1

2

رت

رتبیت

ادارہی۔ۺ۱

۳...............................................................................................ادارہ۔تۺہطبۺایحلمکمۺاضۺکیؾۺااالس

اضمنیمۺرقاؿۺۺۺ۔۲

۶..............دمحمۺارتخۺاصبحۺارعلبۺوامجعلۺاعرػۺابہللۺدجمدۺزامہنۺرضحتۺادقسۺومالانۺۺاشہۺمیکحۺارقلاؿ۔خیشۺزخانئ

اضمنیمۺدحثی۔ۺ۳

۱1................دمحمۺارتخۺاصبحۺارعلبۺوامجعلۺاعرػۺابہللۺدجمدۺزامہنۺرضحتۺادقسۺومالانۺۺاشہۺمیکحۺ۔خیشثیادحلۺزخانئ

۔ۺااعشرۺرعمتف۴

۱۳..............دمحمۺارتخۺاصبحۺارعلبۺوامجعلۺاعرػۺابہللۺرضحتۺادقسۺومالانۺۺاشہۺمیکحۺانمزؽۺ۔خیشۺںیہۺیہیاہۺدؽۺےکۺۺیرم

ااکربۺوفلماظت ۺ۔۵

ۺرضحتۺومالانۺاشہۺدمحمۺارشػۺیلعۺوفلماظت۔میکح

ملتل

۱۴.......................................یاصبحۺاھتونۺاالتمۺدجمدۺا

۱۸......................................... رضحتۺادقسۺومالانۺاشہۺاربارۺاقحلۺاصبحۺرہدویئاہنسلۺ۔یحموفلماظت

۲۱..................دمحمۺارتخۺاصبحۺۺۺۺۺوامجعلۺاعرػۺابہللۺدجمدۺزامہنۺرضحتۺادقسۺومالانۺۺاشہۺمیکحۺارعلبۺ۔ۺخیشوفلماظت

وماظع ۺہنسح۔۶

۲۵................دمحمۺارتخۺاصبحۺارعلبۺوامجعلۺاعرػۺابہللۺرضحتۺادقسۺومالانۺۺاشہۺمیکحۺزگنۺاولدۺولقبۺاکۺالعجۺ۔ۺخیش

۴1...............میلحۺاالتمۺرضحتۺومالانۺاشہۺمیکحۺدمحمۺرہظمۺاصبحۺداتمۺرباکمہت وظع۔ اورۺرکف ۺارختۺےسۺےبۺریتبغۺداین

اضمنیمۺواقمالت۔۷

۴۶.........................................اراشدۺامظعۺاصبحۺداتمۺرباکمہتۺۺ۔رضحتۺیتفماصبحۺریرضحتۺاحظفۺدبعۺادقل

وۺوۺںایتسب ۴۸..................................دارۺارقلاؿۺرہکوڑۺاکپۺعلضۺولدرہاںۺاجہعمۺاالسہیمۺنیسومالانۺدمحمۺاایل۔رکےتۺںیہنۺریاؿال

۵۱.................................دمحمۺرہظمۺاصبحۺداتمۺرباکمہتۺاالتمۺرضحتۺومالانۺاشہۺمیکحۺمیلح۔رفسۺربامۺےکۺوفلماظت

۵۶.........................................................................................دیسۺنیسحۺاصبح ومالانۺ رقابینۺےکۺاقتےض۔

رفتماقت۔۸

۶۲..........................................................داراالاتفءۺاجہعمۺارشػۺادملارس۔ؿۺےکۺوجاابتاسملئۺاورۺا

۶۷........................................................................................ادارہۺاخاقنہۺےکۺبشۺوروز۔

3

ۺزامہنۺےہ۔ۺینعیۺایسیۺاایشءۺںیہنجۺاامعتسؽۺرکںیۺاورۺکنیھپۺ ہیۺڈوپسزۺلبیۺزیچںیۺاامعتسؽۺرکےنۺاک

دںی۔ۺالثمۺڈوپسزلبیۺٹیلپۺ،ۺالگسۺ،ۺہچمچۺ،ۺنکپین،ۺدرتسوخاؿۺوریغہۺوریغہ۔ۺاؿۺاایشءۺیکۺوہجۺےسۺابۺربنتۺ

ۺراہۺہنۺارا ےۺاجےنۺاکۺایدہش۔دوھےنۺاکۺٹھجنھجۺراہۺہنۺکشخۺرکےنۺاک۔ۺوٹٹۺوھپٹۺاکۺدخہشۺابیق

ویرپۺاورۺارمہکیۺںیمۺوتۺااسنؿۺکتۺڈوپسزلبیۺوہےئگۺںیہ۔رہۺرہش،ۺرقہیۺاورۺیتسبۺںیمۺاوڈلۺوہزمۺےنبۺ

وہ ےۺںیہۺاہجںۺوبڑےھۺوادلنیۺوکۺکنیھپۺدایۺاجاتۺےہ۔ۺرھپۺوکیئۺٹلپۺرکۺاؿۺیکۺربخۺںیہنۺاتیل۔ۺارگۺوھبیلۺیکٹھبۺ

ۺےہۺوتۺزرہ ۺئاہنیئۺےکۺڈےسۺوہ ےۺامںۺابپۺاؿۺےسۺائاجت ںیۺرکےتۺںیہۺہۺاوالدۺربوسںۺدعبۺاؿۺےسۺےنلمۺااجیت

ںیمہۺاےنپۺاسھتۺےلۺولچ،ۺمہۺاہمترےۺرھگۺےکۺاکؾۺاکجۺرکںیۺےگ،ۺاہمترےۺوچبںۺوکۺاوکسؽۺوھچڑۺاایۺرکںیۺےگ،ۺ

اؽۺدو،ۺاہمترےۺیسکۺاکؾۺںیمۺدماتلخۺںیہنۺرکںیۺےگ۔ۺںیمہۺاےنپۺاوٹسرۺ،ۺوگداؾۺایۺرھگۺےکۺیسکۺیھبۺوگہشۺںیمۺڈ

اػۺکتۺہنۺرکںیۺےگ۔ۺرگمۺامدرۺدپرۺازادۺرغمیبۺونوجاؿۺامںۺابپۺاکۺانوخوگشارۺوبھجۺااھٹےنۺوکۺایترۺںیہنۺوہےت۔ۺ

امںۺابپۺرماجےتۺںیہۺوتۺیسکۺوکۺاؿۺےکۺانجزےۺںیمۺرشتکۺےکۺےیلۺوتقۺںیہنۺاتلم۔

نسحمۺںیہ۔ۺاؿۺاالسؾۺاتہکۺےہۺہۺامتؾۺااسنونںۺںیمۺاایبنءۺےکۺدعبۺامںۺابپۺاہمترےۺبسۺےسۺڑبےۺ

یکۺرہۺابتۺپچۺاچپۺہہسۺاجؤ۔ۺیسیکۺیہۺانوگاریۺویکںۺہنۺوہۺاػۺکتۺہنۺرکو۔ۺبجۺاؿۺےسۺولمۺوتۺاہمترےۺ

دنکےھۺاؿۺےکۺاےگۺادبۺےسۺےکھجۺوہ ےۺوہں۔ۺیسکۺریغۺرشیعۺابتۺںیمۺاؿۺیکۺاابتعۺوتۺہنۺرکو،ۺرگمۺاسۺابرےۺ

اکؾۺےیکۺاجؤ۔وبڑےھۺوہاج ںیۺوتۺاؿۺاکۺوبھجۺاےنپۺۺںیمۺہنۺاؿۺےسۺڑلایئۺڑگھجاۺرکوۺہنۺزابؿۺدرازیۺ،ۺپچۺاچپۺاانپ

اکیدوھںۺرپۺااھٹؤ۔ۺاںیہنۺزامہنۺےکۺرمحۺورکؾۺرپۺئاہنیئۺےکۺوحاےلۺہنۺرکو۔ۺاالسؾۺےنۺاتبایۺہۺامںۺابپۺیکۺدختمۺ

تنجۺںیمۺداہلخۺاکۺاورۺدخاۺیکۺراضۺاحلصۺرکےنۺاکۺااسؿۺراہتسۺےہ۔ۺرمےنۺےکۺدعبۺیھبۺامںۺابپۺےکۺتہبۺےسۺ

ےکۺذہمۺوہےتۺںیہ۔ۺالثمۺاؿۺےکۺےیلۺااصیؽۺوثابۺرکان،ۺاؿۺےکۺرہتشۺداروںۺاورۺدووتسںۺےسۺوقحؼۺاوالدۺ

رشیعۺدحودۺںیمۺرےتہۺوہ ےۺنسح ۺولسکۺرکانۺاورۺبسۺےسۺڑبھۺرکۺاینپۺزیدیگۺوقتیۺےسۺرسبۺرکےکۺاؿۺےکۺ

اجرہیۺاننب۔ۺےیلۺدصۂق

۔اؿۺاکۺہ انۺےہۺرغمبۺںیمۺرمدۺووعرتۺےکۺاقلعتتۺرصػۺانر ۺوہشتۺاھجبےنۺےکۺےیلۺوہےتۺںیہ

ادارہ

االسؾۺاکیۺلمکمۺاضہطبۺایحت

ادارہی

4

رت

ہۺبجۺریغبۺاکنحۺےکۺبسۺھچکۺرسیمۺےہۺوتۺاکنحۺےکۺٹھجنھجۺںیمۺوکؿۺڑپے۔ۺایسۺےیلۺاؿۺںیمۺاشدیۺاکۺراحجؿۺ

متخۺوہاتۺاجراہۺےہ۔ۺارگۺوکیئۺابدؽۺوخناہتسۺاشدیۺرکۺیھبۺےلۺوتۺدبزیمتایںۺ،ۺازلاؾۺرتاایشںۺ،ۺدبامگاینںۺاورۺڑلاایئںۺ

یۺاکہورہۺیکۺئاٹیئۺرکد انۺیھبۺوکیئۺ بجعۺیکۺابتۺںیہن۔ۺا رثۺاشدویںۺاکۺروزۺاکۺومعمؽۺوہیتۺںیہ۔ۺاؿۺےکۺاہیںۺویب

ااجنؾۺالطؼۺیکۺوصرتۺںیمۺوہاتۺےہ۔ۺہنۺہورہۺوکاسۺابتۺاکۺاانیمطؿۺوہاتۺےہۺہۺاسۺیکۺریغۺوموجدیگۺںیمۺاسۺ

ونںۺیکۺویبیۺیسکۺدورسےۺرمدۺےسۺںیہنۺیتلم،ۺہنۺویبیۺنئمطمۺہۺہورہۺیسکۺاورۺڑلیکۺےکۺاسھتۺولمثۺںیہن۔ۺدو

یکۺزیدویگںۺںیمۺہشیمہۺیکۺدویارۺاحلئۺریتہۺےہ۔

دنہوؤںۺےکۺاعمرشےۺںیمۺہورہۺوکۺدویاتۺاکۺدرہجۺدایۺاجاتۺےہ۔ۺاطتقۺورۺیکۺوپاجۺرکےنۺاورۺزمکورۺوکۺ

دابےنۺیکۺتلصخ ۺدبۺربونمہںۺےکۺزماجۺںیمۺدالخۺےہ۔ۺایسۺےیلۺدنہوۺاعمرشہۺزمکورۺوعرتۺرپۺملظۺےکۺاہپڑۺوتڑۺداتیۺ

‘‘ یتسۺ’’ ۺےکۺدعبۺویبیۺوکۺاسۺیکۺالشۺےکۺاسھتۺزیدہۺ ےنلۺرپۺروبجرۺ ایۺاجاتۺےہ۔ۺاسۺر مۺوکۺےہ۔ۺہورہۺےکۺرمےن

ےتہکۺںیہ۔ۺارگۺاؿۺاکۺیسکۺےبۺسبۺوعرتۺرپۺسبۺلچۺاجاتۺےہۺوتۺاسۺےکۺہنۺاچےنہۺےکۺابووجدۺاسۺوکۺزربدیتسۺہورہۺ

اؿۺےکۺذمبہۺںیمۺالطؼۺایہتفۺایۺےکۺاسھتۺزیدہۺالجدےتیۺںیہ۔ۺویبہۺاوھچوتںۺیکۺرطحۺزیدہۺالشۺنبۺرکۺریتہۺےہ۔ۺ

ۺدورسیۺاشدیۺاکۺوکیئۺوصترۺںیہن۔ۺاؿۺدوونںۺوکۺاعمرشےۺںیمۺااہتنیئۺاقحرتۺاورۺذتلۺیکۺاگنہۺےسۺ ویبہۺےکۺےیلۺ

بسۺےسۺڑبیۺداعیھجمسۺاجیتۺےہ۔ۺدورسےۺ‘‘دساۺاہسنگۺروہ’’داھکیۺاجاتۺےہ۔ۺاشدیۺدشہۺوعروتںۺےکۺےیلۺ

یگۺںیمۺیہۺرماجؤ،ۺورہنۺاہمتریۺزیدیگۺاذابۺداندیۺاج ےۺیگ۔وظفلںۺںیمۺہیۺاہکۺاجراہۺےہۺہۺہورہۺیکۺزید

ۺرکےتۺوہ ےۺ ۺادتعاؽۺاایتخر ۺےنۺراہ ۺایحتۺےکۺربسکعۺاالسؾ ۺورفتطیۺرپۺینبمۺاکرفاہنۺاظنؾ ارفاط

املسمونںۺوکۺاتبایۺہۺہورہۺاورۺویبیۺاکیۺدورسےۺےکۺابلسۺںیہ۔ۺاکیۺدورسےۺےکۺوبیعںۺیکۺرپدہۺوپیشۺرکےتۺ

ےتۺںیہۺاورۺزامہنۺےکۺرگؾۺورسدۺےسۺافحتظۺرکےتۺںیہ۔ۺدوونںۺےکۺذہمۺاکیۺدورسےۺںیہ،ۺزمکورایںۺاپھچ

ےکۺوقحؼۺںیہ۔ۺہورہۺویبیۺوکۺریغۺرشیعۺاکؾۺرکےنۺےسۺاحامکہنۺایدازۺںیمۺروکۺاتکسۺےہ۔ۺاسۺےکۺاسھتۺیہۺاسۺ

یکۺیھبۺۺوکۺویبیۺیکۺاجزئۺرفامںیشئۺاورۺوخااشہتۺوکۺاینپۺشبطۺےکۺاطمقبۺتقفشۺاورۺتبحمۺےکۺاسھتۺوپراۺرکےن

رتبیغۺدیۺیئگۺےہ۔ۺہورہۺوکۺہنۺوتۺااسیۺرمہبتۺدایۺایگۺہۺوہۺاظملۺااقۺنبۺاج ےۺ،ۺہنۺیہۺاانتۺریقحۺدانایۺہۺوعرتۺےکۺ

اہوھتںۺولھکانۺنبۺاج ے۔

ہورہۺےکۺوعرتۺرپۺوقحؼۺںیہۺوتۺوعرتۺےکۺیھبۺہورہۺرپۺوقحؼۺںیہ۔ۺوہۺہنۺرصػۺاخویدۺےکۺرمےنۺ

ؾۺوعروتںۺیکۺرطحۺرشیعۺدحودۺںیمۺرےتہۺوہ ےۺاینپۺرمیضۺےسۺےکۺدعبۺدورسیۺاشدیۺرکیتکسۺےہہکلبۺاع

زیدیگۺرسبۺرکےنۺاکۺوپراۺقحۺریتھکۺےہ۔ۺالطؼۺایہتفۺایۺویبہۺدورسیۺاشدیۺرکانۺاچںیہۺوتۺوکیئۺروکۺوٹکۺںیہنۺ،ہکلبۺ

اسۺیکۺاباقدعہۺرتبیغۺدیۺیئگۺےہ۔ہورہۺےسۺابنہۺہنۺوہےکسۺوتۺرشیعۺوقانینۺےکۺاطمقبۺاسۺےسۺعلخۺاحلص

تلمکمۺاضہطبۺایحکیاالسؾۺا

5

ہۺوہیتکسۺےہ۔رکےکۺدحیلع

ویرپۺںیمۺریغبۺاکنحۺےکۺزیدیگۺرسبۺرکےنۺےکۺےجیتنۺںیمۺا رثتیۺیکۺاوالدۺالحؽۺیکۺںیہنۺوہیت۔ۺوچبںۺ

وکۺھچکۺاتپۺںیہنۺوہاتۺہۺاؿۺاکۺابپۺوکؿۺےہ۔ۺتہبۺےسۺوتۺاینپۺامںۺےکۺابرےۺںیمۺیھبۺھچکۺںیہنۺاجےتن۔ۺا رثۺام ںیۺ

ںۺںیمۺدالخۺرکدیتیۺںیہ۔ۺامںۺابپۺوچبںۺوکۺاؿۺیکۺیسکۺاےسیۺوچبںۺےسۺاجؿۺڑھچاےنۺےکۺےیلۺاںیہنۺمیتیۺاخون

یطلغۺرپۺامرۺںیہنۺےتکس،ۺااسیۺرکےنۺرپۺوفراۺوپسیلۺااجیتۺےہ۔ۺامںۺابپۺوکۺلیجۺںیمۺدنبۺرکدایۺاجاتۺےہۺاورۺاوالدۺوکۺاؿۺ

ےسۺہشیمہۺےکۺےیلۺنیھچۺرکۺرساکریۺوحتلیۺںیمۺدےۺدایۺاجاتۺےہ۔

وتۺاسۺٹھجنھجۺےسۺدلجۺازادۺوہےنۺےکۺےیلۺابغلۺوہےتۺۺنجۺوچبںۺوکۺاؿۺےکۺامںۺابپۺاپےتلۺیھبۺںیہ

یہۺاؿۺیکۺمیلعتۺورتتیبۺےسۺاہھتۺچنیھکۺےتیلۺںیہ۔ۺاںیہنۺاہکۺاجاتۺےہۺہۺابۺںیہمتۺوجۺھچکۺرکانۺےہۺاےنپۺدتسۺ

ۺرپۺرکانۺےہ۔ۺمہۺےسۺیسکۺدمدۺیکۺادیمۺتمۺروھک۔ۺامںۺابپۺےکۺروہیۺےسۺاوالدۺاغبوتۺرپۺارتۺایتۺےہ۔ۺ وابزو

ےنمۺاؿۺیکۺڑل ایںۺریغۺڑلوکںۺوکۺاورۺڑلےکۺڑلویکںۺوکۺرھگوںۺںیمۺالےتۺںیہ۔ۺوادلنیۺیکۺلاجؽۺوادلنیۺےکۺاس

ںیہنۺہۺاںیہنۺاؿۺرحوتکںۺےسۺروکۺںیکس۔

یبنۺرکمیۺیلصۺاہللۺہیلعۺوملسۺۺےنۺرفامایۺہۺابپۺاینپۺاوالدۺوکۺوجۺھچکۺداتیۺےہۺاسۺںیمۺبسۺےسۺرتہبۺہفحتۺ

وکۺاینپۺاوالدۺےکۺاےھچۺانؾۺرےنھکۺاورۺاںیہنۺاینپۺشبطۺےکۺاطمقبۺرتہبنیۺایھچۺمیلعتۺاورۺرتتیبۺےہ۔ۺاالسۺؾۺابپۺ

دینیۺوداینویۺمیلعتۺاورۺرتتیبۺدےنیۺاکۺمکحۺرکاتۺےہ۔ۺاؿۺرپۺامؽۺرخچۺرکےنۺوکۺدصہقۺںیمۺامشرۺرکاتےہ۔ۺاؿۺیکۺ

ںۺےسۺرتتیبۺےکۺےیلۺانمبسۺایدازۺںیمۺہیبنتۺرکےنۺیکۺااجزتۺداتیۺےہ۔ۺڑلویکںۺوکۺےبۺرپدیگۺاورۺانرحموم

لیمۺالمپۺےسۺروےنکۺےکۺذراعئۺاانپےنۺرپۺزورۺداتیۺےہ۔ۺیبنۺرکمیۺیلصۺاہللۺہیلعۺوملسۺےنۺڑلویکںۺیکۺرتہبنیۺ

رپورشۺاورۺرتتیبۺرپۺتنجۺیکۺاورۺاےنپۺرقبۺیکۺاشبرتۺدیۺےہ۔االسؾۺےنۺاوالدۺوکۺےبۺایحیئۺںیمۺالتبمۺوہےنۺ

ےسۺاچبےنۺےکۺےیلۺاؿۺیکۺدلجۺاشدیۺرکےنۺرپۺزورۺدایۺےہ۔

ےکۺرہۺرہۺہبعشۺںیمۺدقؾۺدقؾۺرپاالسؾۺداینۺیکۺدرگیۺامتؾۺاوقاؾۺاورۺذمابہۺےسۺاینپۺاعریگملۺزیدیگۺ

ۺ ابداشتہۺاورۺتمظعۺاکۺولاہۺونمااتۺالچۺاایۺےہ۔ۺاینپۺامتؾۺرتۺوجتسجۺےکۺابووجدۺااسنؿۺاالسؾۺےکۺوساۺوکیئۺااسیۺاظنؾ

ےسۺہیۺےنہکۺرپۺروبجرۺوہانۺڑپاۺہۺاالخرخۺایحتۺڈوھڈنےنھۺںیمۺاناکؾۺراہۺےہۺوجۺااسنینۺرطفتۺےسۺمہۺاگنہۺوہ۔ۺاب

ااسنینۺرطفتۺےکۺنیعۺاطمقبۺوہےنۺیکۺوہجۺےسۺزیدیگۺرسبۺرکےنۺےکۺےیلۺاالسؾۺےسۺرتہبۺاورۺوکیئۺالہحئۺلمعۺ

ںیہنۺےہۺاورۺیہیۺاہللۺاعتیلۺاکۺرفامؿۺےہ:

اہللۺےکۺزندکیۺ)ۺوتۺرتہبنی(ۺدنیۺاالسؾۺیہۺےہ۔

تلمکمۺاضہطبۺایحکیاالسؾۺا

6

رت

۲۵ربمنۺاتی

اصابک من ح اصابک من فن الل ۃ سن ما

ئۃ و و ما سک ی

فن نف

اجبنۺےسۺےہۺۺیکۺاعتیلۺهللاےہۺوہۺضحمۺاۺایتۺشیپۺوخاحشیلۺ:ۺاےۺااسنؿۺھجتۺوکۺوجۺوکیئرتہمج

ببسۺےسۺےہ۔ۺیہۺےاوےۺوہۺریتۺشیپۺدباحیلۺاورۺوجۺوکیئ

اطعۺےہۺاورۺمتۺےنۺےنتجۺانگہۺۺبسۺاہللۺیکۺہیالتوتۺوہۺۺایامنزۺوہۺۺایہۺوہۺرمعۺایوخاہۺجحۺوہۺۺںیہۺلمۺریہۺںایکینۺمتۺوکۺینتج

ذاتۺےکۺاابتعرۺےسۺاامرہۺۺاورۺرشارتۺےہۺویکںۺہۺسفنۺاینپۺدباعمیشۺاہمترےۺسفنۺیکۺہی ںیہۺیکۺںاورۺرباایئ

ۺرقاؿۺےسۺےلۺرکۺانگہۺےکۺےنتجۺینعی ےہابوسلءۺےہۺاورۺافلۺالؾۺاوسلءۺاکۺا م ۺسنجۺاکۺ ۺزنوؽ ۺتماوناعۺایقۺوتق

ےہۺوجۺاوناعۺفلتخمۺااقحلقئۺرپۺلمتشمۺۺویکںۺہۺسنجۺوہۺیلکۺاشلمۺںیہۺوہںۺےگۺبسۺاسۺاوسلءۺںیمۺاجیدکتۺا

ےہۺۺوہیت ربۺۺۺاہللۺاعتیلال ما رحم ۺ رشۺےسۺوفحمظۺۺےکےگۺوہۺسفنۺۺاطعۺرفام ںیۺہیرتمحۺاکۺاسۺاینپۺرگمۺسجۺوکۺ

ۺۺۺۺۺانثتسءۺںیہنامہراۺاورۺاپۺاکۺاۺہیوہۺاج ےۺاگ۔ۺ ۺہی اکۺاانثتسءۺےہ۔ۺاسۺےیلۺےہ،ۺاہللۺاعتیلۺولخمؼۺاکۺاانثتسءۺںیہنۺہیےہ،ۺ

رکۺاتکسۺۺرخابۺںیہنۺاسۺوکۺاسۺاکۺسفنۺیھبۺوبقؽۺرفام ںیۺرتمحۺںیمۺۂیاےنپۺاسۺےہۺہۺسجۺوکۺاہللۺاعتیلۺینیقیابتۺ

ۺاہللۺہیلعۺرۃمحۺےہ۔ۺالعہمۺاولیسۺتقیقحاورۺ ایۺتیثیحۺ ایۺےکاانثتسءۺےکۺاس ےنمۺسفنۺیکۺویکںۺہۺاہللۺاعتیل

رفامےتۺںیہ ربت رحم ف ی ا ےہۺذہلاۺرتہمجۺوہاۺۺۺۺزامہینۺرظہیفۺہیدصمرۺہیےہۺماوجۺۺںیمۺال ما رحم

ۃ وق

رکۺاتکس۔ۺمتۺوکۺربابدۺںیہنۺرےہۺاگۺاہمتراۺسفنۺیھبۺہیرتمحۺاکۺاسۺبجۺکتۺاہمترےۺربۺیکۺینعی رب

ۺےہۺاورۺاسۺاقلبۺیھبۺےہ،ۺامہراۺووجدۺافینۺاپۺاکۺےہ،ۺووجدۺاپۺاکۺیہۺربسۺھچکۺاایتخۺںیم تقیقح

وسرجۺاتسروںۺےسۺہہکۺاتکسۺےہۺہۺاہمتراۺووجدۺےہۺرگمۺلثمۺدعؾۺےکۺےہ۔ۺۺہۺاسۺوکۺووجدۺاہکۺاج ےۺےسیجۺںیہن

ےکۺرکؾۺۺۺمہۺقحۺاعتیلہکلبۺذاتۺوخدۺےسۺاقمئۺںیہنۺیامہرۺ،ےسۺںیہۺؿےکۺاضیفۺیتسہۺیکۺقحۺاعتیلۺںایتسہۺیامہر

ۺؾاورۺتفص ۺویقۺ۔ۺسجۺدؿۺتفص ۺیحےسۺاقمئۺںیہۺ‘‘ؾویق’’تفص ۺۺؿ اضیفۺاور‘‘یح’’تفص ۺۺؿ ےسۺاورۺاؿۺےکۺاضیف

اقمئۺۺتمےگۺاورۺایقۺںیےگۺاسۺدؿۺاامسؿۺرگۺڑپےۺاگ،ۺوسرجۺاورۺاچیدۺرگۺڑپۺںیاٹہۺدۺےکۺوہظرۺوکۺاہللۺاعتیل

دمحمۺارتخۺاصبحۺخیشۺارعلبۺوامجعلۺاعرػۺابہللۺرضحتۺادقسۺومالانۺاشہۺمیکحۺ

زخانئۺارقلاؿ

رقاؿۺاضمنیم

7

ےسۺاسراۺاعملۺاقمئۺےہ۔ۺوتۺومالانۺاکۺااشرہۺۺؾاورۺویقۺےکۺاؿۺدوۺانومںۺیحاہللۺۺہےنۺاھکلۺےہۺۺ۔ۺدحمنیثوہاج ےۺیگ

ۺدمدۺےسۺےہۺورہنۺاتقیقحۺبسۺاپۺیکۺونشایئۺیئ،انیبۺاییئ،وگۺیراتھک،ۺامہرۺںیہنۺتقیقحۺےہۺہۺامہراۺووجدۺوکیئۺیہی

ۺکتۺےہ۔ۺاپۺےسۺادبۺزؽےہ،ۺووجدۺاپۺاکۺووجدۺےہۺہۺاۺونشایئۺاپۺیکۺےہ،ۺونشایئۺاییئوگۺاپۺیکۺاییئوگ

وبانلۺےہ،ۺامہراۺاننسۺۺذہلاۺامہراۺوبانلۺوکیئۺںیہۺفیعضۺ،ںیہۺمہۺاحدثۺاورۺافینۺ،اقدر ۺقلطمۺںیہۺ،ںیہۺافینۺریغۺ،ںیہۺمیدق

روحۺلکنۺاج ےۺوتۺۺاورۺایھبۺ،ۺنسۺرےہۺںیہۺمہۺوبؽۺرےہۺںیہۺووجدۺےہۺہۺایھبۺاننسۺےہ،ۺامہراۺووجدۺوکیئۺوکیئ

ۺیئانیبۺاورےہ،ۺامستعۺدنبۺۺاخومیش

۔ےبۺسکۺںیہۺاورۺااہتنیئۺاپۺےکۺاتعبۺںیہۺ،ںیہۺمتخ۔ۺمہۺابلکلۺالش

صخشۺۺکیاۺےہ؟ۺےسیجۺںوتۺزجاۺاورۺزساۺویکۺا اکشؽۺوہاتۺےہۺہۺبجۺمہۺابلکلۺےبۺسکۺںیہۺکیاۺاہیں

ۺہۺوتۺاسۺےنۺوپاھچۺایاورۺاوگنرۺاھکےنۺاگلۺاورۺبجۺابغۺاکۺامکلۺاۺسھگۺایگۺابغۺںیمۺکیومضمؿۺڑپھۺرکۺاۺکیاۺیہۺاسیا

وتۺاسۺۺدرتخۺےکۺںیہۺےریمۺبس ؟ہیاھکۺےیلۺںویکۺبیسۺہیاھکاتۺےہ؟ۺاورۺۺںدرتخۺےکۺاوگنرۺویکۺےریم

دخاۺۺدخاۺےک،ۺاوگنرۺیھبۺدخاۺاکۺاورۺدرتخۺیھبۺیھبۺدخاۺاک،ۺںیمۺاامسؿۺیھبۺ،دخاۺیکۺیھبۺےنۺاہکۺمتۺطلغۺےتہکۺوہ،ۺزنیم

اتباتۺوہںۺۺابتۺےہ۔ۺایھبۺابغۺےنۺاہکۺایھچۺوتۺامکل دخاۺاک۔ۺربخدارۺوجۺےھجمۺاھکےنۺےسۺعنمۺ ایۺیھبۺےکۺاورۺبیس

ےنۺوتۺوہۺالچۺرشوعۺیکۺئاٹیئۺڈڈنےۺےسۺاسۺیکۺکیاورۺاۺایاورۺاسۺےسۺاسۺوکۺوخبۺابیدھۺدۺایرہسۺےلۺاۺکیاورۺا

دخاۺۺدخاۺاک،ۺاورۺڈڈناۺیھبۺدخاۺاک،ۺرہسۺیھبۺدخۺااک،ۺوتۺیھبۺیھبۺہۺںیمۺایابغۺےنۺوجابۺدۺامراتۺےہ؟ۺوتۺامکلۺںاگلۺہۺویک

ۺروبجرۺںیہنۺوتہبۺرکاتۺوہں،ۺںیمۺںیمۺر،اتسۺاایتخۺراتسۺاایتخۺراایتخ:وتۺاسۺوتقۺاسۺےنۺاہکۺایاکۺربخدارۺوجۺالچ

ۺےبۺیسکۺہکلبۺاینپۺرکۺرےہۺںیہۺںیہنۺاتدیئۺیکۺہیےسۺومالانۺرفۂقۺربجۺےہۺ۔ۺامہمہۺالمیشۺرےہۺاایتخۺروہں،ۺےھجمۺاایتخ

رفؼۺےہۺاورۺدنمرہجۺابالۺۺ۔ۺدوونںۺںیمۺدروخاتسۺرکرےہۺںیہرتمحۺےسۺیکۺاظرہۺرکۺےکۺقحۺاعتیلۺیاورۺاعزج

اکۺردۺےہ۔ۺہیرفۂقۺربجۺےہۺسجۺںیمۺاک یونثمۺواہعقۺیھب

اپۺۺۺاورںیہۺےہۺہۺمہۺالیئشۺ ایۺوجۺمہۺےنۺاےنپۺوکۺاپۺےکۺوحاےلۺہی۔ۺںیہۺاےۺدخا!ۺمہۺروبجرۺںیہنۺ

ےہۺاتہۺاپۺۺیکۺشیپۺوۺےبۺیسکۺیوۺاعزجۺاقحرتۺتمظع ۺاشؿۺاکۺارتعاػۺاورۺاینپۺاپۺیکۺہی ،بسۺھچکۺںیہۺیہ

ال ۃ ل حول و ل قو الصدرۺہی۔ۺاطعۺرفام ںیۺرتیقۺذلتۺںیمۺرتبغۺاورۺدجسوںۺیکۺامنزۺڑپےنھۺیکۺںیمہ

ابرۺرضحتۺدبعاہللۺۺکیہۺاۺلقنۺیکۺثیدحۺںیمۺۃےنۺرشحۺوکشمۺاہللۺہیلعۺرۃمحۺیاقرۺاکۺرتہمجۺےہ۔ۺالمۺیلعۺبالل

ھل ایوملسۺےنۺرفامۺاہللۺہیلعۺڑپاھۺوتۺوضحرۺیلصۺال بالل ۃ ل حول و ل قو ہنعۺےنۺۺاہللۺاعتیلۺیضانبۺوعسمدۺر

ر س ی تد

ھاما تف

ۺال بالل ۃ ل حول و ل قو اےۺدبعاہللۺانبۺوعسمد!ۺاسۺۺینعی ی ےتھجمسۺوہ؟ۺۺےکۺینعمۺ

رعضۺ ایہول

الل و ر

اکۺرتہمجۺنسۺۺال بالل ۃ ل حول و ل قو ایوملسۺےنۺرفامۺاہللۺہیلعۺاپۺیلصاعلم

ۺیبنۺؿول۔ۺاحبس ۺوبنتۺیکۺاورۺیبنۺےکۺاافلظۺںیہۺاہلل! ۺوبنتۺےسۺوہۺریہۺےکۺاافلظ ہۺۺایےہ۔ۺرفامۺرشحۺاافلظ

زخانئۺارقلاؿ

8

رت

عص ںیہۺےکۺینعمۺلحول ۺےسۺںیہنۺتیصعمۺمہۺاہللۺیکۺینعی الل ۃ بعصم الل ا ل یۃ ل حول عن م

و ل ی ا ۃ و ل قو ےسۺمہۺانگہۺےسۺچبۺےتکسۺںیہۺتظافحۺچبۺےتکسۺبجۺکتۺہۺوخدۺاہللۺافحتظۺہنۺرفام ے،ۺاہللۺیک

ہنۺرفام ے۔ۺرکۺےتکسۺبجۺکتۺاہللۺدمدۺابعدتۺںیہنۺمہۺاہللۺیکۺالل ال بعون الل ۃ طاع عل ۃ طاق

ا ےۺاگۺہۺۺزورۺےسۺںیہنۺہیےس،ۺۺیرکو۔ۺاہللۺاکۺرمحۺا ےۺاگۺاہۺوۺزارۺراایتخۺیزورۺوھچڑۺدوۺاورۺاہۺوۺزار

رکوۺےگۺوتۺرتمحۺےسۺرحموؾۺوہۺاجؤۺۺی رکوںۺاگ۔ۺارگۺدوعۺاسیرکوںۺاگۺوۺاسیاۺوہں،ۺدقمسۺوہں،ۺںیمۺڑباۺیقتمۺںیم

ہۺاہللۺاکۺۺرکوۺاتۺراایتخۺیےگ۔ۺذہلاۺزورۺوھچڑوۺاورۺزار ربۺلمۺاج ےۺاورۺسفنۺےکۺرشۺےسۺدخاۺاینپال ما رحم

وبقؽۺرفام ے۔ۺافحتظۺںیم

ربۺااسنہینۺوجۺرمحۺےہۺسجۺےکۺدصہقۺںیمۺںیمال ما رحم ۺاسفنہینۺوفنس ۺااثر ۺۺرحاکت اور

ۺرفامیئۺریسفتۺایوگۺیکۺتیوملسۺےنۺوجۺاسۺاۺاہللۺہیلعۺےہۺوتۺوضحرۺیلصۺوہۺرمحۺارگۺانیلۺےسۺوفحمظۺرےتہۺںیہۺہیناطیش

ۺاکۺریفسۺاہللۺاعتیلۺےہۺویکںۺہۺیبنۺایےنۺاطعۺرفامۺیہۺاعتیلۺقح ایوہۺوگۺایاورۺاسۺرمحۺوکۺامےنگنۺاکۺوجۺومضمؿۺاطعۺرفام

ہۺۺایےنۺرفامۺاہللۺاعتیلۺےیلۺاکۺوہاتۺےہ۔ۺایسۺاسۺاکۺرہومضمؿۺدخا ےۺاعتیل،وہاتۺےہ

تىکم

اول فذوه ٭ و ما ن و ما

تہواال ہىکم عنہ فان

وجۺمکحۺدےۺاسۺوکۺرسۺاوھکنںۺرپۺروھکۺاورۺسجۺابتۺےسۺروکۺۺینعیمتۺوکۺاطعۺرفام ےۺاسۺوکۺےلۺولۺۺامہراۺیبنۺوج

کۺاجؤۺوگۺےنۺاورۺومضمؿۺاہللۺاعتیلۺہقیرطۺذموکرہۺرتمحۺوکۺامےنگنۺےکۺےیلۺںیمۺتیاسۺاۺایدےۺاسۺےسۺر

ۺوبن ۺۺۺایتۺاطعۺرفامزبابؿ ۺال ہۺارگۺمتۺ ر ےکۺدعبۺ ما رحم ےسۺظفحتۺاچےتہۺۺںدباعمویشۺوہۺاورۺسفنۺیکۺاچےتہب

داعۺاموگن:ۺہیوہۺوتۺ

ق یا ح یاوم حمتک ا تغ ی

ل ل یث بر

ن اص

شا

ہ کل

ن ول س ال تکل

ع ۃ طرف نف

ی

ل ل رکاتۺوہںۺہۺۺایدرتمحۺےسۺرفۺاپۺیکۺںیمۺ!اورۺاےۺاھبنسےنلۺواےلۺزیدہۺیقیقحۺاےن اص

ۺشا رہۺۺیریمۺ

ۺںالتبمۺہنۺوہ،ۺہنۺاکؿۺاگانۺےنس،ۺہنۺاھکنۺونیسحۺںیمۺانۺرفامینۺہبعشۺاپۺیکۺاکۺوکیئۺزیدیگۺیریمۺےیجی،احتلۺوکۺدرتسۺرفامۺد

کتۺۺرغضۺرسۺےسۺریپۺ،رکے،ۺہنۺوہٹنۺرحاؾۺوبےسۺںیلۺہنۺزابؿۺتبیغۺ،ؾۺوسےھگنہنۺانکۺوخوبش ےۺرحاۺےھکی،وکۺد

ۺۺاتدیککل رہۺزجۺاپۺاکۺرفامںۺربدارۺوہۺاورۺ ہنۺرےنہۺاپ ےۺوجۺاپۺوکۺدنسپۺہنۺوہ،ۺۺیسیاحتلۺاۺیھبۺوکیئۺیریمۺینعیےہۺۺ

ےسۺرشمػۺرفامۺۺدنبیگۺ ےوکۺوافۺیگرہۺادا ےۺدنبۺیریمۺ،دنسپۺےکۺاطمقبۺڈاھؽۺےیجیلۺاحتلۺوکۺاینپۺدیہرہۺاندنسپۺیریم

؎ۺ رسااپۺاپۺاکۺوہۺاجؤںۺۺاورپۺہنۺےنگلۺاپ ےۺاورۺںیمۺےاکۺداغۺریمۺےبۺوافیئۺیھبۺکتۺںیہکۺہۺرسۺےسۺریپۺےیجید

زخانئۺارقلاؿ

9

زخانئۺارقلاؿ

اک یسک وہںۺ ںویک وت اکۺ یسک وہںۺ ںیہن

وہں اجراہۺ وہا اکۺ یہ اؿ اکۺ یہۺ اؿۺ

ن س ال ول تکل

ع ۃ طرف نف

ےہۺےھجمۺکلپۺےنکپھجۺۺایاےۺاہلل!ۺسجۺسفنۺوکۺاپۺےنۺاامرہۺابوسلءۺرفامۺاوری

ۺسفنۺاامرہۺابوسلءۺےہۺویکںۺہۺیسکۺیہیبسۺےسۺڑباۺدنمشۺۺںیمۺویکںۺہۺداینۺرھبۺوکۺاسۺدنمشۺےکۺرپسدۺہنۺرفامےیئ

وکۺالہکۺرکدےۺنکیلوہۺاےنپۺاقملبۺۺیہۺہشیمہۺہۺکلپۺےنکپھجۺرھبۺںیمۺااطتستعۺںیہنۺہیدنمشۺوکۺرہۺہحملۺرہۺوتقۺ

ۺااسنؿۺوکۺالہکۺرکاتکسۺےہ۔ایسۺہیااطتستعۺےہۺہۺکلپۺےنکپھجۺںیمۺہی اسۺںیمۺدنمشۺےہۺہۺہشیمہۺاسیسفنۺاۺہی

ع ۃ طرف وملسۺےنۺۺہیلعۺهللاۺوضحرۺیلصۺےیل

ۺہی لپۺںیمۺکیےہۺہۺاۺوہےنۺےسۺانپہۺامیگنۺاسۺےکۺوحاےلۺی

ےہ۔ۺۺاتیدانۺدۺذلیلۺایدہزۺرۺےسۺیھبوکۺافقسۺاورۺااسنؿۺوکۺاجونۺومنمۺوکۺاکرف،ۺویل

اکۺدیقعۺہیاورۺرفۂقۺربج ۺےبۺیلمعۺینعیوۺومجدۺاورۺومخدۺاکۺۺربجۺہۺااسنؿۺروبجرۺضحمۺےہۺوجۺومبجۺےہۺاکیلہۺہ

ۺرمگایہۺیسیاۺ،افحتظۺرفام ںیۺیےسۺامہرۺڈنھٹاۺاورۺتسسۺڑپۺاجےنۺاک۔ۺاےۺدخا!ۺاسۺمسقۺےکۺرجامیثۺاورۺاامعؽۺںیم

ۺاورۺےبۺیلمعۺابلکلۺتسسۺاورۺڈنھٹےۺوہۺاج ںیۺںیمۺاامعؽہنۺوہۺہۺمہۺۺاسیاۺورہنۺںیہکۺےیجیۺدوکۺامہرےۺایدرۺہنۺاےن

اکۺاکشۺرۺوہۺرکۺۺاورۺرمگایہن یاخس الد

خر

وال

ربجۺاانتۺرمگاہۺنکۺےہۺہۺااسنؿۺوکۺاامعؽۺےسۺۺہدیقعۺہی۔ۺوہۺاج ںیۺۃ

ےگۺۺےگۺبجۺاہللۺاپکۺالب ںیۺدجسمۺبجۺاج ںیۺ،رۺضحمۺںیہےہ،ۺویکںۺہۺوہۺاتھجمسۺےہۺہۺمہۺوتۺروبجۺاتیرکۺدۺارزیب

بتۺاجان۔ۺۺالب ںیۺںاجےتۺوہ،ۺرھگۺرپۺڑپےۺروہۺبجۺاہللۺایمۺںابزارۺویکۺۺامکےنۺےکۺےیلۺیاسۺےسۺوہکۺہۺروزۺنکیل

ۺںۺںیمےکۺاکومۺروبجرۺوہ،ۺذراۺداینۺےکۺاکومںۺںیمۺیہۺنی۔ۺداھکۺانیلۺالھک ںیۺںوھٹےتسنۺوہ،ۺبجۺاہللۺایمۺںاورۺاھکانۺویک

ۺاؼۺیھباہللۺوتۺرز ۺےہۺنکیلۺہۺوھچڑوۺامنزۺروزہۺاہللۺڑباۺوفغرۺرمیحۺرطحۺضعبۺولگۺےتہکۺںیہۺروبجرۺوہۺاجؤ۔ۺایسۺیھب

ۺہیڑپےۺروہ،ۺرزؼۺوخدۺااج ےۺاگ۔ۺواہںۺوتۺڑبےۺتسچۺوہ،ۺۺوھکےتلۺوہ،ۺاسراۺدؿۺرھگۺںیمۺںےہۺرھپۺدواکؿۺویک

؎ رکےتۺۺںیہنۺیابزۺہلیحۺںویکۺےکۺاکومںۺںیمۺداینۺ۔ںیہۺںیمۺیہۺنیرصػۺدۺایںاسزۺاورۺہلیحۺایںابزۺہلیح

ۺ اانتۺ ںیم داین وت ہۺ اے

ےہ چ

ےہ تسسۺ اانتۺ وتۺ نکیل ںیم دنیۺ

)ۺاجریۺےہ(

إ إ إ إ

10

رت

وہجۺۺےکۺزانۺےسۺادشۺوہےنۺیکۺتبیغ

ےنۺوپاھچۺۺریضۺاہللۺمہنعاکۺانگہۺزانۺےسۺادشۺےہ۔ۺاحصہبۺہۺتبیغۺوملسۺرفامےتۺںیہۺاہللۺہیلعۺوضحرۺیلص

ۺامگنۺےلۺوتۺاعمیفۺہۺز انۺاکرۺاےنپۺز انۺےسۺارگۺاعمیفۺایوملسۺےنۺرفامۺاہللۺہیلعۺادشۺےہ؟ۺاپۺیلصۺںہۺز انۺےسۺویک

ۺہی۔ۺز انۺوکۺاہللۺےنۺاانپۺقحۺراھکۺےہ،ۺےہ ںیہنۺیامانگنۺرضورۺےہۺاسۺےسۺاعمیفۺسجۺےکۺاسھتۺز انۺ ایۺ،وہاج ےۺیگ

ۺہیامےگنۺاگۺۺںیہنۺےہۺبجۺکتۺاسۺےسۺاعمیفۺیکۺتبیغۺۺیکقحۺاابعلدۺےہ،ۺسجۺتبیغۺےہۺنکیلۺقحۺاابعلدۺںیہن

ۺوہیئۺےہۺاسۺوکۺاالطعۺوہۺاج ے۔ۺبجۺکتۺاسۺوکۺاالطعۺںیہنۺیکۺتبیغۺسجۺیکۺوہۺاگۺرشبہکیطۺانگہۺاعمػۺںیہن

وہۺڑپھۺرکۺۺ،ےنۺاتب ےۺںیہۺہکلبۺحبصۺوۺاشؾۺےکۺوجۺومعمالتۺںیمۺںیہنۺیرضورۺامانگنۺاسۺوتقۺکتۺاسۺےسۺاعمیف

امراۺوہ،ۺاؿۺبسۺاکۺوثابۺاےۺۺایوہۺۺایوہ،ۺاتسۺیکۺتبیغۺسجۺیکۺںیمۺےنۺزیدیگۺےسۺہہکۺدوۺہۺںیمۺیلروزاہنۺاہللۺاعت

ۺاسۺںیمۺوکۺیھبۺابپ۔ۺامںۺ انانہمۺرکاۺدۺےکۺدؿۺرایضۺتموثابۺد اھکرکۺایقۺہیاہلل!ۺاؿۺوکۺدےۺدےۺاورۺاؿۺاکۺ

دہعفۺۺوکۺوپراۺےلمۺاگۺالثمۺنیتۺکیرہۺاۺای وہۺرکۺےلمۺاگۺاالتخػۺےہۺہۺوثابۺمیسقتۺاشلمۺرکۺول۔ۺزبروگںۺاکۺاسۺںیم

اصبحۺۺوہۺاگ؟ۺرگمۺاحیجۺاباٹنۺاج ےۺاگ،ۺمیسقتۺایوسۺہصحۺےگلۺاگۺۺوکۺاشخبۺوتۺ ایۺںاکۺوثابۺارگۺوسۺادویم قل ھو الل

وہاگۺبسۺوکۺرباربۺۺںیہنۺےہۺہۺوثابۺمیسقتۺاالتمۺےنۺلقنۺ ایۺےہۺسجۺوکۺمیکحۺیہی قیقحتۺیکۺاہللۺہیلعۺرۃمح

ۺاگ۔ۺوسرےلم ڑپھۺرکۺوشخبۺۺفیرش قل ھو الل ڑپھۺےکۺوشخبۺوتۺدسۺرقاؿۺاپکۺاکۺوثابۺاورۺنیتۺفیرشۺسی ہ

رتمحۺاورۺۺیکۺاعتیلۺاہللاورۺۺ۔وکۺوشخبۺںوکۺوپراۺوپراۺےلمۺاگۺاچےہۺےبۺامشۺرۺادویمۺکیرقاؿۺاپکۺاکۺوثابۺرہۺاۺکیوتۺا

ےہ۔ۺبیرقۺہیلضفۺےسۺ

وصنمصۺدلیل ۺیکۺتبیغۺافکرۂۺ

ےگۺۺںیہکۺیہی۔ۺوہۺںیہۺاسۺہلئسمۺےسۺوافقۺںیہنۺےکۺقلعتمۺتہبۺڑبےۺڑبےۺاملعءۺیھبۺوتۺتبیغ

ر افئۺۺہیاالتمۺاکۺۺمیکحۺقحۺاابعلدۺےہ،ۺدنبوںۺاکۺقحۺےہۺنکیلۺہیہۺۺامانگنۺڑپےۺیگۺاعمیف

لظومضمؿۺارطلافئۺوۺا

ۺامانگنۺوابجۺںیہنۺۺاعمیفےہۺبجۺکتۺاسۺوکۺاالطعۺہنۺوہۺاسۺےسۺیکۺتبیغۺےنۺوخدۺڑپاھۺےہۺہۺسجۺیکۺںیمۺ،ںیم

خیشۺارعلبۺوامجعلۺاعرػۺابہللۺرضحتۺادقسۺومالانۺاشہۺمیکحۺدمحمۺارتخۺاصبحۺ

زخانئۺادحلثی

ثیدحۺاضمنیم

11

ۺاسۺےسۺاسۺاکۺدؽۺربۺںیہنۺہکلبۺضعبۺوہجۺےسۺاجزئۺیھب ۺویکںۺہۺ متۺاےھچۺاخےصۺدوتسۺنبۺۺایراۺوہۺاگۺہۺےہۺ

ۺاسۺوکۺوتۺولعمؾۺیہۺتیاذۺہیرکۺرےہۺےھتۺوتۺۺتبیغۺیرکریم ۺیئگۺیکۺتبیغۺیاھتۺہۺریمۺںیہنۺاچنہپانۺوہاگۺۺویکںۺہۺ

رکانۺۺالتیفۺےسۺاسۺیکۺہقیہکلبۺدنمرہجۺابالۺرطۺامانگنۺوابجۺںیہنۺیفسۺےسۺاعمذہلاۺبجۺکتۺاالطعۺہنۺوہۺا ،ےہ

ےہ:ۺثیدحۺہی دلیلۺےہۺاورۺاسۺیکۺاکیف

ار ان غ ۃ من کف تقول یبۃ ال

ہتبتہ

ف لمن اغ

تستغ

:ان

ہف لنا ول

اغ

م الل

ۺایسۺہیےنۺاھکلۺےہۺہۺۺاافغتسرۺرکے۔ۺدحمنیثۺےہۺاسۺےکۺےیلۺیکۺتبیغۺےہۺہۺسجۺیکۺہیاکۺافکرہۺۺتبیغ

ۺوتۺابۺاسۺےسۺاعمیفۺوہ،ۺاہںۺارگۺاالطعۺوہۺیئگۺاسۺاکۺااقتنؽۺوہۺایگۺایوہۺۺےہۺبجۺاسۺوکۺاالطعۺہنۺوہیئۺوصرتۺںیم

ۺرکاتۺوہںۺوتۺؿبجۺایبۺاگ۔ۺاسۺوکۺںیمۺوہۺانگہۺاعمػۺںیہنۺہیاموگنۺےگۺۺںیہنۺامانگنۺوابجۺےہ،ۺبجۺکتۺاعمیف

۔اداۺرکےتۺںیہۺہیرکشۺاڑبےۺڑبےۺاملعءۺریم

۲۵ربمنۺۺدحثی

یاء

ی ردائ الکب

اچدرۺےہ۔ۺیریمۺ:ڑبایئرتہمج

رگدؿۺوتڑۺۺاسۺیکۺےسھگۺاگۺںیمۺاچدرۺےہۺوجۺاسۺںیمۺیریمۺڑبایئۺرفامےتۺںیہۺےہۺہۺقحۺاعتیلۺںیمۺدقیسۺثی دح

دوںۺاگ۔

اۺاجوےۺاگۺۺاجوےۺوتۺھجمسۺںیمۺلقعۺےسۺاکؾۺایلۺیھبۺوکۺتہبۺوہاتۺےہۺورہنۺذراۺووقوفںبجعۺوۺربکتۺےب

اچدرۺےہۺوجۺاسۺۺیریمۺڑبایئۺرفامےتۺںیہۺےہۺہۺقحۺاعتیلۺںیمۺدقیسۺثی ۔ۺدحںیہنۺةیزۺہۺااسنؿۺوکۺربکتۺیھبک

رگدؿۺوتڑۺدوںۺاگ۔ۺاسۺیکۺےسھگۺاگۺںیمۺںیم

فیرعتۺاورۺربکتۺاکۺرفؼۺاورۺاؿۺیکۺبجع

قحۺےنھجمسۺےکۺاسۺوکۺۺ ےۺرپۺاسۺرطحۺاگنہۺرکانۺہۺئاج ےۺاطعتفصۺیسکۺ:ااسنؿۺاکۺاینپتقیقحۺیکۺبجع

‘‘ وہںۺاسیوۺوہں،ںیمۺاسیاۺںیم’’ وہاتۺےہۺہۺہنمۺےسۺئاج ےۺرکشۺےنلکنۺےکۺہیارثۺامکؽۺےھجمس،ۺسجۺاکالزیمۺاانپۺذایت

اےنپۺوکۺااھچۺاتھجمسۺےہ۔ۺںیمۺؽدۺراتہ۔ۺاورۺدؽۺیہۺقحۺاکۺاےسۺااضحتسرۺںیہنۺ ےاتلکنۺےہۺۺویکںۺہۺۺاطع

ۺاےنپۺوکۺڑباۺےھجمس۔ۺسپۺربکتۺںیمۺںیمۺےکۺاقمےلبۺےہۺہۺیسکۺہی تقیقحۺ:ربکتۺیکتقیقحۺربکتۺیکۺ

۔ایتۺالزؾۺںیہنۺریقحتۺیکۺۺدورسوںےہۺاورۺبجعۺںیمۺالزؾۺایتۺیھبۺریقحتۺدورسےۺیک

زخانئۺادحلثی

12

رت

ۺاورۺربکتمۺاؿۺدوونںۺویلک ج ت مع

ےہ،ۺربکتمۺامعۺےہۺاورۺۺتبسنۺامعۺاصخۺقلطمۺیکۺؿےکۺدرایمۺں

ۺاصخ ج ت مع

تفصۺرپۺرظنۺۺیسکۺوہاتۺےہۺۺویکںۺہۺۺبجۺاینپۺیبجعۺاکۺققحتۺرضورۺہۺرہۺربکتمۺںیمۺےہ۔ۺاسۺےیلۺ

ۺۺربکتۺالزؾۺںیہنۺےکۺےیلۺبجعےھجمسۺاگۺاورۺرہۺۺوتۺدورسےۺوکۺریقحۺاکۺوصترۺوہاگۺبتۺیہۺاورۺڑبایئۺااھچیئۺرکۺےکۺاینپ

ےسۺۺریقحتۺیکۺاتھجمسۺےہۺاورۺاسۺوتقۺیسکوکۺااھچۺۺتفصۺرپۺرظنۺرکۺےکۺرصػۺاےنپۺیہۺااسنؿۺاینپۺویکںۺہۺۺیھبک

ۺۺۺقیقحتۺیملعۺہیاذلنہۺوہاتۺےہ۔ۺۺاخیل ۺ ۺ مد لل عل ےہۺۺےنۺاسۺاناکرہۺدبعۺوکۺاطعۺرفامیئۺقحۺاعتیلۺذلک ول ال

ر ف ۺاؿۺیکۺںیہۺرایںکلہمۺامیبۺبجعۺاورۺربکتۺدوونںۺیہۺےکۺےیلۺاسنیکلۺبلقۺوۺروحۺےکۺارماضۺںیمۺیارب

۔اغتلفۺہنۺوہانۺاچےیہۺاالصحۺںیم

ۺاعقشۺاےنپۺوبحمبۺاکۺاتشمؼۺےہۺنکیلۺےہۺہۺوکیئۺہیاۺاج ےۺاگ۔ۺوہۺۺاثمؽۺےسۺاسۺاکۺرضرۺھجمسۺںیمۺکیا

ۺوصرتۺاورۺاےنپۺیہۺیہۺاکنؽۺرکۺاینپۺےسۺاہنیئۺبیجۺےکۺاینپۺےنھکیےبۺوۺوقػۺئاج ےۺوبحمبۺوکۺدۺہیوبتقۺالماقتۺ

ۺاورۺرحموؾۺاھجمسۺاجوےۺاگ،ایسۺیفۺقفسکۺدقرۺانمۺرظنۺںیمۺصخشۺاسۺوبحمبۺیک ہیراہۺےہۺوتۺۺھکیشقنۺوۺاگنرۺد

جب تمل

ۺا

رہۺوتقۺاےنپۺدنبوںۺرپۺزہاراہۺااطلػۺوۺرکؾۺےسۺۺہۺومال ےۺیقیقحۺقحۺوکۺوسانچۺاچےیہۺاورۺاطنیبل ۺرطحۺاسنیکل

اعتسمرۺۺیہۺےکۺاینپۺرطػۺوتمہجۺوہےنۺذاتۺوۺافصتۺیکۺیکۺےسۺئاج ےۺقحۺاعتیلۺووقیفاورۺدنبہۺارگۺےبۺوتمہجۺںیہ

ۺاورۺرفاؼۺوۺرحمویمۺافنؼۺیفۺاحملتۺاسۺےکۺےیلۺہیےہۺوتۺۺؽوغشمۺافصتۺںیم

جب تمل

ۺوخدۺیہۺ؟ںیہنۺایےکۺوہںۺےگۺۺا

ۺادمحلہللۺہۺاسۺاثمؽۺےسۺبجعۺاورۺربکۺیکۺ۔اورۺاسۺےکۺرضرۺاکۺایدازہۺاگلۺولۺاتیمہۺیکۺریرکۺول۔ۺاورۺاسۺامیبۺہلصیف

ربعتۺےہ۔ۺایۂناتزۺؽاثمۺہیےہۺاورۺاعوقشںۺےکۺےیلۺااجیتۺواحضۺوطرۺرپۺھجمسۺںیمۺرضمتۺتہبۺیہ

ۺرط اکۺااسحؿۺۺ(ۺقحۺاعتیلےسۺوفحمظۺرفام۔)انیمۺقیاےۺاہلل!ۺمہۺبسۺوکۺبجعۺوۺربکۺاورۺہلمجۺاکلہمت

۔ۺاورۺولعؾۺاطعۺوہۺرےہۺںیہۺاثمںیلۺہی ےکۺدصےقۺںیمۺںوجویتۺیکۺےہۺہۺرضحتۺخیشرک مد لک و الش

ا ل

ربنا یالک

ستغ یات غ یام ال

دنا یثی

اھ

ار ل تم اف عل

غنا بال

وال

)ۺاجریۺےہ(

إ إ إ إ

زخانئۺادحلثی

13

دمحمۺارتخۺاصبحۺۺارعلبۺوامجعلۺاعرػۺابہللۺدجمدۺزامہنۺرضحتۺادقسۺومالانۺۺاشہۺمیکحخیش

رمیۺاہ ۺدؽۺےکۺیہیۺںیہۺانمزؽ

ااعشرۺرعمتف

14

رت

اکیۺولیکۺاصبحۺاکۺالعج

ھۺںیمۺاکیۺولیکۺاصبحۺاکوپنریۺوکۺوجۺاکیۺدرہجۺںیمۺاصبحۺملعۺیھبۺےھتۺاایحءۺاولعلؾۺیکۺ۱۳۱۹

ےسۺوسءۺاخہمتۺاکۺاسۺدقرۺایدہشۺوہایگۺاھتۺہۺاموییسۺیکۺیسۺتیفیکۺوہیئگۺیھتۺاورۺرقبیۺاتکبۺاوخلػۺےکۺاطمہعلۺ

اھتۺہۺامنزۺروزہۺبسۺوھچڑدںیۺایسۺزامہنۺںیمۺنسحۺاافتؼۺےسۺرضحتۺواالۺرقتببیۺرفسۺاکوپنرۺرشتفیۺال ے۔ۺ

ہۺاؿۺےسۺابعرتۺۺاوہنںۺےنۺوہۺابعراتۺشیپۺںیکۺرضحتۺواالۺۺرفامےتۺںیہۺہۺاؿۺرپۺاسۺدقرۺوخػۺاکۺہبلغۺاھت

یھبۺایھچۺرطحۺںیہنۺڑپیھۺاجیتۺیھت۔ۺرضحتۺواالۺےنۺاؿۺےکۺااکشالتۺےکۺاہنتیۺیلستۺشخبۺوجاابتۺدےیۺ۔ۺ

نجۺےسۺاؿۺیکۺوپریۺیلستۺوہیئگۺرھپۺاؿۺیہۺیکۺرفامشیۺرپۺاؿۺوجاابتۺوکۺرضحتۺواالۺےنۺملقۺدنبۺیھبۺرفامایلۺنجۺاکۺ

عبط‘‘ اخہمتۺابریخل’’ومجمہعۺوصبرتۺراسہلۺوموسہمۺہبل

ۺیھبۺوہ اۺۺےہ۔ۺہیۺبسۺ ضوضۺورباکتۺایسۺب

تبیہۺےکۺۺۂ

ۺایسیۺاکلمۺ ںیہۺوجۺرضحتۺواالۺرپۺاطریۺوہ اۺےہۺسجۺیکۺدبوتلۺرضحتۺواالۺوکۺدریگتسئۺالہۺاالتبءۺںیمۺہلضفبۺ

داگتسہۺاحلصۺوہیئگۺےہۺہۺاسۺیکۺریظنۺانلمۺلکشمۺےہ۔

یئۺوہیئۺاکیۺاثمؽۺایدۺایئ۔ۺرضحتۺواالۺاسۺرپۺانجبۺرتحمہمۺڑبیۺریپاینۺاصہبحۺدماہلظۺیکۺاراشدۺرفام

ل

ب

تبیہۺےکزامہنۺںیمۺسجۺوہجۺرپاشیؿۺےھتۺاسۺاکۺاحؽۺوتۺانرظنیۺوکۺولعمؾۺوہیہۺ اۺےہ،ۺبجۺرپاشیینۺتہبۺۺۂ

زایدہۺڑبیتھۺوتۺاانپۺمغۺاکلہۺرکےنۺےکۺےیلۺاینپۺاسگمغروۺاجںۺاثنرۺرشکی ۺمغۺواشدیۺرقیف ۺزیدیگۺینعیۺرضحتۺڑبیۺ

ۺاےنپۺرپدردۺاحالتۺایبؿۺرفامےتۺرےتہۺاورۺوہۺرضحتۺواالۺیکۺابوتںۺےکۺاہنتیۺانمبسۺاورۺریپاینۺاصہبحۺےسۺیھب

ۺرفامیتۺرںیتہ۔رضحتۺواالۺرفامےتۺںیہۺہۺےھجمۺاؿۺےکۺوجاابتۺےسۺ نیکستۺشخبۺوجاابتۺدےۺدےۺرکیلستۺ

تہبۺیلستۺوہیئۺیھت۔

ۺیکۺربتکۺاحلصۺارقحۺؤمفلۺرعضۺرکاتۺےہۺادمحلہللۺاسۺارمۺںیمۺیھبۺرضحتۺواالۺوکۺوماتقفۺتنس

زنوؽۺویحۺےسۺوخػۺزدہۺوہےئگۺےھتۺوتۺاسۺوتقۺ وہیئگۺۺویکںۺہۺۺبجۺوضحرۺرسورۺاعملۺیلصۺاہللۺہیلعۺوملسۺادتبا

اؾۺاوملنینمۺرضحتۺدخۃجیۺاربکلیۺریضۺاہللۺاعتیلۺاہنعۺےنۺیھبۺوضحرۺیکۺتہبۺیلستۺرفامیئۺیھت۔ۺرضحتۺڑبیۺ

ۺہبلغۺتبیہۺےکۺرفووہاجےنۺےکۺدعبۺیھبۺرضحتۺواالۺوکۺوخشۺریپاینۺاصہبحۺدماہلظۺےنۺرضحتۺواالۺیکۺاسۺاحتل

ۺرضحتۺتمۺمیکحۺاال

ملتل

یۺاھتونارشػۺیلعاشہۺدمحمومالاندجمدۺا

وفلماظت

ۺااکرب وفلماظت

15

رکےنۺےکۺےیلۺاسۺاالتبءۺیکۺاکیۺاہنتیۺایھچۺاثمؽۺدیۺ۔رفامایۺہۺاسۺیکۺایسیۺاثمؽۺوہیئۺےسیجۺیسکۺوکۺںیہکۺاجانۺوہۺ

ڑۺںیمۺاورۺراہتسۺابغۺےکۺایدرۺےسۺوہۺنکیلۺاسۺےکۺرباربۺرباربۺیہۺاھجڑۺاکنھجڑۺیھبۺوہںۺاورۺوہۺاافتؼۺےسۺاھجڑۺاکنھج

وہرکۺےنلچۺاگلۺوتۺوگاکوٹنںۺیکۺوہجۺےسۺاسۺاکۺامتؾۺدبؿۺوہلاہلؿۺوہایگۺاورۺاہنتیۺرپاشیینۺااھٹینۺڑپیۺنکیلۺراہتسۺرباربۺ

عطقۺوہاتۺراہۺاورۺاےگۺلچۺرکۺرھپۺوہۺایسۺرپۺاہبرراہتسۺرپۺڑپایگۺاےسیصخشۺوکۺفیلکتۺوتۺےبکشۺتخسۺوہیئۺنکیلۺ

اۺاورۺاسۺرجتہبۺےسۺڑباۺافدئہۺہیۺوہاۺہۺوہۺدورسوںۺیکۺتہبۺایھچۺرطحۺعطقۺاسمتفۺںیمۺوکیئۺرحجۺواعقۺںیہنۺوہ

رربہیۺرکےکسۺاگۺینعیۺارگۺوکیئۺاسکلۺاسۺمسقۺیکۺرپاشیینۺںیمۺالتبمۺوہاج ےۺاگۺوتۺوہۺاسۺوکۺتہبۺااسینۺےکۺاسھتۺ

ۺےبۺاسۺےسۺاکنؽۺےکسۺاگۺ۔اسۺاثمؽۺےسۺہیۺتقیقحۺیھبۺواحضۺوہیئگۺےہۺہۺالتبمۺ ےۺضبقۺوتبیہۺوکۺفیلکتۺوت

کشۺتخسۺوہیتۺےہۺنکیلۺعطقۺرطقیۺںیمۺوکیئۺرحجۺواعقۺںیہنۺوہات۔

رغضۺہیۺاالتبءۺدشدیۺوخدۺرضحتۺواالۺےکۺےیلۺیھبۺزینۺرتسمۺدشنیۺےکۺےیلۺیھبۺرسارسۺرتمحۺیہۺ

ۺدخاۺاسۺےکۺ ؽۺےسۺرفاتغۺوہیئۺابۺدانؾ

رتمحۺاھت۔وعبؿۺاہللۺاعتیلۺایبؿۺتمکحۺاحتلۺضبقۺۺوتبیہۺےکۺزجواو

ۺاینپۺضعبۺرحتریاتۺںیمۺۺزجدوؾۺوکۺرشوع رکاتۺوہںۺینعیۺاؿۺوتمکحںۺوکۺلقنۺرکاتۺوہںۺوجۺوخدۺرضحتۺواالۺےنۺ

وبالل التوفیقاراقؾۺرفامیئۺںیہ۔ۺ

زجوۺۺدوؾ

ینعیۺاحتل ۺضبقۺوتبیہۺیکۺاؿۺوتمکحںۺاکۺایبؿۺ

وجۺوخدۺرضحتۺواالۺےنۺاینپۺضعبۺرحتریاتۺںیمۺاراقؾۺرفامیئۺںیہ

ۺاکیۺاطبلۺےکۺوطلیۺطخ۱ واسوسۺےھتۺراسہلۺیمسمۺہبۺ ۺےکۺوجابۺںیمۺوجۺالتبم ےۺضبقۺو(رضحتۺواال

ابۺضعبۺانمعفۺواصمحلۺواسوسۺوضعبۺ’’ےکۺارخۺںیمۺرحتریۺرفامےتۺںیہۺ البتالء لھل ال صطفاء

ۺےکۺاسکلۺےکۺقحۺںیمۺایبؿۺرکےکۺاسۺاجعہلۺوکۺمتخۺرکاتۺوہں۔ۺاسۺںیمۺدنچۺ

صب تمعل

ااسقؾۺضبقۺاورۺلیمۺایلۺا

؎ ۺنجۺوکۺدھکیۺرکۺالتبمۺ ےۺ ہیلۺےباس ہتۺہیۺہہکۺرکۺوپریۺیلستۺاحلصۺرکےۺاگۺۺۺیفخۺااطلػۺرامحہینۺںیہ

ال ل جیارن اخو البلیہ

فللر حمن الطاف خفیہ

ربخدار!ۺوکیئۺتبیصمۺواالۺرہزگۺہنۺربھگا ےۺۺویکںۺہۺۺاہللۺاعتیلۺیکۺرہماباینںۺوپدیشہۺیھبۺںیہ۔

ےہۺہۺںیمۺدباحؽۺوہں۔ۺ۔ۺاسۺصخشۺوکۺیھبکۺبجعۺںیہنۺوہاتۺاتھجمس۱ربمن

وفلماظت

16

رت

:ہشیمہۺرتاسؿۺراتہۺےہ،ۺاےنپۺملعۺولمعۺرپۺانزۺںیہنۺوہاتکسۺاتھجمسۺےہۺہۺریماۺملعۺولمعۺواحؽۺ ایۺزیچۺےہۺاسۺ۲ربمن

یکۺتقیقحۺدھکیۺ اۺوہں۔

:ارگۺہیۺہبقعۺشیپۺااتکچۺےہۺوتۺاطیشؿۺےکۺاقمےلبۺںیمۺاسۺںیمۺوقتۺدیپاۺوہاجیتۺےہۺاسۺےسۺڈراتۺںیہنۺ۳ربمن

سۺےسۺزایدہۺ ایۺرکےۺاگ۔ۺاورۺدبوںۺاسۺےکۺزگرےۺوہ ےۺفیطلۺاعبطلۺوکۺرہۺرضمۺتبحصۺکتۺہۺسبۺا

ےسۺایدہشۺراتہۺےہۺسجۺوکۺںیمۺےنۺاکیۺابرۺایبؿۺ ایۺاھتۺہۺاسۺیکۺوہجۺاطلتف ۺعبطۺولعمؾۺوہیتۺےہۺ۔

رگۺہیۺہبقعۺ:رمےتۺوتقۺارگداتعفۺہیۺاحتلۺشیپۺایتۺوتۺرپاشیؿۺوہرکۺدخاۺاجےنۺسکۺسکۺایخؽۺںیمۺرماتۺا۴ربمن

ۺوتۺرپاشیؿۺاورۺقحۺاعتیلۺرپۺ زگراج ےۺوتۺاسۺےکۺلمحتۺیکۺوقتۺوہاجیتۺےہۺارگۺاسۺوتقۺیھبۺااسیۺوہا

دبامگؿۺہنۺوہاگۺاانیمطؿۺوتبحم ۺقحۺۺںیمۺاجؿۺدےۺاگ۔

:ۺہیۺصخشۺققحمۺوہاجاتۺےہۺدورسےۺالتبمۺیکۺدریگتسیۺااسینۺےسۺرکاتکسۺےہ۔۵ربمن

یکۺرتمحۺداتھکیۺےہۺہۺاےسیۺانالقئۺوکۺایسیۺںیتمعنۺاطعۺرفامےتۺںیہ۔:رہۺوتقۺاےنپۺاورپۺقحۺاعتیلۺ۶ربمن

:ۺاسۺدحثیۺےکۺینعمۺربا ےۺانیعلۺدھکیۺاتیلۺےہۺہۺرفغمتۺدبعۺےکۺلمعۺےسۺہنۺوہیگ۔ۺرتمح ۺقحۺےسۺوہیگۺ۷ربمن

ذالک ما ل یص وہےنۺوایلۺےہ۔اورۺںیمۺےنۺایسۺومجمہعۺوکۺاہکۺاھتۺہۺوکیئۺاحتلۺومحمدہۺدیپاۺوغی

)وقنمؽۺازدقمہمۺوبتبیۺرتۃیبۺااسلکل(

(ۺاکیۺاطبلۺےنۺنجۺرپۺتبیہۺاکۺہبلغۺاھتۺاکیۺوطلیۺرعہضیۺرضحتۺواالۺیکۺدختمۺںیمۺاھکلسجۺاکۺالخہصۺہیۺاھتۺ۲

ہۺھچکۺرعہصۺںیمۺاحالۺاورۺودجاانۺاےنپۺایدرۺرفکۺیکۺاحتلۺاپاتۺوہںۺارگہچۺدمحباہللۺدیقعہۺںیمۺھچکۺرفؼۺںیہنۺنکیلۺ

ۺرفکۺولعمؾۺوہےتۺںیہ،ۺاخل۔ۺرضحتۺواالۺےنۺبسحۺذلیۺوجابۺرحتریۺرفامایۺ:ذ واقۺاےنپۺاامعؽۺوااعفؽۺااعفؽ

)وجابۺ(ۺابمرکۺوہۺہیۺاحتلۺتبیہۺالہکیتۺےہۺوجۺاحتلۺرہعیفۺےہ،ۺااکربۺاحصہبۺرپۺہیۺاحتلۺزگریۺےہۺ

حیحصۺاخبریۺںیمۺرتساحصہبۺیکۺتبسنۺےہۺ ک ن ل ع اق ف الن اف ی ھ لاشءۺاہللۺاعتیلۺتہبۺدلجۺہیۺ۔ۺاؿہ س ف

احتلۺدبمؽۺہبۺاسنۺوہاج ےۺیگ۔ۺاخمبطۺ)ینعیۺوخدۺرضحتۺواال(ۺرپۺیھبۺہیۺاحتلۺزگریۺےہۺسجۺںیمۺزہاروںۺ

انمعفۺاحلصۺوہ ےۺزواؽۺبجعۺواشمدہہۺدقرتۺواعمہنئۺزجعۺوخدۺوریغۺذاکل۔

)ۺوقنمؽۺازوبتبیۺرتتیبۺااسلکل،ۺاببۺمجنپ(

ۺضبق۳ ۺالہ ۺطخۺڑپاھۺوکیئۺابتۺ’’ ےکۺوطلیۺطخۺےکۺوجابۺںیمۺرحتریۺرفامےتۺںیہ۔ۺ(ۺاکیۺاور ںیمۺےنۺوپرا

رپاشیؿۺوہےنۺیکۺںیہنۺےہۺہیۺاحتلۺضبقۺالہکیتۺےہۺسجۺےکۺاابسبۺفلتخمۺوہےتۺںیہۺانچںۺہچۺاکیۺببسۺہیۺ

ہکلبۺۺاورۺانعفۺےہہۺلمحتۺےسۺزایدہۺاکؾۺ ایۺاج ے۔اپۺوکۺیہیۺببسۺشیپۺاایۺۺاورۺہیۺربیۺاحتلۺںیہنۺےہۺومحمدۺۺیھبۺےہ

وفلماظت

17

ۺرذہلیۺاکۺاعمہجلۺزایدہۺوہاتۺےہ۔ۺرہباحؽۺہنۺالالعجۺےہۺ نیققحمۺےنۺاسۺوکۺطسبۺےسۺارعفۺاہکۺےہۺہۺاسۺےسۺاالخؼ

اورۺہنۺدخاوخناہتسۺہیۺرحمویمۺیکۺالعتمۺےہۺامتؾۺذارکنیۺوکۺرقبیۺرقبیۺہیۺاحتلۺشیپۺایتۺےہۺرھپۺاسۺےسۺ

وہیتۺےہ۔ۺاکیۺالعتمۺاسۺےکۺومحمدۺوہےنۺیکۺوخدۺاپۺےنۺاجنتۺیھبۺوہاجیتۺےہۺاورۺاسۺےکۺدعبۺاورۺرتیقۺ

یھکلۺےہ،ۺینعیۺبحۺخیش۔رطموداسۺےسۺرحموؾۺراتہۺےہ۔ۺرغضۺابلکلۺیلستۺرںیھکۺاورۺذرکۺولغشۺوھتڑۺاۺوھتڑاۺ

رشوعۺرکںیۺاورۺاینپۺرا ےۺےسۺہنۺڑباھوںیۺھجمۺوکۺومعمالتۺیکۺاالطعۺرکےتۺرںیہۺاورۺریمۺیۺمیلعتۺےکۺوماقفۺ

‘‘اہللۺاعتیلۺروزۺربوزۺرتیقۺوہیگۺ۔ۺلمعۺرکںی۔اؿۺاشء

)وقنمؽۺازوبتبیۺرتتیبۺااسلکل،ۺاببۺمجنپ(

ۺودگازۺوکۺاپۺامکؽۺ’’(ۺاکیۺالہ ۺضبقۺوکۺرحتریۺرفامےتۺںیہ۔۴ قحۺاعتیلۺرمیحۺومیکحۺںیہۺسجۺہوؼۺوذوؼۺوسزۺ

ےہ،ۺارگۺاپۺوکۺوہۺۺےتھجمسۺںیہۺہنۺوہۺامکؽۺےہۺاورۺسجۺیکشخۺاورۺووسہسۺوکۺاپۺاصقنؿۺےتھجمسۺںیہۺہنۺوہۺاصقنؿ

ایفیکتۺاحلصۺوہںیتۺوچںۺہۺاپۺاؿۺوکۺڑبیۺزیچۺےتھجمسۺںیہۺرضورۺبجعۺدیپاۺوہاتۺدخاۺاعتیلۺےنۺبجعۺےساچبایۺ

؎ وجۺدخااعتیلۺیکۺتمعنۺےہۺاورۺاسۺرپۺرکشۺوابجۺہنۺہۺابسکعلۺاکشتیۺیکۺاج ےۺ

داید رگ یمنۺ رگنتۺ وت ہۺ اسکنۺ

داید رتہبۺۺ وتۺۺ ازۺۺ وتۺ تحلصم ۺ اوۺۺ

ہۺۺذاتۺوجۺےھجتۺدوتلۺدنمۺںیہنۺدانیتۺوہۺریتیۺالھبیئۺوکۺھجتۺےسۺزایدہۺاجیتنۺےہ۔و

اسۺومضمؿۺںیمۺہیۺابینطۺدوتلۺیھبۺدالخۺےہۺاورۺسجۺزیچۺوکۺاپۺاصقنؿۺھجمسۺرےہۺںیہۺارگۺہیۺہنۺوہیتۺوتۺاپۺ

سۺںیمۺاامتحؽۺانرکشیۺںیمۺہیۺااسکنرۺہنۺدیپاۺوہاتۺوجۺڑبیۺتمعنۺےہۺاورۺاسۺرپۺیھبۺرکشۺوابجۺےہ۔اہتبلۺوچںۺہۺا

اکۺےہۺاسۺےیلۺابۺاسۺیکۺتقیقحۺھجمسۺےیجیلۺاتہۺاسۺرپۺیھبۺرکشۺےیجیک۔ولعمؾۺوہاتۺےہۺرتتیبۺااسلکلۺےکۺ

ھجمسۺےیجیلۺہۺوجۺااعفؽۺاایتخریۺںیہۺاؿۺںیمۺاہللۺوروسؽۺےکۺومضمؿۺوکۺاپۺذنہۺےسۺاکنؽۺدےتیۺںیہ۔ۺہیلک

وہۺوچںۺہۺریغۺاایتخریۺںیہۺاؿۺیکۺھچکۺرپواۺہنۺرکانۺاچےیہۺاکؾۺالخػۺہنۺ ایۺاج ےۺوتۺرھپۺاوحاؽۺوخاہۺھچکۺیہۺوہںۺ

‘‘ےیکۺاجےیئ۔اپۺرحموؾۺںیہنۺںیہ۔اکیۺوتقۺںیمۺہیۺارمۺاقیقحتۺیھبۺولعمؾۺوہاج ےۺاگ،ۺابۺدیلقتاۺامؿۺےیجیل۔

)وقنمؽۺازوبتبیۺرتتیبۺااسلکل،ۺاببۺمجنپ(

)اجریۺےہ(

إ إ إ إ

وفلماظت

18

رت

لۺامیلعتل مک

ل

دنچۺادابۺارشػۺامیہفتلۺ

ۺدنمرہجۺذلیۺوکۺرضحتۺمیکحۺاالتمۺاھتونیۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺےنۺتہبۺدنسپۺرفامایۺاھت:اؿۺدہا ایت

ۺملعۺےکۺاسھتۺاخصۺرباتؤۺ ایۺۺةلط ےۺرکاؾۺوکۺاچےیہۺہۺااسذتہۺےکۺاسھتۺنسح( ۱ نظۺرںیھک۔ۺارگۺیسکۺاطبل

یہیۺرباتؤۺتحلصمۺۺرکےۺوتۺہیۺھجمسۺےلۺہۺوہۺاصبحۺایسۺالقئۺںیہۺاورۺںیمۺایسۺالقئۺوہں،ایۺریمےۺاسھت

ےہۺاورۺاؿۺےکۺاسھتۺویہۺرباتؤۺتحلصمۺےہ۔ۺایۺویںۺھجمسۺےلۺہۺاہللۺاعتیلۺرپۺاؿۺاکۺاسحبۺےہۺےھجمۺدبامگینۺ

ےسۺ ایۺعفنۺوہاگ۔ۺںیمۺاؿۺےکۺ ضوضۺوۺرباکتۺےسۺرحموؾۺروہںۺاگۺاورۺارختۺںیمۺدبامگینۺےکۺوابؽۺںیمۺ

رکے۔ۺسبۺاےنپۺدؽۺںیمۺہیۺھجمسۺےلۺہۺوہیگۺوکیئۺرگاتفرۺروہںۺاگ۔ۺاورۺتحلصمۺںیمۺزایدہۺوغرۺوۺوخضۺہنۺ

تحلصمۺ۔ہیۺرطہقیۺرسامۂیۺراتح ۺدارنیۺےہ۔

ااتسدۺیکۺروکۺوٹکۺارگۺڑپےنھۺںیمۺوہۺوتۺاسۺوکۺرباۺہنۺےھجمسۺاورۺہنۺرہچےۺرپۺنکشۺال ےۺہنۺالمؽۺاظرہۺرکے،ۺ ( ۲

ۺاکۺدنبۺوہاج ےۺاگ،ویکںۺہۺۺاسۺےیلۺہۺاسۺےسۺااتسدۺےکۺبلقۺںیمۺاابقنضۺدیپاۺوہاج ےۺاگۺاورۺدروازہۺعفن

ۺذموکرہۺںیمۺدوونںۺابںیتۺںیہن۔)ایسۺرطحۺرمدیۺ ۺدؽۺاورۺانمتبسۺرپ،ۺاورۺوصرت ہیۺوموقػۺےہۺارشناح

وکۺاےنپۺرمدشۺےکۺاعمےلمۺںیمۺانھجمسۺاچےیہ(

اورۺۺ(ۺۺۺتہبۺڑباۺاقدعہۺاورۺدلجۺعفنۺیکۺیجنکۺہیۺےہۺہۺسجۺےسۺعفنۺاحلصۺرکانۺوہۺاسۺےکۺاس ےنمۺاےنپۺوکۺاٹمدے۳

؎ۺۺۺۺۺ انفۺرکدے۔ۺاینپۺرا ےۺدتریبۺوکۺابلکلۺدلخۺہنۺدےۺرھپۺدےھکیۺاسیکۺعفنۺاحلصۺوہاتۺےہ

ۺۺۺ ابمشۺۺ وتۺۺ سب وۺۺ تسۺۺۺ اںیۺۺۺ امکؽۺۺۺ الص

سب وۺۺ تسۺۺۺ اںیۺۺ واصؽۺۺ ہوۺۺ مگۺۺ دروۺۺ روۺ

اپ ے ہنۺۺۺ تمہۺۺۺ یکۺ را ےۺۺ انف ےۺۺۺ کتۺۺۺ بج

ا ے یکۺلفحمۺںیم قشعۺ الہ اپ ویکں

اہللۺہیلعۺرۃمحۺۺاہنسلۺرضحتۺادقسۺومالانۺاشہۺاربارۺاقحلۺاصبحۺرہدویئۺیحم

وفلماظت

ۺااکرب وفلماظت

19

ملعۺوکۺاچےیہۺہۺارگۺااسذتہۺیکۺےبۺادیبۺایۺانرفامینۺایۺاذیاۺراسینۺوہاج ےۺوفراۺاہنتیۺاینزۺوۺزجعۺےسۺاعمیفۺۺاطبل ( ۴

اچےہۺاورۺیداتمۺاظرہۺرکے۔

ۺاحلظۺاورۺتہبۺدختمۺرکینۺاچےیہ۔( ۵ ۺاؿۺاکۺادبۺو نپچبۺےکۺااتسدۺوکۺڑبےۺوہےنۺرپۺیھبۺانھجمسۺاچےیہۺاور

ہللۺہیلعۺرفامےتۺںیہۺہۺبسۺےسۺزایدہۺادبۺاکۺقحۺےلہپۺوادلنیۺاکۺےہۺرضحتۺمیکحۺاالتمۺاھتونیۺرۃمحۺا)

رھپۺااتسدۺاظرہیۺاکۺرھپۺریپۺاک۔(

(ۺةلطءۺوکۺاچےیہۺہۺاےنپۺااسذتہۺاورۺڑبوںۺےکۺاس ےنمۺادبۺےسۺرںیہ،ۺہنۺزایدہۺںیسنہۺہنۺزایدہۺوبںیلۺہنۺادرھۺادرھۺ۶

ۺارکؾۺیلصۺاہللۺہیلعۺوملسۺدںیھکی۔ۺااسیۺرےہۺےسیجۺوہۺصخشۺراتہۺےہۺسجۺےکۺرسۺرپۺرپید ہۺ ھٹیۺاجاتۺےہ۔ۺروسؽ

ےکۺاس ےنمۺرضحاتۺاحصہبۺریضۺاہللۺمہنعۺاےسیۺیہۺرےتہۺےھت۔

ۺزماجۺشیپۺااج ےۺوتۺہیۺھجمسۺرکۺہۺاؿۺےسۺےھجمۺدینیۺ۷ (ۺۺۺارگۺااسذتۂۺرکاؾۺےسۺایۺیسکۺڑبےۺےسۺوکیئۺابتۺالخػ

ۺےسۺارگۺوکیئۺابتۺشیپۺااج ےۺوتۺدرۺعفنۺتہبۺوہاۺےہۺاعمػۺرکےکۺدؽۺاصػۺرےھک،ۺہکلبۺاؿۺےکۺنیقلعتم

زگرۺرکدے۔رضحتۺومالانۺاھتونیۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺےنۺاکیۺصخشۺےسۺرفامایۺہۺارگۺںیمۺاجاتنۺہۺاپۺ

رضحتۺاحیجۺاصبحۺےسۺتعیبۺںیہۺوتۺہیۺانانمبسۺابتۺیھبۺہنۺاتہک۔ۺااتسدۺاکۺدرہجۺریپۺےسۺزایدہۺےہۺاؿۺاکۺ

وتۺاورۺاپسۺوہانۺاچےیہ۔

ۺدیمحہۺیکۺلیصحتۺاکۺاامتہؾۺہنۺوہان۔ا:10ترشیح نمب ۺرذہلیۺیکۺاالصحۺیکۺرکفۺہنۺوہانۺاورۺاالخؼ ةلط ےۺرکاؾۺالخؼ

ۺاالصیحۺرضوریۺےہ۔ۺہیۺتمعنۺرصػۺاتکوبںۺےسۺںیہنۺیتلم۔ۺ ۺاالخؼۺےکۺےیلۺیسکۺزبرگۺےسۺقلعت وکۺاالصح

وػۺر ےتھۺےھتۺنکیلۺابۺزامہنۺےلہپۺزامےنۺںیمۺةلطءۺوکۺااکربۺتعیبۺہنۺرفامےتۺےھتاؿۺوکۺمیلعتۺںیمۺہمہۺنتۺرصم

دبؽۺایگۺابۺےلہپۺےسیجۺاصحلۺةلطءۺہنۺرےہ۔

ۺادقسۺوھپوپلریۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺےنۺارقحۺوکۺاورۺاکیۺدورسےۺاسیھتۺوکۺاطبل ۺیملعۺیہۺںیمۺ رضحت

ۺتعیبۺرفامرکۺہیۺاراشدرفامایہۺابۺاطبل ۺوملعںۺوکۺتعیبۺرکےکۺاںیہنۺیھبۺھچکۺرصتخمۺاسۺذرکۺاتبد انۺاچےیہۺاور

ۺاالخؼۺیکۺرکفۺوہینۺاچےیہ،ویکںۺہۺۺابۺوہۺزامہنۺہنۺراہۺبجۺااکربۺةلطءۺوکۺتعیبۺ اطبل ۺیملعۺیہۺےسۺاؿۺیکۺاالصح

ۺرکۺزایدہۺااغشؽۺوۺذرکۺیکۺ ۺملعۺےسۺاؿۺیکۺوتہجۺٹہۺ ۺاؿۺوکۺہیۺوخػۺوہاتۺاھتۺہۺبلط ہنۺرکےتۺےھت۔ۺویکںۺہۺ

اےک ۺےکۺاپدنبۺرطػۺوہرکۺملعۺےکۺوصحؽۺںیمۺللخۺوہاگ۔ۺنکیلۺاسۺوتقۺےکۺةلطءۺا رثۺارشاؼۺوۺوا دۺاورۺاو

ۺاماشءۺاہلل۔ۺاسۺےیلۺابۺوہےتۺےھت۔ۺاؿۺاکۺاظرہۺاوۺرابنطۺاصحلۺوہاتۺاھت۔ۺابۺوتۺةلطءۺاکۺاحؽۺیہۺھچکۺاوۺرےہۺال

ۺاطبل ۺیملعۺیہۺےکۺزامےنۺںیمۺیلمعۺاورۺاالخیقۺاالصحۺےکۺےیلۺ اسۺیملعۺاورۺیلمعۺااطحنطۺوۺزواؽۺےکۺدورۺںیمۺ

ۺزبرگۺےسۺۺقلعت ۺاالصیحۺاقمئۺرکانیلۺاچےیہ،رگمۺاؿۺاچرۺرشوطںۺےکۺاسھتۺیہۺعفنۺاتؾۺوہاتۺےہۺسجۺاںیہنۺیسک

وفلماظت

20

رت

ۺۺ ؎ وکۺرضحتۺوخاہجۺاصبحۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺےنۺایبؿۺرفامایۺےہۺۺۺ

رشںیطۺالزیمۺۺںیہۺاافتسدےۺےکۺےیل اچرۺۺ

ۺۺۺۺۺ وۺۺۺۺ االطعۺۺۺۺۺۺۺۺ ۺۺۺۺۺ وۺۺ اابتعۺۺۺ اایقند و اامتعدۺۺۺۺ

ۺادقسۺ ۺتمہۺےسۺوہیتۺںیہۺاورۺاہللۺۺداتمۺرباکمہترہدویئۺرضحت ےنۺاراشدۺرفامایۺہۺیلمعۺوکاتایہںۺفعض

واولںۺیکۺتبحصۺےسۺتمہۺوکۺوقتۺاطعۺوہیتۺےہ۔ۺدؽۺیکۺرٹیبیۺاچرجۺوہاجیتۺےہ۔ۺبجۺومرٹۺیکۺرٹیبیۺڈاؤؿۺ

یسۺرطحۺدؽۺاکۺاحؽۺوہاجیتۺےہۺوتۺرھپۺلچۺںیہنۺیتکسۺاسۺےیلۺیسکۺامرہۺےکۺاپسۺاسۺیکۺرٹیبیۺاچرجۺرکاےتۺںیہ۔ۺا

؎ ےہ۔ۺدؽۺارگۺدرتسۺوہاج ےۺوتۺامتؾۺاامعؽۺکیھٹۺوہاجےتۺںیہۺۺۺۺۺۺ

وبی رمرمۺۺۺۺ وۺۺۺۺ اخرہۺۺۺۺۺۺ گنسۺۺۺۺۺ وتۺۺۺۺۺۺ رگۺۺۺ

ہوی وگرہۺۺۺ ریسۺۺ دؽۺۺۺ اصببحۺ وچںۺۺ

ۺواےلۺےکۺومالانۺرویمۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺرفامےتۺںیہ:ۺارگۺمتۺےنتکۺیہۺرھتپۺیکۺرطحۺتخسۺدؽۺاورۺانۺالہۺوہۺارگۺیسکۺاہلل

اپسۺوھٹیبۺےگۺوتۺومیتۺنبۺاجؤۺےگ۔

)اجریۺےہ(

دمحمۺنبۺابعدۺیبلہمۺےتہکۺںیہۺہۺریمےۺوادلۺاکیۺرمہبتۺامومؿۺارلدیشےکۺاپسۺےئگ۔ۺاسۺ

ۺرذراہنۺشیپۺ ای۔ۺواہںۺےسۺبجۺا ھۺرکۺا ےۺوتۺوہۺبسۺایسۺوتقۺارقاءۺرپۺمیسقتۺمہدرۺےنۺاکیۺالھک

رکدای۔ۺاسۺےکۺدعبۺرھپۺبجۺامومؿۺےکۺاپسۺاجےنۺیکۺونتبۺایئۺوتۺاسۺےنۺبسۺمیسقتۺرکدےنیۺرپۺ

ونینمیۺانوگار

ؤمل

وموجدۺےکۺاسھتۺلخبۺرکانۺوبعمدۺےکۺۺ!اکۺااہظرۺ ایۺوتۺوادلۺاصبحۺےنۺرفامایۺہۺاریمۺا

)ۺہۺاسۺےنۺاکیۺرمہبتۺوتۺدےۺدای،ۺرھپۺاہکںۺےسۺدےۺاگ۔(ۺدبامگینۺےہۺ۔ھتۺاس

)ازاضفلئۺدصاقت(

اعرمۺنبۺدبعۺسیقۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺاکۺبجۺااقتنؽۺوہےنۺاگلۺوتۺوہۺروےنۺےگل،ۺیسکۺےنۺاہکۺہۺ

اپۺےنۺوتۺاےسیۺاےسیۺلاجدہےۺےیکۺںیہۺاپۺیھبۺروےتۺںیہۺ۔ۺرفامےنۺےگلۺہۺںیمۺہنۺوتۺومتۺےکۺ

ےسۺروراہۺوہںۺہنۺداینۺےکۺالچلۺےسۺ،ۺےھجمۺاسۺاکۺرجنۺےہۺہۺاجۺرگویمںۺےکۺدورہپۺاکۺروزہۺاورۺۺوخػ

رسدویںۺیکۺارخۺراتۺاکۺوا دۺوھچٹۺراہۺےہ۔

)ازاضفلئۺدصاقت(

وفلماظت

21

راہ ۺدخاۺںیمۺاموییسۺرحاؾۺےہ

ےسۺرعضۺ ایۺۺتۺاھتونیۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺرضحمیکحۺاالتمۺاکیۺاصبحۺےنۺ ارشاد فرمایا کہ

وھچٹۺۺبسےہۺہۺۺاتاکہبۺاسیاؿۺاسۺےکۺدعبۺاطیشۺڑپوہ ۺوہں،ۺرگمۺتہبۺالتوتۺرکاتۺوہںۺ،ۺتہبۺوےفیظوتۺہۺدنچۺدؿۺ

؎ ڑپاھۺۺۺۺۺرعشۺۺہیےنۺاھتونیۺ۔ۺوتۺرضحتۺےہۺبیرقۺےنۺاکۺوتقۺیھباورۺرمۺےہۺاناکیمۺبیجعاجاتۺےہ،ۺسبۺ

یھب رھبۺ رمعۺ رےہۺ وہاتۺ اناکؾۺ وجۺ

احؽۺوکششۺوتۺاعقشۺہنۺوھچڑےۺرہب

رےھکۺ یہ اقمئۺۺ اکۺ تبحمۺ رہتشۺ ہیۺ

وجڑے ابرۺ وس وتۺ وٹےٹۺۺ ابر وس وج

؎ رعشۺنسۺولےکۺےیلۺیھبۺاجاتۺےہۺۺوتۺاسۺوہۺۺلابلۺسفنۺیھبکۺاورۺارگ

وکۺۺ ولہپاںۺ ےکۺ رکےکسسفن تچۺ ہنۺۺ

ڈاےلۺ ہنۺڈےلیھۺۺاپؤںۺیھبۺ اہھتۺویں وت

ےہۺرمعۺرھبۺیکۺیتشکۺ وتۺ ےس ارےۺاس

دابےل وتۺ یھبک ےلۺ دابۺ وہ یھبکۺ

وہاگۺاامیؿۺرپۺاخہمتۺاورۺدابانیلیہۺ متۺرخۺںیما،ۺرھپۺتنحمۺرکو،ڑلوۺاسۺےسۺیتشکۺ،وتۺ ےوخبۺانگہۺرکایھبکۺاطیشؿۺ

ھچکۺ رمےنۺےسۺ،وکششۺرکرےہۺںیہۺاالتمۺےنۺاھکلۺےہۺہۺوجۺولگۺاہللۺےکۺراےتسۺںیمۺمیکحۺہیاؿۺاشءۺاہلل۔ۺ

ۺ،ےگۺاےنپۺالعۂقۺقلعتۺوکۺاؿۺرپۺلابلۺرکےکۺااھٹ ںیاورۺرکےکۺۺبلاقلعتتۺرپۺلاۺیواؿۺوکۺامتؾۺداینۺےلہپۺاہللۺاعتیل

ۺںیتۺوکۺ بولبۺرکداقلعتۺیوۺداین

ۺیھبۺایگۺاہرارگۺاورۺراہۺۺاتوتۺڑلۺزیدیگۺیہۺاسرۺںےگۺ،ویکۺںیدۺےگۺاورۺاسۺوکۺج

مکۺازۺمکۺاہللۺوکۺرمحۺااج ےۺاگۺہۺۺارخۺںیمیھبۺوتۺ

اخہمتۺےکۺۺنسح ۺینعیےگۺۺرکۺااھٹ ںیۺڑلاتۺوتۺراہۺےہۺذہلۺااسۺوکۺج

ۺےتلچۺروہ،ۺابلکلۺرگےۺڑپےۺہنۺروہ،ۺمکۺازۺمکۺاسنیکلۺۺ۔ۺسبۺاؿۺیکۺراہۺںیمےکۺےیلۺودعہۺےہۺاسنیکلۺاسھت،ہی

دمحمۺارتخۺاصبحۺۺمیکحاشہۺومالانۺادقسۺرضحتۺوامجعلۺاعرػۺابہللۺبۺخیشۺارعل

وفلماظت

ۺااکرب وفلماظت

22

رت

ۺیلکن دیےناالسلؾۺوکۺرخۺہیلعۺویفسدسۺابرہۺاےنۺےلۺرکۺرضحتۺڑبایھاکیۺوھکلاول۔ۺےسیجوتۺانؾۺۺررٹسجۺںیم ےک

؟ۺرکوۺیگۺ ایےلۺرکمتۺابرہۺاےنۺ،ںیہۺگلۺرےہںیمۺ ںارش ضوالوھکںۺوتۺزہاروںۺداؾۺوتۺولوگںۺےنۺاہکۺہۺاؿۺےکۺ

ےکۺۺدیاروںانؾۺرخۺاریمۺےگ،ۺنکیلۺںیلمۺاالسلؾۺںیہنۺہیلعۺویفس ےھجمۺولعمؾۺےہۺہۺاےنتۺںیمہۺۺاہکاسۺےنۺ

ااج ےۺاگ۔ۺوتۺ ررٹسجۺںیم

داینویۺںیتمعنۺدخاۺیکۺذاتۺاکۺدبؽۺںیہنۺ

ۺۺوجۺہیۺاتہکۺےہۺہۺاجےن ارشاد فرمایا کہ اننبۺ مہۺںیہنںیہ،ارگۺۺالمؤںۺےکۺراےتسہیۺبسۺدو

اھکؤںۺاگۺہۺالمؤںۺانتجۺوزؿۺڑباھۺولںۺاگ۔ۺۺےاڈنۺاےنت،افرؾۺےہۺیوتۺوپرٹلۺاۺریمۺ؟ےہاشیینۺرپ ایاچےتہۺوتۺاںیہنۺ

بسۺںیہۺۺواٹنمےنتجۺاورۺۺواٹنمۺیسۺ،ۺہہکۺرےہۺںیہۺہۺوخشۺوہرےہۺںیہۺےولعمؾۺہۺربقۺواےلۺڑیکۺںیہنۺنکیلۺہی

ہۺۺوخشۺوہےتۺںیہیھبۺ ےؤۺوتۺڑیکےلۺاجۺوگتشۺالدۺرکۺاےنپۺمسجۺاکۺ۔ۺےہالھبۺ زایدہامہراۺۺ،ۺویکںۺہۺایسۺںیمۺاھکؤ

ولچۺۺۺہۺانسےتۺںیہۺیدورسےۺوکۺوخشۺربخۺکیاوتۺربقۺےکۺڑیکےۺےہۺۺ ااترمدہۺوماٹۺ۔بجۺوکیئۺےہۺالۺشۺایئایھچ

دبؽۺتمۺرقارۺدو۔ۺاسۺۺوکۺاہللۺےکۺاقمےلبۺںیمۺوںزیچۺیکۺداینرہباحؽۺےہ۔ۺۺالشۺایئۺیاتزۺومیٹۺیڑبۺاجۺربقۺںیم

یکۺوتمعنںۺۺتحص،ۺدوتلۺاورۺاوالدے،دےۺدیہۺںیتمعنۺ ینتکںیہمتاچےہاہلل،ےہۺںیہناثمؽۺۺوکیئۺہۺاہللۺیکۺےیل

؎ۺۺۺاشرعۺاتہکۺےہۺکیا۔ۺوہںیتکسۺاکۺدبؽۺںیہنۺہللۺیکۺذاتۺاںیتمعنۺ،ہیہنۺرکوۺیمکۺںیمۺاید ےسۺاہللۺیکیکۺوہجۺ

ار ف ا ذ ا ء ش لکل

ت ق

ہ ہ

ہ عوض

س لل و لی

ار ف ان

عوض ن م ت ق

ۺزیچ،یسکۺاورۺرکیلۺیاشدۺیدورسۺرمیئگۺیویبۺ،دورساۺاکمؿۺدانایلۺوتۺاکمؿۺرگایگۺ،ےہوموجدۺاکۺدبؽۺۺداینۺںیمۺرہےش

وتۺمتۺاسۺاکۺۺاہللۺمتۺےسۺوھچٹۺایگۺارگ نکیل۔ےلۺاؤالگسۺدورساۺوتۺ اکۺالگسۺوٹٹۺایگۺےشیشالثمۺ اصقنؿۺوہایگۺںیم

ۺۺاکانئتۺاہمترےۺدقومںۺںیمۺیراپوکسۺےگ،اچےہۺاسۺدبؽۺںیہن ؟اؿۺںیہۺزیچۺاامسؿۺ ایوزنیمۺہیااج ےۺ۔

ۺوتۺ،ہیرگےنۺواےلۺںیہوتۺبسۺۺہیاامسؿۺووسرجۺرپۺانزۺرکےتۺۺوہ،ۺۺ،سکۺوہۺاہسراۺےتیلۺوٹےنٹۺوھپےنٹۺواولںۺےسۺ ای

ۺوکیرنشیڈۺ،اتۺےہ ھۺاجحبصۺوکۺا اورۺاتگلۺےہۺۺہناکۺاشایمۺیوکۺاشدراتۺ ےسیجاگلۺوہاۺےہۺۺہناشایم دنچۺدؿۺےکۺےیل

۔ۺبسۺےلۺاجےتۺںیہۺواےل

اسیسنئۺقیقحتۺوکۺاہللۺۺیکۺرعمتفۺاکۺذرہعیۺدان ںی

وسرجۺہیۺ ،ےہۺںیہنۺذایتاسۺیکۺ روینشۺاچیدۺیکۺہیاصبحۺےنۺاہکۺہۺۺکیا ارشاد فرمایا کہ

اگنبؽۺۺہۺجیلخۺولگۺےتہکۺںیہایسۺرطحۺےہ؟ۺۺیتلمۺاؿۺےسۺوپوھچۺہۺوسرجۺوکۺاہکںۺےسۺروینشۺےہ۔ۺنکیلیکۺروینشۺ

وفلماظت

23

اگنبؽۺۺجیلخ،رھپۺںیہۺیتنبےکۺابدؽۺاورۺوہا ںیۺرہلوںۺوکۺرگؾۺرکاتۺےہۺ،ۺرھپۺاسۺےسۺومؿۺوسؿۺۺوسرجۺدنمسرۺیکںیمۺ

ہنۺامہہیلۺاہپڑۺارگۺۺ،ںیہۺرکیتۺابریسۺ،ںیہۺدنہۺوکۺرہاۺرھباۺرکیتۺۺاہپڑۺےسۺارکارکۺامشیلامہہیلۺومؿۺوسؿۺوہا ںیہیۺ یک

لثمۺ دنہۺاورۺامشیلۺاجرکۺربںیتسۺاتدنقشۺاورۺاخبراۺںیمۺؿ،ا،دنق،اذرۺاباجرمسومؿۺوسؿۺوہا ںیۺاگنبؽۺیکۺوہاتۺۺوتۺجیلخ

ۺوکیئۺاؿ۔ۺ،ۺہیۺولخمؼۺوکۺیہۺبسۺھچکۺھجمسۺےتیلۺںیہےہۺقیقحتۺاسسنئۺداونںۺیکۺہیوہۺاجات۔ۺۺاتسگیؿر ےکۺوگنمایل

ےۺرپداداۺاکۺےہ؟اہمترۺ؟؟اورۺومؿۺوسؿۺسکۺاکۺےہۺےہاہمترےۺداداۺاکۺۺ؟اگنبؽۺسکۺاکۺےہۺہۺجیلخۺۺےسۺوپےھچ

اؿۺدو،اپۺانجبۺےسۺاؿۺاکۺالعجۺںیہنۺوہات،ۺوجابۺۺیہی وکرتعمضۺاسسنئۺداونںۺاامںۺاکۺےہ؟ۺاؿۺۺانینۺیاہمتر

ای،ۺاخقلۺاورۺرفامۺتیانعۺامیؿمہۺولوگںۺوکۺاہللۺےنۺاہۺۺاہللۺاکۺرکشۺاداۺرکواورۺ۔ۺاچےیہۺوگتفگۺرکینۺمسقۺیکۺےسۺایس

یکۺاقیقحتتۺےسۺوتۺومنمۺاکۺاہللۺرپۺاامیؿۺاورۺڑبھۺاجاتۺےہ۔ۺاسسنئۺ۔ولخمؼۺےکۺرفؼۺیکۺاچہپؿۺرکوایئ

ۺزیتۺیمتۺولگۺڑبۺ،تمۺوسھگہۺھجمۺںیمۺ ےنۺاہکۺویاروتۺدۺ۔سھگۺرےہۺےھتۺۺۺوھکےںیمۺویاردۺکیاوھکید

ۺکنوھٹۺوخاشدمۺتمۺرکو،ۺےھجمۺڑبیئھۺیاٹھپۺاجراہۺےہ۔ۺوھکےۺےنۺاہکۺہۺریمۺہجیلکۺارےہۺوہ،ۺریمسھگۺےسۺۺاڈیپس

ۺاےگۺںیہنۺابؽۺےکۺرباربۺیھبہی،اکیۺااشعرۺکیاۺھجمۺرپۺوھتہڑاۺہنۺامرے،ۺںیمۺہیرکولۺہۺۺوکۺرایضڑبیئھۺمتۺۺراہےہ،

وکۺہیۺ،ۺاؿۺاظوملںۺےسۺارےہۺںیہۺسکۺاڈیپسوھکےۺہۺۺرکرےہۺںیہۺرسیچوھکےۺرپۺروتۺڑبوھںۺاگ۔ۺاسسنئۺداؿۺ

ہۺوطافؿۺۺںیہۺےتاالعؿۺرکاسسنئۺداؿۺہیۺ؟ایسۺرطحۺامتؾۺہۺاسۺوھکےۺوکۺوھٹےنکنۺواالۺوکؿۺےہۺھجمسۺںیہن

ۺہیےہۺوتۺۺبجۺاہللۺوطافؿۺاتجیھبےہ،ۺنکیلۺ رکیلۺریایتۺیمہۺےنۺوپر،رگمۺےسۺا ےۺاگۺاسۺاڈیپساورۺاےنۺواالۺےہۺ

۔ۺںیہۺرغؼۺوہاجیتۺبسۺںینیشمۺاؿۺیکۺۺںیہاسسنئۺداؿۺےنتجۺ

وجۺاہللۺۺ؟انوپۺےگوکۺےکۺاسزئۺبکۺکتۺاؿۺۺ؟وخاشدمۺرکوۺےگۺۺیکۺوھکےاتباتۺےہۺۺہۺمتۺبکۺکتۺۺیبنہیۺ

وتۺاہللۺرپۺاسسنئۺےسۺۺ؟ںیہنۺای اسسنئۺاکۺردۺوہایگوتۺوہاج ےۺاگ۔ۺۺرکولۺبسۺکیھٹۺوکۺرایضۺساؿۺاکۺامکلۺےہ،ۺا

تبحمۺ یکاہللۺےسۺوتۺۺرسیچررپۺوتمعنںۺۺاہللۺیک،ںیئہاچ ینلھکۺاجۺںیھکناورۺاۺزمدیۺڑبینھۺاچےیہ اورۺرتیقۺامیؿا

مہۺوکۺۺاورۺانجیسکۺںیہۺوچسۺےتیلۺااسکڈیئۺدرتخۺاکرنبۺڈایئۺ!اشؿۺےہۺاپۺیکۺاہللۺ ایۺۺہۺایاچےیہۺوہینۺایدہاورۺز

وتۺمہۺزیدہۺےسیکۺرےتہ؟ۺۺ ہنۺوہیتۺانجیسکارگۺ۔ںیہۺےتید

ۺونج،انرٹیئۺ،ااسکڈیئۺاکرنبۺڈایئۺ،ںیہۺںیاچرۺزیچۺوہاۺںیمۺوھکیاہکۺہۺدۺںیمۺرقتریےنۺۺدہعفۺںیمۺکیا

نکیلۺارگۺاھٹمیئۺ۔ۺںیہۺےتیےہۺاسسنئۺداؿۺاےسۺاتبۺدۺرپجیٹنسۺینتکںیمۺاؿۺبسۺیکۺۺوہا۔ۺۺاورۺانجیسکۺرونجاہڈیئ

اسۺاھتؽۺ اورۺاےتۺیہ چنہپۺاج ےۺاسسنئۺداؿۺاہلۺےلۺرکۺکیا،ۺراھکۺوہ تہبۺڑبااھتؽاکۺ اکۺؿۺرپۺرسۺالمیئودۺیک

ۺےہ،ۺابالیئۺاینتاورۺؾۺابداۺدودھۺےہ،ۺاےنتۺرپجیٹنساسۺںیمۺاانتۺ ھجمسۺایگۺۺںیموہاوہۺہۺ اورۺےہکۺےدۺڑیسھگںیمۺ

ہۺ ےۺاگامطہچنۺاگلۺکیاۺاھٹمیئۺواالۺوتۺۺرکےوکششۺۺ۔اورۺاسۺےکۺدعبۺاھکےنۺیکےاسرےۺازجاۺاتبدرغضۺ

وفلماظت

24

رت

ۺ،ۺاؿۺاکۺوہےتکسۺامکلۺںیہناؿۺےکۺےسۺاپۺۺرسیچرۺازجاءۺیک،اؿۺےلچۺاگۺںیہنۺاکؾۺےسۺۺرسیچراہیںۺاکنول،ۺۺےسیپ

ڈڈنےۺۺ،اپؤۺےگۺںیہنۺےسۺںیتمعنۺرسیچررپۺوتمعنںۺۺ،اپؤےگبسۺ ہیوہں،ۺےھجمۺوخشۺرکوےگۺبتۺںیمۺامکلۺ

ےکۺولےگ۔ااجزتۺیریم اپؤےگۺارگۺالب

اہللۺےکۺراےتسۺںیمۺاکایمایبںۺیہۺاکایمایبںۺںیہ

اپۺاکۺانؾۺیکۺربتکۺےسۺےنلچۺ،اؿۺےکۺاسھتۺےکۺراےتسۺرپۺےتلچۺروہۺاسنیکل ارشاد فرمایا کہ

اافغتسرۺےسۺوۺوتہبۺۺ،اسۺراےتسۺرپۺےتلچۺروہۺۺرےہۺںیہلچواےلۺاہللۺسجۺرپۺااج ےۺاگ۔ۺۺررٹسجۺںیمیھبۺاؿۺےکۺ

اسۺیکۺ۔ۺںیہۺ ارمحۺارلانیمحویکںۺہۺاہللۺاعتیلۺ اؿۺاشءۺاہلل،ۺلضفۺوہاج ےۺاگابلکلۺ ،دؿۺلضفۺوہاج ےۺاگۺکیا

ابپۺےنۺۺ،ۺبجۺےہۺرگڑپاتۺےہۺاپات،ۺوھتڑاۺاسۺاتلچۺلچۺںیہنوھچاٹۺہچبۺےہۺوجۺاسؽۺاکۺۺکیاۺےسیج ےہۺہیاثمؽۺۺکیا

مہۺۺےہ۔ۺسبۺاہللۺاعتیلۺاتیل اھٹا ابپۺاےگۺڑبھۺرکۺرگےنۺاتگلۺےہۺوتۺاورۺدوۺدقؾۺاتلچۺےہۺاہکۺہۺولچ،بجۺاکیۺۺاسۺوک

ۺمہۺوخدۺااھٹںیلۺکیہۺدوۺاۺرصػۺاانتۺاچےتہۺںیہۺ،ںیہۺاچےتہۺاکؾۺانیلیہۺےسۺاانتۺ ۺدقؾۺولچ،ۺبجۺرگےنۺوگلۺےگۺ

۔ۺراہتسۺوتۺوہاتۺانرمادۺںیہنۺیھبۺادیمۺےسۺایٹھگۺراہۺرپۺایٹھگ اتلچۺورہنۺاؿۺیکۺوہۺےہۺوجۺرگرکۺابلکلۺںیہنوتۺےگ۔رحموؾۺ

ذجبۺوہۺوخدۺیہۺدحمودۺاطتقۺےسۺریغۺوہ ےۺاینپ رمحۺرکےتۺارخۺںیم،ۺےگۺںیرکۺمہۺ ایۺ،ےطۺرکاےتۺںیہیہۺو

ۺںیذجبۺبجۺوہاگۺبجۺاپۺھچکۺرحتکۺرکۺدحمودۺراہتسۺےطۺوہاجاتۺےہ،ۺنکیلۺریغ،ۺاسۺرطحۺہیۺںیہۺرفامےتیل

؎ۺ رعشۺنسۺںیلۺکیوخاہجۺاصبحۺاکۺااسۺرپۺرےہۺوتۺۺےھٹیب،اورۺارگۺاےسیۺیہۺےگۺ ںیداھک،ۺدنبیگۺےگ

اجؾ ےہۺ اماتگنۺ وج ےکۺۺ ڑگاۺ ڑگۺ

افلگؾ ےم وکۺ اس ےہ اتیۺد اسیق

اشؾا ےم وج رکےۺ رخنےۺ و انز

اکؾۺ ہنشت وک اس ےہ راتھک اسیقۺ

إ إ إ إ

وفلماظت

25

(ء۱۹۸۵ونجریۺۺ۱۹ھۺاطمقبۺ۱۴1۵رعیبۺااثلینۺۺۺ۲۷)

ول الکریمن عل ر و نصل

ہ مده

و ہ علی صلى الل ل الل قال ر

قل ذه إن ھ و لم

ال دی ما ی ک ،ب تصدأ

ال د إذا صدأ

أصابہ ماء

قی ال

و ی ل

ۃ ک :قال ؟اوما جالؤھ ،ل الل ا ر

ذ ث

موة وتالوۃ ک

قر ر ال

ال

ن ا

بلقۺیھبۺزگنۺاولدۺوہاجےتۺںیہ

ل ق روسؽۺاہللۺیلصۺاہللۺہیلعۺوملسۺاکۺاراشدۺابمرکۺےہۺہۺدولںۺوکۺزگنۺگلۺاجایۺرکاتۺےہ۔ۺعمجۺۺب

ق ےہ ا یکۺاورۺۺبل

ل ق ل

ارغتسایقۺۺںیمۺوجۺافلۺالؾۺدالخۺوہاۺےہۺوتۺرعیبۺرگارمۺےکۺاحلظۺےسۺاسۺوکۺافلۺالؾۺب

ےتہکۺںیہۺینعیۺامتؾۺدولںۺوکۺعمجۺرکایل،ۺاسۺںیمۺبسۺولقبۺدالخۺںیہ،ۺےنتجۺاحصہبۺرکاؾۺںیہ،ۺاوایلءۺرکاؾۺںیہۺۺہکلبۺ

ایقتمۺکتۺےکۺامتؾۺولوگںۺےکۺولقبۺاسۺںیمۺدالخۺںیہ،ۺوکیئۺبلقۺااسیۺںیہنۺوجۺاسۺےسۺاخرجۺوہاج ے۔ۺ

ایہاؾۺںیمۺدالخۺےہ۔ےسیجۺاچےہۺوکیئۺانتکیہۺڑباۺویلۺاہللۺوہۺاسۺاکۺبلقۺاسۺافلۺال ی

اس اہکۺاجاتۺےہۺوتۺالن

اسۺںیمۺاسریۺداینۺےکۺااسنؿۺدالخۺوہاجےتۺںیہ۔ۺہیۺرعیبۺوقادعۺۺےکۺشیپۺرظنۺہیۺاعمینۺایبؿۺےیکۺاجرےہۺںیہ۔

وتۺبجۺوضحرۺیلصۺاہللۺہیلعۺوملسۺےنۺاراشدۺرفامایۺہۺااسنونںۺےکۺدؽۺیھبۺزگنۺاولدۺوہاجےتۺںیہۺسجۺۺ

انتکۺوبضمطۺوہاتۺےہ،ۺاکیۺاٹھچکنۺولےہۺوکۺ ۺولےہۺوکۺزگنۺگلۺاجاتۺےہ۔ۺولاہۺاپینۺےکۺاقمےلبۺںیمرطحۺاپینۺےس

ۺاپینۺوکۺریچاتۺالچۺاجاتۺےہۺاورۺاتھجمسۺےہۺہۺںیمۺتہبۺڑباۺۺ دسۺنمۺاپینۺںیمۺڈاولۺوتۺاینپۺوفالدیۺاطتقۺداھکۺاتۺوہا

ںیمۺاجرکۺ ھٹیۺایگۺوہں۔ۺنکیلۺاپینۺیھبۺاتہکۺولہپاؿۺوہںۺہۺاپینۺوکۺریچےتۺوہ ےۺاسۺےکۺارخیۺاقمؾۺاورۺرمزکۺ

اطتقۺداھکۺںیلۺ،ۺھچکۺدؿۺدعبۺمہۺیھبۺربخۺںیلۺےگ،ۺمتۺوکۺیھٹیمۺامرۺامرںیۺےگ،ۺ ےہۺہۺکیھٹۺےہ،ۺاپۺاینپۺوفالدی

ۺاہتسہۺاہتسہۺاہمتراۺہیلحۺاگبڑۺدںیۺےگۺینعیۺاپینۺاہتسہۺاہتسہۺاسۺںیمۺۺزگنۺاگلدےۺاگۺرھپۺولاہۺزمکورۺوہاتۺالچۺاج ے

اگ،ۺزگنۺاتگلۺاج ےۺاگاورۺوہۺاتلھگۺاج ےۺاگ،ۺاہیںۺکتۺہۺھچکۺدؿۺےکۺدعبۺولےہۺاکۺووجدۺیھبۺلکشمۺوہاج ےۺاگ۔ۺ

اسۺداینۺںیمۺوکیئۺصخشۺہیۺہنۺےھجمسۺہۺریماۺدؽۺڑباۺاامیؿۺواالۺےہ،ۺڑبیۺاطتقۺواالۺےہ،ۺںیمۺاےنپۺاموحؽۺ

دمحمۺارتخۺاصبحۺۺمیکحاشہۺومالانۺادقسۺ رضحتوامجعلۺاعرػۺابہللۺبۺخیشۺارعل

زگنۺاولدۺولقبۺاکۺالعج

وماظع ۺہنسح

26

رت

ۺوملسۺےکۺاسۺاراشدۺیکۺروینشۺںیمۺوہۺصخشۺےسۺأتمرثۺںیہنۺوہںۺاگ۔ۺہیۺتہبۺڑبیۺانداینۺےہ۔وضحرۺیلصۺاہللۺہیلع

لالفۺےہ،ۺذہلاۺوکیئۺصخشۺیھبۺاےنپۺدؽۺےکۺابرےۺںیمۺےبۺرکفۺہنۺرےہ۔ۺرکفۺدنمۺروہۺہۺںیہکۺامہرےۺدؽۺوکۺ

زگنۺوتۺںیہنۺگلۺراہۺےہ،ۺبجۺزگنۺگلۺاج ےۺاگۺوتۺدؽۺیکۺاحتلۺدبؽۺاج ےۺیگ۔ۺولےہۺیکۺوہۺرھچیۺسجۺےسۺ

حبۺرکےتۺےھتۺاسۺوکۺاپینۺںیمۺرھکۺدںی،ۺبجۺاسۺرپۺزگنۺگلۺاج ےۺاگۺوتۺاسۺاپۺرقابینۺےکۺزامےنۺںیمۺاگ ےۺذ

ےسۺاولۺانلیھچۺیھبۺلکشمۺوہاج ےۺاگ۔ۺبجۺزگنۺگلۺایگۺوتۺرھچیۺےبۺاکرۺوہیئگ،ۺاسۺیکۺداھرۺرخابۺوہیئگ،ۺاسۺ

ۺدانایۺایگۺاکۺدصقمۺمتخۺوہایگ۔ۺولعمؾۺوہاۺہۺزگنۺےنگلۺےکۺدعبۺزیچۺاےنپۺاکۺؾۺیکۺںیہنۺریتہ،ۺسجۺدصقمۺےکۺےیلۺاےس

ےہۺاسۺےکۺاقلبۺںیہنۺریتہ۔ۺ

قیلخت ۺبلقۺاکۺدصقم

ااسنؿۺاکۺدؽۺایسۺےیلۺدانایۺایگۺےہۺہۺداینۺںیمۺارکۺاےنپۺمسجۺرپۺابداشتہۺرکے،ۺاڈیرٹسنمرٹیۺےنب،ۺاینپۺ

ۺاوھکنںۺوکۺطلغۺاامعتسؽۺہنۺوہےنۺدے،ۺدؽۺابداشہۺوتۺوہۺرگمۺاسۺیکۺابداشتہۺاہللۺےکۺمکحۺےکۺتحتۺوہ،ۺدؽۺمسجۺاک

ابداشہۺےہۺاورۺدؽۺرپۺدخاۺاحمکۺےہ۔ۺاہللۺاکۺوجۺمکحۺدؽۺوکۺولعمؾۺوہایگۺاسۺرپۺۺاسرےۺمسجۺےسۺلمعۺرکا ےۺےسیجۺ

دؽۺوکۺولعمؾۺوہایگۺہۺوعروتںۺوکۺربیۺرظنۺےسۺدانھکیۺرحاؾۺےہ،ۺااچکنۺرظنۺوتۺاعمػۺےہ،ۺورہنۺتہبۺزایدہۺرسۺاکھجۺ

ےسۺارکااج ےۺاگ،ۺونگیۺےسۺارکااج ےۺاگ۔ۺاسۺےیلۺبجۺۺرک،ۺاگنہۺاکھجۺرکۺےلچۺاگۺوتۺےبمھکۺےسۺارکاۺاج ےۺاگ،ۺسب

یسکۺانانمبسۺہگجۺرپۺرظنۺڑپاج ےۺۺاسۺوتقۺرظنۺےچینۺرکول۔ۺاسۺےیلۺیلہپۺرظنۺاعمػۺےہ۔ۺاجۺلکۺولگۺےتہکۺ

ںیہۺہۺاصبحۺامہراۺوتۺدؽۺاصػۺےہ،ۺرظنۺاپکۺےہ،ۺومالانۺامہرےۺدؽۺںیمۺوتۺوکیئۺایخؽۺیھبۺںیہنۺاات۔ۺنکیلۺ

ۺوملسۺرضحتۺیلعۺریضۺاہللۺہنعۺےسۺرفامرےہۺںیہۺہوضحرۺیلصۺاہللۺہیلع

یا عل

ظ بع الن

ل تت

ۃ ر

ظ النول ۃ ر

و فان لک ال ل

ست

ی

خر

ۃ لک ال

ۺدورسیۺرظنۺتمۺڈاانلۺورہنۺاہمترےۺوساۺنیتۺجبۺاج ںیۺےگ۔ۺوتۺولعمؾۺ اکیۺرظنۺےکۺدعبۺوخانیتۺرپۺ

ۺوایلۺوجۺالبۺارادہۺوہیتۺےہۺوہۺاعمػۺوہیتۺےہ۔ۺاورۺدورسیۺرظنۺےسۺوجۺاجزئہۺ ےنیۺےکۺےیلۺوہاۺہۺیلہپۺرظنۺااچکن

اعتبقۺرکراہۺےہ،ۺدورسیۺرظنۺےکۺذرےعیۺدھکیۺراہۺےہۺہۺدںیھکیۺیسیکۺےہایۺاسیکۺےہ؟وجۺیسیکۺےہۺایۺۺاسیکۺےہۺاکۺ

ومولیۺولگۺاینپۺرطػۺےسۺاجزئہۺاتیلۺےہاسۺوکۺرشتعیۺےنۺعنمۺ ایۺےہ،ۺرقاؿۺےنۺعنمۺ ایۺےہ۔ۺہیۺںیہنۺہۺ

وااتبےتۺںیہ۔ۺرقاؿۺاپکۺیکۺاتیۺےہۺ اامیؿۺواولںۺےسۺاپۺرفامےیۺہۺاینپۺاگنوہںۺمن ابصارہ یغض

ی وکۺےچینۺروھک۔ۺاورۺۺ ض غ

ا ن م ن ض

ھ ار ص ب وعروتںۺےکۺےیلۺیھبۺہیۺمکحۺےہۺہۺریغۺرمدوںۺوکۺہنۺدںیھکی۔ۺ ن

زگنۺاولدۺولقبۺاکۺالعج

27

ےکۺےلیحرحاؾۺوخااشہتۺےکۺےیلۺسفنۺ

بجۺرضحتۺیلعۺریضۺاہللۺاعتیلۺہنعۺوکۺوضحرۺیلصۺاہللۺہیلعۺوملسۺاکۺہیۺرفامؿۺلمۺایگۺوتۺ ایۺمہۺولگۺ

رضحتۺیلعۺریضۺاہللۺاعتیلۺہنعۺےسۺزایدہۺاصػۺدؽۺایۺاپکۺرظنۺواےلۺںیہ؟ۺاجۺلکۺولوگںۺاکۺہیۺزماجۺےہۺہۺ

ےتھکیۺںیہ،ۺاؿۺوکۺاخہلۺاامںۺیھبۺےتہکۺںیہ،ۺےتہکۺںیہۺہۺاصبحۺامہریۺوتۺرظنۺاصػۺےہ،ۺمہۺوتۺتہبۺاصػۺرظنۺےسۺد

ااپۺیھبۺےتہکۺںیہۺ۔زابؿۺےسۺےتہکۺوہۺااپۺ،ۺسفنۺامرۺراہۺےہۺاھچہپۺاورۺںیہمتۺربخۺیھبۺںیہنۺےہ۔ۺاجۺلکۺولوگںۺےنۺ

اکیۺرتبیکۺاورۺاکنؽۺریھکۺےہ،ۺےتہکۺںیہۺوہۺوتۺامہراۺہنمۺوبالۺاھبیئۺےہ۔ۺہورہۺڈااتٹنۺےہۺہۺامہرےۺرھگۺںیمۺریغۺرمدۺ

اہکںۺےسۺاراہۺےہ،ۺوتۺویبیۺاٹمچۺااھٹۺرکۺڈاٹنۺرکۺیتہکۺےہۺہۺربخدار!ھچکۺہ انۺتم،ۺہیۺریماۺہنمۺوبالۺاھبیئۺےہ۔ۺہنمۺ

وبالۺاھبیئۺرشتعیۺںیمۺںیہکۺںیہنۺےہ۔ۺدحثیۺںیم،ۺہقفۺںیم،ۺرقاؿۺںیم،ۺوچدہۺوسۺربسۺےلہپۺاحصہبۺےکۺزامےنۺ

وۺکتۺدھکیۺول،ۺںیہکۺہیۺہلمجۺاھتۺیہۺںیہن۔ۺرگمۺاطیشؿۺیھبۺوخبۺ رکۺابزۺےہ،ۺتہبۺاےھچۺرط ےقۺےسۺولوگںۺوکۺال

داناتۺےہ۔ۺاسۺےنۺوساچۺہۺاےسیۺوتۺہورہۺڈاےۺاگۺایۺابپۺڈاےۺاگۺرھپۺوتۺتہبۺلکشمۺوہاج ےۺیگۺ،ۺذہلاۺاسۺمسقۺےکۺ

اےنۺاجےنۺواولںۺےکۺےیلۺویںۺراہتسۺدانؤۺہۺاںیہنۺہنمۺوبالۺاھبیئۺدانول۔

ؽاکلمۺدرےجۺےکاامیؿۺۺاکۺرطۂقیۺۺوصح

ۺدوھاکۺےہۺہۺوکیئۺصخشۺہیۺےھجمسۺہۺمہۺاپکۺرظنۺےسۺدےتھکیۺںیہ۔ۺ ۺہیۺتہبۺڑبا وتۺریمےۺدووتس!

رضحتۺیلعۺریضۺاہللۺاعتیلۺہنعۺےسۺڑبھۺرکۺمہۺںیہنۺوہےتکسۺنجۺےکۺاس ےنمۺرقاؿۺارتراہۺےہ،اورۺرضحتۺیلعۺ

تنج،ۺمنہجۺاورۺاہللۺوکۺدھکیۺےلۺاگۺۺریضۺاہللۺاعتیلۺہنعۺاانپۺاامیؿۺوخدۺایبؿۺرکرےہۺںیہۺہۺایقتمۺےکۺدؿۺبجۺیلع

اا م وتۺ د ز

ۺںیمۺااضہفۺںیہنۺوہاگ،اانتۺںیمۺےنۺنیقیۺداینۺںیمۺیہۺۺاحلصۺرکایلۺےہ۔ہیۺۺنای ق ی ة د

م ےۺي

وخدۺرضحتۺیلعۺریضۺاہللۺہنعۺرفامۺرےہۺۺںیہۺہۺبجۺںیمۺایقتمۺےکۺدؿۺتنج،ۺدوزخۺاورۺاہللۺوکۺدھکیۺولںۺاگۺوتۺ

اا م د ز

ریماۺنیقیۺزایدہۺںیہنۺوہاگ،ۺاانتۺنیقیۺےھجمۺوضحرۺیلصۺاہللۺہیلعۺوملسۺےکۺدصےقۺاورۺلیفطۺۺنای ق ی ة د

ںیمۺداینۺیہۺںیمۺاحلصۺےہ۔ۺاہللۺاہللۺوضحرۺیلصۺاہللۺہیلعۺوملسۺیکۺتبحصۺیکۺ ایۺاشؿۺیھت۔ۺدووتس!ۺوتبحصںۺےسۺ

؎ یہیۺنیقیۺاتلمۺےہۺوجۺاتکوبںۺےسۺںیہنۺاپےتکسۺۺۺۺۺ

ںۺےسۺہنۺزرۺےسۺدیپاہنۺاتکوبںۺےسۺہنۺووظع

دیپا ےسۺۺ رظنۺۺ یکۺۺ روگںۺۺزب ےہۺۺ وہات دنیۺۺ

ۺےکۺسااٹکمۺارنیجۺواےلۺدیسیۺاؾۺوکۺڑگنلےۺاؾۺیکۺملقۺاگلےتۺںیہ،ۺدیسیۺاؾۺوکۺڑگنلےۺاؾۺیکۺتبحصۺںیمۺک

زگنۺاولدۺولقبۺاکۺالعج

28

رت

ۺاورۺاکیۺابؽۺےکۺرباربۺیھبۺافہلصۺہنۺرےہ۔ۺےتہکۺںیہۺہۺارگۺافہلصۺوہ اگۺوتۺدیسیۺابیدےتھۺںیہۺۺاتہۺاھبےنگۺہنۺاپ ےۺ

اؾۺںیمۺڑگنلےۺاؾۺیکۺاختیصۺںیہنۺا ےۺیگ۔ۺاجۺمہۺزبروگںۺےسۺےتلمۺوتۺںیہۺنکیلۺامہرےۺدولںۺںیمۺاؿۺےکۺ

؎ۺۺۺۺ دولںۺےسۺھچکۺافےلصۺرےتہۺںیہ۔ۺومالانۺرویمۺرفامےتۺںیہۺہۺبجۺوکیئۺاہللۺواالۺلمۺاج ےۺوت

ۺاجںۺاشنں رہمۺاپاکںۺدرۺایمؿ

ۺ دمہ دؽ رہمبۺدؽۺوخاشںۺ ا ل

ۺےکۺاپکۺدنبوںۺیکۺتبحمۺوکۺاینپۺاجؿۺےکۺدرایمؿۺںیمۺرھکۺانیل،ۺارگۺاہللۺواالۺاجؿۺےکۺدرایمؿۺاایگۺوتۺاہللۺیھبۺاہلل

ۺاجؿۺااج ےۺاگ۔ۺینعیۺااسنؿۺوکۺاہللۺواولںۺےسۺانتجۺزایدہۺقلعتۺوہاتۺےہۺاانتۺیہۺقلعتۺاہللۺےسۺوہاتۺےہ۔ۺ درایمؿ

یۺالمۺرکۺ ےتیۺےھت۔ۺاکیۺاگؤںۺںیمۺداہییتۺایگ،ۺاسۺےنۺوپاھچۺےلہپۺزامےنۺںیمۺوچٹۺگلۺاجیتۺیھتۺوتۺدودھۺںیمۺدلہ

ہۺیئھبۺاسۺاگؤںۺںیمۺدلہیۺ ایۺاھبؤۺےہ؟ۺاکیۺڑبےۺایمںۺےنۺاہکۺہۺےبووقػۺدلہیۺاکۺوکیئۺاھبؤۺںیہنۺوہاتۺ

ںۺےہ،ۺانتجۺوچٹۺںیمۺدردۺوہۺاانتۺیہۺاھبؤۺڑبھۺاجاتۺےہ۔ۺوتۺسجۺوکۺاہللۺیکۺالتشۺینتجۺزایدہۺوہیتۺےہ،ۺوہۺاہللۺواول

ےکۺاپسۺےنھٹیبۺاکۺزایدہۺاامتہؾۺرکےتۺںیہ۔ۺارگۺارمودۺواالۺاوازۺاگلدےۺوتۺوجۺارمودۺاکۺاعقشۺوہاگۺوہۺاھباگۺوہاۺاسۺ

؎ۺ ےکۺاپسۺاج ےۺاگۺہۺارےۺیئھبۺذراۺدوھکیںۺوتۺاہکںۺےسۺریمےۺدوتسۺیکۺاوازۺاریہۺےہۺۺۺۺۺ

ازۺاجکۺۺیمۺادیۺۺاںیۺۺۺاوازۺۺدوتس

ںۺےسۺاریہۺےہ؟ہیۺریمےۺدوتسۺیکۺاوازۺاہکۺ

اہللۺاعتیلۺےکۺانؾۺیکۺذلت

رضحتۺاربامیہۺلیلخۺاہللۺےسۺاہللۺیکۺاوازۺاکۺزمہۺوپوھچ۔ۺاکیۺدہعفۺرضحتۺربجلیئۺہیلعۺاالسلؾۺےنۺ

ہبتۺویکںۺدای؟ۺاہللۺاعتیلۺۺر ۺاپۺےنۺرضحتۺاربامیہۺوکۺاانپۺلیلخۺدانایۺےہ،وتۺاؿۺوکۺاانتۺڑبا رعضۺ ایۺہۺایۺاہلل!

ۺریماۺانؾۺےلۺرکۺدوھکی،ۺبتۺرفامےتۺںیہۺہۺںیم ۺاسۺیکۺدلیلۺںیہنۺدوںۺاگ،متۺاجرکۺۺریمےۺلیلخۺےکۺاس ےنمۺ

ںیہمتۺاتپۺےلچۺاگۺہۺاؿۺوکۺھجمۺےسۺینتکۺتبحمۺےہۺسجۺیکۺوہجۺےسۺاؿۺوکۺہیۺرہبتۺالم۔ۺرضحتۺربجلیئۺہیلعۺاالسلؾۺ

ۺاکۺانؾۺایل۔ۺدیسۺاالملہکئۺیکۺزابؿۺ ےسۺبجۺاہللۺاکۺانؾۺالکنۺوتۺزنیمۺرپۺا ےۺاورۺڑبےۺدردۺرھبےۺدؽۺےسۺاہللۺ

رضحتۺاربامیہۺلیلخۺاہللۺتسمۺوہےئگ۔ۺاہکۺہۺاہۺریمےۺۺوبحمبۺےکۺانؾۺںیمۺ ایۺاھٹمسۺےہ،ۺ ایۺذلتۺےہ،ۺ

اہکۺہۺاکیۺدہعفۺاورۺانؾۺول۔ۺاوہنںۺےنۺاہکۺہۺلگنجۺںیمۺینتجۺرکبایںۺںیہ،ۺوہۺبسۺےھجمۺدےۺدںی۔ۺرضحتۺ وفراۺ

؎ زہاروںۺرکبویںۺاکۺرویڑۺاھت،ۺاوہنںۺےنۺاہکۺہۺہیۺوتۺتہبۺاتسسۺوسداۺےہۺۺۺۺاربامیہۺہیلعۺاالسلؾۺتہبۺرسیئۺےھت،ۺ

اۺۺوہںۺےمۺوشک دوونںۺاعملۺدے

ہیۺرگاںۺےمۺمتۺےسۺ ایۺیلۺاج ےۺیگ

زگنۺاولدۺولقبۺاکۺالعج

29

ۺمتۺاےنپۺرکےتۺاپاجےمۺوکۺدےنیۺےسۺ ۺاؿۺےکۺانؾۺرپۺدوونںۺاہجںۺدےۺداتیۺےہ، ۺاکۺاعقشۺوہاتۺےہۺوہ وجۺدخا

اےتۺوہ،روزہۺرےنھکۺےسۺربھگاےتۺوہ،ۺدخاۺےکۺاعوقشںۺاکۺوتۺوہۺاقمؾۺےہۺےۺربھگاےتۺوہ،ۺامنزۺڑپےنھۺےسۺربھگ

رگوجیٹیۺےھت،ۺڈیٹپۺرٹکلکۺ وخاہجۺزعزیۺانسحلۺاصبحۺذجموبۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺایبؿۺرفامےتۺںیہۺوجۺاسۺزامےنۺےک

ۺاملعءۺےھتۺرگمۺمیکحۺاالتمۺیکۺوجویتںۺےکۺدصےقۺںیمۺاہکںۺےسۺاہکںۺ چنہپۺےئگ،ۺاےنتۺڑبےۺویلۺاہللۺوہ ےۺہ

اؿۺےسۺتعیبۺوہ ے،ۺاحالںۺہۺرٹسمۺےھت،ۺرگمۺاینپۺرٹۺسمۺرکایلۺیھت۔ۺوتۺوخاہجۺاصبحۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺےنۺاہللۺ

؎ ےکۺاعوقشںۺےکۺےیلۺہیۺرعشۺۺاہکۺۺۺۺۺ

دےۺ اۺۺوہںۺےمۺوشک دوونںۺاعمل

ہیۺرگاںۺےمۺمتۺےسۺ ایۺیلۺاج ےۺیگ

ۺسفنۺےکۺےیلۺحلصمۺیکۺرضورت االصح

ۺواےلۺےسۺقلعتۺاقمئۺںیہنۺرکاتۺہشیمہۺرپاشیؿۺراتہۺےہ،ۺیسکۺلپۺوکسؿۺںیہنۺادیمۺبجۺکتۺیسکۺاہلل

؎ اپات۔ۺاسۺرپۺوخاہجۺاصبحۺاکۺرعشۺنسۺول،ۺرفامےتۺںیہۺۺ

بجۺیسکۺےسۺولۺاگلیلۺاج ےۺیگ

اہتفشۺۺایخیلۺاج ےۺیگ ہیۺ بتۺۺ

ۺیھبکۺاکیۺاتکبۺاکۺںیہۺرپاشیؿۺرانہ۔ۺبجۺادیمۺزایدہۺرپاشیؿۺوہاگۺوتۺاسۺےسۺاجنتۺاپےنۺےکۺےیلۺاہتفشۺینعم

وہفیظۺاانپ ےۺاگ،ۺیھبکۺدورسیۺاتکبۺےسۺوہفیظۺےلۺاگ۔ۺےسیجۺوکیئۺمیکحۺےکۺریغبۺۺاتکبۺدھکیۺرکۺالعجۺرکےۺوتۺوپراۺ

دوااخہنۺیپۺاج ےۺاگ۔ۺیھبکۺاکیۺرشتبۺےیپۺاگۺوتۺدورسےۺدؿۺدورساریمخہۺۺاھک ےۺاگ۔ۺاہیںۺکتۺہۺاسۺےکۺٹیپۺ

انۺاھکےنۺیکۺیھبۺرضورتۺںیہنۺرےہیگ۔ۺنکیلۺبجۺاعمم ۺنیعۺںیمۺاینتۺدوایئۺرھبۺاج ےۺیگۺہۺاسۺوکۺاھک

ۺوہۺاتب ےۺاگۺسبۺاراؾۺےسۺاینتۺیہۺدواۺاھک ےۺاگۺاورۺایسۺےسۺافشۺاپاج ےۺاگ۔ۺمیکحۺیھبۺبجۺ وہاج ےۺاگۺوتۺینتجۺدواۺ

روہیتۺےہ،ۺرعیبۺامیبروہاتۺےہۺوتۺوخدۺدواۺںیہنۺاتیل،ۺدورسےۺمیکحۺےسۺالعجۺرکااتۺےہ،ۺویکںۺہۺامیبرۺیکۺرا ےۺیھبۺامیب

علیل علیل اکۺوقمہلۺےہ الیامیبرۺیکۺرا ےۺیھبۺامیبرۺوہیتۺےہ،ۺاسۺیکۺوسچۺیھبۺامیبرۺوہیگ،ۺوہۺاینپۺامیبریۺحیحصۺۺرأ

؎ۺ ںیہنۺھجمسۺےکسۺاگۺذہلاۺدورسےۺمیکحۺوکۺضبنۺداھک ےۺاگۺاورۺاسۺۺےسۺاراؾۺاپ ےۺاگ۔ۺوتۺںیمۺرعضۺرکراہۺاھتۺہۺۺۺۺۺ

اگلیلۺاج ےۺیگبجۺیسکۺےسۺولۺ

اہتفشۺۺایخیلۺاج ےۺیگ ہیۺ بتۺۺ

بجۺیسکۺاہللۺواےلۺےسۺقلعتۺوہاج ےۺوتۺرھپۺتمۺربھگاؤ،ۺاچےہۺاچپسۺربسۺکتۺاالصحۺہنۺوہ،ۺسبۺاکؾۺںیمۺےگلۺ

زگنۺاولدۺولقبۺاکۺالعج

30

رت

روہ،ۺراےتسۺرپۺےتلچۺروہ۔ۺبجۺرلیۺےنلچۺےگلۺیگۺوتۺاکیۺدؿۺرضورۺزنمؽۺکتۺ چنہپۺاج ےۺیگۺاچےہۺاہتسہۺاہتسہۺ

تمسۺاورۺرخۺحیحصۺوہ۔ۺابۺاجانۺوتےہۺۺالوہرۺاورۺاپۺوکہٹئۺوایلۺاگڑیۺںیمۺ ھٹیۺاج ںیۺوتوکہٹئۺےلچ،ۺرشبہکیطۺرلیۺیکۺ

چنہپۺاج ںیۺۺےگۺاورۺواہںۺیکۺرسدۺوہاۺےسۺڈلبۺومنہینۺےلۺرکۺا ںیۺےگ۔ۺ

ۺاعقش ۺایہل اشؿ

ۺاہللۺےکۺاعقشۺیکۺاشؿۺہیۺےہۺہۺاینپۺاالصحۺیکۺرکفۺںیمۺاگلۺرےہ،ۺوکششۺہنۺوھچڑے،ۺہیۺتبحمۺیک

العتمۺےہ۔ۺضعبۺولگۺےتہکۺںیہۺہۺاصبحۺںیمۺےنۺیئکۺاہللۺواولںۺےسۺرہتشۺوجڑاۺۺرگمۺوہۺاھکؤۺریپۺےلکن،اوہنںۺےنۺ

مہۺوکۺگھٹۺایل،اسۺےیلۺےھجمۺاہللۺواولںۺےسۺرفنتۺوہیئگ،ۺبسۺگھٹۺاورۺ رکۺابزۺولعمؾۺوہےتۺںیہ۔ۺاسۺاکۺوجابۺ

یسکۺوجاؿۺےکۺاکؿۺںیمۺاہکۺہۺںیمۺاہمتریۺاشدیۺۺمیکحۺاالتمۺاھتونیۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺےنۺدایۺےہۺہۺاکیۺصخشۺےن

رکادوں؟ۺوتۺوہۺوجاؿۺےہکۺاگۺہۺںیمۺںیہمتۺدیحراابدۺیکۺرویڑیۺاہؤسۺےسۺرویڑیۺےلۺرکدوںۺاگ،ۺہیۺرخہچۺرکوںۺاگۺ

اورۺہیۺہفحتۺدوںۺاگ۔ۺنکیلۺوہۺاہمتراۺرویڑیۺاکۺڈہبۺےلۺرکۺاھبگۺایگ۔ۺاسۺےکۺدواچرۺےنیہمۺدعبۺدورساۺصخشۺاای،ۺاۺسۺےنۺ

ؿۺںیمۺاہکۺہۺںیمۺرہتشۺاگلدوں؟اہکۺہۺاہںۺیئھبۺمتۺاگلدو۔ۺاکیۺےنۺوتۺ رکۺدےۺدایۺ،ۺنکیلۺرھپۺدورسےۺوکۺڑکپا۔ۺاک

رۺدوھاکۺےلم،ۺرگمۺوجۺںیمہۺذراۺاسۺابایسیۺبلطۺ،ۺایپسۺےچسۺاہللۺواولںۺوکۺڈوھڈنےنۺےکۺےیلۺیھبۺوہینۺاچےیہ،اچےہۺیئکۺ

ےچسۺاعقشۺیکۺبلطۺاورایپسۺیھبۺیچسۺوہیتۺےہ۔ۺااشرہۺدےۺاگۺویہۺڈوےتبۺوکۺےکنتۺاکۺاہسراۺےگلۺاگ۔ۺ

اوایلءۺاہللۺاتایقتمۺدیپاۺوہےتۺرںیہۺےگۺ

اہللۺاعتیلۺےنۺرقاؿۺاپکۺںیمۺایقتمۺکتۺاےنپۺاعقشۺدیپاۺرکےنۺاکۺودعہۺ ایۺےہۺاہللۺاعتیلۺاکۺمکحۺوہراہۺ

دق ےہۺہۺ کونوا مع الص

ۺواول!ریمےۺدووتسںۺےکۺاپسۺوھٹیب۔ۺ ی وتۺولعمؾۺوہاۺہۺاہللۺاعتیلۺوکۺاےۺاامیؿۺ

اوایلءۺاہللۺدیپاۺرکانۺالزؾۺوہایگۺورہنۺدخاۺاکۺمکحۺاناقلبۺلمعۺوہاج ےۺاگ،وضحرۺیلصۺاہللۺہیلعۺوملسۺےکۺزامےنۺکتۺ

دحمودۺوہاج ےۺاگ،ۺاحالںۺہۺرقاؿۺایقتمۺکتۺےکۺےیلۺانزؽۺوہاۺےہ۔

ابغۺاکۺاکیۺ رکۺاگلؤۺرھپۺاداھۺاداھۺریسۺدودھۺارگۺیسکۺاکۺۺاابۺاےنپۺدسۺوٹیبںۺےسۺےہکۺہۺمتۺبسۺحبصۺدوڑۺرکۺ

ۺےنۺاکیۺاٹھچکنۺدودھۺاکۺاماظتؾۺیھبۺںیہنۺ ای۔ۺوتۺبسۺےٹیبلمۺرکۺاابۺےسۺںیہکۺویپ۔ۺنکیلۺبجۺےٹیبۺدوڑۺرکۺا ےۺوتۺااب

ےکۺیلۺےگۺہۺاابۺاپۺاکۺمکحۺوتۺرسۺاوھکنںۺرپۺےہ،ۺنکیلۺدودھۺاکۺاماظتؾۺیھبۺوتۺےیجیک،ہیۺ ایۺااصنػۺےہ؟ۺوتاہللۺاعت

ۺاےنپۺدووتسںۺےکۺاپسۺےنھٹیبۺاکۺمکحۺدںیۺاورۺداینۺےسۺدووتسںۺیکۺڑجۺوکۺمتخۺ ابرےۺںیمۺ ایۺہیۺایخؽۺےہۺہۺوہ

رکدںی،ۺاوایلءۺاہللۺداینۺےسۺلابئۺوہاج ںی؟ۺارگۺوکیئۺااسیۺےھجمسۺوتۺاسۺاکۺبلطمۺوہاگۺہۺرقاؿۺطلغۺہہکۺراہۺےہ،ۺ

ذہلاۺےچسۺاہللۺواےلۺالتشۺرکےتۺروہ۔ۺوتۺاکرفۺوہاجؤۺےگۺ۔ۺۺ ارگۺااسیۺدیقعہۺروھکۺےگ

زگنۺاولدۺولقبۺاکۺالعج

31

ےچسۺاہللۺواےلۺیکۺالتش

ومالانۺرویمۺرفامےتۺںیہۺہۺدرایۺںیمۺوغےطۺامرو،ۺوہاتکسۺےہۺہۺدوۺاچرۺدہعفۺںیہمتۺرکنکایںۺیہۺںیلم،ۺ

ۺاپاجؤۺےگ۔ۺومیتۺاؿۺیہۺرکنکویںۺںیمۺاپھچۺ ومیتۺںیہنۺےلم،نکیلۺوکششۺںیمۺےگلۺروہےگۺاکیۺدؿۺومیتۺیھبۺ

ہۺاگلۺںیہنۺراتہ۔ۺارگۺاپۺاچںیہۺہۺںیمۺےلہپۺیہۺوغےطۺںیمۺومیتۺاپولںۺوتۺہیۺاننکممۺےہ۔ۺومالانۺرویمۺوہاۺےہۺ،ۺو

؎ رفامےتۺںیہۺۺۺ

درۺگت ۺۺدرایۺوگرہۺابۺگنسۺاہتس

تساہۺۺگننۺ ایمؿۺ ایدر اہرخف

ۺالجۺراتہۺدرایۺیکۺرہگایئۺںیمۺومیتۺگنسۺرزیوںۺےکۺاسھتۺوہاتۺےہ،رکنکویںۺاورۺرھتپوںۺےکۺاسھتۺوہاتۺےہ،ۺالم

ےہ،اہللۺواےلۺیھبۺاعؾۺولوگںۺںیمۺرےتہۺںیہ،ۺاؿۺولوگںۺںیمۺاپۺوکۺبیجۺرتکےۺیھبۺلمۺاج ںیۺےگ،ۺارلگمسۺ

یھبۺلمۺاج ںیۺےگۺاورۺۺحیحصۺاہللۺواےلۺیھبۺلمۺاج ںیۺےگ۔ۺدوۺرتعکۺولصۃۺااحلتجۺڑپھۺرکۺاہللۺےسۺداعۺیھبۺرکںیۺ

ۺراہتسۺاتبےنۺواالۺوکیئۺںیہنۺاتلم،ۺاورۺےتلمۺںیہۺوتۺڑگۺڑبمسقۺےکۺہۺاہلل!ۺےھجمۺاپۺیکۺالتشۺےہ،ۺرگمۺاپۺکتۺےنچنہپۺاک

ےتلمۺںیہ۔ۺذہلاۺاپۺںیمہۺحیحصۺرربہۺاورۺحیحصۺرامنہۺدےۺدےیجی۔ۺاؿۺاشءۺاہللۺاپۺوکۺےچسۺاہللۺواےلۺلمۺاج ںیۺ

ےگ۔اپۺایپسۺےس،ۺزتپۺےسۺامگنۺرکۺوتۺدےیھکیۺ،ۺوہۺراہۺیھبۺداھک ںیۺےگۺاورۺراہۺربۺیھبۺدںیۺےگ۔

رضح

قشعۺوۺتبحمۺتۺاربامیہۺۺہیلعۺاالسلؾۺاکۺرمت

ۺلیئۺاورۺربجےئگاکیۺدہعفۺاہللۺےنہکۺرپۺتسمۺوہۺہۺرضحتۺاربامیہۺہیلعۺاالسلؾوتںیمۺرعضۺرکراہۺاھتۺۺ

ۺہیلعۺاالسلؾۺلیئںیمۺےبۺنیچۺوہایگۺوہں۔ۺربجۺ،ہیلعۺاالسلؾۺےسۺزگارشۺیکۺہۺاپۺدوابرہۺریمےۺاہللۺاکۺانؾۺےیجیل

اےسیۺیہۺاہللۺاکۺہۺومعقۺلمۺایگ۔ۺاوہنںۺےنۺاہکۺ اؿۺوکۺااحتمؿۺ ےنیۺاک،رکۺا ےۺےھتزتۺےلۺااجوتۺاہللۺایمںۺےسۺ

اس ےنمۺانؾۺےکۺاہللۺےکۺ،رویڑۺد انۺڑپےۺاگ۔ۺاوہنںۺےنۺاہکۺابلکلۺداتیۺوہںوپراۺۺانؾۺںیہنۺولںۺاگ،ۺاپۺوکۺرکبویںۺاک

رضحتۺاربامیہۺاہللۺاکۺانؾۺایلۺدوابرہۺےلرکاسریۺرکبایںۺےضبقۺںیمۺرضحتۺربجلیئۺہیلعۺاالسلؾۺےنۺ ایۺزیچۺےہ۔ہیۺ

ڑباۺزمہۺاای۔ہیلعۺاالسلؾۺوکۺرھپۺ

ومولیۺاصبحۺذراۺہۺۺۺاصبحۺ جنۺرمادۺاابدیۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺےنۺاکیۺاعملۺےسۺوپاھچۺرنمحۺاشہۺلضف

ۺینعمےکۺۺاساہللۺوبعمدۺےہۺ،ۺدخاےہ،ۺامکلۺےہۺنکیلۺہۺوتۺاتبؤۺہۺ ایۺںیہ۔ۺومولیۺاصبحۺےنہکۺےگلۺۺاہللۺےکۺینعم

ینعیۺۺےکۺںیہۺنہنمۺومۺرھپۺرضحتۺاشہۺاصبحۺےنۺوخدۺایبۺؿۺ ایۺہۺاہللۺےکۺینعمۺہیۺوتۺےھجمۺولعمؾۺںیہن۔ۺ ایۺںیہ

زگنۺاولدۺولقبۺاکۺالعج

32

رت

وجۺدؽۺوکۺومہۺےل۔ۺ

ۺہیلعۺاالسلؾۺےنۺدوابرہۺاہللۺاکۺانؾۺایلۺوتۺرضحتۺاربامیہۺہیلعۺاالسلؾۺوکۺرھپۺڑباۺزمہۺلیئبجۺرضحتۺربج

دروخاتسۺیکۺہۺیئھبۺاکیۺدہعفۺاورۺاہللۺاکۺانؾۺول۔ۺاوہنںۺےنۺاہکۺہۺاسۺرشۺطۺرپۺۺاای۔ۺاوہنںۺےنۺاکیۺرمہبتۺرھپ

ولںۺاگۺہۺینتجۺاگ ےۺ،ۺسنیھب،ۺلیبۺںیہ،ۺبسۺےھجمۺدےۺدوۺ۔ۺاہکۺبسۺےلۺاجؤ،ۺرگمۺریمےۺاہللۺاکۺانؾۺاکیۺدہعفۺ

رھپۺاہللۺاکۺانؾۺ ےنیۺںیمۺ ایۺےلۺول۔ۺاوہنںۺےنرھپۺاہللۺاکۺانؾۺایلۺ،رفوتشںۺیکۺزابؿۺوہاورۺلیلخۺاہللۺاسیجۺاعقشۺوہۺۺ

؎ۺ زمہۺا ےۺاگ

ےس اوازۺ ریتیۺ رمدےۺ اےھٹۺ یجۺ

ۺ رھپۺۺ ےس ایدازۺۺ ایسۺۺ رطمبۺۺ ذراۺ

رہباحؽۺاکیۺاکیۺرکےکۺربجلیئۺہیلعۺاالسلؾۺےنۺرضحتۺاربامیہۺہیلعۺاالسلؾۺیکۺاسریۺدوتلۺوۺاجدیئادۺولٹۺیلۺ

یکۺوکیئۺرضورتۺںیہنۺاورۺواسپۺاجرکۺاہللۺاعتیلۺنکیلۺارخۺںیمۺاہکۺہۺاپۺہیۺبسۺاےنپۺاپسۺرںیھک،ۺںیمہۺاسۺ

ےسۺرعضۺ ایۺہۺےبۺکشۺوہۺاپۺےکۺلیلخۺںیہ،ۺاؿۺوکۺداینۺیکۺوکیئۺتبحمۺںیہنۺےہ،اںیہنۺاپۺےکۺانؾۺںیمۺیہۺ

اینتۺاھٹمسۺلمۺریہۺیھتۺہۺاانپۺاسراۺامؽۺدےۺدای۔ۺوجۺاہللۺۺاکۺوہاجۺاتےہۺاےسۺداینۺیکۺھچکۺرکفۺںیہنۺریتہ۔ۺ

ششکۺازامشیۺےکۺےیلۺےہداینۺیکۺاظرہیۺ

ۺومالانۺرویمۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺےنۺرفامایۺہۺےبۺووقػۺولگۺںیہۺوجۺداینۺےسۺقشعۺرکےتۺںیہ،ۺرھپۺلقعۺدنم

ےکےیلۺاکیۺاضہطبۺایبؿۺ ایۺہۺاکیۺدؿۺومحمدۺابداشہۺےنۺاےنپۺاشیہۺدرابرۺںیمۺامتؾۺزیچںیۺرھکۺدںیۺہۺوجۺسجۺ

ےۺڑبےۺوجارہات،ۺوسےنۺےکۺڑبےۺڑبےۺزویرات،ۺیزینںیۺرپۺاہھتۺرھکۺدےۺاگۺوہۺاسۺیکۺوہاج ےیگ،ۺرھپۺڑب

اورۺڑبےۺڑبےۺدہعےۺبسۺرھکۺدےی۔ۺداھکیۺہۺولگۺدڑھاۺدڑھۺاےنپۺاہھتۺامرۺرےہۺںیہ،ۺوکیئۺھچکۺےلۺراہۺےہۺ

وکیئۺھچک۔ۺومحمدۺاکۺوجۺایلصۺاعقشۺاھتۺاسۺاکۺانؾۺاایزاھت۔ۺارخۺںیمۺاایزۺااھٹ،ۺہنۺاسۺےنۺصیمقۺرپۺاہھتۺاگلای،ۺہنۺرنشمکیۺ

،ۺہنۺوزریۺامظعۺیکۺرکیسۺرپ،وکیئۺیھبۺدہعہۺںیہنۺایل،ۺےکپچۺےسۺااھٹ،ۺابداشہۺےکۺےھچیپۺاجرکۺڑھکاۺوہا،ۺدوونںۺاہھتۺرپ

ۺوہۺایسۺیکۺ ابداشہۺےکۺدنکےھۺرپۺرےھکۺاورۺاہکۺہۺوضحر!ۺاپۺاکۺاالعؿۺےہۺہۺوجۺسجۺزیچۺرپۺاہھتۺرھکۺدےۺاگۺ

وہاج ےۺیگۺذہلاۺاجۺۺوتۺاپۺوکۺریماۺاننبۺڑپےۺاگ۔

الانۺرویمۺرفامےتۺںیہۺہۺاایزۺےسیجۺااسنؿۺوکۺاہللۺاعتیلۺےنۺایسیۺلقعۺدیۺہۺاسۺےنۺاہکۺاےۺابداشہ!ۺوم

ۺوزارتۺیکۺرکایسںۺ ےنیۺواےلۺریمےۺوجےتۺاپشلۺ ارگۺوتۺریماۺوہاجاتۺےہۺوتۺریتیۺاسریۺتنطلسۺریمیۺےہ،

ہۺداینۺںیمۺاہللۺےنۺازامشیۺرکںیۺےگ۔وخاہجۺاصبحۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺےنۺاسۺتقیقحۺوکۺاسۺرطحۺایبؿۺرفامایۺےہۺ

زگنۺاولدۺولقبۺاکۺالعج

33

ےکۺےیلۺوعرںیتۺریھکبۺدںی،امنیسۺوگلادےی،ۺاینپۺرطػۺےنچنیھکۺوایلۺرپۺششکۺوصرںیتۺدیپاۺرکدںی۔ۺرپششکۺ

؎ وصروتںۺرپۺےھجمۺاانپۺاکیۺرعشۺایدۺاایۺۺ

امانۺہۺونیسحںۺۺںیمۺششکۺسکۺالبۺیکۺےہ

ۺ نکیلۺرکوںۺںیمۺ ایۺۺہۺوہںۺدنبہۺیسک اکۺ

اتخمرۺںیہنۺںیہ،ۺمہۺاہللۺےکۺدنبےۺںیہ،ۺاؿۺیکۺدنبیگۺاکۺاقتاضۺہیۺےہۺہۺوجۺاؿۺاکۺمکحۺوہۺاسۺوکۺامؿۺںیل۔ۺینعیۺمہۺوخدۺ

یہاو لکم ف وخدۺاتخمریۺتنجۺںیمۺےلچۺیگ،واہںۺاکۺودعہۺےہۺ تہ

کم ما تش

فس

وجۺاہمتراۺدؽۺاچےہۺان

ںیمۺلاجدہےۺرکولۺرھپۺدحمودۺزیدیگۺاکۺلاجدہہۺریغۺدحمودۺۺاگۺاہمتریۺبسۺارزوۺوپریۺرکدوںۺاگ۔ۺسبۺمتۺدنچۺدؿۺداین

وتمعنںۺےسۺےلمۺاگ،ۺتنجۺںیمۺوجۺاچوہےگۺۺمہۺاہمتریۺرہۺوخاشہۺوپریۺرکںیۺےگ،ۺنکیلۺداینۺںیمۺاناجزئۺذجابتۺوکۺ

؎ۺۺۺۺۺ امرانۺڑپےاگ۔ۺوخاہجۺاصبحۺرفامےتۺںیہ

ارامں ہیۺۺ وکۺۺۺ متۺۺۺ اہ ےۺۺ دوۺۺۺ ہنۺۺۺ ےنلکن

امرےۺوہ ےۺںیہولچۺمہۺیھبۺدؽۺاانپۺ

ۺۺۺۺ ي ؎ اورۺوخاہجۺاصبحۺرفامےتۺہ

اکنولۺایدونیسحںۺیکۺدؽۺےسۺاےۺذجموب

وہات ںیہنۺۺ اتبںۺ قشعۺ ےئپۺۺۺ رھگۺۺ اکۺۺۺ دخاۺۺ

ہیۺدؽۺاہللۺاکۺرھگۺےہ،تبۺاخہنۺںیہنۺےہۺوجۺاہیںۺوتبںۺوکۺرھبۺایل۔اجۺنجۺونیسحںۺرپۺرمےتۺوہلکۺۺہنۺمتۺروہۺےگۺ

؎ اسیۺامتاشۺرظنۺا ےۺاگۺہۺرھپۺوکیئۺامتاشۺایدۺہنۺرےہۺاگۺۺۺہنۺوہۺرںیہۺےگ۔ۺربقوںۺںیمۺاکیۺدؿۺا

ے ہنۺ تبحمۺ قشعۺ اہ ےۺ اگنہہمۺھب

چ

وپ

انفتیئ ۺداینۺۺاکۺربعتۺازیگنۺہشقن

داینۺتہبۺزربدتسۺدوھےکۺیکۺزیچۺےہ،ۺداینۺےسۺڑبھۺرکۺوکیئۺدوھاکۺںیہن۔ۺاجۺۺنیسحۺھچکۺںیہ،لکۺ

پۺدےتھکیۺںیہۺہۺاکیۺڑلیکۺاجۺوسہلۺاسؽۺیکۺےہ،ۺلکۺرتسۺھچکۺاورۺوہںۺےگ،ۺایسیۺوصروتںۺےسۺ ایۺدؽۺاگلانۺ۔ۺا

ربسۺیکۺانینۺاامںۺیتنبۺےہ،ۺاکیۺڑلاکۺاجۺوسہلۺاسؽۺاکۺےہ،ۺلکۺرتسۺربسۺاکۺانانۺاابۺاتنبۺےہ،ۺرھپۺدوونںۺوکۺربقوںۺںیمۺ

رگایمۺےہۺاجرکۺدوھکی۔ۺایسۺےیلۺربقاتسؿۺںیمۺاجےنۺیکۺرتبیغۺدیۺیئگۺےہ۔ۺوضحرۺیلصۺاہللۺہیلعۺوملسۺاکۺاراشدۺ

و و فز

ہ ن ا ا ف ھ ر ا تذک

ال

ۃ ر

ربقاتسؿۺیکۺزایرتۺرکو،ںیہمتۺارختۺایدۺرےہیگ۔ۺاورۺداینۺیکۺوتمعنںۺاکۺ خر

ااجنؾۺولعمؾۺوہاج ےۺاگ۔ۺربقاتسؿۺںیمۺاجرکۺدوھکیۺہۺہیۺاںیھکنۺوجۺرحاؾۺذلںیتۺربادماتۺرکیتۺںیہ،ۺاوپمرٹۺ

ولدۺولقبۺاکۺالعجزگنۺا

34

رت

اھکرےہۺںیہ۔ۺاورۺدؽۺوجۺدبرظنیۺیکۺوہجۺےسۺرحاؾۺزمہۺےلۺراہۺاھتۺاسۺدؽۺۺرکیتۺںیہ،ۺاؿۺاوھکنںۺوکۺےنتکۺڑیکے

رپۺےبۺامشرۺڑیکےۺاپسچںۺںیہ۔

ریمےۺدووتس!ۺومالانۺرویمۺےنۺداینۺیکۺانفتیئۺاکۺہشقنۺاچنیھکۺےہۺہۺدوھکیۺہیۺوجۺاشیمۺةکبۺدھکیۺرکۺاپلگۺ

اایۺوتۺےتہکۺںیہۺہۺامجتعۺاجےنۺدوۺ،ۺوہرےہۺوہ،ۺاےسۺدھکیۺرکۺۺامجتعۺیکۺامنزۺوھچڑۺرےہۺوہ،ۺبجۺةکبۺاس ےنمۺ

رگامۺرگؾۺةکبۺاھکولۺورہنۺڈنھٹےۺوہاج ںیۺےگ۔ارےۺہیۺاہللۺیکۺیسیکۺتبحمۺےہۺہۺامجتعۺڈنھٹیۺرکوۺاورۺ

ةکبۺرگؾۺاھکؤۺ؟ۺومالانۺرویمۺرفامےتۺںیہۺہۺاسۺاکۺااجنؾۺ ایۺوہاگ؟ۺراتۺوکۺوخوبشدارۺاھکانۺاھکایۺ،ویکڑہۺیھبۺڈاالۺاورۺ

وھچیٹۺاالیچئۺاورۺتہبۺےسۺوخوبشدارۺاسمےلۺیھبۺڈاےل،ۺنکیلۺارتےۺاھگیٹۺوہ ےۺۺامیٹ،ۺینعیۺقلحۺڑبیۺاالیچئۺاورۺ

ۺاورۺیٹمۺوہایگ،ۺقلحۺےسۺارتےنۺےکۺدعبۺرھپۺںیہمتۺاسۺیکۺذلتۺاکۺاتپۺںیہنۺاتلچ۔ۺامجتعۺ ۺ یکۺاھگیٹۺےسۺارتا

ةکبۺرپۺاےنتۺاحالتۺۺوھچڑےنۺیکۺتنعلۺیھبۺرخدییۺاورۺاہمتریۺذلتۺیھبۺانفۺوہیئۺاورۺحبصۺکتۺاہمترےۺاس

وریغتاتۺا ےۺہۺدعمےۺںیم،ۺاوتنںۺںیمۺاجۺرکۺہیۺاپاخہنۺنبۺایگ۔ۺمتۺےنۺاھکایۺسکۺاحتلۺںیمۺاورۺحبصۺۺاکنالۺسکۺ

ۺداینۺےسۺدؽۺاگلےنۺواول،ۺومالانۺرویمۺیکۺہیۺتحیصنۺنسۺول۔ںیمۺةکبۺ احتلۺںیم۔ۺہیۺںیمۺںیہنۺہہکۺراہۺوہں،

ورۺاھک ںیۺنکیلۺةکبۺدیپاۺرکےنۺواےلۺاخقلۺےسۺیھبۺوتۺدؽۺاگلےنۺاھکےنۺےسۺعنمۺںیہنۺرکراہۺوہں،ۺةکبۺرض

ۺاہللۺاپکۺ یکۺوکششۺرکںی۔،ۺاہللۺےسۺہیۺداعۺوتۺرکںیۺہۺاہللۺہیۺوتقیفۺدےۺہۺینتجۺتبحمۺاشیمۺةکبۺےسۺےہۺ

ےسۺاۺسۺےسۺزایدہۺتبحمۺوہاج ے۔ۺاالسؾۺیہیۺاتہکۺےہۺہۺںیتمعنۺاھکؤ،نکیلۺتمعنۺدےنیۺواےلۺےکۺیھبۺوتۺھچکۺ

اگؤ۔ۺتمعنۺدےنیۺواےلۺےسۺتبحمۺزایدہۺروھک،ۺتمعنۺےسۺاسۺےسمکۺروھک،ۺسبۺاالسؾۺایسۺاکۺانؾۺےہ۔ۺتیگۺ

رھپۺومالانۺرویمۺےنۺرفامایۺہۺمتۺوکۺاےھچۺڑپکےۺےننہپۺاکۺہوؼۺےہ،ۺبجۺاےھچۺڑپکےۺےتنہپۺوہۺوتۺاےنپۺوکۺ

ۺوتۺ متۺاؿۺوکۺابرہۺکنیھپۺتہبۺاشؿۺدارۺےتھجمسۺوہ،ۺنکیلۺدوۺنیتۺاسؽۺےکۺدعبۺبجۺہیۺڑپکےۺرپاےنۺوہںۺےگۺ

دوےگ،ۺرھپۺرچکاااھٹےنۺوایلۺویمیٹلپسنۺیکۺاگڑیۺا ےۺیگۺاورۺرچکےۺےکۺڈریھۺرپۺاہمترےۺاسۺولتپؿۺاورۺوبرشٹۺ

وکۺےلۺاجرکۺکنیھپۺدےۺیگۺسجۺوکۺنہپۺرکۺمتۺرخفۺوسحمسۺرکرےہۺےھت۔ایسۺےیلۺاتہکۺوہںۺہۺولشارۺرکےتۺںیمۺ

اج ںیۺےگ۔ۺوخاہجۺاصبحۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺوکۺارگنزیۺرنشمکۺےنۺرےیہۺ،ۺاصنیحلۺیکۺوعضۺںیمۺرےیہ،ۺاپۺرپواقرۺوہ

البای،ۺاورۺیھبۺیئکۺڈیٹپۺرنشمکۺا ے،ۺبسۺاٹیئۺوکٹۺاگل ےۺوہ ےۺےھتۺۺرگمۺوخاہجۺاصبحۺابملۺرکات،ۺاپاجہمۺاورمیلسۺ

وہےتۺںیہۺاورۺہیۺاشیہۺوجاتۺےنہپۺوہ ےۺےھت۔ۺارگنزیۺرنشمکۺۺاںیہنۺدھکیۺرکۺڑھکاۺوہایگۺاورۺاہکۺہۺاپۺوتۺابداشہۺولعمؾۺ

ۺںیمۺدھکیۺرکۺربعۺڑپایگۺہۺاپۺوتۺالسنیط ۺہیلغمۺےکۺ ابیقۺبسۺریمےۺالغؾۺولعمؾۺوہےتۺںیہ۔ۺاںیہنۺاسۺیلح

رفدۺولعمؾۺوہےتۺںیہۺبجۺہۺہیۺبسۺامہرےابلسۺیکۺالغیمۺرکرےہۺںیہ۔

ۺےلۺاجیتۺوتۺسجۺابلسۺرپۺمہۺرخفۺرکےتۺںیہۺدونیتۺاسؽۺےکۺدعبۺاےسۺرچکاۺےنکنیھپۺوایلۺاگڑایںۺااھٹۺرک

زگنۺاولدۺولقبۺاکۺالعج

35

ںیہۺاورۺرچکےۺےکۺڈریھۺرپۺکنیھپۺدیتیۺںیہ،ۺرھپۺاسۺرپۺےتکۺاشیپبۺرکےتۺںیہ۔ۺہیۺومضمؿۺومالانۺرویمۺاکۺےہ۔ۺ

ر ۺج ی

ھٹ

پ

ابلسۺاکۺااجنؾۺدھکیۺایلۺاپۺےن!ۺابۺاسۺےسۺ ایۺدؽۺاگلؤےگ؟ۺنکیلۺاسۺےکۺینعمۺہیۺںیہنۺںیہۺہۺاپۺ

ر ۺابلسۺےننہپۺوکۺںیہنۺاتہکج ی

ھٹ

پ

،ۺانتجۺااھچۺابلسۺونہپۺاہللۺیکۺتمعنۺےہۺۺنکیلۺاسۺےسۺدؽۺہنۺاگلؤۺابلسۺںینہپ،ۺہیۺرچیٹۺ

دوۺزیچوںۺےکۺہوؼۺاکۺااجنؾۺایبؿۺرکدایۺ۔ ہۺایسۺںیمۺگلۺاجؤۺاورۺرغوبیںۺوکۺریقحۺےنھجمسۺوگل۔ۺوتۺومالانۺرویمۺےن

ۺاےگۺرفامایۺہۺاکمؿۺانتکۺیہۺاشیدارۺدانول،ۺوسۺربسۺےکۺدعبوہۺیھبۺڈنھکرۺںیمۺدبتلیۺوہاج ےۺاگ۔رھپ

ومالانۺرویمۺویبیۺےسۺدؽۺاگلےنۺاکۺااجنؾۺایبؿۺرفامرےہۺںیہ۔ۺاشدیۺیکۺیلہپۺراتۺےۺبش ۺزافػۺےتہکۺںیہۺاشدیۺ

؎ یہۺوکیئۺرجفۺیکۺامنزۺامجتعۺےسۺاداۺرکاتۺوہ۔ۺاسۺریقفۺاکۺاسۺرپۺیھبۺاکیۺرعشۺےہۺۺۺۺۺۺۺ

ےھت ےتنسۺ ہور اکۺ ذلتۺۺ یکۺۺ زافػۺ بش ۺ

ااسفہن یھبۺ رظتنمۺ بشۺ وہۺۺ یھتۺۺ ےکۺ زگرۺ

ۺبشۺیکۺذلوتںۺاکۺہورۺےتنسۺےھت،ۺبجۺوہۺزگرۺیئگۺوتۺااسفہنۺنبۺیئگ۔ۺبجۺویہۺویبیۺاکیۺدؿۺھڈیھۺوہاج ےۺیگۺسج

اورۺاسۺےکۺابؽۺھڈےھۺدگےھۺیکۺدؾۺےسیجۺوہاج ںیۺےگۺۺرھپۺوتۺاسراۺااسفہنۺیہۺمتخۺوہاج ےۺاگ۔ۺ

،ۺاؿۺاکۺاحؽۺومالانۺرویمۺاےگۺرفامےتۺںیہۺہۺضعبۺولوگںۺوکۺوخوصبرتۺڑلوکںۺےسۺالیمؿۺوہاتۺےہ

یھبۺہیۺوہاگۺہۺارخۺںیمۺھڈےھۺوہاج ںیۺےگ،ۺاسڑےھۺاستۺربمنۺاکۺہمشچۺاگلۺوہاگ،ۺرمکۺیکھجۺوہیئۺوہیگۺاورۺانانۺایمںۺ

؎ۺۺۺ نبۺےکچۺوہںۺےگ۔ۺرھپۺۺاؿۺوکۺدھکیۺرکۺمتۺاھبوگۺےگ

اھت وجاںۺ الازۺ زبسہۺ وجۺ یھبکۺ

ۺۺ وتۺۺ اھت دربلاںۺۺ رگوہۺۺ اسالر

ںۺےکۺرگوہۺاکۺرسدارۺولعمؾۺوہراہۺاھتۺاسۺاکۺااجنؾۺ ایۺوہا؟ۺاسۺرپۺریمےۺااعشرۺونس،ۺوہۺنیسحۺوجۺوجاینۺںیمۺدربلو

ںیمۺاالصحۺیکۺاخرطاشرعیۺرکاتۺوہں،ۺرواحتینۺوکۺوبضمطۺرکےنۺےکۺےیلۺاشرعیۺرکاتۺوہں،ۺریمیۺاشرعۺیۺ

ہۺالازۺانتکۺربا ےۺاشرعیۺںیہنۺےہ،ۺںیمۺاہللۺیکۺتبحمۺوکۺاھجمسےنۺےکۺےیلۺرعشۺشیپۺرکاتۺوہںۺہۺوجاینۺاکۺزبس

؎ وخوصبرتۺاتگلۺےہ،ۺۺدربلوںۺےکۺرگوۺہۺاکۺرسدارۺاتگلۺےہۺنکیلۺۺۺۺ

بج ایگۺ داھکیۺ اےسۺ ںیمۺ ےپۺۺڑباھۺ

اھت ایمں انانۺۺ وہۺۺۺ ےسیجۺۺ اکۺۺۺ یسکۺۺ

ۺاچیدۺاسیکۺرونشۺاور ۺدوھکیۺہۺوچدوھںیۺراتۺاک ۺوت ۺرپۺاعقشۺوہ ۺرویمۺرفامےتۺںیہۺہۺارگۺمتۺاچید ۺومالان اور

ۺدھکیۺرکۺاسۺیکۺوپاجۺرکےنۺۺوخوصبرتۺاتگلۺےہ نکیلۺاکیۺدؿۺۺےتٹھگۺےتٹھگۺوہۺیھبۺمتخۺوہۺاجاتۺےہ۔ۺارگۺوکیئۺوسرجۺ

زگنۺاولدۺولقبۺاکۺالعج

36

رت

ےگلوتۺرصعۺےکۺدعبۺاسۺاکۺرگنۺیھبۺقفۺوہاج ےۺاگۺاورۺابالخرخۺرغوبۺوہاج ےۺاگ۔ۺاہللۺاعتیلۺ ل أحب ال

ۺفلی

دوتلۺمہۺبسۺوکۺاطعۺرفام ںی۔ۺ ںیہۺہۺمہۺانفۺوہےنۺوایلۺزیچوںۺےسۺتبحمۺںیہنۺۺےکۺینعمۺفلیل أحب ال

ۺہیۺہۺرہۺرطػۺانفۺاکۺ رکےت۔ۺہیۺرعنہۺسکۺاکۺاھت؟ہیۺرعنۂۺۺلیلخۺاھت،ۺرضحتۺاربامیہۺہیلعۺاالسلؾۺاکرعنہۺاھت۔ۺرغضۺ

دورۺلچۺراہۺےہ،ۺداینۺیکۺیسکۺزیچۺاکۺرھبوہسۺںیہنۺ،ۺاہیںۺکتۺہۺاےنپۺابولںۺرپۺیھبۺاپۺوکۺاایتخرۺںیہن،ۺنجۺےکۺ

اکےلۺںیہۺ ایۺوہۺاچےتہۺںیہۺہۺدیفسۺوہاج ںی؟ۺوبولۺیئھبۺ!ۺںیہنۺاچےتہۺان!ۺنکیلۺاکیۺدؿۺرضورۺدیفسۺوہںۺابؽۺ

ےگ،ۺدیفسۺوایسہۺاکامکلۺوکیئۺاورۺےہ۔

دؽۺاکۺزگنۺدورۺرکےنۺاکۺرطہقی

داینۺیکۺاسۺانفتیئۺاکۺہشقنۺشیپۺرکےنۺےکۺدعبۺابۺاسۺدحثیۺاکۺرتہمجۺرکاتۺوہں۔ۺوضحرۺیلصۺاہللۺہیلعۺ

رفامےتۺںیہۺہۺدولںۺںیمۺزگنۺگلۺاجایۺرکاتۺےہ،ۺےسیجۺۺاپینۺولےہۺوکۺزگنۺاگلاتۺےہ۔ۺاحالںۺہۺولاہۺوبضمطۺوملسۺ

وہاتۺےہ،ۺاپینۺاسۺےکۺاقمےلبۺںیمۺزمکورۺےہ،ۺرگمۺضعبۺاواقتۺزمکوروںۺاکۺارثۺیھبۺوبضمطۺوہاتۺےہ۔ۺاسۺےیلۺ

یۺتمۺوھجمس،ۺوفالدۺوکۺدھکیۺول،اپینۺاسۺوکۺانگوہںۺےکۺزمکورۺاابسبۺےسۺیھبۺوچب،ۺاےنپۺاامیؿۺوکۺتہبۺزایدہۺوفالد

زگنۺاگلۺداتیۺےہ۔

وتۺاحصہبۺرکاؾۺےنۺوپاھچۺہۺبجۺدؽۺزگنۺاولدۺوہاجاتۺےہۺوتۺاسۺیکۺافصیئۺےسیکۺوہیگ؟ۺاحصہبۺاکۺوساؽۺ

دوھکیۺانتکۺایپراۺوساؽۺےہ۔ۺاحصہبۺےنۺوپاھچۺہۺمہۺدولںۺےکۺزگنۺوکۺےسیکۺدورۺرکںی؟ویکںۺہۺۺہیۺابتۺذنہۺںیمۺ

ےہۺہۺرھچیۺںیمۺزگنۺگلۺاج ےۺوتۺرھتپۺےسۺرڑگۺرکۺاصػۺرکدای،ۺنکیلۺدؽۺاکۺزگنۺےسیکۺدورۺوہاگ؟ۺاپۺایتکسۺ

ۃ ک ےنۺرفامایۺہۺدؽۺاکۺزگنۺااترےنۺےکۺدوۺےخسنۺںیہ:ۺربمنۺاکیۺ

ث

موة ذک

ینعیۺومتۺوکۺ رثتۺےسۺایدۺرکوۺر ال

اتہۺۺایدۺرےہۺہۺربقۺںیمۺامہراۺ ایۺاحؽۺوہےنۺواالۺےہ۔

ورۺرکانۺتنسۺےہرقاس ؿۺاپکۺاکۺد

ربمنۺدوۺرقاؿۺیکۺالتوتۺرکےتۺروہ۔ۺاجۺامہراۺبیجعۺاحؽۺےہہۺونیہمںۺونیہمںۺالتوتۺںیہنۺوہیت،ۺ

اورۺاسرےۺاکؾۺےکۺےیلۺوتقۺےہ۔ۺ ایۺاہللۺاکۺالکؾۺایسۺےیلۺانزؽۺوہاۺاھتۺہۺلمخمۺےکۺرتہبنیۺڑپکےۺاکۺزجۺداؿۺ

؟ۺالتوتۺیکۺتنسۺاجۺرمدہۺوہیئگ۔ۺرضحتۺربجلیئۺہیلعۺاالسلؾۺدانرکۺاسۺںیمۺرقاؿۺوٹیپلۺاورۺاطؼۺںیمۺرھکۺدو

ۺرقاؿۺانسایۺرکےتۺےھتۺاورۺوضحرۺیلصۺاہللۺہیلعۺوملسۺےنۺیھبۺرضحتۺ وضحرۺیلصۺاہللۺہیلعۺوملسۺوکۺرہۺاسؽۺوپرا

دوۺۺہیلعۺاالسلؾۺوکۺوپراۺرقاؿۺانسای۔ۺاپۺیھبۺیسکۺدوتسۺوکۺوھتڑاۺرقاؿۺانسدںیۺاورۺوہۺیھبۺاپۺوکۺاکیۺلیئربج

زگنۺاولدۺولقبۺاکۺالعج

37

ورۺرکان۔ارگۺاپۺاکۺدوتسۺاپۺےسۺرتہبۺاورۺااھچۺاقریۺوہاگۺوتۺاپۺےکۺایدرۺسوسرںیتۺانسدے،ۺاسۺوکۺےتہکۺںیہۺد

یھبۺاسۺاکۺضیفۺااج ےۺاگ۔ۺاپۺےکۺرقاؿۺےکۺرحوػۺیکۺاالصحۺوہاج ےۺیگ۔ۺذہلاۺاجۺےسۺہیۺتنسۺاجریۺرکو۔

ہیۺمکحۺدایۺےہۺہۺمتۺیھبۺیسکۺےسۺرقاؿۺریمےۺخیشۺومالانۺاشہۺاربارۺاقحلۺاصبحۺےنۺذبرہعیۺطخۺےھجمۺ

اپکۺاکۺساپۺوکۺانسایۺاورۺمہۺبسۺےنۺقشمۺرکیل،سبۺۺےنایمںۺرہظمۺےسیجۺایھبۺ۔ۺرسےۺوکۺانسؤاکیۺدو،ورۺرکود

ورۺرکانۺےتہکۺںیہۺہۺیھبکۺاکیۺوسرتۺاپۺانسدںی،ۺاکیۺوسرتۺدورساۺانسۺدے۔ۺسورۺوہایگ،ۺایسۺوکۺد

س د

تحیصنۺرکےنۺواےلۺدوۺواظع

یکۺرشحۺںیمۺالمیلعۺاقریۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺوکشمۃۺیکۺرشحۺرماقۃۺںیمۺےتھکلۺںیہۺہۺاہللۺاعتیلۺاسۺدحثیۺ

اطعۺرفام ےۺںیہ،ۺاکیۺواظعۺےہۺومتۺاکۺدایھؿۺاورۺذرکۺےنۺاسۺدحثیۺےکۺذرےعیۺاتمۺہملسمۺوکۺدوۺواظع

امت وھ رکان، واعظ الص ۺدایۺےہۺرقاؿۺاپک،سجۺاکانؾۺےہۺواظعۺاخومش،ۺواظع ۺاستک۔ۺدورساۺواظعو ال

اطق وھ واعظ الن ہیۺواظع ۺانقطۺےہ،ۺوبےنلۺواالۺواظعۺےہ۔ۺۺو ال

اپۺلمعۺرکےکۺدےیھکیۺ،ۺرھپۺزمہۺا ےۺاگ۔ۺاخیلۺےننسۺےسۺوتۺینسۺوہاج ںیۺےگ،ۺینسۺوتۺاپۺبسۺولگۺ

ںیمۺوتۺوکیئۺہبشۺراہۺیہۺںیہن،ۺۺوہےکچۺںیہ،ۺہنۺاجےنۺانتکۺےتنسۺرےتہۺںیہ،ۺےنتکۺزامےنۺےسۺنسۺرےہۺںیہ۔ۺینسۺوہےن

ۺاسۺوتقۺامہراۺ ایۺ ابۺلمعۺرکانۺےہ۔ۺیھبکۺئاہنیئۺںیمۺ ھٹیۺرکۺاپچنۺدسۺٹنمۺوسےئچۺہۺںیمہۺداینۺوکۺوھچڑۺانۺےہ،ۺ

احؽۺوہاگ۔ۺاعمل ۺزنعۺےکۺوتقۺےسۺیہۺداینۺوھچٹۺاجیتۺےہ۔ۺولگۺوپےتھچۺںیہۺہۺاصبحۺایقتمۺبکۺا ےۺیگ؟ۺ

ن ماة دحثیۺاپکۺںیمۺےہ ف م

ق قد

قامت

ہوجۺرمایگۺاسۺیکۺایقتمۺایسۺوتقۺااج ےۺیگ۔ۺوہۺوتۺۺیامتہ

داینۺےسۺوھچٹۺایگ۔ۺضعبۺولگۺاہللۺیکۺزنیمۺرپۺتہبۺڑبےۺےتنبۺںیہۺاورۺڑبیۺڑبیۺاںیمیکسۺدانےتۺںیہ۔ۺںیمۺ

ول!ۺمتۺبجۺڑپوہ ۺوہںۺہۺالفںۺاپرکۺدسۺاسؽۺںیمۺوخوصبرتۺداندایۺاج ےۺاگ،وتۺوساتچۺوہںۺہۺزنیمۺےکۺاورپۺوا

؎ زیدہۺروہےگۺوتۺزمےۺرکوۺےگ،ۺمہۺوتۺربقۺںیمۺاےلیکۺرںیہۺےگۺۺۺۺۺ

ےگ رںیہۺ ےلیمۺ ہپۺ رتتبۺ وجۺ ایۺ ںیمہۺ

ےگ رںیہۺۺ اےلیکۺۺ وتۺۺۺ مہۺۺۺ اخکۺۺ ہتۺۺ

رپدسیۺںیمۺرکف ۺۺونطۺ

ومتۺیکۺایتریۺیکۺرکفۺرکےنۺےسۺضعبۺولۺگۺہیۺےتھجمسۺںیہۺہۺروزاہنۺومتۺوکۺایۺدۺرکوںۺاگۺوتۺںیہکۺ

ۺوہۺےتہکۺںیہۺہۺمتۺایدۺرکرےہۺےھتۺاسۺےیلۺںیمۺاایگ،ۺۺومتۺایہۺہن اج ے۔ےسیجۺداینۺںیمۺوجۺدوتسۺوہےتۺںیہۺ

زگنۺاولدۺولقبۺاکۺالعج

38

رت

اہمتریۺایدۺاکۺریمےۺدؽۺرپۺارثۺاھت،وتۺوہاتکسۺےہۺہۺروزاہنۺایدۺرکوںۺوتۺرضحتۺزعرالیئۺہیلعۺاالسلؾۺےکۺدؽۺرپۺارثۺ

ولچۺاسۺےسۺاصمہحفۺیہۺرکول۔ۺوتۺااسیۺںیہنۺوہات۔ۺۺڑپاج ےۺ،اورۺوہۺںیہکۺہۺیئھبۺہیۺےچینۺروزاہنۺےھجمۺایدۺرکاتۺےہۺوت

ۺابہللۺ ایۺوضحرۺیلصۺاہللۺہیلعۺوملسۺاینپۺاتمۺوک،ۺالغومںۺیکۺایحتۺوکۺگنتۺرکےنۺاکۺہخسنۺاتبرےہۺںیہۺہۺ وعنذ

زعرالیئۺہیلعۺاالسلؾۺدلجیۺےسۺروحۺاکنؽۺںیل۔ۺرۃمحۺاعللنیملۺیلصۺاہللۺہیلعۺوملسۺیکۺتقفشۺےسۺدیعبۺےہۺہۺ

ۺاتب ںیۺسجۺےسۺااسنؿۺیکۺزیدیگۺگنتۺوہاج ے۔ۺزیدیگۺیکۺوتۺاپۺےنۺالچلۺدالیئۺےہ،ۺزایدہۺرمعۺیکۺاپۺااسیۺہخسن

ربتکۺیھبۺامیگنۺےہۺاتہۺزایدہۺےسۺزایدہۺایکینںۺامکیئۺاج ںی۔ۺرہباحؽۺومتۺوتۺوتقۺرپۺا ےۺیگۺاہتبلۺاسۺلمعۺ

پۺحیحصۺونعمںۺںیمۺزیدہۺوہاج ںیۺیکۺربتکۺےسۺزیدیگۺںیمۺزیدیگۺااج ےۺیگ،ۺزیدیگۺرمدینۺےسۺچبۺاج ےۺیگ،ۺا

ےگۺ۔ۺرپدسیۺںیمۺونطۺوکۺایدۺرکےکۺایتریۺیکۺوتقیفۺوہاج ےۺیگۺرھپۺاپۺحیحصۺونعمںۺںیمۺرپدیسیۺۺرسیئۺوہاج ںیۺ

ر ےگ، الد ف س ئی

ا و ی ن

خ ال

ۺداینۺےکۺیھبۺرسیئۺاورارختۺےکۺیھبۺرسیئۺوہاج ںیۺ ۃ ر وہاج ںیۺےگ،

ہیۺوتۺاپۺوکۺوضحرۺیلصۺاہللۺہیلعۺوملسۺےنۺدوونںۺاہجںۺیکۺدوتلۺیکۺشیپۺشکۺیکۺےہۺ۔ۺااسیۺںیہنۺوہاگۺہۺۺےگ۔

اپۺدوۺدؿۺےسۺومتۺوکۺایدۺرکرےہۺےھتۺوتۺکلمۺاوملتۺاےئگ۔

اسۺرپۺاکیۺہصقۺانسدوں۔ۺدیلہۺںیمۺاکیۺاامؾۺاصبحۺرتاوحیۺڑپاھۺرےہۺےھت۔ۺبجۺابوسیئاںۺاپرہۺۺ

ۺسیۺڑپانھۺرشوعۺیکۺوتۺاکیۺاصبحۺتینۺوتڑۺرکۺتہبۺزیتیۺےسۺاھبےگۺاورۺرھگۺاجرکۺاچدرۺاایۺاورۺاوہنںۺےنۺوسر ہ

اوڑھۺرکۺٹیلۺےئگ۔ۺبجۺامنزۺوپریۺوہیئگۺوتۺبسۺولوگںۺےنۺاہکۺہۺولچۺاؿۺاصبحۺیکۺدھکیۺاھبؽۺرکول،ایعدتۺ

گۺا ے،ۺ ایۺابتۺےہ؟ۺرکول،ۺوہاتکسۺےہۺہۺدؽۺاکۺدورہۺڑپایگۺوہ۔ۺبسۺےنۺاجرکۺوپاھچۺہۺاجۺاپۺامنزۺوتڑۺرکۺاھب

ریختیۺوتۺےہ؟ۺاہک:ۺایمںۺ!اہکںۺریختیۺےہۺ،ۺاجۺوتۺاامؾۺاصبحۺروحۺاکنےنلۺوایلۺوسرتۺڑپھۺرےہۺےھت۔ۺاہک:ۺ

ۺسیۺڑپیھۺاجیتۺےہ،ایمں!ۺںیمۺوتۺاجؿۺاچبرکۺ وکؿۺیسۺوسرت؟ۺاہک:اجےتنۺںیہنۺوہۺہۺبجۺروحۺںیہنۺیتلکنۺوتۺۺوسرہ

روحۺلکنۺاجیت۔ۺوتۺاےسیۺہنۺونب۔ۺومتۺوتقۺرپۺیہۺا ےۺیگ،ۺرگمۺاپۺیکۺاھبگۺاایۺورہنۺاجۺۺدجسمۺںیمۺیہۺریمیۺ

زیدیگۺڑبیۺایپریۺوہاج ےیگ۔

زمکورۺدؽۺرضحاتۺےکۺےیلۺرماہبق

ڈیئۺوہایگۺۺایۺیسکۺںیمۺۺ

اہتبلۺاسۺںیمۺاکیۺہتکنۺےہہۺضعبۺزمکورۺدؽۺولگۺامیبریۺیکۺوہجۺےسۺالثمۺاٹئ

ۺایدۺےسۺربھگاٹہۺدیپاۺوہیتۺےہ،ۺدؽۺترھترھۺاک ےنپۺاتگلےہ،ۺاےسیۺوخؿۺیکۺیمکۺےہ،ۺدؽۺزمکورۺےہۺوتۺاؿۺوکۺومتۺیک

ولوگںۺےکۺےیلۺہیۺالعجۺانمبسۺںیہنۺےہ۔ۺاؿۺےکۺےیلۺدورساۺالعجۺےہ۔ۺومےٹۺدؽۺواولںۺےکےیلۺوتۺہیۺالعجۺ

تہبۺدیفمۺےہۺاورۺا رثتیۺاؿۺیہۺۺیکۺےہ،ویکںۺہۺدواۺوتۺا رثۺےکۺےیلۺوہیتۺےہ،ۺونےۺدصیفۺولوگںۺےکۺےیلۺیہیۺ

زگنۺاولدۺولقبۺاکۺالعج

39

ےہۺ،ۺابۺارگۺدسۺدصیفۺولگۺزمکورۺںیہۺوتۺاؿۺےکۺےیلۺزبروگںۺےنۺدورساۺہخسنۺاتبایۺےہۺہۺوہۺومتۺاکۺدایھؿۺدواۺ

ہنۺرکںی،ۺارگۺاؿۺاکۺدؽۺدکھۺدکھۺرکےنۺاتگلۺےہۺوتۺوہۺ ایۺرکںی؟ۺوہۺومتۺوکۺچیبۺےسۺاٹہۺدںیۺاورۺاسۺوصترۺاکۺ

یلمۺےہ،اسۺزیدیگۺاکۺاصمہحفۺاکیۺریغۺافینۺدایھؿۺرکںیۺہۺھجمۺوکۺاسۺرپدسیۺیکۺزیدیگۺیلمۺےہ،ۺداینۺیکۺزیدیگۺ

زیدیگۺےسۺوہےنوۺاالۺےہۺینعیۺاکیۺاورۺایحتۺاطعۺوہےنۺوایلۺےہ۔اکیۺاورۺزیدیگۺےنلمۺوایلۺےہۺوجۺیھبکۺانفۺںیہنۺ

اٹہدںیۺ وہیگ،ۺوہۺےہۺارختۺیکۺزیدیگ۔ۺوتۺزمکورۺولگۺدوۺزیدویگںۺیکۺالماقتۺاکۺوصترۺرکںیل،ۺومتۺوکۺچیبۺےس

اکیۺریغۺافینۺزیدیگۺےنلمۺوایلۺےہ،ۺذہلاۺواہںۺرےنہۺیکۺایتریۺرکول۔ۺۺینعیۺافینۺزیدیگۺوک

رضحتۺایفسؿۺوثریۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺاتیعبۺںیہ۔ۺاؿۺےسۺیسکۺےنۺوپاھچۺہۺاپۺمہۺوکۺرصتخمۺتحیصنۺ

ا رفامےیئ۔ۺرفامایۺہۺرصتخمۺتحیصنۺہیۺےہۺہۺ ل ع لد ل

ق ا ب ی ن

ا و ہ ی ف ک ام ق م ر د

ل اع ل

خ ال

ر ۃ ر

بقد

داینۺےکۺےیلۺاینتۺتنحمۺرکوۺانتجۺاہیںۺرانہۺےہۺاورۺارختۺےکۺےیلۺاینتۺتنحمۺرکوۺانتجۺواہںۺرانہۺاہ ی ف ئک قاب

ۺاورۺاہیںۺاس ھۺرتسۺربسۺںیہ۔ۺ ےہ۔ۺابۺدوونںۺہگجۺرےنہۺاکۺسنلیبۺاکنؽۺول۔ۺواہں رےنہۺےکۺےبۺامشرۺدؿۺںیہۺ

ربسۺوتۺراتۺےکۺاکنؽۺدو،ۺادیھۺزیدیگۺوتۺوسےنۺںیمۺزگرۺاجیتۺےہ،ۺدنپرہۺارگۺرتسۺربسۺیکۺزیدیگۺےہۺوتۺسیتنیپۺ

ربسۺابغلۺوہےنۺےسےلہپۺےکۺاکنؽۺدو،انابغلۺرپۺوتۺامنزۺروزہۺرفضۺیہۺںیہنۺوہات۔وتۺلکۺسیبۺربسۺیکۺزیدیگۺ

وہیئ،اسۺسیبۺۺربسۺںیمۺےسۺیھبۺینتکۺزیدیگۺاہھتۺےسۺلکنۺیئگ۔

سۺرپۺلمعۺیکۺوتقیفۺاطعۺرفامدںی۔ۺایاہللۺمہۺبسۺےکۺانگوہںۺوکۺابۺداعۺرکوۺہۺاہللۺوجۺھچکۺاہکۺانسۺایگۺا

اعمػۺرفامدںی،ۺایاہللۺمہۺبسۺیکۺاالصحۺرفامدںی،ۺایاہللۺمہۺبسۺوکۺذجبۺرفامںیل،ۺایاہللۺمہۺبسۺوکۺاانپۺوبحمبۺ

ؤوںۺوکۺاعمػۺرفامدںی،ایاہللۺمہۺبسۺوکقب

ئۺوکۺامتؾۺانال ۺایاہللۺامہریۺامتؾۺےبۺاوصویلںۺ اےنپۺۺاانپۺوبقمؽۺدانںیل،

ۺاامعؽۺ ۺاؿۺےکۺ ۺاؿۺےکۺاقعدئ، ۺاؿۺےکۺرظنایت، ۺاؿۺےکۺاالخؼ، ۺاورۺدووتسںۺیکۺایحت، دصنیقیۺاورۺاوایلء

ۺایاہللۺمہۺوکۺبلق ۺمیلسۺبیصنۺرفامدںی،ایاہللۺانگہۺدنسپیۺامہرےۺبلقۺےسۺاکنؽۺدںی،ۺایاہللۺ بیصنۺرفامۺدںی،ۺ

ۺوقتیۺبیصنۺرفامدںیۺاورۺایاہللۺامہری داینۺوارختۺدوونںۺونسارۺدںی،ۺانیم۔ۺاینپۺرتمحۺےسۺںیمہۺایحت

خر

و وا

ع ان نا دع

مد لل رب ال

لم ال

ی

خ عل تعال الل صل و قہ ی

دناخل د و عل ی ل مم

بہ ا

اجمع وص

ی

حمتک ال یابر

حم ارحم

ی

إ إ إ إ

زگنۺاولدۺولقبۺاکۺالعج

40

رت

)زگہتشۺےسۺویپہتس(

زابؿۺوکۺۺیتمکحۺ ۺابہغلۺےسۺریمۺےنۺاینپۺوادلۺاصبحۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺرفامےتۺےھتۺہۺاہللۺاعتیلۺرضحت

ۺیھتۺہنۺالکؾ،ۺسبۺسجۺرپۺرظنۺڑپیتۺؿ،اھتۺویکںۺہۺہنۺایبۺیہۺاسیاورۺوااتعقۺا۔ابؽۺابؽۺزابؿۺنبۺایگۺاوتۺریمۺایدنبۺرکد

ۺرغؼۺوہاتۺاھتۺوھتڑےۺیہۺںیمۺوہںاورۺانگۺںیمۺہیلحۺصخشۺلکۺکتۺرغمیباکۺالازۺوہاجاتۺاھت،ۺوجۺۺتیدہاۺاسۺیک

ےسۺزمیۺیلصۺاہللۺہیلعۺوملسۺتنسۺ ۺوبنۺرعےصۺںیم

وہاجاتۺاھت،ۺویکںۺہۺرضحتۺوادلۺاصبحۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺرمعۺۺی

ےنۺۺاعتیلوبحمبۺاھت،ۺوتۺاہللۺۺایدہبسۺےسۺزۺاکانئتۺںیمۺیرھبۺاؿۺےکۺشقنۺدقؾۺرپۺےلچ،ۺنجۺاکۺشقنۺدقؾۺاسر

ۺرپۺاؿۺےکۺشقنۺدقؾۺرپۺےنلچۺوںیہۺ،الجۺریھکۺےکۺدقومںۺیکۺیلصۺاہللۺہیلعۺوملسۺوبحمبۺیبنایپرےاہجںۺاےنپ

یلصۺاہللۺہیلعۺوملسۺیبنۺہۺابۺوجۺاؿۺےکۺشقنۺدقؾۺرپۺےلچۺاگ،ۺاسۺےکۺشقنۺدقؾۺوکۺیھبۺالجۺریھکۺیھبۺواولںۺیک

اج ےۺاگ۔ۺایالمدۺےس

اینۺاوسفساصبحۺرۃمحۺاہللۺۺبجۺرضحتۺاحیجۺ،ےنۺےکۺدعبۺدقرۺرکےتۺںیہےسۺےلچۺاجۺہۺولگۺد

؎ اصبحۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺرفامےتۺےھتۺہۺۺاکۺو اصؽۺوہاۺوتۺاحیجےکۺخیشۺہیلعۺۺ

رپۺاہھتۺںیمۺرہۺایگۺایڑچۺوسےنۺیکۺیئگۺاڑ

ا دمادۺاہللۺاصبحۺاہمرجۺونرۺدمحمۺاصبحۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺاکۺو اصؽۺوہاۺوتۺرضحتۺاحیجۺیجۺںرضحتۺایمۺبج

کک

ۺیۺ

؎ رعشۺڑپاھۺۺہیوکۺڑکپۺرکۺزارۺواطقرۺروےنۺےگلۺاورۺۺوتسؿاخاقنہۺےکۺۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺاؿۺیک

ور ےھتۺوج

اسالفکۺرپ ےئگۺ وہۺین

اخکۺرپۺںیمۺرہۺایگ ٹھچلتۺلثم

اجۺنشلگۺںیمۺ ایۺ رھگۺ ےنۺولبلبں

راہ ارکااتۺۺۺۺںیم ریاےنۺۺۺۺو وبؾ

اینارختۺےکۺےیلۺۺافزئۺےھت،ۺاینپرپۺطخۺیہتنمۺیکۺتیرضحاتۺو الۺہیۺوخدۺیھبۺ،رےتہۺوہ ےۺلاجدہاتۺےیکۺںیمۺد

ۺدورسوںۺوکۺیھب اینۺتیو الۺاہللۺواےلۺےنبۺاورۺد ۺرمہبتۺیکۺںیمۺدےۺےئگ، ۺرہشتۺاور رپواہۺۺوکیئۺاےنپۺانؾ،

دمحمۺرہظمۺاصبحۺداتمۺرباکمہتۺۺااعلہیلرضحتۺادقسۺومالانۺاشہۺۺمیکح

داینۺےسۺےبۺریتبغۺاورۺرکف ۺارخت

ہنسحۺوماظع

41

رکےتۺےھت۔ۺںیہن

ۺرابینۺڑبایھۺاکی ہۺاپۺاسۺۺیکۺفیرعتۺیک ینۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺرضحتۺاشہۺدبعۺااقلدرۺالیجۺےنۺاامؾ

تمۺۺفیرعتۺۺیریمۺہۺایھبۺای۔ۺوتۺرضحتۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺۺےنۺرفامادباؽۺںیہۺ،بطقۺںیہۺ،زامےنۺےکۺوغثۺںیہ

ۺۺاقمؾۺےہ،ۺبجۺاہللۺاعتیلۺ ایۺکیاہللۺےکۺزندۺااجےکۺولعمؾۺوہاگۺہۺریمۺرکو،ۺارختۺںیم ۺراوۺرفام ںیۺریسیاسحب

عظ ۺوتۺوہۺےہۺںی،داہلخۺدقمرۺرفامدۺتنجۺںیمفوز ال

؎ رعشۺڑپاھۺہۺۺہیرھپۺۺیب،اکایمۺیڑبۺی ذلک ال

میبل ۺوگرۺربۺوچںۺالستمۺہبۺاامیؿ

ام اچالیک و یتسچ ںیۺرب اتنسح

۔وکۺربقۺکتۺےلۺاج ںیۺالسیتمۺیکۺامیؿےکۺاقلبۺاسۺوتقۺوہںۺےگۺہۺبجۺاۺفیمہۺرعتۺہ

رکدہۺربکتۺاکۺالعجۺزیاکۺوجت یاھتونۺرضحت

اینۺیاسرۺاہکۺرکوۺںیمۺویںےہۺہۺۺہیہۺربکتۺاکۺالعجۺۺرفامےتۺںیہۺیۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺوناھتۺرضحتےکۺۺد

اینۺاملسمونںۺاورۺاجونروںۺےسۺدبرتۺوہںۺیفاینۺیااملخؽ،ۺویکںۺہۺاسرۺیف ےکۺاکرفوںۺےسۺدبرتۺوہںۺااحلؽۺاورۺامتؾۺد

ۺد

بجۺہۺارگۺۺ،ولعمؾۺںیہنۺےھجمےہ؟ۺ ایۺکیدےکۺزنۺاہللۺاعتیلۺدقرۺوتمیقۺےسۺسکۺاملسمؿۺیکۺےکۺاملسمونںۺںیم

۔وتۺاجونرۺھجمۺےسۺرتہبۺوہ ے،ۺویکںۺہۺوہۺاامعؽۺےکۺفلکمۺںیہنۺایگۺایڈاؽۺدۺےکۺدؿۺاعمذۺاہللۺمنہجۺںیمۺتمےھجمۺایق

من خ افکرۺےسۺالضفۺوہںۺۺاالسؾۺںیمۺااحلؽۺوتۺادمحلۺہللۺوبہجۺوتقیف ۺرطحۺیفۺایس مو

ولعبد

ن ی

م

بکم مرشلواع ۺارگہچۺوہۺرشمکۺانتکۺیہۺکیہۺاۺك و ااھچۺۺوم نمۺالغؾۺرہبۺاحؽۺرشمکۺےسۺرتہبۺےہ،

اخہمتۺرباۺوہاج ےۺاورۺۺاوہاتکسۺہۺریمۺاخہمتۺاکۺملعۺںیہنۺنکیلافکرۺےسۺالضفۺوہںۺۺااحلؽۺںیمۺولعمؾۺوہاتۺوہ،ۺوتۺیف

وۺوہاج ے۔رسرخۺنبۺرکۺارختۺںیمۺرااکرفۺاملسمؿۺوہرکۺاہللۺاکۺایپۺوکیئ

ا اخہمتۺےکۺدعبۺاظرہۺوہاگۺۺہۺاامعؽۺاکۺدمارۺاخہمتۺرپۺےہ،ۺامتؾۺاامعؽۺاکۺہجیتنۺےیلۺاس م ن ا ال ال ع

ب ۺدؿۺتنجۺکیہنۺاۺکیاشءاہللۺارپۺوہاۺوتۺاؿۺابریخلۺامیؿارگۺاخہمتۺاۺ۔ہۺاامعؽۺاکۺدارودمارۺاخہمتۺرپۺےہۺی ات و ال

ۺےکۺےنتجۺاامعؽۺیھبۺزیدیگۺیوتۺاسرۺرخابۺوہایگۺارگۺدخاوخناہتسۺاخہمتۺیہۺبجۺہ،داہلخۺرضورۺدقمرۺوہاگۺںیم

ےگ۔ۺوہںۺےگۺااکرتۺوہاج ںیۺےیک

ڑلۺراہۺےھت،ۺاحصہبۺرکاؾۺۺےسۺاہجدۺںیمۺیاہبدرۺیااتۺےہۺوجۺڑبۺںیمۺثیصخشۺاکۺواہعقۺااحدۺکیہۺاۺیتح

ےسۺگنجۺڑلراہۺےہ،ۺۺیاہبدرۺیڑبۺالفںۺصخشۺ:ےسۺرعضۺ ایۺیلصۺاہللۺہیلعۺوملسۺۺےنۺوضحرۺارکؾریضۺاہللۺمہنعۺ

ۺ،اورۺٹکۺرکۺکٹلۺایگۺ،اہھتۺٹکۺایگۺکیاخومشۺروہ،ۺرھپۺاسۺصخشۺاکۺاۺہۺایھبۺایاپۺیلصۺاہللۺہیلعۺوملسۺۺےنۺرفام

داینۺےسۺےبۺریتبغۺاورۺرکف ۺارخت

42

رت

اہھتۺٹکۺرکۺۺکیاسۺصخشۺاکۺاۺ(یلصۺاہللۺہیلعۺوملسۺ) !اہللۺایروسؽہۺۺ ایۺرعضےنۺریضۺاہللۺمہنعۺۺرھپۺاحصہبۺ

ۺفیلکتۺولعمؾۺوہاۺہۺبجۺاہھتۺیکۺربصۺرکو،ۺرھپۺاسۺصخشۺےکۺابرےۺںیمۺۺایھبہۺایےہ،ۺاپۺےنۺرفامۺکٹلۺایگ

ۺیلصۺاہللۺہیلعۺوملسۺۺرھپۺاپۺ،رکیلۺولتارۺےسۺوخدۺیشکۺوتۺوہۺاسۺوکۺربداتشۺہنۺرکےکسۺاورۺاینپۺڑبھۺیئگۺایدہتہبۺز

وادلۺاصبحۺۺرضحتۺہۺاامعؽۺاکۺدارۺودمارۺاخہمتۺرپۺےہ۔ۺاسۺےیلۺیبالوات لانما العاہۺۺایےنۺرفام

؎ رعشۺا رثۺڑپاھۺرکےتۺےھتۺۺہیرۃمحۺاہللۺہیلعۺاکۺۺییدوۺؿامیلسدیسرۃمحۺاہللۺہیلعۺۺالعہمۺ

رےہ ےسیۺو ہۺ ایۺ رےہۺ اےسی

رےہ ےسیک ہۺ ےہۺ انھکید واہں

رظنۺںیمۺیکنیریسۺرضحتۺالعہمۺانبۺتقیقحۺیکۺوخاب

وتۺاےنپۺاپۺوکۺوتقۺاکۺۺوخابۺاایگۺیئسبۺوھتڑاۺاسۺوکۺ،ںیہۺرکےتیلۺںیمۺیہۺداینۺلکۺمہۺاسرےۺےلصیفۺاج

اورۺاسۺوکۺتہبۺۺںیہۺرکےتیلۺنیقیاورۺضعبۺولگۺوتۺوخاوبںۺرپۺےبۺااہتنۺۺاہللۺاورۺوغثۺوبطقۺےنھجمسۺےتگلۺںیہۺویل

ہ ہۺںیمۺ تعیاحالںۺہۺوخابۺرش،ںیہۺےتیدۺاتیمہۺایدہز يمہ

اکۺوخابۺتجحۺءا مہیۺاالسلؾۺ،اتمہۺاایبنتجحۺںیہنۺۺ

ۺاسۺیکۺوتۺتقیقحۺاھکیوکۺذحبۺرکےتۺوہ ےۺدہیلعۺاالسلؾۺاامسلیعۺےنۺوخابۺںیمۺاالسلؾۺۺہیلعاربامیہۺےہ،ۺےسیج

اکۺوخابۺۺےکۺالعوہۺیسکءا مہیۺاالسلؾۺےلۺےئگ،ۺاایبنۺفیرشتۺذحبۺرکےنۺےکۺےیلۺدانۺرپۺاںیہنۺتجحۺوہےنۺیک

۔تجحۺںیہنۺںیمۺتعیرش

اتکبۺۺاؿۺیکۺققحمۺزگرےۺںیہۺوخابۺےکۺبسۺےسۺڑبےۺوجۺریبعتۺنیۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺریسۺانبۺالعہم

ۺالہ ۺ‘‘ایءارلؤۺریبعت’’ ۺاسۺےکۺدقمہمۺںیمۺؿملعۺےکۺدرایمۺرعموػۺاور ۺرحتۺوبقمؽۺےہ، ہۺۺرفامےتۺںیہۺریوہ

ےہۺہۺۺہی تقیقحۺوخابۺیک ول تغر

ہنۺڈاؽۺۺںیمۺوھےکۺدےھجتوخشۺوتۺرکےۺنکیلےھجتۺہۺااھچۺوخابۺۺتس

ۺاورۺیبلقۺاکۺرکشۺئاجالانۺاچےیہۺاشبرتۺےہ،ۺاےسۺاہللۺاعتیلۺیگشیپۺنمۺےکۺےیلےہۺہۺااھچۺوخابۺوم ۺہیدے،ۺرمادۺ

ےہۺنکیلۺارم ۺیعبطۺکیوطرۺرپۺرسمتۺاکۺوہانۺاڈاؽۺدےۺہۺابۺلمعۺۺںیمۺدوھےکۺوخابۺںیہمتۺہیہۺۺول تغر

۔اشبرتۺلمۺیئگۺںیمویکںۺہۺوخابۺ،رضورتۺںیہنۺوکیئۺیک

اکۺرفؼۺاحصیبۺاورۺوخایباحصیبۺیقیقح

یلصۺاہللۺہیلعۺوضحرۺےنۺوخابۺںیمۺصخشۺےنۺاہکۺہۺرضحتۺںیمۺکیوکۺاۺیۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺاھتونۺرضحت

نبۺۺاہںۺمتۺاحصیبۺہۺیجۺایےنۺرفامۺیۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺوتۺرضحتۺاھتونۺ؟نبۺایگۺاحصیبۺںیمۺےہۺوتۺ ایۺیکۺایرتزۺیکۺوملسۺ

ۺاسۺےیلںیہنۺنبۺےئگۺیقیقحۺ‘‘احصیبۺوخایب’’ےئگۺنکیل ااقلابتۺاورۺۺولگۺھچکۺیھبۺایوخابۺا ںیۺےنتجۺیھبۺ۔

داینۺےسۺےبۺریتبغۺاورۺرکف ۺارخت

43

وہاگ؟ۺ ایۺےہ،ۺہنۺاجےنۺارختۺںیمۺفیرعتۺیکۺداینۺہیہۺۺوسانچۺاچےیہۺہیرںیہۺےترکۺںیفیرعت

ۺیکۺتیاکلمۺاننبۺاچےہ،ۺہکلبۺوالۺویلۺاکۺدروازہۺالھکۺوہاۺےہ،ۺوجۺیھبۺتیو الۺاکۺدروازہۺدنبۺوہاۺےہۺنکیلۺوبنت

ہگجۺۺاہللۺواالۺحلصمۺاجاتۺےہ،ۺاسۺیکۺکیاکۺاقونؿۺےہۺہۺاۺداینۺہی چنہپۺاتکسۺےہ،ۺۺکتۺانچنہپۺاچےہ،ۺابۺیھبۺطخۺیہتنم

ۺاہللۺاعتیل ۺداینۺاامؾۺامظعۺاوبہفینحۺت!ۺرضحےیھکیدۺ،ںیہۺےتیرفامدۺادیپۺدورسا اورۺۺےسۺاجرےہۺںیہۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺ

ۺیتحۺ،ریتہۺںیہنۺہللۺواولںۺےسۺاخیلاۺیھبۺیھبکۺرو ےۺزنیمۺای۔ۺوگوہرےہۺںیہۺارۃمحۺاہللۺہیلعۺدیپۺرضحتۺاامؾۺاشیعف

۔وہیتکسۺرباپۺںیہنۺتماہللۺاہللۺےنہکۺواالۺےہ،ۺایقۺوکیئۺںیمۺااتۺےہۺہۺبجۺکتۺاسۺرسزنیمۺںیمۺفیرشۺثیہۺدح

ےہۺہۺۺہیاچہپؿۺۺاھکنۺوہ،ۺوجۺاہللۺواولںۺوکۺاچہپؿۺےل،ۺاہللۺواولںۺیکۺےہۺہۺاسۺےکۺےیلۺہیرشطۺۺنکیلۺ

و و الل ااذا ر

اج ےۺوتۺۺاھکیےہۺہۺبجۺاؿۺوکۺدۺہیاچہپؿۺۺہۺاہللۺواولںۺیکۺایےنۺرفامۺیلصۺاہللۺہیلعۺوملسۺروضحۺذکر

اینۺایداہللۺاۺوہاج ے۔ۺرضحتۺوادلۺاصبحۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺرکفۺدیپۺوہےنۺےگل،ۺارختۺیکۺےسۺےبۺریتبغۺااج ے،ۺد

اورۺۺاہللۺاعتیلۺۺاھتۺاورۺاسۺےکۺد ؽۺںیمرکفۺےلۺرکۺاجاتۺااتۺاھتۺاےنپۺایدرۺارختۺیکۺوجۺیھبۺ،یھتۺریتہۺتیفیکۺیہی یک

ۺیک ۺالبۺہبشۺرضحتۺوادلۺاصبحۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺ،یھتۺاگۺگلۺاجیتۺتبحمۺیکۺاسۺےکۺروسؽۺیلصۺاہللۺہیلعۺوملسۺ

ۺ ۺؿ ہۺامتؾۺااکربۺاملعءۺوزبراگۺوہجۺیھتۺیہیاجتسمبۺادلوعاتۺےھت،ےکۺتبحمۺرھبےۺوطخطۺرضحتۺوادلۺۺنید

اعۺیکۺوصؽۺوہےتۺےھت،ۺنجۺںیماصبحۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺوکۺومرضحتۺوادلۺاصبحۺۺ،یھتۺوہیتۺدروخاتسۺیھبۺد

ؽۺرضحتۺومالانۺاشہۺدمحمۺادمحۺاصبحۺرپاتبۺڑگیھۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺےکۺرمیب ۺیئکۺیئکۺطخۺںیمۺکیرۃمحۺاہللۺہیلعۺاۺاو

اےتۺۺایدہملسۺتہبۺۺںدمحمۺرہظمۺایمۺومولی’’ذ رکۺرفامےتۺہۺۺارقحۺاکۺیھبۺدروخاتسۺرکےتۺاورۺارخۺںیمۺابرۺداعۺیک

‘‘ اخصۺربمن’’اشءاہللۺ۔وہۺاسرےۺوطخطۺاؿ‘‘السؾۺاچنہپ ںیۺااؿۺوکۺریمۺ،داعۺرکوا ںیۺےیلۺےےسۺریمۺاؿںیہ

۔اجرےہۺںیہۺۺےیکعیاشۺںیم

تعس ۺیکۺںارملتبتۺویتسہۺوتۺاؿۺمیظعۺہیدروخاتسۺۺانالوقئںۺےسۺداعۺیکۺہۺمہۺےسیجۺیھتۺرظیفۺو

اعشوعںۺۺےہ،ۺارگۺوسرجۺیکۺوہیئۺیرظنۺڑپۺزبروگںۺیکۺنکیلۺ،ںیہنۺمہۺھچکۺیھبےہۺہۺۺہی رکرےہۺےھت،ۺتقیقح

ہکلبۺوسرجۺاکۺامکؽۺےہ۔ۺاکۺامکؽۺںیہنۺیٹمۺہیوہاج ےۺوتۺۺاکمچۺدیپۺںیمۺےسۺیٹم

ۺےکۺرمیب ۺایس رۃمحۺاہللۺہیلعۺنپچبۺںیمیرضحتۺوھپوپلرۺاثینۺرطحۺوادلۺاصبحۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺ

ۺلیلعۺدیاورۺبجۺدشۺےتتقفشۺوتبحمۺےسۺاہھتۺریھپۺتیرسۺرپۺاہنۺ،سۺالبےتوتۺاےنپۺاپۺےتھکیےھجمۺدۺبجۺیھب

ۺوادلۺۺےتیدۺرسۺر ےتھۺاورۺاپھتپھتےتۺرےتہۺاورلسلسمۺداع ںیۺارپۺریمۺےھتۺوتۺےھجمۺالبرکۺاےنپۺےنیس ۺاور رےتہ۔

سجۺۺ،ںیہۺاولکےتۺےٹیبۺےاصبحۺہملسۺریمۺںومالانۺدمحمۺرہظمۺایم’’رفامےتۺہۺۺیہیاصبحۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺوتۺ

ۺریدۺوصخاصۺبجۺرفسۺےسۺواسپۺاےتۺوہ ےۺیھبک‘‘۔دقرۺرکےۺاگۺایدہزۺینتکۺاھکنۺوہۺوہۺاسۺیکۺکیاۺصخشۺیک

داینۺےسۺےبۺریتبغۺاورۺرکف ۺارخت

44

رت

ۺےتیلۺھکیرھبۺرکۺہنۺدۺاھکندہعفۺۺکیاورۺاۺہنۺوہیتۺرکےتۺےھتۺاورۺبجۺکتۺوایسپۺایےٹنھگۺاماظترۺرفامۺیئکۺوتۺیئکۺوہاجیت

ےھت۔ۺوسےتۺںیہنۺیھبکۺاورۺاعمہقنۺہنۺرفامےتیل

ۺوتۺاحصہبۺرکاؾۺۺیلصۺاہللۺہیلعۺوملسۺرۺارکؾوضحۺبج ہۺوضحرۺاھکیےنۺدریضۺاہللۺمہنعۺاکۺو اصؽۺوہا

امنزۺڑپاھےنۺاکۺۺںیمۺسکۺےسۺتبحمۺرفامےتۺےھت؟ۺاورۺزیدیگۺایدہبسۺےسۺزۺںیمۺزیدیگۺاینپیلصۺاہللۺہیلعۺوملس

اامتمۺۺوتایگۺایالۺۺاباختبۺلمعۺںیمرضحتۺاوبرکبۺریضۺاہللۺہنعۺاکۺےکۺےیلۺی اھت؟ۺبجۺاامتمۺ ۺرغصۺایمکحۺسکۺوکۺد

رضحتۺۺ،یکۺےنۺرضحتۺاوبرکبۺریضۺاہللۺہنعۺۺےکۺاہھتۺرپۺتعیبریضۺاہللۺمہنعۺامتؾۺاحصہبۺیھبۺےکۺےیلۺی ربک

ۺاالالعؿۺتعیبۺیلعۺدجسمۺںیمۺوہۺیھبۺوہںۺاگ،ۺرھپۺدعبۺںیمۺتعیبۺرھگۺںیمۺہۺںیمۺایریضۺاہللۺہنعۺےنۺرفامۺیلع

اشنمءۺےکۺاطمقبۺرضحتۺاوبرکبۺۺیکۺیلصۺاہللۺہیلعۺوملسۺۺےنۺوضحرۺارکؾریضۺاہللۺمہنعۺاحصہبۺرکاؾۺوہےئگ،ۺرہبۺاحؽۺ

ۺۺےکۺاہھتۺرپۺتعیب رضحتۺۺڑکاۺوتقۺاھت،ۺنکیلۺتیاہنۺکیاۺہیرپۺریضۺاہللۺمہنعۺاحصہبۺرکاؾۺۺ،رفامیئۺریضۺاہللۺہنعۺ

ۺۺڈےٹۺرےہۺاورۺاالعؿۺرفامد ۺدہعۺابمرکۺںیمۺہیلعۺوملسۺےکۺیلصۺاہللۺہۺوجۺصخشۺوضحرۺارکؾۺایاوبرکبۺریضۺاہللۺہنعۺ

اہجدۺرکوںۺاگ۔ۺدےۺاگۺوتۺاسۺےکۺالخػۺیھبۺرکاتۺاھتۺارگۺابۺںیہنۺاید ۺںیمۺۃزوکۺریسۺکیا

ۺتیاورۺرمزکۺیھتۺہۺاامتجتیعۺیھتۺیہیوہجۺۺاسۺیکۺوہیئۺاوجۺاطتقۺووقتۺدیپۺاسۺڑکےۺوتقۺںیمۺوت

وہےئگ۔ۺرحےبۺلیفۺینوہجۺےسۺافکرۺےکۺاسرےۺاطیشۺسجۺیکۺ،اقمئۺیھت

اطعۺرفام ے،ۺۺوتقیفۺیکۺاطعۺرفام ےۺاورۺدقرداینۺاورۺمہف ۺمیلسۺبلقۺ ۺمیلسۺ،بسۺوکۺلقع ۺمیلسۺمہۺاعتیلۺہللا

ۺکیاۺکیاۺیکۺیلصۺاہللۺہیلعۺوملسۺۺاطعۺرفام ے،ۺاورۺاپۺوتقیفۺےکۺشقنۺدقؾۺرپۺےنلچۺیکۺمیۺیلصۺاہللۺہیلعۺوملسۺرکۺیبن

رفام ے۔ۺاطعۺوتقیفۺۺوکۺزیدہۺرکےنۺاورۺاسۺرپۺرم ےنٹۺیکتنس

خر

و وا

ع ان نا دع

مد لل رب ال

لم ال

ی

إ إ إ إ

داینۺےسۺےبۺریتبغۺاورۺرکف ۺارخت

45

46

رت

امہرےۺرضحتۺواالۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺےکۺدریہنیۺدوتسۺرضحتۺاحظفۺدبعۺادقلریۺاصبحۺدیحرۺاابدۺ

اسؽۺیکۺرمعۺںیمۺااقتنؽۺرفامےئگ۔ۺۺ۱1۸واےلۺ انا لل و انا رجعون یہ ال

ۺریمیۺ رضحتۺواالۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺیکۺاؿۺےسۺتہبۺرہگیۺدویتسۺیھتۺاورۺاکیۺدہعفۺبجۺاؿۺےکۺاپسۺ

احرضیۺوہیئۺوتۺاوہنںۺےنۺوہۺرمکہۺداھکایۺہۺدوھکیۺاہمترےۺرضحتۺراتۺوکۺبجۺاہیںۺرےتکۺےھتۺوتۺاہیںۺاراؾۺ

ۺاسۺےکۺاس ےنمۺازادۺرفامےتۺےھت،ۺیھبکۺتھچۺرپۺےلچۺاجےتۺےھتۺوتۺواہںۺاراؾۺ رکےتۺےھت۔ۺوھچاٹۺاسۺرھگۺےہ،

دیماؿۺریہاۺاابدۺیکۺدجسمۺےہ۔ۺواہںۺرپۺرضحتۺواالۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺاؿۺےکۺاپسۺرشتفیۺےلۺےئگۺےھتۺوتۺاوہنںۺےنۺ

ۺونثمی’’رضحتۺےسۺوپےھچۺریغبۺاالعؿۺرکدایۺہۺ ےکۺفنصمۺا ےۺوہ ےۺںیہۺاورۺھچکۺدریۺدعبۺاؿۺاکۺایبؿۺ‘‘اعمر ػ

درھۺرضحتۺےنۺیھبکۺایبؿۺرفامایۺیہۺںیہنۺاھتۺاورۺہیۺاالعؿۺوہایگۺوتۺرضحتۺوکۺایبؿۺرکانۺڑپا۔ۺوہۺرضحتۺواالۺوہاگۺاورۺا

رۃمحۺاہللۺہیلعۺاکۺالہپۺایبؿۺاھتۺۺوجۺےلہپۺےسۺےطۺدشہۺںیہنۺاھتۺسبۺوہایگۺاورۺواہںۺےسۺایبانتۺاکۺہلسلسۺرشوعۺوہاۺاورۺ

ہیۺوہۺصخشۺےہۺوجۺریہاۺاابدۺاکۺریہاۺےہۺاورۺہیۺوہۺصخشۺےہۺسجۺۺوپریۺداینۺںیمۺضیفۺالیھپۺ۔وتۺرضحتۺرفامےتۺےھتۺہ

ےنۺےھجمۺاپینۺںیمۺداکھۺدےۺدایۺہۺریتو۔ۺاالعؿۺوہایگ،ۺولگۺوموجدۺےھت۔ۺواہںۺےسۺرضحتۺےکۺایبانتۺرشوعۺ

ومالانۺدمحمۺزرکایۺاصبحۺوہ ے۔ۺاہللۺےنۺزابؿۺوھکؽۺدی۔ۺےلہپۺایبؿۺیکۺتعیبطۺںیہنۺیھتۺےسیجۺرضحتۺخیشۺادحلثیۺ

ۺاہللۺہیلعۺےھتۺامہرےۺرضحتۺواالرۃمحۺاہللۺہیلعۺۺرفامےتۺےھتۺہۺرضحتۺخیشۺادحلثیۺاصبحۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺۺرۃمح

اخبریۺرشفیۺتہبۺایھچۺڑپاھےتۺےھتۺنکیلۺایبؿۺںیہنۺرفامےتۺےھتۺوتۺاےسیۺیہۺرضحتۺواالرۃمحۺاہللۺہیلعۺیکۺ

اہللۺہیلعۺےنۺالہپۺایبؿۺرکواایۺوتۺۺابۺمہۺہیۺتعیبطۺںیہنۺیھتۺایبؿۺیک،ۺنکیلۺبجۺواہںۺاحظفۺدبعۺادقلریۺاصبحۺرۃمحۺ

ۺاؿۺاکۺاانتۺارتحاؾۺرفامےتۺےھتۺہۺاکیۺابرۺاوہنںۺ اسۺےکۺبسۺضیفۺدھکیۺرےہۺںیہۺوتۺرضحتۺواالرۃمحۺاہللۺہیلعۺ

)احظفۺدبعۺادقلریۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺ(ےنۺےھجمۺاتبایۺۺ)بجۺںیمۺاؿۺےکۺاپسۺاحرضۺوہا(ۺہۺےلہپۺںیمۺرسیئۺاغیلبتلۺرضحتۺ

دمحمۺاایلسۺاصبحۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺےسۺتعیبۺوہاۺاؿۺےکۺاسھتۺیھبۺراہ،ۺرھپۺرضحتۺدمینۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺےسۺومالانۺ

تعیبۺوہےنۺاکۺازعازۺاحلصۺوہا،ۺرھپۺرضحتۺیتفمۺدمحمۺعیفشۺاصبحۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺےسۺتعیبۺوہا۔ۺوتۺںیمۺےنۺاہکۺہۺ

ےکۺرضحتۺےنۺںیمہۺ ایۺیہۺںیہنۺتعیب۔ۺۺابۺاپۺامہرےۺرضحتۺواالۺےسۺتعیبۺوہاج ںی،ۺوتۺےنہکۺےگلۺہۺاپ

وتۺںیمۺےنۺہیۺابتۺرضحتۺواالۺوکۺاتبیئۺوتۺرضحتۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺۺرکسماےنۺےگلۺوکیئۺوجابۺںیہنۺدای۔ۺینعیۺرضحتۺ

داتمۺرباکمہتۺ دمحمۺاراشدۺامظعۺاصبحۺیتفمرضحتۺ

تۺاحظفۺدبعۺادقلریۺاصبحۺرضح

اضمنیمۺواقمالت

47

رۃمحۺاہللۺہیلعۺۺاانتۺارتحاؾۺرفامےتۺےھتۺہۺاؿۺیکۺوخاشہۺےکۺابووجدۺاؿۺوکۺرضحتۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺۺےنۺتعیبۺیھبۺںیہنۺ

تۺومالانۺمیلسۺاہللۺاخؿۺاصبحۺداتمۺرباکمہتۺےسۺوتۺاانتۺقلعتۺاھتۺہۺاؿۺیکۺوادلہۺےنۺاؿۺوکۺاورۺرضحتۺرفامای۔ۺرضح

ومالانۺمیلسۺاہللۺاخؿۺاصبحۺوکۺاھبیئۺاھبیئۺداندایۺاھتۺہۺمتۺابۺاھبیئۺاھبیئۺوہ۔رضحتۺومالانۺیتفمۺدمحمۺاعقشۺایہلۺ

انؾۺومولیۺدباعمشۺراھکۺاھت۔ۺاکیۺدہعفۺااسیۺوہاۺہۺ ےنۺریماۺاصبحۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺےسۺااسیۺقلعتۺاھتۺرفامایۺہۺاوہنںۺ

اتہکۺاھت،ۺتہبۺابںیتۺانساتۺاھت۔ۺالھبۺرضحتۺواالرۃمحۺاہللۺہیلعۺۺےکۺاپسۺیسکۺاکۺوفؿۺااتۺاھتۺاورۺوہۺرضحتۺوکۺتہبۺرباۺ

وہنںۺےنۺاہک:ۺابۺبجۺرضحتۺواالرۃمحۺاہللۺہیلعۺۺےنۺاحظفۺدبعۺادقلریۺاصبحۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺۺۺےسۺااہظرۺرفامایۺوہاگۺا

یھبکۺا ےۺوتۺےھجمۺدےۺدںی،ۺوتۺاکیۺدہعفۺہیۺوموجدۺےھتۺاسۺاکۺوفؿۺاایگ،ۺرضحتۺےنۺاؿۺوکۺدےۺدایۺاسۺوتقۺیپۺیٹۺ

یسۺالیۺوہاتۺاھت،ۺاوہنںۺےنۺوجۺاسۺوکۺابںیتۺانس ںیۺہۺرھپۺاسۺاکۺدوابرہۺوفؿۺںیہنۺاای۔ۺوتۺومالانۺاعقشۺایہلۺاصبحۺوکۺ

اوہنںۺےنۺومولیۺدباعمشۺریماۺانؾۺرھکۺدایۺوہۺرھپۺیہیۺےتہکۺےھت۔اسۺواہعقۺاکۺاتپۺالچۺوتۺ

ارخیۺدہعفۺریمیۺبجۺاحرضیۺوہیئۺوتۺرضحتۺواالۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺےکۺااعشرۺےنس،ۺرضحتۺیکۺوہشمرۺ

ۺدمہنی’’تعنۺ ںیمۺےنۺاؿۺوکۺانسیئۺیھت۔‘‘ہیۺحبص ۺدمہنیۺہیۺاشؾ

رےتۺوتۺاؿۺےکۺاپسۺےسۺوہرکۺاجےتۺےھت،ۺوتۺیھبکۺیھبکۺاحرضیۺوہاجیتۺیھت،ۺدیحرۺاابدۺےسۺبجۺزگ

ااکربۺیکۺایداگرۺےھت،ۺڑبےۺڑبےۺااکربۺیکۺتبحصۺااھٹیئۺوہیئۺیھت۔ۺومالانۺدبعۺاہللۺدمینۺاصبحۺےنۺرفامایۺہۺیسکۺ

ےنۺوپاھچۺہۺاپۺاہکںۺےسۺافرغۺںیہ،ۺوتۺاوہنںۺےنۺوجابۺدایۺہۺںیمۺرہۺہگجۺےسۺافرغۺوہں۔ۺوتۺضعبۺاواقتۺ

ۺارمہکیۺںیمۺضعبۺوجاابتۺاےسیۺوہےتۺںیہ ۺہۺاؿۺےسۺڑبیۺرفتحۺاورۺوخیشۺوہیتۺےہ۔ۺاےسیۺیہۺاکیۺابر

رضحتۺومالانۺزادہۺارلادشیۺاصبحۺدمہلظ ۺےسۺیسکۺےنۺوپھچۺایلۺہۺہیۺا ھۺرتعکۺوجۺڑپےتھۺںیہۺاؿۺیکۺوہاجیتۺ

ےہ؟ۺاوہنںۺےنۺاہک:ۺاہںۺا ھۺرتعکۺوہاجیتۺںیہۺابرہۺابیقۺریتہۺںیہ۔

ہیلعۺےکۺانجزہۺںیمۺبجۺمہۺرشتکۺےکۺےیلۺاجرےہۺےھتۺوتۺاتپۺالچۺۺاحظفۺدبعۺادقلریۺاصبحۺرۃمحۺاہلل

ہۺرضحتۺومالانۺمیلسۺاہللۺاخؿۺاصبحۺداتمۺرباکمہتۺیھبۺرشتفیۺالرےہۺںیہۺواہںۺاؿۺیکۺزایرتۺیھبۺوہیئگۺ

ادمحلۺہلل۔ۺاورۺایسۺرمکےۺںیمۺاؿۺیکۺزایرتۺوہیئۺاہجںۺامہرےۺرضحتۺواالرۃمحۺاہللۺہیلعۺۺرہھٹےتۺےھت۔ۺمہۺ

ۺیھبۺرشکیۺوہ ےۺربقاتسؿۺیھبۺےئگ،ۺوہۺرضحاتۺیھبۺےبۺدحۺوخشۺوہ ے،ۺڑبیۺاانپتیئۺاکۺہاظرہہۺ ای۔انجزہۺںیم

امہرےۺرضحتۺواالۺومالانۺاشہۺمیکحۺدمحمۺرہظمۺاصبحۺداتمۺرباکمہتۺیھبۺاحظفۺدبعۺادقلریۺاصبحۺ

رۃمحۺاہللۺہیلعۺۺیکۺایعدتۺےکۺےیلۺرشتفیۺےلۺےئگۺےھت،ۺتہبۺتبحمۺاکۺااہظرۺرفامای۔

اہں االۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺاکۺبجۺیھبۺدیحرۺاابدۺاجانۺوہاتۺاھتۺوتۺرضحتۺاحظفۺاصبحۺیہۺےکرضحتۺو

اہللۺاعتیلۺوبقؽۺرفام ےۺاورۺاکلمۺرفغمتۺرفام ے،ۺانیم۔اھت۔ قلعت اک ولخص اھت،تہب وہات ایقؾ

اصبحۺۺریدبعۺادقلرضحتۺاحظفۺ

48

رت

ۺدقمرۺنبۺبجۺوقںیمۺافصتۺوھکدیتیۺںیہۺوتۺاؿۺیکۺاینبدںیۺوھکیلھکۺوہاجںیتۺںیہ۔ۺذتلۺویتسپۺاؿۺاک

اجیتۺںیہ۔

امہرےۺڑبوںۺےنۺاسۺکلمۺ)اپاتسکؿ(ۺوکۺدانےتۺوتقۺاکیۺوخابۺداھکیۺاھتۺہۺاسۺےطخۺںیمۺاہللۺاعتیلۺ

ےکۺدنیۺوکۺزیدہۺرکںیۺےگ،ۺںیتبحمۺوہںۺیگ،ۺڑبوںۺیکۺزعتۺوہیگ،نہبۺیکۺاچدرۺیلیمۺہنۺوہیگ،ۺامںۺیکۺزعتۺرپۺ

رغبیۺیھبکۺوھباکۺںیہنۺوس ےۺاگ،ۺولظمؾۺیھبکۺدعاتلۺاچنۺہنۺا ےۺیگ،ۺابپۺےکۺارتحاؾۺںیمۺرفؼۺہنۺا ےۺاگ،ۺ

ےکۺاینہۺدروازوںۺےسۺںیہنۺارکا ےۺاگ،ۺامیبرۺیھبکۺریغبۺالعجۺےکۺںیہنۺرمےۺاگ،ۺدھکۺدردۺابےۺاج ںیۺےگۺاورۺ

یھبۺتہبۺےسۺاےھچۺوخابۺدےھکیۺےھت۔

ےسۺامہریۺۺبجۺےسۺمہۺےنۺاےنپۺنسحمۺیلصۺاہللۺہیلعۺوملسۺےکۺاغیپؾۺزیدیگۺوکۺسپ ۺتشپۺڈاالۺےہۺبت

اینبدںیۺوھکیلھکۺوہیکچۺںیہ۔ۺوھکیلھکۺدویارۺوکۺوکؿۺےسۺدےکھۺیکۺرضورتۺوہیتۺےہ۔ۺدکمیۺزدہۺڑکلیۺوکۺےنٹکۺےکۺ

ےسۺارےۺیکۺرضورتۺوہیتۺےہ۔ۺوتۺبجۺوقںیمۺافصتۺوھکدیتیۺںیہۺوتۺاکیۺدکمیۺزدہۺڑکلیۺےکۺامدننۺےیلۺوکؿ

ۺاسۺوہاۺاکۺاکناکنۺیھبۺرگاداتیۺےہ۔ۺدوۺدصویںۺےسۺاھچایۺوہیتۺںیہ،ۺوہۺاکیۺیتسکشۺوھکیلھکۺدویارۺوہیتۺںیہ۔ۺاںیہنۺاکلہ

وہاۺمہۺرپۺوجۺزواؽۺےہۺاسۺیکۺوہجۺۺامہریۺانکیٹۺولیجۺیکۺزمکوریۺںیہنۺےہ۔ۺاسۺےیلۺہۺمہۺےنۺہشیمہۺوپریۺداینۺںیمۺ

ۺزمکورۺانکیٹۺولیجۺےکۺاسھتۺراجۺ ایۺےہ۔ۺسجۺیکۺبسۺےسۺڑبیۺدلیلۺدبرۺیکۺڑلایئۺےہۺہۺ:ۺاملسمؿۺنیتۺوسۺریتہ

ےبۺرسوۺاسامؿۺےھتۺاورۺافکرۺاکیۺزہارۺاہحلسۺوریغہۺےسۺدلےۺوہ ےۺےھت۔ۺرھپۺیھبۺاملسمونںۺےنۺحتفۺاپیئۺ،ۺاورۺ

ۺےکۺرقبیۺاممکلۺںیہ

نھٹ

چ

رگمۺۺبسۺذتلۺویتسپۺیکۺااہتنۺرپۺںیہ۔ۺاسۺاکۺبسۺافکرۺوکۺذتلۺیلم۔ۺابۺامہرےۺ

ےسۺڑباۺببسۺاالخیقۺزمکورۺیۺےہ۔

وکۺاملسمؿۺےنۺوھچڑاۺےہۺ(ۺبسۺےسۺایلعۺوجۺرہۺاجۺریمےۺملقۺیکۺاؿۺبسۺیتمیقۺوجرہوںۺںیمۺےسۺ)ۺنجۺ

ونکۺرپۺےہ۔ۺوہۺدعؽۺواسمواتۺےہ۔ۺاےنپۺوقحؼۺ ےنیۺیکۺرکفۺےہ۔ۺرگمۺدورسےۺےکۺوقحؼۺاداۺرکےنۺیکۺرکفۺ

ںیہن۔ۺارگۺرہۺملسمۺےکۺدؽۺںیمۺااج ےۺہۺھجمۺرپۺدورسےۺاکۺقحۺےہۺوتۺامہراۺاعمرشہۺانمۺووکسؿۺیکۺوندیۺانسۺاتکسۺ

ۺطۺہیۺےہۺہۺےلہپۺمہۺاسۺوکۺاینپۺذاتۺرپۺان ذۺرکںی۔ۺاہللۺاعتیلۺاکۺاراشدۺےہ:ۺےبۺکشۺاہللۺاعتیلۺںیہمتۺدعؽۺاوررشۺےہ۔

(اجہعمۺاالسہیمۺدارۺارقلاؿۺرہکوڑۺاکپۺعلضۺولدرہاںدمرسۺ)ومالانۺدمحمۺاایلنیسۺ

وۺوریاؿۺںیہنۺرکےت ایتسبںۺال

اضمنیمۺواقمالت

49

ااسحؿۺاکۺمکحۺداتیۺےہ۔ۺاکیۺاورۺہگجۺاراشدۺےہ:ۺےھجمۺمکحۺدایۺایگۺہۺںیمۺاہمترےۺدرایمؿۺدعؽۺاقمئۺرکوں۔

یلصۺاہللۺہیلعۺوملسۺاکۺاراشدۺےہ:ۺاسہقبۺۺاؿۺاایتۺںیمۺدعؽۺواسموتۺاقمئۺرےنھکۺاکۺمکحۺےہ۔وخدۺاپ

اوتمںۺےکۺضعبۺولگۺاسۺےیلۺالہکۺوہ ےۺہۺوہۺرشفیۺامؽۺدارۺاورۺزمکورۺےکۺےیلۺاکیۺیہۺاقونؿۺےکۺوہےتۺ

وہ ےۺیھبۺدعؽۺاقمئۺںیہنۺر ےتھۺےھت۔ۺاہللۺیکۺمسق!ۺریمیۺیٹیبۺافہمطۺیھبۺارگۺ)ۺاعمذۺاہللۺ(ۺوچریۺرکیتۺوتۺںیمۺ

ۺوہ ےۺ(ۺاسۺاکۺاہھتۺیھبۺاکٹۺڈاا۔)اسمواتۺاورۺدعؽۺاقمئۺر ےتھ

وچبںۺںیمۺرباربیۺہنۺرکےنۺوکۺدحثیۺرشفیۺںیمۺملظۺاہکۺایگۺےہ۔ۺرضحتۺامعنؿۺنبۺریشبۺریضۺاہللۺہنعۺ

رفامےتۺںیہۺریمےۺوادلۺاپۺیلصۺاہللۺہیلعۺوملسۺیکۺدختمۺںیمۺاحرضۺوہ ےۺاورۺرعضۺ ای:ۺںیمۺےنۺاےنپۺےتیبۺوکۺ

یلصۺاہللۺہیلعۺوملسۺےنۺرفامای:ۺ ایۺمتۺےنۺاےنپۺدورسےۺےٹیبۺوکۺیھبۺاسۺرطحۺاکیۺالغؾۺدہہیۺدایۺےہ۔ۺاسۺرپۺاپۺ

دہہیۺدایۺےہ؟ۺوتۺوہۺےنہکۺےگلۺںیہن،ۺاپۺیلصۺاہللۺہیلعۺوملسۺےنۺرفامایۺ:ۺوہۺدہہیۺاسۺےٹیبۺےسۺواسپۺےلۺول۔ۺدورسیۺ

سۺےیلۺہۺںیمۺملظۺرپۺوگاہۺںیہنۺرواتیۺںیمۺےہۺہۺاپۺیلصۺاہللۺہیلعۺوملسۺۺےنۺرفامای:ۺمتۺےھجمۺاسۺرپۺوگاہۺہنۺدانؤ،ۺا

اوالدۺےکۺدرایمؿۺرباربیۺرکوۺاچےہۺوبہسۺ ےنیۺںیمۺوہ۔اتنب۔ۺاورۺاکیۺرواتیۺںیمۺےہ:ۺاینپ

ےتہکۺںیہۺہۺاکیۺوطےطۺاکۺاےنپۺےچبۺےکۺاسھتۺزگرۺاکیۺوریاےنۺےسۺوہا۔ۺوہۺاکیۺدرتخۺیکۺینہٹۺرپۺ

اہیںۺےسۺیسکۺاولۺاکۺزگرۺوہاۺےہۺسجۺیکۺوہجۺےسۺہیۺۺ ھٹیۺرکۺابںیتۺرکےنۺےگل۔ۺوطےطۺےنۺاےنپۺےچبۺےسۺاہک:ۺاتگلۺےہ

یتسبۺوریاؿۺوہیئگۺےہ۔وطےطۺےکۺےچبۺےنۺرسۺالہرکۺوطےطۺیکۺاسۺابتۺیکۺدصتقیۺیک۔

اکیۺاولۺیسکۺدورسیۺینہٹۺرپۺاھٹیبۺہیۺابںیتۺنسۺراہۺاھت،ۺوہۺٹھجۺٹپۺاؿۺیکۺرطػۺاایۺاورۺاؿۺاکۺاحؽۺوپاھچۺ

ںیہ،ۺریمیۺوخاشہۺےہۺہۺاجۺاھکانۺاپۺریمےۺاسھتۺاھک ںی۔ۺوطےطۺاورۺرھپۺاہک:ۺاپۺریمےۺالعےقۺںیمۺا ےۺ

اورۺاسۺےکۺےچبۺےنۺاسۺیکۺدوعتۺوبقؽۺرکیل۔ۺاھکےنۺےکۺدعبۺبجۺوطاطۺاورۺاسۺاکۺہچبۺرتصخۺوہےنۺےگل،ۺوتۺاولۺ

ےنھچۺیکۺےنۺوطےطۺےکۺےچبۺاکۺاہھتۺڑکپۺایلۺاورۺاہک:ۺمتۺاہکںۺاجرےہۺوہ؟ۺوطےطۺاکۺہچبۺرپاشیؿۺوہاۺاورۺوبال:ۺہیۺوکیئۺوپ

ابتۺےہ،ۺںیمۺاےنپۺاوبۺےکۺاسھتۺواسپۺاجراہۺوہں۔ۺاولۺہیۺنسۺرکۺاسنہۺاورۺاہک:ۺہیۺمتۺ ایۺہہکۺرےہۺوہ،ۺمتۺوتۺریمےۺےچبۺ

وہ۔ۺاسۺرپۺوطاطۺاورۺہچبۺاۺولۺرپۺٹپھجۺڑپےۺاورۺرگامۺرگیمۺرشوعۺوہیئگ۔

ےمجۺروہۺےگ،ۺںیمۺاولۺوبال:ۺامہرےۺاسۺرطحۺڑگھجےنۺےسۺہلئسمۺلحۺںیہنۺوہاگ،ۺمتۺاےنپۺدوعےۺرپۺ

اےنپۺدوعےۺرپۺامجۺروہںۺاگ۔ۺذہلاۺرتہبۺیہیۺےہۺہۺمہۺدعاتلۺےسۺروجعۺرکےتۺںیہ،ۺوجۺہلصیفۺدعاتلۺرکےۺیگۺ،ۺ

وہۺھجمۺوکۺوظنمروہاگ۔ۺدعاتلۺںیمۺوججںۺےنۺوپریۺلیصفتۺےسۺہیۺسیکۺانسۺاورۺابالخرخۺہلصیفۺانسایۺہۺہیۺاولۺاکۺہچبۺےہ۔ۺ

۔ذہلاۺاےسۺاولۺےکۺوحاےلۺ ایۺاج ے

وۺوںایتسب رکےتںیہنریاؿال

50

رت

ہیۺنسۺرکۺوطاطۺرواتۺوہاۺاکیۺرطػۺلچۺدای۔ۺےھچیپۺےسۺاولۺےنۺاےسۺاوازۺدی:ۺاےلیکۺاہکںۺاجرےہۺوہ؟ۺ

ۺابۺریمےۺزومخںۺرپۺکمنۺہنۺڑھچوک،ۺ اےنپۺےچبۺوکۺوتۺاسھتۺےتیلۺاجؤ۔ۺوطےطۺےنۺاےنپۺاوسنۺوپےتھچنۺوہ ےۺاہک:

ۺےنۺرنیمۺےسۺاسۺےکۺدنکےھۺرپۺاہھتۺراھکۺدعاتلۺےکۺےلصیفۺےکۺاطمقبۺہیۺہچبۺریماۺںیہن،ۺاہمتراۺےہ۔ہیۺنسۺرکۺاول

ۺیہۺہچبۺےہ۔ۺںیمۺںیہمتۺرصػ ہیۺاتبانۺاچاتہۺاھتہۺایتسبںۺاولۺاورۺوبال:ۺںیہنۺریمےۺدوتس!ہیۺریماۺںیہنۺاہمترا

وریاؿۺںیہنۺرکےت،ۺہکلبۺایتسبںۺبتۺوریاؿۺوہیتۺںیہۺبجۺاؿۺویتسبںۺےسۺااصنػۺا ھۺاجاتۺےہ۔

ۺملقۺ.....اصةحؿ ۺملعۺۺہیۺاکحتیۺاصةحؿ ۺامؽۺوزر.....اصةحؿ ۺادتقارۺ.....اصةحؿ دعؽۺ.....اصةحؿ

وداشن.....ۺااسذتہۺواملعمت.....اورۺامتؾۺوادلنیۺےکۺےیلۺیھبۺےہۺہۺاےنپۺوچبںۺ،ۺاموتحتںۺاورۺاشرگدوںۺےکۺ

اسھتۺرباربیۺرںیھک۔ۺیسکۺیھبۺرطحۺاکیۺےکۺاقمےلبۺںیمۺدورسےۺوکۺوسا ےۺیسکۺوایعقۺرضورتۺےکۺرتحیجۺہنۺ

(۸1۔)ۺاثمیلۺااتسذۺہصحۺدوؾۺ:دںی

رضحتۺرباءۺریضۺاہللۺہنعۺوضحرۺادقسۺیلصۺاہللۺہیلعۺوملسۺاکۺاراشدۺلقنۺرکےتۺںیہۺہۺوجۺ

صخشۺداینںیمۺاینپۺوہشوتںۺوکۺوپراۺرکاتۺےہۺوہۺارختۺںیمۺاینپۺوخااشہتۺےکۺوپراۺرکےنۺےسۺرحموؾۺوہاتۺ

ۺںیمۺانزۺرپوردہۺ)ۺرسیئ(ۺولوگںۺیکۺزبیۺوزک تۺیکۺرطػۺ)یئاچیئۺوہیئ(اوھکنںۺےہۺاورۺوجۺصخشۺداین

ۺاورۺوجۺصخشۺمکۺےسۺمکۺروزیۺرپۺربصۺ ےسۺداتھکیۺےہۺوہۺاامسونںۺیکۺابداشتہۺںیمۺذلیلۺاھجمسۺاجاتۺےہ،

ولمحتۺرکاتۺےہۺوہۺتنجۺںیمۺرفدوسۺایلعۺںیمۺاکھٹانۺڑکپاتۺےہ۔)اضفلئۺدصاقت(

االسلؾۺےناےنپۺےٹیبۺےسۺرفامای:ۺاٹیب!ۺبجۺٹیپۺرھباۺوہاۺوہ،ۺاسۺوتقۺۺرضحتۺامقلؿۺمیکحۺہیلع

ۺوکۺڈاؽۺد انۺرتہبۺےہ۔ۺاٹیبۺہنۺوتۺمتۺاانتۺاھٹیمۺونبۺہۺولگۺںیہمتۺلگنۺ

ہنۺاھکؤۺ۔ۺٹیپۺرھبےۺرپۺاھکےنۺےسۺک

ےکۺوتقۺاجگۺۺاج ںیۺ،ۺہنۺاانتۺڑکواۺونبۺہۺولگۺوھتکۺدںی۔ۺاٹیبۺمتۺرمےغۺےسۺزایدہۺاعزجۺہنۺونبۺہۺوہۺوتۺرحس

رکۺالچانۺرشوعۺرکدے۔اورۺمتۺاےنپۺرتسبۺرپۺڑپےۺوسےتۺروہ۔ۺاٹیبۺوتۺہبۺںیمۺدریۺہنۺرکوۺہۺومتۺاکۺوکیئۺ

وتقۺرقمۺرںیہنۺ،ۺوہۺداتعفۺااجیتۺےہ۔

ۺااسیۺہن ۺہۺاسۺیکۺاہجتلۺیکۺابںیتۺںیہمتۺایھچۺولعمؾۺوہےنۺاٹیبۺاجلہۺےسۺدویتسۺہنۺرکو، وہۺ

ہنۺولۺااسیۺہنۺوہۺہۺوہۺمتۺےسۺارعاضۺرکےنۺےگلۺ)ۺاورۺرھپۺاؿۺیکۺوتمکحںۺےسۺےگل،ۺاورۺمیکحۺےسۺدینمشۺومؽۺ

متۺرحموؾۺوہاجؤ(اٹیبۺاانپۺاھکانۺیقتمۺولوگںۺےکۺوساۺیسکۺوکۺہنۺالھکؤ۔اورۺاےنپۺاکومںۺںیمۺاملعءےسۺوشمرہۺایلۺ

ۺہۺوکیئۺرکو۔ۺیسکۺےنۺاؿۺےسۺوپاھچۺہۺدبرتنیۺصخشۺوکؿۺےہ؟اوہنںۺےنۺرفامایۺوجۺاسۺیکۺرپواۺہنۺرکاتۺوہ

(۵1۳صخشۺاسۺوکۺربایئۺرکےتۺوہ ےۺدھکیۺےل۔)ۺاضفلئۺدصاقت:

وۺوںایتسب رکےتںیہنریاؿال

51

دخامتۺیکۺءےکۺا ایحۺیلصۺاہللۺہیلعۺوملس یوبنۺنس

ۺارپۺلمعۺریپۺیلصۺاہللۺہیلعۺوملسیتنس ۺوفطصمۺ،دان ںیۺہۺاےنپۺاپۺوکۺدمارسۺںیمۺرکاؾۺوکۺاچےیہۺةلطء

ب ڑچےتھۺوتقۺۺایھںڑیسۺ،رںیہان اللاورۺارتےتۺوتقۺ الل اک

بذ رکۺےسۺربطۺااسللؿۺوہرکۺےکۺۺ

۔ۺیگۺوخوبشۺےلیھپۺںیمۺاطبل ۺملعۺےسۺوپرےۺاعمل ۺا اسنتینۺےسی۔ۺاںیوکۺز یدہۺرکۺیلصۺاہللۺہیلعۺوملس یاسۺتنس ۺوبن

ۺںی،ارےسۺزگۺیاحملتۺوخشۺوگارۺدنچۺافینۺہیےکۺۺرکےکۺزیدیگۺنیےسۺاےنپۺاپۺوکۺزمۺیاگرۺاورۺرپزیہۺی وقت

۔افحتظۺرکںیلۺروتگنںۺےسۺاےنپۺولقبۺیکۺیکۺرغیضۺےسۺاوھکنںۺاورۺوخدۺؤںانیسحۺاعریض

اعموؿۺےہۺںیمۺلیمکتۺیکۺامیؿاۺنیدۺا اقتستم

وتۺاپۺۺدروخاتسۺیکۺیکۺےسۺرصتخمۺتحیصنۺیلصۺاہللۺہیلعۺوملسےنۺاپۺۺۺریضۺاہللۺہنعۺاحصیبۺاکی

ا تقم ایےنۺوجاابۺرفام یلصۺاہللۺہیلعۺوملسمنت بالل ثم

م ہۺۺقل ا

ہہکۺرکۺاسۺرپۺاقمئۺروہ۔ۺنت بالل ا

ۺۺبجۺوکیئۺ منت بالل ) یہیووسہسۺااج ےۺوتۺاہکۺرکو۔ۺوکیئا ۺوفراۺۺیھبۺ( ۺوہاج ےۺوت ۺرسزد انگہ

ا ءۺںیمۺاعمػۺرفام ںیۺاعتیلۺهللاۺ،رکںیلۺالتیفۺاافغتسرۺےسۺاسۺیک

ضعۺ،ےسۺںیچبۺتنایخۺےگ۔ۺةلطءرکاؾۺامتؾۺا

ؾۺاےنپۺیملع

۔ےسۺاےنپۺاپۺوکۺاجؿۺڑلارکۺاچب ںیۺؽ۔ۺانگہۺےکۺاموحںیرکۺاھٹیبۺتبحصۺںیمۺیکۺاموحؽۺاورااسذتہۺع

’’ ۺدار‘‘ تبحص ۺالہۺاہللۺا زتلاؾ وسکیٹۺیکۺنیالفح

ےکۺاسھتۺاپۺۺےسۺسجۺیسکۺاؿۺںیمۺ،افلخءۺوموجدۺںیہۺرپۺرضحتۺواالۺداتمۺرباکمہتۺےکۺیئکۺاہیں

رکےتۺاورۺوافتۺۺدقرۺںیہنۺںیمۺتایحۺۺمہۺاحتل ےہۺہۺہی۔ۺاوسفسۺںیراہۺرکۺتبحصۺںیمۺانمتبسۺوہۺاؿۺیکۺیک

۔رہۺاجےتۺںیہۺوؾمہۺرحمۺویںوجۺہۺالبافدئہۺےہۺاورۺۺدقرۺوۺزنمتلۺےسۺوافقۺوہےتۺںیہۺےکۺدعبۺاجےنۺواےلۺیک

اکۺوہظر ۺرکاتم یاصبحۺوھپوپلرۺوافتۺرضحتۺومالانۺاشہۺدبعۺاینغلۺدعب

ےکۺاپسۺاےنۺواےلۺتہبۺمکۺوہےتۺےھتۺۺہیلعۺهللاۺرۃمحۺیاصبحۺوھپوپلرۺومالانۺاشہۺدبعاینغلۺرضحت

ۺاالتمۺرضحتۺادقسۺومالانۺاشہۺمیکحۺدمحمۺرہظمۺاصبحۺداتمۺرباکمہتۺمیلح

ربامۺےکۺوفلماظترفس

رفسانہم

52

رت

ےھتۺرگمۺھچکۺافدئہۺہنۺوہا۔ۺانجزہۺےسۺےلہپۺۺالچۺہۺےنتکۺڑبےۺویلۺاکۺاتپۺتیرگمۺبجۺاؿۺاکۺانجزہۺااھٹۺوتۺقشعۺاورۺو ال

رکاتۺراہ۔ۺۺوخوگشاراورۺوھپارۺرباسۺرکۺوم مۺوکۺۺااچکنۺابدؽۺاایگۺنکیلۺیھتۺتخسۺرگیم

۔ۺاورۺا الخصۺےسۺاےنپۺدورسےۺوکۺاےنپۺےسۺرتہبۺںیھجمسۺںی،رکۺادیپۺی رکاؾۺاےنپۺایدرۺوقتۺةلطء

ےہ۔ۺاامعؽۺاکۺۺےسۺاحلصۺوہیتۺیہۺهللاتفص،ۺتبحصۺالہۺاۺا الخصۺوۺایلۺہیہۺۺرےیھکۺاید نکیلۺںی،رکۺنیاپۺوکۺزم

ےہ۔ۺاتاجۺایاھکسۺاخاقنوہںۺںیمۺہقیاکۺرطۺوبقتیلۺاسۺیکۺووجدۺدمارسۺےسۺاتلمۺےہۺنکیل

اراشدۺرفامایۺہ

عاص إلہ عبدك ال

أتاك قد

ا قرنوب م بالذ

دعاك وقد

ف فإن

ت تغ

لہ لذاك فان

أھ

وإن

در واك یرحم فن تط

ۺایسۺیھبۺتنجۺںیمۺاعتیلۺهللاےہ۔ۺاۺوہریہۺوخیشۺیڑبےہ،ۺۺؿدورساۺایبۺھچۺاسؽۺےکۺدعبۺروقن ۺاالسؾۺدجسمۺںیمۺاج

ہنعۺےکۺقلعتمۺوجۺذموکرہۺۺاعتیلۺهللاۺواقصۺریضۺروسؽۺرضحتۺدعسۺنبۺایبۺ۔ۺاحصیبرطحۺعمجۺرفام ے،انیم

۔ۺںیہۺےتےکۺامومںۺوہۺیلصۺاہللۺہیلعۺوملسوضحرۺارکؾۺۺںیمۺرےتشۺہیہۺۺایرفامۺںیہۺیےکۺراوۺثیدح

ےکۺۺوکۺوجشۺد الاتۺےہ۔ۺےچبۺاہللۺےکۺوضحرۺاہۺوۺاکبۺرتمح ۺا یہل،ۺےہہۺروانۺدنعۺاہللۺوبحمبۺلمعۺرفامای

رطحۺبجۺدنبہۺۺرکۺرپوکسؿۺوہاجاتۺےہ۔ۺایسۺوخؿۺدودھۺنبۺاجاتۺےہۺاورۺہچبۺاےسۺیپۺںیمۺروےنۺےسۺامںۺےکۺےنیس

ۺاسعلتۺےکۺاس ےنمۺرواتۺےہۺوتۺاۺهللا بسؿۺوہاجاتۺوکسوجشۺااتۺےہۺاورۺدنبہۺرپۺںیمرتمحۺۺای ےےکۺدرۺاعتیلۺهللار

؎ ےہۺہۺوسحمسۺوہیتۺوہیئۺاوازۺایتۺہیےہۺاورۺد ؽۺےسۺ

ےسۺمغۺ ھجت وکۺۺ اؿۺ ہنۺ ےچنہپۺۺںیہکۺاب

وتۺمھتۺ رمےۺاکش ۺیداتمۺابۺاے

اعؾۺمہفۺلیثمتۺکیایکۺابقتحۺوۺانشتعۺۺیکۺرپیتسۺرغمب

وکۺمضہۺۺاورۺزیچۺیسکۺےہ،ۺذغاۺدودھۺوہیتۺیلہپۺاسۺیکۺوہےتۺیہۺاوہاتۺےہۺوتۺدیپۺاہۺا اسنؿۺبجۺدیپۺرفامای

مہۺدودھۺےسۺقبسۺاحلصۺۺرھپۺیھبۺا اسنؿۺرمےتۺدؾۺکتۺدودھۺا امعتسؽۺرکاتۺراتہۺےہ،ۺنکیلۺویںرکاتکسۺاورۺۺںیہن

وہۺۺرکےتۺےھتۺہۺدودھۺوتۺ ےتیۺایرفامۺہیلعۺهللاۺرۃمحاصبحۺرضحتۺومالانۺاربارۺاقحلۺۺرکےت۔ۺامہرےۺخیشۺںیہن

ۺادودھۺوہں،ۺریمۺدیفسۺکیاۺےہۺہۺوہۺاتہکۺےہۺںیمۺہیۺقبسۺرکےتۺاورۺدودھۺاکۺاسۺےسۺقبسۺاحلصۺںیہنۺنکیل

رفس ۺربامۺےکۺوفلماظت

53

ۺرطحۺاملسمونںۺوکۺریغۺوہاجاتےہ،ۺایسۺلیاورۺوبۺبسۺدبتۺہاج ےۺوتۺاسۺاکۺرگن،ۺزمۺایالمۺہچمچۺاچ ےۺںیمۺکیا

ۺڈایلۺبجۺاچ ےۺںیمۺہۺینیچۺوھکی۔ۺرھپۺدےسۺد ؽۺہنۺاگلانۺاچےیہۺهللاۺ،ۺریغملسمۺاموحؽۺےسۺ بولبۺہنۺوہانۺاچےیہ

ۺےہۺاورۺاھٹمسۺیھبۺایتۺاوازۺیھبۺاجاتۺےہۺوتۺٹھکۺٹھکۺیکۺےہۺاورۺاسۺوکۺداھتۺےکۺےچمچۺےسۺلحۺ ای اجیت

ا الصحۺۺیکۺدیرمۺوکۺاصػۺرکےنۺےکۺےیلۺہلیرذۺرضورتۺےہۺہۺوہۺاالخؼ ۺیڑبۺیھبۺیکۺرطحۺخیشۺےہ،ۺایسۺااجیت

ےکۺایدرۺاھٹمسۺلحۺۺوچںۺہۺینیچۺےہ،ۺاورۺاوازۺایتۺٹھکۺٹھکۺیکۺےہۺاورۺاسۺڈاٹنۺںیمۺرکاتۺےہۺوتۺڈااتٹنۺیھب

ۺا ۺےکۺایدرۺیھبۺدیرطحۺرمۺےہۺایسۺوہےنۺےکۺدعبۺایت ےہ۔ۺوہاجیتۺادیپۺامیینالحوت

ا راشدۺےہۺۺاکیۺہگج ن ل

ی

ال م ب ن ذ

ی ا ب ح أ

ل ج ز ن م ل ال س م ب

ۺیکۺوکۺحیبستۺاعتیلۺهللاۺی

ےسۺتہبۺداعۺاماتگنۺاھت،ۺڑگڑگااتۺاھتۺرگمۺۺاعتیلۺهللاصخشۺاۺکیدنسپۺےہ۔ۺاۺیزاراہۺوۺۺاگروںۺیک ہانگۺایدہاوازۺےسۺز

!ۺاپۺاسۺهللاہۺاےۺاۺ ایۺدرایتفےسۺۺلجۺاشہن ۺهللارمہبتۺرفوتشںۺےنۺاۺکی۔ۺایھتۺوہیتۺداعۺوبقؽۺںیہنۺاسۺیک

اعۺویکۺدنبےۺیکۺاۺوبقؽۺںیہنۺںد اینۺؤہۺاجۺایےنۺوجابۺدۺںایمۺهللارفامےت؟

ۺد ےنۺہۺولوگںۺۺوھکیدۺںیمۺاور

ۺہۺا اسنونںۺوکۺۺدنبۺ ایۺںویکۺرپیدوںۺوکۺرجنپوںۺںیم ےہ؟ۺرفوتشںۺےنۺارکۺا اسنونںۺےسۺوپاھچۺوتۺولعمؾۺوہا

دنبوںۺاکۺڑگڑگاانۺۺہۺےھجمۺیھبۺایےنۺرفامۺهللاوتۺاۺ۔رعضۺ ایۺیہیےنۺاجرکۺۺںرفوتش،اوازۺتہبۺدنسپۺےہۺرپیدوںۺیک

اعۺوبقؽۺںیہنۺاھبکرۺاؿۺیکۺیھبکۺوبحمبۺےہۺاسۺےیل رکات۔ۺد

ۺازعلتۺوکۺرایضۺهللاہۺاۺاچےیہۺںیمہۺوت بسمیۺیلصۺرکۺوضحرۺیبنۺںی،اؿۺےکۺااکحؾۺوکۺالزؾۺڑکپۺںی،رکۺر

ۺ،اعدتۺڈاںیلۺاسۺےکۺڑپےنھۺیکۺ،۔ۺاافغتسرۺوکۺ رثتۺےسۺڑپںیھںیرکۺویریپۺوتنسںۺیکۺیکۺاہللۺہیلعۺوملس

اینۺلمعۺںیہنۺومتۺےکۺدعبۺوکیئۺںۺہویکۺیگۺاج ےۺاورۺااچکنۺومتۺاڈوےبۺوہںۺےگۺوتمعنںۺںیمۺیکۺوہاتکس،ۺد

؎ ےگۺۺرکںیکسۺرھپۺفک ۺاوسفسۺلمۺرکۺھچکۺںیہن

اضقۺابوہشۺوکۺےبۺوہشۺرکیئگۺارک

ۺۺ

رکیئگۺ اخومشۺ وک تۺایح اگنہم

امظعۺاپاتسکؿۺرضحتۺومالانۺۺوۺاکپر۔ۺیتفم ۺخیچۺہنۺوکیئۺوہاج ےۺرھپۺہنۺوتہبۺاکؾۺا ےۺیگۺیاکۺاعملۺارگۺاطرۺرکسات

؎ اایگۺایداکۺرعشۺۺہیلعۺهللاۺۺرۃمحاصبحۺدمحمۺعیفشۺیتفم

رکۺریدۺ ہن ےہۺرفتص ۺوتہبۺایھبۺ اظمل

وجۺرگاۺرھپۺلھبنسۺایگۺرگاۺںیہنۺیھب وہ

ۺازعلتۺرفامےتۺںیہۺهللا بس کان غفاراا :ر

ہوا ربکم انہ

فبۺےسۺششخبۺاموگن،ۺرفغمتۺ’’ تغ

ساےنپۺر

‘‘بلطۺرکو،ۺےبۺکشۺوہۺےبۺدحۺےنشخبۺواالۺےہ۔

رفس ۺربامۺےکۺوفلماظت

54

رت

اثمؽۺیکۺایہلۺرتمح

ہۺاپاتسکؿۺےکۺایدرۺاچرۺۺرفامےتۺںیہۺہیلعۺهللاۺرۃمحۺاصبحۺاعریفۺابہللۺرضحتۺڈارٹکۺدمحمۺدبعایحلۺاعرػ

رسۺاجیتۺدنمسرۺںیمۺوہیئۺیتہبۺرچکاۺاورۺدنگیگۺںیمۺایؤں۔ۺامتؾۺدرارگےتۺںیہۺوجۺاسرےۺدنمسرۺںیمۺ،ںیہۺایڑبےۺد

ۺاۺےلۺاجیتۺوکۺاہبرکۺدنگیگۺیاسر ۺرہلۺااج ےۺوتۺکیاۺبجۺدنمسرۺیکۺےہ،ۺنکیل ۺۺهللاےہ۔ۺبجۺہۺدنمسر بسر

ۺیسۺادینۺکیاۺرتمحۺیکۺاحؽۺوہاگ؟ۺاسۺیکۺاحؽۺےہۺوتۺاخقلۺاکۺ ایۺہیولخمؼۺاکۺۺولخمؼۺےہ۔ۺبجۺاسۺیکۺازعلتۺیک

۔ںیہنۺتیثیحۺوکیئۺرہلۺےکۺاس ےنمۺڑبےۺےسۺڑبےۺانگوہںۺیک

ۺےریمۺی،رفامدۺرفغمتۺےسیکۺیپۺےنۺریم!ۺاهللاجرکۺوپےھچۺاگۺاےۺاۺتنجۺںیمۺانگہۺاگرۺادیمۺاکی

ۺازعلتۺا راشدۺرفام ںیۺهللاہۺاگرۺوہں۔ۺاوتۺڑباۺانگۺےہ،ۺںیمۺںیہنۺوپیجنۺوکیئۺاپسۺوتۺاامعؽۺیک بسےگ،ۺانالقئ!ۺارگۺوتۺۺر

ں،ۺؤاہھتۺ،ۺاپۺےےکۺایدرۺریتۺ،ۺامںۺےکۺٹیپا ایۺےھجتۺدیپۺےنۺیہۺاھتۺ۔ۺںیمۺوتۺلالفۺںیہنۺھجمۺےسۺلالفۺاھت،ۺںیم

وہں۔ۺارگۺوتےنۺۺیہۺالصۺاخقلۺوتۺںیمۺ،یھتۺہعیذرۺکیاکۺاۺاشیدیپۺیامںۺوتۺریتۺای،،ۺانکۺاورۺوپراۺمسجۺداناھکن،ۺاکؿ

ااکحؾۺوکۺئاجہنۺالاتۺۺےرکاتۺاھت،ریمۺےسۺرورگداینۺوتیںاۺیذ رکۺےسۺتلفغۺرباتتۺاھت،ۺریمۺےاھت،ۺریمۺایےھجمۺالھبد

راتۺرکوٹۺدبےتلۺوتقۺۺکیوھبالۺ۔ۺاۺا،ۺےھجتۺںیہنوہۺوتقۺھجتۺےسۺلالفۺںیہنۺیھبۺوتۺاخقلۺوہں،ۺیسکۺاھت۔ۺوتۺںیم

ل ’’وجۺوتۺےنۺاہکۺاھتۺ ف اغ

م ان … ےہۺیرفغمتۺرکدۺیےنۺریتۺدبوتلۺںیمۺیکۺایسۺ‘‘ألل

ب …الل

ےہۺیڑلۺرہۺاسسنۺوجارہۺیکۺیکۺاملسمؿ

ان ’’زابؿۺےسۺارگۺۺےہ،ۺاپۺیکۺیڑلۺرہۺاسسنۺوجارہۺیکۺیکۺاملسمؿبمد ’’،‘‘الل

،‘‘لل أل

ب ’’اینۺاقمئۺرںیہۺےکۺےیلۺوجارہاتۺہشیمہۺہیالکنۺوتۺ‘‘ الل اک

دنفۺرکدوۺوتۺۺںیمۺےکۺوجارہاتۺارگۺیٹمۺےگ۔ۺد

۔ۺدرتخۺگلۺایگۺکیاۺوتۺتنجۺںیمۺلکنۺایگۺهللاۺؿزابؿۺےسۺاحبسۺارگۺاپۺیکۺےگۺنکیلۺھچکۺرعہصۺدعبۺمتخۺوہاج ںی

ۺاپچنۺوسۺاسؽۺکتۺزیتۺہیسجۺاکۺاسس ؎ وہاگۺۺاتفرۺوھگڑےۺےکۺدوڑےنۺےسۺمتخۺںیہنر

یوموس لخن ۺ ےہۺ اسسنۺ رہۺ ریتی

یڑل اسسنۺےہۺوجارہۺیک رہۺ ریتی

وتہبۺتلیضف

ب ا ’’ االسلؾۺرفامےتۺںیہۺہیلعۺ۔ۺیبنںیدقرۺرکۺےہ،ۺاسۺیکۺیےنۺوجۺتلہمۺدۺهللان ائب من الذ لت

ب ل ‘‘ تاب ی الذ ’’ےہۺۺےہۺسجۺاکۺینعم‘ افلۺالؾ’رۺاسۺرپۺا مۺافلعۺےہۺاو‘‘ التائب‘‘ ’’کمن ل ذن

رفس ۺربامۺےکۺوفلماظت

55

مہۺبسۺوکۺ رثتۺےسۺاافغتسرۺۺاعتیلۺهللا۔ۺاۺ ایںیہنۺاسۺےنۺانگہۺیہۺایوگۺاورۺسجۺےنۺوتہبۺیکۺسجۺےنۺوتہبۺیک

اطعۺرفام ے۔ۺوتقیفۺڑپےنھۺاورۺوتہبۺرکےنۺیک

یتمعن ۺدخاوید‘‘ احتلۺیکۺرسمت’’

اینۺرفامایےلمۺوتۺاتسنہۺرکسمااتۺےہۺاورۺمغۺےلمۺوتۺرواتۺۺوخیشۺ؛ںیہۺوہیتۺدوۺاحںیتلۺےکۺایدرۺا اسنؿۺیکۺہۺد

رھپۺروےنۺواےل۔ۺےنسنہۺواےلۺۺایوتۺےنسنہۺواےلۺوہےگنۺۺای ےہۺاورۺارختۺںیمۺریتہۺاحتلۺدبیتلۺہی راتہۺےہ۔ۺنکیل

ےگ۔ۺروےتۺرںیہۺہۺروےنۺواےلۺہشیمہےگۺبجۺےتسنہۺرںیہۺےکۺےیلۺہشیمہ

۔اشلمۺرکدے،ۺانیمۺےنسنہۺواولںۺںیمۺہشیمہۺںیمہۺهللاہۺا ایروےتۺوہ ےۺرفامۺرھپ

یزارۺ وۺہیاہللۺےکۺوضحرۺرگۺیکاہمرجۺیکمۺهللادمادۺاۺاحیجۺرضحت

رمہبتۺۺکیےنۺاۺۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺاصبحۺاہمرجۺیکمۺهللادمادۺاۺارعلبۺوامجعلۺرضحتۺاحیجۺہۺخیشۺرفامای

ۺرۃمحۺیراتۺروےتۺرےہ۔ۺرضحتۺاھتونۺیرسۺرھکۺرکۺاسرۺاورۺدوۺرتعکۺڑپےنھۺےکۺدعبۺدجسےۺںیمۺ،وطاػۺ ای

رعشۺڑپےتھۺۺہی ہاتٹھپۺاجراہۺاھتۺرگمۺاپۺےھتۺۺوہجۺےسۺہجیلکۺہۺمہۺولوگںۺاکۺاؿۺےکۺروےنۺیکۺرفامےتۺںیہۺاہللۺہیلع

؎ اجرےہۺےھتۺاورۺروےتۺاجرےہۺےھت

دنبہۺراۺروساۺنکمۺںیدخاۺاۺاے

نکمۺاۺدیپۺ نمۺرسۺنمۺرگدبؾ

یرسااپۺزجعۺوۺا اسکنریکمۺاصبحۺاہمرجۺهللادمادۺاۺاحیجۺرضحت

یلۺا ےنتساولعلؾۺد ۺہۺابین ۺهللاۺڑبےۺو

ارس،ۺبطقۺااعلملۺۺیاالالسؾۺرضحتۺومالانۺدمحمۺاق مۺانونوتۺۃجحۺویدنبد

دیشساؿۺۺتایصخشۺیسیجۺهللارمہمحۺاۺیاھتونۺاالتمۺرضحتۺومالانۺارشػۺیلعۺاورۺمیکحۺادمحۺوگنگیہۺرضحتۺومالانۺر

ےکۺاکومںۺۺاورۺالھبیئۺیاعملۺےہ۔ۺزجعۺوۺا اسکنرۺہیاکۺۺاریوزۺہیرگۺںیمۺۺدرابر ۺایہلااھٹےنۺواےلۺےھت،ۺرگمۺںوجایتۺیک

ۺوخدۺاچدرۺےکۺےیلۺدینیسلجم ۺذ رکۺدقعنمۺرکےتۺوتۺرمۺاعملۺاھتۺہۺبجۺیھبکۺہیرحصۺاکۺۺںیم اھچبےتۺےھت،ۺۺںیذبات

وفراۺۺااتۺوتۺےکۺےیلۺتعیبۺرگۺوکیئاتھجمسۺوہں۔ۺاۺہعیاجنتۺاکۺذرۺاینپۺیہیہۺۺایےکۺا اسفتسرۺ)وپ ےنھچ(ۺرپۺرفامۺیسک

رفغمتۺوہاج ے۔ۺیوہجۺےسۺریمۺایسۺدیرفامےتۺہۺاشۺتعیب

اجریۺےہ(ۺ(

رفس ۺربامۺےکۺوفلماظت

56

رت

الصۺیکۺرقابین

ۺرقابینۺیکۺهللارقابؿۺرکےکۺاۺراہۺںیمۺیکۺهللاسجۺاکۺدصقمۺاانپۺامؽۺا،ےسۺاالسؾۺاکۺاعشرۺریہیہۺؽۺروزۺاو

ےسۺوہاۺۺرقابینۺاسۺمیظعۺاالسلؾۺیکۺہیلعۺرۺرضحتۺاربامیہااثملؽۺوہظۺاکۺدیقفۺاسۺرقابین۔احلصۺرکانۺےہۺیوخونشد

اتمعۺوکۺدخاۺۺنیرتۺزی۔ۺاےنپۺزعیھتۺابینرقۺہکلبۺروحۺاورۺدؽۺیکۺہنۺیھتۺرقابینۺضحمۺوخؿۺاورۺوگتشۺیکۺایوجۺرصػۺامؽۺ

ۺمیلستۺہیاکۺےبۺاثمؽۺرظنمۺاھت۔ۺۺاورۺاکلمۺدنبیگۺتیااطتع،ۺوبعدۺدخاۺیکۺ۔ہییھتۺرقابینۺیکۺےنیرکدۺےکۺاس ےنمۺشیپ

۔لمۺیتکسۺںیہنۺالھبیئۺاورۺارختۺیکۺایئوشیپۺیکۺداینۺوۺراضۺاورۺربصۺوۺرکشۺاکۺوہۺااحتمؿۺاھتۺسجۺوکۺوپراۺےیکۺریغب

ہنۺاھتۺہکلبۺدخاۺےکۺۺ انرکدۺوکۺرنیگنۺےکۺوخؿۺےسۺزنیمۺابپۺاکۺاےنپۺاولکےتۺےٹیبۺکیضحمۺاۺرقابینۺہی

اورۺدخاۺےکۺمکحۺےکۺاس ےنمۺاےنپۺرہۺۺیھتۺرقابینۺاس ےنمۺاےنپۺامتؾۺذجابت،ۺوخاوشہں،ۺانمتؤںۺاورۺارزوؤںۺیک

سکعۺاورۺۺیشقنۺاکۺاظرہۺاسۺایدروینۺینرقابۺیاظرہۺاورۺاجونرۺیک،اھتۺۺ انوکۺدعموؾۺرکدۺمسقۺےکۺارادےۺاورۺرمیض

اورۺۺرکےتۺںیہۺاملسمؿۺرہۺاسؽۺرقابینۺرےنھکۺےکۺےیلۺاالسؾۺوکۺابیقۺاکۺلظ ۺلاجزۺاھت۔ۺاسۺاعشر ۺتقیقحۺاسۺوخردیش

ےگ۔ۺرکےتۺرںیہۺتماتایق

ےکۺاضفلئۺرقابین

وکۺوخبۺوماٹۺرکو۔ۺۺںرقابوینۺوتۺاینپۺوہںۺیگۺایںوسارۺیرصاطۺرپۺاہمترۺلپ ۺںرقاباینۺی:اہمتر۱ربمنۺۺثیدحۺرتہمج

)انبۺامہج(

وۺاہلۺوملسۺۺہیلعۺهللاۺااقۺیلصۺےہۺریمۺہنعۺرفامےتۺںیہۺاعتیلۺهللاۺنبۺارمقۺریضۺدی:ۺرضحتۺز۲ربمنۺۺثیدحۺرتہمج

ےشۺےہ؟اپۺۺ ایۺرقابین(!واہلۺوملسۺہیلعۺهللاۺیلصۺهللا)اۺایروسؽہۺۺارلوضاؿۺےنۺوساؽۺ ایۺہبۺرکاؾۺا مہیےسۺاحص

ۺےہ۔ۺاحصہبۺرکاؾۺےنۺتنسۺاالسلؾۺیکۺہیلعۺاربامیہۺرضحتاہمترےۺابپۺۺہی ایواہلۺوملسۺےنۺاراشدۺرفامۺہیلعۺهللاۺیلص

واہلۺوملسۺۺہیلعۺهللاۺےلمۺاگ؟ۺاپۺیلصۺ ایۺںیمہےسۺۺاسۺرقابینۺ(!واہلۺوملسۺہیلعۺهللاۺیلصۺهللا)اۺایروسؽرعضۺ ای

ہیلعۺهللاۺیلصۺهللا)روسؽۺاۺای ارلوضاؿۺےنۺرعضۺ ایۺ۔ۺاحصہبۺرکاؾۺا مہییکینۺکیرہۺابؽۺےکۺوعضۺاۺایرفامۺدےنۺاراش

داتمۺرباکمہتدیسۺنیسحۺاصبحۺ ومالانۺ

رقابینۺےکۺاقتےض

اقمالتاضمنیمۺو

57

وملسۺےنۺاراشدۺۺہیلعۺهللاۺ(ۺاپۺیلصوہےتۺںیہۺایدہےکۺابؽۺزۺےھوہۺوتۺ)ویکںۺہۺڈنیمۺاھارگۺڈنیمۺ(!وۺاہلۺوملس

۔ۺ)انبۺامہج(ےلمۺیگۺیکینۺکیرہۺابؽۺےکۺوعضۺاۺیھبۺبتۺای:رفام

ۺاکانئت،ۺرخف ۺوموجداتۺۺںیہۺاہنعۺرفامیتۺاعتیلۺهللاۺریضۺہقی:ۺرضحتۺاعہشئۺدص۳ربمنۺۺثیدحۺرتہمج ہۺاتدجار

ۺاعاشیلۺہیلعۺهللاۺیلص لمعۺۺدیہبسۺےسۺدنسپۺںیمۺذواہجحلۺےکۺدؿۺابراگہ ۺایہلۺںیدوس’’ےہۺہۺۺؿواہلۺوملسۺاکۺرفامؿ

ۺاکۺۺاورۺرھکوںۺتیمسۺںوگنیسۺاکۺاجونرۺاےنپۺےکۺدؿۺرقابینۺتمےبۺکشۺایقۺ۔رکانۺےہۺینرقاب ا ےۺاگ،اجونر

ےسۺوخشۺۺرقابینۺاینپۺےہ،ۺوتۺںیہمتۺرہجۺاحلصۺرکاتیلدےکۺاہںۺدنلبۺۺاعتیلۺهللاۺرپۺرگےنۺےسۺےلہپۺیہۺوخؿۺزنیم

(یامہج،ۺرتذمۺ)انب۔ۺوہانۺاچےیہ

قیرشتۺیبکت

ےکۺمکحۺےسۺذحبۺۺهللاالسلؾۺوکۺاۺہیلعۺرضحتۺاامسلیعۺاالسلؾۺاےنپۺالڈےلۺےٹیب ہیلعۺرضحتۺاربامیہۺبج

)دبؽ(ۺےلۺرکۺےچنہپۺاسۺوتقۺۺہیاالسلؾۺاہللۺےکۺمکحۺےسۺتنجۺےسۺاؿۺاکۺدفۺہیلعۺرکرےہۺےھتۺوتۺرضحتۺربجلیئ

ےنۺبجۺرضحتۺۺاالسلؾ ہیلعۺرضحتۺاربامیہۺالل اکب ، الل اکباالسلؾۺےنۺڑپاھۺۺہیلعۺرضحتۺربجلیئ

ۺہیاالسلؾۺےنۺبجۺدفۺہیلعۺرضحتۺاامسلیعۺ ال الل والل اکبل ال :وتۺوبؽۺاےھٹۺاھکیاالسلؾۺوکۺدۺہیلعۺلیئربج

الل اکب ولل المد:االسلؾۺوبؽۺاےھٹۺہیلعۺوتۺرضحتۺاامسلیعۺاھکیاجؿۺوکۺالستمۺدۺاورۺاینپۺاھکیوکۺذحبۺدشہۺد

رصعۺکتۺرہۺاملسمؿۺرمدۺاورۺوعرتۺرپۺۺۺیک؍ۺذواہجحل۱۳رجفۺےسۺےلۺرکۺۺ؍ۺذواہجحلۺیک۹ قیرشتۺیبکتۺہی

،ۺوخاہۺئاہنۺامنزۺڑپںیھابرۺڑپانھۺبحتسمۺےہۺاورۺنیترمہبتۺڑپانھۺوابجۺۺکیےکۺدعبۺاۺےنرفضۺامنزۺاکۺالسؾۺریھپ

ۺ۔ۺسجۺصخشۺیکڑپںیھۺقیرشتۺیبکت ۺرابۺنیتےکۺدعبۺدنلبۺاوازۺےسۺۺےنالسؾۺریھپۺںی،ابامجتعۺامنزۺاداۺرکۺای

۔ڑپںیھۺقیرشتۺےکۺدعبۺیبکت ۺےنوہںۺوہۺالسؾۺریھپۺرہۺیئگۺامجتعۺےسۺھچکۺرںیتعک

ومالانۺدیسۺنیسحۺاصبحۺےکۺزندکیۺدرتسۺانبئۺانمظۺارشػۺادملارسۺ)ۺوجۺاہیئۺالٹیئۺےہۺوہۺہلئسمۺ

(اورۺومضمؿۺیھبۺومالانۺنیسحۺاصبحۺاکۺںیہنۺےہ۔ںیہنۺےہۺہکلبۺدبتعۺےہۺاسۺیکۺاالصحۺیکۺاج ے۔

زگارش رضوری

ۺ۔ۺامتؾۺاملسمؿۺرمدوںۺوکۺاچےیہرھپۺاہتسہۺڑپےتھۺںیہۺای ڑپےتھۺںیہنۺقیرشتۺوتۺیبکتۺایےسۺولگۺۺتہب

۔ڑپںیھۺاہتسہۺاوازۺںیمۺاورۺوعرںیتۺرضورۺدنلبۺاوازۺےسۺڑپںیھۺقیرشتۺہۺیبکت

؟ےہۺیتیقبسۺدۺ ایۺرقابین

ۺیہیابعدتۺاکۺاسراۺہفسلفۺۺیکۺرقابین۔ےہۺںیمۺرقابینۺزیچۺیہی ںیہۺےکۺینعمۺہۺرقابینۺےہ،ۺاسۺےیلۺ

ۺےہ،ۺاورۺظفلۺرقابؿۺرقبۺےسۺالکنۺےہۺوتۺالکنرقابؿۺےسۺۺاورۺظفلۺرقابینۺ،زیچۺاکۺرقتبۺاحلصۺرکےنۺیکۺاہللۺاعتیل

ۺےکۺاسرےۺلمعۺںیمۺاورۺرقابینۺ ے،اجۺاکۺرقتبۺاحلصۺ ایۺسجۺےسۺاہللۺاعتیلۺرقابؿۺاکۺبلطمۺےہۺہۺوہۺزیچ

رقابینۺےکۺاقتےض

58

رت

التشۺۺاورۺںیتحلصمۺںیتمکحۺاھت،ۺاسۺےکۺدعبۺہنۺاسۺںیمۺایگۺایاھکسۺےہۺوجۺجحۺےکۺلمعۺںیمۺایگۺایقبسۺاھکسۺویہۺیھب

ےہۺہۺۺہیومنمۺاکۺاکؾۺۺکیوچںۺاراۺرکےنۺاکۺومعقۺےہ،ۺہکلبۺاۺراتہۺےہۺاورۺہنۺاسۺںیمۺومعقۺابیقۺرکےنۺاکۺوکیئ

اابتعۺرکے۔ۺااج ےۺوتۺاانپۺرساکھجدےۺاورۺاسۺمکحۺیکۺمکحرطػۺےسۺۺیکۺاعتیلۺهللا

راتھکۺےہۺرپۺوفتیقۺاکۺمکحۺرہۺزیچۺاہلل

ۺہیےہ،ۺۺداینبۺےکۺلمعۺیکۺرقابینۺوپراۺواہعقۺوجۺدرتقیقحۺہیۺاسۺےیلۺاتبراہۺےہۺہۺرقابینۺہیؽۺےسۺروزۺاو

رپۺۺمکحۺرہۺزیچاکۺ وہۺہۺاہللۺاعتیلۺاملعۺاورۺرعمتفۺدیپۺہیااسحسۺۺہی ےہۺاتہۺااسنونںۺےکۺدؽۺںیمۺیئگۺرشوعۺیک

وھگڑےۺدوڑاےنۺاکۺومعقۺۺےہ،ۺاورۺبجۺمکحۺااج ےۺوتۺرھپۺیلقعۺاابتعۺاکۺانؾۺدرتقیقحۺنیراتھکۺےہ،ۺاورۺدۺوفتیق

اج ے۔ۺیکۺیئاجاورۺہکلبۺمکحۺیکۺ،التشۺرکےنۺاکۺومعقۺںیہنۺاورۺںیتحلصمۺںیتمکحۺ،ںیہن

یکۺتمکحۺالتشۺںیہنۺاالسلؾۺےنۺیلقعۺہیلعۺاربامیہۺرضحت

تمکحۺۺرہۺمکحۺںیمےکۺۺاعتیلۺهللاےہۺہۺاۺہیےہۺوہۺۺوہیئۺیلیھپۺوجۺرمگایہۺامہرےۺاعمرشےۺںیمۺاج

ۺےہۺہۺارگۺیلقعۺہیےہ؟ۺاسۺاکۺبلطمۺۺافدئہۺ ایۺےہ؟ۺاورۺاسۺاکۺیلقعۺتمکحۺاورۺتحلصمۺ ایۺالتشۺرکوۺہۺاسۺیک

اسۺاکۺانؾۺۺےہ؟ۺ ایۺنیدۺوکیئۺہیےگ،ۺۺںیرکۺا ےۺاگۺوتۺںیہنۺےگ،ۺاورۺارگۺافدئہۺرظنۺںیہنۺںیافدئہۺرظنۺا ےۺاگۺوتۺرک

ۺرضحتۺاامسلیعۺاورۺوجۺاؿۺےکۺےٹیبۺایاالسلؾۺےنۺرکےکۺداھکۺہیلعۺاربامیہاابتعۺےہ؟ۺاابتعۺوتۺوہۺےہۺوجۺرضحتۺ

ۺیاسۺوکۺاجرۺکتۺےکۺےیلۺتمہۺایقۺایلمعۺاانتۺدنسپۺاۺہیوکۺاؿۺاکۺۺاعتیلۺهللاورۺاۺایاالسلؾۺےنۺرکےکۺداھکۺہیلع

ہۺایہچۺرفامںۺ۔ۺانچایرکد

و نا علک ف یہ تر

فت) ین خر ال (108 :الص

ۺ،رکےنۺاجرےہۺںیہۺوجۺمہۺرقابینۺہی ای،لقنۺااترےنۺاکۺاپدنبۺرکدۺۺےنۺاےنۺواےلۺبسۺولوگںۺوکۺاسۺلمعۺیکمہۺینعی

لقنۺ۔ےہۺلقنۺااترینۺیکۺااشلؿۺرقابینۺاسۺمیظعۺاالسلؾۺیکۺہیلعۺاالسلؾۺاورۺرضحتۺاامسلیعۺہیلعۺرضحتۺاربامیہ

ۺاوہنںۺےنۺوکیئۺ،مخۺ ایۺںۺےنۺرسمیلستاوہنۺاےگےکۺمکحۺےکۺۺاعتیلۺهللاۺےہۺہۺےسیجۺہی الصۺتقیقحۺااترےنۺیک

ابۺۺای،ےکۺمکحۺےکۺاےگۺرساکھجدۺاعتیلۺهللاورۺاۺیکۺتمکحۺاورۺتحلصمۺبلطۺںیہنۺاورۺوکیئۺامیگنۺںیہنۺدلیلۺیلقع

ےہ۔وصقمدۺ انقبسۺدۺیہیابعدتۺےسۺۺیکۺرقابینۺ۔وکۺاسۺےکۺاطمقبۺڈاھانلۺےہۺزیدیگۺاینپۺیھبۺںیمہ

ےہ؟ۺہعیاکۺذرۺابتیہۺاعمیشۺرقابینۺ ای

ےکۺابلکلۺربالخػۺےنہکۺواےلۺۺاجۺایسۺیھتۺوابجۺرفامیئۺرقابینۺہیےنۺۺاعتیلۺهللادصقمۺےکۺتحتۺاۺسج

رقابینۺےکۺاقتےض

59

ۺوخؿۺیکۺےہ،ۺالوھکںۺروہیپۺیئگۺی(ۺوخاہۺوخماہۺرھکۺدهللاےہ؟ۺ)اعمذۺاۺ ایۺرقابینۺہیہۺاصبح!ۺۺہہکۺرےہۺںیہۺہی

ۺںاورۺالفںۺالفۺمکۺوہاجےتۺںیہۺاجونرۺاابتعرۺےسۺاصقنؿۺدہۺےہ،ۺےنتکۺہہبۺاجاتۺےہۺاورۺاعمیشۺںیمۺںانویلۺلکشۺںیم

ۺاصقنؿۺوہےتۺںیہۺاعمیش ۺرقابینہوریغۺ وجۺۺ،ںیہۺبیہۺوہۺولگۺوجۺرغۺرکانۺاچےیہۺہیرکےنۺےکۺئاج ےۺۺ۔ۺذہلا

ۺایوکۺدےۺدۺبیاسۺرغۺرکےنۺےکۺئاج ےۺارگۺوہۺروہیپۺرکےکۺوگتشۺمیسقتۺرقابینۺ،وھبکۺےسۺالبلبرےہۺںیہ

وتۺرصػۺۺاجراہۺےہۺہۺےلہپۺزامےنۺںیمۺ رثتۺےسۺ ایۺاینتۺرپوڈنگیپہ ہی وہاج ے،ۺیرضورتۺوپرۺاج ےۺوتۺاسۺیک

اجاتۺوہ،ۺسجۺۺدؿۺاخیلۺوکیئۺیہۺدیےہۺہۺاشۺاحتلۺوہیئگۺہیابۺۺاتہکۺاھت،ۺنکیلۺابںیتۺہیوصخمصۺہقلحۺاھت،ۺوجۺۺکیا

ارگۺۺاذہلۺ،ںیہۺبیتہبۺےسۺولگۺرغۺںیمۺزیوںوہںۺہۺامہرےۺزعۺابتۺہنۺوپھچۺےتیلۺہیمکۺازۺمکۺدوۺاچرۺارفادۺۺںیم

رحجۺےہ؟ۺ ایۺوتۺاسۺںیمۺںیاورۺوہۺرمقۺاؿۺوکۺدےۺدۺںیہنۺرکۺمہۺولگۺرقابین

الصۺروحۺیکۺرقابین

وسےچۺہۺۺہیصخشۺۺلحمۺوہاتۺےہۺالثمۺوکیئۺکیومعقۺاورۺاۺکیےہۺہۺرہۺابعدتۺاکۺاۺہیدرالصۺۺابت

ۺیکۺبیوہاتکس،ۺرغۺاداۺںیہنۺہضیدمدۺرکدوںۺوتۺاسۺےسۺامنزۺاکۺرفۺیکۺبیامنزۺہنۺڑپوھںۺاورۺاسۺےکۺئاج ےۺرغۺںیم

۔وۺوابجۺںیہۺضہگجۺرفۺوہۺاینپۺوجۺدورسےۺرفاضئۺںیہۺہگجۺےہۺنکیلۺدمدۺرکےنۺاکۺارجووثابۺاینپ

اکۺۺدباحیلۺاعمیشۺہیلقعۺےکۺالخػۺےہۺاورۺۺہیےہۺہۺۺایگۺ ایۺہوجۺرپوڈنگیپۺہیےکۺالخػۺۺرقابینۺاور

ۺےکۺاسرےۺےفسلفۺاورۺاسۺیکۺرقابینۺدرتقیقحۺہی ےہۺوجازۺںیہنۺاابتعرۺےسۺاسۺاکۺوکیئۺببسۺےہ،ۺاورۺاعمیش

اراہۺوہۺۺلقعۺاورۺھجمسۺںیمۺریاکؾۺاہمتۺہیےہۺہۺۺیئگۺیکۺاسۺےیلۺوتۺرشوعۺیہۺرقابین! ےہ،ۺارےۺاھبیئۺیفنۺروحۺیک

اسۺرپۺلمعۺرکےکۺۺےہ،ۺمہۺوجۺںیہکۺایہۺمہۺےنۺاسۺےکۺرکےنۺاکۺمکحۺدۺاکؾۺرکو،ۺاسۺےیلۺہیہنۺاراہۺوہۺرھپۺیھبۺای

اسۺوتقۺکتۺۺ،وہاجیتۺںیہنۺاروھک!ۺبجۺکتۺااسنؿۺےکۺایدرۺاابتعۺدیپۺایدالصۺروحۺےہ،ۺۺیکۺرقابینۺہی۔ؤداھک

وہیئۺاجۺااسنونںۺےکۺایدرۺیلیھپۺایںابتہۺاکرۺےنتجۺہاظمل،ۺینتجۺں،دبونعااینۺنبۺاتکس،ۺینتجۺااسنؿۺااسنؿۺںیہن

ۺ اتلچۺےہۺلقعۺےکۺےھچیپۺااسنؿۺاینپۺ،ںیہۺوہیئۺوہجۺےسۺیلیھپۺوکۺرفاومشۺرکےنۺیکۺداسۺاینبۺوہۺدرتقیقحۺںیہ

اتلچ۔ۺرطػۺںیہنۺاابتعۺیکۺےکۺمکحۺیکۺاعتیلۺهللا

ابعدتۺںیہنۺدؿۺےکۺدعبۺرقابینۺنیت

ۺنکیلۺاداۺرکںیلۺابعداتۺسجۺوتقۺاچںیہۺیلفنۺرگیےہۺہۺدۺہیرطػۺۺیاورۺدورس،ےہۺہیرطػۺوتۺۺاکی

دؿۺےکۺۺدؿۺکتۺابعدتۺےہۺاورۺنیتۺرصػۺنیتۺہی انریھپۺیہۺےلگۺرپۺرھچۺایاھکسدۺہیےنۺۺاعتیلۺهللاےکۺایدرۺاۺرقابین

راھک،ۺہکلبۺبجۺمہۺۺھچکۺںیہنۺںیمۺلمعہۺاسۺۺاتبےنۺےکۺےیلۺں؟ہیویکۺ،ابعدتۺںیہنۺرکوۺےگۺوتۺوکیئۺدعبۺارگۺرقابین

رقابینۺےکۺاقتےض

60

رت

ۺھجمسۺںیمۺیہتکنۺامہرۺہیاکشۺۺ۔ےہۺرکوۺاسۺوتقۺابعدتۺےہۺاورۺاسۺےکۺالعوہۺابعدتۺںیہنۺہۺرقابینۺایےنۺہہکۺد

ۺاابتعۺاکۺانؾۺےہ،ۺسجۺزیچۺنیےہۺہۺدۺہیاکۺاسراۺہتکنۺاورۺوحمرۺۺنیمہفۺاحلصۺوہاج ے،ۺدۺحیحصۺیکۺنیاسرےۺدااج ےۺوتۺ

اسۺرپۺلمعۺہنۺرکو۔ۺایاۺےہ،ۺوہۺامون،ۺاورۺاسۺرپۺلمعۺرکو،ۺاورۺاہجںۺمکحۺںیہنۺاکۺمکحۺاایگۺیلابترکۺوۺاعتۺهللاۺںیم

رفؼۺاورۺدبتعۺںیمۺتنس

ارجوۺوثابۺےہۺاورۺدبتعۺۺاورۺرفؼۺےہۺہۺتنسۺابثع ۺزاایتمۺیہی یھبۺؿۺےکۺدرایماورۺتنسۺدبتع

دوساںۺۺ،رکایلۺہۺاصبح!ۺارگۺمہۺےنۺہجیتۺولگۺےتھجمسۺںیہۺ،ںیہنۺتمیقۺوکیئۺاہیںےکۺۺابترکۺوۺاعتیلۺهللاۺیک

ۺاکؾۺرکایل وتۺمہۺےنۺوکؿۺرکایلۺاںاچوسیل،رکایل ۺاک ۺہۺولگۺعمجۺہیہکلبۺۺ،اسۺانگہ وہ ے،اوہنںۺےنۺرقاؿۺۺوہا

ارےۺۺ؟ابتۺوہیئۺیکۺرخایبۺ ایۺابتۺےہ،اورۺاسۺںیمۺابعدتۺیکۺیڑپانھۺوتۺڑبۺفیڑپاھۺاورۺرقاؿۺرشۺفیرش

وملسۺےکۺاتب ےۺۺہیلعۺهللاۺےکۺروسؽۺیلصۺاعتیلۺهللاورۺاۺاعتیلۺهللاۺفی،ہۺرقاؿۺرشۺوہیئۺہی رخایبۺ!ۺاسۺںیماھبیئ

ۺاعتیلۺهللاوثابۺےہۺبجۺوہۺاڑپانھۺاسۺوتقۺابثعۺارجۺوۺۺفیڑپاھ،ۺرقاؿۺرشۺےکۺاطمقبۺںیہنۺ ےقوہ ےۺرط

ےکۺاطمقبۺوہ،ۺارگۺاسۺےکۺالخػۺوہۺوتۺۺ ےقوملسۺےکۺاتب ےۺوہ ےۺرطۺہیلعۺهللاۺےکۺروسؽۺیلصۺاعتیلۺهللاورا

۔ۺارجۺوۺوثابۺںیہنۺوکیئۺاسۺںیم

اابتعۺاکۺومنہنۺوہانۺاچےیہۺزیدیگۺوپری

ےکۺروسؽۺۺهللاورۺااۺهللاوہۺوہۺاۺوکۺدلخۺہنۺوہ،ۺوجۺلمعۺیھبۺزیوجتۺاکۺالخہصۺہۺاینپۺنیےہۺاسرےۺدۺہی

ۺدبوتعںۺیکۺیوہاج ےۺوتۺاسرۺابتۺذنہۺنیشنۺہیےکۺاطمقبۺوہ،ۺارگۺۺ ےقوملسۺےکۺاتب ےۺوہ ےۺرطۺہیلعۺهللاۺیلص

ےہۺہۺامہرےۺۺہیابتۺدرالصۺۺ۔ےہۺیئگۺرشوعۺیکۺرقابینۺوکۺاھکسےنۺےکۺےیلۺتقیقحۺڑجٹکۺاج ےۺاورۺایس

ۺوکۺاتزہۺ ایۺرکےتۺوتقۺذراۺاسۺاسۺتقیقحۺ،ۺرقابینےہۺاجیتیکۺےکۺاعملۺںیمۺتلفغۺاورۺےبۺوتیہجۺکیاۺرہۺزیچۺاہیں

ۺوہین ےکۺمکحۺےکۺاتعبۺلجۺالجہل ۺهللاۺزیدیگۺیوپرۺیےہۺہۺامہرۺقبسۺاھکسۺریہۺہی درتقیقحۺرقابینۺہیاج ےۺہۺ

ہنۺۺایۺۺا ےۺۺلقعۺںیمۺیہنۺا ے،ۺامہرۺایا ےۺۺھجمسۺںیمۺیاچےہۺامہرۺےیہ،اابتعۺاکۺومنہنۺوہانۺاچۺزیدیگۺیاورۺوپرۺاچےیہ

ۺاعتیلۺهللاےہۺ۔اۺہیاکۺاسراۺہفسلفۺۺسب!ۺاسۺرقابینۺ،ےکۺمکحۺےکۺاےگۺرساکھجانۺاچےیہۺاعتیلۺهللاۺا ے،ۺرہۺاحتلۺںیم

۔،انیمرباکتۺاطعۺرفام ےۺاطعۺرفام ےۺاورۺاسۺیکۺوتقیفۺیھبۺرتمحۺےسۺاسۺےفسلفۺوکۺےنھجمسۺیکۺاینپ

راۺشیوخۺۂیوتبامۺرپسدؾ

ۺاۺاعۺاکۺذجہبۺدیپاابتۺاجراہۺےہۺاتہۺدؽۺںیمۺ ایۺبسۺاسۺےیلۺہی ۺاور ےکۺۺاعتیلۺهللاورۺاۺاعتیلۺهللاوہ،

:ایرفامۺںیمۺمیرکۺہۺرقاؿ ۺاوہ،ۺاسیجۺوملسۺےکۺمکحۺےکۺاےگۺرساکھجےنۺاکۺذجہبۺدیپۺہیلعۺهللاۺروسؽۺیلص

رقابینۺےکۺاقتےض

61

من وماو لم من و

و اذا قض ۃ کان لم

ہول

و ر

ا الل

ام

ن ان یک

ال

ۃ لھ ہ ی

(63 :الحزاب)من ام

ۺیئوکۺومنمۺوعرتۺےکۺےیلۺایومنمۺرمدۺۺوملسۺیسکۺہیلعۺهللاۺاکۺروسؽۺیلصۺهللاۺایهللاۺبج

؎ ۔ۺۺراتہۺںیہنۺراایتخۺرکدےۺوتۺاسۺےکۺدعبۺاسۺےکۺاپسۺوکیئۺہلصیف

را شیۺوخ ۂیام وتب دؾۺرپس

را شیب وۺ مکۺ اسحبۺ داین وت

ۺاینپۺاعتیلۺهللاطعۺرفام ےۺاورۺاۺوتقیفۺوکۺےنھجمسۺیکۺرتمحۺےسۺاسۺتقیقحۺاینپۺاعتیلۺهللاۺ۔ےہۺہیاکۺاسراۺہفسلفۺۺنیدۺوت

اطعۺرفام ے۔ۺاورۺاسۺاکۺارجۺاطعۺرفام ےۺاورۺاسۺےکۺایدرۺےنتجۺۺوتقیفۺرکےنۺیکۺرتمحۺےسۺتنسۺےکۺاطمقبۺرقابین

رےنھکۺۺایداسۺقبسۺوکۺۺںیمۺزیدیگۺاطعۺرفام ےۺاورۺاینپۺںیمہرتمحۺےسۺوہۺبسۺۺاینپۺاعتیلۺهللاۺ،اونارۺوۺرباکتۺںیہ

۔انیمۺ،اطعۺرفام ےۺوتقیفۺزگارےنۺیکۺزیدیگۺاورۺاسۺےکۺاطمقبۺاینپ

ہقیاکۺرطۺرقابین

ہیاورۺۺہلبقۺرخۺاٹل ںیوکۺےکۺاجونرۺۺےہۺہۺےلہپۺرقابینۺہی ہقیےکۺاجونرۺوکۺذحبۺرکےنۺاکۺرتہبۺرطۺینرقاب

:داعۺڑپںیھ

ہت وجہ ان رض حن ی للذ وجموة و ال الس

ک یفافطر

رشم انا من ال

و ما

ی

ک ان صالت و مات یای م و و نس

علم لل رب ال

ی

ک ی ش ل ہلک و ل ل انا و ة ام بذ او

س ال لم م

منک ، ی

م لک و الل

رھپ ا لل ا الل م س ب ک

:داعۺڑپںیھۺہی۔ۺاورۺذحبۺےکۺدعبۺںیہہکۺرکۺاجونرۺوکۺذحبۺرکۺب

الل

م منل ت من حب تقب

ل د و خل یبک کما تقب اھ یلک مم

ی ابر یہماعل

الم الس

(ۃ)وکشم

رقابینۺےکۺاقتےض

62

رت

اہتبلۺذحبۺرکےنۺےکۺوتقۺۺںیہنۺیےہ،ۺزابؿۺےسۺہ انۺرضورۺرصػۺدؽۺےسۺرکانۺاکیفۺتینۺیکۺرقابینۺ:۔ۺہلئسم

ا لل ا الل م س ب ک

ےہ۔ۺیہ انۺرضور ب

ےسۺزیدہۺہچبۺلکنۺۺذحبۺےکۺوتقۺاسۺےکۺٹیپۺای وہایگۺااکۺاجونرۺذحبۺرکےنۺےسۺےلہپۺہچبۺدیپۺارگۺرقابینۺۺ:۔ہلئسم

ۺایلۺدیاکۺاجونرۺرخۺارگۺاسۺےنۺرقابینۺوابجۺیھتۺ)دباعئ(ۺسجۺصخشۺرپۺرقابینۺاچےیہۺ انذحبۺرکدۺوتۺاسۺوکۺیھبۺایا

مۺوہایگ

گ

رقابینۺیرکے۔ۺارگۺدورسۺرقابینۺیہگجۺدورسۺیکۺاسوتۺوابجۺےہۺہۺ رمایگۺایوہایگۺیوچرۺای رھپۺ

اسۺرپۺوابجۺۺرقابینۺاسۺیکۺرکدےۺنکیلۺرقابینۺیھبۺےہۺہۺاسۺیکۺہیےکۺدعبۺالہپۺاجونرۺلمۺاج ےۺوتۺرتہبۺ

ۺاجونرۺےکۺےیلۺوطرۺرپۺاسۺےنۺرقابینۺیلفنۺ،وابجۺہنۺیھتۺےہۺسجۺرپۺےلہپۺےسۺرقابینۺبیصخشۺرغۺہیارگۺۺںیہن

مۺوہایگۺای رھپۺوہۺرمایگۺایلۺدیرخ

گ

ےکۺۺ۔ۺاہںۺارگۺمگۺدشہۺاجونرۺرقابینوابجۺںیہنۺرقابینۺیوتۺاسۺےکۺذہمۺدورسۺ

ؾرکانۺوابجۺےہۺاورۺاۺرقابینۺلمۺاج ےۺوتۺاسۺیکۺدونںۺںیماکۺۺتمیقۺاسۺیکۺایےکۺدعبۺےلمۺوتۺاسۺاجونرۺۺرقابینۺی

)دباعئ(دصہقۺرکانۺوابجۺےہ۔

اکۺوگتشۺرقابین

۔ںیہنۺرکۺاج ے،ۺایدازہۺےسۺمیسقتۺ ایۺہصحۺدارۺوہںۺوتۺوگتشۺوزؿۺرکےکۺمیسقتۺیئکۺونرۺںیمسجۺاج (1

ہصحۺۺکیۺرےھک،ۺاےکۺےیلۺؽہصحۺاےنپۺالہۺوۺایعۺکیےصحۺرکےکۺاۺاکۺوگتشۺنیتۺےہۺہۺرقابینۺہیالضفۺ (2

وہۺوہۺۺایدہز ؽرکےۺاورۺسجۺصخشۺاکۺایعۺمیسقتۺںیمۺہصحۺارقاءۺوۺاسمنیکۺکیرکے،ۺاۺمیسقتۺاةحبۺوۺازعہۺںیم

رھکۺاتکسۺےہ۔ۺامتؾۺوگتشۺوخدۺیھب

اکۺوگتشۺرفوتخۺرکانۺرحاؾۺےہ۔ۺرقابین (3

۔اچےیہۺینیدۺہارجتۺدحیلعۺ،اجزئۺںیہنۺ اناھکؽۺدۺایوگتشۺۺارجتۺںیمۺذحبۺرکےنۺواےلۺیک (4

ہقیاضقۺاکۺرطۺیکۺرقابینۺزگہتشۺاسولںۺیک

اضقۺاکۺۺیکۺرقابینۺرہۺاجےنۺوایلۺۺاسولںۺیکوتۺزگہتشۺرہۺیئگۺرقابینۺاسولںۺیکۺصخشۺےسۺزگہتشۺیئکۺیسکۺارگ

داراالاتفءۺ،اجہعمۺارشػۺادملارسۺ،ۺرکایچۺ

اسملئۺاورۺاؿۺےکۺوجاابت

رفتماقت

63

ۺںیمۺارقاءۺوۺاسمنیکۺتمیقۺےکۺدبےلۺاسۺیکۺرقابینۺےہۺرہۺاسؽۺیکۺرہۺیئگۺرقابینۺےہۺہۺےنتجۺاسولںۺیکۺہی ہقیرط

(۴۸۲:اقحہینۺی )اتفو۔ۺامےگنۺیھبۺاعمیفۺےسۺاسۺانگہۺیکۺاعتیلۺهللادصہقۺرکدےۺاورۺا

ۺہصحۺانیلۺںیمۺہاگ ےۺوریغۺایذحبۺرکانۺۺیرکبۺوجدہۺاسؽۺںیماضقےکۺوطرۺرپۺومۺیکۺرقابینۺاسؽۺیکۺزگہتش

(۴/۲۱۴)ادمادۺاالاکحؾ: ۔درتسۺںیہن

رکےنۺاکۺمکحۺلیےکۺاجونرۺوکۺدبتۺرقابین

(۴/۲1۷)ادمادۺاالاکحؾۺ:ۺ رکاتکسۺےہ۔ۺلیاکاجونرۺدبتۺصخشۺاصبحۺاصنبۺےہۺوتۺوہۺرقابینۺوکیئۺارگ

رطػۺےسۺرقابینۺلابئۺیک

طخۺۺایاسۺےکۺےنہکۺۺرطػۺےسۺریغبۺےہۺاورۺدورسےۺصخشۺےنۺاسۺیکۺوموجدۺںیہنۺاہیںصخشۺۺوکیئ

ۺایااجزتۺۺاسۺیکۺلابئۺاکۺہصحۺریغبۺیسکۺاجونرۺںیمۺاورۺارگۺیسکۺوہیئۺںیہنۺحیحصۺرقابینۺہیوتۺۺیرکدۺےنھکلۺےکۺرقابین

وفؿۺرپۺۺایطخۺھکلۺرکۺوکۺۺادیمۺلابئۺیسکۺرگاہتبلۺاۺ،ہنۺوہیگۺحیحصۺیھبۺرقابینۺوتۺہصحۺداروںۺیکۺرکایلۺزیواکتلۺےکۺوجت

ای ںیہۺدورۺےکۺرہشۺںیمۺےکۺیسکۺایشیءنجۺےکۺڑلےکۺاۺرکےتکسۺںیہۺرطػۺےسۺرقابینۺداندےۺوتۺاسۺیکۺولیک

ۺاج ےۺوتۺاؿۺیکۺیرکدۺرطػۺےسۺرقابینۺیہۺامہرۺںیوفؿۺرکدۺای ںیارگۺوہۺھکلۺدۺالمزؾۺںیہۺںیمۺہکیوۺارمۺویرپ

(۱۵ےکۺاضفلئۺوۺاسملئ:ۺۺابین)رق۔ۺاداۺوہاج ےۺیگۺینرکےنۺےسۺرقابۺرطػۺےسۺرقابین

رکےنۺاکۺمکحۺرطػۺےسۺرقابینۺۺیکتمامتؾۺا

رکاتۺےہ،ۺوتۺۺکیرشۺوکیلصۺاہللۺہیلعۺوملسۺ ہیۺدمحماتمۺںیمۺےصحۺکیےکۺاۺہصخشۺاگ ےۺوریغۺوکیئۺارگ

ۺرطػۺےسۺرقابینۺرکانۺاورۺبسۺیکۺکیرشۺںیمۺہکلبۺبسۺوکۺاسۺےصحۺںیہنۺضحمۺوثابۺاچنہپےنۺیکۺتینۺارگۺاسۺیک

وہا،ۺسپۺۺےسۺمکۺےصحۺںیۺاسوتضعبۺرشاکءۺےکۺےیلۺہںۺویکۺ،وہیئۺںیہنۺحیحصۺرقابینۺہیۺعرب اۺوصقمدۺےہۺوتۺرکان

(۴/۲۵۶)ادمادۺاالاکحؾۺ:راہ۔ۺۺہکلبۺاسۺےکۺذہمۺابیقۺوصحںۺںیمۺاورۺہنۺابیقۺںیمۺہنۺاسۺےصحۺ،ہنۺوہیئۺحیحصۺرقابین

ۺاسۺاکۺرتہبۺرط) ۺیلعۺہیدمحمۺاورۺوثابۺبسۺاتم ۺرطػۺےسۺرکےۺاینپۺےہۺہۺرقابینۺہی ہقیذہلا

واالسلؾۺوکۺشخبۺدے(ۺۺۃاصاہبحۺاولصل

اکۺمکحۺمیسقتۺےکۺوگتشۺیکۺرتشمکۺرقابین

وتۺابۺاسۺاکۺۺیکۺوہ ےۺاورۺرقابینۺکیلمۺرکۺرشۺاستۺادیمۺاوٹنۺںیمۺای سنیھبۺای لیبۺایاگ ےۺۺکیاۺارگ

وگتشۺۺےکۺہصحۺںیمۺ۔ۺارگۺیسکےکۺابںیٹنوزؿۺرکۺکیھٹۺہکلبۺوخبۺکیھٹۺںی،ہنۺرکۺوگتشۺابمہۺایدازہۺےسۺمیسقت

اسملئۺاورۺاؿۺےکۺوجاب

64

رت

اگرۺوہےتۺ تخسۺانگہۺںیرکۺنیدۺنیلےسۺۺیواےلۺاچےہۺراضدنمۺےنیاورۺدۺوسدۺوہاج ےۺاگۺاورۺوسدۺ ےنیۺوتمکۺوہایگ

۔ۺرہباحؽۺاسرےۺرشاکۺارگہچۺاسۺاکۺاھکانۺاجزئۺںیہنۺاسۺوکۺیھبۺالچایگۺایدہوگتشۺزۺاورۺسجۺےکۺےصحۺںیمۺ۔ںیہ

ۺیسکۺانتجۺاچےہۺوگتشۺےلۺاج ےۺبتۺیھبۺکیہۺوجۺرشۺںیااجزتۺدےۺدۺوکۺکیرشۺکیےسۺرہۺاۺدیل وخش

ۺی،رسۺںیمۺمیسقتۺ۔ۺاہتبلۺارگۺوگتشۺیکاجزئۺںیہنۺوکۺاسۺرطحۺانیلۺکیرشاشلمۺۺۺاورۺاھکؽۺوکۺیھباپ ے،ۺلک

ۺوصحںۺنیتۺاج ےۺاورۺابیقۺایرھکۺدۺایاپۺکیاۺکیاۺاج ےۺہۺاچرۺوصحںۺںیمۺ ایۺاورۺالثمۺاسۺرطحۺمیسقتۺاج ےرکایل

وتۺرھپۺوزؿۺرکےکۺۺاج ںیۺےیزابؿۺاورۺےلکۺرھکۺدۺںیمۺکیعمۺزغمۺاورۺاۺیرسۺںیمۺکیاھکؽۺاۺںیمۺکیےسۺاۺںیم

وتۺۺاج ںیۺےیرھکۺدۺںیمۺوںایدازہۺےسۺوگتشۺےکۺاستۺےصحۺرکےکۺذموکرہۺزیچۺںیہنۺیۺرکانۺرضوروگتشۺمیسقت

(۵۴ےکۺاضفلئۺوۺاسملئ:ۺین)اموخذۺازۺرقاب اجزئۺےہ۔ۺرکانیلۺضحمۺایدازہۺےسۺوگتشۺمیسقتۺوتےلۺیھبۺریغب

ےسۺقلعتمۺواضتحۺمیسقتۺےکۺوگتشۺیکۺرتشمہۺرقابین

وطرۺرپۺۺرکےتۺہکلبۺاامتجیعۺںیہنۺمیسقتۺاورۺوہۺبسۺوگتشۺاسپۺںیمۺںیہۺکیرشۺیئکۺاجونرۺںیمۺکیاۺارگ

اہںۺرشاکءۺۺےہ۔ۺںیہنۺیرضورۺوتۺۺمیسقتۺاکپرکۺالھکانۺاچےتہۺںیہۺای رکانۺاچےتہۺںیہۺمیسقتۺارقاءۺاورۺاةحبۺںیمۺیہ

اج ےۺوجۺاورپۺۺیکۺروہۺوصرتۺاایتخۺایےہۺۺوریرضۺیوزؿۺےکۺاحلظۺےسۺرباربۺےگۺوتۺاسۺںیمۺںیرکۺمیسقتۺاسپۺںیم

(۵۵ےکۺاضفلئۺوۺاسملئ:ۺ)اموخذۺازۺرقابین ۔ۺۺۺذرکۺوہیئۺےکۺہلئسمۺںیم

اھکؽۺیکۺرقابین

اجزئۺۺہی ونباایلۺہڈوؽۺوریغۺزیچۺوکیئۺڑمچےۺیکۺای ایدانۺالان،ۺالثمۺیلصمۺاھکؽۺوکۺاےنپۺاامعتسؽۺںیمۺیکۺرقابینۺۺ۔:ہلئسم

ۺ ان۔ۺہکلبۺاسۺوکۺدصہقۺرکدالانۺاجزئۺںیہنۺاےنپۺرخچۺںیمۺتمیقۺاج ےۺوتۺاسۺیکۺارگۺاسۺوکۺرفوتخۺ ایۺےہ،ۺنکیل

(ی)اعریگمل۔دصہقۺےکۺاجزئۺںیہنۺتینۺوںاھکؽۺوکۺرفوتخۺرکانۺدبۺیکۺوابجۺےہۺاورۺرقابین

ےکۺۺہاامؾۺوریغۺایۺدجسمۺےکۺومذؿۺےیلۺایسۺ،اجزئۺںیہنۺ اندۺۺےکۺاعموےضۺںیمدختمۺاھکؽۺیسکۺیکۺرقابینۺۺ:۔ہلئسم

۔درتسۺںیہنۺ انقحۺادخلتمۺےکۺوطرۺرپۺاؿۺوکۺاھکؽۺد

اھکؽۺاکۺمکحۺیکۺرتشمکۺرقابین

وہںۺۺکیاےنپۺاےنپۺےصحۺےکۺرباربۺرشۺیھبۺوہں،ۺوہۺاھکؽۺںیمۺکیوجۺولگۺرشۺاگ ےۺںیمۺیکۺرقابین

۔اجزئۺںیہنۺ انوکۺدۺیسکۺای اےنپۺاپسۺرھکۺانیلۺرشاکءۺےسۺااجزتۺےکۺریغبۺابیقۺاھکؽۺہیوکۺۺکیرشۺکیاۺےگ۔ۺیسک

(۶۳ےکۺاضفلئۺوۺاسملئ:ۺۺ)اموخذۺازۺرقابین

اسملئۺاورۺاؿۺےکۺوجاب

65

اکۺرصمػۺتمیقۺیکۺہاھکؽۺوریغۺیکۺرقابین

ےہۺوہۺرش اۺامدلارۺےہۺۺوابجۺوہاجیتۺرقابینۺای ۃاانتۺامؽۺوہۺہۺسجۺےسۺاسۺرپۺزوکۺںیمۺتیکلمۺیکۺسج

۔اورۺسجۺےکۺاپسۺاسۺےسۺرمقۺاکۺقحتسمۺںیہنۺاسۺیکۺایاھکؽۺۺیکۺصخشۺرقابینۺاسیذہلاۺاۺاجزئۺںیہنۺ اندصہقۺدۺہیاےسۺ

(۶۳ےکۺاضفلئۺوۺاسملئ:ۺۺرقابین)اموخذۺازۺ۔اجاتکسۺےہۺایدۺدصہقۺیھبۺہیےہۺاےسۺۺۃزوکۺاورۺقحتسم ۺبیمکۺامؽۺوہۺوہۺرش اۺرغ

ۺایامجتعۺۺیسیاۺرمقۺیسکۺاسۺیکۺایاھکؽۺۺیکۺرمقۺدصہقۺرکانۺوابجۺےہ۔ۺرقابینۺاسۺیکۺایاھکؽۺۺیکۺرقابین

امجتعۺاورۺادارےۺےکۺۺہکلبۺرصػۺہنۺرکےۺیگۺںیمۺرمقۺنیقحتسمۺوجۺہۺاسۺیکۺدرتسۺںیہنۺ انوکۺدۺہانمجنۺوریغ

ۺوخنتاہۺںیمۺاکرونکںۺاورۺوررکوںۺیکۺ،ریمعتۺؽۺ،ۺافشۺاخےنۺیکایاتپسہابطتعۺۺرپورگاؾۺالثمۺاتکوبںۺاورۺراسلئۺیک

ۺ انادارےۺاورۺانمجنۺوکۺدۺےسیےہۺاہتبلۺاۺیرضورۺ اندۺںیمۺرمقۺنیقحتسمۺاھکولںۺیکۺہںۺویکۺرصػۺرکےۺیگ

(۱۲۴ /۱)وجارہۺاہقفل۔:۔ۺرپۺرمقۺرخچۺرکےۺیگۺتوۺدصاقۺۃزوکۺنیقحتسمۺدرتسۺےہۺوجۺوایعق

دصہقۺاکۺۺہۺاسۺںیمۺرصمػۺںیہۺنیاورۺاندارۺةلطءۺاؿۺاھکولںۺاکۺرتہبۺبیےکۺرغۺاالسہیمۺدمارس

۔اجزئۺںیہنۺ انوخنتاہۺاسۺےسۺدۺیکۺوۺالمزنیمۺرگمۺدمرنیسۺدختمۺیھبۺیکۺنیملعۺدۺ ےاایحۺےہ،ۺوثابۺیھب

ۺوہےنۺےسۺاچبےیئعیاھکؽۺوکۺاضۺیکۺرقابین

ۺای گلۺرکۺوسراخۺوہاجےتۺںیہۺیرھچۺہۺاسۺںیمۺاھکؽۺاسۺرطحۺااترےتۺںیہۺولگۺاجونرۺیکۺضعب

ۺ۔ۺضعبۺولگۺاھکؽۺااترےنۺےکۺدعبۺاسۺیکاھکؽۺرپۺوگتشۺاگلۺرہۺاجاتۺےہۺسجۺےسۺاھکؽۺوکۺاصقنؿۺاتچنہپۺےہ

)وضفؽۺۺریبسۺاومرۺارساػۺاورۺذبتۺہیےہ۔ۺۺرہۺاجیتۺیکۺتہبۺمکۺتمیقۺایرکےت،ۺڑسۺرکۺےبۺاکرۺۺافحتظۺںیہن

ۺعیےسۺااترۺرکۺاض ۺطۺاھکؽۺاایتےہ۔ۺاسۺےیلۺایئۺںیمۺمیاممتعنۺرقاؿۺرکۺسجۺیکۺ،دالخۺںیہۺ(ۺںیمرخیچ

(۶۳ےکۺاضفلئۺوۺاسملئ:ۺۺابین)اموخذۺازۺرقےہ۔ۺیوہےنۺےسۺاچبانۺرضور

رقابینۺاسملئ ۺرصتخم

ۺںیابروہۺایحبصۺوکۺۺیکۺںیرطحۺدوسۺااچکنۺیسکۺےکۺاپسۺابلکلۺامؽۺہنۺاھتۺنکیلۺیسک ٭ۺ ااتفبۺےسۺےلہپۺۺوکۺرغوب

وابجۺےہ۔ۺوتۺاسۺرپۺرقابینۺاحلصۺوہیئگۺذموکرہۺابالۺامتیل

ۺ،وہۺاداۺہنۺوہیئۺیدےۺدۺرقابینۺزتۺےکۺریغبرطػۺےسۺااجۺاسۺیکۺںیمۺوموجدیگۺریغۺیکۺصخشۺےنۺیسکۺےسیا ٭ۺ

۔وتسرۺوابجۺرےہۺیگدبہکلبۺلابئۺرپۺ

۔وابجۺےہ،ۺورہنۺںیہنۺےچبۺوتۺرقابینۺابیقۺارگۺرقموضۺےہۺوتۺادا ےۺرقضۺےکۺدعبۺذموکرہۺابالۺامتیلۺامؽۺادیمۺاصبح ٭ۺ

اسملئۺاورۺاؿۺےکۺوجاب

66

رت

ۺےنۺوکیئۺیسکۺیہۺےسیاورۺاۺدیایلےسۺاجونرۺرخۺتینۺیکۺاورۺاسۺےنۺرقابینۺوابجۺہنۺیھتۺصخشۺرپۺرقابینۺارگۺیسک ٭ۺ

ۺوابجۺوہیئگۺوتۺاسۺرپۺرقابینۺ،وہایگۺدوںۺاگۺاورۺاافتاقۺوہۺاکؾۺیھبۺرقابینۺوتۺںیمۺالفںۺاکؾۺوہایگۺاہۺریمۺۺامینتنم

رطػۺےسۺہنۺوخدۺاھکانۺاجزئۺےہۺاورۺۺیکۺبیرغۺایےسۺوہۺۺػرطۺیکۺاہۺوہۺاریموخاکۺوگتشۺۺرقابینۺۺوایلتنمۺنکیل

اورۺارقاءۺاکۺقحۺۺدصہقۺےہۺاورۺدصہقۺاسمنیکۺکیاۺۺیھبتنمۺہںۺارفادۺوکۺالھکان،ۺویکۺتیثیحۺاصبحۺہنۺیہ

رکانۺوابجۺوہاگ۔ۺاتوگتشۺریخۺدیزمۺدقمارۺںیمۺیہۺوتۺاینتۺایالھکدۺایوہاتۺےہ،ۺارگۺوھبؽۺرکۺاھکایل

۔وابجۺوہیگۺوتۺرقابینۺہگجۺدنپرہۺدؿۺکتۺرہھٹانۺوہایگۺیسکۺ۔ۺاہتبلۺرفسۺںیموابجۺںیہنۺاسمرفۺرپۺرقابین ٭ۺ

اجزئۺےہ۔ۺےسۺےلہپۺرقابینۺامنزۺدیعۺرےنہۺواولںۺےکۺےیلۺںیمۺاہیتد ٭ۺ

ہنۺرکاکس،ۺۺرقابینۺوکۺرغوبۺااتفبۺکتۺیھبۺخیاترۺںیہۺابروہۺیرکدۺاتریخۺاینتۺںیمۺصخشۺےنۺرقابینۺارگۺیسک ٭ۺ

ۺتمیقۺیکۺیرکبۺای ڑیھبۺکیاھتۺوتۺاۺدیارخۺرکدے،ۺارگۺاجونرۺںیہنۺات اۺاھتۺوتۺوہۺاجونرۺریخۺدیارگۺاجونرۺرخ

رکدے۔ۺاتریخ

ۺاےسۺچیبۺوہاتکس،ۺہنۺیہۺوتۺاپےنلۺواالۺاسۺاکۺامکلۺںیہنۺایوکۺدےۺدۺیسکۺاکۺاجونرۺاپےنلۺےکۺےیلۺےنۺرقابینۺارگۺیسک ٭ۺ

۔ااجزتۺاحلصۺرکانۺوہیگۺوہۺوتۺالصۺامکلۺیکۺاتکسۺےہ۔ۺانچیب

ےکۺاجونرۺرقابین

ےھچۺالحؽۺاجونروںۺ اؿۺاوٹن،ۺاوینٹنۺ،اسنیھبۺ،اگ ے،ۺسنیھبۺ،لیبۺ،دہبن،ۺدیبنۺ،ڑیھبۺاھ،ڈنیمۺی،رکبا،ۺرکب ٭ۺ

۔اجزئۺںیہنۺرقابینۺاورۺاجونرۺیکۺےہ،ۺاؿۺےکۺالعوہۺیسکۺیمسقۺاکۺاجونرۺوہانۺرضورۺکیےسۺاۺںیم

رمعۺےکۺاجونرۺیکۺرقابین

،ۺاوٹن۔دواسؽۺۺاسنیھبۺ،سنیھبۺ،اگ ے،ۺلیبۺ۔اسؽۺکیاۺیرکبا،ۺرکبۺ:اچےیہۺےکۺاطمقبۺوہینۺاسۺرتبیت ٭ۺ

ارگۺاافتاقۺدنترتسۺاورۺومےٹۺاتزےۺۺدیبنۺ،دہبنۺاھ،ڈنیمۺ،ےہۺاہتبلۺڑیھبۺیاپچنۺاسؽۺاکۺوہانۺرضورۺاوینٹن

ولعمؾۺہنۺوہۺوتۺۺرفؼ وکیئۺےسۺدوونںۺںیمۺےنیوھچڑۺدۺرمعۺواےلۺمہۺوسنجںۺںیمۺاسؽۺیکۺکیوہںۺہۺا

اسؽۺۺکیاۺاؿۺےکۺےیلۺرگیتۺدوصبرۺ۔اجزئۺوہیگۺرقابینۺیکۺڑیھبۺاھ،ڈنیمۺ،ےکۺدےبن،ۺدیبنۺےھچۺےنیہمۺےسیا

ےہ۔ۺیاکۺوہانۺرضور

اسملئۺاورۺاؿۺےکۺوجاب

67

امہمونںۺیکۺادم

ۺرشتفیۺ ۺرزنیۺاصبحۺاخاقنہ ۺانجبۺاھبیئ وعسدہیۺرعہیبۺےسۺانجبۺاھبیئۺعیمسۺاہللۺاصبحۺاور

ںیمۺےسۺںیہ،اورۺابۺرضحتۺواالۺداتمۺرباکمہتۺۺءال ے۔ۺدوونںۺرضحاتۺرضحتۺواالۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺےکۺافلخ

ےسۺقلعتۺےہ۔

اؿۺےسۺرضحتۺومالانۺونرۺاہللۺافرویقۺاصبحۺرشتفیۺال ے،ۺومالانۺدمہلظ ۺیتفمۺامظعۺبجۺہۺاری

اتلملۺرضحتۺومالانۺیتفمۺدمحمۺعیفشۺاصبحۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺےکۺدقمیۺاشرگدوںۺںیمۺےسۺںیہۺاورۺاپاتسکؿۺاورۺہیقف

امہرےۺرضحتۺواالۺداتمۺرباکمہتۺےکۺاسیھتۺیھبۺںیہ۔

ۺےکۺجم ہفۺلاجزۺاورۺرضحتۺومالانۺیتفمۺدبعۺاص رارۺاصبحۺدنمسریۺےسۺرضحتۺواالۺرۃمحۺاہللۺہیلع

رۃمحۺاہللۺہیلعۺ)اسقبۺدصریتفمۺوااتسذ ۺدحثیۺاجہعمۺریخۺادملارسۺاتلمؿ(ۺےکۺاصبحۺزادےۺانجبۺومالانۺیتفمۺ

ۺداتمۺ ۺاکیۺامجتعۺرضحتۺواال ۺیکۺ ۺارفاد ۺایسۺرطحۺوگرجاوناہلۺےساچر ۺاصبحۺرشتفیۺال ے۔ وصقمد

ااھٹےنۺےکۺےیلۺاخاقنہۺایئ۔ۺرباکمہتۺےسۺرواحینۺضیف

ۺدمحمۺویفسۺدلایھونیۺدیہشۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺےکۺڑبےۺےٹیبۺانجبۺاحظفۺدمحمۺدیعسۺ رضحتۺومالان

دلایھونیۺاصبحۺیھبۺزگہتشۺدونںۺرضحتۺواالۺداتمۺرباکمہتۺےسۺالماقتۺےکۺےیلۺاخاقنہۺرشتفیۺال ے۔

یکۺاکیۺامجتعۺےکۺاسھتۺاخاقنہۺرضحتۺومالانۺدمحمۺویفسۺااشفینۺاصبحۺزگہتشۺدونںۺاملعۺ ےۺرکاؾۺ

رشتفیۺال ے،ۺرضحتۺواالۺداتمۺرباکمہتۺےسۺالماقتۺیک،ۺرضحتۺےنۺڑبیۺتبحمۺاورۺارکاؾۺاکۺاعمہلمۺرفامایۺاورۺ

ۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺےکۺےئنۺاشعیۺوہےنۺواےل ۺتبحمۺ’’ رضحتۺواال ۺافینصتتۺ‘‘وماظعۺ درد یکۺوسہلۺدلجںیۺاور

ۺرعمتفۺوۺتبحم’’واتافیلتۺرپۺلمتشمۺنیتۺدلجوںۺاکۺومجمہع ومالانۺداتمۺرباکمہتۺوکۺرمتمحۺرفامای۔ۺومالانۺ‘‘اتسلگؿ

ااشفینۺاصبحۺبجۺواسپۺرشتفیۺےلۺےئگۺوتۺرضحتۺواالۺداتمۺرباکمہتۺےکۺجم ہفۺلاجزۺانجبۺومالانۺدبعۺاقحلۺ

رضحتۺ’’اصبحۺزدیۺدجممہۺیکۺاافتاقۺاؿۺیکۺدجسمۺںیمۺاؿۺےسۺالماقتۺوہیئۺوتۺومالانۺااشفینۺاصبحۺےنۺرفامایۺہ

ادارہ

اخاقنہۺےکۺبشۺوروز

رفتماقت

68

رت

ومالانۺمیکحۺدمحمۺرہظمۺاصبحۺداتمۺرباکمہتۺےسۺےنلمۺےکۺدعبۺابۺکتۺاینپۺروگںۺںیمۺوخیشۺوسحمسۺرکراہۺوہں،ۺ

راسہلۺ‘‘’’زمدیۺرفامایۺہۺرضحتۺیکۺاینتۺرصموتیفۺےہۺاورۺامیبریۺیھبۺےہۺاسۺےکۺابووجدۺاشہشۺاشبشۺرےتہۺںیہ۔

‘‘۔اعرػۺاشہشۺاشبشۺراتہۺےہ’’ےکۺوحاےلۺےسۺرفامایۺہۺ‘‘ریشقہی

ء(ۺربوزۺلگنمۺراتۺےکۺوتقۺامہۺانہمۺانیبتۺےکۺدمریۺاورۺ۲1۱۶وجالیئۺۺ۱۹ھۺ)۱۴۳۷؍ۺہواؽۺ۱۵ؤمرہخۺ

ۺاالسہیمۺونبریۺاٹؤؿۺرکایچۺےکۺااتسذۺانجبۺومالانۺدمحمۺااجعزۺیفطصمۺاصبحۺزدیۺدجممہۺاخاقنہۺرشتفیۺ اجہعمۺولعؾ

ۺومالانۺدم ‘‘ ریمےۺااکرب’’مہلظۺےنۺاینپۺرمہبتۺاتکبۺال ےۺاورۺرضحتۺواالۺداتمۺرباکمہتۺےسۺالماقتۺرفامیئ،

)سجۺںیمۺرضحتۺاھتونیۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺےکۺاےنپۺااکربۺرپۺرحتریۺرکدہۺاضمنیمۺںیہ(ۺرضحتۺواالۺداتمۺرباکمہتۺوکۺ

رضحتۺواالۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺےکۺےئنۺاشعئۺوہےنۺواےلۺشیپۺرفامیئ۔ۺرضحتۺواالۺداتمۺرباکمہتۺےنۺیھبۺاخاقنہۺےسۺ

ۺرعمتفۺوۺتبحم’’ۺوسہلۺدلجںیۺاورۺافینصتتۺوۺاتافیلتۺرپۺلمتشمۺنیتۺدلجوںۺاکۺومجمہعوماظعۺدرد ۺتبحمۺیک ‘‘اتسلگؿ

ومالانۺدمہلظ ۺوکۺرمتمحۺرفامای۔ۺداعۺےہۺہۺاہللۺلجۺاشہنۺاؿۺیفینصتۺدخامتۺوکۺوبقؽۺرفام ے۔ۺانیم!

رضحتۺواالۺداتمۺرباکمہتۺےکۺایبانت

ۺرہشۺۺںیمۺفلتخمۺوہگجںۺںیمۺرضحتۺۺراضمؿۺےکۺارخیۺرشعےۺںیمۺاخاقنہۺےکۺاسھتۺاسھتۺ ارطاػ

ۺرقاؿۺاورۺاطؼۺراوتںۺےکۺاابتعرۺےسۺایبانتۺیکۺرتبیتۺریہۺنجۺںیمۺاجہعمۺہصفحۺ واالۺداتمۺرباکمہتۺےکۺمتخ

امڈؽۺاکولینۺ)اشخۺاجہعمۺارشػۺادملارس(ۺاورۺانجبۺاقریۺدمحمۺامثعؿۺاصبحۺاکۺدمرہسۺیھبۺاشلمۺےہ۔ۺبجۺہۺۺ

رشػۺنشلگۺاابقؽۺرکایچۺںیمۺمتخۺرقاؿۺےکۺومعقۺرپۺرضحتۺواالۺداتمۺرباکمہتۺاکۺاوسیتنںیۺبشۺوکۺاجعمۺدجسمۺا

اعاملہنۺوۺاعرافہنۺایبؿۺوہاۺسجۺںیمۺریثکۺدعتادۺںیمۺولگۺرشکیۺےھت۔

ۺرپالمؽ اقتنؽ ا

رضحتۺواالۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺےکۺجم ہفۺلاجزۺانجبۺااحلجۺااحلظفۺبیبحۺاہللۺاصبحۺیکۺوادلہۺامدجہۺزگہتشۺ

رکںیئگ،ۺدونںۺااقتنؽۺ ال رجعون یہ انا لل و انا

ۺوجرہۺاجہعمۺارشػۺادملارسۺےکۺ ۺاتسلگؿ ۺاور ۺداتمۺرباکمہتۺےنۺڑپاھیئ ۺرضحتۺواال ۺانجزہ امنز

ربقاتسؿۺںیمۺدتنیفۺلمعۺںیمۺایئ۔ۺادارہۺانجبۺاحظفۺاصبحۺےکۺاسۺمغۺںیمۺرباربۺاکۺرشکیۺےہۺاورۺاقرنیئۺ

ۺوث ابۺاورۺداعؤںۺاکۺوخاتسۺاگرۺےہ۔ےسۺرموحہمۺےکۺےیلۺااصیؽ

اجہعمۺارشػۺادملارسۺاتسلگؿۺوجرہۺدنسھۺولبچۺوساسیٹئۺےسۺلصتمۺربقاتسؿۺےسۺقلعتمۺاکیۺہیۺ

واضتحۺیھبۺرضوریۺےہۺہۺاسۺربقاتسؿۺیکۺہگجۺوکۺرضحتۺواالۺومالانۺاشہۺمیکحۺدمحمۺارتخۺاصبحۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺۺ

اخاقنہۺےکۺبشۺوروز

69

ۺرضحتۺواالرۃمحۺاہللۺہیلعۺۺتیمسۺتہبۺےسۺاشمخیۺوۺااکربۺےنۺاےنپۺذایتۺوسیپںۺےسۺرخدیاۺاھت،ۺانچںۺہچۺاسۺںیم

دموفؿۺںیہ۔ۺنکیلۺابۺہگجۺیکۺیگنتۺیکۺوہجۺےسۺومعیمۺدتنیفۺاکۺہلسلسۺروکۺدایۺایگۺےہ۔

اکۺا اقتنؽ اصبح وسریتۺااحلجۺاحظفۺدبعۺارلدیشۺےکۺاریمۺامجتعۺرکایچۺیغیلبت

ااحلجۺاحظفۺانجبۺ ےکۺاریمۺتعۺرکایچامجۺیغیلبتوکۺء(۲1۱۶وجالیئۺۺ۱۹ھۺ)۱۴۳۷؍ۺہواؽۺ۱۵ہخۺؤمر

ۺ وسریتۺدبعۺارلدیش ااقتنؽۺرکےئگ۔ۺوہۺاپاتسکؿۺےکۺۺالوہرۺںیمۺرمعۺںیمۺاسؽۺیک۸1 تیرقتاصبحۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺ

وتۺۺرخابۺوہیئۺتعیبطۺےلۺےئگۺےھت،ۺوںیہۺفیرمزکۺرا ےۺوڈنۺرشتۺیغیلبتۺرشتکۺےکۺےیلۺوشمرہۺںیمۺیغیلبتۺاماہہن

اسؽۺۺاھت۔ۺزگہتشۺیئکۺایرپۺلقتنمۺرکدۺیٹنیۺرٹیل،ۺاہجںۺڈارٹکوںۺےنۺاؿۺوکۺوایگۺلقتنمۺ ایۺاتپسہؽۺںیمۺکیالوہرۺےکۺا

ہۺوسحمسۺہنۺوہاتۺۺیھتۺیسیوحہلصۺوۺتمہۺاۺالتبمۺےھت،ۺنکیلۺںیمۺفیلکتۺےسۺدؽۺےکۺرمض،ۺہورگ،ۺاورۺرگدوںۺیک

۔ںیہۺراھتۺہۺاپۺایدرۺےسۺسکۺدقرۺامیب

ۺاصبحۺداتمۺرباکمہتۺےسۺیھبۺوصخعتۺقلعتۺوۺتبحمۺامہرےۺرضحتۺواالۺومالانۺاشہۺمیکحۺدمحمۺرہظم

ر ےتھۺےھت،ۺاورۺرضحتۺواالۺداتمۺرباکمہتۺاکۺڑباۺارتحاؾۺرفامےتۺےھت۔ۺرضحتۺواالۺداتمۺرباکمہتۺیھبۺاسۺاابتعرۺ

ےسۺانجبۺاحظفۺاصبحۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺیکۺتہبۺدقرۺرفامےتۺےھتۺہۺوہۺیغیلبتۺامجتعۺےکۺرپاےنۺااکربنیۺںیمۺ

اصبحۺ وسریتۺاحظفۺدبعۺارلدیشۺ،یلکنۺءںیم۱۹۵۷امجتعۺۺیغیلبتۺاچرۺامہۺیکۺےسۺبسۺےسۺیلہپۺرکایچےسۺےھت۔ۺ

اپۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺگلۺےئگۺےھت،ۺۺاکؾۺںیمۺےسۺیغیلبتۺہۺوجاینۺایاشلمۺےھت،ۺوگۺاسۺامجتعۺںیمرۃمحۺاہللۺہیلعۺ

ومالانۺرضحتۺاریمۺےرسیتیۺرۃمحۺاہللۺہیلع،اکیدولھۺویفسومالانۺدمحمۺرضحتۺامجتعۺےکۺدورسےۺاریمۺیغیلبت

ۺ ایزرک ومالانۺدمحمرضحتۺ ثیادحلۺامجتعۺےکۺرسرپتسۺخیشۺاورۺیغیلبتۺیۺرۃمحۺاہللۺہیلعدمحمۺااعنؾۺانسحلۺاکیدولھ

ۺزیومالانۺدبعۺازعلرضحتۺاورۺۺیۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺومالانۺدبعۺااقلدرۺرا ےۺوپررضحتۺ زینۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺ،یاکیدولھ

۔ےھتۺوہ ےۺایبضیفیھبۺوتبحصںۺےسۺۺزبروگںۺیکۺےسیاۺیۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺرا ےۺوپر

رضحتۺامجتعۺاپاتسکؿۺےکۺوموجدہۺاریمۺیغیلبتامشرۺاکۺاصبحۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺ وسریتۺاحظفۺدبعۺارلدیش

وہاتۺاھت۔ۺیھبۺںیمۺاؿریشمۺےکۺوصخعتاصبحۺداتمۺرباکمہتۺدمحمۺدبعۺاولاہبۺۺاحیج

اصبحۺ ایدبعۺاص رارۺوھتکرۺاورۺاھبیئۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺاصبحدبعۺاابجلرۺۺاربامیہۺاھبیئانجبۺءںیم۲11۵

ۺ،اافسرۺےیکۺرھبۺےکۺےبۺامشرۺیغیلبتۺےئگ۔ۺداینۺرقمرۺےیکۺامجتعۺےکۺاریمۺےکۺااقتنؽۺےکۺدعبۺرکایچرۃمحۺاہللۺہیلعۺ

رےہ۔ۺاامتجعۺۺےتیااجنؾۺدۺدختمۺیھبۺاامتمۺوۺاطختبۺیکۺامنزۺیکۺاکنحۺوۺہعمجۺیکۺاامتجعۺںیمۺاسؽۺرکایچۺیئک

اپۺاکۺۺںیمظ

خ

وہاتۺہۺالہۺملعۺاخصۺوطرۺےسۺوہۺہبطخۺانسۺرکےتۺےھت۔ۺربسنۺروڈۺرپۺدمرہسۺۺاانتۺدؽۺنیشنہعمجۺۺۂ

ۺاشخۺےہ،ۺاورۺسجۺںیمۺرمزکۺرا ےۺوڈنۺیکۺیغیلبتۺادمادۺاولعلؾۺوۺاجعمۺدجسمۺاببۺاالالسؾۺ)وجۺہۺدمرہسۺرعہیب

اخاقنہۺےکۺبشۺوروز

70

رت

ۺاظنیم ۺاحظفۺدبعۺارلدیشۺےہ(ۺےکۺرگناؿۺیھبۺوہیتۺےکۺدرہجۺاسہعبۺکتۺڑپاھیئۺظفحۺوۺانرظہۺےسۺےلۺرکۺدرس

ےھت۔اصبحۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺۺ وسریت

امہرےۺرضحتۺواالۺومالانۺاشہۺمیکحۺدمحمۺرہظمۺاصبحۺداتمۺرباکمہتۺرکایچۺےکۺاامتجعۺںیمۺزبروگںۺ

ےسۺالماقتۺےکۺےیلۺرشتفیۺےلۺاجےتۺےھت،ۺوتۺواہںۺاحظفۺدبعۺارلدیشۺوسریتۺاصبحۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺۺےلھکۺدؽۺ

ۺوخشۺواالۺداتمۺرباکمہتۺاکۺاابقتسؽۺرفامےتۺاورۺتہبۺارکاؾۺاکۺاعمہلمۺرفامےت۔ۺرغضۺۺےسۺرضحت تہبۺسنہۺھکم،

ۺاالسػۺیکاپۺےھت۔ۺزماج،اباالخؼۺاورۺاسنلمرۺتیصخش ۺو ۺاےنپۺایبۺےکۺانیمۺایترواۺااکرب ۺںیمۺانتےھت۔

ۺساورۺرضحتۺومالانۺدمحمۺاایلۺ یۺرۃمحۺاہللۺہیلعرضحتۺرا ےۺوپرۺیۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺ،اھتونومالانۺارشػۺیلعۺرضحتۺ

وۺدوعتۺۺاجؿۺوۺامؽۺبسۺھچکۺغیلبتۺرکےتۺےھت۔ۺاینپۺایاصبحۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺۺےکۺوفلماظتۺاورۺوااعقتۺرثکبتۺانس

اھت۔ۺۺایاگلدۺںیمۺےنالیھپۺنیۺدہعیےکۺذر

ۺادمادہیۺارشہیفۺاورۺاسۺےکۺرسیئۺرضحتۺواالۺومالانۺاشہۺمیکحۺدمحمۺرہظمۺاصبحۺداتم ۺادارہۺاخاقنہ

بحۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺےکۺا سۺاسۂحنرباکمہت،ۺانبئۺرسیئۺومالانۺاحظفۺدمحمۺاربامیہۺاصبحۺزدیۺدجممہۺاحظفۺاص

وافتۺرپۺیغیلبتۺامجتع،ۺاسۺےکۺذےمۺداراؿ،ۺاکرانکؿۺاورۺاحظفۺاصبحۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺۺےکۺاخیداؿۺےکۺمغۺ

ۺداعۺوگۺںیہۺہۺومال ےۺرکمیۺاحظفۺاصبحۺرۃمح ۺیکۺیغیلبتۺدخامتۺوکۺںیمۺرباربۺےکۺرشکیۺںیہۺاور ۺاہللۺہیلعۺ

ۺاسۺرپۺ ۺامسپیداگؿۺوکۺربصۺلیمجۺاور ۺاؿۺےکۺدراجتۺدنلبۺرفام ےۺاور وبقؽۺرفامرکۺاکلمۺرفغمتۺرفام ے،

ارجزجلیۺاطعۺرفام ے،ۺانیم۔

ۺوثابۺیکۺدروخاتسۺےہ۔ اقرنیئۺےسۺیھبۺداعۺاورۺااصیؽ

اوبۺاثیللۺرۃمحۺاہللۺہیلعۺرفامےتۺںیہۺہۺعطقۺریمحۺاسۺدقرۺدبرتنیۺانگہۺےہۺہۺاپسۺےنھٹیبۺۺہیقف

واولںۺوکۺیھبۺرتمحۺےسۺدورۺرکداتیۺےہ۔ۺاسۺےیلۺرضوریۺےہۺہۺرہۺصخشۺاسۺےسۺتہبۺدلجۺوتہبۺ

ۺرکےۺاورۺص

یئۺریمحۺےکۺالعوہۺوکۺریمحۺاکۺاامتہؾۺرکے۔ۺوضحریلصۺاہللۺہیلعۺوملسۺاکۺاراشدۺےہۺہۺص

یکینۺایسیۺںیہنۺسجۺاکۺدبہلۺتہبۺدلجۺاتلمۺوہ،ۺاورۺعطق ۺریمحۺاورملظۺےکۺالعوہۺوکیئۺانگہۺااسیۺںیہنۺسجۺاکۺوابؽۺ

ارختۺںیمۺابیقۺرےنہۺےکۺاسھتۺاسھتۺداینۺںیمۺدلجیۺہنۺلمۺاجاتوہ۔)ہیبنتۺااغلنیلف(

)ازۺاضفلئۺدصاقت(

اخاقنہۺےکۺبشۺوروز

71

72

رت