radiotherapie - avl radiotherapie bij... · 2 borstkanker en radiotherapie voor de behandeling van...
TRANSCRIPT
Radiotherapiebij
borstkanker
Patiënteninformatie
Uw behandelwijzer
1Inhoud
Persoonlijke gegevens Bestralingsschema
Borstkanker en radiotherapieWaarom bestraling?Uitwendige bestralingMet wie heeft u te maken?
Voor de behandeling van start gaatConsult met uw radiotherapeut of PAGesprek met de medewerker voorlichtingCT-scanEerste bestralingsafspraakBestralingstijdenOp tijd komen
Uw behandeling in de praktijkAanmeldenDe afsprakenstickerDe bestralingControlesNa afloop van de bestralingUw huisartsHoe heeft u uw behandeling ervaren?Klachtenprocedure
Bijwerkingen, adviezen en veelgestelde vragenKorte termijnLange termijnVeelgestelde vragen
Begeleiding en revalidatieBegeleiding en revalidatiePolikliniek Werk en BorstkankerWorkshop ‘Look Good Feel Better’Glazen ZaalHerstel en BalansRevalidatieprogramma voor Borstkankerpatiënten
Waar kunt u meer informatie krijgen? Voorlichtingscentrum KWF KankerbestrijdingInternet
Vrijwilligers en donaties Over het Antoni van Leeuwenhoek VestigingenTaxivervoer en vervoerskostenregelingOpenbaar vervoerParkerenGast-Huis
Telefoonnummers
De belangrijkste punten samengevat
1
2
3
4
5
6
7
89
1011
1 Persoonlijke gegevens
Uw naam
Uw bestralingsschema ziet er als volgt uit
Totaal aantal bestralingen
Aantal dagen per week
Aantal weken
Uw radiotherapeut of PA
Bereikbaar via telefoonnummer
Uw bestralingstoestel
Bereikbaar via telefoonnummer
Locatie Hoofddorp
020 512 2102
023 890 9600
3
2 Borstkanker en radiotherapie
Voor de behandeling van borstkanker wordt een combinatie van diverse
behandelmethoden gekozen om een optimale genezingskans te bereiken.
Naast een operatie kunnen dat zijn: chemotherapie, hormonale therapie
en/of radiotherapie (behandeling door middel van straling).
Deze behandelwijzer informeert u over radiotherapie.
Waarom bestraling?Bij u is een kwaadaardige tumor in de borst
geconstateerd. Een kwaadaardig tumor is
een gezwel dat infiltreert in de omringende
weefsels. Via bloed- en lymfebanen kan de
tumor ook uitzaaien naar plaatsen elders
in het lichaam. Na een operatie, waarbij de
chirurg de tumor volledig heeft weggehaald, is
het toch mogelijk dat er zich nog tumorcellen
in de borst bevinden. Radiotherapie dient
om deze tumorcellen uit te schakelen.
Hierdoor wordt de kans dat de tumor weer
terugkomt in de borst- of thoraxwand en de
aangrenzende kliergebieden kleiner, en zo
verbetert uw genezingskans.
Is er bij u een voorstadium van kanker
geconstateerd, het zogenaamd Ductaal
Carcinoom In Situ DCIS, dan kan deze
niet uitzaaien. Wel kan ook deze tumor
na operatieve verwijdering toch weer
teruggroeien.
In een kwaadaardige tumor is het erfelijk
materiaal, het DNA, verstoord. Het
uitgangspunt van radiotherapie is dat het
DNA van de tumorcellen door de bestraling
beschadigd raakt. Gezonde, normale cellen
herstellen hierna weer snel, maar tumorcellen
kunnen door deze beschadiging van het DNA
niet goed herstellen. Door vaak te bestralen
krijgt de tumorcel niet de gelegenheid zich te
herstellen en sterft uiteindelijk af.
Uitwendige bestralingBij uitwendige bestraling bevindt het
bestralingstoestel zich buiten het lichaam en
wordt het te behandelen gebied door de huid
heen bestraald.
De straling waarmee u behandeld gaat
worden, is een elektrisch opgewekte straling.
Dit gebeurt in het bestralingstoestel; de
lineaire versneller. Hierin worden elektronen
opgewekt, waar een enorm hoge snelheid
aan wordt gegeven. Elektronen kunnen in
het toestel ook omgevormd worden tot
fotonen. Fotonen kunnen dieper in het
lichaam doordringen. Door de hoge energie
is het mogelijk om met heel gerichte
stralingsbundels te bestralen. Met behulp
van een CT-scan bepaalt de radiotherapeut
het exacte bestralingsgebied. Deze CT-scan is
nodig om uit te rekenen hoe de tumorcellen
zo optimaal mogelijk bestraald kunnen
worden met zo min mogelijk belasting van het
gezonde weefsel. Dit heet het bestralingsplan.
4
Het
Ant
oni v
an L
eeuw
enho
ek -
Uw
beh
ande
lwijz
er
Het bestralingstoestel kan in een hele cirkel
om u heen draaien, zodat u uit elke gewenste
hoek bestraald kan worden.
In de kop van het bestralingstoestel zitten
afdekkingslamellen, waardoor de delen
afgeschermd kunnen worden waar de straling
niet mag komen. Deze afdekkingslamellen
hoort u schuiven als u op het toestel ligt. Van
de bestraling zelf voelt u niets. De bestraling
duurt slechts enkele minuten. Afhankelijk van
het individuele bestralingsschema wordt u op
werkdagen gedurende een tot zeven weken
bestraald.
Met wie heeft u te maken? U wordt behandeld door een radiotherapeut-
oncoloog of Physician Assistant, PA. Tevens
is het mogelijk dat uw behandelaar nog in
opleiding is tot radiotherapeut-oncoloog
of PA. In de opleidingsfase is er structureel
overleg met en begeleiding door de
opleidende radiotherapeut-oncoloog.
Een radiotherapeut-oncoloog, wij gebruiken
vaak de term radiotherapeut, is een medisch
specialist die patiënten met kanker behandelt
met straling.
Een PA is een HBO opgeleide paramedische
professional die het werk van de
radiotherapeut ondersteunt door zelfstandig
patiënten te zien. Hij of zij neemt structureel
medische taken over van de radiotherapeut.
Er is een nauwe samenwerking met de
radiotherapeut.
De PA’s zijn opgeleid voor een specifiek
aandachtsgebied.
In deze behandelwijzer wordt steeds
gesproken over radiotherapeut of PA,
ook als uw behandelaar nog in opleiding
is. De bestraling wordt uitgevoerd
door radiotherapeutisch laboranten of
radiotherapeutisch laboranten in opleiding,
onder supervisie van gediplomeerden.
bestralingstoestel
5
Voor de behandeling van start gaat
Wij adviseren u om bij alle consulten en gesprekken iemand mee te
nemen. Zo kunt u later met elkaar nog napraten over wat er is verteld.
Mist u informatie of is iets niet helemaal duidelijk, aarzel dan niet uw
vragen te stellen.
Consult met uw radiotherapeut of PAEr is voor u een afspraak gemaakt met een
radiotherapeut of PA. Deze heeft uw medische
gegevens, die de verwijzende specialist heeft
vastgesteld. Ondanks deze informatie zal uw
radiotherapeut of PA u toch opnieuw vragen
stellen over uw ziekte. Meestal wordt ook
een gericht lichamelijk onderzoek gedaan
om een indruk te krijgen van uw lichamelijke
gesteldheid. Indien nodig worden nog
aanvullende onderzoeken aangevraagd.
In het gesprek wordt u verteld hoe uw
behandeling er uit zal gaan zien en hoeveel
keer u naar verwachting bestraald gaat
worden. Ook zal het doel van de behandeling
uitgelegd worden, en wat de eventuele
bijwerkingen zullen zijn.
Indien u samen met uw radiotherapeut of
PA besloten heeft om over te gaan tot een
behandeling krijgt u een brief thuis met
de afspraken voor de voorbereiding op de
bestraling.
Voor sommige behandelingen wordt de
optimale toepassing van de bestraling in
studieverband uitgezocht. Indien u hiervoor in
aanmerking komt, zal uw radiotherapeut of PA
u hier uitgebreid over informeren.
Receptiebalie radiotherapieAls u een afspraak heeft voor de voorbereiding
op de bestraling, meldt u zich bij de receptie-
balie van de radiotherapie (let op: NIET de
radiologie!). Hier ontvangt u een groene kaart
met een streepjescode. Met deze kaart meldt
u zich altijd aan; bij een bestralingsafspraak
maar ook voor alle andere afspraken. U meldt
zich aan door de kaart met de streepjescode
onder de streepjescodescanner te houden.
Deze staat aan een paal vóór onze glazen
schuifdeuren. Op het scherm kunt u dan
aflezen welke afspraken u die dag heeft.
Gesprek met de medewerker voorlichtingOm u zo goed mogelijk op de bestraling
voor te bereiden, krijgt u voorafgaand aan
de behandeling ook een gesprek met een
3
voorlichtingsgesprek
6
Het
Ant
oni v
an L
eeuw
enho
ek -
Uw
beh
ande
lwijz
er
medewerker voorlichting. Tijdens dit gesprek
komen vooral praktische zaken aan bod.
Met behulp van een fotopresentatie wordt
u uitgelegd hoe de voorbereiding op de
bestraling zal verlopen en hoe het bestralen
zelf in zijn werking gaat.
CT-scan De CT-scanner is een toestel dat drie-
dimensionale foto’s maakt met röntgenstraling.
Deze foto’s, ook wel CT-scan genoemd, zijn
nodig om het bestralingsplan te maken.
Voor het maken van de CT-scan komt u op een
tafel te liggen met de armen in een steun.
Dit zal tijdens de bestraling precies zo zijn.
Uit de muur in de ruimte van de CT-scanner
komen laserlijnen, die zich projecteren op uw
lichaam. Deze lijnen worden aangetekend op
uw lichaam met speciale markeerinkt. Deze
inkt bevat zilvernitraat waardoor het goed
hecht op de huid. Tevens worden er een paar
kleine tatoeagepuntjes aangebracht.
Door de lijnen en de tatoeagepuntjes kunt
u op het bestralingstoestel weer precies zo
worden neergelegd als tijdens de CT-scan.
Dit is nodig voor de nauwkeurigheid van het
bestralen.
Inktlijnen hechten goed op de huid, maar
zullen toch vervagen. Het is belangrijk dat
ze nog zichtbaar zijn als u voor uw eerste
bestraling komt. Bij het douchen is het het
beste niet te wrijven over de lijnen en bij het
afdrogen alleen te deppen en geen crèmes of
lotion te gebruiken rondom de lijnen.
Mochten de lijnen dreigen te verdwijnen voor
uw eerste bestraling, is het dan mogelijk
dat iemand dat bij u overtekend? Hier kan
een watervaste stift voor worden gebruikt.
Streepjes op de inktlijnen zetten is het
duidelijkst. U kunt altijd ook bij ons komen om
dat hier te laten doen.
Als u bestraald wordt worden de lijnen
onderhouden door de radiotherapeutisch
laboranten. Houdt u er rekening mee dat de
lijnen wat af kunnen geven op de kleding? Het
maken van de scan zal ongeveer een half uur
duren.
Eerste bestralingsafspraakNa de CT-scan krijgt u bericht thuis wanneer
voor u de bestralingen gaan beginnen en
op welk toestel. Ons streven is om u binnen
tien kalenderdagen te laten beginnen. U kunt
hierover ook altijd bellen met de receptiebalie
op telefoonnummer 020 512 2102. Let u wel
op dat uw lijnen nog goed zichtbaar zijn?
maken van inktlijnen bij CT-scan
receptiebalie
7
4BestralingstijdenBij het inplannen van uw afspraken hebben
wij met veel voorschriften en andere
afspraken rekening te houden. Hierdoor
kunnen de tijden van de bestraling per dag
verschillen. Helaas kunnen wij geen rekening
houden met verkeersomstandigheden.
Mochten er bijzondere omstandigheden
zijn, dan kunt u voor vragen hieromtrent
terecht bij Service en Ondersteuning of
kunt u deze ter sprake brengen tijdens het
voorlichtingsgesprek. Service en Ondersteuning
is te vinden in het kantoor achter de receptie;
de deur staat daar altijd open. Telefonisch zijn
ze te bereiken via 020 512 2660.
Op tijd komenVanzelfsprekend doet u uw best om op tijd op
uw bestralingsafspraak te zijn. Wilt u met de
gewone filedrukte rekening houden?
Mocht er onderweg onverhoopt lang
oponthoud zijn, dan kunt u bellen met
het algemene nummer 020 512 2102.
Wordt u bestraald in Hoofddorp, dan belt
u 023 890 9600. Zij geven dan door dat u
verlaat bent.
CT-scanner
8
Het
Ant
oni v
an L
eeuw
enho
ek -
Uw
beh
ande
lwijz
er
4Uw behandeling in de praktijk
Voor uw behandeling krijgt u met veel verschillende afdelingen te maken.
In het Antoni van Leeuwenhoek werken de diverse afdelingen goed
samen. Hierdoor kunnen we uw afspraken zoveel mogelijk op elkaar aan
laten sluiten.
AanmeldenBij uw eerste bezoek aan de afdeling radiotherapie heeft u een groene kaart met streepjescode gekregen. Met deze kaart meldt u zich altijd aan. Dat doet u door de kaart onder de streepjescodescanner te houden. Deze hangt aan een paal voor de afdeling radiotherapie. Op het scherm verschijnen dan
uw afspraken. Als het een bestralingsafspraak betreft, ziet u op het scherm het nummer verschijnen van het bestralingstoestel waar u verwacht wordt. Voor de bestralingen neemt u plaats in de wachtruimte van het desbetreffende bestralingstoestel.
AfsprakenstickerBij de receptie krijgt u uw afspraken voor de rest van de week. Elke donderdag liggen bij de receptiebalie uw nieuwe afspraken klaar. Er is regelmatig ook een controleafspraak met uw radiotherapeut of PA gepland. Deze afspraak wordt voor u gemaakt en staat ook op uw afsprakensticker vermeld. Hiervoor meldt u zich bij de balie van de doktersassistenten.
De bestralingEen radiotherapeutisch laborant zal u ophalen uit de wachtruimte en naar de kleedkamer brengen. Hier ontbloot u uw bovenlichaam. Neemt u een vestje mee om even om te doen? U kunt uw afsprakenkaart en streepjescodekaart aan de radiotherapeutisch laborant geven. Deze loopt met u mee naar de bestralingsruimte, waar u op de bestralingstafel gaat liggen. In de bestralingsruimte komen weer laserlijnen uit de muur, die op uw lichaam schijnen. Zo kunt u precies zo neergelegd worden op de bestralingstafel als ook bij het maken van de CT-scan. Regelmatig wordt deze instelling met behulp van rontgenfoto’s gecontroleerd. Als u helemaal goed ligt, gaan de radiotherapeutisch laboranten naar de bedieningsruimte waar ze op de monitoren uw bestraling kunnen volgen.
aanmelden met streepjescode
9
In de bestralingsruimte hangt een camera en een microfoon, zodat ze u kunnen zien en horen. Het is belangrijk dat u tijdens de bestraling stil ligt. In overleg met de radiotherapeutisch laboranten mag een begeleider met u mee in de bestralingsruimte bij de voorbereiding op de bestraling. Het bestralingstoestel draait zich vervolgens in de juiste posities om u te bestralen. Tijdens het bestralen hoort u een zoemend geluid. De tijd dat u bestraald wordt is erg kort, slechts enkele minuten. Met al het pas- en meetwerk zult u alles bij elkaar ongeveer vijftien minuten in de bestralingsruimte zijn.
ControlesU wordt tijdens uw behandeling wekelijks gecontroleerd door uw radiotherapeut of PA. Voor deze afspraak meldt u zich aan de balie van de doktersassistenten op de afdeling radiotherapie. Uw radiotherapeut of PA controleert hoe het met u gaat. U krijgt advies hoe met de bijwerkingen om te gaan. Ook is er ruimte om uw vragen te stellen.Zeker in het begin is het mogelijk dat er geen klachten zijn en u niet gecontroleerd hoeft te worden. Indien u de radiotherapeut of de PA niet hoeft te zien voor de wekelijkse controles, meldt u zich dan af bij de doktersassistenten-balie. Doen er zich tussen de controles klachten voor die direct zorg behoeven, dan kunt u zich hier ook melden.
bestraling
10
Het
Ant
oni v
an L
eeuw
enho
ek -
Uw
beh
ande
lwijz
er
Na afloop van de bestralingAan het eind van de bestralingsserie blijft
u nog gedurende lange tijd onder controle.
Uw radiotherapeut of PA spreekt met u af
wanneer u wordt verwacht voor deze controle
op de polikliniek. Deze controlebezoeken
na de behandeling zijn van groot belang
om het effect van de behandeling en de
mogelijke bijwerkingen te volgen. Eventuele
bijwerkingen (huidklachten en vermoeidheid)
zijn aan het eind van de behandeling en kort
daarna het sterkst. Doorgaans zijn binnen drie
weken de klachten grotendeels verdwenen.
Over het algemeen zult u de eerste vijf
jaar steeds om de zes tot twaalf maanden
gecontroleerd worden. De controles worden
afwisselend door de chirurg en/of internist en
de radiotherapeut of PA verricht. Afhankelijk
van het tumorstadium worden sommige
mensen na vijf jaar terugverwezen naar het
bevolkingsonderzoek. Anderen worden na vijf
jaar nog een keer per jaar gecontroleerd. Bij
een borstsparende operatie wordt er elk jaar
een mammogram gemaakt, doorgaans in het
ziekenhuis waar u bent geopereerd. Het totale
controletraject wordt op basis van de diagnose
vastgesteld, en ook eventueel aanvullende
behandeling (bijvoorbeeld chemotherapie,
hormonale therapie).
Uw huisartsDe huisarts wordt aan het begin van uw
behandeling op de hoogte gebracht. U kunt
uw huisarts altijd bellen om te overleggen,
maar ook als u plotseling klachten krijgt. Als u
klachten krijgt die direct zorg behoeven, dan
kunt u buiten reguliere tijden om altijd het
Antoni van Leeuwenhoek bellen.
controle
wachtruimte
11
Bijwerkingen, adviezen en
veelgestelde vragen
Alle intensieve behandelmethoden kennen een aantal bijwerkingen.
De mate waarin de bijwerkingen optreden is per persoon verschillend
en afhankelijk van een groot aantal factoren. Uw radiotherapeut of PA
zal u hierover zo volledig mogelijk informeren en adviezen geven om de
bijwerkingen te beperken. Het al dan niet optreden van bijwerkingen zegt
niets over het effect van de behandeling.
Korte termijn
HuidklachtenBij de bestraling voor borstkanker wordt gebruik gemaakt van straling met een huidsparend effect. Desondanks is het mogelijk dat de huid in de loop van de bestralingsperiode enigszins rood en geïrriteerd wordt. Soms kan het bestraalde gebied ook wat vocht vasthouden en opzetten. De huidreactie is van tijdelijke aard. De meeste huidklachten van de bestraling dienen zich aan in de loop van de behandeling en zullen binnen drie weken na de behandeling verdwijnen. Soms kan de huid nog roder worden in de eerste week na het eind van de bestraling. Bij huidirritatie zal uw radiotherapeut, uw PA of de doktersassistenten advies geven en een geschikte crème of zalf voorschrijven.
Adviezen voor het verzorgen van de huid tijdens de bestraling.• De bestraalde huid mag met een milde zeep
of douchegel gewassen worden.• Dep de huid droog in plaats van wrijven.• Het dragen van strak zittende kleding of
ondergoed wordt afgeraden.• Plak geen pleisters op de bestraalde huid.
Adviezen voor het verzorgen van de huid na afloop van de bestraling• De huid geneest gewoonlijk in de drie weken
na de bestraling. De plek blijft aanvankelijk wat donkerder dan normaal door droge, bruine huidschilfers. Deze kunnen het makkelijkste verwijderd worden met huidolie. Gebruikt u dit echter niet tijdens de bestraling in verband met de inktlijnen.
• Als de bestraling is afgelopen en u heeft problemen met het verzorgen van uw huid, dan kunt u contact opnemen met de doktersassistenten op de afdeling radiotherapie via telefoonnummer 020 512 2113.
• In een enkel geval kan de huid tijdens of kort na de bestraling oppervlakkig open gaan, en wat vochtig worden. Dit is meestel als er diepe huidplooien in het bestralingsveld vallen of als de huid tot een hogere dosis wordt bestraald (bijvoorbeeld omdat de tumor in de huid groeit). Als deze bijwerking verwacht wordt, zal uw radiotherapeut of PA dit met u bespreken. De doktersassistenten zullen u met speciaal verband verbinden. Voor het verbinden en het regelen van het bezorgen van de verbandmiddelen op uw thuisadres kunt u bij de doktersassistenten van de afdeling radiotherapie terecht.
5
12
Het
Ant
oni v
an L
eeuw
enho
ek -
Uw
beh
ande
lwijz
er
• Stel de bestraalde huid niet overmatig bloot aan de zon of aan UV-stralen van een zonnebank. Na afloop van de bestraling kunt u het beste de bestraalde huid beschermen tegen het felle zonlicht door middel van een crème met een hoge zonnebeschermingsfactor (factor 20- 30).
Deze adviezen gelden voor de eerste periode na de bestraling maar ook voor de jaren na de bestraling, om versnelde veroudering van de huid te beperken.
VermoeidheidHet is mogelijk dat u zich vermoeider gaat voelen naarmate de bestralingsperiode vordert. Ook het regelmatig reizen naar het ziekenhuis kan een extra belasting zijn. De mate van vermoeidheid hangt ook af van uw behandeling, situatie en conditie. Het is gebleken dat de vermoeidheid minder lang aanhoudt als u regelmatig in beweging blijft. U voelt zelf het beste wat u wel of niet kunt doen.
GevoeligheidIn het bestraalde gebied kan er tijdens de bestraling soms stekende pijnen of een beurs, zwaar gevoel optreden. Ook kan het weefsel wat opgezet worden. Dit is een normale reactie van het weefsel op de bestraling.
Lange termijn
LittekenvormingOp langere termijn (maanden of jaren na de bestraling) kunnen er ook veranderingen optreden in het bestraalde gebied. Na borstsparende therapie kan de borst vaster van structuur worden en kan de vorm en/of de grootte van de borst veranderen. Ook nu nog kunt u af en toe een stekende pijn in het
bestraald gebied voelen; dit is normaal en kan vergeleken worden met littekenpijn na een operatie.Een geleidelijke toename van littekenweefsel na bestraling in het schouder/okselgebied kan een strak gevoel en een beperkte schouderfunctie veroorzaken. De kans op deze bijwerkingen zijn groter indien u ook aan de oksel bent geopereerd. U kunt oefeningen doen om uw schouder zo soepel mogelijk te houden. Bent u onder behandeling van een fysiotherapeut, dan kan deze u hiermee helpen.
LymfoedeemSoms kan er lymfoedeem optreden in het bestraalde gebied. Lymfoedeem is een opeenhoping van lymfevocht. Als u op het okselgebied bent bestraald, bestaat er risico op lymfoedeem van de arm aan de behandelde kant. De plek waar het lymfevocht zich ophoopt kan verschillen per persoon. Zo kan lymfoedeem optreden in de hand, in de bovenarm of in de hele arm. Neem contact op met uw radiotherapeut of PA wanneer u deze klachten bemerkt. De radiotherapeut of PA kan u verwijzen naar een fysiotherapeut die zich gespecialiseerd heeft in de behandeling van lymfoedeem. Op de website van de Nederlandse Vereniging voor Fysiotherapie binnen de Lymfologie vindt u gespecialiseerde fysiotherapeuten bij u in de buurt (www.nvfl.nl).
Bijwerkingen aan de longen en het hartIndien niet alleen de borst maar ook de lymfeklieren zijn bestraald, kunnen er tijdelijke longklachten ontstaan. De kans hierop is echter kleiner dan 5%. De klachten
13
ontstaan door een steriele ontsteking in het longweefsel en bestaan uit kortademigheid en een droge hoest. Deze longbijwerkingen komen pas drie tot negen maanden na de bestraling tot uiting, en houden enkele weken aan. Mocht u deze klachten krijgen dan kunt u contact opnemen met uw radiotherapeut of PA voor verdere evaluatie en behandeling.
Uit onderzoek is gebleken dat vrouwen, 20 tot 30 jaar na de bestraling, meer kans hebben op hartklachten (2 à 4%). Daarom wordt tegenwoordig het hartweefsel tijdens de bestraling zo veel mogelijk buiten het bestraalde gebied gehouden. Bij vrouwen die op de linkerborst bestraald worden kan bij het maken van de CT-scan gekeken worden of het beter is om in inademingstand van de borstkas te bestralen. Als dit het geval is, dan krijgt u hier nog uitgebreid informatie over.
HuidverkleuringBij de meeste vrouwen is niet te zien waar bestraald is geweest na herstel van de eerste huidreactie. Echter bij sommige mensen is het mogelijk dat de bestraalde huid blijvend iets donkerder wordt. Voor meer informatie over
het camoufleren van ontsierende plekken of littekens kunt u contact opnemen met de stichting ‘Look Good Feel Better’ (www.lookgoodfeelbetter.nl). In het Voorlichtingscentrum is de folder van deze stichting verkrijgbaar.
Nieuwe tumorBestraling kan op zeer lange termijn een nieuwe tumor veroorzaken. Het risico hierop is zeer klein. Uw radiotherapeut of PA kan u hierover verder informeren.
Veel gestelde vragen bij radiotherapie1. Mijn oncologieverpleegkundige heeft vitamine E crème geadviseerd voor op de littekens. Kan ik dit blijven gebruiken tijdens de radiotherapie?Ja. Let er daarbij wel op dat u de crème niet op de inktlijnen smeert.
2. Kan ik wel een deodorant gebruiken?Ja. Echter door de bestraling zal de zweetproductie van de bestraalde oksel wat verminderen.
3. Word ik kaal van de bestraling?Alleen de haren in het bestraalde gebied kunnen uitvallen. Bij een bestraling van de borst en het okselgebied kan daarom alleen het okselhaar minder worden. Het hoofdhaar valt niet uit.
4. Word ik misselijk van de bestraling? Krijg ik slikklachten?Nee. Alleen het bestraalde gebied wordt aangetast. Met de huidige technieken wordt niet op de maag of slokdarm bestraald bij de bestraling voor borstkanker.
14
Het
Ant
oni v
an L
eeuw
enho
ek -
Uw
beh
ande
lwijz
er
5. Kan ik voor mijn (klein-)kinderen blijven zorgen?Ja. Bij uitwendige bestraling bent u niet radioactief tijdens of na de bestraling. In het lichaam wordt de straling niet opgeslagen. U vormt dus geen gevaar voor uw omgeving.
6. Kan ik alcohol drinken gedurende de bestralingsperiode?Als u dit gewend bent, kunt u (met mate) alcohol blijven gebruiken.
7. Moet ik een dieet gebruiken?Het is voor de radiotherapie van borstkanker niet noodzakelijk een speciaal dieet te volgen voorafgaand aan en gedurende de behandel-periode. Wel adviseren wij u uw lichaam in een zo optimaal mogelijke conditie te houden waaraan goede voeding uiteraard een grote bijdrage levert.
8. Mag ik auto blijven rijden?Ja.
9. Kan ik blijven werken tijdens de bestraling?Afhankelijk van het type werkzaamheden en uw conditie kunt u blijven werken tijdens uw bestralingsbehandeling. Als u dit aangeeft bij de voorlichtingsmedewerkers, kunnen zijn uw wensen ten aanzien van de behandeltijden aanvragen.
10. Ik heb gehoord dat je veel antioxidanten en/of vitamine C tabletten moet innemen tijdens de bestraling als bescherming. Klopt dit?Nee, dit is niet zinvol of nodig.
11. Kan ik blijven sporten?Ja. Lichamelijke beweging kan helpen om klachten van moeheid te verminderen. Indien u onder begeleiding van een fysiotherapeut wilt sporten – bijvoorbeeld in verband met een beperkte armfunctie na operatie – kan uw radiotherapeut een verwijzing voor fysiotherapie geven. Daarnaast kunnen de medewerkers van het Voorlichtingscentrum u advies geven over de diverse mogelijkheden voor sporten onder begeleiding.
12. Kan ik zwemmen?Liever niet tijdens de bestralingsperiode, in verband met de inktlijnen. Indien u na de bestraling gaat zwemmen, kunt u voor het zwemmen de bestraalde huid invetten met een crème. Dit geeft enige bescherming tegen irritatie door chloorwater.
13. Ik heb een borstamputatie ondergaan, wanneer kan ik een prothese laten passen?Een paar weken na de bestraling is de huid meestel voldoende hersteld om een definitieve borstprothese te kunnen dragen. Het is niet nodig om eerst een jaar te wachten na de bestraling voor bijvoorbeeld een zogenaamde plakprothese. Het Borstprothese Informatie Centrum geeft onafhankelijk en deskundig advies over borstprotheses. Voor meer informatie of het maken van een afspraak kunt u contact opnemen met het Voorlichtingscentrum van het Antoni van Leeuwenhoek.
14. Als ik bestraald ben geweest na een borstamputatie, kan ik dan wel een borstreconstructie krijgen?Ja. De plastisch chirurg zal bij het advies over de beste methode van reconstructie in uw situatie rekening houden met het feit dat het weefsel bestraald is geweest.
15
Begeleiding en revalidatie
Het krijgen van kanker en het ondergaan van een behandeling zijn
ingrijpende gebeurtenissen. Uw radiotherapeut of PA kan u helpen met
psychosociale ondersteuning.
De Dienst Begeleiding en Ondersteuning van het Antoni van Leeuwenhoek
biedt aanvullende ondersteuning aan voor patiënten en hun naasten.
U kunt bij deze afdeling terecht met diverse vragen en problemen.
Begeleiding en revalidatieBinnen het Antoni van Leeuwenhoek werken veel verschillende hulpverleners en therapeuten samen. Zo zijn er maatschappelijk werkers, geestelijk verzorgers, psychiaters, verpleegkundigen, creatief therapeuten, dietisten, fysiotherapeuten, ergotherapeuten en is er een revalidatie-arts.Zij hebben veel kennis en ervaring als het om het krijgen van kanker gaat en het effect van de behandeling op uw leven. Zo kunnen zij u helpen met zeer uiteenlopende (praktische) zaken en vraagstukken, zoals het omgaan met de ziekte, de terugkeer naar werk, het weer oppakken van dagelijkse activiteiten, bewegen en sporten, energieverdeling gedurende de dag, angst en depressieve klachten, gewijzigd zelfbeeld, verandering in relaties met partner of in het gezin, seksualiteit en intimiteit, concentratieverlies en over- en ondergewicht.Tevens kunnen zij bemiddelen en adviseren bij verwijzing naar andere instanties buiten het ziekenhuis. U kunt via uw behandelend arts, PA of verpleegkundig specialist worden doorverwezen of zelf contact opnemen met het secretariaat van de Dienst Begeleiding en Ondersteuning op telefoonnummer 020 512 2650.
Polikliniek Intimiteit en BorstkankerDe diagnose en behandeling van borstkanker kan in korte tijd veel veranderen in uw leven, ook op het gebied van intimiteit en seksualiteit. De medewerkers van de polikliniek Intimiteit en Kanker zijn deskundigen op dit gebied. Ze hebben ervaring in het voeren van gesprekken met patiënten en/of naasten over de manier waarop kanker intimiteit en seksualiteit kan beïnvloeden. Via de Dienst Begeleiding en Ondersteuning kunt kan u een afspraak maken.
Polikliniek Werk en BorstkankerEr zijn veel factoren die van invloed kunnen zijn op uw terugkeer in het werkproces. Een deel van deze factoren hangen samen met de ziekte en behandeling. Om de kans op een succesvolle terugkeer naar werk zo groot mogelijk te maken, is het belangrijk dat er aandacht is voor deze factoren. Op de polikliniek Werk en Borstkanker kunt u een afspraak maken met een onafhankelijke bedrijfsarts die zich heeft gespecialiseerd in werkhervatting. Daarnaast heeft u contact met
6
16
Het
Ant
oni v
an L
eeuw
enho
ek -
Uw
beh
ande
lwijz
er
de bedrijfsarts van uw werkgever.Voor het maken van een afspraak kunt u contact opnemen met de Dienst Begeleiding en Ondersteuning.
Workshop ‘Look Good Feel Better’Deze workshop wordt eenmaal per maand aangeboden in samenwerking met de Stichting ‘Look Good Feel Better’. U krijgt tips en adviezen over uiterlijke verzorging en make-up. Informatie vindt u op de website www.lookgoodfeelbetter.nl of bij ons Voorlichtingscentrum in de hal van het ziekenhuis.
Glazen ZaalDe Glazen Zaal is een ruimte voor creativiteit en bevindt zich op de eerste etage. Het is een rustige, gastvrije ruimte ter ontspanning en inspiratie. Regelmatig vinden hier allerlei activiteiten plaats, waaronder concerten en workshops. Aankondigingen hiervan vindt u in de Glazen Zaal. Onze medewerkers kunnen u laten kennismaken met verschillende creatieve technieken en materialen. Creativiteit kan een belangrijke manier zijn om uw indrukken en ervaringen te verwerken. Wilt u muziek luisteren of een spelletje doen, dan bent u hier ook aan het goede adres.
‘Herstel & Balans’Het revalidatieprogramma ‘Herstel & Balans’ kan u helpen te herstellen en uw conditie te verbeteren. Het programma wordt in Amsterdam georganiseerd door Reade, centrum voor revalidatie en reumatologie. Voor meer informatie kunt u de website bekijken (www.herstelenbalans.nl) of de
brochure halen bij het Voorlichtingscentrum van het Antoni van Leeuwenhoek.
Revalidatie voor Borstkankerpatiënten Dit revalidatieprogramma is specifiek gericht op borstkankerpatiënten. Het verbeteren van de conditie en kwaliteit van leven zijn belangrijke doelen binnen het programma. Het programma is ontwikkeld en wordt uitgevoerd door het Antoni van Leeuwenhoek, het Slotervaartziekenhuis en Reade revalidatie.Aanmelden kan via uw arts of een andere medewerker in het Antoni van Leeuwenhoek of bij de revalidatieafdeling van het Slotervaartziekenhuis, telefoonnummer 020 512 5260.
17
Waar kunt u meer informatie krijgen
Voor borstkankerpatiënten is er een vereniging opgericht: de
Borstkankervereniging Nederland. Deze vereniging is zeer informatief en
actief. De vereniging is te bereiken via telefoonnummer 030 291 7222 of
via de website: www.borstkankervereniging.nl.
Voorlichtingscentrum In het Voorlichtingscentrum van het Antoni van Leeuwenhoek is aanvullende informatie te verkrijgen over verschillende vormen van kanker en de behandelmogelijkheden. Daarnaast zijn in het centrum folders, boeken, brochures en tijdschriften beschikbaar. De folders en brochures zijn gratis. De boeken en tijdschriften zijn niet uitleenbaar. Verder beantwoorden de medewerkers van het Voorlichtingscentrum uw vragen over het Antoni van Leeuwenhoek en geven ze informatie over patiëntenverenigingen, psychosociale zorg rond kanker, adressen voor hulpmiddelen (pruiken, protheses) en andere instellingen en organisaties. Het Voorlichtingscentrum is open op werkdagen van 09.00 – 12.00 uur en van 13.00 – 16.30 uur. Het telefoonnummer is 020 512 2991.
KWF KankerbestrijdingKWF Kankerbestrijding heeft een Voorlichtingscentrum gevestigd aan de Delflandlaan 17 te Amsterdam. In dit Voorlichtingscentrum kunt u tijdschriften en boeken inzien. Het is aan te raden een afspraak te maken als u ook een deskundige wilt spreken. Het KWF-Voorlichtingscentrum is op werkdagen geopend van 09.00 – 18.00 uur. U kunt uw vragen ook stellen via de gratis hulp- en informatielijn, 0800 022 6622.
InternetDe meeste patiënten doen hun uiterste best om zoveel mogelijk informatie over hun ziekte te vergaren. Op het internet is hierover erg veel te vinden. Omdat niet alle informatie op internet even betrouwbaar is, verwijzen wij u graag naar een aantal gerenommeerde sites:
www.avl.nl
www.kwfkankerbestrijding.nl
www.pinkribbon.nl
www.borstkankervereniging.nl
www.borstkanker.nl
www.de-amazones.nl
www.diagnose-kanker.nl
www.herstelenbalans.nl
www.nvfl.nl
7 8
18
Het
Ant
oni v
an L
eeuw
enho
ek -
Uw
beh
ande
lwijz
er
8Vrijwilligers en donaties
VrijwilligersSinds 1949 is de Stichting Patiëntenzorg actief in het Antoni van Leeuwenhoek. Het doel van deze stichting is de sfeer in het ziekenhuis zo prettig mogelijk te maken voor zowel patiënten als medewerkers. De Stichting werkt met vrijwilligers. Deze vrijwilligers gaan elke werkdag, in de ochtend en middag, rond met een koffiekar om de patiënten te voorzien van koffie of thee. Vragen omtrent de Stichting Patiëntenzorg kunt u richten aan [email protected].
DonatiesSinds 1913 werken het Nederlands Kanker Instituut en het Antoni van Leeuwenhoek samen aan het bestrijden van kanker door middel van patiëntenzorg, onderzoek en onderwijs.
Naast onderzoek naar het ontstaan van kanker doet het Antoni van Leeuwenhoek veel klinisch onderzoek naar verbetering van bestaande behandelingen en de werking van nieuwe therapieën. Ons instituut speelt een voortrekkersrol bij nieuwe ontwikkelingen op het gebied van kankerbestrijding. Voor het wetenschappelijk onderzoek is geld nodig. De Vereniging ‘Vrienden van het Nederlands Kanker Instituut’ ondersteunt dit onderzoek ook financieel. Iedereen die de behandeling van kankerpatiënten en het wetenschappelijk onderzoek een warm hart toedraagt, kan vriend worden. Vrienden ontvangen het informatieve magazine Antoni thuis. Vriend worden is eenvoudig: u kunt uw naam en adres telefonisch doorgeven via 020 512 2856 of mailen naar [email protected].
19
Over het Antoni van Leeuwenhoek
Het Antoni van Leeuwenhoek is een ziekenhuis dat gespecialiseerd is
in de behandeling van kanker. In het Nederlands Kanker Instituut (NKI)
wordt onderzoek naar kanker gedaan.
Het Antoni van Leeuwenhoek is gevestigd in Amsterdam, aan de Plesmanlaan 121, 1066 CX in Amsterdam. Het algemene telefoonnummer is 020 512 9111.Begin 2013 opent het Antoni van Leeuwenhoek een nevenvestiging van de afdeling Radiotherapie in Hoofddorp. Onze nevenvestiging is gevestigd bij het Spaarne Ziekenhuis. Het adres is Spaarnepoort 1, 2134 TM in Hoofddorp. Onze locatie in Hoofddorp is te bereiken via telefoonnummer 023 890 9600.Informatie over de bereikbaarheid vindt u op onze website www.avl.nl of bij www.9292.nl.
De voorbereidingen op de bestraling, zoals een CT-scan en een voorlichtingsgesprek,
zullen plaats vinden in Amsterdam. Na deze
voorbereiding ontvangt u een brief met uw
eerste bestralingsafspraak. Hierin wordt
tevens vermeld of de bestraling plaatsvindt
in Amsterdam of in Hoofddorp.
Taxivervoer en vervoers-kostenregelingUw zorgverzekeraar kan u informeren over
een kilometervergoeding als u zelf naar het
Antoni van Leeuwenhoek komt, of over de
vergoeding als u gebruik wilt maken van
een taxi. Krijgt u van uw verzekering een
vervoersverklaring, dan kunt u deze laten
invullen bij de receptie van de afdeling
radiotherapie. Als u met eigen vervoer
komt, bewaar dan uw afsprakenkaart. Aan
het eind van de bestralingsbehandeling
kunt u uw afsprakenkaart samen met
een vervoersverklaring opsturen naar uw
zorgverzekeraar.
In de centrale hal kunt u zelf een taxi bellen of
kunt u een taxi laten oproepen via de receptie.
Openbaar vervoerHet Antoni van Leeuwenhoek is zeer goed
bereikbaar per openbaar vervoer. Op de Johan
Huizingalaan, gelegen naast het Antoni van
Leeuwenhoek, stoppen tramlijn 2 en bussen
18, 62 en 195.
Komt u met de trein, dan kunt u vanaf de
stations Bijlmer-Arena, Zuid of Rai de metrolijn
50 nemen, richting Isolatorweg. Vanuit de
9
20
Het
Ant
oni v
an L
eeuw
enho
ek -
Uw
beh
ande
lwijz
er
treinstations Lelylaan en Sloterdijk neemt u de metrolijn 50 richting Gein. U stapt uit bij de Heemstedestraat. Lopend is het dan nog 10 minuten. U kunt ook op tramlijn 2 stappen richting Nieuw Sloten, en een halte meerijden tot de Johan Huizingalaan. Vanaf station Lelylaan is het ook mogelijk om direkt naar de Johan Huizingalaan te gaan met bus 62.Voor actuele routes en vertrek- en aankomst-tijden verwijzen wij u naar www.9292ov.nl. U kunt ook bellen met 0900 9292.
ParkerenHet parkeerterrein voor patiënten en bezoekers vindt u vanaf de ingang aan de Plesmanlaan na 500 meter aan de rechterkant en vanaf de ingang aan de Louwesweg na 200 meter aan de linkerkant. Onder het gebouw bevindt zich ook parkeergelegenheid. De ingang van de parkeergarage vindt u naast de hoofdingang. Patiënten en bezoekers betalen een gereduceerd tarief. De eerste twintig minuten zijn gratis en maximaal betaalt u 5,00 Euro. Bij vragen hierover kunt u terecht bij de medewerkers van de balie.U rekent af bij de parkeerautomaat in de hal van het ziekenhuis.
Gast-HuisAls de afstand tussen uw woonplaats en het Antoni van Leeuwenhoek groot is en u meerdere malen per week voor behandeling komt, kan het handig zijn om korte tijd in de buurt van het ziekenhuis te verblijven. U kunt dan gebruik maken van het Gast-Huis. Het Gast-Huis bevindt zich naast het ziekenhuis, maar is een op zichzelf staande organisatie. Het Gast-Huis is een modern ingericht logeerhuis voor patiënten van het Antoni van Leeuwenhoek en hun naasten. Tegen
een vergoeding kunt u gebruik van een tweepersoonskamer met badkamer en toilet. In de gemeenschappelijke keuken kunt u zelf uw maaltijden bereiden. Naar behoefte ervaren gasten ook steun aan elkaar of aan de vrijwilligers die er werken.
De bestralingsafspraken kunnen in veel gevallen zo geregeld worden dat u op maandag pas later hoeft te komen en op vrijdagochtend weer terug kan naar huis.
Voor het bespreken van een kamer kunt u bellen met het management van het Gast-Huis. Zij zijn telefonisch bereikbaar van maandag tot en met vrijdag van 10.00 tot 15.00 uur op telefoonnummer 020 346 2020. Het Gast-Huis bestaat mede dankzij de vele vrijwilligers. Zij zijn elke dag aanwezig van 9.30 tot 22.00 uur. Zij helpen u op weg in en om het huis. Voor meer informatie gaat u naar www.gast-huis.nl.
21
Telefoonnummers10Het Antoni van Leeuwenhoek 020 512 9111
RadiotherapieAfdeling Radiotherapie, van 8.00 tot 17.00 uur 020 512 2100Receptiebalie 020 512 2102 Voorlichtingslaborant 020 512 2257Doktersassistenten 020 512 2113Service en Ondersteuning, voor uw afspraken 020 512 2160Paramedisch Hoofd 020 512 2178
Radiotherapie Hoofddorp 023 890 9600
Begeleiding en revalidatie 020 512 2650Polikliniek Intimiteit en Borstkanker 020 512 2650Polikliniek Werk en Borstkanker 020 512 2650
Voorlichtingscentrumop werkdagen van 9.00 tot 12.00 uur en van 13.00 tot 16.30 uur 020 512 2991
Gast-Huis tussen 9.30 en 22.00 uur 020 346 2020Voor het bespreken van een kamer tussen 10.00 en 15.00 uur
KWF Kankerbestrijding gratis hulp- en informatielijnop werkdagen van 9.00 tot 18.00 uur 0800 022 6622
Openbaar vervoer 0900 9292
11
‘Vrienden van het Nederlands Kanker Instituut’ 020 512 2856
22
Het
Ant
oni v
an L
eeuw
enho
ek -
Uw
beh
ande
lwijz
er
De belangrijkste punten samengevat
• Het is raadzaam om bij de geplande gesprekken iemand mee te nemen.
• Als er bij u inktlijnen zijn getekend, dan is het belangrijk dat ze nog goed zichtbaar
zijn bij de eerste bestraling. Inktlijnen kunnen afgeven op uw kleding.
• Ongeveer tien kalenderdagen na het maken van de CT-scan zal u starten met uw
bestralingen. Hierover ontvangt u thuis bericht.
• U meldt zich altijd aan met de groene kaart waarop de streepjescodesticker is
geplakt.
• Deze houdt u onder de streepjescodescanner aan de paal links voor de glazen
schuifdeuren.
• Op het scherm leest u op welk bestralingstoestel u wordt bestraald.
• Voor de bestralingsafspraak neemt u plaats in de wachtruimte van het
bestralingstoestel.
• Voor de controleafspraak meldt u zich bij de balie van de doktersassistenten.
• Als u geen gebruik wilt maken van de controleafspraak, wilt u dat dan ook aan de
balie van de doktersassistenten melden?
• Vanaf donderdag liggen uw afspraken klaar voor de week erna bij de receptie.
• Bent u bekend met de eventuele bijwerkingen? U kunt dit lezen in hoofdstuk 5.
Uw radiotherapeut of PA kan u hier meer over vertellen.
• Wilt u een vestje meenemen dat u even om kunt doen bij de bestralingen?
• Aan de radiotherapeutisch laboranten op het toestel kunt u vragen of uw begeleider
mee mag.
• Wilt u uw kaart met streepjescode en afspraken meenemen de bestralingsruimte in?
De radiotherapeutisch laboranten kunnen deze dan controleren.
• Het is belangrijk dat u tijdens de bestralingen stil ligt.
• De tijd dat u in de bestralingsruimte bent is ongeveer 15 minuten.
11
23
Patiënteninformatie
Het Antoni van Leeuwenhoek Afdeling RadiotherapiePostbus 902031006 BE Amsterdam
Bezoekadres Amsterdam:Plesmanlaan 1211066 CX Amsterdam
T 020 512 9111
Bezoekadres Hoofddorp: Spaarnepoort 12134 TM Hoofddorp
T 023 890 9600
I www.avl.nl
Colofon
Behandelwijzer
Radiotherapie
van het Antoni van Leeuwenhoek
Redactie
M. Belderbos
Afdeling Radiotherapie
Fotografie
Audio Visueel centrum -
Het Antoni van Leeuwenhoek
Opmaak en druk
SDA Print+Media, Amsterdam
janu
ari 2
013