rahmatullayeva ra’no - ucoz · 2011. 1. 27. · ushbu kitob mashhur “mabdaul qiroati”...

2

Rahmatullayeva Ra’no

ARAB TILI DARSLIGI

1-KITOB

TOSHKENT 2008

3

O’zbekiston musulmonlar idorasi

“Hadichai Kubro” islom o’rtamahsus ayol - qizlzr bilim yurti

Tuzuvchi: Rahmatullayeva Ra’no

Rahbar:

Taqrizchi:

Ushbu kitob arab tilini o’rganuvchi barcha yoshdagi talaba va o’quvchilarga mo’ljallangan.

4

Kirish Alloh Taologa o’zining buyukligiga hos hamdu sanolar bo’lsin. Payg’ambarimiz Muhammad Mustafoga Allohning salomi bo’lsin. Assalomu alaykum va rahmatullohi va barokatuh. Aziz o’quvchilar, avvalam bor Qur’oni Karim tili bo’lmish – arab tilini o’rganish maqsadida ushbu kitobni qo’lingizga olganingiz uchun tashakkur etamiz. Alloh ilmingizni davomli va mukammal qilsin. Ushbu kitob mashhur “Mabdaul qiroati” kitobini yangi ishlangani bo’lib, barcha yoshdagi arab tili muhlislari uchun mo’ljallangan. Lekin murakkabligi bilan asil kitobdan farq qiluvchi ushbu darslikdan foydalanishda sizdan diqqatli, shijoat va sabirli bo’lishingizni so’rayman. Kitob va undan foydalanish haqida esa, hamrohingiz Nosir so’zlab beradi. Salom aziz o’quvchilar. Men bu kitobdan foydalanishingiz davomida siz biln birga bo’lib o’z yordamimni ayamayman. Kitobga kelsak u 3 qismga: 1. Arab tili darsligi 2. Sarf darsligi 3. Nahv dasliklariga bo’linadi.

Qizig’I shundaki bitta darsni o’zini o’qish uchun uchchala bo’limga ham murojaat qilasiz. Darslikni o’qish tartibi.

Har bir darsni o’qiganingizda birinchi “Arab tili” darsligi bo’limidan boshlaysiz. Lug’atlar va matn bilan tanishganingizdan so’ng, “Nahv” bo’limining birinchi qoidasiga murojaat qilasiz. U yerda sizga kerakli, matindagi chiziqli jumlalarga ta’luqli qoidalar bilan tanishasiz. Song “sarf” bo’limini ochib, u yerdan ham darsning birinchi qoidasini yod olasiz. Darslar murakkab bo’lgani uchun har bir dars ikkiga bo’lib o’qiladi. Darsning ikkinchi bo’limida asosan birinchi bo’limni mustahkamlanadi. U yerda birinchi bo’limdagi lug’at , sarf va nahv qoidalarini mustahkamlovchi mashqlar kelganidan so’ng, sarf va nahvdagi ikkinchi qoidalarga murojaat qilasiz. Ular ham birinchi bo’limga oid qoidalardir.Yana mustahkamlovchi mashqlardan so’ng darslar tugaydi. Har bir darsni shu tartibda o’qiysiz. Qachon qaysi betga murojaat qilishingizni eslatib turaman. Ko’rganingizdek, darslarni birinchi bo’limi lug’at yodlash va tarjima qilish, ikkinchi bo’limi esa mashqlarni bajarishdan iborat.

ا��رس ا�ول

5

Birinchi dars

Birinchi bo’lim

. ا85 ا�,7ح؟ ا45 ا�123'ة؟ .$ ا�-,+. ه$ا *()'. ه$ا آ"!ب . آ'اس-*! ه$ا ؟ . .$ ا�9"!ب. ه$ا ورق. ه!ت ا�9'اس

ا45 ا�9'اس؟. .$ ا�'5

6

...وح ه!... ...رة اي...EFG' ...رق م... ...م آ"!..س ق...آ' 2-mashq

Rasmlar o’rniga sozlarni qo’ying.

-ه$ا ه!ت .$ *! ه$ا؟

3-mashq

Savollarga javob bering. 1. Arab tilida so’zlar nechaga bo’linadi? Ular qaysilar? 2. Qanday so’zlarga fe’l deyiladi? 3. To’liq ma’no anglatmaydigan so’zlarga nima deyiladi? 1. Qaysi so’z vazn qilib olingan? 2. Fe’llar necha harfli bo’ladi? 3. Arab tilida nechta zamon bo’adi?

4-mashq

Topshiriqlarni bajaring. 1. Birinchi bo’limdagi matindan ism, fe’l, harflarni ajrating. .I – urmoq fe’lini moziyda tuslang'ب .2

5-mashq Gaplarni to’g’ri tarjimalarini chiziqlar bilan birlashtiring.

Bu kitobdir 9"!ب�ا $. Kitobni ber ب!"Jه$ا آ Kitobni ol 9"!ب�ا45 ا Kitob qayerda 9"!ب�ه!ت ا

6-mashq

Quyidagi fe’llarni qaysi vaznda ekanini korsating. Namuna: 7اK'I–7ا,L?

8K'I , 4K'I , !K'I , !NK'I , 4"K'I ,!3"K'I 7-mashq

Savollarga javob bering.

7

?nima ال .12. Ismlarga الqo’shilsa qanday ozgarish bo’ladi? 3. Vaslali hamza nima? 4. Qanday so’zlar ال olmaydi?

1. Moziy feli qaysi vaznga tushadi? 2. Moziy fe’li tuslanganda qaysi harflar ziyoda qilinadi?

9-mashq

Quyidagi so’zlarni mosiga ال qo’shing. Namuna: .$ آ"!K! .$ ا�9"!ب -

.$ ر5

8

ا��رس ا�R!نIkkinchi dars

Birinchi bo’lim

$S3,T $S3,"�ا �L-* +,L* OP'5-'ا آ =Pر�* UV? +,L3�ا W"9* 23!ة*

درس '1X

!Nه O? =9P!* W"95

9

+,L3�ا W"9* ؟ ه$ا$S3,"�ا �L-* 4512'؟ ا�7رق. ا45 ا�-,+ه!ت . .$ ا�ه$ا؟ . ا !*-OP'233!ة؟ . آ�ا45 ا-!Nه .ا45 . ا�W"95 +,L3. ا�",S3$ 5-'ا ا��رس. ه$ا آ"!ب-*! ه$ا؟ . ه!ت ا�3()'. ه!ت ا�233!ة. ?'5� 5-'ا ا��رس

� ا]؟ . ?O ا�3RZ .UVY!ن 5-'ا ا��رس. ?O ا�3�رP=-ا45 ا�",S3$؟ . ?O ا�UVY-ا�L3,+؟ 1Z 45ا- UVY�ا O? W"95 .,-�؟ا45 ا+

Ikkinchi bo’lim

1-mashq

Quyidagi so’zlarga yetmaydigan hariflarni qo’shing, ortiqchasini olib tashlang, hatolarni to’g’irlang.

+,L"* , =P1'ة , *23!ت , درX , U)? , آ'اص , 5-'ئ , O^'آ , $X , =Cه!ة , *7ح , ور. 2-mashq

Savollarga rasimdagi so’zlar yordamida javob bering.

- *! ه$ا؟ -اS,P 45+؟

- *! ه$ا؟ -ا45 ا�L3,+؟ 3-mashq

Savollarga javob bering. 1. Fe’l qaysi zamonlarda bo’ladi? 2. Arab so’zlarining asosiy qismini qaysi so’zlar tashkil qiladi? 3. Fe’li amr nimani anglatadi? 1. Muzoriat harflari qaysilar? 2. Muzoriy fe’li qanday yasaladi? 3. UL? fe’lini muzoriy, muannas, musanna, g’oib siyg’asini ayting.

Chiziqli jumlalarga tegishli sarf va nahv qoidalarni 72 va 90 betlardan topasiz.

10

4-mashq

Topshiriqlarni bajaring.

.fe’llarini moziy va muzoriyda tuslang آ"C va W'ا .12. Fe’llarni teskari tartibda tuslashga urunib ko’ring. 3. >*O ,_N* ,O*ر ,_,` ,'aG fe’llarini lug’at kitobidan toping.

5-mashq

O’tgan ism va fe’llaringizni UL? vazniga soling. 6-mashq

Arabcha so’zlarni o’zbekchaga o’girib gaplarni to’ldiring. Kitob )!Nه( )ا45( . o’chirg’ich? – partada . Farid darsni )5-'ا( . )$S*!"�ا( darsni o’qiyapti. O’qituvchi qayerda? – ).UVY�ا O?( Bu nima? – ).OP'آ( 7-mashq


1. Gap necha hil bo’ladi? 2. Ismiy gap qanday yasaladi? 3. Fe’liy gap qaysi bo’laklardan iborat?

1. Zoida harflar nima? 2. Mujarrad va mazid fe’llarning qanday farqlari bor? 3. Fe’llar nechta harifdan yasalishi mumkin?

8-mashq

Topshiriqni bajaring. 1. O’tgan so’zlaringizdan gap tuzib mubtado habarini ajrating. 2. Yodiagan so’zlaringizdan mazid so’zlarni topib, ularni vaznga soling.

Bu darsga tegishli sarf va nahv qoidalarini 73 va 91 betlardan topasiz.

11

d�!R�رس ا� ا�Uchunchi dars

Birinchi bo’lim

=(Y2* 1!ك *1'اةA =3,-* =Z!P 1!حV* fX 'SA!1E'ة آ1'5=

4* O,Z �LCا U.اد +J?ا ا'Cا

ا45 ا�13'اة؟ .$ ا�N-,3=. .$ ا�19'5=. ه!ت ا�aY23=. اد.U ا�'ده=. ه$ا؟*4. ا��رس'ااC. ا�13'اة؟ ه!ت ا�1V3!حا45 . 1!ك A- *! ه$ا؟

-+,L* .ة'f2�ا U.اد . +J?رسا�� O,Z. ا�LCاOP'9�"1

12

Qalamtaroshni ber. Kursiga o’tir. Xonaga kir. Partaga o’tir. Kim bu? Nima bu? – daftar. Darsni o’qi.Bu yerda kim o’qiyapti? Chizg’ich qayerda? – bu yerda. Darsni tshun. Kim yozyapti? Kim o’qiyapti? Kim darsni tshunyapti? Xonaga kim miryapti? Karim darsni o’qiyapti.

Ikkinchi bo’lim 1- mashq

Namunaga qarqng. So’zlarga kerakli hariflarni keltiring. Namuna: =a2*–2* Y=a

2- mashq Qovis ichidagi so’zlarni arab tiliga tarjima qiling. 3-mashq

Savollarga javob bering. 1. Gapda fe’l mutaaddi ekanini qayerdan bilamiz? 2. Mutaaddi fe’li ishtirok etgan gap to’liq bolishi uchun nima qilish lozim?

3. Mutaaddi va lozim fe’llarning farqlaini sanang. 4. Lozim fe’li ishtirok etgan gapni qanday qilib yanada to’ldirish mumkin?

1. Amr fe’li qanday yasaladi? 2. Amr fe’li necha hil bo’ladi? 3. Amr fe’lini tuslang. 4. Quyidagi fe’llarni moziy, muzoriy va amrda tuslang.

_Nآ ,_N95 ,_Nرع, زرع, اآj5 ,ازرع ,Wذه ,W5$ه ,Wاذه ,Wرآ ,W5'آ ,Wا, ارآ'C ,ا , 5-'ا'Cا .

'S>1T UZ �Cا U.د l?ا 'Cا `'ة آ1'ة F1V* P!ة =3,C K!ك *1'ة

13

O,Z

O?

4-mashq

Topshiriqlarni bajaring. 1. Mutaaddiy va lozim fe’llarni ajrating.

�LC ,+J? ,ا'C ,_Nزرع, آ ,Wذه ,WL� ,mIو ,O>* ,راي ,'aG ,n-P ,O-� ,o'ض, آ'? ,mN* ,')آ,F1P ,U3Z ,'9A ,ب'I ,WX ,q2I ,O9K ,W"آ ,+"A ,4L� ,

1. Fe’llarni shaxs, son va jinsga qarab ajrating.

Namuna: !",L? -dGr* ,O"R*,Ws!t ,ض!* -u* ,m3` ,dGr*, Ws!t!رع

-Ws!t , *$آ', *Y'د, ا*' - `m3 ,*"9!م, *u!رع

-ONR* ,dGr* , Ws!t, ا*' 5-mashq

Rasmlarga qarab gap tuzing. O,Z 6-mashq

Jumlalarni tarjima qilib, ulardagi fe’llarni zamoni, shaxsi, jinsi va sonini bayon eting.

� . ?J+ ا�",S3$ ا��رس. *1'85-*! ه$ا؟ . *4 د.U ا�f2'ة؟ ا�"W"9* O,Z 'SA!1 ا�C .+,L3'ا ا�",S3$ ا��رسLCا$S3,"�ا �L-* O,Z . ؟UVY�ا O? 4*-[ا �1Z و +,L3�9"!ب؟ . ا�ا45 ا-=aY23�ا O? !Nه .

7-mashq Jumlalarni to’g’ri tarjimalarini topib, raqamlar bilan belgilang. Kitob qayerda? 85'19�ا $. Kim sinfda? ؟OP'9�ا O,Z �L-5 4* Bu chiroq . 9"!ب؟�ا45 ا Popka partada . رس� ?83J ا�Parta sinfda. ؟UVY�ا O? 4*

Ushbu darsga tegishli sarf va nahv qoidalarini davomini 74 va 92 chi betlardan topasiz.

14

Kitob o’qi. 1!حV* ه$ا Go’girtni ber. $S3,"�ا �L-* O,Z =aYv3�ا Kim kursida otiribti? 9"!ب�ا ا'Cا Darsni tshundim. UVY�ا O? $S3,"�ا �L-* Qalamdonni ol. .$ ا�3-,3= 8- mashq

Savollarga javob bering. 1. Mo’rob va mabniy so’zlarning nima farqi bor? 2. Mo’rob fe’l va ismlarning bir biridan farqi. 3. Harakatlar va o’sha harakatlar bilan o’zgarishni nommanom sanang.

4. Mo’rob ismlarga misol keltiring. 1. 1.Sulosiy mujarradda neshta bob bor? 2. Ular bir biridan nima bilan farq qiladi? 3. Ularni qanday yotda saqlab qolish mumkin?

9-mashq

Birinchi bo’limdagi matinni o’qing. So’zlar oxiridagi harakatlarga e’tibor bering.

15

�� ب

5 � A!ي yS1E و� 5!آ7JC '9P Uة

16

� 5

*4 ه$ا ?O ا�UVY؟ ه!ت. ?fN!ن -؟ 'ف؟ *! ه$ا ?O ا�)yS1 ا�5!آU؟ *O?8S1 4 ا� �SLP !5 13'اة�ا . WAا �يا!> K�!9)'. Uآ �اyS1( .+5'5! آ =?!>N�رس 5! . .$ ا�اC'ا ا�

��ه$ا ا�. (!'9�7J- Kة ا�اA'ب. -7Jة ا�5

1- bo’limdagi matinning fe’llarini ajrating. Fe’llarni lozim va mutaaddiyga bo’lib, ikki ustunga joylashtiring. 5-mashq

Savollarga jayob bering. 1. Ismga o’zbek tilidagi qaysi so’zlar kiradi? 2. Ismga kiruvchi so’zlar fe’l va harfdan nimasi bilan farq qiladi?

Chiziqli so’zlarga tegishli qoidalarni 74 va 93 chi betlardan topasiz.

17

1. Fe’l sarf qoidasiga binoan necha xil bo’ladi? 2. Mahmuz fe’li tuslanishda solim fe’llardan nimasi bilan farqlanadi?

6-mashq

Topshiriqlarni bajaring. 1. Quyidagi jumlalardan ismlarni ajrating.

� ا�,S3$-ا45 ا�'5

!3"K'A kirdik o’tirding آ,7ا yenglar �"-'ا� تLC tshundingizlar 4S,.�T kirding O3J?ا ichtingiz !T�LC yeng !N,.د o’tiring +"3J? tshun z* o’qisin

8- mashq

Savollarga javob bering. 1. Mabniy ismlar qaysilar? 2. 4Kا , ا'Cا , O,Z so’zlari nimaga mabniy? 3. Fe’l qachon mabniy bo’ladi? 4. Harf qachon mabniy bo’ladi? 1. Uاآ–Uاآ fe’llarida nima farq bor? 2. Uآ!*– U9{* fe’llaridachi?

$S3,"�اUVY�ا O? . 85را$S3,"�9"!ب .ا�ه$ا ا�$S3,",. $S3,TUVY�ا O? . 85ارا$S3,T .� 9"!ب�ه$ا ا$S3,".

.J$ا ا�9"!ب �.ه$ا را85. ا�UVYه$ا

18

_*!v�رس ا� ا�Beshinchi dars

Birinchi bo’lim

=Gاj. '5'P م!N5 رده= *O,V *(7اك +2� j1. ب!K gYXل ا!LT ك!Nه

- ا��رس؟ K . 4*gY25!به$ا . ا��رساgYX. ا��رسS,PgY25+ . 'ده=اد.U ا�. 3(7اك؟ ه!ت ا�O,V3ا45 ا�

.!Nل ه!LT .رس�آ'5+. ا�7�� N5!م O,Z ا�('5'. *732د 5!آU ا�j1v. آU ا�,2+. ا45 ا�3(7اك؟ - هN!ك . اgYX ا�� ا�",S3$-ا45 ا�9'اس؟ . ه!ت ا�13'اة. ,2+*732د U9"5 ا�L-* O,Z ك!N. ه�ا O? 9"!ب�ا=Gاjv . 5

19

Farid darsni yodlayapti. Muhammad ovqatni yeyapyi. Kel bu yerga. Yodla darsni. Bola kravatda uhlayapti. Ol qalamtaroshni. Kir zalga. Bu joynamozdir. Bu tish cho’tkadir. Qayerda Salim? – u yerda darsni o’qiyapti. Bu eshikdir. Bu derazadir. Qyerda kitob? – shkafda. O’quvchi go’shtni yeyapti. Said nonni yeyapti. Said kel bu yerga.

Ikkinchi do’lim

1-mashq

Savollarga rasimlardan foydalanib javob bering.

?O-ا45 ا�",S3$؟ ه$ا-*! ه$ا؟

O,Z ؟ ا+S,P 45- �؟ ا SLP 45-UVY�ا O?

ه$ا -*! ه$ا؟

2-mashq

So’zlarni tarjima qiling. U yerda, zol, kravat, non, go’sht, kel, ich, uy, choynak, tokcha, xona, o’qidi, pakki, mel, siyohdon, daftar. 3-mashq

Quyidagi so’zlarni nimaga mabniy ekanini ayting.

.4K'>5, آ"N1!, هN!, ه$ا, *!, اC'اي,ادX,7ا 4-mashq

Savollarga javob bering. 1. Harflar doim o’zlaridan keyingi so’zlarga ta’sir qiladimi? 2. Harflar ism va fe’llardan nimasi bilan farqlanadi? 1. Illatli fe’llar nechaga bo’linadi? 2. Misol fe’li tuslanishda sahih fe’ldan nimasi bilan farq qiladi?

Matinni o’qib tarjima qiling.Chiziqli jumlalarga tegishli qoidalarni 75 va 94 betlardan topasiz.


20

3. �Z bu fe’lning o’zagi qanday va qaysi vaznda turibti? 5-mashq

Topshiriqlarni bajaring. 1. Birinchi bo’limdagi matndan hariflarni ajrating. 2. �Zو fe’lini soni, jinsi, shaxsi va zamoniga qarab jadvalni to’ldiring.

*u!رع *u!رع *!OI!* OI ا*'dGr* dGr* 'آ$* dGr* WE!v* WE!v* Ws!t WE!v* +,9"* ONR* m3` dGr* د'Y* �اZ 6-mashq

So’zlarni bog’lab gap tuzing.

U5!آ �32* j1v�م, ا!N5 '5')�ا �.W"9* O,Z هN!ك ا�T +,L3!آ"!ب, ا�(9' ا�-7Jة ب اA'ب, O,Z ا�7� 7-mashq

Fe’llarni gaplarga moslashtirib gaplarni to’liq qiling.

�32*)Uاآ (j1v�ا T!درس) gYX(5! آ'5+ +S,P)ب'A (7ةJ-�ا

)gYX([ا �1Z !5 رس�ا�S3,N$ ا� 8-mashq

Savollarga javob bering. 1. Muannaslik alomatlari qaysilar? 2. Muannaslik alomatlari bo’lmagan so’zlar ham muannas bo’lishi mumkinmi? 3. Ikki jinsli so’zlarga misol keltiring. 4. 4SZ U`اذن ر so’zlari qaysi jinsda? Nima uchun? .fe’lini to’liq tuslang و^| .1 �5!ة .2 Z7دة وZ7* so’zlari qaysi vaznda va ularning ma’nosi qanday? 9-mashq


21

1. Quyidagi so’zlardan muannaslarini ajratib, muannaslik alomati yoki muannaslik sababini ayting.

�ة, C'"* ,8NK=, ارد, �S,=, آ1'ى, ^,7ة, رآ1=, ^~'ى` ,=Z!P ,U*!P ,=�!vG اءو'Y^ ,_3A ,3'اءX . 2.Quyidagi so’zlarni to’g’irlab yozing.

. j5 ,4S*7NTو� ,4�mC75 +, 5

22

Oltinchi dars

Birinchi bo’lim

آ,W دq5 7ر K-'ة FSV5 ?'س 'J* UfZ 5'آ !Gا O"* 8G4 ا* ا.'ج ه7

د`!`=هS3,T 7$. اL* !G,+. اS3,T 8G$. ا�Y'س 5'آ. ا45 ا�J3'؟ ا��q5 آFSV. ا45 ا�7Rر؟ *" YT'ا؟ ارآ 5!

�SLP .ا.'ج�4 ا* UVY .!GاW"ه7. اآFSV5 .!Gا$S3,T .3!نRZ !5 W"5'آ. اآ 'J3�ارا�؟ ا�1-'ةاO? . 45 ا� !Gا .�SLP !5 رس�ه7 5

23

اgYX ا��رس. اNT 8G!م Z, ا�('5'. ا�7Rر 5!آU. اG! ارآ. اA'ب ا�

2-mashq

Zamirlarga mos fe’llarni toping.

ه7 آ"1"! هO آ"81 ا8G آ"1! ا8G آ"71ا

!Gآ"81ا !N1"ه3! آ W"3! آ"Gا ه+ آ"1"+ ه4 آ"81 اG"+ آ"1"4

4"Gآ"81ا 42G آ"41 ه3! آ"1"3!

Chiziqli so’zlarga tegishli qoidalarni 77 va 98chi betlardan topasiz.

24

3-mashq Savollarga javob bering. 1. Zamirlar necha hil bo’ladi? 2. Ular qanday tusanadi?

1. Amrdan nahi yasash uchun nima qilish lozim? .C fe’lini naiyda tuslang'ا .2

4-mashq

Topshiriqlarni bajaring. 1. Zamirlarni fe’l bilan tuslang. 2. Sizga ma’lum bo’lgan fe’llarni nahiyda tuslang.

5-mashq

Berilgan vaznlarga mos so’zlarni toping. UL? UL? UL? UL? UL? UL? UL? UL? UL? UL?

6-mashq

Rasmlardagi so’zlarni kataklarga joylashtiring. 7-mashq

Savollarga javob bering. 1. Arab tilida necha hil gramatik sonlar mavjud? 2. Ikkilik qo’shimchasi nima? 3. Y>")* , 2'اءP so’zlari qanday ikkilikka aylantiriladi? 4. Ikkilikdagi so’z ال olganda qanday o’zgarish bo’ladi?

1. Ajvaf fe’llarini tuslashda sahihnikidan nima farqi bor? 2. Ajvafda amr qanday yasaladi?

Shu darsga tegishli bo’lgan sarf va nahv qoidalarini 77 va 98 chi betlardan topasiz.

25

8-mashq

Topshiriqlarni bajaring. 1. Quyidagi fe’llarni to’g’irlang.

jfT +� , 4,Sv5 , 8Z7` , 8G7. , وق$G , ول , آ7دتj5 +� , مjNG , !N*jG.

2. USG , 7دZ , US* fe’llarini tuslang.

9-mashq

Ushbu fe’llarni yonida ko’rsatilgan vaznlarga soling.

.*L? ,ULY!�=, ا?L? ,UL,8, ا?7LY* .ULل, ?!zL? ,UZن: C'ا gYX :UZ!? ,=,LY* ,7ل~Y* ,=,Z!Y* ,=,SL? ,8,L? ,UL?ا ,UZ!Y*.

m3` :=�!L? ,USL? ,UZ!? ,UL"Y* ,=,Z!? ,=S,L?,O�!L"?ا.

mK!)�رس ا� ا�Yettinchi dars

Birinchi bo’lim

26

4S9P =NSNC آ'ة q3P 41 *!ء� F1)5 'aN5 �LK Uه U1C +LG WL,5 5-7م

$S3,"�اWL,5K 9'ة�! .q3)�ا F1)5 O? 3!ء�4 . ا*WL,5K 9'ة�ار؟ !��- ?O ا�5'? .'aG

27

Ikkinchi bo’lim

1-mashq

Qovis ichidagi so’zlarni arab tiliga o’giring. ,Z (Uhlayapti).(oynadan) q5�اaG' . ا� (qichqirdi) . ا��رس (yodlayapman)!Gا

j1v�ا. (yedi)4*.(o’rindan) C+.ا�('5'2-mashq

Gaplarni rasimlardagi so’zlar bilan to’ldiring.

هN! - هO,Z !N ا45 ا�7��؟-ا45 ؟

-*! O? F1)5 ؟

*! U1C ULYT ا��رس؟ 3-mashq

Savollarga javob bering. 1. Izofa nima? 2. U qanday yasaladi? 3. Brikmada qaysi bo’lak asosiy? 4. Uآ so’zi izofaga kirishganda qanday tarjima qilinadi?

1. Noqis fe’li qanday fe’l? 2. Ushbu so’zlarni vaznga soling. Qanday o’zgarishlar bo’ldi?

>3T 8G4 اS ,7ن`'T +"G4, ه+ 5",7ن, اS-1T 8G4, اS>3T 4"G4 ار`7ن, ه4 5",7ن, ا"Gا . 4-mashq

Topshiriqlarni bajaring. 1. Quyidagi fe’llarni tuslang.

_Gا ,P!5 ,OPا .mPا ,L)5 ,LP .+Gا ,+NP ,!3G. 2. Quyidagi so’zlarni biriktirib izofa yasang.

.K UfZ-'ة, ورق آ"!ب, *1A ,$S3,T =aY2!ك ?UV, ب 4S9P ,!K8SK آ'5+ 5-mashq

Quyidagi gaplarning hatolarini to’g’irlang.

8S9X ,7اTا ,!"ST7ن, اSN1T � ,ي'P4 ا�4, S5ر�T ,UuY5 ,ون�J5 ,OYA ,ن!SVLT ,OY9G �.

28

6-mashq

Quyidagi birikmalardan hatolarni toping.

*W"9 ا�L3,+ , ا�UVY ا�3�رP= , رف 1A!ك , U دار ا�fL, *()' ا�9'5+ 7-mashq

Savollarga javob bering. 1. WN` bilan W3` ni qanday farqi bor? 2. Urarga harflar ta’sir qiladimi?

1. Nafiy qaysi fe’llarni inkori? 2. Qaysi farf nafiyni anglatadi?

8-mashq

Topshiriqlarni bajaring. 1. Quyidagi so’zlarni rasmlar bilan bog’lab izofa tuzing.

?7ق + =

= + 82T

وراء + =

ا*!م + =

= و

+ 4SK

= + WN`

= + �NZ

= + U1C

29

2. Quyidagi jumlalarnibo’lishsiz shaklga aylantiring. اآ"Z W, ا�9"!ب ه83J? U ا��رس�!K +2,�3!ن اRZ Uاآj1v

F1)5 ا�(O? q3 ا�3!ء 9-mashq So’zlarni o’rniga qo’yib gap tuzing.

�, وراءSLP ,458, اS1�ك, ا!N1-'ة. ?'س, ه�41, ه$ا, ا� .UVY�ا,Uآ ,U.د ,$S3,T.

4*!R�رس ا� ا�Sakkizinchi dars

Birinchi bo’lim


30

اخ ا.= ا4K اب C,+ *732د o ك ي

mS(5 W25 8NK ام

� ه$ا5'? +,C. 3. *()' *732د ه$ا,C ه$اq .3,C ه$اO .G!fN? $.q .5!A ب'Aاq . 3!نه$اS,P وه$ا . ?'س� gY25 درl .Pا�",S3$ 5-'ا درO .P؟ ه!ت آ'اOPا7o ."aY2* 45ر5'?l . 7هmS(5*ا l .'J* 45؟ ا45 كا

.O.-,+ 5! ا�ه$ا ا $. .O.'ده= 5! ا�ا.'ج *4 ا .O*5! ا OK!"س 5'آ. ا45 آ'? .l".ا W25 ؟ ا�خq"3,-*Pدر 'Cاq+5'5! آ .qNK5'ا'P O,Z م!N5 o . ه$اOKا .OKاW"95 .Gا,V? U.اد !O . !GاmSE3ا,L* O . 8GاmS(T

.=NSN` 4* ج'v5 'J3�3!ء. ا�5

31

. ا�,G!vP O? 41= ا�3!ء lLS(5 4* W25 O3,L* . 3-mashq

Savollarga javob bering. 1. Muttasil va munfasil zamirlar orasida qanday farq bor? 2. Muttasil zamirlar ة li ao’zlarga qo’shilganda nima o’zgarish bo’ladi?

3. Zamirlar so’zlarga birikkanda qanday birikma hosil bo;ladi? 4. Birikmadagi zamirlarni e’robi qanday?

1. Ismi foil qanday yasladi? 2. UZ!? bilan UZ!Y�ا +Pا ni qanday farqi bor? 3. Qanday fe’llar UZ!? vazniga tushganda o’zgaradi?

4-mashq

Topshiriqlarni bajaring. 1. Shunday o’nta gap tuzingki, ularda har ikkila zamirlar ham ishtirok etsin.

2. Sizga ma’lum fe’llarni ismi foilga aylantiring. 5-mashq

Quyidagi olmoshlarni arab tiliga o’giring. Sen (mn), biz, u (mz), ular (mn), sizlar (mz), siz ikkingiz (mz), u ikkovi (mn). 6-mashq

Birikmalarni to’g’ri tarjimalarini topib chiziqlar bilan birlashtiring.

Ko’pto’gim اK!ك '9K!Kا Abu bakr otangni ا7KكOT'آ Abu bakrni '9K 7Kا otang

7-mashq

Savollarga javob bering. 1. Zamirlarni harflarga birikish qoidasi bormi?

32

?harfi qaysi zamirga biriksa o’zgarmaydi ل .2 1. Muzoaf fe’li qanday fe’l? 2. E’tibor bering. Muzoaf fe’lining ع ل barobar hariflari qachon idg’om qilinadi?

8-mashq

Topshiriqlarni bajaring. 1. Hariflarga birikkan birikma zamirlar ishtirokida 10 ta gat tuzing. 2. Muzoaf fe’liga misollar topib ularni tuslang.

9-mashq

Rasmlardagi so’zlarni kataklarga shunday joylashtiringki, natijada qora bilan ajratilgan kataklarda so’zlar paydo bo’lsin.

mK!)�رس ا� ا�To’qqizinchi dars

Birinchi bo’lim


33

ذ3X Ws!ر دب *9"7ب `t =NSN!ب ?!ر 5'آ ه'ة � ?"F ذهVX 81!ن `75 O�ا

. ا�Y'س اOK رآW. ا.J*O' و ه$ا ي3X!ره$ا . ا.O ا�1!ب?"S,P F"? .F+ ا�

34

ichding. Mushuk qayerda? Mushuk sichqonni yeyapti. Mushuk o’ynayapti. Ber shishani? Eshak qayerda?

Ikkinchi bo’lim.

1-mashq

Beralgan zamon, shaxs, jins, va songa moslab fe’llarni keltiring.

OI!* فا`7

WE!v* dGr* ONRT

ا*' *(!لWs!t m3` *$آ'

*u!رع_C!G +,9"* m3`

�J` *732زWE!v* m3` dGr*

2-mashq

Nuqtalar o’rniga kerakli so’zlarni qo’ying.

O? ت�.ا�,o ...41 ف... ?O ا��ار . lK ا�O ا��ار... ه'ي ف... aG' . ?!را... و` 3-mashq

Savollarga javob bering. 1. Ismi tasg’irnima? 2. Uni vazni qanday? 3. Hamma so’zlar ham ismi tasg’irga aylanayotganda bir hil vaznga tushaveradimi?

1. Ismi maful qanday ism? 2. Maful bilan ismi mafulning qanday farqi bor? 3. Sizga ma’lum bo’lgan fe’llardan imi maful yasang.

4-mashq



35

1. Quyidagi so’zlardan ismi tasg’ir yasang. �, وا��, K-'ة, `7P ,8SK ,U1ر, `YL', `7ه', E'C!س, *1V!ح, �-,S�و ,=A'? ,UYC ,ح�C ,=رده ,�Pا ,

.79Aر, UfZ, آ,L ,W!ب 2. Quydagi so’zlardan ismi maful yasang.

, ذاق, 4, آ(!, Z ,'P!ب, OuC ,!YZ, ^!د, C ,ONK'ا, A'ب, K'ي, C!ل, و`�, آ(', gYX, .!ط, *�, P!لW7ي, *2!, ا*', 5(', ذم, وهE.

5-mashq

Quyidagi so’zlarni ismi foil, ismi maful va ismi tasg’irga ajrating.

�,*L'وف, ور5-!ت,^!رخ, ذاهf* ,W,7س,زهS'اتSLK ,=NS9P,7ءN1* ,=-S3Z ,US1C ,3!تJ5ض,در!* , �,ا7JY* ,|Pم,*jSNلS�و ,OKا,U*!Z ,5�SN^,FT!? ,'S>SN* ,7ب,(* , U5�SNC ,ONK,'SJG ,ور')* ,WT!آ ,

,*

36

!5)�3Xه$ا) ا $.. 41� 8K'A !Gة( ا'-K.(

Ws$�ا)�.!ب?O ا�~) و`

2. Mahmuzi ع fe’llarini topib ularga misol keltiring. 9-mashq

Rasmlar nomini arabchalab ayting.

'A!L�رس ا� ا�O’ninchi dars

Birinchi bo’lim

37

*,7A =2,3* =-Lآ= 1E q2uT O91T *,79P Fت 82T 7ق? +�

Wآ'*

�+ . 5! ا.Oا89P. ا�)1ه!ت . O915 و ا.q2u5 o7اO3,C 45؟ 1E . +S,Pه$ا . ا�

Ushbu darsga tegishli sarf va nahv qoidalarini 82 va 106 betlardan topasiz

Madrasaga bordim. Xatni yozdim. Abdulloh xatni yozdi. Bir payola choy ichdim. Choyni ich. Tur va darsni o’qi. Nega yeg’layapsan? Mening otim. Nega kulyapsan. Bu o’quvchi nega kulyapti? Ho’kiz qayerda? Darsni o’qi. O’qituvchimni yahshi ko’raman. Darsni yoz. Kitob partani ustida. Ko’ptok sto’lni tagida. Eshakni minding.

Ikkinchi bo’lim

1-mashq

38

Berilgan rasmlardan foydalanib gap tuzing. 2-mashq

Qavs ichidagi so’zlarni arab tiliga o’girib, gaplarga moslashtirib.

+,L* ل!C. (tovoq)4* =-L,3�!K N* ,ر!>N* ,UfN* ,ود, *2'اث'*,m3)* ,=3,-* ,_(~* ,ة!C'* ,ر, *

39

6-mashq

Chiziqlar o’rniga gaplarga mos so’zlarni qo’yib gap tuzing. +,C C'ات �؟ آS| ه$ا؟ SLP 45ا WL,T '()* �+ ?O ا�U)Y؟ اي �q؟ 7-mashq

Quyidagi gaplarga savol tuzing.

.آ'5+ 5!آU ا�j1v. ه$ا *'آ3RZ W!ن. ا�"O,Z 'SA!1 ا�,7ح. ا�jvاG= هS3,T !G .!N$ا 8-mashq

Quyidagi fe’llarni turini aniqlang. Namuna: ر!P ajvaf fe’li

1 ( O-�2 ( ل!C3 ( 7ي ) 4`!ءP5 ( 6اوي ( E7و ( O*ا ) 8ر'C9 ( '*10ا ( OT5"+ ) 512}_ ) 11ا 9-mashq

Quyidagi jumlaning foilini barcha shaxs, son, jinslarga o’zgartirib gapni shunga moslashtiring.

� ا��رس و ادرس U1C ا�7NمLK WL�ا !Gا.

'>Z 2!دي�رس ا� ا�O’n birinchi dars

Birinchi bo’lim

Ushbu darsga tegishli sarf qoidalarini 106 betlardan topasiz.

40

-* m(C ح�C U`ر 'SRآ US,C 'S-? ONt (Z ذ�q ا*!م وراء

ه$ا 4S9P و ذ�q *-. .$ ه$ا ا�(4S9 و اm(C ا�j1v. رآ81 ا�V2!ن ?$ه81 ا�O ا�~!K=. ا45 ا�-�ح 5! ا*O؟-

ONK5! ا !N؟ . ه=`!`��X! *!ءZ)

41

ك ب م م ل ع ق د ح ت ا م ل ح ق ة ق ف ح ص م ر ة م ر ي ل ن ا ن ا ف و ص ص م

3-mashq

Savollarga javob bering. 1. Ko’rsatish olmoshlari necha xil bo’ladi. 2. Ulardan mo’roblari ham bormi? 3. Ko’plikda kishilik olmoshlarining qaysi shakli ishlatiladi?

4-mashq

Topshiriqlarni bajaring. 1. Ushbu zamon va makon ismlarining ma’nosi va aslini aytib bering.

U3>* ,ز!f* ,m1N* ,UY2*,9!ن* ,'aN* ,ل!f* ,رف!L* ,+92* ,Wش, *'آ!L* ,'>2* ,ن�L* ,ن!L* ,ONL* ,(N* ,WVN* ,لjN* ,ل!-* ,q�!)* ,49)* ,�C'* ,WV* ,ام, *!*4, *1,, *'اق'* ,O{>* ,'f* ,ج'v* ,

m,(* ,ف'V*.

2. ko’rsatish olmoshlari ishtirokidanamunadagi kabi ismiy jumlalar tuzing.

Namuna: * رسه$ا�. ه�rء *�ر7Pن, ه$ان *�رP!ن, U`ح, ر�C ,-* ,2,3=, ام*.

5-mashq

Rasmlarga qarab gap tuzing. 6-mashq

Quyidagi so’zlardan izofa yasang.

42

Ushbu darsga tegishli sarf qoidalarini 108 betlardan topasiz

1. Maktab, hovli.2. Uy, eshik. 3. Fotima, sumka. 4. Ahmad, daftar. 5. Kitob, varroq. 6. Qalam, o’quvchi. 7. Ota, ona. 8. Aka, buzoq. 9. Baliq

suv. 10. Opa, o’qituvchi. 7-mashq

Savollargajavob bering. 1. Sulosiy mujarradning neshta bibi bor? 2. Sulosiy mazidning neshta bobi bor? 3. Sulosiy mujarradning boblari nima binoan bir- biridan farq qiladi?

8-mashq

Topshiriqlarni bajaring. 1. Quyidagi so’zlarni qaysi bobda kelishini lug’at kitoblaridan topib, moziy, muzoriy va amrda tuslab bering.

�ح, P ,F1C ,n-P!ل, ز*P ,4'ق*.

2. Quyidagi fe’llardan zamon va makon ismlarini yasang.

mCو ,O?ر ,W,E ,ر, .!ط!^ ,m`ر ,q,ه ,m1E ,'>G ,m3` ,!2* ,ONK ,�Zد, و!Z ,�VC ,ن, اويj.. 9-mashq Quyidagi ismi foillarni jamini toping.

�ة, X ,'`!T!ج, K!Tm, واش, Z!�+, `!هA ,U!ه�, X!رس, E!غsص, زا!C ,ب!A ,P!? ,Wزارع, راآ.

'>Z ن!R�رس ا� ا�O’n ikkinchi dars

Birinchi bo’lim

43

W"م آzC5-'ون ا آ'ارS,V* _5!ت ا7Kاب *z*$ة *(!E' ا�7اح دروس 42G اG"+ ه+ اC'ؤوا .=Gاjv�ا O? !N؟ - هW"9�7اب. ا45 اKا� F"?م. اzCا� $. .'E!)3�؟ ه!ت اq53(!و�ت؟ ا45 ا!S,V3�ا45 ا

� ا��رس ?X!P O= ا��ار . ا��رس5-'ؤونا�"z*$ة LK WL,G 42G . O? رس�� ا�LK 71اL�ار ا�ا7K'Aا .X!P= ا� ه+ . gY2G 42G ا��رس. س؟ ا7aY2T +"Gن ا��را�7Kاب�+ YT"72ن . ه+ 73JY5ن ا��رس. ا?73Jا ا��رس. ا�

zS,C 7ن*!N5 ا و'SR73ن آJY5 .ا'SRا آ'Cرس. ا�� ا�LK UVY�ج *4 ا'vG .O1"ه!ت آ .OP8 دروaYX . 83J?qP792ن؟ .دروuT +� 791ن؟T +� +� 9"7ن؟)T ؤوا'C-,+ . ا�ا q�ه71ن؟ .ه!ت ذ$T 45ا ا'SRا آ'-G 42G .

Qalamlar bilan yozamiz. Chizg’ichlar qayerda? O’quvchilar darsni o’qiyaptilar. Darsingizni o’qing. Daftarlarim qayerda? Qalamlarim qayerda? Ey Sayit qalamimni

Ushbu darsga tegishli nahv qoidalarini 83 betlardan topasiz.

44

ber. Nega jim juribsan? Qayerga ketyapsan? Siz ko’p o’ynayapsiz. Siz oz o’ynayapsiz. Qayerga ketyapsiz? – Madrasaga. Ular ovqatni yeyaptilar. Ular choy ichyaptilar. Chanqaganimdan keyin ko’p choy ichdim. Qahva ichdim.

Ikkinchi bo’lim

1-mashq

Berilgan harflardan so’zlar yasang. Namuna: ="�ة – م ذ ا ل ت ة –*$ا$*zT

�, �3V",S!ن, ا4T!>YA, واK!ب, ا7PآC�,+S!مPارك, ور'SP ,م'(Pا

2-mashq

l"3J? !* و OPات در'C jumlasidagi foilni 14 siyg’aga o’zgartirib, jumlani unga moslashtiring. 3-mashq

Savollarga javob bering. 1. Ko’plik necha xil bo’ladi? 2. Siniq ko’plikni muayyan vazni bormi? 3. U qanday yasaladi? 4. To’g’ri muannas ko’plik qaday yasaladi? 5. To’g’ri muzakkarkoplik qanday yasaladi?

4-mashq

Topshiriqlarni bajaring. 1. So’zlarni tarjima qilib ularni ko’pligini toping va vaznini aniqlang.

.`A ,WLA ,WNA ,'1N^ ,U1E ,U3!آ,=, rPال, fP ,W-P ,=,),P ,q,P!دة, 7E!Pرن, رSs_, رK!ط, ذه4

2. Quyidagi so’zlardan noaniq va aniq holatlarida ko’plik hosil qiling.

�س, *"'`+, *�رسNJ* ,حz? ,ر!fG ,UR3* ,7رV* ,رخr* ,+,L"* ,|7* ,حz* ,ن!N? ,4, *)'بKا. =1�!E ,=�!. ,=3Z ,��ة, !Z�SK'* ,=3,L* ,=,YE ,=3,L"* ,=3=, ة`SP ,=C!(5 ,ب!v"Gد, ا!Aام, ارj"�ا ,+S,LT.

5-mashq

Quyidagi gaplarda egao’rniga ko’rsatish olmoshlarining moslarini qo’ying.

. ^7رT!ن. ) ..7. .1'ان) ... 6. رSs(!ن) ... rP .5ا�ن) ... 4. اذG!ن) ... 3.ا.7ان) ... 2.اP"!ذان) ... 1

45

6-mashq

Ushbu so’zlardan ko’plik yasang. Ularda to’g’ri ko’plikda hosil bo’lganlarini alohida siniq ko’plikda hosil bo’lganlarini alohida yozing.

�سNJ* ,=5'C ,=N5�, fP ,y1(* ,=?'A!دة, ^�G,=(5'. ,|SI ,5!?$ة, ?zح, *('ح, A!رع, آ"!ب, ورق, *'2K ,=-5�X ,7رة, درسP ,=VX ,+)C.

7-mashq Savollarga javob bering. 1. Ikkinchi bob fe’li qanday yasaladi? 2. II bob fe’lida zoida harflar qaysilar? 3. II bob fe’lida tashdidqachon ochib o’qiladi?

8-mashq

Topshiriqlarni bajaring. 1. Quyidagi fe’llarni moziy va muzoriyda tuslang.

+,P ق آ$ب�^ Wب ذه'I m(C |aG 4)X +,Z ب'A _2G 'fX F1^ q"ه

2. Quyidagi fe’llarni o’zagini, bobini, zamonini, shahs – sonini aniqlang.

1 ( _2NG2 ( +T'fX3 ( !N,1C4 ( +"YaG5 ( ن!K$9T6 ( 7اC�5-(43) 9ا7K'Iا ) 721V58ا ) 7^

9-mashq

Birinshi bo’limda berilgan fe’llarni II bobga solng.

'>Z d�!R�رس ا� ا�O’n uchunchi dars

Birinchi bo’lim

Ushbu darsga tegishli sarf qoidalarini 108 betlardan topasiz.

46

��ة ا`�اد `` اوراق Z!P!ت `�ات �ارس ا.7ات * ?7Vل اNK!ء NK qSK!1A!ت �ة ه�rء او�د ,K ت!J*ء ا!Kا.7ة ا

N! اJ5! ـ9+ ـ+ Jـ

!K�SA!1('95"71ن O,Z . ا�"z*$ة 7aY25ن دروJP+ه�rء. zC�!Kم 5!آ"71ن O,Z ا��7اح. ك`�ذ�q . ي`�ه$ا ا?"72ا ا�

47

ا.u' ) 10زرC!ء ) 3X9'اء ) Z8)

11 ( |P7512 ( _G7513 ( USZ!3P14ا ( USsا'P15ا ( �N->E16 ( ن!~N3G17 ( 3!نS,P18 (3!ن,P

2-mashq

Quyidagi jumlaning e’robini qo’ying

� �VN! 5! اJ5! ا�"z*$ة f)3�ا O�ا Wه$G+9T!S,V* وا$. 'VL�ة اz^ U

3-mashq

Savollarga javib bering. 1. G’oyri munsarif ismlarni boshqa ismlardan nima farqi bor? 2. Asosan qaysi ismlar g’oyri munsarif ismlarni tashkil etadi? 3. G’oyri munsarif ismlarni majrur holati aqanday bilinsdi? 4. U ismlar to’liq tuslanishi ham mumkinmi?

4-mashq

Topshiriqlarni bajaring 1. Siniq koplikdagi g’oyri munsarif ismlar ishtirokida 5 ta gap tuzing.

2. Quyidagi so’zlarning ko’pligiga e’tibor bering va u ko’plikni aniq va noanig holatlarda har uch kelishikda tulang.

yaqin ء!K'Cا– W5'C turar joy 449–*(!آ)* mehmonxona دق!N?– ق�N? yashash joyi زل!N*– لj* kasbdosh ءz*ز– US*ز karidor jS�!ده– jS,ده 5-mashq

Ushbu so’zlarni birligini topibkataklarga joylashtiring.

Ushbu darsga tegishli sarf qoidasini 112 betlardan topasiz.

vazir وز5'–وزراء mazhab Wاه$*–Wه$* hujjat و!ءق–=-Sو universitet ت!L*!`–=L*!` ajoyib !fZ Ws–WSfZ o’rindiq �Z!-*–�L-* olim 3!ء,Z-+�!Z

48

O’tkir 'T7اK harbiy kema 71ارج� josus _SP7ا` bo’taloq '9Kا baxtsizء!PrK 6-mashq

Quyidagi fe’llarning o’zagini, bobini, nisbatini, zamonini, shaxs va sonini aniqlang.

!3T'?!P ,7ا,K7C ,4S?7Z ,7اG!Z ,85د!t ,7نN)25 ,4))25 ,8aX7� ,!Gرد!E ,ت�.vT)}4, ا.7A ,OYه 7-mashq

Savollarga javob bering. 1. III bob fe’li qanday hosil qilinadi? 2. III bob fe’li asosan nimalarni ifodalaydi? 3. III bobning masdari qanday?

8-mashq

Topshiriqni bajaring.

1. m`ذآ', ر ,WC1, رP ,�JA fe’l o’zaklarining III bobini hosil qilib, o’tgan va hozirgikelasi zamonda tuslang. 2. Ularning masdar, sifatdosh va buyruq mayillarini hosil qiling. Tarjimasini bering. 3. Keyin ular ishtirokida 5ta gap tuzing. 9-mashq

Quyidagi fe’llarning o’zagini, bobini, nisbatini, zamonini, shahs sonini aniqlang. �ا?z1-T7 ( mن ) 156�YT5 ( 45!رWfNG4 ( 4C ) 53"43,9 ) 2~!ن 15!�G8 ( ن!S(L59 (ن'A!15 (1

'>Z mK'ا�رس ا� ا�O’n to’rtinchi dars

Birinchi dars

49

4`!N? 4S9!آP ا?'اس *Ofء !u5ا mIو K'ي Zz* O>*

LT,+ آzب

�!K و j1v�ا m(-G 4S9)�!KZz3�!K و j1v�ا Uآ!G 4S`!NYG �5'? !5 .8S>* �؟ و8LIا45 . آSR'ا5'? !5 OK!"8 - آLIو=Gاjv�ا O? !Nه . $S3,"�اmu5 $S3,"�ا �~-* O? lK!"7ا . آLI

�وقNV�ا O? 9"!ب�ا .�rءه O? 73ن,L"5 ة$*z"�ة ا�,Kزان!C .71رغGاور O? =SNS)2�ا =Pر�. O? +,L"G 42G ا�3 O? 73ن,L"T +"Gةا�,K!?ء. او!`=Pر�LT!ل 5! . ا�L3,73ن ا�O ا�3�رP=`!ء. ه+ 7125ن اK!ءه+. ا�"z*$ة ا�O ا�3

'9�!K !Gدار O? WL,G +5'+ . ةآ�8{`+S,Z !5 !Nه .mI=Gاjv�ا O? 9"!ب�؟ . اqPات در'C Uات-ه'C +LG . !Gوا!u5اتا'C .+,-�85 ا'K 1'يG13'اة�!K +,-�ا .'K13'اةا�!K +,-�ا .Kن!fNY�!358S1�ا*!م ا .

Otlar. Itlar. Puchoqlar. Qoshiqlar. Piyolalar. Nonni pichoq bilan kes. Pichoqlar qayerda? Pichoqni tokchaga qo’y. Kitobni shkatga qo’y.

Nega oynayapsan? Qayerda o’qisan. Sen o’qiysanmi? – Ha o’qiyman. Qayerda o’qiysan? – Islom madrasasida. Qalamimngni uchladingmi? – ha uchladim. Ko’p o’qimglar. Kam o’ynanglar. Kel darsimizni

o’qiymiz. Ey Abdulloh darsingni o’qidingmi?

Ikkinchi bo’lim

1-mashq

Rasimlardagi so’zlarni arabchalab ayting.

Ushbu darsga tegishli nahv qoidasini 85 betlardan topasiz.

50

2-mashq

Lug’at kitobidan so’zlar topib ushbu kataklarga joylashtiring. Har birini tarjimasini yoddan ayting. Kataklarni shu tarzda yangi so’zlar bilan davom ettirishingiz mumkin. 3-mashq

Savollarga javob bering. 1. Masdar nima? 2. Birinchi bob masdari qanday? 3. Gapda fe’l o’rniga masdar ishlatsa bo’ladimi?

4-mashq


1.Quyidagi fe’llarning masdarlarini toping.

'1Z ث�X zZ )G ح!G 1C عj? Z 'RZ q^ 9' ^!حA m5ر m?ر '(. O>. W,X

2. Yuqoridagi fe’llarni masdarlarini vaznga soling. 5-mashq

Nuqtalar o’rniga berilgan so’zlarni mosini qo’ying.

...اG! اA'ب ا�

51

7-mashq

Savollarga javob bering. 1. IV bob qanday yasaladi? 2. IV bob fe’llari qanday ma’nolarni anglatadi? 3. IV bob fe’lini boshqa fe’llardan farqli tomonlari qaysilar?

8-mashq

Topshiriqlarni bajaring. 1. Quyidagi so’zlardan IV bob fe’llarini hosil qiling. Ularning

ma’nolarini aniqlan.

t 'VK 7لPز ر'X '1. ز!f2�ا ULA �fG "G WfZ WLT m,E , ف'A 2. Yuqoridagi fe’llarni moziy va muzoriyda tuslang.

9-mashq

Fe’llarning quyidagi shaklini harakatlarini o’zgartirish bilan qanday o’qish mumkinligini aniqlang va ularni tarkib qiling. Maslan: 1. ) 1CU (–U1-T I bob, aniq nibat, muzoriy, II shaxs, birlik, mz. 2. )U1C (–U1-T I bob, aniq nibat, muzoriy, III shaxs, birlik, mn. 3. )U1C (–U1-T I bob, majhul nibat, muzoriy, II shaxs, birlik, mz. 4. )U1C (–U1-T I bob, majhul nibat, muzoriy, III shaxs, birlik, mn. 5. )U1C (–U1-T I bob, mansub, muzoriy, III shaxs, birlik, mn. II shaxs,

birlik, mz. 6. )U1C (–U1-T I bob, amr, III shaxs, birlik, mn. II shaxs, birlik, mz. 7. )U1C (–U1-T II bob, aniq nibat, muzoriy, III shaxs, birlik, mn. II

shaxs, birlik, mz. 8. )U1C (–U1-T II bob, majhul nibat, muzoriy, III shaxs, birlik, mn. II

shaxs, birlik, mz. 9. )U1C (–U1-T II bob, amr, III shaxs, birlik, mn. II shaxs, birlik, mz. 10. )U1C (–U1-T II bob, mansub, muzoriy, III shaxs, birlik, mn. II shaxs,

birlik, mz. 11. )U1C (–U1-T V bob, aniq nibat, moziy, III shaxs, birlik, mz. 12. )U1C (–U1-T V bob, majhul nibat, moziy, III shaxs, birlik, mz. 13. )U1C (–U1-T V bob, amr, II shaxs, birlik, mz. 14. )U1C (–U1-T V bob, masdar

52

U1-52 ( 4-,~53 ( WfLT4 ( m,(G5 ( "N56 (WLEا (1

ا�Z _*!v

53

+Tا'C =5رؤ mSK ا�ن *m ذه71ا WX!^ + m* .+5'5! آ n-? ؟ - ا�ن�SLP !5 =Pر�ا45 ا�9'اOP؟ .'ج ا�L3,+ *4 ا�UVY + ا�"z*$ة. *"O `}8 ا�O ا�3

OL* 1*4 `}8؟X!^3!نRZ O .85'"Aا!K!"3! و *()!را و آ,C .!N5'"Aو ا !*zCو ا 'E!)* ت و!?!>G آ"1! و . C'اT+ ا��رس. `}"+ ا�O ا�8S1. ذهN1! ا�O ا�3�رP=. ا�7اX! و آ'ار5_

�ا ^!1Xرا85 . راX!P O? 85= ا��ار zT*$ة 71L,5ن K!�9'ة5'? O =NSNf�ا O? WL,5 . ء�rهL3�ا,73نا'SRآ +JT$*zT 7125ن . OKا

*35 UfL�ا . Uعه!K !5 ا�SLP 85را O"* ؟lT'-K 7كKا . د`!`= و دA!?!95"'ي.'ج ا�v!دم ا�O ا�(7ق . K-'ة G!VX! و 7را و اN5'"A!. 5!ا.Oا�ن ?-!^- n�F؟

Dars vaqtida o’ynma. Nega o’ynayapsan? Dars vaqtida o’nga va chapga qarama. Hizmatchi ayolqayerda? Bu yerda, oshxonada. Bu bog’da yurma. Bu yerda o’yna. Bizning hovlida o’yna. Muallimning oldida kulma. Bozorga chiqdingmi? – ha chiqdim. Qachon keldinglar? – hozirgina. Derazadan qaramanglar. So’zimni tinglanglar. Muallimingni harmat qil. Nega jim turibsan? O’qi, Bozorga chiqib qalamlarni sotib oldim. Oshpaz qayerda? –oshxonada.

Ikkinchi bo’lim

1-mashq

Rasmlar yordamida gap tuzing.

و ?O ا��ار و را85

O,Z 8LIو و و

Aو و و "'85ا

2-mashq

Fe’llarga mos maful bihlarni topib, chiziq bilan birlashtiring.

qT'fX اآ,8 ا�j1v رآ81


54

'س�Y اد.,8 m(C ا�32!ر

3-mashq

Savollarga javob bering. 1. Fe’liy gaplarda Fe’l qayerda keladi? 2. Qachon fe’l foil bilan sonda birhil bo’lmaydi? 3. Foil ikki xil jinsda bo’lsa fe’l qaysi jinsda bo’ladi? 4. Fe’l ishtirok etgan gap ismiy jumla bo’lishi mumkinmi?

4-mashq

Topshiriqlarni bajaring. 1. Quyidagi gaplarni o’zbek tiliga o’giring.

I- ا�L-? 1!ن�)!�ا U.2. د (�L1S? + Ws$�7ن ) 3. 5-'ب اP�NJ3�ا Uاآ

هU ) 6. ا�3�رP"!ن T-�7ن) JYT41"9T .5+ ا�",S3$ات + ) 7K'>? .4اG73ن؟ ا,LT +"7 (W"95 + �L-? ذي!"Pا U.�) 9�3! اS91T !3"G!ن؟ ) 8. 5

!3J? + 3=و *732دT!? ات'C. 2. Quyidagi gaplarda qavs ichidagi fe’llarni kerakli shaxs va songa qo’ying.

W"93�1!ت *4 ا�)!�ا. (Chiqmaydilar) .( uni tushunmadi (ا83J? !G ا��رس و *732د ) O,Z

W"93�7ن . اPر�ا�3 (qo’ydim) 9"!ب و�ات ا'C.(ketdilar) + =Pر� OT!5 ا�"z*$ة ا�O ا�3(o’qishyapti)زWN5 و 3RZ!ن؟ �+ . اآ,7ا (darsdan so’ng)

5-mashq

Jumlalarni ketma ketlikda qo’ying.

� ا�,WL ذه81 ا�P O,Z 83G.O"SK O'5'ي. 8K'A ا�

6-mashq

Nuqtalar o’rniga qavslar ichidagi mos mutaaddi fe’lini qo’ying.

) 8aYX 8?'Z 8Pة)... در�Z!-�ا . U9"!ب؟ )... ا.$ت ذه81 اآ,8 ( ه�ا ) !NK'A !NLIو !G$.

.O,Z ا�"3'45 7-mashq

Savollarga javob bering. 1. V bob fe,llari qanday yasalgan?

55

2. U qanday ma’nolarni anglatadi? 3. V bob fe’li qaysi bobdan yasalgan?

8-mashq

Topshiriqlarni bajaring. 1. Quyida berilgan fe’llardan V bob fe’lini yasang va ma’nolardagi o’zgarishlarni tushuntiring.

+,Z o’rgatmoq, آ7ن tashkil etmoq, X harakatga keltirmoq, F"? ochmoq'ك

II- Quyidagi fe’llarning o’zagini, bobini,

zamonini, shahs – sononi aniqlang. Namuna: 4`'v"5 – )ج'.( , V bob, muzoriy, g’oib, jam, muannas.

4,-NT ,ojNT3!, اT'آ$T ,2'ك"G ,7ن-?�"T ,و`7اjT ,4SX!Y"T ,ن�3f"T ,ن!L"3"T ,U1Cا ,jآ'"G ,7ن?'L"T ,82'آT. 9-mashq

Shu paytgacha o’tgan fe’llaringizni I II III IV V boblarda to’liq tuslang.

'>Z (!دس�رس ا� ا�O’n oltinchi dars

Birinchi bo’lim

1E y1(* y1E!خ ا�"Y!ت اX"'ام 7Cل .!دم .!د*=

Ushbu darsga tegishli sarf qoidasini 116 betlardan topasiz.

56

7Pق 3P!ع دا3A 4S35 !3s!ل � 71L,T � WL,Tا 'K!2*

�ك و `�ةك و ا.qT7 و ا.7اqT اK!ك و ا*q و `اX"'م. ا�J3'5'آ ا*!م ا�f2'. داq3,L* !3s اX"'م . y1(5 ا�)1!خ. 3A!� و 8Y",T !NS35 و� دا3s!اaG' و8C ا��رس ا*!*7C . q�OاWL,T� .m3P و8C ا��رس

yS1(�ا O? y1(3�ا . O? 4؟S9)�ا45 اy1(3�وا. ا'aNT �

57

Savollarga javob bering va sichqonni ovqatga yetishishiga yordam bering. *4 ا8G؟ W25 4* ك؟�5 O? !* ؟WL,T !* !*ب؟'>T ا�7�� ؟ mS(T 4* O,Z؟ *! 1T'ي؟ *! T-'أ *! اآ,8؟ 3-mashq

Savollarga javob bering. 1. Ismi tafzil nima? 2. U qanday yasaladi? 3. Mahmuz va muzoaf fe’llaridan ismi tafzil yasaganda qanday o’zgarishlar bo’ladi?

4-mashq

Ushbu so’zlardan ismi tafzil yasang. U3آ ,U3` ,ب'C ,+,Z ,رق ,ONt ,'VC ,UJP ,WL^ ,'Rآ ,�3X ,دري ,!fG ,ب, ه!ب!E ,ء!P ,أم ,F^.

5-mashq

Quyidagi gaplarni o’zbekchaga o’giring va undagi ismi tafzillarni aniqlang.

� ا7Eل *UJP .2 (O3,C 4 *4 ا�K!"9=ا�-'اءة ا) 132* +,C .3 (�5'? W"4 آ* 'Rاآ O1"4 ) 4.آ* O,Xا U)L�ا. أmYG ا�,~!ة) 8. أW"9N* 4)X) 7. ه$ا ا�)L!م ا.S' *4 ذ�U3Z .6 (q اOK ا^U3Z 4* WL ا.O) 5. ا�(9'

9 (ON)2�3!ء اP10. ا(O(P7�ا _SPا.

6-mashq Savollarga rasmlar yordamida javob bering.

- *! O,Z ا�('5'؟ - ا45 ا�7��؟ - ا45 ا�19'5=؟ -ا45 ا�-NSN=؟ 7-mashq

Savollarga javob bering. 1. VI bob f’li qanday yasaladi? 2. VI bob fellari qaysi ma’nolarni anglatadi? 3. VI bob fe’llarini o’ziga hosligi.

58

U57E 'SVC 'S1آ =)N9* 'S~^

8-mashq

Quyidagi fe’llarnio’zagini toping va ularning bobini aniqlang.

XzT ,4VC'5 ,,K ,'S)5 ,7ن*�-"T ,W,~T ,8Y,"T ,'aNT ,ي'f5 ,WZا�5 ,'S)G ,7دZأ ,WSf5 ,_*z5. 9-mashq

Qayerga yurayotganingizni arabchalab ayting.

ا*!م 3A 4S35!ل

'>Z mK!)�رس ا� ا�O’n yettinchi dars

Birinchi bo’lim

=*)'N* C

Bu darsga tegishli sarf qoidasini 118 betdan topasiz.

59

�. S3,T$ آ(zن. 1A!ك آK .'S1!ب ^~UfZ .U57E +,C .'S آSVC '()* .'S1'. ?!س آJ!م. ا45 J"` م$S3,T�. *S~^ 'J'. ر`X 4S9P .U57E U!د. *N

60

1. Sifat nima? 2. Mafsuf nima? 3. Ismiy jumladan sifat mafsuf hosil qilish mumkinmi? 4. Sifat mafsuf bir – biriga nimalarda moslashadi?

4-mashq

Quyidagi jumlalar oralaridagi farqni aytib, arab tiliga o’giring.

3. =Pر��رP= آS1'ة. آS1'ةه$o ا�3* o$ن) 2. هz57(�-,3!ن ا�ا qGن .ذاz57E 3!ن,C qGن ) 3. ذا!T!ه�ة) 4. ه!T!ن NK"!ن ^~T'S!ن .ا�N1"!ن ا�T'S~V!نJ"f3�ة ا$S3,"�ا Oة .ه�J"f* ة$S3,T O5. ه ( q,T

�ة ^~S'ة. ا�1,�ة ا�S~V'ة,K q,T. 5-mashq

Rasmlarga qarab so’zlarni sifatlang.

lT'و آ OT'732د . آ* +,C و O3,C . O.ة ا'fX و OT'fX. 6-mashq

Lug’at kitoblaridan yangi sifatlar topib, yangi so’z birikmalar hosil qiling. 7-mashq

Savollarga javob bering. 1. VII bob fe’llari qanday yasaladi? 2. Ular qanday ma’nolarni anglatadi? 3. VII bob fellarini o’ziga hosligi.

8-mashq

_9Z ,W,C ,m(C ,جjZ ,ف'^ fe’l o’zaklarini VII bobini hosil qilib, o’tgan va hozirgi – kelasi zamonda tuslang. Ulardan masdar, ismi foil, ismi mafullar hosil qiling. Tarjima qiling. Bu fe’llar ishtirokida 5 ta gap tuzing. 9-mashq

Qarshingizdagi so’zlar ishtirokida gap tuzing va yutuqni qo’lga kiriting..

Bu darsga tegishli sarf qoidalarini 120 betlardan topasiz.

61

+,C �3Xه$ا اآ1' ا ^~S' آX 'S1!د

?س ^N* 4S9

WX!^ mSK اء'"Aا �حC F,* 82T 7ق? * ONt -* (Z

'>Z 4*!R�رس ا� ا�O’n sakkizinchi dars

Birinchi bo’lim

�وق N^ ح!"Y* UYC

62

mSIو FT!Y*

SI

*v'ز *v!رز mSIو mS?ر '>G *)Z mS!ص ^N!د5

o W>. ل!YCا FS1C US3` دبr* 'St دبr* OG ك .'S~^ وق�N^ .'S1ر آ!>N* .US3` +,C .دبr* $S3,T .ص!Z �آ'OP ر?mS.آ'OP وmSI. و�� *)mS. و�

�وقا.FS1C . Oو�� . آv*'S1'زNV�ا UY-5'S19�. ا�ح؟ 3ا45 ا!"Y-O.5! ا !Nه!ت . هUYCا UY-�1!با�ا . $S3,"�اmS(3�اl3,L* l125 .W>v�ت ا'>G'S19�ر ا!>N3�!K . 8L(C�اvW>!Y�!K س'S19�ا . $S3,"�ا W25 +,L3�اmS(3�ا . $S3,"�اO^!L�اl3,L* l125 � . 82"?وق�NV�ا'S~V�'ده= . ا�ا U.اد=L^7ا�ة . ا'f2�د.,8 ا=-Su�ا .

q125 7كKا .ON125 O.-,+ . ا�ا ا$JK 93"7ب�ا W"اآUS3f�ا . �. اG! اl1X آSR'ا*rدبه$ا ا�7�

Odobli bola. Odobsiz bola. Itoatli o’quvchi. Katta buzoq. Katta kursi. Chiroyli qalam. Chiroyli qalamni ber. Kichkina boltani ol. Kichkina arra. Uzon pichoq. Katta bolta. Kitoblar qayerda? – katta shkafda. Katta derazani ochdim. Eshikni qufladim. Katta eshikni qulfla. Bu katta sandiq. Yaxshi kursi. Supurgi qayerda.

Ikkinchi bo’lim

1-mashq

Gaplarni oxiriga yetkazing.

� و 5�*N3,L! ... ... . ه$o ا�S3` 8N1,= و . و SVC O3,C'... ... . ... ... رده"9+ واmP و ... ... . *v'زي `... ... .*aY2= ا.S~P O' و ... ... ... . W25 ا�",S3$ ا�r9دب و

2-mashq

So’zlarni tartib bilan joylashtirib gap tuzing.

. 3A!�وNS358Y",T 8C! ا��رس و � .GUshbu darsga tegishli nahv qoidasini 87 betlardan topasiz.

63

.ا�N93(=آN(8 ا�S~V' ا��ار ب +9vS1E !J5ا�و�داZz3�آ,7ا ب5! ا.

3-mashq

Savollarga javob bering. 1. Ismiy jumla qaysi bo’laklardan yasladi? 2. Ularni ketma – ketligini ayting. 3. Ularni o’rinlari o’zgarishi mumkinmi?

4-mashq

Birinchi bo’limdagi jumlalarni tarkib qiling.

Ushbu darsga tegishli sarf qoidasini 122 betlardan topasiz. 5-mashq

Quyidagi jumlalarga mos mafulbih toping. 1 (8,YC.. . ح و!"Y3�!K ...UY-�!K .2(>G ت' ...�!K 8L(C رو!>N3 ...4S9)�!K .3 ( 8)Nآ ...K=)N93�! .4 (

821E ...F1(3�ا O? .5 ( 3!... ا."'مs(7ق ) 6. دا�ا O? 85'"Aا... ا�5�) O? .8 ا�3�رP=... وأ85 ) 7. ` WN58 زLIو ...W"93�ا O,Z .9 ( !3"5'K !3"Gا U83 ) 10؟ ... ه,LT ...=Pر�3�!S? �5�` .

6-mashq

Rasmlardan foydalanib gap tuzing. 7-mashq


64

4. VIII bob fe’llari qanday yasaladi? 5. Ular qanday ma’nolarni anglatadi? 6. VIII bob fellarini o’ziga hosligi.

8-mashq

Quyidagi fe’llardan VIII bob fe’llari hosil qiling, va ularni tuslang. !JG , FIي , و'A ,o وج ,�K أ , OCر , U^ع , و!K , 7يX , * , ع� , ..

9-mashq

Ushbu suratga qarab kamida 3 ta gap tuzing.

'>Z mP!"�رس ا� ا�O’n to’qqizinchi dars

Birinchi bo’lim

+,P =,a* رع!A

65

75م *-Y* UY"7ح *'ور *712ب P-7ة K!آ'ا *3-7ة �ا S` ا'.!"* =,S�

�ااUYC ا�1!ب . ه$ا ا�US3` -3. *712به$ا ا�7�� . U57Eا��!K . +Gآ'ا!K و +C آ'ا!K . =Pر��اK!آ'ا`}8 ا�7Sم ا�O ا�3` . O? �n-P ا�7�

� . ا�O91? 'S19 آSR'اا�

.*"!.'ا ا.O *732د

Bu kursi kichkinadir. Bu eshik ochiqdir. Bu bola odoblidir. Bu o’quvchi tirishqoqdir. Bu ko’cha kattadir. Mening qalamim chiroylidir. Sening qalaming uzundir. Sening o’g’ling odoblidir. Tirishqoq o’quvchi suyuklidir. Dangasa o’quvchi suyuksizdir. Ey o’g’lim, ushbu yaxshi qalamni kelib olgin. Bering ey otam. Otga minim keyin o’rtog’imnikiga bordim.

Ikknchi bo’lim 1-mashq

Berilgan gaplarni o’qing. Tarima qiling. Ismlarni qaysi vaznda ekanini, jinsi, fe’llarni esa zamoni, shahsi, bo’lishli va bo’lishsizligini bayon eting.


66

Katta ko’cha bo’ylab yurdim va akamni uyi oldida do’stim Salimni ko’rdim. Birga uyimga keldik va ovqatlanib, choy ichdik. Shundan so’ng asir namozini o’qish uchun masjidga bordik. Masjiddan chiqib bozorga tushdik. Uning uyiga ketayotganimizda oldimizda bir bola yeqilib tushib yeg’ladi. Unga qant berib uyiga oborib qo’ydik. Shuning uchun uning uyiga kech bordik. 2-mashq

Rasmlarga qarab gap tuzing. 3-mashq

Savollarga javob bering. 4. Fe’liy jumla qaysi bo’laklardan yasladi? 5. Ularni ketma – ketligini ayting. 6. Ularni o’rinlari o’zgarishi mumkinmi?

4-mashq

Quydagi iboralarni o’rganing va ular ishtirokida gap tuzing.

�ة5�f�ة ا��, S3,T$ ا�3�رP=, ا�1,5�f�7م اS�3�ا $"Pرس, ا��A , O,Z!ي !K�t ,'9)'?= ا��35=, ا�,7حC ة!Z!P ,ة'S19�س اY�ا.

5-mashq

Berilga so’zlar to’g’risiga unga ta’luqli bo’lgan so’zlarniyozing. Namuna: y1(* : 1!خE ,yS1E ,1E ,4S9P ,=7آA ,=-L,* ,=2,3* .

yS1E : 8SK : =Pر�* : : 7Pق : دار

6-mashq

Berilgan so’zlardan birnechta gap tuzing.

=Pر�* ,$S3,T ,Wء, ذه!` ,W"درس, آ ,+,L* ,WL� ,�LK , ـK ,م, آ'ة!G ,O? ,mIو ,$S3,"�ا �L-* ,ب!"*.

67

7-mashq

Savollarga javob bering. 1. IX bob fe’llari qanday ma’nolarni anglatadi. 2. IX bob fe’llarini o’ziga xosligi. 3. IX bob fe’llari qanday yasaladi.

8-mashq

Quyidagi fe’llardan IX bob fe’llari hosil qiling, va ularni tuslang. !JG , FIي , و'A ,o أ , وج�K , OCر , U^ع , و!K , 7يX , * , ع� , ..

9-mashq O’quvchilar ikki – ko’k va yashil guruhga bo’linib, bir birlariga savol bersinlar Savollarga javob topgan guruh.

O’zining yo’li bo’ylab yursin. Qaysi guruh pushti doiraga birinchi kelsa bir bal oladi. Ko’p bal to’plaganlar g’olib bo’ladi.

ا��رس ا�L

68

YT!ح �73Sن T'K-!ل

Tار U9K '* $5$� UEا ر�S!ح P U9K'ور ل � W"9S�S-'ا`

W25 +S,Pل!-T'1�اا'SRآ . WXا !Gاا�ا�"Y!ح. 5! ?'5�ا�"Y!حآU ه$ا . ا�yS(1ه+ 7125ن . ا�"Y!ح ` اOK . و اG! اu5! اl1X 5! آ'5+`�ا5! آ'5+؟ LG+ اl1X ا�

69

ا�7�� أآU ا�,2+ ا�L3,+ ا�"Y!ح

... ... ... ... ... ... ... ... ... 8K'A ... ... ذه71ا ... ...LI"!و ... ... أ.$ ...

... ... ... ... ... ... ... ...

.. ... ... ... ... ... ... ... . ... 8S>* ... ... 71اL� ... ... 4{` ... ... !1T!آ ...

.. ... ... ... ... ... ... ... . 3-mashq

Savollarga javob bering. 1. Tamyiz nima ? 2. Qaysi holatda keladi? 3. Tamyiz gapda qaysi o’rinda keladi?

4-mashq

Quyidagi gaplarni arab tilaga tarjima qiling, tamyizlarni aniqlang. 1) Bir litr sut sotib oldim. 2) Bir kun yurdim. 3) Tokchada beshta payola bor. 4) Otam bir rotl uzum va ikki rotl olma sotib oldi.

5-mashq

Shu vaqtgacha sizga ma’lum bo’lgan fe’llarning o’nta bobdagi masdarlarini aniqlang. Ularni moziy va muzoriyda tuslang. 6-mashq

Rasmga qarab kamida uchta gap tuzing.

7-mashq


70

4. X bob fe’llari qanday ma’nolarni anglatadi. 5. X bob fe’llarini o’ziga xosligi. 6. X bob fe’llari qanday yasaladi.

8-mashq

Quyidagi fe’llarni X bobga aylantiring.

XzT ,4VC'5 ,,K ,'S)5 ,T7ن*�-" ,W,~T ,8Y,"T ,'aNT ,ي'f5 ,WZا�5 ,'S)G ,7دZأ ,WSf5 ,_*z5.

72N�ا

ا��رس ا�ولSo’z turkumlari ا7Gاع ا�3,9!ت

Arab tilidagi barcha so’zlar 3 ta katta guruhga bo’linadi. Birinchisi “fe’l “ ULY�ا, ikkinchisi “ism” +Pا�, uchunchisi “harf” 2'ف�ا deb ataladi. Fe’lga ish harakat va zamonni anglatuvchi barcha kalimalar, ya’ni so’zlar kiradi. Fe’l so’z turkumining asosiy qismini tashkil qiladi. U uch yoki to’rt harifdan tashkil topgan bo’ladi.

آ"W د.'ج Fe’l asosan uchga bo’linadi, bular,,I!3�ا ULY�ا ( o’tgan zamon fe’li ) W"آ – yozdi, رع!u3�ا ULY�ا (hozirgikelasi zamonfe’li )W"95- yozyapti,'*ا� ULY�ا (buyruq fe’li) W"اآ –yoz. Fe’ldan tashqari, ma’lum ma’no anglatib, zamonga dalolat qilmaydigan so’zlar ismdir.Masalan, �� (Muhammad), 7رYVZ (chumchuq), .(yozish) آ"!men), =K)اbu), !G) ه$ا

Bu darsga tegishli sarf qoidasini 125 betdan topasiz

71

Mustaqil ma’noga ega bo’lmay, fe’l, ism bilan birga kelgandagina ma’no anglatadigan so’zlarga harf deyiladi.W"93�ا O,Z stolda, W"4 اآ� hech qachon (hecham) yozmayman kabi.

=?'L3�9'ة و اN�ا Aniq va no aniq ismlar Arab tilida ismlar aniq va noaniqga bo’linadi. So’zlovchiga avvaldan noma’lum bo’lgan so’zlarga

ا�9N'ة , avvaldan ma’lum bo’lganiga =?'L3�ا deyiladi. !K!"ات آ'C !Gا Men bir kitob o’qidim �SY* 9"!ب�ه$ا ا Bu kitob foydali.

Quyidagi ismlarga ma’rifa deyilib, doimo aniq deb hisoblanadi:

ا�9"!ب ا�3�رbilan kelgan so’zlar =P ال (12) Atoqli otlar(+,Z) 'V* �3Xا �N->E =3E!? 3) Ko’rsatish olmoshlari q{�ا q�ذ o$رة( ه$ا ه!Aا� 's!3u�ا( 4) Kishilik olmoshlari 's!3u�ا ( ) 42G 7ه O8 هGا !Gا 5) Yuqoridagi ismlardan biriga izifa

qilingan ism )lS�ف ا!u*( �� ا�",S3$ آ"!ب *32L-*

ning hamzasi vasliy bo’lib oqilmaydigan hamzadir. U faqat ال gapning boshida “a” deb, fatha bilan o’qiladi.

�9"!ب وا�9"!ب ا Agar vaslali hamzali yoki ال olgan so’zdan oldingi so’zni oxiri sukunlik bo’lsa, sukunli harifdan oldingi harifning harakatiga qaraladi. Agar u fathali bo’lsa sukun kasraga, agar kasrali bo’lsa-yu, fe’l bo’lmasa sukun fatha,zamma bo’lsa sukun ham zammaga aylantirilib o’qladi.

*4 ا�3�رP= *4 ا�L3,+ ه+ ا�3(,7,3ن

OG!R�رس ا� ا�

ULY�ا Fe’l

Yuqorida ta’kidlaganimizdek fe’llar uch yoki to’rt harifdan tashkil

topadi. Uch harifdan iborat felga Oz to’rt harifdan iborat felga OZ!Kر deyiladi. Fe’lni o’zak hariflarini bilish juda muhum. Chunki o’zak bo’lmagan

72

hariflarga zoida hariflar deyilib, u hariflar orqali boshqa ma’noni anglatuvchi fellar yoki ismlarni yasash mumkin.

m(C kesdi m(C maydaladi mE!C kesuvchi

Bundan tashqari fe’llar ma’lum va majhul bo’ladi. Ish harakat kim

tomonidan bajarilayotgani ma’lum bo’gan fe’llarga 7م,L* fella deyilib , ular UL? qildi ULY5qilyapti, qiladi ULYS� qilsin

shaklida bo’ladi.

7Jf*ل fe’llarni bajaruvchisi noaniq bo’lib quyidagicha vazinga solinadi UL? qilindidi ULY5qilinyapti, qilinadi ULYS� qilinsin

Arab tilida ish harakatning bajaruvchisiga UZ!? deyiladi.

Gap آzم To’liq ma’noni ifoda etadigan ikki va undan ortiq so’zdan tuzilgan

jumlaga مzآ deyiladi. m?!G +,L�ا Ilm foydalidir

Gapni ikki ism, bir ism va bir fe’l yoki bir ism, bir fe’l va bir harifdan, gapga qarab istagancha so’zdan yasash mumkin.

bola ketdi ذهW ا�7�� Ilimsizlik zarardir ا�I UJf!ر

Fe’l bilan boshlangan gapga =S,LY�3,= اf�ا (fe’li jumla), ism bila boshlangan gapga =S3P3,= ا�f�ا (ismiy jumla) deyiladi. Ismiy gap ega ا�"1* va kesimdan'1. tuzulib, odatda birinchi mubtado aniq holatda, xabar undan kegin noaniq holatda keladi.

=Z!N-�ا Qanoat hazinadirhazinadirhazinadirhazinadir Fe’li gap esa �� va�� dan tuzilgan bolib, odatda birinchi fe’l kegin foil keladi.

�L-5 O’quvchiO’quvchiO’quvchiO’quvchi o’tiryapti

d�!R�رس ا� ا�

�L"*ل!L?ي و �زم *4 ا� O’timli va o’timsiz fe’llar

Fe’llar ي�L"* (o’timli) va زم� (o’timsiz) ga bo’linadi. Agar fe’ldan kegin kimni? Nimani? Degan savol tug’ilsa

73

bu “mutaaddi” fe’l bo’lib, o’zidan kegin lK 7لLY* kelmagunicha gap to’liq ma’noga ega bo’lmaydi.”Maful bih” ish-harakat foildan kimga yoki nimaga o’tganini, o’tishini yoki o’tishi kerakligini bildiradi.

O’quvchi darsni yozdi آ"W ا�",S3$ ا��رس W"95 O’quvchi darsni yozadi ا�",S3$ ا��رس

O’quvchi darsni yozsin�W"9S ا�",S3$ ا��رس Lozim fe’lli gap to’liq ma’noga ega bo’lib, ma’noni yanada to’ldirish uchun foildan so’ng ر!` (o’zidan kegingi so’zni kasrali qiluvchi harf) va �ور� (jar tufayli kasrali bo’lgan so’z) keladi. Mutaaddi felli gapda esa odatda maful bihdan so’ng ishlatiladi.

OP'9�ا O,Z +,L3�ا �L-5 - +,L3�ا �L-5 UVY�ا O? رس� آ"W ا�",S3$ ا��رس - آ"W ا�",S3$ ا�

Erob turlari ا7Gاع ا�Z'اب

Fe’l va ismdan bo’lgan so’zlarning oxirgi harakati b’zilarida doimiy burxil, ba’zilarida esa doimiy o’zgarib turadi. So’zning oxiri gapning

o’zgarishiga qarab o’zgaradigan so’zlarga ب'L* , doim bir xil turadiganiga ON1* deyiladi. Mo’rob so’zlarning oxiri zamma fatha kasra va sukunga o’zgarishi mumkin. Agar mo’rob so’z fe’l bo’lsa, uning o’zgarishi zamma, fatha va sukun bilan, agar ism bolsa zamma, fatha, kasra bilan bo’ladi. Zamma bilan o’zgarishga m?ر, fatha bilan o’zgarishga WVG, kasra bilan o’zgarishga ر!`, sukun bilan ozgarishga مj` deyiladi.

UVY�ا O? رس� آ"W ا�",S3$ ا�$S3,"�ا rof holatda, رس� .jar holatda ا�nasb holatda, UVY ا�

mK'ا�رس ا� ا�

+Pا Ism

Ism turkumiga o’zbek tilidagi ot, sifat, son, olmosh, ravish, harakat nomi(masdar) va sifatdosh kabi mustaqil ma’no anglatuvchi so’zlar kiradi.

74

=Pر�* (ot) US3` (sifat) =z(son) ه$ا(olmosh) =Pدرا(masdar) دي!)"Cا (sifatdosh)

Ism va fel turkumiga kiruvchi so’zlar dG!* (ayol) va 'آ$* (erkak) jinslariga, د'Y* (birlik) ONR* (ikkilik) m3` (ko’plik) sonlariga bo’linadi. Bularga keginroq to’xtalamiz.

Mabniylar ا�SN13!ت

Fe’l va ismdan ba’zi so’zlar va hariflarning hammasi ON1* so’zlar bo’lib, oxiri o’zgarmaydi. Mabniy fe’llarga moziy va amr kirib, muzoriyga �SG7"�7ن اG (ta’kid nuni) 4LY)N� yoki ث!G7ن ا�G (muannaslik nuni) 41"95 qo’shilib kelsa mabniy bo’ladi. Masalan,

اX UL? +P'ف ON1* ,Z W"آ W"ه$ا ه$ا ان آ ,Z

"!با�9 ان L* - - W"95 W"95'ب Z, ا�9"!ب

Moziy fe’li fathaga mabnidirW"آ. Agar moziy fe’li آ"71ا shaklida kelsa zammaga, ن yoki !G yo ت qo’shilib kelsa sukunga mabniy bo’ladi.

آ"41 آ"N1! آ"81 آ"81 آ"81 آ"1"3! آ"1"+ آ"1"4 Amr fe’li sukunga mabniy m3Pا. Agar oxiri illatli harifga tugagan bo’lsa, illatli harf hazf qilinishiga (tushib qolishiga) mabniy bo’ladi LP-mPا .Amr fe’li ikkilik yoki koplida bo’lsa yo 4S,L?ا shaklida bolsa ن ni hazf bo’ - lishiga mabniy bo’ladi. 4S,L?ا –OL3Pن , ا!L3Pا–!L3P7ن , اL3P7ا–اL3Pا Ismlardan 's!3u�ا(kishilik olmoshlari),

75

_*!f�رس ا� ا� X Harf'ف

To’liq ma’no anglatmaydigan, ya’ni fe’l va ismga kirmaydigan so’zlarning barchasi harfdir. Hariflarga sanoqli so’zlar kirib, ular o’zlaridan keyingi so’zlarga turlicha ta’sir qiladi. Masalan 4 ب* O,Z kabi hariflar o’zlaridan keyingi so’zlarni kasrali qiladi. Bu turdagi harflarga ر!` (kasra qiluvchi) hariflar, oxirgi harakati kasra bo’lgan so’zga ور'f* (kasralangan) deyiladi. O4 اذن آ�ان kabi hariflar =1^!G (fatha qiluvchi) deb atalib, ular o’zlaridan keyingi so’zni fathalik qiladi. Ohirgi harakati hatha bo’lgan so’zga kabi hariflardan keyingi so’zlar sukunli� !3�7VN* (fathalangan) deyiladi. +ب

bo’ladi. Bu hariflarga jf* deyiladi. Yuqoridaوم sukunlik so’zlarga esa , `!ز*= o’tganimizdek, fe’llar jar bo’lmaydi, ismlar esa jazm bo’lmaydi. Buning sababi, jozima hariflar fe’llardan oldin, jar hariflari esa ismlardan oldin kelishligidir. Agar so’zlarga hech qanday harif ta’sir qilmasa, bu so’zlarga deyiladi *'?7ع

Yuqoridagi hariflardan boshqa yana turli hariflar ham mavjud. Ularni ichida و او ga o’xshab umuman sozlarga ta’sir qilmaydigani, ان ايgao’xshab ikkita sozga ta’sir qiladiganlari ham bor. Ular bilan o’z o’rnida tanishamiz.

dG!3�3$آ' و ا�ا Erkak va ayol jinslari Arab tilida so’zlar ikki xil, 'آ$*(erkak) va dN{* (ayol) jinslarida bo’ladi. Sozni muannas jinsda ekanini bildiradigan yozuvdagi alomatlari 3 ta:

1. Sozning oxiri ة(bog’langan ta) bilan tugagano’lishligi: دX= *1'اة ر

2. So’zlarni vP'اء دواء zKء bilan tugashi اء 3. So’zning ي (qisqa alif) bilan tugagan bo’lishligi: ي'>K OY>")* Qolgan muannas jinsidagi so’zlarning alomatlari bo’lmay, ma’lum shakildagi so’zlardir.

a) Ayol kishi yoki uning ismini bildiruvchi so’zlar: 8 امNK WN5ز

b) Tananing juft a’zolarini bildiruvchi so’zlar � : اذن 5c) Xalqlar, shaharlar, davlatlarning nomi !1S� ن!N1� :

76

d) Yaratilishiga ko’ra bitta narsalarning nomlari: _3A G!ر

Qolgan so’zlar muzakkar jinsidagi so’zlardir. Ba’zi so’zlar ikkala jinsda ham ishlatiladi. Ularning ro’yhati lug’at kitoblarida beriladi.

ا��رس ا�(!دس

3u�ا's! Kishilik olmoshlari Arab tilida zamirlar 2 ga bo’linadi: UVYN3�ا 's!3u�ا(ajratibyoziluvchi

zamirlar) va UV"3�ا 's!3u�ا (qo’shilib yoziluvchi zamirlar). Ajratib yoziluvchi zamirlar quyidagilar: m3` ONRT د'Y* *$آ' ه7 ه3! ه+ *}dN هO ه3! ه4+"G3! ا"G8 اGآ' ا$* 4"G3! ا"G8 اGا dN{* 42G !Gا

Qo’shilib yoziluvchi zamirlar bilan keginroq tanishamiz.

ONR* Ikkilik soni Arab tilida sonlar 3 qisimga bo’linadi:

;(Y* (birlik'د .12. ONR* (ikkilik); 3. m3` (ko’plik).

Ikkilikni yasash uchun har qanday so’zning oxiriga ان qo’shimchasini qo’shish kifoya. Bunda so’zlar oxiridagi tanvin olib tashlanadi, muannas jinsini bildiruvchi ت ة ga aylantiriladi.

E!�1"!ن –�1= آ"!K!ن E!–آ"!ب Ikkilik sonidagi so’zga ال qo’shilsa ham ان @ilog’sir qilmaydi.

ا�)!�1"!ن- ا�K!"9!ن E!�1"!ن-آ"!K!ن Ikkilikka aylantirilayotgan ismning oxiri alif maqsuraga(ى) tugagan bo’lsa, u haqiqiy ي ga aylantiriladi. K

77

Hamza yoki alifga tugagan so’zlardan ikkilik hosil qilish uchun, ularni و ga almashtiramiz. 7N)Xان- X(!ء So’zlar ikkilikda quyidagicha tuslanadi: *7Jfل *L!وم *7Jfل *L,7م�1"!نا�)! E!�1!ن ا�)!�1"!ن *'?7ع ا�)!�1!ن 4S"1�!(�4 اS1�!E 4S"1�!(�4 اS1�!(�7ب اVN*

mK!)�رس ا� ا� =?!Iا Izofa birikmasi Bir ismni ikkinchi ismga hech bir vositasiz biriktirib hosil qilingan birikmaga =?!Iا(biriktirilgan) deyiladi. Izofada birinchi ism ikkinchi ismga tobe’ bo’lib, ikkinchi ism majrur bo’ladi. Ikkinchi ism birinchi ismni kimga yoki nimaga tegishliligini bildiradi. $S3,"�ا +,C - O’quvchining qalqmi Birinchi ism ف!u* deb ataladi. U ال siz va tanvinsiz kelib, gapdagi o’ringa qarab uch harakatning birida keladi. $S3,"�ا +,C ه$ا -

$S3,"�ا +,C ا.$ت -$S3,"�ا +,C O,Z ت�LC Yuqorida aytganimizdek, izofada ikkinchi ism asosiy hisoblanadi.

Agar u aniq holatda bo’lsa birinchi ism ham aniq, noaniq bo’lsa birinchi ism ham noaniq, deb hisoblanadi.

$S3,"�ا +,C-$S3,T +,C

Uآ so’zidan keyin kelayotgan so’z birlik, noaniq holatda bo’lsa, u”har bir” deb, agar ko’plik va aniq holatda bo’lsa “barcha” deb tarjima qilinadi. $*z"�ا Uآ Har bir o’quvchi $S3,T Uآ Barcha o’quvchilar

Qo’shimcha

Ba’zi ismlar ba’zan, jar hariflari (ب ? ,Z) singari, izofaga kirishganda o’zidan keyingi ismni majrur qilishi mumkin. Bunaqa so’zlar tanvinsiz, nasb holatda keladi.

Stul tepasida 8- ?7ق -?7قS1�7ق ا? - - Tepa tomon stul tagida 82T- 82T -OP'9�!"2T - - pas tomon shkaf orqasida وراء -وراء - =Gاj2�وراء ا - - orqatomon muallim oldida oldi tomon - -+ ا*!م ا�L3,- ا*!م -ا*!م ikkideraza orasida 4SK- 4SK -4ST$?!N�4 اSK - - o’rta

78

madrasa yonida - WN`- WN` -=Pر� WN` - yon tomon ا�3@ilogram huzurida �NZ- �NZ -'5�� ا�3NZ - - huzurida

bir kun oldin U1C- U1C -75م U1C - - boshlanish Ushbu ismlar jar hariflari bilan qo’shilib kelishi ham mumkin.

4* + �LK =�LK 4* …dan so’ng 4* + 4SK =4SK 4* ichidan , o’rtasidan

4*!R�رس ا� ا�

=,V"3�ا 's!3u�ا Birikma olmoshlar

Zamirlarning ikkinchi turi biron so’zga qo’shilib

yoziluvchi 's!3u�ا =,V"3�ا dir. Bu zamirlar ham kishilik olmoshlari kabi mabniydir. Biroq bu zamirlar doimo nasb yoki jar holatda bo’ladi. Masalan, qN*-sendan birikmasida 4* jar, كmajrurdir. lK!"*-uning kitobi birikmasida آ"!ب muzof, omuzof ilayh bo’gani uchun majrurdir. oا'C fe’lida ا'C fe’l, 7هfoil, o bo’lsa maf’ul bihi bo’lgani uchun mansubdir. Demak, qo’shilib yoziluvchi zamirlar fe’l ism va harfga birika oladi. Agar, ismga zamir birikib kelsa, ism .olmaydi ال Agar, ism ة ga tugagan bo’lsa, u .ga aylantiriladi ت

=Z!P– !J"Z!P Arab tilida ikki harfdan yasalgan ismlar bo’lib, ular beshta:اب - otaاخ- aka +X- qaynota7?- og’izذو- egasi . Ular izofani birinchi bo’lagi bo’lganida yoki ularga ي dan boshqa brikma olmoshlar qo’shilganda ularning oxirgi harakatiga qarab ا و ي hariflaridan biri ziyoda qilinadi.

o!.ا o7.اO.ا lS.ا

'f�2'وف ا�!K =,V"3�ا 's!3u�ا Jar harflari bilan kelgan birikma olmoshlar

Agar hariflarning oxirgi harfi illitli harf bo’lmasa qbrikma zamirlar to’g’ridan to’g’ri qo’shilib yozilaveradi.

*qN =ك+ *4 .zamiri fe’l va ba’zi harflarga OG shaklida qo’shilib yoziladiي ON* = 4* + OG

ه! ه3! هo Ws!t dN{* 4 ه3! ه+ *$آ'

*E!v ك آ3! آ+ *$آ'ب

dN{* 4* !3ك آ +,9"* !G ي

79

Harflar �ا ,Z kabi alif maqsuraga tugagan bo’lsa, alif maqsura sukunlik yoga aylantirib, kegin zamir qo’shiladi. O? harfi bundan mustasno. . !NS�ا !NS,Z

lS?Alif maqsuraga tugagan harflarga ي ي shaklida qo’shiladi. O�ا O,Z O?

dan boshqa olmoshlar birikkanda uning kasrasi fathaga ي harfigaلaylanadi. O� q�

mP!"ا�ا��رس

'S~)"�ا +Pا Kichraytirma ismlar Ozbek tilida –cha –chak –choq qo’shimchalari yordamida “kichraytirma so’zlar” hosil qilinganidek, arab tilida ham shunga mo’ljallangan ayrim vazinlar mavjud. 1. Uch undoshli so’zlardan kichraytirma ism yasash uchun USL?vazniga solamiz. W,آ–WS,آ

.barobari mad bo’lgan so’z USL? vazniga solinadi ع.2 US3`– يzt US3` – +S,t

4. UZ!?vaznidagi ismlar UL57? vazniga mos keladi. ?57'س –?!رس WT!آ–W"57آ �م–.!دي 57.

4. quyidagi so’zlar o’ziga xos usulda o’zgaradi. ) ا7SK( اW57K – OK اب –K!ب

5. Kerkli so’z to’rt harifdan iborat bo’lsa ikkinchi harifdan keyin sukunlik yo S-Z'ب –Z-'ب .qo’shiladi ي 6. To’rt harifli so’z bo’lib , oxiridan oldingi harf madly(cho’zg’ili) bo’lsa u yoga aylantiriladi.

*Y* 'YSVZ– F"SY"!ح –7YVZر 7. Beshta harifli so’z bo’lsa, unga har ikkinchi harifdan so’ng yo kiritilib oxirgi harifi tushib qoldiriladi. O��SNZ– O,`'YP ل�SNZ – ج'SYP 8. Agar ism muannas bo’lsa, muannasligi o’zgarmaydi. =L,C– ه'ة =LS,C

S3X'اء – ه'5'ة 3X'اء – .qo’shib qo’yiladi ة ,siz muannas bo’lgan ismlargaة .9

3A _– ارض =)S3A – =u5ار .qo’shimchasi bilan tugagan bo’lsa, ular o’zgartirilmaydiان .5

آ(zSن– 3S,P!ن آ(zن –P,3!ن

�اء و ا�N3!دىN�ا Nido va munodo

80

Arab tilida biron shaxsga murojat qilinayotganda

odatda !5 harfi bilan gap boshlanadi. Undan keyin kelayotgan so’z ال siz, tanvinsiz, raf holatda va birlik yo ko’plikda bo’ladi. !5

zT !5 $S3,T*$ة Notanish shaxsga murojat qilinayotganda !5 (اء�G) dan keyingi so’z ر`siz nasb holatda keladi. !5 z ال (*N!داء) Agar nidodan keyin kelayotgan so’z izofa bo’lsa, uning birinchi bo’lagi nasbda bo’ladi. [ا �1Z !5 , !NK5! ر , �3Xا !K5! ا ال bilan kelgan so’zlrga murojat qilinganda !J5ا (!J"5ا) nidolari ham ishlatiladi va munodo raf holatda bo’ladi. Ba’zan nido !J55! ا holatida kelishi ham mumkin. Bunda munodo nechchilikda bo’lishining ahamiyati yo’q. 5! اJ5! ا�'`U 5! اJ"5! ا�*'ة

5! اJ5! ا�T'T!ن 5! اJ5! ا�'`zن U`'�ا !J5ء 5! ا!)N�ا !J55! ا

ا�,so’ziga nido ishlatilmay, alohida so’z qo’llaniladi. +Jا% Bulardan tashqari اي, ا, وا ,!Sا5!, ه hariflari ham nido vazifasini bajaradi.

�رس ا�A!L'ا� So’roq `3,= ا�JY"P!م

gaplar Arab tilida so’roq gaplar م!JY"Pا� 's!3u�ا (so’roq olmoshi) bilan boshlanadi. So’roq olmoshlari quyidagilardan iborat:

?mi? Sen o’quvchimisan – هU = ا -ا اS3,T 8G$؟ = هU اS3,T 8G$؟ 4* – kim? Kim darsni yozmadi? -*W"* !* 4 ا��رس؟ !* - nima? Bu nima? ه$ا؟ !*- "* –qachon? Qachon o’qituvchini ko’rding? ?qayerda - را85 ا�L3,+؟*" -ا45 اOK؟ ?Otam qayerda – ا45|Sآ – qanday? Qalaysan? 8؟Gا |Sآ- Istifhom zamirlari ba’zan jar hariflari bilan qo’shilib yoziladi.

�3!ذا= ذا *!+ ل nega?

81

�+= *! +ل nega? �43= *4 + ل kimga?

4* + 4* =43* kimdan? 4Z + !* =+Z nima haqida?

qaysi?) zamirlaridan kegin kelayotgan so’z majrur bo’ladi. Agar)اي ا5= u mufrad (birlikda) bo’lsa majhul, jamda (ko’plik) @ilog’lsa ma’lum bo’ladi.

*! آ"81؟ا��روس *! آ"81؟ اي درساي

'>Z 2!د�رس ا� ا�

.Ko’rsatish olmoshlari ا�s!3u' ا�A!رة

Arab tilida ko’rsatish olmoshlariga ,(!رة�ا 's!3V�ا deyiladi. Ular o’zlaridan keyingi so’zning soni va jinsida keladi. Korsatish olmoshlari ikki xil bo’ladi.

1.Yaqindagi narsalarni ko’rsatish uchun, u, mana shu, mana bu, manavi, shu, bu kabi ma’nolarda kelib, quyidagi shakilda bo’ladi:

birlik *Y'د

ikkilik NR*

ko’plik m3`

ko’plik (odamdan boshqaga)

ءه�r ه$ان ه$ا *$آ' o$ه dG!* o$ء ه"!ن ه�rه o$ه

6. Uzoqdagi narsani ko’rsatish uchun quyidagi zamirlar ishlatilib, ular u, o’sha, ana o’sha, anavi kabi so’zlarga to’g’ri keladi.

Birlik *Y'د

ikkilik NR*

ko’plik m3`

ko’plik (odamdan boshqaga)

q,T اواqs ذاqG ذ�q *$آ'dG!* q,T qG!T qsاوا q,T

Ba’zi so’zlarda q�ذ q,T zamirlari ك!T ذاك shaklida keladi.

shakillari mansub va majrur ه$ان ه"!ن mabniy bo’lib,faqatgina ا�s!3V' ا�,(!رةbo’lganda 4S"ه$45 هshaklida keladi.

'>Z ن!R�رس ا� ا�m3f�ا Koplik

82

Arab tilida ko’plik ikki xil bo’ladi. To’g’ri va siniq ko’plik. Siniq ko’plik ('R9"�ا m3f�ا) so’zlarga o’zak hariflaridan tashqari harflar qo’shilishi orqali yasaladi. Bu bilan so’z go’yoki singan bo’ladi. Siniq ko’plikdagi so’zning oxiri zamma bo’lsa, jar holatda ham kasraga o’zgarmaydi.

�5-= –درس X دروس – sا�X Qaysi so’zning kopligi to’g’ri ko’plikda va qaysinisiniki siniq ko’plikda bo’lishini o’z ichiga olgan qoida yo’q. Buni aniqlash uchun bizga lug’at kitoblari va yod olingan so’z boyligimiz qo’l keladi.

To’g’ri ko’plik (+�!)�ا m3f�ا) ikki xil bo’ladi: to’g’ri muzakkar ko’plik va to’g’ri muannas ko’plik. To’g’ri muzakkar ko’plik muzakkar jinsdagi odamlar va ularning kasb korini bildiradigan ko’plik bo’lib, ون qo’shimchasini orttirish bilan yasaladi. To’g’ri muannas ko’plik ات qo’shimchasi bilan yasalib, ayollarga nisbatan qo’llaniladi. To’g’ri muzakkar ko’plikdagi so’z ال ni olganida oxiridagi qo’shimchaga ta’sir qilmaydi. ات olgan so’zlarning esa tanvini tushib qoladi.

ا�L!�3!ت-Z!�3!ت To’g’ri muannas ko’plikdagi so’zlar nasb bo’lganda kasra oladi. To’g’ri muzakkar ko’plik bo’lsa nasb va jar o’rinlarida 45qo’shimchasini oladiTo’g’ri ko’plik quyidagicha tuslanadi:

*L,7م *7Jfل *$آ' *'?7ع ا�3�ر7Pن *�ر7Pن41Pر�* 41Pر� *f'ور *N(7ب ا�3 *!dG *'?7ع ا�3�رP!ت *�رP!ت *f'ور *N(7ب ا�3�رP!ت *�رP!ت

'>Z d�!R�رس ا� ا�

Tuslanmaydigan ismlar ا3P!ء St'ا�N3('ف G’oyri munsarif deb oxirgi harakati to’liq tuslanmaydigan, ya’ni kasrani qabul qilmaydigan so’zlarga aytiladi. Ular quyidagilar:

ni qabul qilmasada aniq hisoblangan ismlar. Ularga +,Z (atoqliال otlar) =3E!? , mamlakatlar nomlari �N->E , oxiri ان ga tugagan alamlar 3RZ , fel!نshaklidagi alamlar �3Xا .

83

UZ!Y*va ءzL?ا vaznidagi va bulardan boshqa vazindagi siniq ko’pliklar ham g’oyri munsarif ismlardan bo’lib, barcha g’oyri munsarif so’zlar jar o’rnida bo’lib kasrani qabul qilmasada majrur, ya’ni jar holatda deb hisoblanadi. Ular ال olganda yoki izofaning birinchi bo’lagi, ya’ni muzof do’lganda kasrani ham qabul qilaveradi. =Pر��اs ا�3X sا��اO? s ا�2X O? sا�X

'>Z mK'ا�رس ا� ا�

�ر V* Masdr

Arab tilida ba’zi ismlar fe’llardan yasalgan. Ular ر�V* – ish harakatning nimi, UZ!? +Pا – ish harakatni bajaruvchisini bildiradigan ism, +PااP+ ا�j*!ن و .7LY* – ish harakat ui ustida bajarilayotganini bildiradigan ismل .ish quroli nomlari – اP+ ا��= ,o’rin va payt nomlari – ا�93!ن

Masdar o’z mazmuniga ko’ra ish harakatni mavhum nomini anglatadi. dars - درس dars qildi - درسMasdarlar ichida murakkabi birinchi bob fe’lining masdarlaridir.

Ularning ichida murakkabi birinchi bob felin

rahmatullayeva ra’no - ucoz · 2011. 1. 27. · ushbu kitob mashhur “mabdaul qiroati”...

Documents