radiotherapie in de palliatieve fase
DESCRIPTION
RADIOTHERAPIE IN DE PALLIATIEVE FASE. 29 september 2011 2e Regionale symposium palliatieve Zorg ‘s-Hertogenbosch. DOE MEER MET MINDER …….,. mogelijkheden met kortdurende radiotherapie in de palliatieve fase. introduceren. Bing Oei. radiotherapeut. Tilburg. introduceren. Sinds 2010 - PowerPoint PPT PresentationTRANSCRIPT
RADIOTHERAPIE IN DE RADIOTHERAPIE IN DE PALLIATIEVE FASEPALLIATIEVE FASE
29 september 2011 29 september 2011 2e Regionale symposium palliatieve Zorg2e Regionale symposium palliatieve Zorg
‘‘s-Hertogenboschs-Hertogenbosch
mogelijkheden met kortdurende radiotherapie in de palliatieve fasemogelijkheden met kortdurende radiotherapie in de palliatieve fase
DOE MEER MET MINDER …….,DOE MEER MET MINDER …….,
TilburgTilburg
radiotherapeutradiotherapeut
Bing OeiBing Oei
introducerenintroduceren
Sinds 2010 Sinds 2010
``Verbeeten Breda’’``Verbeeten Breda’’
naast hetnaast het
introducerenintroduceren
Sedert Sedert 5/9/2011 5/9/2011 VerbeetenVerbeetenDen BoschDen Bosch
introducerenintroduceren
boodschap vooraf: onthouden !! :boodschap vooraf: onthouden !! :
palliatieve zorg:palliatieve zorg:
overweegoverweeg altijd radiotherapieradiotherapie
voor overlegvoor overleg
013-5947777 013-5947777 (centraal nummer hoofdlocatie )(centraal nummer hoofdlocatie )
U wordt in contact gebracht met:Karin De Winter
Daniëlle Eekers
Antoine Engelen
Friederike Koppe
Jan Metsaars
Bing Oei
Robert Poorter
Philip Poortmans
Tom Rozema
Luc Scheijmans
Theo Veninga
Vanaf 1 november: Stefan Franken
radiotherapie:radiotherapie:
rol bij pijnbestrijding…rol bij pijnbestrijding…
Radiotherapie
• doel en voorwaarden bij antalgische bestraling
• logistieke werkwijze bij antalgische bestraling• antalgische bestraling hoe doe je dat• op welke termijn effect?• wat te doen bij onvoldoende effect?• bijwerkingen
doeldoel radiotherapie bij radiotherapie bij antalgische XRT:antalgische XRT:
• verminderen pijnverminderen pijn
• verminderen afgeleide klachtenverminderen afgeleide klachten
• verbeteren conditie van patientverbeteren conditie van patient
doeldoel radiotherapie bij een antalgische XRT: radiotherapie bij een antalgische XRT:
• in een in een minimaleminimale tijdsspanne: tijdsspanne:
• een een maximaalmaximaal effect (palliatief) bereiken effect (palliatief) bereiken
• = hypofractionering= hypofractionering
bij antalgische bestraling:bij antalgische bestraling:
geen onderscheidgeen onderscheid in de behandeling van: in de behandeling van:
• neuropatische pijn neuropatische pijn (druk op of beschadiging (druk op of beschadiging van zenuwweefsel)van zenuwweefsel)
• nociceptieve pijn nociceptieve pijn (door weefselbeschadiging)(door weefselbeschadiging)
voorwaardenvoorwaarden
• balans: positief effect op de kwaliteit van levenbalans: positief effect op de kwaliteit van leven
• belasting voor de patibelasting voor de patiënt: zo gering ënt: zo gering mogelijkmogelijk
• resultaat op korte termijnresultaat op korte termijn
voorwaardenvoorwaarden palliatieve radiotherapie: palliatieve radiotherapie:
logistieke werkwijzelogistieke werkwijze
werkwijze bij palliatieve bestraling:werkwijze bij palliatieve bestraling:
• uitvoering op het bestralingstoesteluitvoering op het bestralingstoestel Tilburg/Tilburg/BredaBreda/ / Den BoschDen Bosch
• consultconsult Tilburg/Tilburg/BredaBreda/ / Den BoschDen Bosch
• voorbereiding CT scanvoorbereiding CT scan Tilburg (binnen 24 uur)Tilburg (binnen 24 uur)
(30 - 45 min.)(30 - 45 min.)
(30 min. scan + 45 min. planning)(30 min. scan + 45 min. planning)
(20 min.)(20 min.)
uitstapje: wat kan er nog meer ?uitstapje: wat kan er nog meer ?
radiotherapie in de palliatieve fase:radiotherapie in de palliatieve fase:
• behalve pijnbestrijdingbehalve pijnbestrijding
• wat kan er nog meer?wat kan er nog meer?
indicaties:indicaties:
• obstructieobstructie
• botmetastasenbotmetastasen
• dreigende dwarslaesiedreigende dwarslaesie
• hersenmetastase(n)hersenmetastase(n)
• vena cava syndroomvena cava syndroom
• pijn of oedeempijn of oedeem
• bloedingenbloedingen
uitstapje: wat kan er nog meer ?uitstapje: wat kan er nog meer ?
• hypersalivatiehypersalivatie
uitstapje: wat kan er nog meer ?uitstapje: wat kan er nog meer ?
pijn t.g.v. huidulceratie door tumoringroei:pijn t.g.v. huidulceratie door tumoringroei:
Voorbeeld: angiosarcoom na combinatie RT en hyperthermie
de uitvoering van de bestraling, hoe doe je dat?de uitvoering van de bestraling, hoe doe je dat?
een antalgische bestraling, hoe doe je dat?een antalgische bestraling, hoe doe je dat?
• uitwendige bestraling uitwendige bestraling (teletherapie)(teletherapie)
• inwendige bestraling inwendige bestraling (brachytherapie)(brachytherapie)
• behandeling met radio-isotopen (i.v. Srbehandeling met radio-isotopen (i.v. Sr8989, Sm, Sm153153,I,I131131))
= nucleaire geneeskunde= nucleaire geneeskunde
inwendige bestralinginwendige bestraling
• niet te bestralen met een beperkt aantalniet te bestralen met een beperkt aantal veldenvelden
de uitvoering van de bestraling, hoe doe je dat?de uitvoering van de bestraling, hoe doe je dat?
wanneer merkt de patiwanneer merkt de patiënt het effect?ënt het effect?
botmetastasenbotmetastasen
Botmetastasen frequent bij:
- mammaca,
- prostaatca.
- bronchusca.
- niercelca.
wanneer merkt de patiwanneer merkt de patiënt het effect?ënt het effect?
Pijn verminderde mobiliteit complicaties
• bottrial: single dose bottrial: single dose ≈ gefractioneerd ≈ gefractioneerd
• eenmaligeeenmalige bestraling bestraling (single dose)(single dose)
→ → na 3 - 4 wkn na 3 - 4 wkn pijnreductie bij 70 - 80%pijnreductie bij 70 - 80% pati patiëntenënten
→ → 3 - 4 dgn 3 - 4 dgn geringegeringe pijntoename pijntoename (flare up)(flare up)
behandeling: wat merkt de patient ervan…behandeling: wat merkt de patient ervan…
wanneer merkt de patiwanneer merkt de patiënt het effect?ënt het effect?
• goedkopergoedkoper
voordelen single dose:voordelen single dose:
• patipatiënt hoeft maar 1 x te komenënt hoeft maar 1 x te komen
hoeveel fracties?hoeveel fracties?
• gelijkwaardig effectgelijkwaardig effect i.v.m. met gefractioneerde bestralingi.v.m. met gefractioneerde bestraling
pijnbestrijdingpijnbestrijding
→ → zorg voor adequate pijnstilling zorg voor adequate pijnstilling
wat te doen aan deze kortdurende pijn toename wat te doen aan deze kortdurende pijn toename (flare-up)(flare-up) ? ?
→ → paracetamol paracetamol
→ → NSAID’s, NSAID’s, (cave maagklachten/bloedingen)(cave maagklachten/bloedingen)
→ → combinatiecombinatie
→ → morfine, morfine, (cave obstipatie: laxans!) (cave obstipatie: laxans!)
→ → dexamethason, dexamethason, (cave maagklachten)(cave maagklachten)
wanneer merkt de patiwanneer merkt de patiënt het effect?ënt het effect?
hoeveel fracties?hoeveel fracties?
effectiviteit radiotherapieeffectiviteit radiotherapie hoeveel fracties zijn er nodig? hoeveel fracties zijn er nodig?
• 1212 x 2.5 Gy x 2.5 Gy
• 1010 x 3 Gy x 3 Gy
• 5 x 4 Gy5 x 4 Gy
• 1 1 x 8 Gyx 8 Gy
aantal fracties afhankelijk van:aantal fracties afhankelijk van:
palliatieve schema’s kunnen herhaald palliatieve schema’s kunnen herhaald worden !worden ! (indien nodig)(indien nodig)
conditie en levensverwachting patientconditie en levensverwachting patient
• indien na 6 – 8 weken geen/onvoldoende effect:indien na 6 – 8 weken geen/onvoldoende effect:
re-irradiatie: 1 x 8 Gy of 5 x 4 Gyre-irradiatie: 1 x 8 Gy of 5 x 4 Gy
wanneer opnieuw bestralen?wanneer opnieuw bestralen?
wat te doen bij onvoldoende effect?wat te doen bij onvoldoende effect?
indicatie: pijn of oedeemindicatie: pijn of oedeem
• oedeem door stuwing, door uitgebreide lymfklierpakkettenoedeem door stuwing, door uitgebreide lymfklierpakketten
doel: verkleinen van de tumormassa doel: verkleinen van de tumormassa → afname druk→ afname druk → → afname pijnafname pijn
• pijn door druk op zenuwweefselpijn door druk op zenuwweefsel
• pijn door infiltratie in omringende weefselspijn door infiltratie in omringende weefsels
andere oorzaken van pijnandere oorzaken van pijn
bijwerkingenbijwerkingen
indicatie: dreigende dwarslaesie
.compressie van het ruggemerg
•spoedindicatie
binnen 24 uur nadat de neurologische klachten zijn ontstaan → XRT
• mictie- en defaecatieproblemen
symptomen
indicatie: dreigende dwarslaesie
• pijn in de rug
• radiculaire pijn• spierzwakte
• sensibiliteitsstoornissen
• interventie neurochirurg
• XRT i.c.m. corticosteroiden
• indien de neurologische uitval al aanzienlijk is → kans op herstel ↓
• vroege onderkenning belangrijk
indicatie: dreigende dwarslaesie
selecteren op conditie van patiënt
indicatie: hersenmetastasen
•goede conditie, goede reactie op corticosteroïden → XRT
- 60-90%: klachten ↓
- 75-85%: effect houdt aan tot moment van overlijden
- 5 x 4 Gy: mediane levensverwachting ½ jr.
indicatie: hersenmetastasen
stereotactische radiotherapiestereotactische radiotherapie
voor hersenmetastasen met linac of gammaknifevoor hersenmetastasen met linac of gammaknife
indicatie 3 of minder meta’s
Stereotactische bestralingvoor hersenmetastasen met lineaire versneller
Niet invasief
Geen frame
Stereotactische hersenbestraling
3 sessies
geen toxiciteit, geen haaruitval
Gelijkwaardig aan “gammaknife”
Stereotactische hersenbestraling
Indicaties:• Tot 3 hersenmetastasen(www.oncoline.nl)
• Maximale diameter 4 cm
• Aangetoonde solide maligniteit m.u.v. kiemceltumor, kleincellig bronchuscarcinoom
• K.I. > 70
• Geen leptomeningeale metastasen
≤ 3 hersenmetastasen stereotactische radiotherapie
Vanaf november ook inVanaf november ook in Verbeeten Den BoschVerbeeten Den Bosch
Meer informatie:
Daniëlle Eekers
Theo Veninga
Jan Metsaars
• slechte conditie: - alleen corticosteroïden
- analgetica
- geen XRT
indicatie: hersenmetastasen
indicatie: VCSS of VCIS
•venentekening op thorax en rug
•door druk vd tumor op het vat
compressie van VCS of VCI
•hoofdpijn
•gestuwd gelaat
•benauwdheid
•niet plat kunnen liggen
• XRT: binnen 1 – 4 wkn vermindering van klachten
• als 1e uiting en snel optreden gewenst: stent plaatsen
indicatie: VCSS of VCIS
Bij kleincellig bronchuscarcinoom: eerst chemotherapie
doel: verkleinen van de tumormassa → afname druk
indicatie: VCSS of VCIS
indicatie: obstructie
oesophagus (passageklachten)
tumorgroei in holle organen → obstructie → klachten
trachea (benauwdheid, prikkelhoest)
kwaliteitsverbetering van palliatief terminale zorg door huis / verpleeghuisarts, Heeze 22 maart 2007 (Luc Scheijmans, radiotherapeut)
- bij 80% vd patiënten goede controle
indicatie: bloeding
longbloeding (bij longca)
- 40-70% patiënten haemoptoë in de palliatieve fase
- bij persisterende haemoptoë:
1 x 8 Gy, of bij grote tumormassa 2 x 8 Gy
• haematurie
- blaasca
- doorgroei van rectum- of cervixca
- niercelca
- doorgroei van prostaatca
indicatie: bloeding
• bloeding tr. digestivus
- 1 x 6 Gy maag / rectum
- 5 x 4 Gy maag / rectum
indicatie: bloeding
• huidbloeding:
- 1 x 6 Gy
- 5 x 4 Gy
- haemostase
- ↓ foetor
- ↓ pijn
indicatie: bloeding
PET-scan CT-scan
Waarom moet de patient toch naar Tilburg?
“stralend” werken in de palliatieve zorg
www.verbeeten.nlwww.verbeeten.nl
013 – 594 77 77013 – 594 77 77
www.verbeeten.nlwww.verbeeten.nl013 – 594 77 77013 – 594 77 77
bij twijfel of vragen:bij twijfel of vragen:
bel ons om te overleggenbel ons om te overleggen
onthouden !! :onthouden !! :