوند و در عین حال دسترسی به آنها آسان باشد. -ب

دهان بند آن پس از هر های تنفسی مجهز به محفظه و قاب فیلتردار باید همیشه تمیز بوده و قسمت ماسک یادستگاه - 591ماّده

مرتبه استفاده ضّدعفونی شوند.

های قابل انعطاف مجرای هوا باید با صابون شسته شوند و سپس با آب تمیز، مواد صابونی آن گرفته ها و لولهماسک -592ماّده

شود و قبل ازآنکه در محل خود قرار گیرد خشک شوند.

ستفاده قرار گرفته است نبایستی شخص دیگری از آن استفاده کند، مگر اینکه قبالً با ی وسایل حفاظتی که مورد اکلیّه -598ماّده

آب نیم گرم و صابون شسته شده و کامالً ضّدعفونی شوند.

وسایل حفاظتی مندرج در این آیین نامه بر حسب نوع کار کارگران باید از طرف کارفرما تهیّه و مجانی در اختیار -559ماّده

گیرد کارگران قرار

قانون کار تدوین در جلسه شورای عالی حفاظت فنّی مورخ 47ماّده به استناد ماّده 118این آیین نامه مشتمل بر ده فصل و

)شصت و ششمین جلسه( به تصویب نهایی رسیده و قابل اجرا است. 11/11/1948

های محيط کار آراستهويژگی

پاکیزگی، شامل مواد زیر است: -

* کف

وارها* دی

* سقف

ها* دستگاه

* میز و صندلی

های بهداشتی* سرویس

ها* غذاخوری

ها* در و پنجره

ها* شیشه

* و .....

نظم و ایمنی -

ایمنی -

زیبایی -

های راهنماها و تابلووجود عالئم و نشانه -

های رفت و آمدباز بودن مسیر -

هارعایت حریم خط کشی -

ول ایمنی و روانیآمیزی بر اساس اصرنگ -

های مناسبهای مرتب و منظّم با راهنما و برچسبها و کمدها، طبقهقفسه -

چکه نکردن آب، روغن و سایر مواد -

خشک بودن و برچسب دار بودن کمی و کیفی مواد در انبارها -

نور کافی و مناسب -

هوای غیر الوده با دمای مناسب -

نکوشش در حفظ سالمت خود و دیگرا -

روابط مبتنی بر احترام دوستانه و صمیمی بین افراد -

تعادل گرما و سرمای محیط -

هاها و رستورانها، حمامهای عمومی بهداشتی و پاکیزه نظیر دستشوییوجود مکان -

ها و اشکاالت تاسیساتی و خدماتیرسانی و پیگیری رفع خرابیوجود نظام اطالع -

وی اقالم گمشده و يا دور از چشمعوامل اتالف وقت در جست و ج

وجود انبوه اقالم غیرضروری در بین لوازم -

داری اقالم گوناگون مشخص نیستمحل نگه -

هیچ عالمتی برای شناسایی اقالم گوناگون وجود ندارد -

اندافراد پس از مصرف آنها را به جای خود بازنگردانده -

هیچ کس برای این امر آموزش ندیده است -

ثار دور کردن اقالم غيرضروری و مازاد از محيطآ

جویی در فضای محیط کار؛صرفه -

استفاده موثرتر از فضای محیط کار؛ -

ها و ....؛ها و کمدها و کابینتبیهوده مصرف نکردن قفسه -

مشاهده آسان اقالم مورد نیاز؛ -

ود و یا به علّت تغییر مدل بی مصرف می ماند، نظیر دور شکردن اقالم کازاد موجب کاهش کیفیت آن میداری و انبارنگه -

ریختن پول، زیان آور است؛

اقالم مازاد و موجودی کاالی بدون مصرف ضررهای پنهانی مثل ضایعات کیفیت، خرابی ماشین آالت، تاخیر تحویل مواد و -

آورد؛قطعات را به وجود می

کند. وجود آنها ما را کالفه می -

آراستگی و ايمنی محيط کار و زندگینقش رنگ در

ها از طریق قیاس توسط ی فیزیکی و شیمیایی قابل بررسی است. در جهان رنگ، کیفیت مشاهده رنگي رنگ از دو جنبهپدیده

گیرد.چشم و مغز صورت می

ی مسئله رویت رنگ با باشد که از واقعیت شیمیایی رنگ متمایز است، یعنها یک واقعیت پسیکوفیزیولوژیکی میمشاهده رنگ

ساختمان بنیادی رنگ تفاوت دارد.

ای است که تواند از راه گوش خوشایند، لذت بخشی و قابل درک باشد، رنگ نیز پدیدههمان گونه که ارتعاشات صوتی می

های بسیار مختلفی تواند از جنبهتواند از راه چشم اثرات مفید یا مضّری در مغز انسان بگذارد. از این رو، مسئله رنگ میمی

بررسی شود:

کند؛. هنرمند به اثرات رنگ از نظر زیبا شناسی توّجه دارد و نفوذ معنوی رنگ خالقیت آنرا بررسی می1

www.noandishaan.com

–

مند به شناسایی قدرت اثر تشعشعات رنگی روی مغز و روح آدمی است؛. روان شناس عالقه1

کند و مسئله دیدن یکی از مسائل مورد مطالعه تلف بدن مطالعه می. فیزیولوژیست اثرات نور و رنگ را بر روی اعضای مخ9

فیزیولوژیکی است؛

ها و ذرات جسم سنگین و تهیّه رنگ از مواد اولیّه و غیره بررسی ها و رنگدانهدان بر روی ساختمان ملکولی رنگ. شیمی4

کند؛ می

های رنگی و ی نور، فرکانس و طول موج اشعهتجزیه دان نوع انرژی، نوسانات، اختالط انوار رنگی طیف.. فیزیک 5

دهد؛ گیری آنها را مورد بحث قرار میها و اندازهبندی رنگرده

. در صنایع نیز رنگ عامل کمکی در تامین ایمنی، وسایل ارتباطی، تزیین، رمز و نشانه، حفاظت و نظایر اینها و برای 6

شود؛مقصود معیّن به کار گرفته می

ها به کار ها و ماشینشود و برای انتخاب در کارگاهاز این تاثیر در ساختمان منازل مسکونی و دفتر کار استفاده میامروزه

گردد، به طوری که یک کارخانه ازدیاد قدرت کارگران و افزایش حجم تولید میرود زیرا انتخاب رنگ مناسب باعث می

درصد افزایش دهد. 18ن مسئله تولید خود را سازی در آلمان توانست با استفاده از ایجوراب

صفات رنگ و استفاده گوناگون از آن

تواند به قاطیت مهّمترین جز نور، رنگ است. هنگامی که رنگ به درستی استفاده شود عالوه برمحیط باز و خوشحال کننده می

ها، ستراحت، اتاق غذاخوری، سینماها، خانهدید هم کمک کند. اگر تزیین با دکوراسیون با مفهومی خاص در مورد اتاق ا

ها نباید صرفاً به خاطر ارزش و تاثیر کارخانجات و غیره همیشه مطرح است و از رنگ به نحو مطلوب استفاده میشود. رنگ

ه صفات زیبایی ظاهری استفاده شود بلکه باید به لحاظ ارزش عملی آنها و استفاده برای مقصودی معیّن به کار رود. باتوّجه ب

دهند مانند: رنگ، تجربه شده است که رنگ های روشن خود را برجسته و بسیار نمایان نشان می

ها برای ترین رنگها مؤثرترین و پر قدرتهای گرم شهرت دارند و این رنگهای زرد و قرمز و نارنجی: که به رنگرنگ

باشند. عالمت هشداردهنده می

د زیاد است که کمتر برجسته می نماید و خصلت جلب کمتری دارد. رنگ سبز: یک رنگ با قابلیت دی

آبی اساساً یک رنگ های سرد و غیرزننده هستند و های سبز و آبی: این رنگ کامالً مخالف رنگ قرمز است و از رنگرنگ

بخش استآرامش

ها و مراسم ویژه مختلف برداری از پیکرهها در پردههای مجلل و فاخر هستند. از این رنگهای ارغوانی و بنفش از رنگرنگ

جذاب است. کنند و آرام بخش هستند. بنفش کم رنگ از رنگهایگاهی افسردگی را تداعی میشوند و میاستفاد

دهند. ها است و قابلیت دید کمتری دارند و فضا را محدودتر نشان میترین رنگقرمز تیره، بنفش تیره و سیاه، تیره

ی قوی دارند استفاده های روشن و مالیم که جاذبهکنند و فقط کارکنان زن هستند از رنگهایی که زنان کار میاهدر کارگ

شود.می

های فلزکاری نامناسب و غیرمعمول است مثالً هیچ گاه معقول نیست که برای های گرم و روشن در کارگاهاستفاده از رنگ

.دستگاه پرس از رنگ صورتی استفاده شود

شناسی رنگاثرات روانی روان

از دیر زمان اثر روانی رنگ در اشخاص مختلف مورد توجه دانشمندان بوده است و با مرور زمان گسترش یافته است با یک

ای از یک سالن نمایش، کنترل حرارت و رطوبت آن و اظهارات دو نفر ناظر بر تغییر ها بر روی پردهآزمایش و تعویض رنگ

دقیقه ثابت شد که 15ی حرارت بدن آنها در هر ها و نیز کنترل نبض و درجهخصوص حرارت و مطبوع بودن رنگ رنگها در

ی حرارت بدن و نبض دو ناظر صفحه به طور مرتب تغییر یافته است. دقیقه درجه 15با تغییر رنگ ها در هر

های سیاه رنگ سنگینی بیشتر دارند و نگین بوده و جعبههایی که رنگ روشن و باز دارند کمتر سهمچنین ثابت شده است جعبه

های آبی رنگ دارند اثر خوبی روی بیماران دارد به همین دلیل ها که رنگ آبی دارند و یا شیشههایی از بیمارستانهمچنین اتاق

است که اتاق عمل جراحی در بیمارستان ها به رنگ آبی است.

ات نیز مطالعات زیادی شده است. اشخاصی که نزدیک بین هستند و چشم آنها در برای رنگ آمیزی کاغذ تحریر و مطبوع

شود باید کاغذهای سبز و آبی به کار برند که بسیار مناسب است. مطالعه زیاد خسته می

حرکات کند و مانع از این رنگ ها در کارخانجات هم مناسب هستند چون خستگی کارگران را کم کرده و سردرد آنها را رفع می

شود. نامناسب می

رنگ ايمنی

شود. سیاه و سفید گیرد جلب میترین اجسام که در معرض دید قرار میترین و رنگینچشم به طور طبیعی به طرف روشن

حداکثر تضاد را دارند. تلفیق سیاه و زرد تاثیر بصری بیشتری دارد و به همین مناسبت برای مشخص کردن موانع و

شود. از عالمت راه راه سیاه و زرد استفاده می ی خطرهامحدوده

ها از لحاظ دید و رنگ باید بایست در معرض دید قرار گیرد و واضح باشد. این عالمتها. عالئم هشدار دهنده میدر کارخانه

کامالً نسبت به محیط اطرافشان مشخص شوند و نیز حداکثر درخشندگی را هم داشته باشد.

هایی ماند خاکستری، سیاه طوح عمودی مانند بام، سقف، دیوارها، تیرهای ساختمانی، ستون و خرپاها از رنگدر عمل برای س

شود تا رنگهای جلب توّجه کننده به خوبی از آنها متمایز شوند. یا سفید استفاده می

ی اول اهّمیت قرار دارد. در ر درجهدر صنایع سنگین که احتمال خطر زیاد دارند مانند: صنایع نورد، لوکوموتیو، عمل رنگ د

های بافندگی، مونتاژ، صنایعی که به ساختن ترانزیستور از جنبه های تزیینی رنگ بیشتر استفاده صنایع سبک مانند کارگاه

شود.می

گرم توان یک محیط آفتابی و شود و با رنگ زرد میسقف کارگاه معموالً بزرگترین سطحی است که از کف کارگاه دیده می

توان نقاشی کرد. در سطوح سقف و دیوارها گاهی از قرمز ایجاد نمود و نقاشی کرد. تیرهای سقف و خرپاها را با سفید می

های توزیع مواد، ابزار و شود تا نوعی احساس گرمی و شعف و مسرت به وجود آورند. رنگ قرمز برای قسمتاستفاده می

د. قرمز موثرترین رنگی است که برای ضروری ترین عالئم خطر مانند؛ برق، سکوهای بارگیری مورد استفاده قرار میگیر

ترانسفورماتور پایه ها و کابل های هوایی و غیره مورد استفاده قرار میگیرد.

گیرد و اگر از این ها و نظیر آن رنگ قرمز مورد استفاده قرار میبرای عالمت آتش نشانی، محفظه وسایل آتش نشانی، جرثقیل

دهد و به ی رنگ هشدار دهنده از دست میگ در سطحی وسیع به عنوان تزیین استفاده شود تاثیر قاطع خود را به منزلهرن

شود و مفهوم خاص دیگری نخواهد داشت.تدریج برای اشخاص، عادی می

گی ناموزون نور از لحاظ براقی رنگ در رنگ آمیزی سقف و دیوارها یک جالی مات بهترین رنگ از لحاظ دید و پراکند

است.

های خنثی مانند خاکستری آمیزی دیوار و سقف به رنگ خنثی با بازتاب زیاد و رنگ های تیره و ستون ساختمان به رنگرنگ

دهد. آورند که در آنها عالمت هشدار دهنده مشخصی را نشان میای را به وجود میزمینه

با رنگ های به خصوصی عالمت گذاری و رنگ شوند از بسیاری خطرات ها اگر امروزه ثابت شده است که ماشین کارخانه

به شود و کند و در نتیجه خطر کم میکنند چون توجه و دقّت شخص بیشتر گشته و از خود بهتر دفاع میاحتمالی جلو گیری می

المللی دارد. ی بین اند که جنبههای نام برده در زیر را برای خطرهای مختلف تعیین کردههمین لحاظ رنگ

. رنگ زرد برای خطرهای مکانیکی1

. رنگ لیمویی برای خطرهای حرارتی1

. رنگ آبی برای توّجه و دقت9

. رنگ سبز برای امنیت4

سوزی و خطرات شدید. رنگ قرمز برای آتش5

ناسب شیئی و یا وجود نور نیز اهمیّت به سزایی دارد و اثر آن در رنگ مورد توّجه است چنانکه در نتیجه رنگ آمیزی نام

دهند. بعضی از پرتوهای اجاق بخاری، رنگ را تغییر می

شوند و در نتیجه تزیین و دکوراسیون اتاق و ساختمان نتیجه های آبی تبدیل به خاکستری میمثالً در نور مصنوعی اغلب رنگ

دهد. ای که مورد نظر است، نمیمعکوسی خواهد داشت و آن نتیجه

ای از تغییر رنگ جلوگیری کند و از رنگ های هایی تعبیه کنند که تا اندازهاند المپایل الکتریکی سعی کردههای وسکارخانه

ها در اثر تجربه نیز تواند در این مورد راهنمایی الزم را بنماید و خانوادهمطلوب استفاده شود که متخصص و دکوراتور می

آورند. توانند نتیجه مطلوب نور با رنگ را به دستمی

www.spowpowerplant.blogfa.com

-