· r. shkreli 3 . pËrmbledhje . saponinat janë lëndë natyrore që gjenden me shumicë në...

REPUBLIKA E SHQIPËRISË

UNIVERSITETI TIRANËS

DISERTACION I

PARAQITUR NGA

ZNJ. REZARTA SHKRELI

PËR MARRJEN E GRADËS SHKENCORE

DOKTOR

SPECIALITETI: FARMACI

TEMA: EFEKTSHMËRIA E DISA FORMAVE FARMACEUTIKE

ORALE TË LËNGËTA ME VEPRIM MUKOLITIK

MBROHET ME DATË_____/_______ 2012 PARA JURISË

1.____________________ KRYETAR

2.____________________ ANËTAR (OPONENT)

3. ____________________ ANËTAR (OPONENT)

4. ____________________ ANËTAR

5. ____________________ ANËTAR

1

EFEKTSHMËRIA E DISA FORMAVE FARMACEUTIKE ORALE TË LËNGËTA ME VEPRIM MUKOLITIK

EFEKTSHMËRIA E DISA FORMAVE

FARMACEUTIKE ORALE TË LËNGËTA ME

VEPRIM MUKOLITIK

DOKTORANTI: Rezarta SHKRELI UDHËHEQËSI SHKENCOR: Prof. Dr. Jul BUSHATI

2

R. SHKRELI

3

PËRMBLEDHJE Saponinat janë lëndë natyrore që gjenden me shumicë në botën bimore. Me

tepër ato gjenden në dikotiledone dhe kryesisht në familjet Hippocastanaceae dhe Polygalaceae. Saponinat janë glikozide me përmbajtje strukturore një aglukon steroidal ose triterpenoid dhe një ose më shumë monomerë sheqerorë. Ndryshueshmëria strukturore e tyre ndikon në vetitë biologjike dhe fiziko-kimike të tyre gjë e cila reflektohet edhe në përdorimet tradicionale dhe industriale përkatëse. Saponinat steroidike (ose asnjanëse) treten në ujë ndërsa saponinat triterpenike (ose acide) nuk treten plotësisht në të. Tretshmëria e tyre rritet duke shtuar alkol në të. Saponinat me ngrohje treten në alkol të përqëndruar por pas ftohjes fundërrojnë, nuk treten në eter, kloroform, benzinë dhe në tretës të tjerë organikë. Saponina me të pastra fitohen kur punohet kryesisht me metoda fizike, konkretisht me ekstraktim ujor, alkolik.

Në këtë punim kemi marrë në analizë dy droga bimore me përmbajtje saponike

që rriten në vendin tonë (drogat janë mbledhur në zonën e Kurbinit dhe janë siguruar nga “Filipi Company” me vendndodhje në Laç):

• Primula Veris, Cowslip (radix) ose në shqip Aguliçe, përmban saponina

triterpenike ku vendin kryesor e zë Primulasaponina I 1-6%. • Hedera Helix, Ivy English (folium) ose në shqip Urthi, përmban saponina

triterpenike ku vendin kryesor e zë Hederacoside C 1.7-3%. Janë kryer katër metoda ekstraktimi ku si tretës është përdorur alkoli 70%:

• Metoda parë: Me ngrohje në banjo uji për 30 ± 1 minuta, nëpërmjet macerimit në të ngrohtë.

• Metoda dytë: Me reflux-kondensator, për 30 ± 1 minuta në banjo uji. • Metoda tretë: Me ultratinguj për 30 ± 1 minuta me frekuencë 2000 kHz • Metoda katërt: Me përzierës magnetik dhe ngrohje për 30 ± 1 minuta.

Identifikimi i saponinave në ekstrakte u krye me anë të provave biologjike:

aftësia për të shkumëzuar duke u sjellë si lëndë tensiovepruese si edhe vetia e saponinave për të dhënë hemolizë. Tjetër provë e identifikimit të saponinave në ekstrakte ishte edhe kromatografia në shtresë të hollë.

Përcaktimi sasior i saponinave me anë të spektroskopisë UV është i vështirë meqënëse mungon grupi kromofor në strukturën molekulare të tyre. Metodat e HPLC–së përdorin gjatësinë e valës 200-210 nm dhe janë specifike për materialet bimore me një përmbajtje saponinash jo më të vogël se 200-300 mg/kg. Teknikat e


4

mëvonshme treguan që përdorimi i ELSD nuk ishte specifik dhe shume i ndjeshëm në këtë diapazon të gjatësisë së valës.

HPTLC- Skaner është një metodë kromatografike e përdorur në studimin tonë.

HPTLC ka epërsi ndaj metodave të tjera kromatografike, në identifikimin dhe përcaktimin sasior të disa principeve aktive në ekstrakt pa qënë e nevojshme ndarja e tyre në gjendje të pastër.

• Shpeshherë ndarja e përbërësve në ekstrakte bimore është shumë e vështirë,

biles e pamundur për shkak të teknikave pak të njohura të ndarjes së tyre • Në shumicën e rasteve informacioni rreth përbërjes kimike të bimës dhe rreth

përmbajtjes në ekstrakt është i limituar • Kosto relativisht e lartë në ndarjen e përbërësve

Pas përftimit të ekstrakteve sipas rekomandimit të EMEA-s (European

Medicines Agency / Evaluation of Medicines for Human Use) London 14/01/2010 dokumenti referencë EMA/ HMPC 289432/2009 përcaktuam përmbajtjen në saponina (Hahn.-Deinstrop, E. Applied Thin-Layer Chromatography): Efikasitetin më të lartë në ekstraktimin e Primulasaponinës dhe Hederasaponinës e kishte metoda e dytë Reflux-Kondensator, përkatësisht për Primulasaponinën përmbajtja ishte 5.82% në rrënjët e Aguliçes dhe për Hederasaponinën 2.97% në gjethen e Urthit. Metoda me Përzierës magnetike ishte më pak efikase në ekstraktimin e Hederasaponinave (2.68%) ndërsa tek Primulasaponinat ishte ajo me Ngrohje në banjo uji (3.71%). Format farmaceutike u ambalazhuan në dy lloje enësh: me dhe pa ngjyrë dhe u ruajtën nw kushte të ambjentit. frigoriferike dhe në kushte ekstreme temperature dhe lagështie ( gjendje stresi). Qëndrueshmëria e saponinave ndryshonte në varësi të kushteve të ruajtjes: ato kishin qëndrueshmëri më të madhe në kushtet frigoriferike, ndërsa në ato të ambjentit ruajtja e tyre më e mirë ishte kur ato ambalazhoheshin në shishe me ngjyrë. Në përgjithësi qëndrueshmëri më të mirë paraqiste Primulasaponina krahasuar me Hederasaponinën. Përpunimi statistikor është kryer me metodën e analizës GraphPad Prism trial 5 dhe me një vlerë sinjifikance p < 0.05.

Në fushën e mjekësisë, saponinat përdoren në disa lloje indikimesh: 1. Mykolitik, në bronkitin akut dhe kronik, ato hidratojnë sekrecionet e

mukozes duke e ulur veshtullinë, duke nxitur efektin ciliar dhe duke ndihmuar në nxjerrjen e gëlbazës.

2. Antispazmodik dhe bronkodilatator 3. Antibakterial, antiviral dhe antihelmintik 4. Diuretik Saponinat përdoren dhe në industrinë ushqimore dhe në kozmetikë.

FJALË KYÇE: formë lëngë orale, saponinë triterpenike, Primulasaponinë,

Hederasaponinë, HPTLC - Scanner, qëndrueshmëri

R. SHKRELI

5

PËRMBAJTJA..................................................................................................... PËRMBLEDHJE................................................................................................. I.HYRJA................................................................................................................ I.1.QËLLIMI I STUDIMIT................................................................................. 1.2. Efekti mukolitik dhe rëndësia e tij në Pneumologji........................................ 1.3 Të dhënat klinike të Bronkiopneumopative...................................................... 1.4.Disa të dhëna të përgjithshme mbi agjentët mukoaktivë.................................. 1.5.Efekti mukolitik i drogave bimore................................................................... 1.6.Saponinat..........................................................................................................

1.6.1.Përhapja...................................................................................................... 1.6.2.Njohuri të përgjithshme ............................................................................ 1.6.3.Përbërja kimike e saponinave triterpenike................................................. 1.6.3.1.Tipet bazë të saponinave triterpenike pentaciklike........................... 1.6.4.Biogjeneza e sapogeninave........................................................................ 1.6.5.Vetitë e saponinave.................................................................................... 1.6.6. Veçimi i saponinave.................................................................................. 1.6.7.Analiza e saponinave ................................................................................

1.6.7.1.Identifikimi i saponinave në drogë................................................... 1.6.7.2. Përcaktimi sasior i saponinave......................................................... 1.6.8. Aktiviteti biologjik i saponinave..............................................................

1.6.8.1.Hemoliza .......................................................................................... 1.6.8.2.Shkumëzimi....................................................................................... 1.6.9.Përdorimi i saponinave......................................................................... 1.6.9.1. Përdorimi në industrinë ushqimore i saponinave.......................... 1.6.9.2.Përdorimi në kozmetikë.................................................................. 1.6.9.3.Përdorimi në mjekësi ..................................................................... 1.6.9.3.1.Veprimi mukolitik................................................................... 1.6.9.3.2. Veprimi diuretik..................................................................... 1.6.9.3.3.Veprimi antibiotik, antimikotik, antiviral................................ 1.6.9.3.4.Metabolizmi i kolesterolit........................................................ 1.6.9.3.5.Veprim parandalues / trajtues i gjendjeve të ndryshme........... 1.6.9.3.6.Veprime specifike ................................................................... 1. 7.BIMA PRIMULA VERIS............................................................................ 1.7.1.Klasifikimi shkencor.................................................................................. 1.7.2. Etimologjia .............................................................................................. 1.7.3.Emrat folklorike ........................................................................................ 1.7.4.Karakteristikat dhe vendndodhja............................................................... 1.7.5.Mbledhja.................................................................................................... 1.7.6.Përbërja kimike.......................................................................................... 1.7.7.Vetitë farmaceutike dhe përdorimi terapeutik........................................... 1.7.8.Preparatet bimore të drogës Primula Veris................................................ 1.8.BIMA HEDERA HELIX.................................................................................. 1.8.1.Klasifikimi shkencor................................................................................. 1.8.2.Të dhëna historike mbi përdorimin mjekësor të gjetheve të urthit.............

5 3 8 9 10 11 14 16 17 17 17 18 20 20 21 21 22 22 22 22 22 23 23 23 23 23 23 24 24 24 24 25 27 27 27 28 28 28 29 30 31 33 33 33


6

1.8.3.Emrat folklorike ......................................................................................... 1.8.4.Karakteristikat dhe vendndodhja................................................................ 1.8.5.Mbledhja................................................................................................... 1.8.6.Përbërja kimike........................................................................................... 1.8.7.Vetitë farmaceutike dhe përdorimi terapeutik........................................... 1.8.7.1. Spazmolitik dhe bronkodilatator...................................................... 1.8.7.2.Sekretolitik........................................................................................ 1.8.7.3. Antimikrobik.................................................................................... 1.8.7.4. Antiinflamator.................................................................................. 1.8.7.4-a. Në inflamacionet akute............................................................ 1.8.7.4-b.Në inflamacionet kronike......................................................... 1.8.7.5.Antiviral, Antimikotik dhe Antihelmintik......................................... 1.8.7.6. Anti-eksudativ dhe Cytostatik.......................................................... 1.8.7.7.Për përdorim të jashtëm..................................................................... 1.8.7.8. Homeopati........................................................................................ 1.8.8. Preparatet bimore të Hedera Helix............................................................ II. METODIKA DHE APARATURA...............................................................

2.1 Mbledhja, pastrimi nga lëndët e huaja dhe tharja e drogave të marra për analizë.......................................................................................................... 2.2 Pastrimi nga përzierje të huaja.......................................................................... 2.3 Tharja natyrore e drogave................................................................................. 2.4. Standartizimi i bimëve mjekësore................................................................... 2.4.1. Përcaktimit të lagështisë, përmbajtjes së ujit........................................... 2.4.2. Përmbajtjes së lejueshme të hirit.............................................................. 2.4.2.1. Përcaktimi i Hirit Total....................................................................... 2.4.2.2. Përcaktimi i Hirit të patretshëm në HCL dhe i Hirit të tretshëm në ujë................................................................................ 2.5. PROVAT CILËSORE DHE IDENTIFIKIMI I SAPONINAVE NË

DROGA......................................................................................... 2.5.1.Kromatografia në shtresë të hollë..............................................................

2.5.1.1. Kromatografia në shtresë të hollë për Hederasaponinat...................... 2.5.1.2. Kromatografia në shtresë të hollë për Primulasaponinat.....................

2.5.2. Aftësia për të shkumëzuar..................................................................... 2.5.3. Reaksioni i Libermann Burchard për dallimin e.saponinave triterpenike.......................................................................... 2.5.4. Hemoliza................................................................................................ 2.6. PËRCAKTIMI SASIOR I SAPONINAVE NË DROGAT PËRKATËSE........................

2.6.1. Metoda parë: Ekstraktimi me Reflux – Kondensator............................ 2.6.2. Metoda e dytë: Ekstraktimi me metodën e Macerimit në

Temperaturë.në prani të Përzierësit Magnetik..................................... 2.6.3. Metoda e tretë: Ekstraktimi me anë të aparatit me Ultratinguj............

2.6.4. Metoda e katërt: Ekstraktimi me anë të Dekoksionit............................... 2.7. Përcaktimi sasior i Hedera dhe Primulasaponinave me anë të Metodës

33 34 34 34 36 36 36 36 36 37 37 37 37 37 37 37 40 41 41 41 41 41 42 42 42 42 42 42 43 43 43 43 44 44 45 45 46

R. SHKRELI

7

High-Preassure- Thin- Layer- Chromatography (METODA HPTLC SCANER)......................................................................................................

2.7.1. Avantazhet e HPTLC................................................................................. 2.7.2. Të dhënat e Metodës HPTLC SCANER................................................... 2.7.3. Epërsi të tjera të metodës HPTLC............................................................. 2.7.4. Ndryshimet ndërmjet HPTLC dhe TLC- së.............................................. 2.7.5. Etapat e punës në HPTLC......................................................................... 2.7.5.1. Selektimi i pllakës kromatografike.................................................... 2.7.5.2. Pregatitja e pllakës kromatografike.................................................... 2.7.5.3. Pregatitja e mostrës dhe e standartit................................................... 2.7.5.4. Pikimi mostrës dhe i standartit........................................................... 2.7.5.5. Zhvillimi kromatografik..................................................................... 2.7.5.6. Spërkatja dhe tharja e pllakës HPTLC............................................... 2.7.5.7. Dedektimi i njollave........................................................................... 2.7.5.8. Skanimi i pllakës kromatografike dhe përcaktimi sasior

përbërësve........................................................................................ 2.7.5.9. Validimi i metodës analitike.............................................................. 2.7.6. Kushtet për një vlerësim të lartë të metodikës së HPTLC........................

2.8.Metodika. e përdorur për përcaktimin sasior te primulasaponinave dhe hederasaponinave..................................................

III. REZULTATET DHE DISKUTIMI.............................................................

3.1 Përcaktimi i lagështisë...................................................................................... 3.1.1 Për Primula Veris........................................................................................ 3.1.2. Për Hedera Helix....................................................................................... 3.2. Përcaktimi i hirit total...................................................................................... 3.2.1. Hiri total në rrënjët e Primula Veris.......................................................... 3.2.2. Hiri total në gjethet e Hedera Helix........................................................... 3.3. Përcaktimi i hirit të patretshëm në Hcl dhe të tretshëm në ujë………............ 3.3.1. Primula Veris…………….……………………………………………… 3.3.2. Hedera Helix…………………………………………………………….. 3.4. Provat e identifikimit të saponinave në droga…………………………......... 3.4.1. Kromatografia ne shtresë të hollë.............................................................. 3.4.3. Reaksioni i Libermann – Burchard për dallimin e saponinave

triterpenike…............................................................................................ 3.4.4. Hemoliza………………………………………………………………… 3. 5. Përcaktimi sasior i saponinave në ekstraktet bimore...................................... IV. KONKLUZIONE.......................................................................................... V. LISTA E FIGURAVE.................................................................................... VI. LISTA E TABELAVE.................................................................................. VII. REFERENCAT............................................................................................

48 48 52 52 52 53 53 54 54 54 55 56 57 57 58 58 59 61 61 61 62 62 62 63 63 63 63 64 64 65 66 66 94 95 98 100


8

I. HYRJE

PJESA TEORIKE

R. SHKRELI

9

I.1 QËLLIMI I STUDIMIT Në ditët e sotme përdorimi i “burimeve natyrale” është përparësia kryesore e

fushave të mjekësisë, fakt ky i njohur edhe nga Organizata Botërore e Shëndetsisë (World Health Organisation, WHO) e cila promovon studime të reja mbi mirëpërdorimin dhe mirëpërfitimin e bimëve mjekësore. Përdorimi i bimëve mjekësore ofron një sërë përparësish, të tilla si: sigurimin e nje efektiviteti të lartë, numër më të ulët të efekte te padëshiruara dhe në përgjithësi një kosto më të ulët se barnat e zakonshme.

Bimët mjekësorë me përmbajtje saponike përdoren në bronkitin kronik për

lehtësimin e kollës; përmes hidratimit ulin viskozitetin e mukusit të prodhuar duke ndihmuar në nxjerrjen e gëlbazës.

Objektivi i studimit tonë është njohja e vetive fiziko-kimike të përbërësve

saponike, identifikimi dhe përcaktimi sasior i tyre në përmbajtje të dy drogave të marra në studim (përmbajtja e principeve aktive në bimë ndryshon në varësi të vendndodhjes dhe kushteve në të cilat rritet kjo bimë).:

• Primula Veris, Cowslip (radix) ose në shqip Aguliçe • Hedera Helix, Ivy English (folium) ose në shqip Urthi

Në vazhdim të këtij qëllimi kemi:

• Përcaktimin dhe krahasimin e efikasitetit të katër metodave të ndryshme ekstraktive të përdorura me të njëjtin tretës alkol 70% përmes identifikimit dhe kuantifikimit të përbërësve saponike me metodën kromatografike HPTLC- Scanner.

• Vlerësimin në përmbajtje të principit aktiv: Primulasaponina dhe Hederasaponina të formave ekstraktive të lëngëta me përdorim pikash nga goja në kushte të ndryshme të ruajtjes së tyre, si:

• enë ambalazhi me dhe pa ngjyrë • në temperaturën e ambjentit dhe atë frigoriferike • në gjendjen e stresit (faktorët temperaturë dhe lagështia janë në vlerat

ekstreme).

Efikasiteti i një forme farmaceutike gjatë kohës së përdorimit nga pacienti do të varet edhe nga kushtet e ruajtjes formës farmaceutike, si p.sh: drita, temperatura dhe lagështia.

• Rekomandime të nevojshme për mënyrën e ruajtjes së formulimit

nga ana e pacientit dhe pse jo një iniciativë për një prodhim të ri vendas.


I.2. Efekti mukolitik dhe rëndësia e tij në Pneumologji Sistemi respirator përbëhet nga organe dhe struktura funksioni i të cilëve është

shkëmbimi gazor në organizëm. Faktorë të rëndësishëm në lidhje me patologjinë e sistemit respirator është kontakti i drejtpërdrejtë me mjedisin, gjë që favorizon infeksionet, ekspozim ndaj shumë alergeneve të inhaluar, ndotës, grimca ajrore dhe gazra. Mushkëritë përbëhen nga rrugët ajrore dhe parenkima. Roli kryesor i këtij sistemi është furnizimi i organizmit me sasinë e nevojshme të oksigjenit O2 për metabolizmin qelizor nga i cili formohet Adenozin Trifosfati (ATP) dhe CO2 . Gjatë ekspirimit kryhet eliminimi i CO2 (Figura 1.1). Shkëmbimi i gazeve ndodh në nivelin alveolar të cilat janë në një formë globulare dhe në një numër të madh, rreth 300 milion në total me një sipërfaqe deri në 70 m2 (Figura 1.2) [1]. Që të ndodhë shkëmbimi gazor, është e nevojshme që të gjitha strukturat e përfshira në proçesin e frymëmarrjes (sistemi nervor, rrugët ajrore, membrana alveolo-kapilare, sistemi vaskular dhe muskujt), të jenë të padëmtuara.

Figura 1.1. Difuzioni kapilar i gazeve në nivelin alveolar

Figura 1.2. Paraqitja skematike e formës dhe e sipërfaqes së madhe alveolare

10

R. SHKRELI

11

Inervimi i muskulaturës së lëmuar bronkiale arrihet përmes sistemit nervor parasimpatik, i cili jep bronkokonstriksion dhe atij simpatik i cili jep bronkodilatacion.

Trakti respirator mund të preket nga sëmundje të shumta, më të rëndësishme e të cilave janë:

- Sëmundje infektive - Sëmundje imune - Sëmundje të induktuara nga ambjenti - Sëmundje të qarkullimit - Tumore Sëmundjet ku gjen vend përdorimi i medikamenteve mukolitike janë patologjitë

e rrugëve ajrore, të cilat janë të shpeshta dhe të rëndësishme si astma, riniti, bronkiti, bronkopneumopatitë kronike obastruktive dhe fibroza cistike. Këto sëmundje manifestohen me kollë, sputum, dispne dhe çrregullime në shkëmbimin e gazeve [2].

Faktorët patogjenetike të obstruksionit bronkial janë:

1. spasma bronkiale 2. edema e mukozes 3. sekrecionet viskoze në lumen 4. relaksim i paretit bronkial 5. zvoglim i retraksionit pulmonar (karkasit+ tensionit superficial

alveolar)

1.3. Të dhënat klinike të Bronkopneumopative Bronkiti akut

Bronkiti akut është sëmundje e shpeshtë e pemës bronkiale, endemike në muajt e dimrit. Meqë ka prekje te njëkohshme të trakesë dhe bronkeve të mëdhej, është më mire të përdoret termi trakeobronkit. Prek të gjitha moshat, kryesisht fëmijët, të vjetrit dhe ata me ulje të forcave imunitare. Shfaqja në formë epidemish stinore, bën të mendohet për origjinë virale. Mekanizmi patogjenetik ekzakt i zhvillimit të një infeksioni bronkial bakterial që ndjek një episod viral të vijave të sipërme ajrore nuk është i qartë. Dihet psh se virusi Tip A indukton hiperreaktivitet të vijave ajrore superiore dhe shkakton çrregullime të mobilitetit ciliar në disa raste dhe dëmtime strukturale – dëmtim të cilieve. Këto çrregullime mund të favorizojne superinfeksionin bakterial ne nivelin trakeobronkial.

Në bronkitin akut viral, shenjave të prekjes së vijave të para të ajrit – sekrecione nazale, lotim, dhimbje fyti, shoqëruar me fotofobi, cefale, ndjenjën e përgjithshme të mos qënjes mire – i shtohet kolla dhe dhimbja retrosternale. Kolla në fillim është e thatë dhe shoqërohet me dhimbje retrosternale. Pas pak ditësh një pjese e pacientëve kanë sputum, që në fillim është mukoz dhe me pas mukopurulent, por shfaqja e sasia e saj mund të jetë e ndryshme dhe gjate superinfeksioneve bakteriale ka karakter


12

purulent. Temperatura është zakonisht e lehtë 38°-38.5°C, shoqëruar me dhimbje koke, eventualisht dhimbje muskujsh dhe te gjymtyrëve. [3]

Në bronkitin akut viral nuk është i nevojshem mjekim specifik. Zakonisht përdoren medikamente simptomatike për qetësimin e kollës, mukoaktive.

Bronkiti kronik Përkufizimi – Sëmundje që karakterizohet me hipersekrecion bronkial (sasia

fiziologjike < 100 ml), që shkakton kollë dhe sputum gjatë shumicës së ditëve për së paku tre muajve të një viti në së paku dy vite rradhazi (OMS 1966).

Bronkiti kronik dhe emfizema janë dy sëmundje të ndryshme, por që më të shumtën shoqërohen me njëra tjetrën. Hiperreagibiliteti, tipik per astmen bronkiale, shpesh mund të konstatohet dhe në bronkitin kronik. Bronkiti kronik karakterizohet me kollë të vazhdueshme ose të ndërprerë lidhur me shtim të sekrecionit bronkial, dhe ky i vazhdueshëm apo i ndërprerë për më tepër se dy vjet gjatë të paktën 3 muaj në vit, kur kjo nuk është e lidhur me shkaqe të tjera në bronke apo në parenkimën e mushkërisë. Për fëmijët pranohet kjo diagnozë në se ka patur këto shenja mbi 3 muaj brënda vitit. Kesaj gjendje semundje shpesh i bashkohen dy manifestime te tjera:

- obstruksioni i gjeneralizuar i vijave ajrore - infeksioni bakterial, me shfaqje te ekspektorimit mukopurulent. Në varësi të lokalizimit të dëmtimeve si dhe të pranisë ose jo të obstruksionit

bronkial dallohen dy forma të bronkitit kronik: A - Bronkit i thjesht apo proksimal, që prek bronket e mëdha dhe të mesme, që

karakterizohet nga kolla dhe gëlbaza, pa pengesë në nxjerrjen e ajrit, pa obstruksion bronkial.

B - Bronkiti kronik obstruktiv apo distal, ku është prezent prekja e rrugëve të vogla të ajrit, që karakterizohet me ulje të debiteve respiratore, obstruksion bronkial, që klinikisht manifestohet me dispne. Ky është një nga përbërësit e nocionit klinik të sëmundjes mushkërore obstruktive kronike.

Faktoret etiologjike te bronkitit kronik mund te ndahen skematikisht ne faktore ekzogjen dhe endogjen. Faktoret ekzogjen janë të lidhur me ambjentin dhe me zakone e kushte të jetesës dhe të punës.

• Pirja e duhanit • Inhalimi i ndotesve ajrore • Infeksioni

Normalisht mekanizmat mbrojtëse pengojnë zhvillimin e infeksionit. Pengesa e eleminimit të sekrecioneve, si pasojë e ndryshimeve strukturale të mukozës bronkiale dhe të dëmtimit të sistemit të pastimit mukociliar, përbën një terren të përshtatshëm për shumëzimin e bakterieve apo kthimin në virulente të mikroorganizmave që zakonisht janë saprofite apo rrallë patogjene. Aktiviteti i makrofagëve, ndër të tjera, mund të dëmtohet përveç nga tymi dhe mbetja e sekrecioneve dhe bronkokonstriksioni si pasojë e hipoksisë alveolare.

Vazhdimësia e inflamacionit dëmton tërësinë anatomike të vijave bronkiale, me shfaqje të hiperemisë dhe edemës së mukozës, infiltrate celulare, trashje te membranës bazale, hiperplazi dhe hipertofi të gjëndrave submukoze, rritje të numrit të qelizave kaliciforme (ne formë kupe), pakësim të numrit dhe aktivitetit të cilieve.

R. SHKRELI

13

Ndër bakteriet përgjegjës më të shpeshtë të riakutizimit të bronkitit kronik, përveç atyre të shpeshtë si Strepococcus pneumoniae, Staphylococcus aureus, Enterococcus, Branhamella catarrhalis, duhet të kujtohen dhe ato për karakteristikat dëmtuese të tyre, speciet e bakterieve proteus dhe Pseudomonas, që shkaktojnë formimin e një substance me aktivitet frenues ndaj α1-antitripsinës. Rëndësi ka Haemophilus influenzae, që si dhe mikrobet e tjerë gram negative prodhojnë histaminë dhe enzima litike ndaj sIgA; shkaktojnë ndër të tjera diskinezi ciliare, si pasojë e çlirimit të një liposaharidi që dëmton epitelin ciliar. Ky rreth vicioz është një nga mekanizmat patogjenetike të bronkitit kronik dhe të dëmtimit të tonusit bronkomotorr.

Faktorë të lidhur me punën Janë të shumtë, jo të gjithë të identifikuar. Mund të përmendet ekspozimi ndaj

substancave gazose dhe/ose korpuskulare me prejardhje nga punët me nikel, alumin, etj. Faktorë endogjene

Aparati respirator zotëron mekanizma komplekse të mbrojtjes ndaj faktorëve të dëmshëm qe vijnë nga ambjenti i jashtëm. Këto faktorë të jashtëm shkaktojnë dëme kur koncentrimi i tyre kalon mundësitë mbrojtëse të aparatit respirator. Shkalla mbrojtëse mundet për shkaqe gjenetike apo të fituara të humbasë nivelin e saj të përshtatshëm. Demtime gjenetike si pamundësia për sintezën lokale të sIgA, mund të kondicionojë shfaqjen e SMOK. Në shfaqjen e bronkitit kronik mund të favorizojnë elemente relative të moshës (fëmijëria, senilitet), disa vese (alkolizmi, toksikodipendenca), sëmundje dobësuese (diabet, kardiopati, nefropati, hepatopati, refluksi gastroezofagial, deficit i përgjithshëm imunologjik), që duke shkaktuar një defiçit të sistemit mbrojtës favorizojnë shfaqjen e infeksioneve të përsëritura respiratore. Veçanërisht janë të rëndësishëm infeksionet respitratore në vitet e para të jetës.

Ndër faktorët lokale një vend të rëndësishëm ka gjendja individuale e reaktivitetit bronkial, kur ndaj stimujve të jashtëm reagon në mënyrë të tepruar (hiperreaktivitet), i cili mud të jetë aspecifik dhe specifik (alergjene) [4].

Hipersekrecioni dhe stanjacioni i mukusit mund të çojë në zgjerime mikrocistike të acineve gjendrore dhe /ose formim tapash në brendësi të dukteve ekskretore.

Shfaqjet e para të bronkitit kronik shpesh nuk vihen re apo nënvlerësohen nga pacienti, të cilët kollën dhe sputumin e konsiderojnë “normale” si pasojë e duhanit apo disa profesioneve. Për këtë aresye shpesh pacientët paraqiten tek mjeku kur shenjat e sëmundjes kanë vazhdimësi në kohë apo tendencë përsëritjeje periodike, në rëndim apo kur shfaqet dispnea.

Bronkiti kronik i thjeshtë manifestohet gjatë shumë viteve, me një kollë dhe një ekspektorat mëngjesor mukoz shpesh të toleruar mirë dhe të neglizhuar nga i sëmuri. Pikërisht në këtë stad ka interes të depistohet turbullimi obstruktiv latent me anën e testeve fiziologjike të duhur.

Eshtë përçapja kryesore për të njohur bronkorren dhe për të përcaktuar karakteristikat: natyra (mukoze, mykopurulente, hemoptoike); bollëkun me shifra për volumin në 24 orë; së fundi qëndrueshmërinë (element i përcaktimit) të prekjes nga sëmundja.


Dispnea mund të vihet re mbas periudhash evolucioni të ndryshme: në fillim

lidhur me ushtrimin, ajo shkon në mënyrë progresive me kufizimin e sforcimeve para se të bëhet e vazhdueshme.

Mjekimi -Eleminimi i faktorëve shkaktues. -Bronkodilatatorët -Steroidët -Mukolitikët -Antibiotikët -Diuretikët -Oksigjenoterapia [5] 1.4. Disa të dhëna të përgjithshme mbi agjentët mukoaktivë Agjentët mukolitik kanë ekzistuar për dekada me rradhë dhe përdorimi i tyre ka

ardhur duke u rritur vitet e fundit. Për herë të parë këto agjentë u përdorën për trajtimin e rrugëve të frymëmarrjes, fillimisht në pacientët me bronkoektazi dhe në ata me sindromin COPD (Chronic Obstructive Pulmonary Disease).

Njohja në vazhdim më e mirë e këtyre sëmundjeve solli edhe kërkime të reja për agjentët terapeutikë me efekt mukolitik. Si rrjedhojë një numër i madh studimesh të reja kanë ri - ekzaminuar rolin e këtyre agjentëve në mirë-menaxhimin e COPD [6].

Në vertebrorët, mukusi është një sekrecion rrëshqitës, lubrifikues i cili prodhohet nga gjendrat e mukozës të cilat bëjnë pjesë në murin qelizor të bronkeve

( Figura 1.3 ). Ky produkt mukozal është një koloid viskoz i pasur me: • Glikoproteina (Mucinë) • Enzima antiseptike (Lizozimë) • Proteina (Laktoferrinë) • Kripëra inorganike

Figura 1.3. Ndërtimi i murit qelizor te bronkeve

14

R. SHKRELI

Mukusi ndihmon në mbrojtjen e mushkërive ndaj infeksioneve ( këpurdha, bakterie dhe viruse) duke larguar grimcat e huaja që hyjnë në të në veçanti nëpërmjet hundës gjatë një frymëmarrjeje normale ( Figura 1.4 ) [7]. Mbishtimi i prodhimit të mukusit në traktin respirator është një simptomë e sëmundjeve të zakonshme, si: e ftohura dhe gripi si edhe e sëmundjeve inflamatore respiratore, si: alergjitë respiratore, astma dhe bronkite kronike[8].

Gjatë kohës së infektimit mukusi mund të ndryshojë ngjyrën në të verdhë ose të jeshiltë si arsye e infektimit bakterial ose virusal [9]. Ngjyrimi në jeshile e mukusit ndodh si rezultat i grupeve hemi në enzimën Myeloperoxidase të sekretuar nga rruazat e kuqe gjatë atakut respirator[10]. Gjate një ataku të asmës muskulatura kontraktohet dhe shtresa e lumenit te bronkeve pëson një fryrje dhe një inflamim. Këto ndryshime japin një ngushtim të rrugëve të frymëmarrjes i cili pasohet me shtim të sekretimit nga qeliza që prodhojnë mukus dhe me ngushtim të mëtejshëm të rrugëve të frymëmarrjes dhe vështirësi në frymëmarrje ( Figura 1. 5 ).

Figura 1.4. Prerja tërthore e bronkiolës normale

Figura 1.5. Prerja tërthore e bronkiolës së ngushtuar

15


16

Barnat mukolitike dhe sekretolitike përdoren për rritjen e klirensit të mukusit nga rrugët e frymëmarrjes përmes përlëngëzimit dhe hidratimit të sekrecioneve bronkiale. Hidratimi shkakton hidrolizën e vargjeve të glukozaminoglikanit dhe ndihmon në uljen e viskozitetit dhe të aftësisë ngjitëse të mucinës. Viskoziteti i sekrecioneve bronkiale varet drejtpërdrejtë nga përqëndrimi i mukoproteinës. Në këtë mënyrë lehtësohet nxjerrja e mukusit të holluar [11].

Aplikimi i agjentëve mukoaktivë [12]:

1. Kollë 2. COPD 3. Asmë 4. Bronkite kronike 5. Bronkoektazi 6. Emfizema pulmonare 7. Fibrozë cistike

1.5. Efekti mukolitik i drogave bimore Fitoterapia është studimi i përdorimit të ekstrakteve me origjinë bimore si barna

ose si agjentë përmirësues të shëndetit. Fitoterapia në ditët e sotme shikohet si “mjekësi alternative” në shumë vende përëndimore meqënëse shumë substanca bazë bimore kanë një dëshmi shkencore të vërtetuar dhe të aprovuar nga autoritetet përkatëse.

Fitoterapia sot kosiderohet një studim shkencor i efekteve dhe i përdorimit klinik të substancave me origjinë bimore [13].

Që në fillimin e viteve 20 rreth 100 vjet më parë prodhuesit farmaceutikë “modernë” ishin te parët që tentuan në ekstraktimin, zhvillimin dhe marketimin e përbërësve aktivë të pranishëm në bimët mjekësore. Ne rastet kur ekzistonte një lidhje midis strukturës kimike dhe aktivitetit biologjik të një principi, atëherë shkenca “empirike” filloi të hartonte përshkrimin e barnave me origjinë bimore. Kjo risi e re në fushën e terapisë klinike u arrit në sajë të një bashkëpunimi midis disiplinave të tilla si: kimia mjekësore, farmakognozia dhe farmakologjia.

Në ditët e sotme përdorimi i “burimeve natyrale” duket që është përparësia kryesore e fushave të mjësisë, fakt ky i njohur edhe nga Organizata Botërore e Shëndetsisë (World Health Organisation, WHO) e cila promovon studime të reja mbi mirëpërdorimin dhë mirëpërfitimn e bimëve mjekësore. Përdorimi i bimëve mjekësore i dokumentuar për hërë të parë gjendet që në kulturat e hershme Egjiptiane dhe Aziatike, Ebers Papyrus ( 1550 P.K) përshkroi një numër të madh bimësh mjekësore që vazhdojnë të përdoren edhe në ditët e sotme (farat e kastorit, aloe, goma arabike etj).

Përmbajtja e principeve aktive në bimë ndryshon në varësi të vendndodhjes dhe kushteve në të cilat rritet kjo bimë. Sot përmes kontrollit të kujdesshëm të kultivimit të bimëve mjekësore dhe madje përmirësimit gjenetik të tyre bëhet i mundur zhvillimi dhe tregtimi i një game të gjërë të drogave bimore me një përmbajtje kimike të pandryshueshme dhe të një cilësie të lartë. Përdorimi i bimëve mjekësore ofron një

R. SHKRELI

17

sërë përparësish, të tilla si: sigurimin e nje efektiviteti të lartë, numër më të ulët të efekte te padëshiruara dhe në përgjithësi një kosto më të ulët se barnat e zakonshme.

Bimët mjekësorë të përdorura në bronkitin kronik me veprim lehtësimin e kollës veprojnë duke ulur viskozitetin e mukusit të prodhuar në këtë patologji dhe duke ndihmuar në nxjerrjen e tij.

Kjo klasë përfshin bimët me përmbjatje në SAPONINA të cilat me anë të një stimulimi reflektor gastrik dhe duodenal arrijnë të japin një hipersekrecion respirator duke çuar në përlëngëzimin e sputumit dhe në nxjerrjen me lehtësi të tij nga organizmi[14].

1.6. Saponinat 1.6.1. Përhapja Gjenden me shumicë në botën bimore dhe veçanërisht në kriptogramet vaskulare

si dhe në përfaqësues të fierërave. Saponinat nuk gjenden në gjimnosperma, por janë shumë të përhapura në angiosperma, në monokotiledone janë të rralla. Me shumicë ato gjenden në dikotiledone dhe kryesisht në familjet Hippocastanaceae, Polygalaceae, Sapindaceae, Primulaceae, Cariophyllaceae, Araliaceae, Sapotaceae etj. Në disa droga të nxjerra nga specie të këtyre familjeve sasia e saponinave luhatet nga 0.5 deri në 20-30%. Te bimët gjenden ose në të gjitha organet ose janë grumbulluar në organe të veçanta, në lëngun e vakuolave të qelizave të indit bazë parenkimor [15].

1.6.2. Njohuri të përgjithshme Saponinat janë glikozide me përmbajtje strukturore një aglukon steroidal ose

triterpenoid dhe një ose më shumë monomerë sheqerorë. Ndryshueshmëria strukturore e tyrë ndikon në vetitë biologjike dhe fiziko-kimike të tyre gjë e cila reflektohet edhe në aplikimet tradicionale dhe industriale përkatëse [16]. Studimet e kohëve të fundit mbi saponinat kanë vërtetuar të mirat e tyre mbi shëndetin e njeriut, të tilla si: ulja e niveleve të kolesterolit dhe vetitë antikancerogjene [17].

Saponinat janë glikozide bimore të cilat ndryshe nga heterozidet e tjera janë tretësira ujore me karakter koloidal që kur tunden formojnë shkumë të bollshme njëlloj si sapunët (latinisht “sapo”). Në hollime të mëdha në kontakt me gjakun shkaktojnë hemolizën e rruazave të kuqe (veprim hemolitik) ndërsa me sterolet formojnë komponime molekulare që treten me vështirësi [18]. Vetia për të shkumëzuar i kushtohet aftësisë së tyre për të ulur tensionin ndërsipërfaqësor të sistemeve heterogjene. Ndërmjet dy fazave të lëngëta saponinat veprojnë si emulgatorë, ndërsa ndërmjet fazës së lëngët dhe asaj të ngurtë si mjete disperguese (njomëse) [19]. Ulja e tensionit sipërfaqësor ose formimi i shkumës shkaktohet nga prania në molekulën e saponinave të një përbërësi hidrofob që është aglikoni i cili në këtë rast quhet sapogeninë (është izoprenoid triterpenik) dhe të një përbërësi hidrofil që është një mbetje gluçidike. Në natyrë gjenden edhe glikozide të tjera me këta përbërës strukturorë që u japin atyre veti shkumuese por që nuk hemolizojnë dhe nuk lidhen me sterolet [20].


Në sajë të vetive të tyre saponinat përdoren në teknologjinë farmaceutike në

sektorin e pijeve shkumuese, në kozmetikë dhe disa vite më parë edhe në sektorin e larjes (në sajë të vetive të tyre emulguese e disperguese) [21].

1.6.3. Përbërja kimike e saponinave triterpenike Sipas strukturës së sapogeninave saponinat ndahen në: saponina steroidike dhe

triterpenike pentaciklike ( Figura 1.6 ). Në formimin e saponinave marrin pjesë deri në 12 monosaharide ose acide uronike të lidhura në formë glikozidesh ose esteresh. Te saponinat steroidike lidhja e sheqernave bëhet në C3, ndërsa te triterpeniket përveç pozicionit C3 edhe në pozicione të tjera [22].

Te saponinat që kanë aglikone acide, pjesa sheqerore lidhet si eter ndërmjet karboksilit të pozicionit C28. Saponinat me dy zinxhirë sheqerorë quhen bidesmoside, ndryshe nga monodesmosidet që kanë vetëm një zinxhir sheqeror. Pjesa sheqerore formohet pothuajse nga glucide të zakonshme dhe është e degëzuar. Pentozat lidhen në fund të zinxhirit. Disa saponina kanë lidhje esterike me acide (psh me acidin acetik, tiglik etj).

Sipas reaksionit që japin dallohen saponina: asnjanëse, acide dhe bazike. Karakteri acid kushtëzohet nga prania e grupit karboksilik, si pjesë e aglikonit ashtu edhe në atë sheqeror. Saponinat acide zakonisht janë të tipit triterpenik. [23]

Figura 1.6. Përbërja kimike e saponinave

Shumica e saponinave triterpenike janë të pangopura dhe ndahen në 3 tipa strukturash bazë: α-amirina (Figura 1.7 ), β-amirina ( Figura 1.8 ) dhe lupeoli ( Figura 1.9 ) që u përgjigjen përkatësisht hidrokarbureve ursan, oleoanan dhe lupan. Unazat A/A, B/C dhe C/D kanë konfiguracion trans, ndërsa ato D/E si rregull janë cis.

18

R. SHKRELI

Figura 1.7. Struktura α – Amirinës

Figura 1.8. Struktura ß- Amirin

Figura 1.9. Struktura Lupeol

19


Shumica e sapogeninave triterpenike i përkasin tipit të β-amirinës. Në skeletin

bazë të këtyrë sapogeninave lidhen grupe funksionale hidroksile, karbonilike dhe karboksilike. Grupi -COOH gjendet më shpesh në C17. Të gjitha sapogeninat acide i përkasin serisë së triterpeneve pentaciklike dhe në këto raste grupi COOH mund të jetë edhe në pjesën glucidike (në acidet uronike) ose në dy pjesët përkatëse të saponinës (aglikon dhe glucid) [24].

1.6.3.1. Tipet bazë të saponinave triterpenike pentaciklike Mbetja gluçidike lidhet zakonisht me C3. Kur ka dy vargje mbetjesh gluçidike,

njëri lidhet me grupin hidroksilik me lidhje glikozidike ndërsa tjetra me lidhje aglikozidike (esterore) me grupin karboksilik, si psh te gipsozidi A. Saponinet triterpenike mund të jenë njëdezmozidike dhe dydezmozidike. Mbetjet glucidike përbëhen nga L-arabinoza, L-ramnoza, L-fuloza, D- fruktoza, acidi glukuronik, acidi galakturonik etj. Numri i sheqernave të lidhur arrin deri në 12. Ato janë të formës furanike dhe piranike, të lidhura në vijë të drejtë dhe në zinxhirë të degëzuar. Si rregull mbetja e fundit e zinxhirit glucidik përbëhet nga pentoza. Disa saponina kanë në përbërjen e tyre edhe acide yndyrore të lidhura drejtpërsëdrejti me aglikonin. Këto quhen edhe saponina estere [25].

1.6.4. Biogjeneza e sapogeninave Nga studimet e deri tanishme ka dalë se rruga kryesore biogjenetike e formimit

të dy tipeve të sapogeninave është e njëjtë dhe kryhet nga njësi acetate duke kaluar në acid mevalonik dhe më tutje në formimin e skualenit, nga i cili rrjedhin si sapogeninat steroidike ashtu edhe ato triterpenike ( Figura 1.10 ) [26].

Figura 1.10. Biogjeneza e saponinave

20

R. SHKRELI

21

1.6.5. Vetitë e saponinave Saponinat janë lëndë amorfe me ngjyrë të bardhë, disa prej tyre janë kristalore

(digitonina, ciklamina etj). Saponinat kanë temperaturë shkrirjeje të caktuar, nga 170-350⁰ C në të cilën shumica e tyre shpërbëhen në ujë, formojnë tretësira koloidale që shkumëzojnë shumë me tundje dhe marrin veti të theksuara emulsionuese. Kanë shije djegëse të thartë dhe shkaktojnë tështitje [27].

Saponinat steroidike (ose asnjanëse) treten në ujë ndërsa saponinat triterpenike (ose acide) nuk treten plotësisht në të. Tretshmëria e tyre rritet duke shtuar alkol në të. Saponinat me ngrohje treten në alkol të përqëndruar por pas ftohjes fundërrojnë, nuk treten në eter, kloroform, benzinë dhe në tretës të tjerë organikë. Për shkak të qëndrave të shumta josimetrike ato kanë veti të rrotullojnë planin e dritës së polarizuar [28].

Saponinat triterpenike kanë karakter asnjanës kur në strukturën e tyre nuk ka grupe karboksilike (si ciklamina, hederasaponina) ose karakter acid kur ka grup karboksilik që mund të jetë në pjesën e aglikonit (α-hederina) ose në molekulën e acidit uronik të mbetjes glucidike (escina, primulasaponina), ose në të dy përbërësit (glicirrizina) [29]. Saponinat triterpenike (acide) fundërrojnë me tepricë sulfat amoni ose me acetat plumbi, ndërsa saponinat steroidike (asnjanëse) fundërrojnë në acetatin bazik të plumbit dhe me ujin e bariumit. Këto veti shfrytëzohen për veçimin e saponinave [21].

1.6.6. Veçimi i saponinave Veçimi i saponinave në gjendje të pastër është i vështirë. Për këtë shfrytëzohet

tretshmëria e tyre me ngrohje në alkol, dhe vetia për të fundërruar me acetat plumbi dhe me ujin e bariumit, nga të cilët ato veçohen pas gurgullimit përkatësisht me H2S dhe CO2. Këto proçese janë të vështira dhe shoqërohen jo vetëm me humbje saponinash por edhe me prishjen e tyre (hidrolizë, sapunëzim i estereve, prishje e lidhjeve laktonike etj) [30]. Saponina me të pastra fitohen kur punohet kryesisht me metoda fizike, konkretisht me ekstraktim ujor, alkolik, eterik dhe kur pastrimi bëhet me dializë, me ndajthithje dhe me eluim. Veçimi i sapogeninave të pastra është më i lehtë se ai i saponinave. Sapogeninat nuk treten në ujë por në eter, eter petroleik etj [31].

Për veçimin e tyre njihen tre metoda klasike: • Sipas Rothrock, saponina hidrolizohet duke e zier disa orë nën ftohës të

kthyeshëm me tretesirë HCl 2N dhe sapogenina e liruar ekstraktohet me eter petroleik.

• Sipas Wall, në fillim bëhet ekstraktimi alkolik i saponinës nga droga dhe më pas hidroliza e saj në ekstraktin e përftuar dhe ekstraktimi i sapogenines së liruar.

• Sipas metodës fermentative, në fillim bëhet hidroliza e saponinës me fermente (saponiaza) dhe në vazhdim ekstraktimi i sapogeninave të liruara.


22

1.6.7. Analiza e saponinave 1.6.7.1. Identifikimi i saponinave në drogë. Identifikimi i saponinave bëhet në rrugë kimike dhe biologjike. Nga reaksionet

më të thjeshta kimike janë ato të fundërrimit me Ba(OH)2, me kromat kaliumi, me acetat plumbi normal dhe bazik. Nga reaksionet biologjike më i rëndësishmi është ai i hemolizës së eritrociteve. Për dallimin e saponinave steroidike shfrytëzohet reaksioni Liberman-Bushard dhe reaksioni në acid sulfurik me të cilin saponinat steroidike japin gjithashtu ngjyrë të kuqe vjollce.

1.6.7.2. Përcaktimi sasior i saponinave. Përcaktimi sasior i saponinave bëhet me metoda fizike dhe biologjike. Metodat

kimike bazohen në veçimin e saponinave ose në përcaktimin e sapogeninave të përftuara me hidrolizë dhe në përcaktimin e tyre me metoda spektrofotometrike dhe polarografike.

Veçimi i saponinave është i komplikuar dhe kërkon një kohë të gjatë. Kjo për faktin që saponinat janë një përzierje komponentësh të ndryshëm me një polaritet të përafërt. Saponinat kanë karakteristikë mungesën e një grupi kromofor në strukturën molekulare të tyre, rrjedhimisht përcaktimi me spektroskopinë UV është i vështirë. Metodat e HPLC –së përdorin gjatësinë e valës 200-210 nm dhe janë specifike për materialet bimore me një përmbajtje saponinash jo më të vogël se 200-300 mg/kg. Teknikat e mëvonshme treguan që përdorimi i ELSD nuk ishte specifik dhe shume i ndjeshëm në këtë diapazon të gjatësisë së valës. Disa botime përshkruajnë përdorim e metodës LC/ESI/MS specifike për disa saponina bimore [32] . HPTLC- Skaner është një metodë tjëtër kromatografike e përdorur për identifikim dhe përcaktim sasior të saponinave. Metodat fizike bazohen kryesisht në vetinë e saponinave për të ulur tensionin sipërfaqsor. Ndërmjet këtyre metodave më e zakonshmja është ajo e përcaktimit të numrit të shkumëzimit.

Metodat biologjike bazohen në vetinë që kanë saponinat për të helmuar kafshët me gjak të ftohtë si dhe në vetinë e tyre hemolitike. Ndërmjet këtyre metodave më e zakonshmja është ajo e përcaktimit të treguesit hemolitik [33].

1.6.8. Aktiviteti biologjik i saponinave 1.6.8.1. Hemoliza Vetia e saponinave për të formuar lidhje me kolesterolin shfrytëzohet si për

zbulimin e saponinave, ashtu edhe të kolesterolit. Në këtë veti bazohet edhe veprimi hemolitik i tyre. Suspensioni i rruazave të kuqe të gjakut në prani të saponinave bëhet i kuq i tejdukshëm. Ky ndryshim ndodh si rrjedhojë e lidhjes së saponinave me lëndët kolesterolike të membranës së eritrociteve. Kjo membranë prishet prandaj quhet

R. SHKRELI

23

hemolizë, dhe hemoglobina që ndodhet në të zbrazet në serumin e gjakut duke e ngjyrosur atë në të kuqe të tejdukshme.

Në kafshët me gjak të ngrohtë hemoliza shfaqet vetëm atëherë kur saponinat futen drejtpërsëdrejti në qarkullimin e gjakut. Kur pihen ato nuk përthithen, prandaj nuk ushtrojnë veprim hemolitik. Veprimi hemolitik i saponinave shfrytëzohet për identifikimin dhe përcaktimin sasior të pastërtisë së tyre [34].

1.6.8.2. Shkumëzimi Saponinat kanë veti të ulin tensionin sipërfaqësor të ujit kur treten në të, prandaj

ato me tundje shkumëzojnë. Po në vetinë e uljes së tensionit sipërfaqësor bazohet edhe vetia e tyre që të depërtojnë në hapësirat e kapilarëve (janë kapilaro vepruese) të lehtësojnë njomjen e sipërfaqeve të veshura me yndyrë, aftësia për të bërë të mundur kalimin e thërrmijëzave nëpër filtër, aftësia disperguese etj [35].

1.6.9. Përdorimi i saponinave 1.6.9.1. Përdorimi në industrinë ushqimore i saponinave Shtesat ushqimore natyrore që përmbajnë saponina me qarkullim në Japoni

(Ministria e Shëndetësisë dhe e Mirëqënies 2005) përfshijnë: • Sojë me saponina të modifikuar enzimatikisht • Ekstrakt të Pfaffia paniculata • Ekstrakt të Quillaja • Saponina te farërave të çajit • Ekstrakt të bimës Yucca schidigera

Ekstrakti i Quillaja është klasifikuar nga Komuniteti Europian si një agjent shkumë-formues për përdorim në pijet joalkolike (E999: 200 mg/litër ekstrakt i thatë).

1.6.9.2. Përdorimi në kozmetikë Në sajë të vetisë sipërfaqo-aktive saponinat përdoren si surfaktantë natyral në

produktet kozmetike, të tilla si: xhele për banjo, shampo, sapune të lëngshme, produkte për përdorim ke bebet, solucione për shpëlarjen e gojës dhe pasta dhëmbësh [36]. Saponinat dhe sapogeninat tregtohen gjithashtu edhe si ingradientë bioaktivë në formulime kozmetike që ndihmojnë në zgjatjen e kohës së plakjes së lëkurës si edhe në produktet kundër aknesë [37].

1.6.9.3. Përdorimi në mjekësi

1.6.9.3.1. Veprimi mukolitik

Saponinat e marra nga goja ngacmojnë disa mbaresa nervore të vagusit në mukozën e stomakut. Nëpërmjet këtij veprimi në receptorët M kolinergjikë ato ngacmojnë qendrat bulbare që rregullojnë sekrecionin e rrugëve të frymëmarrjes dhe


24

lehtëson nxjerrjen e gëlbazës. Nga ana tjetër një sasi shumë e pakët gjurmë saponinash që përthithen në rrugën digjestive arrijnë nivelin e mukozës së bronkeve ku nxisin drejtpërsëdrejti sekrecionin gjëndror dhe lëngëzojnë sekrecionin bronkial. Si droga ekspektorante saponike mund të përmenden Rhizoma Primulae, Radix Senegae, Radix Saponariae, Radix Liquiritae, Folium Hederae, Flores Verbasci etj[38].

1.6.9.3.2. Veprimi diuretik

Ky veprim kryhet në rrugë osmotike ose duke ngacmuar drejtpërsëdrejti epitelin renal. Në këtë veprim shpesh bashkëveprojnë edhe glikozidet flavonike e vajrat esenciale që mund të ndodhen në drogën saponike. Si droga me veprim diuretik janë Herba Equiseti, Radix Ononidis, Herba Herniariae, Herba Solidaginis, Folium Betulae etj. Ndërsa si droga që ndikojnë në përmirësimin e proçeseve metabolike janë psh Radix Ginseng [39].

1.6.9.3.3. Veprimi antibiotik, antimikotik, antiviral

Kohët e fundit është provuar se shumë saponina ushtrojnë veprim antibakterial, insekticid, antihelmintik. Sipas disa autorëve ky veprim është i përgjithshëm, ndërsa sipas disa të tjerëve është specifik për saponina të caktuara. Veprimi antimikotik shpjegohet me forrmimin e një kompleksi me sterolet në membranën e kërpudhave duke shkatërruar përshkueshmërinë membranore.

Një tjetër teori është që saponinat janë inaktive, aglukoni i cili është përbërësi aktiv membranolitik, formohet vetëm në prani të glukozidazës membranore [40]. Veprim më të fuqishëm në këtë drejtim kanë saponinat me 4-5 molekula sheqeri. Shquhen për veprim antibiotik saponinat e drogave Rhizoma Primulae, Folium Hederae etj. Toksiciteti i saponinave varet nga mënyra e administrimit, përbërja dhe përqëndrimi i saponinave në ekstrakt [41].

Studimet “in vivo” me lepuj dhe minj tregojnë që saponinat absorbohen pak nga trakti gastrointestinal por hidrolizohen në sapogenina me veprim enzimatik, kështu që edhe veprimi toksit i tyre është më i vogël kur ato merren me rrugë orale.

1.6.9.3.4. Metabolizmi i kolesterolit

Saponinat në përgjithësi merren nga organizmi i njeriut përmes ushqimit të pasur me glukozide ose përmes formave farmaceutike. Aktiviteti biologjik i mirëfilltë i saponinave akoma nuk është kuptuar qartë, megjithatë është vërtetuar tashmë se marrja e glikozideve triterpenike çon në uljen e sasisë së kolesterolit në gjak dhe në inde. Studimet “ in vivo “ vërtetuan faktin që mund të formohet një komplex kolesterol- glukoside triterpenike në traktin tretës duke ulur sasinë e kolesterolit të përthithur ose mund të kemi një veprim direkt të saponinave në metabolizmin e kolesterolit [42].

1.6.9.3.5. Veprim parandalues / trajtues i gjendjeve të ndryshme • Inflamim • Alkolizëm • Asimptomatik i gjendjeve pre dhe post-menopauzale

R. SHKRELI

25

• Sëmundje cerebrovaskulare dhe kardiovaskulare: hipertension dhe

koronaropati • Profilaksi dhe demencë • Dëmtime të rrezatimit ultraviolet (karcinoma e lëkurës) • Gastrite dhe ulçera gastrike e duodenale

1.6.9.3.6. Veprime specifike

Escina është vazoprotektor dhe antieksudativ. Saponinat e Radix Ononidis janë tonizuese dhe nxitëse, ato të Radix Luquiritiae janë antiulceroze etj. Meqënëse ngacmojnë indet dhe mukozat, saponinat nuk duhen injektuar në venë ose në lëkurë. Endoteli i apartit tretës ndryshe nga mukoza e hundës dhe e syve që janë të ndjeshme, ka qendresë ndaj ketij veprimi ngacmues. Sasi të pakta saponinash në mukozën e hundës shkaktojnë teshtitje. Kur bëhet pluhurosja e drogave saponike duhet të mbrohen sytë dhe rrugët e frymëmarrjes [21].

Sipas Hosttetmann & Marston 1995 preparatet tregtare bimore me saponina të cilat qarkullojnë më tepër janë paraqitur në Tabelën 1.1 [15].

Tabela 1.1. Preparatet më të rëndësishme bimore tregtare me përmbajtje saponinike

Nr Emërtimi në Latinisht Familja Përdorimi në mjekësi dhe industri

1 Sarsaparillae radix Smilacaceae Sifiliz, psoriazës, leprozë, antioksidant, prodhimin e birrës

2 Liquiritiae radix Fabaceae Agjent mukoaktiv në bronkite kronike, diuretike, digjestive, ëmbëlsuese dhe korrigjuese të shijes në industrinë farmaceutike

3 Hippocastani semen Hippocastanaceae Insufiçiencën kronike venoze 4 Hederae folium Araliaceae Mukoaktive,spazmolitike,

antiedematoze 5 Senegae radix Polygalaceae Bronkit kronik, astmë, emfizemë,

antiinflamator i hundës dhe fytit 6 Primulae radix Primulacaea Diuretike e lehtë, bronkite kronike 7 Asiaticoside Mackinlayaceae Antibakterial, antiviral,

antiinflamator dhe diuretik 8 Bupleuri radix Umbelliferae Antipiretik. Hepatiti kronik,

sindromi nefrotik dhe sëmundje autoimune

9 Gypsophila species Caryophyllaceae Diuretik dhe në bronkite 10 Quillaia bark Qillajaceae Industri ushqimore 11 Ginseng Araliaceae Nxitës në lodhjet fizike dhe

mendore, gonadotrop, tonike dhe afrodiziake

12 Eleutherococcus senticosus

Araliaceae Antiinflamator dhe antioksidant


Ndërsa sipas Skënderi G. Drogat me përmajtje saponinash që rriten në vendin tonë janë paraqitur në Tabelën 1.2 [43].

Tabela 1.2. Lista e Drogave me saponina që rriten në vendin tonë

Nr Lloji drogës Gjinia Emërtimi në shqip Sasia%

1 Bellis perennis Compositae Luledele ( lule) 5 2 Borago officinalis Boraginaceae Shaje mjekësore

(bar,lule) 5%

3 Bryonia alba Cucurbitaceae Stërkungull (rrënjë) 4 Eryngium campestre Umbelliferae Gjëmbardhë (rrënjë) 5 Tussilago farfara Compositae Thundërmushka (gjethe) 6 Hedera helix Araliaceae Urthi (gjethe) 2.5-6 7 Hyppocastani semen Hippocastanaceae Farë e gështenjës së egër 13 8 Polypodium vulgare Polypodiaceae Polipoda (rrënjë) 9 Primula veris Primulaceae Aguliçe (rrënjë, lule) 5-10 10 Sanicula europaea Umbelliferae Sanikulë (rrënjë) 11 Saponaria officinalis Silenaceae Skumbake (rrënjë) 2-5 12 Thymus vulgaris Labiatae Listër (bar) 13 Verbascum

densiflorum Scrophulariaceae Netull (lule) 2-3

14 Veronica officinalis Scrophulariaceae Veronikë (bar) 0.5-1.5 15 Viola odorata Violaceae Manushaqe (gjethe)

Nga kjo listë për studimin tonë përzgjodhëm dy nga drogat me saponina me përhapje më të gjërë në vëndin tonë:

1- Primula Veris (Cowslip) ose Aguliçe në shqip ( Figura 1.11 )

2- Hedera Helix (English Ivy) ose Urthi në shqip ( Figura 1.17.)

26

R. SHKRELI

1.7 BIMA PRIMULA VERIS

Figura 1.11. Pamje nga bima Primula veris

1.7.1. Klasifikimi shkencor

Mbretëria: Plantae (nënklasifikimi): Angiosperms (nënklasifikimi): Eudicots (nënklasifikimi): Asterids Rendi : Ericales Familja : Primulaceae Gjinia : Primula Lloji : P. Veris

Primula veris (Cowslip; syn. Primula officinalis Hill) është një bimë e lulëzuar e

gjinisë Primula. Kjo specie indigjene është gjetur kudo në zonat e buta të Europës dhe Azisë.

Edhe pse me mungesë kryesisht në zonat veriore të Skocisë veriperendimore rishfaqet në zonën më veriore Southerland dhe Orkney (Britani e Madhe) [44].

1.7.2. Etimologjia

Në Herbariumet e vjetra e gjejmë bimën të quajtur Bari Piter dhe Lule Çelësi lulet e varura jepnin përshtypjen e një tufe me çelësa, ëmblema e Shën Piterit [45]. Emri i zakonshëm “cowslip” vjen nga anglishtja e vjetër që do të thotë “jashtëqitje lope”, ndoshta për arsye se bima shpesh ndodhej dhe rritej mes plehit në kullotat e lopëve.

27


Megjithatë origjina e kësaj fjale është e fshehtë, sugjerohet gjithashtu se mund të

jetë nga “Cow's Leek,” leek i referohet fjalës “leac” nga gjuha Anglo-Saxone që ka kuptimin e fjalës “bimë” [46].

Aguliçja është shenja e parë e pranverës. Një tjetër mendim për emrin e saj është nga fjala latine "primis", që do të thotë e para, lulja e parë e pranverës dhe fundi i dimrit. Deri në shekullin e nëntëmbëdhjetë ishte një legjendë: personi që do prekte një shkëmb me një tufë aguliçesh do gjente rrugën për në mbreterinë e zanave në qoftë se ai do dinte numrin e saktë të aguliçeve. Në të kundërt nëse ngatërronte numrin do t`i ndodhnin disa telashe [47].

1.7.3. Emrat folklorike

Buzë kaltra, Barishtja Peter, Paigle, Peggle, Lule çelës, Çelësi i Parajsës, Filxhan Zane, Lepushka e vogël, Cruel, Tokëz, Palsywort, Vishnja e shkëmbinjëve, Lule Maji, Artetyke, Drelip, Arthritica, Cuy, Frauenchlussel, Çelësi i zonjave, Lippe, Paralysio [48].

1.7.4. Karakteristikat dhe vendndodhja

Primula veris është një bimë barishtore, e shkurtër në rritje dhe shumë - vjeçare e cila ka një rozetë 5-15 cm të gjatë dhe 2-6 cm të gjërë. Lulet me një ngjyrë të verdhë të thellë çelin në pranverë në mes të muajit prill dhe maj [49]. Ato janë në grupe prej 10-30 lulesh në një kërcell të vetëm me gjatësi prej 5-20 cm, secila lule ka një gjatësi prej 9-15 mm.

Frutat ndodhen në një kapsulë ovale ngjyrë kafe me gjatësi 1.5-2.5mm [50]. Karakterizohet nga një rizomë e vogël nga e cila dalin shumë rrënjë të holla dhe të shkurtra ( Figura 1.12.).

Figura 1.12 Karakteristikat e bimës së Aguliçes

1.7.5. Mbledhja Rrënjët mblidhen më mirë në vitin e tretë të rritjes. Lulet duhet të mblidhen pa

kaliksin e gjelbërt në periudhën mes Marsit dhe Majit. Rrënjët duhet të mblidhen para 28

R. SHKRELI lulëzimit ose në vjeshtë. Primula veris po bëhet gjithnjë e më e rrallë, për këtë arsye nuk duhet të mblidhet në mënyrë të pakontrolluar [51].

1.7.6. Përbërja kimike

Rizomat dhe rrënjët përmbajnë rreth 5-10% saponina triterpenike: acidi primulinik A (kryesisht me aglikonin protoprimulagenine) dhe rreth 3% glikozide fenolike (0.2-2.3%, vlerat më të larta në pranverë) me aglukone: Primulaverine; 2- hydroksi-5-methoksi- acid benzoik methyl ester-O-ksiloglukoside ( Figura 1.13 ) [52], dhe Primverine; 3- hydroksi-5-methoksi- acid benzoik methyl ester-O-ksiloglukoside ( Figura 1.14 ) [53] .

Figura 1.13. Primulaverinë

Figura 1.14. Primverinë

Acidi Primula I (PA I, e quajtur edhe primulasaponin 1) është në përmbajtje 1-6.5% (Figurën 1.15); është një nga saponinat kryesore të bimës Primula, saponinë triterpenoide me një varg sheqeror (monodesmoid) që konsistojnë në D-glukozë, D-galaktozë, D-acid glukuronik, dhe L-rhamnozë të lidhura tek atomi C3 i aglikonit protoprimulagenin A ( Figura 1.16) [54].

29


Figura 1.15. Primulasaponin ( PA I )

Figura 1.16. Protoprimulagenin ( Aglikoni i PA I ) Rrënjët gjithashtu përmbajnë heterozide të cilat gjenerojnë esenca si

primverozide dhe primulaverozide të cilat nëse hidrolizohen japin si aglikon esterin metilik të acidit mete-ksisalicilik, një enzimë primveraza, flavonoide, amidon.

Lulet e aguliçes përmbajnë saponina, flavone (3%): duke përfshirë rutin, kaempferol-3-O-rutinoside, isorhamnetin-3-O-glucoside; isorhamnetin rhamnosyl robinoside, isorhamnetin robinoside, isorhamnetin rutinoside, kaempferol robinoside, limocitrin-3-O-glucoside, quercetin gentiobioside, quercetin-3-O-glucoside, quercetin robinoside, kurse gjethet përmbajnë sasi të konsiderueshme vitamine C (rreth 3-5.8% në gjethet e freskëta) gjithashtu dhe β-karoten [55].

1.7.7. Vetitë farmaceutike dhe përdorimi terapeutik

30

• Saponinat triterpenike të cilat gjenden tek rizomat dhe rrënjët kanë veti ekspektorante dhe sekretolitike. Si rrjedhim drogat që përmban aguliçja përdoren kundër të ftohurit, si nxitës të nxjerrjes së gëlbazës nga rrugët e frymarrjes, kunder enfizemës së mushkërive dhe bronkiteve akute dhe kronike [56].

R. SHKRELI

31

• Primula është një bar sedativ dhe relaksues, i indikuar në gjendje të tensionuar dhe në çrregullime nervore. Lulet, të cilat përmbajnë edhe pjesën më të madhe të vajit esencial të njohur si ‘primula camphor’ indikohen në pagjumësi dhe tension nervor. Përbërësi aktiv kryesor janë flavonoidet, të cilat japin efekt antiinflamator dhe antispazmik. Lulet gjithashtu njihen për trajtimin e fruthit, një pomadë e përgatitur prej tyre jep lehtësim për djegiet nga dielli [57].

1.7.8. Preparatet bimore të drogës Primula Veris Sipas EMEA-s ( 7 Shtator 2007) Doc-Reef. HMPC 143370/ 2006 [58],

preparatet bimore të kësaj droge me traditë përdorimi janë si më poshtë:

A- Ekstrakt i thatë (3-9:1), tretësi i ekstraktimit etanoli 40-50 % (v/v)

Farmakopea Austriake (ÖAB) B- Ekstrakt i lëngët (1:1), tretësi i ekstraktimit etanoli 70% (m/m) C- Ekstrakt i lëngët (1:2.0-2.5), tretësi i ekstraktimit etanoli 70% (v/v) D- Tinkturë (1:5), tretësi i ekstraktimit etanoli 70 % (v/v) E- Ekstrakt i butë (5-10:1), tretësi i ekstraktimit uji F- Ekstrakt i butë (1-4:1), tretësi i ekstraktimit etanoli 20-55% (v/v) G- Ekstrakt i butë (6-10:1), tretësi i ekstraktimit metanoli/uji/tretësirë amoniumi 10% (50.0/49/0.5) H- Ekstrakt i butë (6-10:1), tretësi i ekstraktimit metanoli 50%


32

Preparatet duhet të jenë të specifikuara si produkte të përfunduara dhe dozimi i

tyre sipas mënyrës së pregatitjes dhe llojit të tretësit për grup-mosha të ndryshme jepen sipas Tabelës 1.3 [58].

Tabela 1.3. Prezantimi i dozave të vetme dhe atyre ditore pë ekstrakte të

ndryshme të Primula Veris në fëmijë nën 14 vjeç dhe të rritur mbi 14 vjeç.

Pregatitjaekstraktit bimor

Doza vetme Doza ditore Fëmijë nën

14vjeç Rritur mbi

14vjeç Fëmijë nën

14 vjeç Rritur

mbi 14 vjeç

A Ekstrakt i thatë (3-9:1),etanol 40-50%

- 0.1 – 0.2 g - 0.3 – 0.6 g

B Ekstrakt i lëngët (1:1),etanol 70% - 0.5 g - 1.5 g C Ekstrakt i lëngët (1:2.0-2.5), etanol 70%

0.33 g 0.5 g 20pika - 0.6 g

1.0 g 1.5 g 80 pika-2.4 g

D Tinkturë (1:5), etanol 70% 0.3 - 0.5 ml 0.5 – 1 g 0.9 - 1.5 ml 1.5 – 3 g E Ekstrakt i butë (5-10:1), ujë - 0.2 – 0.5 g - 0.5 – 1.0 g F Ekstrakt i butë (1-4:1), etanol 20-55%

0.12 g 0.2 – 0.5 g 0.35 - 0.5 g 0.5 – 1.0 g

G Ekstrakt butë (6-10:1), metanol/uje/tre. amoniumi 10%

- 22.5 mg - 67.5 mg

H Ekstrakt i butë (6-10:1), metanol 50%

- 0.2 – 0.5 g - 0.5 – 1.0 g

Nuk rekomandohet përdorimi i këtyre ekstrakteve të kësaj droge në fëmijët nën 4 vjeç Kohëzgjatja e mjekimit është retth 7 ditë

R. SHKRELI

1.8. BIMA HEDERA HELIX

Figura 1. 17. Gjethet e bimës Hedera Helix 1. 8.1. Klasifikimi shkencor:

Mbretëria: Planetae Klasa : Angiosperms Rendi: Apiales Familja: Araliaceae Gjinia: Hedera Specia: Hedera Helix (Hedera Spirale)

Hedera Helix është një bimë kacavjerrëse me gjelbërim të përhershëm e cila

rritet në Evropën Përendimore, në Azinë Perëndimore si dhe në Shtetet e Bashkuara të Amerikës [59]. Në vendin tonë ajo është e përhapur kudo; gjendet në shkëmbinj, në mure dhe në drurë.

1.8.2. Të dhëna historike mbi përdorimin mjekësor të gjetheve të urthit Më 1938 Madaus theksoi përdorimin e gjetheve të urthit që nga koha e

Hipokratit. Në literaturën e shekullit 16-të përshkruhen përdorimet e ndryshme të urthit, si: në dizenteri dhe për efektin emenagog në disfunksionet e bilës dhe të mëlçisë [60].

Më 1961 Steinmetz përcaktoi faktin që në doza të mëdha gjethet e urthit kanë efekt vdekjeprurës ndërsa në doza terapeutike kishin efekt stimulues në bronkitet kronike, në katarret kronike dhe sidomos në kollën e njomë. Në doza të vogla gjethet e urthit kanë efekt vazodilatator ndërsa në doza të mëdha vazokonstriktor [61].

1.8.3. Emrat folklorike

Në Gjermani: Efeubätter, Rankenefeu, Totenranke, në Angli: English Ivy, Common Ivy, Woodbind, Bindwood, në Francë: Lierre à cautère, Lierre commun,

33


Lierre des poètes, në Itali: Edera, Ellera, në Spanjë: Hiedra, në Poloni: Bluszcz, në Rusi: Pluszcz, në Suedi: Murgröna, në Hungari: Borostyán [62].

1.8.4. Karakteristikat dhe vendndodhja Ajo është një bimë shumëvjeçare me formë liane e cila rritet nga 3 deri në 50

metra. Gjethet janë të gjelbërta, me formë pëllëmbore me 3 deri në 5 vriguj trekëndore ( Figura I.18). Lulet lulëzojnë nga fundi i verës deri në fund të vjeshtës dhe renditen në ombrella të thjeshta [63]. Kjo bimë grumbullohet në periudhën e lulëzimit dhe thahet në vende të ajrosura dhe pa lagështirë.

Figura 1.18. Forma pëllëmbore e gjetheve Hedera Helix ( Urthi)

1.8.5. Mbledhja Mbledhja e gjetheve të urthit kryhet në pranverë.

1.8.6. Përbërja kimike 1. Rreth 2.5-6% saponina triterpenike bidesmozidike me pjesë të aglukonit: Hederageninë B (Figura 1.19), D dhe në sasi më të mëdha rreth 2.5% hederageninë C të cilat lidhen me pjesë sheqerore në C28 [64].

R1 – β-D-Glu- β-D-Glu- α-L-Rha R2 - CH3

Figura 1.19.. Struktura e Heteracoside B

34

R. SHKRELI

2. Sasi më të vogla të saponinave triterpenike monodesmozide, të tilla si: α- hederin (Figura 1.20) dhe hederageninë- 3-O-ß-D-glucoside , të cilat prodhohen gjatë kohës së tharjes së gjetheve nga saponinat bidesmoside përmes shkëputjes së një grupi sheqeri në pozicionin C28 [65].

Figura 1.20. Struktura e α –Hederinës

3. Saponina kryesore në gjethet e urthit është: Hederacoside C e paraqitur në Figurën 1. 21; më pak gjenden ato B, D, E, F, G, H dhe I në raportet: 1000 : 70 : 45 : 10 : 40 : 15 : 6 : 5.

4. Flavonoide, të tilla si: Quercetin dhe Kaempherol duke përfshirë edhe derivatet e tyre: 3-O-Rutinoside dhe 3-O-Glucoside ( = Izoquercitrin dhe Astragalin ).

5. Coumarina 6. Derivate të acidit kafeik dhe fenole; acidi kafeik dhe acidi

dihydroksibenzoik. 7. Phytosterole: Stigmasterol, sitosterol, kolesterol dhe campesterol [66].

Figura 1.21. Struktura e Heteracoside C

35


36

1.8.7. Vetitë farmaceutike dhe përdorimi terapeutik 1.8.7.1. Spazmolitik dhe bronkodilatator Nga testimi “in vitro” i aktivitetit antispazmodik të ekstraktit të thatë të Hedera

Helix (DER 6:1 me tretës etanol 30%) u pa që efikasiteti i 1 mg papaverine ishte i barabartë më 169 mg Hederacoside C, 18 mg α–Hederin dhe 21 mg të aglukoneve Hederageninë. α–Hederina në përqëndrimin plazmatik 0.66 µM shfaq efektin simpatomimetik në receptorët ß2 [67].

1.8.7.2. Sekretolitik Efikasiteti i ekstraktit të thatë të gjetheve të urthit njihet nga autoritetet gjermane

në monografitë e tyre përkatëse për mjekimin e kollës nëpërmjet hidratimit dhe largimit të mukusit të formuar, duke përmirësuar aftësinë respiratore në sëmundjet bronkiale respiratore kronike [68]. Efekti sipërfaqësor i këtyre komponimeve mund të ndihmojë në hidratimin lokal të mukusit në bronke. Gjithashtu mund të jetë e mundur që jo vetëm saponinat por edhe vajrat volative mund të ndihmojnë në këtë efekt të saponinave [69].

1.8.7.3. Antimikrobik

Një përzierje e saponinave të ekstraktuara nga gjethet e urthit shfaqin një aktivitet antimikrobial kundër:

• Bakterieve gram-pozitive: Bacillus pp., Staphylococcus spp., Enterococcus spp., Streptococcus spp. Përndrimi minimal frenues është 0.3- 1.25 mg/ml [70].

• Bakterieve gram-negative: Salmonella spp., Shigella spp., Pseudomonas spp., Escherichia Coli, Proteus Vulgaris. Përqëndrimi minimal frenues është 1.25- 5 mg/ml [71].

1.8.7.4. Antiinflamator Nga provat “in vivo” në kafshë është vërtetuar se një dozë orale prej 100 mg/kg

peshë e hederasaponinave shkaktonte një frenim të edemave me 20-37%, ky frenim ishte më pak i dukshëm sesa ai që shkaktonte indometacina ose hidrokortizoni [72].

1.8.7.4.a. Në inflamacionet akute Autorët testuan efektet antiinflamatore në fazën akute në minj të një ekstrakti të

thatë të saponinave ( DER 10: 1 me etanol 80% v/v ), të një hedereasaponine të purifikuar dhe të indometacinës. Më efektiv ishte indmetacina (89.2%) dhe më pas vinte saponina e purifikuar me një dozë 100-200 mg.kg peshë (77%) [73].

Ndërsa në inflamacionet kronike, indometacine ishte më efektive me 66% të efektit, ekstrakti i thatë me 60% dhe në fund ishte saponina e purifikuar me 49% të efektit [74].

R. SHKRELI

37

1.8.7.4.b. Në inflamacionet kronike Një provë tjetër “in vivo” u krye në minj me 20 mg/kg peshë të dhënë nga goja

respektivisht me alfa-hederin, hederacoside C dhe me indometacinë. Në fazen akute indometacina ishte efektive ndërsa dy hederasaponinat nuk ishin të tilla. Në fazën e dytë të inflamacionit akut indometacina ishte më tepër efektive, hederacoside C ishte më pak e tillë, ndërsa alfa-hederin nuk paraqiste efekt antiinflamator [75].

1.8.7.5. Antiviral, Antimikotik dhe Antihelmintik 1.8.7.6. Anti-eksudativ dhe Cytostatik, në provat “in vivo” në kafshët

eksperimentale. 1.8.7.7. Për përdorim të jashtëm, në plagë, anticelulit. 1.8.7.8. Në Homeopati, kundër rakitizmit [76].

1.8.8. Preparatet bimore të Hedera Helix Në përputhje me referencën (EMEA 2005) [77], lista e produkteve të liçensuara

mjekësore me origjinë bimore të bimës Hedera Helix që qarkullojnë në vendet anëtare të Komunitetit Europian jepet sipas Tabelës 1.4.

Tabela 1.4. Lista e produkteve të specifikuara për marketim në vendet anëtare të

Komunitetit Europian ANETAR

KOMUNITETIT EUROPIAN

PRODUKTET STATUSI

Austria Alpinamed® Luuef - Ebeu® Efeublātter ABC® Prospan®

MA 2005 MA 2005 MA 2002 MA 2000

Rebublika Ceke Ekstrakt lëngët 1: 10 MA 2000 Danimark Kombinim ekstraktesh të lëngëta MA 1999 Estoni Hedelix®

Prospan® MA 2002 MA 1999-2004

Gjermani Ekstrakte me konsistencë të ndryshme, me tretësa të ndryshëm

MA 1976-2001

Lituani Ekstrakte të buta me tretës të ndryshëm MA 1995-1999 Poloni Hedelix®

Prospan® Hederoin®

MA 2000 MA 2000 MA 2001

Sllovaki Ekstrakte me konsistencë të ndryshme MA 1999-2007 Spanjë Ekstrakt i thatë me saponina MA 2001 Slloveni Shurupe dhe tableta me ekstrakte të thata MA 2000

! MA- Marketing Authorisation


38

Ekstraktet bimore të autorizuara për marketing janë si më poshtë [78]: 1. Ekstrakt i thatë (4-8: 1), solvent ekstraktimi etanol 30% m/m 2. Ekstrakt i thatë ( 5-7.5: 1), solvent ekstraktimi etanol 30% m/m 3. Ekstrakt i thatë (5-8: 1), solvent ekstraktimi etanol 30% m/m 4. Ekstrakt i thatë (6-7: 1), solvent ekstraktimi etanol 40% m/m 5. Ekstrakt i thatë (3-6: 1), solvent ekstraktimi etanol 60% m/m 6. Ekstrakt i butë (2.2-2.9: 1), solvent ekstraktimi etanol 50% v/v: propilenglikol (98:2) 7. Ekstrakt i lëngët (1: 1), solvent ekstraktimi etanol 70% v/v

R. SHKRELI

39

II. PJESA EKSPERIMENTALE


2. METODIKA DHE APARATURA 2.1. Mbledhja, pastrimi nga lëndët e huaja dhe tharja e drogave të marra për analizë. Për studim tonë u morën për analizë të saponinave dy lloje drogash të cilat u

mblodhën dhe u siguruan në Qershor 2010 (periudha optimale e mbledhjes) paraqitur në Figurat 2.1 dhe 2.2 nga “FILIPI. COMPANY” Laç – Albania, e krijuar më 1991 e cila është e specializuar në fushën:

a- grumbullim të lëndëve të para të llojeve të ndryshme të bimëve aromatike mjekësore

b- pregatitjen e tyre për proçeset e mëtejshme të prodhimit, siç janë: seleksionimi, manipulimi dhe pastrimi, tharja natyrale dhe jonatyrale, distilim, ambalazhim të kualiteteve të ndryshme, si: herba, folia, fructus, flores, vajrave esencialë të gjitha për eksport në disa tregje Europiane dhe te Shteteve të Bashkuara të Amerikës [79].

Figura 2.1. Pamja e jashtme e gjetheve të Urthit ( Hedera Helix Leaf )

Figura 2.2 Pamja e jashtme e rrënjëve të aguliçes ( Primula Veris Root )

40

R. SHKRELI

2.2. Pastrimi nga përzierje të huaja. Pas mbledhjes, si përpunim u krye pastrimi nga përzierjet e huaja, të tilla si: • Pjesët e vetë bimës, por që nuk i përkasin organit të caktuar si edhe pjesët

e çngjyrosura ose të nxira të vetë organit përkatës • Pjesët e bimëve të tjera • Lëndët minerale: pluhuri, rëra, gurët • Pastrimi mund të përsëritet pas tharjes vetëm për pjesët e çngjyrosura ose

të nxira. 2.3. Tharja natyrore e drogave. Gjethet e urthit dhe rrënjët e aguliçes u hapën në tavolina dhe u lanë të thahen

në temperaturën e ambjentit 20° – 40°C për një periudhë kohore të nevojshme gjerisa materiali të bëhej i thyeshëm [80].

Koha e nevojshme për tharjen dhe humbjen e organeve në peshë paraqiten në

Tabelën 2.1 Tabela 2.1. Koha e tharjes dhe humbja në peshë për organet e bimëve

Organi i bimës Koha e tharjes (ditë) gjatë verës

Koha e tharjes (ditë) gjatë vjeshtës

Humbja në peshë

1- Gjethet e Urthit 3 - 8 10 - 14 4.5 - 5.3 herë 2- Rrënjët e Aguliçes 14 - 21 21 - 30 3 - 3.5 herë

2.4. Standartizimi i bimëve mjekësore Të dyja drogat mjekësore të marra për analizë përshkruhen në Farmakopenë

Angleze 2007, ku jepen të dhëna të sakta rreth: 2.4.1. Përcaktimit të lagështisë, përmbajtjes së ujit

(meqënëse mosrespektimi i saj shkakton dëmtimin e drogës gjatë ruajtjes) Peshohen paraprakisht rreth 2 - 5 g të drogës ( gjethet e Urthit dhe rrënjët e

Aguliçes) dhe vendosen në një pezafiltër të tharë në termostat dhe të peshuar më parë. Më pas droga thahet në termostat në 100 - 105°C për 2 orë. Tharja përsëritet

derisa dy peshime të njëpasnjëshme të mos kenë diferencë më tepër se 5 mg. Llogaritet humbja në peshë në mg për 100 g të drogës së marrë për analizë [81]. Për Hedera Helix humbja në peshë duhet të jetë jo më tepër se 10% e përcaktuar

në 1.000 g droge të pluhurizuar në 105°C për 2 orë [82].

41


42

Për Primula Veris humbja në peshë duhet të jetë jo më tepër se 10% e përcaktuar në 1.000 g drogë të pluhurizuar në 105°C për 2 orë [82].

2.4.2. Përmbajtjes së lejueshme të hirit ( hirit total, hirit të patretshëm në acid klorhidrik dhe hirit të tretshëm në ujë), i

cili lejon zbulimin e rërës dhe të përzierjeve të tjera minerale

2.4.2.1. Përcaktimi i Hirit Total Rreth 1.0 g drogë e pluhurizuar vendoset në mënyrë uniforme në një kroxholë

porcelani të tharë paraprakisht në termostat në 100 - 105°C për 1 orë, dhe më pas të kalcinuar deri në peshë konstante në 600 ± 25°C në furrën mufël. Pas çdo kalçinimi kroxhola ftohet në eksikator. Proçesi i kalçinimit vazhdohet deri në arritjen e një peshe konstante [83].

Sasia në përqindje e hirit total në drogën përkatëse llogaritet me diferencën në

peshë ndërmjet kroxholit së bashku me drogën para dhe pas djegies. Për Hedera Helix maksimumi i përqindjes së hirit total duhet të jetë 10% [82]. Për Primula Veris maksimumi i përqindjes së hirit total duhet të jetë 9% [82]. 2.4.2.2. Përcaktimi i Hirit të patretshëm në HCL dhe i Hirit të tretshëm në Ujë

Në sasinë e hirit total u shtuan rreth 15 – 20 ml HCL i holluar, u përzien mirë dhe përmbajtja u filtrua. Letra e filtrit së bashku me mbetjen e patretshme u ridogjën dhe u peshuan pas ftohjes. Diferenca në peshë e kroxholit para dhe pas trajtimit me HCL llogarit sasinë e hirit të patretshëm në HCL.

Në sasinë e hirit total u shtuan rreth 15 – 20 ml ujë i distiluar, u përzien mirë dhe permbajtja u filtrua. Letra e filtrit së bashku me mbetjen e patretshme në ujë u ridogjën dhe u peshuan pas ftohjes. Diferenca në peshë e kroxholit para dhe pas trajtimit me ujë llogarit sasinë e hirit te tretshëm ne ujë. Diferenca ne peshë ndërmjet hirit total dhe atij te tretshem ne ujë llogarit sasinë e hirit të tretshëm në ujë.

2.5. Provat cilësore dhe identifikimi i saponinave në droga. 2.5.1. Kromatografia në shtresë të hollë 2.5.1.1. Kromatografia në shtresë të hollë për Hederasaponinat U ekstraktuan 0.50 g drogë me 50.0 ml metanol me metodën e reflux-

kondensatorit në banjo uji në temperaturë 60°C ± 0.1 për 30 minuta. Pas ftohjes ekstrakti u filtrua.

Tretësira referencë: Tretëm 1.0 mg Heteracoside C në 1.0 ml metanol. Pllaka e përdorur: Pllakë TLC - Silikagel R Faza e lëvizshme: acid formik anhidër, metanol, aceton, acetat etili (4/20/20/30 V/V/V/V) Aplikimi: 20 µl në formë bande 15 mm Shtegtimi: 12 cm

R. SHKRELI

43

Tharja: 100 - 105°C Dedektimi: Me tretësirën alkolike të acidit sulfurik. Pllaka thahet në 110°C për

10 minuta. Rezultati merret në zonen e dukshme të dritës [82]. 2.5.1.2. Kromatografia në shtresë të hollë për Primulasaponinat

U ekstraktua 0.10 g drogë me 10.0 ml etanol 70° me metodën e reflux – kondensatorit në banjo uji në temperaturë 60°C ± 0.1 për 15 minuta. Pas ftohjes ekstrakti u filtrua.

Tretësira referencë: Tretëm 10.0 mg Primulacid në 1.0 ml etanol 70° (V/V) Pllaka e përdorur: TLC Silikagel F254-R Faza e lëvizshme: acid acetik glacial, ujë i distiluar, butanol ( 10/ 40/ 50 V/V/V) Aplikimi: 20 µl në formë bande 15 mm Shtegtimi: 12 cm Tharja: 100 – 105°C Dedektimi: Kryhet në gjatësinë e valës λ = 254 nm [82]. 2.5.2. Aftësia për të shkumëzuar Saponinat kanë veti të ulin tensionin sipërfaqësor të ujit kur treten në të, prandaj

ato me tundje shkumëzojnë. 2.0 ml ekstrak të drogave tunden me 1.0 ml ujë të distiluar në epruveta

përkatëse. Prania e shkumes së qëndrueshme për disa sekonda tregon praninë e saponinave

[84]. 2.5.3. Reaksioni i Libermann – Burchard për dallimin e saponinave triterpenike

Rreth 6 pika anhider acetik shtohen në 2 – 3.0 ml ekstrakt droge. Shtohen 2 pika acid sulfurik i përqëndruar (H2SO4 cc) Përzihen mirë. Pas disa minutash ndryshimi i ngjyrës në të kuqe të purpurt

tregon praninë e saponinave triterpenike [85]. II.5.4. Hemoliza Vetia e saponinave për të formuar lidhje me kolesterolin e membranës së

eritrociteve shfrytëzohet për zbulimin e saponinave. Kjo sjell çarjen e rruazave të kuqe të gjakut dhe hemolizë.

Në një xham sahati hidhen disa pika gjak i freskët viçi. Hidhen 3 - 4 pika ekstrakt droge dhe përmbajtja mbulohet po me xham sahati. Brenda pak minutash vërehet nje zonë e çngjyrosur në vendet e pikimit të ekstraktit, kjo si rezultat i pranisë së saponinave [85].


II.6. Përcaktimi sasior i saponinave në drogat përkatëse. Ekstraktet e lëngëta nga drogat përkatëse u përgatitën sipas rekomandimit të

EMEA-s (European Medicines Agency / Evaluation of Medicines for Human Use) London 14/01/2010 dokumenti referencë EMA/ HMPC 289432/2009.

1. Ekstrakti i lëngët i Hedera Helix folium (1:1) përdoret me pika nga goja

dhe ka si tretës etanolin 70% (V/V). 2. Ekstrakti i lëngët i Primula Veris Radix (1:1) përdoret po ashtu me pika

nga goja dhe ka si tretës etanolin 70%. Për përftimin e ekstrakteve të lëngëta nga drogat e marra në shqyrtim u përdorën

katër metoda ekstraktimi [87]: 1. Ekstraktimi me metodën me Reflux- Kondensator 2. Ekstraktimi me metodën me Ngrohje dhe Përzierës Magnetik 3. Ekstraktimi me anë të aparatit me Ultratinguj 4. Ekstraktimi me anë të metodës me Ngrohje në banjo uji

2.6.1. Metoda parë e ekstraktimit: Ekstraktimi me aparatin Reflux - Kondensator

30 ± 0.05g gjethe urthi dhe 30 ± 0.05g rrënjë aguliçeje u grimcuan deri në

shkallën e duhur (për rrënjët u përdor grimcues me thika) dhe u njomën me 5 ml alkol 70% (v/v) për rreth 2 orë.

Më pas sasitë e drogave të njomura kalohen në një elenmajer 300 ml ku shtohen 30 ml alkol 70% (v/v), raporti 1:1 [88, 58]. Drogat ekstraktohet me anë të aparatit me Refluks dhe Kondensim të tretësit për rreth 30 ± 1 minuta në temperaturën 30 ± 2°C. Filtrohen me pambuk, pastaj me letër filtri Macherey-Nagel 79-1 ɸ 125 mm (Figura 2.3).

Figura 2. 3. Ekstraktimi i drogave me aparatin Reflux- Kondensator 44

R. SHKRELI

2.6.2. Metoda e dytë: Ekstraktimi me metodën e Macerimit në Temperaturë në prani të Përzierësit Magnetik

30 ± 0.05g gjethe urthi dhe 30 ± 0.05g rrënjë aguliçeje u grimcuan deri në

shkallën e duhur (për rrënjët e aguliçes u përdor grimcues me thika) dhe u njomën me 5.0 ml alkol 70% (v/v) për rreth 2 orë.

Më pas sasitë e drogave të njomura kalohen në një elenmajer 300 ml me tapë të smeriluar ku shtohen 30 ml alkol 70% (v/v), raporti 1:1 [88, 58]. Drogat lihen për 30 ± 1 minuta nën veprimin e përzierësit magnetik në temperaturën 30 ± 2°C në banjo uji. Filtrohen me pambuk në të ngrohtë, pastaj me letër filtri Macherey-Nagel 79-1 ɸ 125 mm ( Figura 2.4).

Figura 2. 4. Ekstraktimi i drogave me Macerim në Temperaturë në prani të Përzierësit Magnetik

2.6.3.Metoda e tretë: Ekstraktimi me anë të aparatit me Ultratinguj 30 ± 0.05g gjethe urthi dhe 30 ± 0.05g rrënjë aguliçeje u grimcuan deri në

shkallën e duhur (për rrënjët e aguliçes u përdor grimcuesi me thika) dhe u njomën me 5 ml alkol 70% (v/v) për rreth 2 orë.

Më pas sasitë e drogave të njomura kalohen në një elenmajer 300 ml me tapë të smeriluar ku shtohen 30 ml alkol 70% (v/v), raporti 1:1 [88, 58]. Drogat lihen 30 ± 1 minuta për ekstraktim në aparatin me Ultratinguj KQ 3200 E në temperaturën 30 ± 2°C me një frekuencë 20-2000 kHz. Filtrohen me pambuk në të ngrohtë, pastaj me letër filtri Macherey-Nagel 79-1 ɸ 125 mm ( Figura 5.5).

45


Figura 2.5. Ekstraktimi i drogave me Aparat me Ultratinguj 2.6.4. Metoda e katërt: Ekstraktimi me anë të macerimit në banjo uji 30 ± 0.05g gjethe urthi dhe 30 ± 0.05g rrënjë aguliçeje u grimcuan deri në

shkallën e duhur (për rrënjët e aguliçes u përdor grimcuesi me thika) dhe u njomën me 5 ml alkol 70% (v/v) për rreth 2 orë.

Më pas sasitë e drogave të njomura kalohen në një elenmajer 300 ml me tapë të smeriluar ku shtohen 30 ml alkol 70% (v/v), raporti 1:1 [88, 58]. Drogat lihen 30 ± 1 minuta për ekstraktim në banjo uji në temperaturën 30 ± 2°C. Filtrohen me pambuk në të ngrohtë, pastaj me letër filtri Macherey-Nagel 79-1 ɸ 125 mm ( Figura 2.6).

Figura 2.6. Ekstraktimi i drogave me anë të macerimit në banjo uji Pas përgatitjes së ekstrakteve bëmë përcaktimin sasior te saponinave përkatëse

me anë të Metodës HPTLC Scanner, shpjegimin dhe detajimin e të cilës e kemi bërë në pikën 2.7.

Për përgatitjen e formulimit përfundimtar me saponina vepruam sipas raportit të fundit të Agjensisë Europiane Mjekësore:

46

R. SHKRELI

47

• Forma farmaceutike e lëngët e cila përdoret me pika nga goja nga gjethet e Hedera Helix ka një përmbajtje: 50 ml tretësirë (47.9 g) përmbajnë 7.5g ektrakt të lëngët të përgatitur me secilën nga metodat e mësipërme [88].

Mënyra e përdorimit

3 x 20 – 25 pika ( 300mg drogë në ditë ose 0.3g ekstrakt të lëngët) në ditë për të rriturit

• Forma farmaceutike e lëngët e cila përdoret me pika nga goja nga

rrënjët e Primula Veris ka një përmbajtje: 50 ml tretësirë përmban 5 g ekstrakt të lëngët të përgatitur me secilën nga metodat e mësipërme [58].

Mënyra e përdorimit

3 x 0.5g drogë (5 ml tretësirë) në ditë për të rriturit

Për të parë qëndrueshmërinë e saponinave në përgatesat ekstraktive në formë pikash nga goja në kushte të ndryshme ruajtjeje dhe ambalazhimi vepruam në këtë mënyrë:

Tretësirat e përftuara u ambalazhuan në dy lloje shishesh ambalazhi: 1. Shishe qelqi pa ngjyrë 2. Shishe qelqi me ngjyrë

Ruajtja e tretësirave ekstraktive u krye në dy ambjente: 1. Kushte te ambjentit të hapur 2. Kushte frigoriferike

Koha e ruajtjes ishte 2 javë [15]. Gjithashtu për parashikimin e qëndrueshmërisë të saponinave u krye edhe prova

e “Vjetërimit të Përshpejtuar ose të Sforcuar” ose “Stress Testing” . Rritja e temperaturës, në përgjithësi e përshpejton proçesin e shpërbërjes dhe

duke patur parasysh që ky është një nga faktorët më të rëndësishëm të shpërbërjes, studimi i tij bëhet duke vrojtuar efektin që shkakton rritja e temperaturës.

Krahas temperaturës, barnat ju nënshtrohen edhe kushteve të tjera të skajshme, të papërshtatshme për ruajtje, si: mbajtja në dritë, në lagështi, ndryshimit të pH-it, veprimit të lëndëve oksiduese etj [89].

Qëllimi i testeve të përshpejtuara është:

• Përcaktimi i përndryshueshmërisë të substancës aktive të barit ose i produktit përfundimtar të barit nën ndikimin e faktorëve mjedisorë të tillë si:

- Temperatura - Drita - Lagështia


• Përcaktimi i një periudhe ritestimi për substancën aktive të barit ose kohën në të cilën vetëm gjysma e sasisë së barit në formulim është aktive.

• Parashikimi dhe rekomandimi i kushteve të ruajtjes së barit [90]. Ekstraktet në ambalazhet përkatëse u mbajtën në Aparatin e Testeve të

Përshpejtuara në Profarma ( Figura 2.7) për një periudhë kohore prej 1 muaji:

Figura 2.7 Stress Testing Apparatus

Kushtet e ruajtjes ishin: T = 40°C, RH = 60% [91]

2.7. Përcaktimi sasior i Hedera dhe Primulasaponinave me anë të Metodës

High-Preassure- Thin- Layer- Chromatography (METODA HPTLC SCANER)

Metodat e testimeve fiziko-kimike të cilat janë paraqitur në Tabelën 2.2. për

identifikim dhe përcaktim sasior të lëndëve me origjinë bimore janë rritur së tepërmi këto vitet e fundit.

High-performance thin-layer chromatography (HPTLC) zbatohet si një metodë me një vlerë kosto - efikasitet relativisht të lartë dhe që përshtatet në mënyrë unike për përcaktimin cilësor dhe sasior të përbërësve në një material bimor. Kjo metodë përdoret edhe si test stabiliteti për principet aktive dhe produktet e përfunduara të tyre [91].

HPTLC jep të dhëna mbi ndryshimet e mundshme të principeve aktive bimore gjatë afatit të ruajtjes në kushte të ndryshme të ruajtjes së tyre.

48

R. SHKRELI

Tabela 2.2. Teknikat kromatografike të përdorura në analizën e drogave bimore

Teknikat kromatografike Lloji Përmasat Sasia mostrës (µl)

Kollona kromatografike

GC LC

1-4 m 1.5- 25 cm

1-10 5-25

Kapilari kromatografik

GC LC

30-90 m 5-30 cm

< 1 1-5

Kromatografi planare

TLC HPTLC Leter

20x20 cm 20x10 ,10x10 cm 20x20 cm

5-50 0.1-5 5-10

2.7.1. Avantazhet e HPTLC [93]: • Rezultate të dukshme • Thjeshtësi • Analizë kromatografike të disa përbërësve • Rezultate të shpejta • Fleksibilitet • Përdorim të një pllake të vetme • Dedektim të shumëfishtë • Kosto- Efikasitet

HPTLC ka epërsi ndaj metodave të tjera kromatografike, sepse ajo kryen

identifikimin dhe përcaktimin sasior të disa principeve aktive në ekstrakt pa qënë e nevojshme ndarja e tyre në gjendje të pastër:

• Shpeshherë ndarja e përbërësve në ekstraktet bimore është shumë

e vështirë, biles e pamundur për shkak të teknikave pak të njohura të ndarjes së tyre

• Në shumicën e rasteve informacioni rreth përbërjes kimike të bimës dhe rreth përmbajtjes në ekstrakt është i limituar

• Kosto relativisht e lartë në ndarjen e përbërësve [94]

49


HPTLC përdoret në disa fusha ( Figura 2.8) [95]

Figura 2.8. Fushat ku zbatohet teknika e HPTLC

Aplikime klinike

• Lipidet • Metabolizëm • Drug Screening • Kontroll dopingu

Kontrolli ushqimor

• Kontroll cilësie • Vitaminat • Pesticidet • Teste stabiliteti

Aplikime farmaceutike

• Kontroll cilësie • Testi i uniformitetit të përmbajtjes • Kontrolli i pastërtisë • Teste të qëndrueshmërisë

Produkte bimore

• Identifikim • Teste stabiliteti • Përcaktim sasior • Kontroll pastërtie

Produkte kozmetike

• Identifikim të përbërësve • Identifikim konservuesish dhe

ngjyruesish • Screening për substanca të palejuara

Produkte industriale

• Optimizim proçesesh • Monitorim proçesi • Kontroll pastërtie

Aplikime mjeko-ligjore

• Dedektim dokumentesh te fallsifikuara • Helmime të mundshme • Analizë të lëndëve ngjyruese

Kontrolli mjedisor

• Uji • Toka • Analizë e mbetjeve

50

R. SHKRELI

Scanner 3 CAMAG përdoret për vlerësimin densitometrik të kromatografisë në

shtresë të hollë (Figura 2.9)

Figura 2.9. Aparati HPTLC- Scanner CAMAG

DENSITOMETRIA realizon dedektimin e substancave të ndara në pllakën

kromatografike të TLC përmes piqeve kromatografike dhe përdoret për vlerësimin cilësor dhe sasior të lëndëve me origjinë bimore.

HPTLC SCANER është metoda më e avancuar për vlerësimin densitometrik të

kromatografisë në shtresë të hollë. Ajo mund të përdoret gjithashtu për matje densitometrike të çfarëdo objekti planar, të tilla si metoda e elektroforezës. Të gjitha funksionet e SCANER-it janë automatike. Vetëm pozicioni i objektit që do matet rregullohet në mënyrë manuale [96].

51


52

2.7.2. Të dhënat e Metodës HPTLC – SCANER

• Matje të rrezatimit të reflektuar si ne dritën e dukshme ashtu edhe në atë fluoreshente

• Pllaka ka një formatim 200 x 200 mm • Skalla spektrale është nga 190 deri në 800 nm • Hapje automatike të të gjitha llambave: deuterium, halogjen- tungsten dhe

llambë mërkuri me presion të lartë • Hapi i rezolucionit është 25- 200 µm • Shpejtësia e skanimit është 1- 100 mm/s • Spektri i regjistrimit deri në 100 nm/s • Zgjedhje automatike të amplifikimit elektronik • Transferim të shpejtë të të dhënave • Përputhje të plotë me GMP dhe GLP • Sigurim të IQ (Installation Qualification) dhe OQ (Operation Qualification)

[97]

2.7.3. Epërsi të tjera të metodës HPTLC

• Trajtim të njëkohshëm të mostrës dhe standartit • Shumë analitë mund të trajtohen në të njëjtën kohë • Kohë analize më të vogël dhe kosto më të ulur • Pregatitje e thjeshtë e mostrës • Faza lëvizëse është në sasi të vogël • Nuk kërkohet trajtim paraprak për solventin: filtrim dhe degazim. • Nuk ka interferim midis analizave- faza stacionare dhe lëvizese janë të

rinovuara për çdo analize- nuk ekziston mundësia e kontaminimit • Mundësi dedektimi vizuale- system i hapur

2.7.4. Ndryshimet ndërmjet HPTLC dhe TLC- së HPTLC- High Performance Thin Layer Chromatography është një formë e

avancuar dhe e automatizuar e TLC ( Tabela 2.3) [98]

R. SHKRELI

Tabela 2.3. Ndryshimet kryesore midis HPTLC dhe TLC

Ndryshimet HPTLC TLC

Shtresa e sorbentit

100 µm 250 µm

Efikasiteti I larte në sajë të madhësisë së vogël të grimcave

më i ulët

Ndarja 3-5 cm 10-15 cm Koha e analizës Distancë migrimi më e shkurter dhe koha më e

shkurtër Më e ngadaltë

Shtresa veshëse Faza normale stacionare-silika gel Faza riverse C8 dhe C18

Silikagel

Zhvillimi në kamera

Sasi më të vogël faze lëvizëse Sasi më të madhe faze lëvizëse

Pikimi Autopikim Pikim me dorë Skanimi Përcaktimi kualitativ dhe kuantitativ i lëndës

me anë të kromatogramave në zonat UV, e dukshme dhe fluoreshente

Jo i mundur

2.7.5. Etapat e punës në HPTLC

2.7.5.1. Selektimi i pllakës kromatografike

Përdoren pllaka të veshura me materiale të ndryshme poroze.

• Pllakë silica gel GF- përdoret për 80% të substancave bazike, alkaloide dhe steroide, aminoacide, dipeptide, sheqerna dhe alkaloide

• Pllaka RP2, RP8 dhe RP18 – përdoret për subsatanca jo-polare, acide yndyrore,

karatenoidet, kolesteroli • Pllaka RP F254S – Përdoret për konservuesit, barbituratet, analgjezikët dhe

fenotiaziniket- pllaka RP F254S Efikasiteti i ndarjes me anë të metodës HPTLC varet nga madhësia, forma dhe

mënyra e shpërndarjes së kokrrizave të shtresës së silicit (Figura 2.10, a dhe b) [99].

53


a- TLC b- HPTLC

Figura 2.10. Paketimi i silikagelit në Pllakën e a- TLC dhe b- HPTLC Madhësia e tyre të silicit është rreth 5 μm për pllakën e TLC dhe rreth 11 μm për

pllakën e HPTLC (Figura 2.11) [99].

54

Figura 2.11. Ndryshimi i piqeve te skanuara në pllakën e TLC dhe HPTLC

2.7.5.2. Pregatitja e pllakës kromatografike

Pllakat e mbajtura në vende me lagështirë për një kohë të gjatë duhet fillimisht

të thahen në termostat për 30` në një temperaturë 110-120°C. Pllakat me veshje alumini vendosen midis dy pllakave prej qelqi dhe mbahen për 15` në termostat në temperaturën 120°C.

2.7.5.3. Pregatitja e mostrës dhe e standartit 2.7.5.4. Pikimi mostrës dhe i standartit Bëhet në mënyrë automatike me anë të mikroshiringave 0.5, 1, 2 dhe 5 µl në

formë njollash të pozicionuara në mënyrë të rregullt dhe pa e dëmtuar shtresën e silikagelit (Figura 2.12)

R. SHKRELI

Figura 2.12. Aparati automatik për pikimin e mostrës dhe të standartit

• Përqëndrimi duhet të jetë 0.1-1 µg/µl. • Mbi këtë përqëndrim mund të mos kemi një ndarje të saktë të njollave. • Linomat IV (aplikatori automatik) i cili punon me gaz të plogët azoti

bën pikimin e mostrës dhe të standartit me anë të një shiringe mbi pllakën e TLC në formën e bandave.

• Sa më i gjërë të jetë aplikimi aq më e mirë është ndarja e njollave dhe aq më mirë përgjigjet densitometri.

• Pregatitja dhe ngopja e këmbanës • Mosngopja e këmbanës sjell një vlerë të lartë të Rf. • Ngopja e këmbanes e cila mund të verifikohet përmes vendosjes së një

letërfiltri për 30` shkakton një shpërndarje uniforme të avujve të solventit, kështuqë nevojitet një sasi më e vogël solventi për shtegtimin e mostrës dhe vlera e Rf është ë ulët.

2.7.5.5. Zhvillimi kromatografik Për zhvillimin kromatografik të mostrës në pllakën kromatografike nevojiten

këto sasi fazë e lëvizshme në varësi të përmasave të pllakës:

• 20 x 20 cm nevojiten 20 ml fazë lëvizëse • 20 x 10 cm nevojiten 10 ml fazë lëvizëse • 10 x 10 cm nevojiten 5 ml fazë lëvizëse

Llojet, forma e këmbanave dhe mënyra e vendosjes së pllakës në këmbanë jepen

përmes Figurës 2.13. dhe Figurës 2.14.a dhe Figurës 2.14.b.

55


Figura 2.13. Llojet e këmbanave të përdorura për zhvillimin kromatografik në HPTLC

Figura 2.14.a. Vendosje e gabuar Figura 2.14.b. Vendosje e saktë pllakës kromatografike pllakës kromatografike 2.7.5.6. Spërkatja dhe tharja e pllakës HPTLC Spërkatja dhe tharja e pllakës së HPTLC bëhet në kamera (Figura 2.15) dhe aparate digjitale ( Figura 2.16)

Figura 2.15. Kamerë për sprucim të pllakës kromatografik

56

R. SHKRELI

Figura 2.16. Aparat digjital për tharje (T = 25 – 200°C)

2.7.5.7. Dedektimi i njollave Njollat e lëndëve fluoreshente mund të shihen në gjatësinë e valës 254 nm

(gjatësi vale e shkurtër), në 366 nm (gjatësi vale e gjatë) dhe në zonën e dukshme (Figura 2.17,a,b,c). Njollat e lëndëve jo-fluoreshente mund të shihen në pllakë silikageli GF pas vendosjes së saj në një kamerë të ngopur me avuj jodi 0.1%.

Figura 2.17.-a-. -b- -c-

Kromatograma në Kromatograma UV 254 nm Kromatograma UV 366 nm zonën e dukshme 2.7.5.8. Skanimi i pllakës kromatografike dhe përcaktimi sasior i përbërësve

Për përcaktimin cilësor dhe sasior është e rëndësishmë që përbërësit në ekstrakt

të jenë të dedektueshëm, pozicioni i maksimumeve të piqeve në kromatogramë paraqet kohën e retensionit/ distancën e migrimit të substancës korresponduese. (Figura 2.18 dhe Figura 2.19) [100]

• Mostra dhe standarti analizohen në të njëjtën pllakë ku edhe skanohen. • Camag TLC Skaner III skanon kromatogramat me një shpejtësi 100

mm/s. • Kurba e kalibrimit mund të jetë e një regresioni linear ose jo-linear. • Të dhënat statistikore si: RSD ose CI llogariten në mënyrë automatike.

57


• Përqëndrimi i analitit në mostër llogaritet duke patur parasysh përqëndrimin fillestar të mostrës dhe faktorin e hollimit.

Figura 2.18. Prezantimi dy-dimensional i të dhënave në HPTLC

Figura 2.19. Prezantimi tre-dimensional i të dhënave në HPTLC

2.7.5.9. Validimi i metodës analitike

Të gjitha parametrat e validimit të tilla si: përpikmëria, saktësia, LOD, LOQ, lartësia e pikut, sipërfaqja nën lakore jepen në mënyrë automatike nga CAMAG - software.

2.7.6. Kushtet për një vlerësim të lartë të metodikës së HPTLC

• Pllakat e HPTLC duhet të jenë sa më të holla, me një shpërndarje të rregullt

dhe të njëtrajtshme të grimcave të silikagelit. • Pikimi automatik i mostrës siguron një shtegtim homogjen të përbërësve të

mostrës pavarasisht sasisë që aplikohet. • Përdorimi i kamerës siguron një riprodhim të mirë të kushteve të saja. • Zgjedhja e një shkalle kalibrimi në përputhje me raportin përthithje/ sjellje

fluoreshence të substancës që analizohet. Zgjedhja e një softëare-i të përshtatshëm ofron funksione kalibrimi të ndryshme.

58

R. SHKRELI

59

• Optimizimi i dritës dhe i parametrave matës, të tillë si: dimensionet e pllakës lëvizëse, matja e gjatësisë së valës, shpejtësia e skanimit për substancën e analizuar.

• Sa më homogjen të jetë reagenti i aplikuar aq më i vogël është gabimi [101]

2.8. Metodika e përdorur për përcaktimin sasior te primulasaponinave dhe hederasaponinave

Standartet e përdorura: Hederacoside C dhe PrimulaAcid A u siguruan nga

Sigma Aldrich Products. Faza stacionare: Pllaka HPTLC Silicagel 60 F254 20 x 20 cm me një trashësi të

shtresës së silicës 0.2 mm. E. Merck, Germany. Faza Lëvizëse: Primulasaponinat: Etilacetat/ Acid formik/Acid acetik/Ujë (50 : 5.5 : 5.5: 13.5 ) Hederasaponina: Etilacetat/ Acid formik/Acid acetik/Ujë (50 : 5.5 : 5.5: 13.5 ) Të gjithë reagentët janë të një shkalle pastërtie analitike Merck, Darmstadt,

Gjermani. Aparati HPTLC Camag ( Switzerland) me aplikator gjysëm-automatik

Camag Linomat IV, me softëare Camag Cats 4 Kamerë zhvillimi të kromatografisë 20 x 10. Shiringa Hamilton 100 µl. Peshore analitike Mettler H 20 T Max. 160 mg d = 0.01 mg Përgatitja e tretësirës standarte të Primulasaponinës 25.14 ± 0.01 mg Primula saponinë u peshuan me kujdes në peshoren analitike, u

kaluan në një ballon të taruar 5 ml dhe u plotësua me etanol 70° deri në shenjë. Tretësira standarte ka një përqëndrim 5.028 ± 0.01 mg Primulasaponinë / ml.

Përgatitja e tretësirës standarte të Hederacoside C 2.51 ± 0.01 mg Hederacoside C u peshuan me kujdes në peshoren analitike, u

kaluan ne një ballon të taruar 5 ml dhe u plotësua me etanol 70° deri në shenjë. Tretësira standarte ka një përqëndrim 0.502 ± 0.01 mg Hederacoside C / ml. Përgatitja e mostrave fillestare për Primula Veris Nga ekstraktet e urthit të përftuara me metodat e mësipërme u morën nga 4 ml

dhe u dërguan në ballona të taruar 20 ml ku u plotësuan deri në shenjë me alkol 70%. Kemi një përqëndrim të tretësirave ekstraktive 1000mg drogë/ 5 ml tretësirë ose

200mg drogë / ml tretësirë ekstraktive.


Përgatitja e mostrave fillestare për Hedera Helix Nga ekstraktet e aguliçes të përftuara me metodat e mësipërme u morën nga 0.66

ml dhe u dërguan në ballona të taruar 20 ml ku u plotësuan deri në shenjë me alkol 70%.

Kemi një përqëndrim të tretësirave ekstraktive 165mg drogë/ 5 ml tretësirë ose 33mg drogë / ml tretësirë ekstraktive.

Përgatitja e mostrave në vazhdim për Primula Veris Nga format farmaceutike përfundimtare në trajtë pikash të aguliçes merren 50ml

tretësirë dhe thahen deri në masë të thatë (largim të plotë të alkolit dhe ujit) me rotavapor dhe më pas në termostat.

Mbetja e thatë ritretet në 5ml alkol 70% , merren 4 ml dhe dërgohen në një ballon të taruar 20 ml ku plotësohet deri në shenjë me alkol 70%.

Kemi një përqëndrim të tretësirave ekstraktive 1000mg drogë/ 5 ml tretësirë ose 200mg drogë / ml tretësirë ekstraktive (përqëndrimi i njëjtë me tretësirën ekstraktive fillestare).

Përgatitja e mostrave në vazhdim për Hedera Helix Nga format farmaceutike përfundimtare në trajtë pikash të urthit merren 50ml

tretësirë dhe thahen deri në masë të thatë (largim të plotë të alkolit dhe ujit) me Rotavapor W 201 220V AC- 1250W, SPEED 200 ( Figura 2.20) dhe më pas në Termostat TIP 202 AS JB/T 5520-91( Figura 2.21)).

Figura 2.20. Rotavapori për përqëndrimin e ekstrakteve

60

R. SHKRELI

Figura 2.21. Termostat

Mbetja e thatë ritretet në 7.5ml alkol 70% , merren 0.66 ml dhe dërgohen në një

ballon të taruar 20 ml ku plotësohet deri në shenjë me alkol 70%. Kemi një përqëndrim të tretësirave ekstraktive 165mg drogë/ 5 ml tretësirë ose

33mg drogë / ml tretësirë ekstraktive (përqëndrimi i njëjtë me tretësirën ekstraktive fillestare).

3. REZULTATET DHE DISKUTIMI 3.1 Përcaktimi i lagështisë

Pas mbledhjes dhe pastrimit u krye tharja e drogave deri në limitet e caktuara të lagështisë, kjo përbën fazën optimale për proçesin e ekstraktimit të principeve aktive:

3.1.1 Për Primula Veris përmbajtja e lagështisë doli 9.12% e llogaritur për afërsisht 1.000 g drogë, kjo vlerë është brenda parametrave farmakopeale, sipas BP 2007 limiti maksimal deri ne 10% (Tabela 3.1):

Tabela 3.1 Përcaktimi i lagështisë për radix PRIMULA VERIS

Nr Pesha bosh pezafiltrit (g)

Pesha pezafiltrit + rreth 1g drogë (g)

Pesha e pezafiltrit pastharjes parë(g)

Pesha pezafiltrit pas ritharjes (g)

% Lag.

1 20.4622 21.4534 21.4071 21.4069 9,0 2 20.4933 21.4962 21.4082 21.4079 8,8 3 20.6155 21.4335 21.3594 21.3582 9,2 4 21.1039 22.2210 22.1216 22.1215 8,9 5 22.2609 23.6060 23.4837 23.4835 9,1 6 20.8539 21.8693 21.7800 21.7758 9,2 7 21.1409 22.3657 22.2590 22.2579 8.8 8 20.4783 21.8564 21.7290 21.7282 9,3 9 20.6987 21.9220 21.8070 21.8057 9,5 10 20.3016 21.4526 21.3445 21.3444 9.4 Mesatarja 9.12% SD 0.24404 RSD 2.68% p < 0.05

61


3.1.2. Për Hedera Helix përmbajtja e lagështisë doli 9.14% e llogaritur për

afërsisht 1.000 g drogë, kjo vlerë është brenda parametrave farmakopeale, sipas BP 2007 limiti maksimal deri ne 10% (Tabela 3.2)

Tabela 3.2. Përcaktimi i lagështisë për folium HEDERA HELIX Nr Pesha bosh

pezafiltrit (g) Pesha pezafiltrit + rreth 1g droge (g)

Pesha pezafiltrit pastharjes parë(g)

Pesha pezafiltrit pas ritharjes (g)

% Lag.

1 20.3489 21.0440 20.9789 20.9774 9.2 2 20.4416 21.1657 21.0888 21.0819 9.1 3 20.8205 21.7405 21.6665 21.6593 9.0 4 20.7904 21.5336 21.4729 21.4664 9.0 5 20.9747 21.8495 21.7736 21.7692 9.1 6 21.5226 22.2490 22.1828 22.1800 9.4 7 20.4856 21.2246 21.1555 21.1551 9.4 8 20.3179 21.0305 20.9646 20.9642 9.3 9 20.6273 21.1906 21.1405 21.1399 9.0 10 20.4676 21.1892 21.1259 21.1249 8.9 Mesatarja 9.14% SD 0.17763 RSD 1.94% p < 0.05

3.2. Përcaktimi i hirit total 3.2.1. Hiri total në rrënjët e Primula Veris doli 5.3% brenda parametrave

farmakopeale, sipas BP 2007 duhet të jetë maksimumi 9% (Tabela 3.3)

62

Tabela 3.3. Përcaktimi i hirit total për rrënjët PRIMULA VERIS Nr Pesha kroxholit bosh (g) Pesha kroxholit

+ 1g droge (g) Pesha kroxholit pas djegies (g)

% Hirit

1 15.4609 16.2665 15.5014 5.0 2 17.7703 18.5715 17.8055 4.3 3 17.8600 18.7191 17.9015 4.8 4 17.6659 18.7220 17.7148 4.6 5 16.7795 17.9983 16.8358 4.6 6 15.4623 16.0495 15.4970 5.9 7 17.7719 18.9199 17.8301 5.0 8 17.8605 18.9134 17.9166 5.3 9 17.6626 18.4957 17.7059 5.1 10 16.7814 17.8721 16.8443 5.7 Mesatarja 5.03% SD 0.49899 RSD 9.92% p < 0.05

R. SHKRELI

3.2.2. Hiri total në gjethet e Hedera Helix doli 6.71% brenda parametrave farmakopeale, sipas BP 2007 duhet të jetë maksimumi 9% (Tabela 3.4)

Tabela 3.4. Përcaktimi I hirit total për gjethet HEDERA HELIX Nr Pesha kroxholit bosh (g) Pesha kroxholit

+ 1g droge (g) Pesha kroxholit pas djegies (g) % Hirit

1 17.7671 18.4685 17.8155 6.9 2 17.6318 18.3355 17.6817 7.0 3 17.8480 18.6408 17.9006 6.6 4 15.4589 16.1853 15.5113 7.2 5 16.7770 17.8838 16.8525 6.8 6 16.7742 17.4104 16.8185 6.9 7 15.4563 16.2455 15.5043 6.0 8 17.6110 18.5441 17.6734 6.6 9 17.8453 18.8957 17.9133 6.4

10 17.7689 18.7981 17.8387 6.7 Mesatarja 6.71% SD 0.33813 RSD 5.04% p < 0.05

3.3. Përcaktimi i hirit të patretshëm në Hcl dhe të tretshëm në ujë 3.3.1. Për Primula Veris, vlera e hirit të patretshëm në Hcl ishte 1.59% dhe hiri

i tretshëm në ujë ishte 1.57% brenda vlerave farmakopeale (sipas BP 2007 këto vlera nuk duhet të kalojnë 3%) (Tabela 3.5).

Tabela 3.5. Përcaktimi i hirit të patretshëm në HCL + tretshëm Ujë

rrënjët PRIMULA VERIS Nr Pesha

kroxholit bosh (g)

Pesha kroxh. +1g droge (g)

Pesha kroxh. pas djegies (g)

Kroxh+Hiri.patretHcl (g)

Kroxh+Hiri patret.ujë(g)

1 15.4603 16.8795 15.5223 15.4825 2 17.6144 18.9527 17.6830 17.6352 3 16.7782 19.7396 16.8831 16.8276 4 17.8495 19.9455 17.9236 17.8925 5 17.7587 18.7074 17.8454 17.8302 6 17.7727 19.1455 17.8525 17.8307 Hiri patretshëm HCL Mesatarja 1.59% SD 0.051 RSD 3.9% Hiri tretshëm në ujë Mesatarja 1.57% SD 0.032 RSD 2.5% p < 0.05

63


3.3.2. Për Hedera Helix, vlera e hirit të patretshëm në Hcl ishte 2.93% dhe hiri

i tretshëm në ujë ishte 2.32% brenda vlerave farmakopeale (sipas BP 2007 këto vlera nuk duhet të kalojnë 3%) (Tabela 3.6).

Tabela 3.6. Përcaktimi i hirit të patretshëm në HCL + tretshëm Ujë

gjethe HEDERA HELIX Nr Pesha kroxholit

bosh (g) Pesha kroxh. +1g droge (g)

Pesha kroxh. pas djegies (g)

Kroxh+Hiri.patret Hcl (g)

Kroxh+Hiri patret.ujë(g)

1 16.9633 18.2464 17.0681 16.9705 2 17.6255 19.2191 17.7672 17.6749 3 15.4459 17.2593 15.6097 15.4966 4 17.8201 19.6349 18.0396 17.9938 5 17.5563 19.6825 17.8255 17.7763 6 16.7637 18.8519 17.0107 16.9658 Hiri patretshëm HCL Mesatarja 2.93% SD 0.152 RSD 5.21% Hiri tretshëm në ujë Mesatarja 2.32% SD 0.153 RSD 8.08% p < 0.05

3.4. Provat e identifikimit të saponinave në droga 3.4.1. Kromatografia ne shtresë të hollë Primulasaponinat Kushtet e punës janë shpjeguar në pikën 2.5.1.1. , nga Figura 3.1 duket qartë

përmbajtja në primulasaponina e Aguliçes.

Figura 3.1. TLC Primulasaponin

Rf 0.3 ± 0.1 λ = 254 nm

64

R. SHKRELI

Hederasaponinat Kushtet e punës janë shpjeguar në pikën 2.5.1.2. : nga Figura 3.2 duket qartë

përmbajtja në Hederasaponina e Urthit.

Figura 3.2. TLC Hederasaponin

Rf 0.6 ± 0.1 Zonë e dukshme

III.4.2. Aftësia për të shkumëzuar Prania e shkumës pas hollimit të ekstraktit me ujë të distiluar vërteton praninë e

saponinave në droga (Figura 3.3.a Hederasaponinat dhe Figura 3.3.b Primulasaponinat).

- a- b-

Figura 3.3. Aftësia për të formuar shkumë: a- Hederasaponin, b- Primulasaponin

3.4.3. Reaksioni i Libermann – Burchard për dallimin e saponinave triterpenike Përzierja e 2 ml ekstrakt droge me 6 pika anhidër acetik dhe 2 pika acid sulfurik

dha një ngjyrë të kuqe të purpurt e cila tregon praninë e saponinave (Figura 3.4).

65


Figura 3.4. Reaksioni Libermann-Burchard 3.4.4. Hemoliza

Prania e saponinave në ekstraktet bimore u vërtetua edhe përmes vetisë hemolitike të tyre, provë e cila u bë me gjak viçi të porsatherur (Figura 3.5).

Figura 3.5. Aftësia për të dhënë hemolizë e saponinave

III. 5. Përcaktimi sasior i saponinave në ekstraktet bimore Fillimisht përgatitëm ekstraktet përkatëse me katër metodat e përshkruara më

sipër në pjesën eksperimentale. Për lehtësi pune shënuam me: Primula Veris Hedera Helix Metoda me Ngrohje në banjo uji P1 H1 Metoda me Reflux-Kondensator P2 H2 Metoda me Ultrasaund P3 H3 Metoda me Ngrohje+Përzierës magnetik P4 H4 1-Fillimisht ndërtuam lakoret e kalibrimit me standartet përkatëse si në Figurën

3.6 dhe Figurën 3.7:

66

R. SHKRELI

Standartet e përdorura: • Hederacoside C (Sigma Aldrich)Tretësira standarte ka një përqëndrim

5.028 ± 0.01 mg Primulasaponinë / ml. • Primulaacid A (Sigma Aldrich) Tretësira standarte ka një përqëndrim

0.502 ± 0.01 mg Hederacoside C / ml. Faza stacionare: Pllaka HPTLC Silicagel 60 F254 20 x 20 cm me një trashësi të

shtresës së silicës 0.2 mm (E. Merck, Germany No 105642) Faza Lëvizëse: Primulasaponinat: Etilacetat/ Acid formik/Acid acetik/Ujë (50 : 5.5 : 5.5: 13.5) Hederasaponina: Etilacetat/ Acid formik/Acid acetik/Ujë (50 : 5.5 : 5.5: 13.5) Të gjithë reagentët janë të një shkalle pastërtie analitike Merck, Darmstadt,

Gjermani.

p < 0.05

Figura 3.6. Lakore e kalibrimit për Primulasaponinë

67


Rf 0.3 ± 0.1

68

R. SHKRELI

Figura 3.7. Lakore e kalibrimit për Hederasaponinë

Rf 0.6 ± 0.1

Të dhënat u korreluan me anë të analizës së variancës GraphPad Prism 5 for Windows Version 5.04 e cila konfirmoi linearitetin dhe provoi se shmangia nga lineariteti ishte e papërfillshme (p < 0.05 ).

69


Pas ndërtimit të lakoreve bëjmë pikimet e mostrave tona në pllakën e HPTLC si në Figurën 3.8 dhe Figura 3.9.

Figura 3.8. Pamja e zhvillimit në pllakën e HPTLC për ekstraktin e Primula Veris

Figura 3.9. Pamja e zhvillimit në pllakën e HPTLC për ekstraktin e Hedera Helix

70

R. SHKRELI

Më pas llogaritëm sasinë në përmbajtje të saponinave për ekstraktet e përftuara me katër metodat e përshkruara më lart:

Nga Tabela 3.7 dhe Figura 3.10 shihet që sasinë më të madhe në

Primulasaponina e ka ekstrakti i përftuar me metodën Reflux-Kondensator 5.82% ,me Ngrohje+Përzierës Magnetik 5.07%, me Ultrasaund 4.11% dhe përmbajtjen më të vogël në Primulasaponina e ka ekstrakti i përftuar me Ngrohje 3.71%.

Tabela 3.7. Sasia e Primulasaponinave në ekstraktet e analizës

Mostrat μg/3 μl e saponinave në mostë RSD% % saponinave në drogë RSD%

P1 15.10 ± 0.259 1.72 3.71 ± 0.076 2.05 P2 23.29 ± 0.426 1.83 5.82 ± 0.087 1.55 P3 16.22 ± 0.249 1.54 4.11 ± 0.103 2.52 P4 20.30 ± 0.428 2.11 5.07 ± 0.095 1.89

3.71

5.824.11

5.07

0123456

P1 P2 P3 P4

Metodat e ekstraktimit

Sasia % e saponinave në Primula Veris

P1- NgrohjeP2- Reflux- KondensatorP3- UltrasaundP4- Ngrohje+ Përzierës magnetik

Figura 3.10. Paraqitja grafike e përqindjes së Primulasaponinave në ekstrakte

71


Mostra P1

Mostra P2

Mostra P3

72

R. SHKRELI

Mostra P4

Nga Tabela 3.8 dhe Figura 3.11 shihet që sasinë më të madhe në hederasaponina

e ka ekstrakti i përftuar me metodën Reflux-Kondensator 2.974%, me Ngrohje 2.853%, me Ultrasaund 2.782% dhe sasinë më të vogël ekstrakti i përftuar më Ngrohje dhe Përzierës Magnetik 2.681%.

Tabela 3.8. Sasia e Hederasaponinave në ekstraktet e analizës

Mostrat

μg/μl e saponinave në mostër RSD % % saponinave në drogë RSD%

H1 1.881 ± 0.041 2.21 2.853 ± 0.089 3.12 H2 1.972 ± 0.075 3.81 2.974 ± 0.125 4.21 H3 1.841 ± 0.036 1.97 2.782 ± 0.082 2.98 H4 1.774 ± 0.045 2.58 2.681 ± 0.091 3.41

2.8532.974

2.7822.681

2.5

2.6

2.7

2.8

2.9

3

H1 H2 H3 H4


Sasia % e saponinave në Hedera Helix

H1- NgrohjeH2- Reflux- KondensatorH3- UltrasaundH4- Ngrohje+ Përzierës magnetik

Figura 3.11. Paraqitja grafike e përqindjes së Hederasaponinave në ekstrakte

73


Moster H1

Moster H2

Moster H3

74

R. SHKRELI

Moster H4

Nga ekstraktet e marra formuluam format farmaceutike me përdorim pikash nga goja.

Përqëndrimet e tretësirave me ekstraktet përkatëse janë dhënë në Tabelën3.9. Tabela 3.9 Përqëndrimet e tretësirave me pika nga goja

Përqëndrimet (g/100ml) e formave me pika nga goja për drogën Primula veris

Përqëndrimet (g/100ml) e formave me pika nga goja për drogën Hedera Helix

P1 0.2516 ± 0.0430 H1 0.8549 ± 0.0186 P2 0.3881 ± 0.0071 H2 0.8962 ± 0.0340 P3 0.2703 ± 0.0041 H3 0.8367 ± 0.0163 P4 0.3383 ± 0.0071 H4 0.8062 ± 0.0204

Qëndrueshmëria në kushte frigoriferike jepet në Tabelat 3.10 dhe 3.11 dhe

grafikisht në Figura 3.12, Figura 3.13, Figura 3.14 dhe Figura 3.15.

Tabela 3.10. Sasia e Primulasaponinave në formulime pas 2 javë ruajtjeje në kushte

frigoriferike (Tmes. 2-8°C) p < 0.05

Mostrat μg/3μl e saponinave në mostër RSD% C (p/v) saponinave formulim RSD% P1 14.36 ± 0.246 1.72 0.2393 ± 0.0051 2.17 P2 22.19 ± 0.474 2.14 0.3698 ± 0.0058 1.58 P3 15.01 ± 0.261 1.74 0.2501 ± 0.0042 1.69 P4 18.49 ± 0.519 2.81 0.3081 ± 0.0087 2.84

75


0.2393

0.3698

0.2501

0.3081

0

0.05

0.1

0.15

0.2

0.25

0.3

0.35

0.4

P1 P2 P3 P4


Përqindja e Primulasaponinave në formulim pas ruajtjes në frigorifer T 2-8`C

P1- NgrohjeP2- Reflux-KondensatorP3- UltrasaundP4-Ngrohje+Përzierës Magnetik

Figura 3.12. Përmbajtja në Primulasaponina pas ruajtjes në kushte frigoriferike

0.25160.2393

0.38810.3698

0.27030.2501

0.33830.3081

0

0.05

0.1

0.15

0.2

0.25

0.3

0.35

0.4

P1 P2 P3 P4


Përqëndrimet e Primulasaponinave në formulim para dhe pas ruajtjes në frigorifer T 2-8`C

Para ruajtjes

Pas ruajtjes


Figura 3.13. Përmbajtja në Primulasaponina para dhe pas ruajtjes në kushte frigoriferike

Rezultatet e marra për sasinë në % të Hederasaponinës në formulime pas 2 javë ruajtjeje ne kushte frigoriferike jepen në Tabelën I3.11 dhe në Figurën 3.14 dhe Figura 3.15.

76

R. SHKRELI

Tabela 3.11 Sasia e Hederasaponinave në formulime pas 2 javë ruajtjeje në kushte frigoriferike (Tmes. 2-8°C) p < 0.05

Mostrat μg/μl e saponinave në mostër RSD% C (p/v) saponinave në formulim RSD%

H1 1.723 ± 0.067 3.91 0.7831 ± 0.0161 2.13 H2 1.712 ± 0.065 3.82 0.7781 ± 0.0142 1.84 H3 1.613 ± 0.034 2.15 0.7331 ± 0.0115 1.58 H4 1.629 ± 0.025 1.56 0.7403 ± 0.0199 2.27

0.78310.7781

0.73310.7403

0.7

0.71

0.72

0.73

0.74

0.75

0.76

0.77

0.78

0.79

H1 H2 H3 H4


Përqindja e Hederasaponinave në formulim pas ruajtjes në frigorifer T 2-8`C

H1- NgrohjeH2- Reflux-KondensatorH3- UltrasaundH4-Ngrohje+Përzierës Magnetik

Figura 3.14. Përmbajtja në Hederasaponina pas ruajtjes në kushte frigoriferike

0.85490.7831

0.8962

0.77810.8367

0.7331

0.80620.7403

0

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

0.6

0.7

0.8

0.9

H1 H2 H3 H4


Përqëndrimet e Hederasaponinave në formulim para dhe pas ruajtjes në frigorifer T 2-8`C

Para ruajtjes

Pas ruajtjes


Figura 3.15. Përmbajtja në Hederasaponina para dhe pas ruajtjes në kushte

frigoriferike

Nga paraqitja grafike Figura 3.16. vëmë re që qëndrueshmërinë më të mirë

Primulasaponina e ruajtur në kushte frigoriferike e ka në ekstraktin e përgatitur me Reflux – Kondensator 4.71%.

77


% e ndryshimit relativ në Primulasaponina pas ruajtjes në frigorifer për 4

metodat ekstraktive

4.88

4.71

7.47

8.92 NgrohjeReflux-KondensatorUltrasaundNgrohje+ Përzierës

Figura 3.16. Ndryshimi relativ në përmbajtje të Primulasaponinave pas ruajtjes në kushte frigoriferike

Nga paraqitja grafike në Figurën 3.17. themi që qëndrueshmërinë më të mirë

Hederasaponina e ruajtur në kushte frigoriferike e ka në ekstraktin e përgatitur me Ngrohje + Përzierës Magnetik 8.1%.

% e ndryshimit relativ në Hederasaponina pas ruajtjes në frigorifer për 4 metodat ekstraktive

8.39

13.112.3

8.1

NgrohjeReflux-KondensatorUltrasaundNgrohje+ Përzierës

Figura 3.17. Ndryshimi relativ në përmbajtje i Hederasaponinave pas ruajtjes në kushte frigoriferike

p < 0.05

78

R. SHKRELI

Mostra P1 Mostra P2

Mostra P3 Mostra P4

Figura 3. 18. Kromatogramat e Primulasaponinave 2 javë pas ruajtjes së formulimeve

në kushte frigoriferike

p < 0.05

79


Moster H1 Moster H2

Moster H3 Moster H4

Figura 3. 19. Kromatogramat e Hederasaponinave 2 javë pas ruajtjes së formulimeve në kushte frigoriferike Qëndrueshmëria në kushte të amjentit enë ambalazhi pa ngjyrë

Pas 2 javësh nga data e pregatitjes së ekstrakteve u kryen matje te reja me

HPTLC Scaner dhe u llogarit sasia në përqindje e saponinave në mostra (Tabela 3.12 dhe Tabela 3.13) (Figurat 3.20, Figura 3.21, Figura 3.22, dhe Figura 3.23) dhe përqindja e sasisë së humbur (Figura 3.24 dhe 3.25).

80

R. SHKRELI

Tabela 3. 12. Sasia e Primulasaponinave ne formulime pas 2 javë ruajtjeje në kushte të ambjentit shishe pa ngjyrë (Tmes 33.2°C Lag.relative mes. 38.2%)

p < 0.05

Mostrat μg/3μl e saponinave në mostër RSD% C (p/v) saponinave formulim RSD%

P1 13.24 ± 0.412 3.11 0.2206 ± 0.0057 2.61 P2 20.04 ± 0.461 2.32 0.3340 ± 0.0060 1.81 P3 13.52 ± 0.267 1.98 0.2253 ± 0.0065 2.91 P4 17.24 ± 0.301 1.75 0.2873 ± 0.0035 1.24

0.334

81

0.2206 0.2253

0.2873

0

0.05

0.1

0.15

0.2

0.25

0.3

0.35

P1 P2 P3 P4


Përqindja e Hederasaponinave në formulim pas ruajtjes në ambjent dhe në shishe pa ngjyrë


Figura 3.20. Përmbajtja në Primulasaponina pas ruajtjes në shishe pa ngjyrë në kushtet e ambjentit

0.25160.2206

0.3881

0.334

0.2703

0.2253

0.3383

0.2873

0

0.05

0.1

0.15

0.2

0.25

0.3

0.35

0.4

P1 P2 P3 P4


Përqëndrimet e Primulasaponinave në formulim para dhe pas ruajtjes në ambjent në shishe pa ngjyrë

Para ruajtjes

Pas ruajtjes


Figura 3.21. Përmbajtja në Primulasaponina para dhe pas ruajtjes në shishe pa ngjyrë në kushtet e ambjentit


Tabela 3.13. Sasia e Hederasaponinave ne ekstrakte pas 2 javë ruajtjeje në kushte të ambjentit në shishe pa ngjyrë (Tmes 33.2°C Lag.relative mes. 38.2%)

p < 0.05

Mostrat μg/μ e saponinave në mostër RSD% C (p/v) saponinave formulim RSD%

H1 1.688 ± 0.031 1.87 0.7671 ± 0.0161 2.11 H2 1.581 ± 0.060 3.81 0.7185 ± 0.0115 1.61 H3 1.435 ± 0.017 1.25 0.6522 ± 0.0101 1.56 H4 1.490 ± 0.048 3.25 0.6772 ± 0.0264 3.91

0.7671

0.7185

0.6522

0.6772

0.58

0.6

0.62

0.64

0.66

0.68

0.7

0.72

0.74

0.76

0.78

H1 H2 H3 H4


Përqindja e Hederasaponinave në formulim pas ruajtjes në ambjent dhe në shishe pa ngjyrë


Figura 3.22. Përmbajtja në Hederasaponina pas ruajtjes në shishe pa ngjyrë

në kushtet e ambjentit

0.8491

0.7671

0.8962

0.7185

0.8367

0.6522

0.8062

0.6772

0

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

0.6

0.7

0.8

0.9

H1 H2 h3 H4


Përqëndrimet e Hederasaponinave në formulim para dhe pas ruajtjes në ambjent në shishe pa ngjyrë

Para ruajtjes

Pas ruajtjes


Figura 3.23. Përmbajtja në Hederasaponina para dhe pas ruajtjes në shishe

82

pa ngjyrë në kushtet e ambjentit

R. SHKRELI

Në këto kushte ruajtjeje,qëndrueshmërinë primulasaponina e ka më të lartë ke

metoda me ngrohje 12.3%, pastaj reflux-kondensator 13.9%, ngrohje + përzierje 15% dhe më të ulët në metodën me ultrasound 16.6% (Figura 3. 24).

% e ndryshimit relativ në Primulasaponina pas ruajtjes në ambjent në shishe

pa ngjyrë për 4 metodat ekstraktive

12.3

13.9

16.6

15NgrohjeReflux-KondensatorUltrasaundNgrohje+ Përzierës

Figura 3.24. Ndryshimi relativ në përmbajtje i Primulasaponinave pas ruajtjes në kushte të ambjentit në shishe pa ngjyrë

Nga diagrama vërejmë që qëndrueshmërinë më të lartë Hederasaponina e ka në

ekstraktin me Ngrohje 10.2%, pastaj me Ngrohje+ Përzierje 16%, me Reflux-Kondensator 19.8% dhe më të ulët në ate me Ultrasound 22% (Figura 3.25).

% e ndryshimit relativ në Hederasaponina pas ruajtjes në ambjent në shishe pa ngjyrë për 4 metodat ekstraktive

10.2

19.8

22


Figura 3.25. Ndryshimi relativ në përmbajtje i Hederasaponinave pas ruajtjes në kushte të ambjentit në shishe pa ngjyrë

p < 0.05

83


Moster P1 Moster P2

Moster P3 Moster P4

Figura 3.26. Kromatogramat e Primulasaponinave 2 javë pas ruajtjes së formulimeve në kushte të ambjentit në shishe pa ngjyrë

p < 0.05

84

R. SHKRELI

Moster H1 Moster H2

Moster H3 Moster H4

Figura 3.27. Kromatogramat e Hederasaponinave 2 javë pas ruajtjes së formulimeve në kushte të ambjentit në shishe pa ngjyrë

Qëndrueshmëria në kushte të amjentit enë ambalazh qelq me ngjyrë Pas 2 javësh në kushte të ambjentit dhe në enë ambalazhi me ngjyrë për Primula

saponinën kishim këto të dhëna (Tabela 3.14 dhe 3.15) (Figura 3,28, 3.29, 3.30 dhe 3.31): Sasia më e madhe në saponina ishte në ekstraktin me Reflux-Kondensator 5.37%.

85


Tabela 3. 14. Sasia e Primulasaponinave në formulime pas 2 javë ruajtjeje në kushte të ambjentit në shishe me ngjyrë (Tmes 33.2°C Lag.relative mes. 38.2%)

p < 0.05

Mostrat μg/3 μl e saponinave në mostër RSD% C (p/v) saponinave formulim RSD%

P1 13.80 ± 0.317 2.23 0.2300 ± 0.0050 2.21 P2 21.48 ± 0.337 1.57 0.3580 ± 0.0109 3.05 P3 14.84 ± 0.283 1.91 0.2473 ± 0.0053 2.17 P4 18.22 ± 0.617 3.39 0.3036 ± 0.0059 1.97

86

0.23

0.358

0.2473

0.3036

0

0.05

0.1

0.15

0.2

0.25

0.3

0.35

0.4

P1 P2 P3 P4


Përqindja e Primulasaponinave në formulim pas ruajtjes në ambjent dhe në shishe me

ngjyrë


Figura 3.28. Përmbajtja në Primulasaponina pas ruajtjes në shishe

me ngjyrë në kushtet e ambjentit

0.25160.23

0.38810.358

0.27030.2473

0.3383

0.3036

0

0.05

0.1

0.15

0.2

0.25

0.3

0.35

0.4

P1 P2 P3 p4


Përqëndrimet e Primulasaponinave në formulim para dhe pas ruajtjes në ambjent në shishe me ngjyrë

Para ruajtjes

Pas ruajtjes


Figura 3.29. Përmbajtja në Primulasaponina para dhe pas ruajtjes së formulimeve në shishe me ngjyrë në kushtet e ambjentit

R. SHKRELI

Tabela 3. 15. Sasia e Hederasaponinave në formulime pas 2 javë ruajtjeje në kushte të ambjentit në shishe me ngjyrë (Tmes 33.2°C Lag.relative mes. 38.2%)

p < 0.05

Mostrat μg e saponinave në mostër CV% C (p/v) saponinave formulim CV%

H1 1.708 ± 0.053 3.12 0.7762 ± 0.0764 2.12 H2 1.604 ± 0.077 4.83 0.7290 ± 0.0100 1.38 H3 1.599 ± 0.053 3.37 0.7267 ± 0.0105 1.45 H4 1.542 ± 0.037 2.46 0.7008 ± 0.0148 2.12

0.7762

0.729 0.7267

0.7008

0.66

0.68

0.7

0.72

0.74

0.76

0.78

H1 H2 H3 H4


Përqindja e Hederasaponinave në formulim pas ruajtjes në ambjent dhe në shishe me ngjyrë


Figura 3.30. Përmbajtja në Hederasaponina pas ruajtjes në shishe me ngjyrë në kushtet e ambjentit

0.8549

0.7762

0.8962

0.729

0.8367

0.7267

0.8062

0.7008

0

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

0.6

0.7

0.8

0.9

H1 H2 H3 H4


Përqëndrimet e Hederasaponinave në formulim para dhe pas ruajtjes në ambjent në shishe me ngjyrë

Para ruajtjes

Pas ruajtjes


Figura 3.31. Përmbajtja në Hederasaponina para dhe pas ruajtjes në shishe me ngjyrë në kushtet e ambjentit

87


Ndryshimi relative në % në këto kushte të ruajtjes për saponinat jepet në grafikët e Figurës 3.32. dhe Figurës 3..33. Primulasaponina dhe Hederasaponina kanë qëndrueshmërinë më të mire në metoden me Reflux-Kondensator 7.7% .

% e ndryshimit relativ në Primulasaponina pas ruajtjes në ambjent në shishe

me ngjyrë për 4 metodat ekstraktive

8.5

7.78.5

10.2 NgrohjeReflux-KondensatorUltrasaundNgrohje+ Përzierës

Figura 3.32. Ndryshimi relativ në përmbajtje i Primulasaponinave pas ruajtjes në kushte të ambjentit në shishe me ngjyrë

% e ndryshimit relativ në Hederasaponina pas ruajtjes në ambjent në shishe me ngjyrë për 4 metodat ekstraktive

9.2

7.7

18.6


Figura 3.33. Ndryshimi relativ në përmbajtje i Hederasaponinave pas ruajtjes në kushte të ambjentit në shishe me ngjyrë

p < 0.05

88

R. SHKRELI

Figura 3.34. Lakorja e kalibrimit për Primulasaponinen 2 javë pas ruajtjes së formave në kushtet e ambjentit në shishe me ngjyrë

p < 0.05

Figura 3. 35. Lakorja e kalibrimit për Hederasaponinen 2 javë pas ruajtjes së formave në kushtet e ambjentit në shishe me ngjyrë

Qëndrueshmëria në kushte stresi Rezultatet e marra pas matjeve me HPTLC-Scanner pas: 10, 20 dhe 30 ditësh

nga dita e përgatitjes së formave orale dhe ruajtjes në kushte ekstreme temperature T 40° C dhe Lagështi relative 65%, janë paraqitur:

• Për Primulasaponinën në Tabelën 3.16 dhe Tabelen 3.17 si edhe

Figurat 3.36 dhe Figura 3.37.

p < 0.05

89

EFEKTSHMËRIA E DISA LITIK

FORMAVE FARMACEUTIKE ORALE TË LËNGËTA ME VEPRIM MUKO

Figura 3.36. Lakore e kalibrimit për Primulasaponinen nen gjendjen e stresit

Tabela 3. 16. Sasia e Primulasaponinave në formulime pas 10, 20 dhe 30 ditësh ruajtjeje në gjendje stresi (T 40°C Lag.relative 65%) p < 0.05

Mostra

C% saponinave formulim pas 10 ditësh

RSD C% saponinave formulim pas 20 ditësh

RSD C% saponinave formulim pas 30 ditësh

RSD

P1 0.2211 ± 0.0022 1.02 0.1735 ±0.0037 2.14 0.1373 ± 0.0014 1.07 P2 0.3001 ± 0.0322 1.08 0.2403 ±0.0028 1.18 0.1798 ± 0.0361 2.02 P3 0.2206 ± 0.0046 2.11 0.1503 ±0.0016 1.09 0.1285 ± 0.0018 1.45 P4 0.2541 ± 0.0061 2.42 0.2078 ±0.0021 1.03 0.1468 ± 0.0148 1.22

Tabela 3.17. Ndryshimet relative të Primulasaponinës nën ndikimin e faktorëve të jashtëm në gjendje stresi

Mostra P1 P2 P3 P4 Ndryshimet relative % të përq. mostrave pas 10 ditësh

12.1 22.6 18.3 24.9

Ndryshimet relative %

të përq. mostrave pas 20 ditësh

31.04 38.08 44.3 38.5

Ndryshimet relative % të përq. mostrave pas 30 ditësh

45.4 53.6 52.4 56.5

90

R. SHKRELI

12.1

31.04

45.4

22.6

38.08

53.6

18.3

44.3

52.4

24.9

38.5

56.5

0

10

20

30

40

50

60

P1 P2 P3 P4

pas 10 diteshpas 20 diteshpas 30 ditesh

Figura 3.37 Ndryshimi relativ i përqëndrimit të Primulasaponines në formulimet orale

Për Primulasaponinen I gjysmëjeta biologjike nën gjendjen e stresit arrihet brenda 30 ditëve te ruajtjes në formulimet e përgatitura me ekstrat të metodës me reflux-kondensator,ultrasound dhe me përzierje magnetike, ndërsa në metodën e parë kjo kohë zgjatet.

• Për Hederasaponinën në Tabelën 3.18 dhe Tabelen 3.19 si edhe

Figurat 3.38 dhe Figura 3.39.

p < 0.05

Figura 3.38. Lakore e kalibrimit për Primulasaponinen nën gjendjen e stresit

91


Tabela 3.18 Sasia e Hederasaponinave në formulime pas 10, 20 dhe 30 ditësh ruajtjeje në gjendje stresi (T 40°C Lag.relative 65%) p < 0.05

Mostra


RSD


RSD


RSD

H1 0.7191 ± 0.0049 1.03 0.5217 ± 0.0104 2.01 0.9811 ± 0.0124 1.27 H2 0.7140 ± 0.0906 1.27 0.5485 ± 0.0065 1.20 0.4594 ± 0.0983 2.14 H3 0.6522 ± 0.0140 2.15 0.5035 ± 0.0055 1.09 0.4158 ± 0.0060 1.45 H4 0.6367 ± 0.0090 1.42 0.4749 ± 0.0021 1.03 0.4599 ± 0.0056 1.22

Tabela 3.19. Ndryshimet relative të Hederasaponinës nën ndikimin e faktorëve të jashtëm në

gjendje stresi (T 40°C Lag.relative 65%) p < 0.05

Mostra H1 H2 H3 H4 Ndryshimet relative % të përq. mostrave pas 10 ditësh

15.8 20.3 22.0 21.0


38.9 38.7 39.8 41.0


47.8 48.7 56.7 54.1

0

10

20

30

40

50

60

92

15.8

38.9

47.8

20.3

38.7

48.7

22

39.8

56.7

21

41

54.1

pas 10 diteshpas 20 diteshpas 30 ditesh

H1 H2 H3 H4

Figura 3.39 Ndryshimi relativ i përqëndrimit të Hederasaponines në formulimet orale

R. SHKRELI

93

Për Hederaponinen gjysmëjeta biologjike nën gjendjen e stresit arrihet brenda 30 ditëve te ruajtjes në formulimet e përgatitura me ekstrat të metodës me ultrasound dhe me përzierje magnetike, ndërsa ne dy metodat e para kjo kohë zgjatet.


94

4. KONKLUZIONE Të dyja drogat e marra për analizë kishin në përmbajtjen e tyre saponina triterpenike. 1- HPTLC është një metodë e shpejtë dhe e sigurtë në analizën cilësore dhe sasiore të përbërësve në një ekstrakt bimor. Të katër metodat që përzgjodhëm ishin të sakta në ekstraktimin e saponinave triterpenike përgjegjese për efektin mukolitik: 2- Në të dyja rastet u vërtetua që metoda e cila kishte efikasitet më të lartë ishtë ajo më Refluks – Kondensator:

• Primulasaponina kishte përmbajtje 5.82% • Hederasaponina kishte përmbajtje 2.97%

Metoda me përzierës magnetik ishte më pak efikase në ekstraktimin e Hederasaponinës (2.68%) ndërsa tek Primulasaponina ishte metoda me ngrohje (3.71%). 3- Qëndrueshmëria e saponinave në formulimin farmaceutik në formë pikash nga goja ndryshonte në varësi të temperaturës së ruajtjes dhe mënyrës së ekstraktimit të vetë saponinave:

• Qëndrueshmërinë më të lartë Primulasaponina e kishte në temperaturën 2 - 8° C dhe kur në formulim përdorej ekstrakti i lëngët me metodën me reflux-kondensator.

• Qëndrueshmërinë më të lartë Hederasaponina e kishte në temperaturën 2 - 8° C dhe kur në formulim përdorej ekstrakti i lëngët me ngrohje dhe përzierje.

4- Mënyra e ambalazhimit të formulimit ndikonte në qëndrueshmërinë e principit aktiv: Qëndrueshmërinë më të lartë Primulasaponina dhe Hederasaponina e kishin kur ambalazhoheshin në shishe me ngjyrë, kjo do të thotë që drita është një faktor i jashtëm që e rrit koefiçientin specifik të degradimit të principeve aktive dhe në uljen e efektshmërisë së formulimieve orale të lëngëta:

• Primulasaponina dhe Hederasaponina të ekstraktuara me metodën reflux - kondensator dhe të ambalazhuara në shishe me ngjyrë kishin përqindjen e degradimit më të ulët, rreth 7.7% për 2 javë.

5- Në përgjithësi nxjerrim përfundimin që në ekstraktimet e kryera për këto dy saponina metoda më efikase ishte ajo e Reflux – Kondensatorit dhe që qëndrueshmëria e tyre ulej nën efektin e faktorëve të jashtëm: temperaturë dhe dritë. Përpunimi statistikor u krye me metodën e analizës GraphPad Prism Trial 5, p < 0.05. 6- Për Primulasaponinën gjysmëjeta biologjike nën gjendjen e stresit T = 40°C dhe lagështi relative 65% ishte mbi 30 ditë për formulimin me ekstrakt të përftuar me ngrohje, dhe më e shkurtër 20 – 30 ditë për ekstraktet e tjera, ndërsa për Hederasaponinën T1/2 biologjike në keto kushte ishte mbi 30 ditë për formulimet me ekstrakt të përftuar me ngrohje dhe reflux-kondensator dhe më e shkurtër 20-30 ditë për dy ekstraktet e tjera. 7- Duke patur parasysh epërsitë dhe faktorët që ndikojnë në qëndrueshmërinë e këtyre formave farmaceutike orale të lëngëta me përmbajtje saponike rekomandojmë përdorimin dhe mënyrën e ruajtjes së tyre nga ana e pacientit, dhe pse jo një mundësi prodhimi industrial vendas me përparësi varietetin e bimëve Primula Veris dhe Hedera Helix që rriten dhe kultivohen në vendin tonë.

R. SHKRELI

95

V. LISTA E FIGURAVE

Figura No Titulli 1.1 Difuzioni kapilar i gazeve në nivelin alveolar...................................... 1.2 Paraqitja skematike e formës dhe e sipërfaqes së madhe alveolare..... 1.3 Ndërtimi i murit qelizor te bronkeve..................................................... 1.4 Prerja tërthore e bronkiolës normale..................................................... 1.5 Prerja tërthore e bronkiolës së ngushtuar.............................................. 1.6 Përbërja kimike e saponinave............................................................... 1.7 Struktura α – Amirin............................................................................. 1.8 Struktura ß- Amirin............................................................................... 1.9 Struktura Lupeol................................................................................... 1.10 Biogjeneza e saponinave....................................................................... 1.11 Pamje nga bima Primula veris.............................................................. 1.12 Karakteristikat e bimës së Aguliçes...................................................... 1.13 Primulaverinë........................................................................................ 1.14 Primverinë............................................................................................. 1.15 Primulasaponin ( PA I )........................................................................ 1.16 Protoprimulagenin ( Aglikoni i PA I ).................................................. 1.17 Gjethet e bimës Hedera Helix............................................................... 1.18 Forma pëllëmbore e gjetheve Hedera Helix ( Urthi )........................... 1.19 Struktura e Hederacoside B................................................................... 1.20 Struktura e α –Hederinës....................................................................... 1.21 Struktura e Heteracoside C................................................................... 2.1 Pamja e jashtme e gjetheve të Urthit ( Hedera Helix Leaf )................. 2.2 Pamja e jashtme e rrënjëve të aguliçes ( Primula Veris Root )............. 2.3 Ekstraktimi i drogave me aparatin Reflux- Kondensator...................... 2.4 Ekstraktimi i drogave me Macerim në Temperaturë në prani të

Përzierësit Magnetik............................................................................. 2.5 Ekstraktimi i drogave me Aparat me Ultratinguj.................................. 2.6 Ekstraktimi i drogave me anë të Ngrohjes në banjo uji........................ 2.7 Stress Testing Apparatus....................................................................... 2.8 Fushat ku zbatohet teknika e HPTLC................................................... 2.9 Aparati HPTLC- Scanner CAMAG...................................................... 2.10 Paketimi i silikagelit në Pllakën e a- TLC dhe

b- HPTLC............................................................................................ 2.11 Ndryshimi i piqeve te skanuara në pllakën e TLC dhe HPTLC........... 2.12 Aparati automatik për pikimin e mostrës dhe të standartit................... 2.13 Llojet e këmbanave të përdorura për zhvillimin kromatografik

në HPTLC............................................................................................. 2.14.a Vendosje e gabuar pllakës kromatografike.......................................... 2.14.b Vendosje e saktë pllakës kromatografike............................................ 2.15 Kamerë për sprucim të pllakës kromatografike.................................... 2.16 Aparat digjital për tharje ( T = 25 – 200°C ).........................................

Faqe No. 10 10 14 15 15 18 19 19 19 20 27 28 29 29 30 30 33 34 34 35 35 40 40 44 45 46 46 48 51 51 54 54 55 56 56 56 56 57


96

2.17.a Kromatograma në zonën e dukshme................................................... 2.17.b Kromatograma UV 254 nm................................................................. 2.17.c Kromatograma UV 366 nm................................................................ 2.18 Prezantimi dy-dimensional i të dhënave në HPTLC.......................... 2.19 Prezantimi tre-dimensional I të dhënave në HPTLC.......................... 2.20 Rotavapori për përqëndrimin e ekstrakteve ....................................... 2.21 Termostat............................................................................................ 3.1 TLC Primulasaponin........................................................................... 3.2 TLC Hederasaponin............................................................................ 3.3 Aftësia për të formuar shkumë: a- Hederasaponin

b- Primulasaponin................................................................................. 3.4 Reaksioni Libermann-Burchard.......................................................... 3.5 Aftësia për të dhënë hemolizë e saponinave....................................... 3.6 Lakore e kalibrimit për Primulasaponinën.......................................... 3.7 Lakore e kalibrimit për Hederasaponinën.......................................... 3.8 Pamja e zhvillimit në pllakën e HPTLC për ekstraktin e Primula

Veris.................................................................................................... 3.9 Pamja e zhvillimit në pllakën e HPTLC për ekstraktin e Hedera

Helix.................................................................................................... 3.10 Paraqitja grafike e përqindjes së Primulasaponinave në

ekstrakte............................................................................................. 3.11 Paraqitja grafike e përqindjes së Hederasaponinave në

ekstrakte............................................................................................. 3.12 Përmbajtja në Primulasaponina pas ruajtjes në kushte

frigoriferike......................................................................................... 3.13 Përmbajtja në Primulasaponina para dhe pas ruajtjes në kushte

frigoriferike......................................................................................... 3.14 Përmbajtja në Hederasaponina pas ruajtjes në kushte

frigoriferike......................................................................................... 3.15 Përmbajtja në Hederasaponina para dhe pas ruajtjes në kushte

frigoriferike......................................................................................... 3.16 Ndryshimi relativ në përmbajtje të Primulasaponinave pas ruajtjes

në kushte frigoriferike........................................................................ 3.17 Ndryshimi relativ në përmbajtje i Hederasaponinave pas ruajtjes në

kushte frigoriferike.............................................................................. 3.18 Kromatogramat e Primulasaponinave 2 javë pas ruajtjes së

formulimeve në kushte frigoriferike................................................... 3.19 Kromatogramat e Hederasaponinave 2 javë pas ruajtjes së

formulimeve në kushte frigoriferike................................................... 3.20 Përmbajtja në Primulasaponina pas ruajtjes në shishe pa ngjyrë në

kushtet e ambjentit.............................................................................. 3.21 Përmbajtja në Primulasaponina para dhe pas ruajtjes në shishe pa

ngjyrë në kushtet e ambjentit.............................................................. 3.22 Përmbajtja në Hederasaponina pas ruajtjes në shishe pa ngjyrë në

kushtet e ambjentit.............................................................................. 3.23 Përmbajtja në Hederasaponina para dhe pas ruajtjes në shishe pa

57 57 57 58 58 60 61 64 65 65 66 66 67 69 70 70 71 73 76 76 77 77 78 78 79 80 81 81 82

R. SHKRELI

97

ngjyrë në kushtet e ambjentit.............................................................. 3.24 Ndryshimi relativ në përmbajtje i Primulasaponinave pas ruajtjes në

kushte të ambjentit në shishe pa ngjyrë.............................................. 3.25 Ndryshimi relativ në përmbajtje i Hederasaponinave pas ruajtjes në

kushte të ambjentit në shishe pa ngjyrë.............................................. 3.26 Kromatogramat e Primulasaponinave 2 javë pas ruajtjes së

formulimeve në kushte të ambjentit në shishe pa ngjyrë.................... 3.27 Kromatogramat e Hederasaponinave 2 javë pas ruajtjes së

formulimeve në kushtet e ambjentit në shishe pa ngjyrë.................... 3.28 Përmbajtja në Primulasaponina pas ruajtjes në shishe me ngjyrë në

kushtet e ambjentit.............................................................................. 3.29 Përmbajtja në Primulasaponina para dhe pas ruajtjes në shishe me

ngjyrë në kushtet e ambjentit.............................................................. 3.30 Përmbajtja në Hederasaponina pas ruajtjes në shishe me ngjyrë në

kushtet e ambjentit.............................................................................. 3.31 Përmbajtja në Hederasaponina para dhe pas ruajtjes në shishe me

ngjyrë në kushtet e ambjentit.............................................................. 3.32 Ndryshimi relativ në përmbajtje i Primulasaponinave pas ruajtjes në

kushte të ambjentit në shishe me ngjyrë............................................. 3.33 Ndryshimi relativ në përmbajtje i Hederasaponinave pas ruajtjes në

kushte të ambjentit në shishe me ngjyrë............................................. 3.34 Lakorja e kalibrimit për Primulasaponinen 2 javë pas ruajtjes së

formulimeve në kushtet e ambjentit në shishe me ngjyrë................... 3. 35 Lakorja e kalibrimit për Hederasaponinen 2 javë pas ruajtjes së

formulimeve në kushtet e ambjentit në shishe me ngjyrë .................. 3.36 Lakore e kalibrimit për Primulasaponinen nen gjendjen e stresit ....... 3.37 Ndryshimi relativ i përqëndrimit të Primulasaponines në formulimet

orale...................................................................................................... 3.38 Lakore e kalibrimit për Primulasaponinen nen gjendjen e stresit........ 3.39 Ndryshimi relativ i përqëndrimit të Hederasaponines në formulimet

orale......................................................................................................

82 83 83 84 85 86 86 87 87 88 88 89 89 90 91 92 93


LISTA E TABELAVE

Tabela No Titulli Faqe No.

1.1 Preparatet më të rëndësishme bimore tregtare me përmbajtje saponinike................................................................................................

1.2 Lista e Drogave me saponina që rriten në vendin tonë ....................... 1.3 Prezantimi i dozave të vetme dhe atyre ditore pë ekstrakte të ndryshme

të Primula Veris në fëmijë nën 14 vjeç dhe të rritur mbi 14 vjeç. ......... 1.4 Lista e produkteve të specifikuara për marketim në vendet anëtare të

Komunitetit Europian................................................................................ 2.1 Koha e tharjes dhe humbja në peshë për organet e bimëve...................... 2.2 Teknikat kromatografike të përdorura në analizën e drogave bimore...... 2.3 Ndryshimet kryesore midis HPTLC dhe TLC.......................................... 3.1 Përcaktimi i lagështisë për radix PRIMULA VERIS............................... 3.2 Përcaktimi i lagështisë për folium HEDERA HELIX............................. 3.3 Përcaktimi i hirit total për rrënjët PRIMULA VERIS............................. 3.4 Përcaktimi i hirit total për gjethet HEDERA HELIX............................... 3.5 Përcaktimi i hirit të patretshëm në HCL + Tretshëm Ujë

rrënjët PRIMULA VERIS......................................................................... 3.6 Përcaktimi i hirit te patretshëm në HCL + Tretshëm në Ujë

gjethet HEDERA HELIX......................................................................... 3.7 Sasia e Primulasaponinave në ekstraktet e analizës................................. 3.8 Sasia e Hederasaponinave në ekstraktet e analizës.................................. 3.9 Përqëndrimet e tretesirave me pika nga goja............................................ 3.10 Sasia e Primulasaponinave në formulime pas 2 javë ruajtjeje në kushte

frigoriferike ( Tmes. 2-8°C)..................................................................... 3.11 Sasia e Hederasaponinave në formulime pas 2 javë ruajtjeje në kushte

frigoriferike ( Tmes. 2-8°C ).................................................................... 3.12 Sasia e Primulasaponinave ne formulime pas 2 javë ruajtjeje në kushte

të ambjentit në shishe pa ngjyrë ( Tmes 33.2°C, Lag.relative mes. 38.2%).......................................................................................................

3.13 Sasia e Hederasaponinave ne formulime pas 2 javë ruajtjeje në kushte të ambjentit në shishe pa ngjyrë (Tmes 33.2°C, Lag.relative mes. 38.2%).......................................................................................................

3.14 Sasia e Primulasaponinave në formulime pas 2 javë ruajtjeje në kushte të ambjentit në shishe me ngjyrë (Tmes 33.2°C, Lag.relative mes. 38.2%).......................................................................................................

3.15 Sasia e Hederasaponinave në formulime pas 2 javë ruajtjeje në kushte të ambjentit në shishe me ngjyrë (Tmes 33.2°C, Lag.relative mes. 38.2%).......................................................................................................

25 26 32 37 41 49 53 61 62 62 63 63 64 71 73 75 75 76 81 82 86 87

98

R. SHKRELI

99

3.16. Sasia e Primulasaponinave në formulime pas 10, 20 dhe 30 ditësh ruajtjeje në gjendje stresi (T 40°C Lag.relative 65%).........................................................................................................

3.17 Ndryshimet relative të Primulasaponinës nën ndikimin e faktorëve të jashtëm në gjendje stresi..........................................................................

3.18 Sasia e Hederasaponinave në formulime pas 10, 20 dhe 30 ditësh ruajtjeje në gjendje stresi (T 40°C Lag.relative 65%).........................

3.19 Ndryshimet relative të Hederasaponinës nën ndikimin e faktorëve të jashtëm në gjendje stresi..........................................................................

90 90 92 92


100

BIBLIOGRAFIA

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

Athavale V. B. and Athavale K.V. (2001). Diseases of Respiratory Tract. AyurvedicConcept. 22-25. Capasso F. Gaginella T. Grandolino G and Izzo A., “ Phytotherapy” A Quick Reference to Herbal Medicine, ISBN 3-540-00052-6, 2003, 194-195 Kemmerich B. Eberhardt R, Atammer H. Efficacy and tolerability of a fluid extract combination of thyme herb and ivy leaves and matched placebo in adults suffering from acute bronchitis with productive cough. A prospective, double-blind placebo-controlled clinical trial. Arzneimittel-Forschung 2006, 56:652-660. www.medicinenet.com// chronic bronchitisindex Capasso F. Gaginella T. Grandolino G and Izzo A., “ Phytotherapy” A Quick Reference to Herbal Medicine, ISBN 3-540-00052-6, 2003, 202-203. Tashkin DP, Celli B, Senn S, et al. For the UPLIFT Study Investigators, A 4- Year Trial of Tiotropium in Chronic Obstructive Pulmonary Desease. New Engl J Med. 2008, 359, 1543- 155 “What`s Booger?” (http://kids health.org/kid/talk/yucky/booger.html). Thorton, DJ, Rousseau, K,MucGuckin, MA (2008). “Structure and function of the polymeric mucins in airways mucus”. Annual Review of Physiology 70 (44), 459-486. Get Smart: “Know When Antibiotics Work”. Centers for Desease Control and Prevention. March 9, 2006 “Yellow-green Phlegm and Other Myths”, University of Arizona campus health services. 2007-10-20. Medicine Net.com. http://www.medterms.com/script/main/art.asp, articlekey 24354. Retrieved 14 Decembre 2010. Adams, Holland,& Bostwick (2008). Pharmacology for Nurses: A Pathophysiologic approach. Author. Upper Saddle River, New Jersey. http:// en.wikipedia.org/wiki/Phytotherapy Capasso F. Gaginella T. Grandolino G and Izzo A., “ Phytotherapy” A Quick Reference to Herbal Medicine, ISBN 3-540-00052-6, 2003, 203-204 Hostettmann,K. A. Marston 1995 “ Saponins”, Cambridge University Press p. 3 ISBN 0-521-32970-1. Fenwick, G. R., and al. (1991). Saponins. In toxic substances in crop plants. Edited by J.P. D`Mello and al. The Royal Society of Chemistry, Cambridge, UK. Pg. 285-327. Zhang. W., and al. ( december 2011). Fermentation of group B Soyasaponins with probiotic lactobacillus Rhamnosus. Journal of Food Biochemistry. DOI:10.1111/j. 1745-4514.2010.00524x. 44-76. http://pi.oregonstate.edu/sp-su 98/saponins .html http:// micro.magnet.fsu.edu/phytochemicals/pages/saponin. Html Ibanoğlu, E., Ibanolu, S., (2000). Foarming behaviour of Liquorice (

http://www.medicinenet.com//

http://www.medterms.com/script/main/art.asp

http://pi.oregonstate.edu/sp-su%2098/saponins%20.html

R. SHKRELI

101

21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39

Glycyrrhiza labra). Extract. Food Chemistry, 70, 333-336. Sima, Z. Papajani, V. ,” Farmakognozia”, Tiranw 2008, pg. 205-212. “Saponins in Madhuca longifolia L. As undesirable substances in animal feed”, (Scientific Opinion of the Panel on Contaminants in the Food Chain ) Question Nr. EFSA-Q-2005-221), The EFSA Journal (2009) 979, 1-36 Shashi B. Mahato, Sudip k. Sarkar, Gurudas Poddar, “ Triterpenoid saponins” Volume 27, Issue 10, 1988, pg 3037- 3038. Foerster, Hartmut, “ MetaCyc Pathway saponin biosynthesisI”, 23 February 2009 pg.101-112. ÖzlemGüçlü- ÜSTÜNDAĞ, Giuseppe Mazza, “ Saponins: Properties, applications and Processing”, ISSN: 1040-8398, Volume 47, Issue 3, 2007, pg. 231-258. Kalinowska M. and al.” The formation of sugar chains in Triterpenoid Saponins and Glycoalkaloids”, Phytochemistry reviews, volume 4, Number 2-3, pg. 237-257. Sarnthein-Graf C.and la Mesa C.(2004). Association of saponins in water and water-gelatine mixtures. Thermochimica Acta, 418, 79- 84. Mitra, S., and Dungan, S. R. (1997). Micellar properties of Quillaja saponins. Effect of temperature salt and pH on solution properties. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 45 (5), 1587-1595. Price, C., and al.(1989). Europian Journal Biochemistry. 167, 111- 115 Haokui, J., Haisong, Zh., Yuerong, J., ( No. 28 2001). Continuous technological process of extracting soybean and separating protein, isoflavone, oligosaccharide and saponin. CN 00107606 , 49-79. Pan, P., et al. (2000). Determination of the in situ bactericidal activity of an essential oil mouthrinse using a vital stain method..27, 256- 261. Oleszek, W., Bialy, Z. Chromatographic determination of plant saponins. Un update ( 2002-2005). Journal of Chromatography A, 1112 (2006) 78-91. Lee, H., J., and al. (December 2011). Comparative analyses of total phenols, flavonoids, saponins and antioxidant activity in yellow beans and mung beans., 46, 12., 2513- 2519. Oda, K., and al. (2000). Adjuvant and haemolytic activities of 47 saponins derived from medicinal and food plants. Biological Chemistry Hoppe- Seyler., 381: 44. Panchavat, S., and al. (October 2009). Standardisation and Evaluation of Herbal Drug Formulations. 23-25. Olmstead, R. G., and al. (2001). Disintegration of the Scrophulariaceae. American Journal of Botany 88: 348-361. Bombardelli, E., and al. (2003). Soya extract, procces for its preparation and pharmaceutical composition. United States Patent 6.607.757 B2: 2-10. Kee Chang Huang, The Pharmacology of Chinese Herbs, second edition, CRC Press 1998, ISBN: 978-8493-1665-7, ch 25. Jouad, H,. and al. (May 2001). Chronic diuretic effect of the water extract of Spergularia purpurea. Journal of Ethnopharmacology, vol. 75, Issues 2-3, 219-223.


102

40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61

David Hoffmann, FNIMH, AHG (24 Oct. 2003). Medicinal Herbalism. The science and practice of herbal medicine. Francis, R., and al. (2002). Aph-1 and Pen-2 Are Required for Notch Pathway Signaling, gamma-Secretase Cleavage of betaAPP, and Presenilin Protein Accumulation. Dev. Cell 3(1): 85--97. Oakenfull, DG., Topping, DL. (1983). Saponins and plasma cholesterol. Atherosclerosis. 48: 301-303. Skënderi G. “ MEDICINAL PLANTS from Albania” Constituents, Actions and Uses of nearly 300 Drugs fron 176 Medicinal Plants, Edition of Chamber of Commerce of Albania. http://en.wikipedia.org/wiki/Primula_veris. Bāssler, D., E. Behandlung akuter Erkāltungskrankheiten bei Kindern- Ergebnisse einer anwendungsbeobachtung mit einem Primel- Thymian- Prāparat.. Kongressband. Phytopharmaka Phytotherapie. S23.2005. Dingermann, Th., Loew, D. Phytopharmakologie. Wiss. VerlagsgesmbH, Stuttgart, 2003. http://www.purplesage.org.uk/profiles/cowslip.htm. Dorsch, W,. Loew, D., Meyer- Buchtela, E., Schilcher, H. Primula redix. Kinderdosierungen von Phytopharmaka, Bonn: Kooperation Phytopharmaka, 2002. 45-52. ESCOP Monograph. PRIMULAE RADIX ( Primula Root). ESCOP Monographs Second edition. ESCOP 2003. Hānsel, R., Sticher, O. Pharmakognosie- Phytopharmazie. Springer. Heidelberg, 2007. 105-110. http://www.bbc.co.uk/gardening/plants/plant_finder/plant_pages/683.shtmlSteinegger, E., Hānsel, R. Primulasaponine und Primelwurzel. In: Pharmakognosie, 5th ed. Berlin: Springer Verlag. 210-1, 1992. Wichtl, M. Primulae redix. In: Wichtl M, editor: Herbal drugs and Phytopharmaceuticals. Medpharm Scientific Publishers, 472-4. Stuttgart, 2004. Taschesche, R., Ballhorn, L. Protoprimulagenin A als Aglykon des Hauptsaponins von Primula veris. Phytochemistry 12, 1975,305-306. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/13009695. Nauert, Ch., Grünwald, HJ. Wirksamkeit und Vertrāglichkeit flüssiger Durreichungsformen einer fixen Kombination von Thymian und Primula bei Kindern mit acuter Bronchitis. Kongressband Phytopharmaka Phytotherapie, Berlin S31, 2005, 66-78. http://www. Appliedhealth.com/ European Medicines Agency, London, 24 November 2008, Assessment report on PRIMULA VERIS L., PRIMULA ELATIOR (L.) HILL, RADIX Becker C. Wirkmechanismus von Efeu entschlüsselt. PZ 2003, 148/49:28. Fenwick, G. R., and al. (1991). Saponins. In toxic substances in crop plants. Edited by J.P. D`Mello and al. The Royal Society of Chemistry, Cambridge, UK. Pp. 285-327. European Medicines Agency/ London 14 January 2010/ Doc. Ref. EMA/

http://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1534580702001892

http://en.wikipedia.org/wiki/Primula_veris

http://www.purplesage.org.uk/profiles/cowslip.htm

http://www.bbc.co.uk/gardening/plants/plant_finder/plant_pages/683.shtml

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/13009695

http://www/

R. SHKRELI

103

62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77

HMPC 289432/ 2009. Assessment Report on Hedera Helix L. Folium. Hager A., and al.(Rome 2006). Experimental studies on Lecanora rupicola (L.) Zahlbr.: chemical and microscopical investigations of the mycobiont and re-synthesis stages. The Lichenologist 38 (6): 577-585. Ivy Leaf. In British Pharmacopoeia 2008, London: The Stationary office 2008, 1195. Hedera folium. In Wichtl M.: Herbal drug and Phytoparmaceuticals (3rd English edition) Ed. MedPharm GmbH Scientific Publishers, 2004: 274-277. Willuhn G. Hederae foilium-Efeublätter. In: Whicht M. Editor. Teedrogen und Phytopharmaka. Ein Handbuch für die Praxis auf wissenschaftlicher Grundlage, 4th ed. Stuttgart: Wissencaftliche Verlagsgesellschaft, 2002: 274-7. Hederae heicis folium- Ivy Leaf. In: ESCOP Monographs, sec, ed., Thieme 2003: 241- 247. Trute A, J. Gross, E. Mutschler, A. Nahrstedt, 1997 a. „ In vitro antispasmodic compounds of the dry extract obtained from Hedera Helix” Planta Medica 63: 125-129. Clinical study: “Treatment of children with chronic obstructive airways desease with Prospan”, Secretolysis and Bronchospasmolysis, Mārz 1997, 87-97. Landgrebe, H., and al. Effectiveness and use of an old medicinal plant. Pharmazeutische Zeitung, Nr. 35, September 1999, 11-15. Czygan FC. Hedera helix l.- Der Efeu. Zeitschrifi Phytotherapie 1990, 11: 133-138. Danloy S., Quetin- Leclercq J, De Pauw- Gillet MC, Elias R, Balansard G, Angelot L, Bassleer R. Effects of alpha- hederin, a saponin extracted from Hedera Helix, on cells cultured in vitro. Planta Med 1994, 60:45-49. Kim. Et al. Inhibition of Mouse Ear Edema by Steroidal and Triterpenoid Saponins. Arch. Pharm Res 1999, 22/3: 313-316. Sülejman H, Mshvildadze V, Gepdiremen A, Elias R. Acute and chronic antiinflammatory profile of the ivy plant, Hedera helix, in rats. Phytomedicine 2003, 10: 370-374. Wagner H, Wiesenauer M, Saponin-Drogen in Phytotherapie. Fischer, Stuttgart 1995, 100-108. Gepdiredem A, Mshvildadze V, Süleyman H, Elias R. Acute anti-inflammatory activity of four saponins isolated from ivy: -hederin, Hederasaponin C, Hederacolchiside E, F in carrageenan- induced rat paw edema. Phytomedicine 2005, 12: 440-444. PDR for Herbal Medicines, The Information Standard for Complementary Medicine, Second Edition, 275-277. “Procedure for the preparation of Community monographs for traditional herbs medicinal products’ (EMEA/HMPC/182320/2005 Rev.2) and th “ Procedures for the preparation of Community monographs for herbal medicinal products with well- established medicinal use (EMEA>HMPC?182352/2005, Rev.2).


104

78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98

Bleschek W, Ebel S, Hackenthal E.,Holzgrabe U., Keller K., Reichling J. Hagers Handbuch der Drogen und Arzneistoffe 2006. Hager Rome 2006. Springer electronic media. www.filipicompany.com Rechcigl, J.E. and Payne, G.G. Comparison of a microwave digestion system to other digestion methods for plant tissue analysis. Communications in Soil Science and Plant Analysis, 21: 1990: 2209-2218 WHO / PHARM 92.559| rev.1 pg 26 BRITISH PHARMACOPOEIA 2009, Vol.III,monograph 2148/ 1364 FARMACOPES UFFICIALE DELLA REPUBBLICA ITALIANA, DROGHE VEGETALI E PREPARAZIONI, 1991, pg 3 Rahul Chulet, Lincy Joseph, Methew George, Pankaj Pradhan. “Pharmacognostic standartization and phytochemical screening of albizzia lebbeck” ISSN No: 0975 – 7384 Journal of Chemical and Pharmaceutical Research, 2010,2(1): 432-443 K. Hostettman and A. Marston. “Saponins” . Cambridge University Press,1995, 323-333. Laboratory Manual in General Biochemistry. 2008, 24-28. Handa, S.S., Khanuja S.P., Longo G. And Rakesh, D.D. “ Extraction Technologies for Medicinal and Aromatik Plants” International Centre for Science and Technologies, Trieste 2008, 22-28. Assessment report on Hedera Helix L. Folium- Committee on Herbal Medicinal Products- HMPC Draft- London 14 January 2010. S. Durrwsi, “Teknologjia Farmaceutike”, Botimi V, Tiranw 2008. EMEA, ICH Topic Q1A (R2), “Stability Testing of new Drug Substance and Products” , August 2003 CPMP/ICH/2736?99. S. Klick and all. Pharmaceutical Technology: “Stress Testing of Drug Substances and Drug Products”, February 2005. Elke Hahn- Deinstrop. Applied- Thin _layer Chromatography. Best Practice and Avoidance of Mistakes., Second edition, 2007. Hahn- Deinstop, E., A, Koch, M. Müller: „ Guidelines for the assessment of the Traditional Herbal Medicine “ Olibanum” by Application of HPTLC and DESAGA proViDoc. J. Planar Chromatogr. 11, 1998, 404-410. PAK- Bestimmung in Wasse mit Hilfe der HPTLC“, Merck Spectrum 2/94,17, Merck Darmstadt, 1994. Ebel, S,. Völkl: “DC- Analytik von Naturstoffen”, Dtch, Apoth, Ztg. 130, 1990,2162-2169. MONIKA WAKSMUNDZKA-HAJNOS, JOSEPH SHERMA, TERES KOWALSKA, Thin Layer Chromatography in Phytochemistry, 2008 by CRC Press, Taylor & Francis Group LLC, Boca Raton, FL 33487-2742, ISBN 1-4200-46772. Thin Layer J. SHERMA, B. FRIED, eds.: Handbook of Thin-Layer Chromatography, 3rd edition. Marcel Dekker Inc., New York - Basel - Hong Kong, 2003, 1047 pages, 352 illustrations, 312 tables, ISBN 0-8247-9454-0 www. Pharmainfo.net -2005-2011

R. SHKRELI

105

99 100 101

Hauck, H.E., M. Mack : « Sorbent and Precoated Layers in Thin- Layer Chromatography », in : J. Sherma, B. Fried (ED). Handbook of Thin-Layer Chromatography. Chromatographic Sciences Series, Volume 71, Marcel Dekker, New York, USA 1996, ISBN 0-8247-9454-0. Huse, F. : Thin-Layer Chromatography comparison of branded perfumes and their irritator scents”, Cosmetic and Toiletries Manufacture World. 236-238, Aston Publishing Group, Hongkong, 1993. Ebel, S: “Correct Calibration and Evaluation of Analyses in HPTLC”, Lecture, 8th International Symposium on Instrumental Planar Chromatography, Interlaken/ Switzerland. 5-7 April, 1995

· r. shkreli 3 . pËrmbledhje . saponinat janë lëndë natyrore që gjenden me shumicë në...

Documents