rahmatullayeva ra’no mashq savollarga javob bering. 1. mo’rob va mabniy so’zlarning nima farqi...

2

Rahmatullayeva Ra’no

ARAB TILI DARSLIGI

1-KITOB

TOSHKENT 2008

3

O’zbekiston musulmonlar idorasi

“Hadichai Kubro” islom o’rtamahsus ayol - qizlzr bilim yurti

Tuzuvchi: Rahmatullayeva Ra’no

Rahbar:

Taqrizchi:

Ushbu kitob arab tilini o’rganuvchi barcha yoshdagi talaba va o’quvchilarga mo’ljallangan.

4

Kirish Alloh Taologa o’zining buyukligiga hos hamdu sanolar bo’lsin. Payg’ambarimiz Muhammad Mustafoga Allohning salomi bo’lsin. Assalomu alaykum va rahmatullohi va barokatuh. Aziz o’quvchilar, avvalam bor Qur’oni Karim tili bo’lmish – arab tilini o’rganish maqsadida ushbu kitobni qo’lingizga olganingiz uchun tashakkur etamiz. Alloh ilmingizni davomli va mukammal qilsin. Ushbu kitob mashhur “Mabdaul qiroati” kitobini yangi ishlangani bo’lib, barcha yoshdagi arab tili muhlislari uchun mo’ljallangan. Lekin murakkabligi bilan asil kitobdan farq qiluvchi ushbu darslikdan foydalanishda sizdan diqqatli, shijoat va sabirli bo’lishingizni so’rayman. Kitob va undan foydalanish haqida esa, hamrohingiz Nosir so’zlab beradi. Salom aziz o’quvchilar. Men bu kitobdan foydalanishingiz davomida siz biln birga bo’lib o’z yordamimni ayamayman. Kitobga kelsak u 3 qismga: 1. Arab tili darsligi 2. Sarf darsligi 3. Nahv dasliklariga bo’linadi.

Qizig’I shundaki bitta darsni o’zini o’qish uchun uchchala bo’limga ham murojaat qilasiz. Darslikni o’qish tartibi.

Har bir darsni o’qiganingizda birinchi “Arab tili” darsligi bo’limidan boshlaysiz. Lug’atlar va matn bilan tanishganingizdan so’ng, “Nahv” bo’limining birinchi qoidasiga murojaat qilasiz. U yerda sizga kerakli, matindagi chiziqli jumlalarga ta’luqli qoidalar bilan tanishasiz. Song “sarf” bo’limini ochib, u yerdan ham darsning birinchi qoidasini yod olasiz. Darslar murakkab bo’lgani uchun har bir dars ikkiga bo’lib o’qiladi. Darsning ikkinchi bo’limida asosan birinchi bo’limni mustahkamlanadi. U yerda birinchi bo’limdagi lug’at , sarf va nahv qoidalarini mustahkamlovchi mashqlar kelganidan so’ng, sarf va nahvdagi ikkinchi qoidalarga murojaat qilasiz. Ular ham birinchi bo’limga oid qoidalardir.Yana mustahkamlovchi mashqlardan so’ng darslar tugaydi. Har bir darsni shu tartibda o’qiysiz. Qachon qaysi betga murojaat qilishingizni eslatib turaman. Ko’rganingizdek, darslarni birinchi bo’limi lug’at yodlash va tarjima qilish, ikkinchi bo’limi esa mashqlarni bajarishdan iborat.

ا��رس ا�ول

5

Birinchi dars

Birinchi bo’lim

. ا85 ا�,7ح؟ ا45 ا�123'ة؟ .$ ا�-,+. ه$ا *()'. ه$ا آ"!ب . آ'اس-*! ه$ا ؟ . .$ ا�9"!ب. ه$ا ورق. ه!ت ا�9'اس

ا45 ا�9'اس؟. .$ ا�'5<=. ه!ت ا�'5<=. *()'-*! ه$ا؟ ا45 ا�7رق؟ ا45 د?"'

Daftar qayerda? Chizg’ich qayerda? Bu qalam. Bu qog’oz. Siyohdonni ber. Kitobni ol. Bu nima? – Doska. Pero qayerda? Daftarni ol. Daftarni ber. Qog’oz qayerda? Qalam qayerda?

Ikkinchi bo’lim

1-mashq

Tushib qolgan harfni o’rniga qo’ying. Namuna: ر... =A– =>5ر

�7ح *12'ة آ"!ب +,C آ'اس

'()* ه$ا ا45

!* $. ه!ت

ورق ر5<=

Bu darsga tegishli sarf va nahv qoidalarini 71 va 89

betlardan topasiz.

6

...وح ه!... ...رة اي...EFG' ...رق م... ...م آ"!..س ق...آ' 2-mashq

Rasmlar o’rniga sozlarni qo’ying.

-ه$ا ه!ت .$ *! ه$ا؟

3-mashq

Savollarga javob bering. 1. Arab tilida so’zlar nechaga bo’linadi? Ular qaysilar? 2. Qanday so’zlarga fe’l deyiladi? 3. To’liq ma’no anglatmaydigan so’zlarga nima deyiladi? 1. Qaysi so’z vazn qilib olingan? 2. Fe’llar necha harfli bo’ladi? 3. Arab tilida nechta zamon bo’adi?

4-mashq

Topshiriqlarni bajaring. 1. Birinchi bo’limdagi matindan ism, fe’l, harflarni ajrating. .I – urmoq fe’lini moziyda tuslang'ب .2

5-mashq Gaplarni to’g’ri tarjimalarini chiziqlar bilan birlashtiring.

Bu kitobdir 9"!ب�ا $. Kitobni ber ب!"Jه$ا آ Kitobni ol 9"!ب�ا45 ا Kitob qayerda 9"!ب�ه!ت ا

6-mashq

Quyidagi fe’llarni qaysi vaznda ekanini korsating. Namuna: 7اK'I–7ا,L?

8K'I , 4K'I , !K'I , !NK'I , 4"K'I ,!3"K'I 7-mashq

Savollarga javob bering.

7

?nima ال .12. Ismlarga الqo’shilsa qanday ozgarish bo’ladi? 3. Vaslali hamza nima? 4. Qanday so’zlar ال olmaydi?

1. Moziy feli qaysi vaznga tushadi? 2. Moziy fe’li tuslanganda qaysi harflar ziyoda qilinadi?

9-mashq

Quyidagi so’zlarni mosiga ال qo’shing. Namuna: .$ آ"!K! .$ ا�9"!ب -

.$ ر5<=. آ'OP-*! ه$ا؟ . ا45 *12'ة. ه$ا C,+. ه!ت ر5<=

Bu darsga tegishli sarf va nahv qoidalarini 71 va 89 betlardan topasiz

8

ا��رس ا�R!نIkkinchi dars

Birinchi bo’lim

$S3,T $S3,"�ا �L-* +,L* OP'5-'ا آ =Pر�* UV? +,L3�ا W"9* 23!ة*

درس '1X

!Nه O? =9P!* W"95

9

+,L3�ا W"9* ؟ ه$ا$S3,"�ا �L-* 4512'؟ ا�7رق. ا45 ا�-,+ه!ت . .$ ا�ه$ا؟ . ا !*-OP'233!ة؟ . آ�ا45 ا-!Nه .ا45 . ا�W"95 +,L3. ا�",S3$ 5-'ا ا��رس. ه$ا آ"!ب-*! ه$ا؟ . ه!ت ا�3()'. ه!ت ا�233!ة. ?'5� 5-'ا ا��رس

1� ا]؟ . ?O ا�3RZ .UVY!ن 5-'ا ا��رس. ?O ا�3�رP=-ا45 ا�",S3$؟ . ?O ا�UVY-ا�L3,+؟ Z 45ا- UVY�ا O? W"95 .,-�؟ا45 ا+

Ikkinchi bo’lim

1-mashq

Quyidagi so’zlarga yetmaydigan hariflarni qo’shing, ortiqchasini olib tashlang, hatolarni to’g’irlang.

+,L"* , =P1'ة , *23!ت , درX , U)? , آ'اص , 5-'ئ , O^'آ , $X , =Cه!ة , *7ح , ور. 2-mashq

Savollarga rasimdagi so’zlar yordamida javob bering.

- *! ه$ا؟ -اS,P 45+؟

- *! ه$ا؟ -ا45 ا�L3,+؟ 3-mashq

Savollarga javob bering. 1. Fe’l qaysi zamonlarda bo’ladi? 2. Arab so’zlarining asosiy qismini qaysi so’zlar tashkil qiladi? 3. Fe’li amr nimani anglatadi? 1. Muzoriat harflari qaysilar? 2. Muzoriy fe’li qanday yasaladi? 3. UL? fe’lini muzoriy, muannas, musanna, g’oib siyg’asini ayting.

Chiziqli jumlalarga tegishli sarf va nahv qoidalarni 72 va 90 betlardan topasiz.

10

4-mashq

Topshiriqlarni bajaring.

.fe’llarini moziy va muzoriyda tuslang آ"C va W'ا .12. Fe’llarni teskari tartibda tuslashga urunib ko’ring. 3. >*O ,_N* ,O*ر ,_,` ,'aG fe’llarini lug’at kitobidan toping.

5-mashq

O’tgan ism va fe’llaringizni UL? vazniga soling. 6-mashq

Arabcha so’zlarni o’zbekchaga o’girib gaplarni to’ldiring. Kitob )!Nه( )ا45( . o’chirg’ich? – partada . Farid darsni )5-'ا( . )$S*!"�ا( darsni o’qiyapti. O’qituvchi qayerda? – ).UVY�ا O?( Bu nima? – ).OP'آ(

7-mashq


1. Gap necha hil bo’ladi? 2. Ismiy gap qanday yasaladi? 3. Fe’liy gap qaysi bo’laklardan iborat?

1. Zoida harflar nima? 2. Mujarrad va mazid fe’llarning qanday farqlari bor? 3. Fe’llar nechta harifdan yasalishi mumkin?

8-mashq

Topshiriqni bajaring. 1. O’tgan so’zlaringizdan gap tuzib mubtado habarini ajrating. 2. Yodiagan so’zlaringizdan mazid so’zlarni topib, ularni vaznga soling.

Bu darsga tegishli sarf va nahv qoidalarini 73 va 91 betlardan topasiz.

11

d�!R�رس ا� ا�Uchunchi dars

Birinchi bo’lim

=(Y2* 1!ك *1'اةA =3,-* =Z!P 1!حV* fX 'SA!1E'ة آ1'5=

4* O,Z �LCا U.اد +J?ا ا'Cا

ا45 ا�13'اة؟ .$ ا�N-,3=. .$ ا�19'5=. ه!ت ا�aY23=. اد.U ا�'ده=. ه$ا؟*4. ا��رس'ااC. ا�13'اة؟ ه!ت ا�1V3!حا45 . 1!ك A- *! ه$ا؟

-+,L* .ة'f2�ا U.اد . +J?رسا�� O,Z. ا�LCاOP'9�"1<'ا45 . ا�؟ ا - O,Z+,L3�ا W"9* .4* ؟UVY�ا O? ب!N9�ا]- 5-'ا ا �1Z . ا45 ا�-,+؟. هN!اC'ا ا��رس؟ *O? gY25 4 ا�UVY؟ *4

� O,Z ا�OP'9. ا45 ا�(!8Z؟ آ'JY5 +5+ ا��رس.L-5 +,L3�ه!ت. ا P!3�9=؟ ا45 ا- !N3-,3= ه�ا O?.

Bu darsga tegishli sarf va nahv qoidalarini

73 va 91 betlardan topasiz.

12

Qalamtaroshni ber. Kursiga o’tir. Xonaga kir. Partaga o’tir. Kim bu? Nima bu? – daftar. Darsni o’qi.Bu yerda kim o’qiyapti? Chizg’ich qayerda? – bu yerda. Darsni tshun. Kim yozyapti? Kim o’qiyapti? Kim darsni tshunyapti? Xonaga kim miryapti? Karim darsni o’qiyapti.

Ikkinchi bo’lim 1- mashq

Namunaga qarqng. So’zlarga kerakli hariflarni keltiring. Namuna: =a2*–2* Y=a

2- mashq Qovis ichidagi so’zlarni arab tiliga tarjima qiling. 3-mashq

Savollarga javob bering. 1. Gapda fe’l mutaaddi ekanini qayerdan bilamiz? 2. Mutaaddi fe’li ishtirok etgan gap to’liq bolishi uchun nima qilish lozim?

3. Mutaaddi va lozim fe’llarning farqlaini sanang. 4. Lozim fe’li ishtirok etgan gapni qanday qilib yanada to’ldirish mumkin?

1. Amr fe’li qanday yasaladi? 2. Amr fe’li necha hil bo’ladi? 3. Amr fe’lini tuslang. 4. Quyidagi fe’llarni moziy, muzoriy va amrda tuslang.

_Nآ ,_N95 ,_Nرع, زرع, اآj5 ,ازرع ,Wذه ,W5$ه ,Wاذه ,Wرآ ,W5'آ ,Wا, ارآ'C ,ا , 5-'ا'Cا .

'S>1T UZ �Cا U.د l?ا 'Cا `'ة آ1'ة F1V* P!ة =3,C K!ك *1'ة

13

O,Z

O?

4-mashq

Topshiriqlarni bajaring. 1. Mutaaddiy va lozim fe’llarni ajrating.

�LC ,+J? ,ا'C ,_Nزرع, آ ,Wذه ,WL� ,mIو ,O>* ,راي ,'aG ,n-P ,O-� ,o'ض, آ'? ,mN* ,')آ,F1P ,U3Z ,'9A ,ب'I ,WX ,q2I ,O9K ,W"آ ,+"A ,4L� ,

1. Fe’llarni shaxs, son va jinsga qarab ajrating.

Namuna: !",L? -dGr* ,O"R*,Ws!t ,ض!* -u* ,m3` ,dGr*, Ws!t!رع

-Ws!t , *$آ', *Y'د, ا*' - `m3 ,*"9!م, *u!رع

-ONR* ,dGr* , Ws!t, ا*' 5-mashq

Rasmlarga qarab gap tuzing. O,Z 6-mashq

Jumlalarni tarjima qilib, ulardagi fe’llarni zamoni, shaxsi, jinsi va sonini bayon eting.

� . ?J+ ا�",S3$ ا��رس. *1'85-*! ه$ا؟ . *4 د.U ا�f2'ة؟ ا�"W"9* O,Z 'SA!1 ا�C .+,L3'ا ا�",S3$ ا��رسLCا$S3,"�ا �L-* O,Z . ؟UVY�ا O? 4*-[ا �1Z و +,L3�9"!ب؟ . ا�ا45 ا-=aY23�ا O? !Nه .

7-mashq Jumlalarni to’g’ri tarjimalarini topib, raqamlar bilan belgilang. Kitob qayerda? 85'19�ا $. Kim sinfda? ؟OP'9�ا O,Z �L-5 4* Bu chiroq . 9"!ب؟�ا45 ا Popka partada . رس� ?83J ا�Parta sinfda. ؟UVY�ا O? 4*

Ushbu darsga tegishli sarf va nahv qoidalarini davomini 74 va 92 chi betlardan topasiz.

14

Kitob o’qi. 1!حV* ه$ا Go’girtni ber. $S3,"�ا �L-* O,Z =aYv3�ا Kim kursida otiribti? 9"!ب�ا ا'Cا Darsni tshundim. UVY�ا O? $S3,"�ا �L-* Qalamdonni ol. .$ ا�3-,3= 8- mashq

Savollarga javob bering. 1. Mo’rob va mabniy so’zlarning nima farqi bor? 2. Mo’rob fe’l va ismlarning bir biridan farqi. 3. Harakatlar va o’sha harakatlar bilan o’zgarishni nommanom sanang.

4. Mo’rob ismlarga misol keltiring. 1. 1.Sulosiy mujarradda neshta bob bor? 2. Ular bir biridan nima bilan farq qiladi? 3. Ularni qanday yotda saqlab qolish mumkin?

9-mashq

Birinchi bo’limdagi matinni o’qing. So’zlar oxiridagi harakatlarga e’tibor bering.

15

�� ب

5<'ب

mK'ا�رس ا� ا�To’rtinchi dars

Birinchi bo’lim

G!vP= ا�3!ء G!vP= ا�<!ي ?fN!ن رف 8SK دار

� A!ي yS1E و� 5!آ7JC '9P Uة

16

� 5<'بSLP .ار. ه$ا رف� ا45 ا�9"!ب؟ - ا�9"!ب W"9* O,Z ا�L3,+. ا45 ا�7��؟ - ?O ا� ا�<!ي !K�fNY!ن. 3RZ!ن 5!آU ا�)yS1. اG!vP 45= ا�3!ء؟ ه!ت 8G!vP ا�<!ي. *4 5-'ا

*4 ه$ا ?O ا�UVY؟ ه!ت. ?fN!ن -؟ 'ف؟ *! ه$ا ?O ا�)yS1 ا�5!آU؟ *O?8S1 4 ا� �SLP !5 13'اة�ا . WAا �يا!> K�!9)'. Uآ �اyS1( .+5'5! آ =?!>N�رس 5! . .$ ا�اC'ا ا�

��ه$ا ا�. (!'9�7J- Kة ا�اA'ب. -7Jة ا�5<'ب*732د . ?'5�7 U5!آ�ا yS1( .Uآ�ا yS1( .

Piyola. Pero. O’chirg’ich. Choy. Shakar. Daftar qayerda? – bu yerda .O’qituvchi kursida o’tiripti. Usmon ovqatni yeyapti. Ich choyni. Ye ovqatni. Ber chizg’ichni, ey Mahmud. Ol bosmani, ey Ali.

Ikkinchi bo’lim

1-mashq

Jadvalni namunadagidek to’ldiring. qP ن!fN? U95 WA اي 9P'

ه7ة O1E ود دا 85 2-mashq 3-mashq

Hariflardan so’z tuzing. Rasimlarni so’zlarga aylantirib, Namuna: !9�– ل ك ا – Uاآ gaplarni to’ldiring. OA7د ا�

� . ا�7� آ(' O,Z . yS1E ا�9"!ب

. 5<'ب ا�3!ء O? <!ي�4 . ا?!fG =C7ه

. ا�9"!ب آ'5+ W"5 ?'ف 4-mashq

1- bo’limdagi matinning fe’llarini ajrating. Fe’llarni lozim va mutaaddiyga bo’lib, ikki ustunga joylashtiring. 5-mashq

Savollarga jayob bering. 1. Ismga o’zbek tilidagi qaysi so’zlar kiradi? 2. Ismga kiruvchi so’zlar fe’l va harfdan nimasi bilan farq qiladi?

Chiziqli so’zlarga tegishli qoidalarni 74 va 93 chi betlardan topasiz.

17

1. Fe’l sarf qoidasiga binoan necha xil bo’ladi? 2. Mahmuz fe’li tuslanishda solim fe’llardan nimasi bilan farqlanadi?

6-mashq

Topshiriqlarni bajaring. 1. Quyidagi jumlalardan ismlarni ajrating.

� ا�,S3$-ا45 ا�'5<=؟ L-* O,Z .yS1(�ا Uن. آ'5+ 5!آ!fNY�!K <!ي�3!ن 5<'ب اRZ .UVY�ا O? رس�. اC'ا ا� 2. Quyidagi fe’llarni qismlarga ajratib yozing. '? 'aG راي WL� mSK ت!* Wوه � C'ا اآP U!ل *mN و` 7-mashq

!3"K'A kirdik o’tirding آ,7ا yenglar �"-'ا� تLC tshundingizlar 4S,.�T kirding O3J?ا ichtingiz !T�LC yeng !N,.د o’tiring +"3J? tshun z* o’qisin

8- mashq

Savollarga javob bering. 1. Mabniy ismlar qaysilar? 2. 4Kا , ا'Cا , O,Z so’zlari nimaga mabniy?

3. Fe’l qachon mabniy bo’ladi? 4. Harf qachon mabniy bo’ladi? 1. Uاآ–Uاآ fe’llarida nima farq bor? 2. Uآ!*– U9{* fe’llaridachi?

$S3,"�اUVY�ا O? . 85را$S3,"�9"!ب .ا�ه$ا ا�$S3,",. $S3,TUVY�ا O? . 85ارا$S3,T .� 9"!ب�ه$ا ا$S3,".

.J$ا ا�9"!ب �.ه$ا را85. ا�UVYه$ا

18

_*!v�رس ا� ا�Beshinchi dars

Birinchi bo’lim

=Gاj. '5'P م!N5 رده= *O,V *(7اك +2� j1. ب!K gYXل ا!LT ك!Nه

- ا��رس؟ K . 4*gY25!به$ا . ا��رساgYX. ا��رسS,PgY25+ . 'ده=اد.U ا�. 3(7اك؟ ه!ت ا�O,V3ا45 ا�

.!Nل ه!LT .رس�آ'5+. ا�7�� N5!م O,Z ا�('5'. *732د 5!آU ا�j1v. آU ا�,2+. ا45 ا�3(7اك؟ - هN!ك . اgYX ا�� ا�",S3$-ا45 ا�9'اس؟ . ه!ت ا�13'اة. ,2+*732د U9"5 ا�L-* O,Z ك!N. ه�ا O? 9"!ب�ا=Gاjv . 5<'ب +S,P

�ار*O? 4 ا�8S1؟ *O? 4 ا�. ا�<!ي'9)�!K 7ةJ-�ب ا'A؟ ا.

19

Farid darsni yodlayapti. Muhammad ovqatni yeyapyi. Kel bu yerga. Yodla darsni. Bola kravatda uhlayapti. Ol qalamtaroshni. Kir zalga. Bu joynamozdir. Bu tish cho’tkadir. Qayerda Salim? – u yerda darsni o’qiyapti. Bu eshikdir. Bu derazadir. Qyerda kitob? – shkafda. O’quvchi go’shtni yeyapti. Said nonni yeyapti. Said kel bu yerga.

Ikkinchi do’lim

1-mashq

Savollarga rasimlardan foydalanib javob bering.

?O-ا45 ا�",S3$؟ ه$ا-*! ه$ا؟

O,Z ؟ ا+S,P 45- �؟ ا SLP 45-UVY�ا O?

ه$ا -*! ه$ا؟

2-mashq

So’zlarni tarjima qiling. U yerda, zol, kravat, non, go’sht, kel, ich, uy, choynak, tokcha, xona, o’qidi, pakki, mel, siyohdon, daftar. 3-mashq

Quyidagi so’zlarni nimaga mabniy ekanini ayting.

.4K'>5, آ"N1!, هN!, ه$ا, *!, اC'اي,ادX,7ا 4-mashq

Savollarga javob bering. 1. Harflar doim o’zlaridan keyingi so’zlarga ta’sir qiladimi? 2. Harflar ism va fe’llardan nimasi bilan farqlanadi? 1. Illatli fe’llar nechaga bo’linadi? 2. Misol fe’li tuslanishda sahih fe’ldan nimasi bilan farq qiladi?

Matinni o’qib tarjima qiling.Chiziqli jumlalarga tegishli qoidalarni 75 va 94 betlardan topasiz.


20

3. �Z bu fe’lning o’zagi qanday va qaysi vaznda turibti? 5-mashq

Topshiriqlarni bajaring. 1. Birinchi bo’limdagi matndan hariflarni ajrating. 2. �Zو fe’lini soni, jinsi, shaxsi va zamoniga qarab jadvalni to’ldiring.

*u!رع *u!رع *!OI!* OI ا*'dGr* dGr* 'آ$* dGr* WE!v* WE!v* Ws!t WE!v* +,9"* ONR* m3` dGr* د'Y* �اZ 6-mashq

So’zlarni bog’lab gap tuzing.

U5!آ �32* j1v�م, ا!N5 '5')�ا �.W"9* O,Z هN!ك ا�T +,L3!آ"!ب, ا�(9' ا�-7Jة ب اA'ب, O,Z ا�7� 7-mashq

Fe’llarni gaplarga moslashtirib gaplarni to’liq qiling.

�32*)Uاآ (j1v�ا T!درس) gYX(5! آ'5+ +S,P)ب'A (7ةJ-�ا

)gYX([ا �1Z !5 رس�ا�S3,N$ ا� 8-mashq

Savollarga javob bering. 1. Muannaslik alomatlari qaysilar? 2. Muannaslik alomatlari bo’lmagan so’zlar ham muannas bo’lishi mumkinmi? 3. Ikki jinsli so’zlarga misol keltiring. 4. 4SZ U`اذن ر so’zlari qaysi jinsda? Nima uchun? .fe’lini to’liq tuslang و^| .1 �5!ة .2 Z7دة وZ7* so’zlari qaysi vaznda va ularning ma’nosi qanday? 9-mashq


21

1. Quyidagi so’zlardan muannaslarini ajratib, muannaslik alomati yoki muannaslik sababini ayting.

�ة, C'"* ,8NK=, ارد, �S,=, آ1'ى, ^,7ة, رآ1=, ^~'ى` ,=Z!P ,U*!P ,=�!vG اءو'Y^ ,_3A ,3'اءX . 2.Quyidagi so’zlarni to’g’irlab yozing.

. j5 ,4S*7NTو� ,4�mC75 +, 5<79ون, ارود, 5'.7ون, 75^,7ن, 72S^ ,US)5 ,+T'SE ,4-S5ا, S-5(4, اروم

ا��رس ا�(!دس

22

Oltinchi dars

Birinchi bo’lim

آ,W دq5 �7ر K-'ة FSV5 ?'س 'J* UfZ 5'آ� !Gا O"* 8G4 ا* ا.'ج ه7

د`!`=هS3,T 7$. اL* !G,+. اS3,T 8G$. ا�Y'س 5'آ�. ا45 ا�J3'؟ ا��q5 آFSV. ا45 ا�7Rر؟ *"� YT'ا؟ ارآ� 5!

�SLP .ا.'ج�4 ا* UVY .!GاW"ه7. اآFSV5 .!Gا$S3,T .3!نRZ !5 W"5'آ�. اآ 'J3�ارا�؟ ا�1-'ةاO? . 45 ا� !Gا .�SLP !5 رس�ه7 5<'ب. ا�<!ي. اT 8G<'ب ا�<!ي. ا45 ا�Y'س؟ - ?O ا��ار. اG! اC'ا ا��رس. اJYT 8G+ ا�

23

اgYX ا��رس. اNT 8G!م Z,� ا�('5'. ا�7Rر 5!آU. اG! ارآ�. اA'ب ا�<!ي. آU ا�j1v. ا�J3' 5'آ�. ا45 W,9�ار-؟ ا�ا45 ا��`!`=؟. ?� ا��ارا�UfL. ه7 5!آU ا�,LT .+2!ل هN! 5! آ'O? .+5 ا�

Ot,sigir, toychoq, buzoq. Bu nima? - joynamoz. Ot yuguryapti. Sigir qayerda? - bu yerda. U darsni o’qiyapti. Sen darsni - o’qiyapsan. Yugur Said. Sen zalga kiryapsan. Men xonadan chiqyapman. U choyni ichyapti. Sen choyni ichyapsan. Farid qayerda? - Xovlida. O’qituvchi qayerda? Sinfdan chiq. Ho’roz qichqiryapti. Bu otdir. Ot qayerda? Buzoq yuguryapti. Toychoq bu yerda, xovlida.

Ikkinchi bo’lim

1-mashq

Rasmga qarab gap tuzing. Namuna: +,-�!K W"95 +5'آ

2-mashq

Zamirlarga mos fe’llarni toping.

ه7 آ"1"! هO آ"81 ا8G آ"1! ا8G آ"71ا

!Gآ"81ا !N1"ه3! آ W"3! آ"Gا ه+ آ"1"+ ه4 آ"81 اG"+ آ"1"4

4"Gآ"81ا 42G آ"41 ه3! آ"1"3!

Chiziqli so’zlarga tegishli qoidalarni 77 va 98chi betlardan topasiz.

24

3-mashq Savollarga javob bering. 1. Zamirlar necha hil bo’ladi? 2. Ular qanday tusanadi?

1. Amrdan nahi yasash uchun nima qilish lozim? .C fe’lini naiyda tuslang'ا .2

4-mashq

Topshiriqlarni bajaring. 1. Zamirlarni fe’l bilan tuslang. 2. Sizga ma’lum bo’lgan fe’llarni nahiyda tuslang.

5-mashq

Berilgan vaznlarga mos so’zlarni toping. UL? UL? UL? UL? UL? UL? UL? UL? UL? UL?

6-mashq

Rasmlardagi so’zlarni kataklarga joylashtiring. 7-mashq

Savollarga javob bering. 1. Arab tilida necha hil gramatik sonlar mavjud? 2. Ikkilik qo’shimchasi nima? 3. �Y>")* , 2'اءP so’zlari qanday ikkilikka aylantiriladi? 4. Ikkilikdagi so’z ال olganda qanday o’zgarish bo’ladi?

1. Ajvaf fe’llarini tuslashda sahihnikidan nima farqi bor? 2. Ajvafda amr qanday yasaladi?

Shu darsga tegishli bo’lgan sarf va nahv qoidalarini 77 va 98 chi betlardan topasiz.

25

8-mashq

Topshiriqlarni bajaring. 1. Quyidagi fe’llarni to’g’irlang.

jfT +� , 4,Sv5 , 8Z7` , 8G7. , وق$G , ول , آ7دتj5 +� , مjNG , !N*jG.

2. USG , 7دZ , US* fe’llarini tuslang.

9-mashq

Ushbu fe’llarni yonida ko’rsatilgan vaznlarga soling.

.*L? ,ULY!�=, ا?L? ,UL,8, ا?7LY* .ULل, ?!zL? ,UZن: C'ا gYX :UZ!? ,=,LY* ,7ل~Y* ,=,Z!Y* ,=,SL? ,8,L? ,UL?ا ,UZ!Y*.

m3` :=�!L? ,USL? ,UZ!? ,UL"Y* ,=,Z!? ,=S,L?,O�!L"?ا.

mK!)�رس ا� ا�Yettinchi dars

Birinchi bo’lim

26

4S9P =NSNC آ'ة q3P 41 *!ء� F1)5 'aN5 �LK Uه U1C +LG WL,5 5-7م

$S3,"�اWL,5K 9'ة�! .q3)�ا F1)5 O? 3!ء�4 . ا*WL,5K 9'ة�ار؟ !�5�- ?O ا�'? .'aG<1!كا�ب . *4 ا'Aا�3!ءا . +2� U4. آS9)�ه!ت ا .=NSN-�ا $. .OP'9�ا �,Z �L-T 8Gرس. ا�� ا�LK WL�ا !G,41 ا�ب ا'Aا !Gا .$S3,"�5-7م ا ا�1-'ة. ا45 ا�(4S9؟ - هN! ?' ا�jvاG=. اG! اaG' *4 ا�<1!ك. C+ و اC'ا ا��رس. آ'5+ 5<'ب ا�-7Jة. Ol ko’pto’kni. O’tir bu yerga. O’tir u yerga, partaga. Sen derazadan qarayapsan. Men derazadan qarayapman. Baliq suvda suzyapti. Kir sinfga. Men o’tiryapman. Darsdan keyin ko’pto’k bilan o’yna, ey Said. Qayerdashisha? – bu yerda, shkafda. Men hovlida yuguryapman. Mushuk go’shtni yeyapti. Darsdan keyino’ynaysanmi? – ha, o’ynayman. Derazadanqaradingmi? Buzoq suvni ichyapti.

Bu darsga tegishli sarf va nahv qoidalarini 78 va 100

betlardan topasiz.

27

Ikkinchi bo’lim

1-mashq

Qovis ichidagi so’zlarni arab tiliga o’giring. �,Z (Uhlayapti).(oynadan) q5�اaG' . ا� (qichqirdi) . ا��رس (yodlayapman)!Gا

j1v�ا. (yedi)4*.(o’rindan) C+.ا�('5'2-mashq

Gaplarni rasimlardagi so’zlar bilan to’ldiring.

هN! - هO,Z !N ا45 ا�7��؟-ا45 ؟

-*! O? F1)5 ؟

*! U1C ULYT ا��رس؟ 3-mashq

Savollarga javob bering. 1. Izofa nima? 2. U qanday yasaladi? 3. Brikmada qaysi bo’lak asosiy? 4. Uآ so’zi izofaga kirishganda qanday tarjima qilinadi?

1. Noqis fe’li qanday fe’l? 2. Ushbu so’zlarni vaznga soling. Qanday o’zgarishlar bo’ldi?

>3T 8G4 اS ,7ن`'T +"G4, ه+ 5",7ن, اS-1T 8G4, اS>3T 4"G4 ار`7ن, ه4 5",7ن, ا"Gا . 4-mashq

Topshiriqlarni bajaring. 1. Quyidagi fe’llarni tuslang.

_Gا ,�P!5 ,OPا .mPا ,�L)5 ,�LP .+Gا ,+NP ,!3G. 2. Quyidagi so’zlarni biriktirib izofa yasang.

.K UfZ-'ة, ورق آ"!ب, *1A ,$S3,T =aY2!ك ?UV, ب 4S9P ,!K8SK آ'5+ 5-mashq

Quyidagi gaplarning hatolarini to’g’irlang.

8S9X ,7اTا ,!"ST7ن, اSN1T � ,ي'P4 ا�4, S5ر�T ,UuY5 ,ون�J5 ,OYA ,ن!SVLT ,OY9G �.

28

6-mashq

Quyidagi birikmalardan hatolarni toping.

*W"9 ا�L3,+ , ا�UVY ا�3�رP= , رف 1A!ك , U دار ا�fL, *()' ا�9'5+ 7-mashq

Savollarga javob bering. 1. WN` bilan W3` ni qanday farqi bor? 2. Urarga harflar ta’sir qiladimi?

1. Nafiy qaysi fe’llarni inkori? 2. Qaysi farf nafiyni anglatadi?

8-mashq

Topshiriqlarni bajaring. 1. Quyidagi so’zlarni rasmlar bilan bog’lab izofa tuzing.

?7ق + =

= + 82T

وراء + =

ا*!م + =

= و

+ 4SK

= + WN`

= + �NZ

= + U1C

29

2. Quyidagi jumlalarnibo’lishsiz shaklga aylantiring. اآ"Z W,� ا�9"!ب ه83J? U ا��رس�!K +2,�3!ن اRZ Uاآj1v

F1)5 ا�(O? q3 ا�3!ء 9-mashq So’zlarni o’rniga qo’yib gap tuzing.

�, وراءSLP ,458, اS1�ك, ا!N1-'ة. ?'س, ه�41, ه$ا, ا� .UVY�ا,Uآ ,U.د ,$S3,T.

4*!R�رس ا� ا�Sakkizinchi dars

Birinchi bo’lim


30

اخ ا.= ا4K اب C,+ *732د o ك ي

mS(5 W25 8NK ام

5� ه$ا'? +,C. 3. *()' *732د ه$ا,C ه$اq .3,C ه$اO .G!fN? $.q .5!A ب'Aاq . 3!نه$اS,P وه$ا . ?'س5� gY25 درl .Pا�",S3$ 5-'ا درO .P؟ ه!ت آ'اOPا7�o ."aY2* 45ر'?l . 7هmS(5*ا l .'J* 45؟ ا45 كا

.O.-,+ 5! ا�ه$ا ا $. .O.'ده= 5! ا�ا.'ج *4 ا .O*5! ا OK!"س 5'آ�. ا45 آ'? .l".ا W25 ؟ ا�خq"3,-*Pدر 'Cاq+5'5! آ .qNK5'ا'P O,Z م!N5 o . ه$اOKا .OKاW"95 .Gا,V? U.اد !O . !GاmSE3ا,L* O . 8GاmS(T

.=NSN` 4* ج'v5 'J3�3!ء. ا�5<'ب ا UfL�ه$ا ا .qT7JC ب'Aا .OT'12* ه!ت .W"95 OKا .q3,L*

Bu Orifning tahtasi. Bu mening qalamim. Ol chzg’chingni. Ber qalamimni. O’qi darsingni. Ol soatingni. Farid darcini o’qiyapti. Salim

singlisini yahshi ko’radi. Yodla darsingni, ey Said. Salim qayerda? - kravatda uhlayapti. Otam qayerda? – uyda. Akam qayerda? Hovlida ko’ptok o’ynayapti. Bu mening o’quvchim. Bu sening o’quvching.

Ikkinchi bo’lim

1-mashq

O’qib tarjima qiling. Savollarga javob bering. *W2T 4؟ هmS(T U اK!ك؟ ه83J? U ا��رس ا�OI!3؟ *4 آ"W و8YSI ا�8S1؟ �ك اخ؟ NZ Uه 2-mashq

Quyidagi gaplarga moslab so’roq gap tuzing. . q125 ا7Kك !J*ا WN5ز mS(T . o7Kة ا'-K ا*!م ONKا.


31

. ا�,G!vP O? 41= ا�3!ء lLS(5 4* W25 O3,L* . 3-mashq

Savollarga javob bering. 1. Muttasil va munfasil zamirlar orasida qanday farq bor? 2. Muttasil zamirlar ة li ao’zlarga qo’shilganda nima o’zgarish bo’ladi?

3. Zamirlar so’zlarga birikkanda qanday birikma hosil bo;ladi? 4. Birikmadagi zamirlarni e’robi qanday?

1. Ismi foil qanday yasladi? 2. UZ!? bilan UZ!Y�ا +Pا ni qanday farqi bor? 3. Qanday fe’llar UZ!? vazniga tushganda o’zgaradi?

4-mashq

Topshiriqlarni bajaring. 1. Shunday o’nta gap tuzingki, ularda har ikkila zamirlar ham ishtirok etsin.

2. Sizga ma’lum fe’llarni ismi foilga aylantiring. 5-mashq

Quyidagi olmoshlarni arab tiliga o’giring. Sen (mn), biz, u (mz), ular (mn), sizlar (mz), siz ikkingiz (mz), u ikkovi (mn). 6-mashq

Birikmalarni to’g’ri tarjimalarini topib chiziqlar bilan birlashtiring.

Ko’pto’gim اK!ك '9K!Kا Abu bakr otangni ا7KكOT'آ Abu bakrni '9K 7Kا otang

7-mashq

Savollarga javob bering. 1. Zamirlarni harflarga birikish qoidasi bormi?

32

?harfi qaysi zamirga biriksa o’zgarmaydi ل .2 1. Muzoaf fe’li qanday fe’l? 2. E’tibor bering. Muzoaf fe’lining ع ل barobar hariflari qachon idg’om qilinadi?

8-mashq

Topshiriqlarni bajaring. 1. Hariflarga birikkan birikma zamirlar ishtirokida 10 ta gat tuzing. 2. Muzoaf fe’liga misollar topib ularni tuslang.

9-mashq

Rasmlardagi so’zlarni kataklarga shunday joylashtiringki, natijada qora bilan ajratilgan kataklarda so’zlar paydo bo’lsin.

mK!)�رس ا� ا�To’qqizinchi dars

Birinchi bo’lim


33

ذ3X Ws!ر دب *9"7ب `t =NSN!ب ?!ر 5'آ� ه'ة � ?"F ذهVX 81!ن `75 O�ا

. ا�Y'س اOK رآW. ا.J*O' و ه$ا ي3X!ره$ا . ا.O ا�1!ب?"S,P F"? .F+ ا�<1!ك. G!VXl اOK رآW. ?!ره$ا $S3,"�اWذه=Pر�� ا�$O? .Ws ا��ارا�32!ر. ا�<1!ك 5! آ'5+ا?"F. ا�<1!ك?"82اO,Z . !G ا�3`75 O? ~!ب�ا .�؟ ?O . ا�O ا�3�رP=- ؟T$هWا45 SLP 45اf�ا=NSN ,WL,5 .رس�اآ"W . ا8G آ"81 ا�93"7ب. اC !G'ات ا�

ا8G . ا�L3,+ دUX ا�UVY. ا��رس*732د gYX . ا�V2!نارآJ? +S,P . W+ درlP. ا8K'A !G ا�<!ي. ا�93"7بO3,C ا], ا.$ت �1Z !5 .$S3,"�م ا!C .+,L3�ا �LC .<1!ك�4 ا* $S3,"�ا 'aG . 4*F"? 1!ب؟�ا - !G4 ا.$ . ?"82 ا*

5<'ب ا�O .'JرآG!VX 81. 5!آU ا�Y!را�J'؟ ا�J'ا45 . .$–ا8G ا.$ت . ه!ت *()'ي. اG! ا.$ت-؟ ا�-,+. ا�,41

O’qituvchi qaterda? – bog’da. Farid eshikni ochdi. O’qituvchi sinfga kirdi. Men sinfga kirdim. Qayerga ketyapsan? O’rmonda ayiq bor. Usmonga xat yoz. Akamga hat yozdim. Darsni qayerda o’qiding? – uyda. Qalamdonni sen olding. Madrasaga bordim. Sut ichdim. Sut


34

ichding. Mushuk qayerda? Mushuk sichqonni yeyapti. Mushuk o’ynayapti. Ber shishani? Eshak qayerda?

Ikkinchi bo’lim.

1-mashq

Beralgan zamon, shaxs, jins, va songa moslab fe’llarni keltiring.

OI!* فا`7

WE!v* dGr* ONRT

ا*' *(!لWs!t m3` *$آ'

*u!رع_C!G +,9"* m3`

�J` *732زWE!v* m3` dGr*

2-mashq

Nuqtalar o’rniga kerakli so’zlarni qo’ying.

O? ت�.ا�,o ...41 ف... ?O ا��ار . lK ا�O ا��ار... ه'ي ف... aG' . ?!را... و` 3-mashq

Savollarga javob bering. 1. Ismi tasg’irnima? 2. Uni vazni qanday? 3. Hamma so’zlar ham ismi tasg’irga aylanayotganda bir hil vaznga tushaveradimi?

1. Ismi maful qanday ism? 2. Maful bilan ismi mafulning qanday farqi bor? 3. Sizga ma’lum bo’lgan fe’llardan imi maful yasang.

4-mashq



35

1. Quyidagi so’zlardan ismi tasg’ir yasang. �, وا��, K-'ة, `7P ,8SK ,U1ر, `YL', `7ه', E'C!س, *1V!ح, �-,�S�و ,=A'? ,UYC ,ح�C ,=رده ,�Pا ,

.79Aر, UfZ, آ,L� ,W!ب 2. Quydagi so’zlardan ismi maful yasang.

, ذاق, �4, آ(!, Z ,'P!ب, OuC ,!YZ, ^!د, C ,ONK'ا, A'ب, K'ي, C!ل, و`�, آ(', gYX, .!ط, *�, P!لW7ي, *2!, ا*', 5(', ذم, وهE.

5-mashq

Quyidagi so’zlarni ismi foil, ismi maful va ismi tasg’irga ajrating.

�,*L'وف, ور5-!ت,^!رخ, ذاهf* ,W,7س,زهS'اتSLK ,=NS9P,7ءN1* ,=-S3Z ,US1C ,3!تJ5ض,در!* , �,ا7JY* ,|Pم,*jSNلS�و ,OKا,U*!Z ,�5�SN^,FT!? ,'S>SN* ,7ب,(* , U5�SNC ,ONK,'SJG ,ور')* ,WT!آ ,

,*<7Jب 6-mashq

Rasimlarni arabcha nomlarini keltiring.

7-mashq

Savollarga javob bering. 1. Nido nima? 2. Munodo nima? 3. Munodo qaysi harakatda bo’ladi? 4. !J5ا qachon ishlatiladi? 5. +J,�ا nimani anglatadi?

1. Multaviy fe’llari qanday fe’llar? 2. Tuslanganda qanday o’zgarishlar bo’ladi?

8-mashq

Topshiriqlarni bajaring. 1. Qovis ichidagi so’zlarni gaplarga moslashtirib gap tuzing.

!5)'9K 7K؟) ا=Pر�*"T O$هW ا�O ا�3

36

!5)�3Xه$ا) ا $.. 41� 8K'A !Gة( ا'-K.(

Ws$�ا)�.!ب?O ا�~) و`

2. Mahmuzi ع fe’llarini topib ularga misol keltiring. 9-mashq

Rasmlar nomini arabchalab ayting.

'A!L�رس ا� ا�O’ninchi dars

Birinchi bo’lim

37

*,7A =2,3* =-Lآ= �1E q2uT O91T *,79P Fت 82T 7ق? +�

Wآ'*

�+ . 5! ا.Oا89P. ا�)�1ه!ت . O915 و ا.q2u5 o7اO3,C 45؟ �1E . +S,Pه$ا . ا�<7آ=ه!ت . *9"7به$ا q2uT +� ؟�5'? !5 O91T ؟�SLP !5 W5'آ +S,P ن!V2�+ ?"82. ا�<1!ك؟ *4 �؟ه7 ا=NSNf�ا O? 3C 8

?-'ات در .OP�q2u5 + ه$ا ا�7��؟ C!? +C'ا ا��رس. C!م ا�",S3$ ?-'ا آ"! .lK�T +(89؟ اC'ا S,P !5+. ا45 ا�F,3؟ !5!A !G!fN? 8K'A .<!ي�ب ه$ا ا'A+ .'`8 *4. ا�؟ O*5! ا OT'4 آS� ؟UVY�ا- !N82 هTي�. ا�('5' 5! و�

3 *32�. رآ3X 81!ري ?$ه81 ا�O ا.O. ?7ق *W"9 ا�L3,+-ا45 ا�)SA!1'؟ �!K yS1(�ا U5!آ=-L,.

Ushbu darsga tegishli sarf va nahv qoidalarini 82 va 106 betlardan topasiz

Madrasaga bordim. Xatni yozdim. Abdulloh xatni yozdi. Bir payola choy ichdim. Choyni ich. Tur va darsni o’qi. Nega yeg’layapsan? Mening otim. Nega kulyapsan. Bu o’quvchi nega kulyapti? Ho’kiz qayerda? Darsni o’qi. O’qituvchimni yahshi ko’raman. Darsni yoz. Kitob partani ustida. Ko’ptok sto’lni tagida. Eshakni minding.

Ikkinchi bo’lim

1-mashq

38

Berilgan rasmlardan foydalanib gap tuzing. 2-mashq

Qavs ichidagi so’zlarni arab tiliga o’girib, gaplarga moslashtirib.

+,L* ل!C. (tovoq)4* =-L,3�!K <!ي�ب ا'A. (uhla) !JN1� 8 ام�!C :89Pا O91T � ONK5! ا . ا89P, و8C ا��رس (kulma) $S3,"� :�SLP !5

3-mashq

Savollarga javob bering. 1. So’roq gaplar qanday yasaladi? 2. Huruful istifhom qaysilar? 3. Jar hariflarni huruful istifhom bilan biriktirish mumkinmi? 4. So’roq hariflarda ham jins bo’ladimi? 1. Ismi olat nima? 2. Ismi olar yasash uchun barcha so’zlar doim bir vazinga tushadimi?

4-mashq

Topshiriqlarni bajaring. 1. O’tgan so’zlaringizdan ismi olatlarni aniqlang. Ular qaysi vaznda ekaniga e’tibor bering.

2. Quyidagi gaplarni arab tiliga tarjima qiling. Bu sizni maktabingizmi? Siz qaysi sinfda o’qiysiz? Darsingiz necha soat? Bu yerda nega turibsiz? U nega yeg’layapti? Nega biz bu yerdamiz? Dada, madrasada nechta o’qityvchi bor? Xonada neshta bola bor? Nechta sigir buzog’I bor? 5-mashq

Quyidagi ismi olatlarni fe’lini aniqlang.

=C'(* ,=Y>N* ,ر!>N* ,UfN* ,ود, *2'اث'*,m3)* ,=3,-* ,_(~* ,ة!C'* ,ر, *<'ط!-N* ,=aY2* ,=G${* ,=1J* ,2'اب, *12'ة* ,=E'v* ,ةzv* ,=N.�* ,�?�, *vu=, *<9!ة, *(3!ر, *'E!ب, *'K$* ,=A!ع, *

�ق, *,-=, *79اة, *jLقN*.

39

6-mashq

Chiziqlar o’rniga gaplarga mos so’zlarni qo’yib gap tuzing. +,C C'ات �؟ آS| ه$ا؟ SLP 45ا WL,T '()* �+ ?O ا�U)Y؟ اي �q؟ 7-mashq

Quyidagi gaplarga savol tuzing.

.آ'5+ 5!آU ا�j1v. ه$ا *'آ3RZ W!ن. ا�"O,Z 'SA!1 ا�,7ح. ا�jvاG= هS3,T !G .!N$ا 8-mashq

Quyidagi fe’llarni turini aniqlang. Namuna: ر!P ajvaf fe’li

1 ( O-�2 ( ل!C3 ( 7ي ) 4`!ءP5 ( 6اوي ( �E7و ( O*ا ) 8ر'C9 ( '*10ا ( OT5"+ ) 512}_ ) 11ا 9-mashq

Quyidagi jumlaning foilini barcha shaxs, son, jinslarga o’zgartirib gapni shunga moslashtiring.

� ا��رس و ادرس U1C ا�7NمLK WL�ا !Gا.

'>Z 2!دي�رس ا� ا�O’n birinchi dars

Birinchi bo’lim

Ushbu darsga tegishli sarf qoidalarini 106 betlardan topasiz.

40

�-* m(C ح�C U`ر 'SRآ US,C 'S-? ONt �(Z ذ�q ا*!م وراء

ه$ا 4S9P و ذ�q *-�. .$ ه$ا ا�(4S9 و اC)m ا�j1v. رآ81 ا�V2!ن ?$ه81 ا�O ا�~!K=. ا45 ا�-�ح 5! ا*O؟-

ONK5! ا !N؟ . ه=`!`��X! *!ءZ)<8. هN!ك ?O ا��ار-ا45 ا�C 8K'>? ا'SRه$ا . آU`'�ا ONt ر و!-? q�ذ . 8L(C4S9)�!K j1v�ه!ت . اX�C5!. ! *!ء!A !G!fN? ب'Aه$ا. ا US,C و ه$ا 'SRه$ا . آONt و ه$ا 'S-? . $S3,"�ا

ا�J3' 5'آ� . ا�j1vاm(C. ا��اروراء هN!ك -ا45 ا�L3,+؟ . *O3,Lا*!مC'ات ا��رس . *l3,Lا*!م5-'ا ا��رس .ا�UfL 5<'ب ا�3!ء. ه!ت ا�O"NK !5 =2,33. ا��اروراء

Ushbu darsga tegishli sarf va nahv qoidalarini 83 va 107 betlardan topasiz Qaychi qayerda? Qadah qayerda? Nonni kestim. Chanqaganimdan keyin suv ichdim. Bu erkak kambag’al bunisi esa boy. Bu ko’p. Bu oz. Ko’p o’qidim. Kursi qayerda? – U yerda stolni orqasida. Farid o’qituvchisini oldida darsni o’qiyapti. Bu onamning qaychisi. Bu mening qalamtarishim. Bu zahroning qadahi. Bu mening eshagim. Sigir qayerda.

Ikkinchi bo’lim 1-mashq

Quyidagi so’zlardan tushib qolgan hariflarni topib o’rniga qo’ying.

UC ,OZ ,FC ,'SC ,W89, رآP ,nZ ,'Sآ ,l-L* ,=2,* ,q15 ,qI ,=وآ. 2-mashq

Katakchalardagi so’zlarni birlashtirib, berkitilgan so’zlarni toping.

41

ك ب م م ل ع ق د ح ت ا م ل ح ق ة ق ف ح ص م ر ة م ر ي ل ن ا ن ا ف و ص ص م

3-mashq

Savollarga javob bering. 1. Ko’rsatish olmoshlari necha xil bo’ladi. 2. Ulardan mo’roblari ham bormi? 3. Ko’plikda kishilik olmoshlarining qaysi shakli ishlatiladi?

4-mashq

Topshiriqlarni bajaring. 1. Ushbu zamon va makon ismlarining ma’nosi va aslini aytib bering.

U3>* ,ز!f* ,m1N* ,UY2*,9!ن* ,'aN* ,ل!f* ,رف!L* ,+92* ,Wش, *'آ!L* ,'>2* ,ن�L* ,ن!L* ,ONL* ,�(N* ,WVN* ,لjN* ,ل!-* ,q�!)* ,49)* ,�C'* ,WV* ,ام, *!*4, *1,�, *'اق'* ,O{>* ,'f* ,ج'v* ,

m,(* ,ف'V*.

2. ko’rsatish olmoshlari ishtirokidanamunadagi kabi ismiy jumlalar tuzing.

Namuna: * رسه$ا�. ه�rء *�ر7Pن, ه$ان *�رP!ن, U`ح, ر�C ,�-* ,2,3=, ام*.

5-mashq

Rasmlarga qarab gap tuzing. 6-mashq

Quyidagi so’zlardan izofa yasang.

42

Ushbu darsga tegishli sarf qoidalarini 108 betlardan topasiz

1. Maktab, hovli.2. Uy, eshik. 3. Fotima, sumka. 4. Ahmad, daftar. 5. Kitob, varroq. 6. Qalam, o’quvchi. 7. Ota, ona. 8. Aka, buzoq. 9. Baliq

suv. 10. Opa, o’qituvchi. 7-mashq

Savollargajavob bering. 1. Sulosiy mujarradning neshta bibi bor? 2. Sulosiy mazidning neshta bobi bor? 3. Sulosiy mujarradning boblari nima binoan bir- biridan farq qiladi?

8-mashq

Topshiriqlarni bajaring. 1. Quyidagi so’zlarni qaysi bobda kelishini lug’at kitoblaridan topib, moziy, muzoriy va amrda tuslab bering.

�ح, P ,F1C ,n-P!ل, ز*P ,4'ق*.

2. Quyidagi fe’llardan zamon va makon ismlarini yasang.

mCو ,O?ر ,W,E ,ر, .!ط!^ ,m`ر ,q,ه ,m1E ,'>G ,m3` ,!2* ,ONK ,�Zد, و!Z ,�VC ,ن, اويj.. 9-mashq Quyidagi ismi foillarni jamini toping.

�ة, X ,'`!T!ج, K!Tm, واش, Z!�+, `!هA ,U!ه�, X!رس, E!غsص, زا!C ,ب!A ,�P!? ,Wزارع, راآ.

'>Z ن!R�رس ا� ا�O’n ikkinchi dars

Birinchi bo’lim

43

W"م آzC5-'ون ا آ'ارS,V* _5!ت ا7Kاب *z*$ة *(!E' ا�7اح دروس 42G اG"+ ه+ اC'ؤوا .=Gاjv�ا O? !N؟ - هW"9�7اب. ا45 اKا� F"?م. اzCا� $. .'E!)3�؟ ه!ت اq53(!و�ت؟ ا45 ا!S,V3�ا45 ا

� ا��رس ?X!P O= ا��ار . ا��رس5-'ؤونا�"z*$ة LK WL,G 42G . O? رس�� ا�LK 71اL�ار ا�ا7K'Aا .X!P= ا� ه+ . gY2G 42G ا��رس. س؟ ا7aY2T +"Gن ا��را�7Kاب�+ YT"72ن . ه+ 73JY5ن ا��رس. ا?73Jا ا��رس. ا�<!ي

zS,C 7ن*!N5 ا و'SR73ن آJY5 .ا'SRا آ'Cرس. ا�� ا�LK UVY�ج *4 ا'vG .O1"ه!ت آ .OP8 دروaYX . 83J?qP792ن؟ .دروuT +� 791ن؟T +� +� 9"7ن؟)T ؤوا'C-,+ . ا�ا q�ه71ن؟ .ه!ت ذ$T 45ا ا'SRا آ'-G 42G .

Qalamlar bilan yozamiz. Chizg’ichlar qayerda? O’quvchilar darsni o’qiyaptilar. Darsingizni o’qing. Daftarlarim qayerda? Qalamlarim qayerda? Ey Sayit qalamimni

Ushbu darsga tegishli nahv qoidalarini 83 betlardan topasiz.

44

ber. Nega jim juribsan? Qayerga ketyapsan? Siz ko’p o’ynayapsiz. Siz oz o’ynayapsiz. Qayerga ketyapsiz? – Madrasaga. Ular ovqatni yeyaptilar. Ular choy ichyaptilar. Chanqaganimdan keyin ko’p choy ichdim. Qahva ichdim.

Ikkinchi bo’lim

1-mashq

Berilgan harflardan so’zlar yasang. Namuna: ="�ة – م ذ ا ل ت ة –*$ا$*zT

�, �3V",S!ن, ا4T!>YA, واK!ب, ا7PآC�,+S!مPارك, ور'SP ,م'(Pا

2-mashq

l"3J? !* و OPات در'C jumlasidagi foilni 14 siyg’aga o’zgartirib, jumlani unga moslashtiring. 3-mashq

Savollarga javob bering. 1. Ko’plik necha xil bo’ladi? 2. Siniq ko’plikni muayyan vazni bormi? 3. U qanday yasaladi? 4. To’g’ri muannas ko’plik qaday yasaladi? 5. To’g’ri muzakkarkoplik qanday yasaladi?

4-mashq

Topshiriqlarni bajaring. 1. So’zlarni tarjima qilib ularni ko’pligini toping va vaznini aniqlang.

.`A ,WLA ,WNA ,'1N^ ,U1E ,U3!آ,=, rPال, fP ,W-P ,=,),P ,q,P!دة, 7E!Pرن, رSs_, رK!ط, ذه4

2. Quyidagi so’zlardan noaniq va aniq holatlarida ko’plik hosil qiling.

�س, *"'`+, *�رسNJ* ,حz? ,ر!fG ,UR3* ,7رV* ,رخr* ,+,L"* ,|�7* ,حz* ,ن!N? ,4, *)'بKا. =1�!E ,=�!. ,=3Z ,��ة, !Z�SK'* ,=3,L* ,=,YE ,=3,L"* ,=3=, ة`SP ,=C!(5 ,ب!v"Gد, ا!Aام, ارj"�ا ,+S,LT.

5-mashq

Quyidagi gaplarda egao’rniga ko’rsatish olmoshlarining moslarini qo’ying.

. ^7رT!ن. ) ..7. .1'ان) ... 6. رSs(!ن) ... rP .5ا�ن) ... 4. اذG!ن) ... 3.ا.7ان) ... 2.اP"!ذان) ... 1

45

6-mashq

Ushbu so’zlardan ko’plik yasang. Ularda to’g’ri ko’plikda hosil bo’lganlarini alohida siniq ko’plikda hosil bo’lganlarini alohida yozing.

�سNJ* ,=5'C ,=N5�, fP ,y1(* ,=?'A!دة, ^�G,=(5'. ,|SI ,�5!?$ة, ?zح, *('ح, A!رع, آ"!ب, ورق, *'2K ,=-5�X ,7رة, درسP ,=VX ,+)C.

7-mashq Savollarga javob bering. 1. Ikkinchi bob fe’li qanday yasaladi? 2. II bob fe’lida zoida harflar qaysilar? 3. II bob fe’lida tashdidqachon ochib o’qiladi?

8-mashq

Topshiriqlarni bajaring. 1. Quyidagi fe’llarni moziy va muzoriyda tuslang.

+,P ق آ$ب�^ Wب ذه'I m(C |aG 4)X +,Z ب'A _2G 'fX F1^ q"ه

2. Quyidagi fe’llarni o’zagini, bobini, zamonini, shahs – sonini aniqlang.

1 ( _2NG2 ( +T'fX3 ( !N,1C4 ( +"YaG5 ( ن!K$9T6 ( 7اC�5-(43) 9ا7K'Iا ) 721V58ا ) 7^

9-mashq

Birinshi bo’limda berilgan fe’llarni II bobga solng.

'>Z d�!R�رس ا� ا�O’n uchunchi dars

Birinchi bo’lim

Ushbu darsga tegishli sarf qoidalarini 108 betlardan topasiz.

46

��ة ا`�اد `` اوراق Z!P!ت `�ات �ارس ا.7ات * ?7Vل اNK!ء NK qSK!1A!ت �ة ه�rء او�د ,K ت!J*ء ا!Kا.7ة ا

N! اJ5! ـ9+ ـ+ Jـ

!K�SA!1('95"71ن O,Z . ا�"z*$ة 7aY25ن دروJP+ه�rء. zC�!Kم 5!آ"71ن O,Z ا��7اح. ك`�ذ�q . ي`�ه$ا ا?"72ا ا�<qSK!1 اOT . !J5 آSR'ا`�اG! اO?. WX ا�NSNf= هN!-ا3E!? O"NK 45=؟ . اNK!ؤكه�rء. ه$ا اONK. ا��7احا.W2G 42G !NT7. ه+ 71L,5ن ?O ا��ار. آSR'ااNK!ءه+ا�K!ء 7125ن . 7LS(5ن اK!ءه+ا�و�د. ا�و�د

�ارس آSR'ة. ه�rء ا�و�د 71L,5ن K!�9'ة. �+ * �آSR'ا.اC'وا درو9P+ اJ5! ا�"z*$ة. ?O ا�3�رP= ا�-$ان 75`ا.OT7 . ا45 ا�(!Z=؟ ا�"z*$ة v5'`7ن *4 ا�UVY. اgYX در83J? .qP درOP. ؟ اC'ؤوا درو71L,T+9Pن

.5$ه71ن ا�O ا�~!ب

Ey bola eshikni och. Bobomni va buvimni juda yahshi ko’raman. Qog’ozlar qayerda? Eshiklarni ochingiz. Qog’ozlarni Jol Abdulloh. Nega o’ynayapsan, ey Abdulaziz? O’qi. Darsdan keyin o’yna. Darsdan keyin o’ynangiz. Bular mening singillarim. Bu bolalar ko’p o’ynayaptilar. Madrasaga bordim. O’quvchilas sinfdan chiqishdi. Otda minyapti. Bular sening ukalaring. Darsimni o’qidim.

Ikkinchi bo’lim

1-mashq

Quyidagi so’zlarni haruch kelishikda turlang.

Ushbu darsga tegishli nahv qoidasini 84 betlardan topasiz.

47

ا.u' ) 10زرC!ء ) 3X9'اء ) Z8)<!ن )Y^7'اء )6ا7P5 ( '3Xداء) 4�N1!ن ) 3�3!ن ) 2د*<� ) 1

11 ( |P7512 ( _G7513 ( USZ!3P14ا ( USsا'P15ا ( �N->E16 ( ن!~N3G17 ( 3!نS,P18 (3!ن,P

2-mashq

Quyidagi jumlaning e’robini qo’ying

� �VN! 5! اJ5! ا�"z*$ة f)3�ا O�ا Wه$G+9T!S,V* وا$. 'VL�ة اz^ U

3-mashq

Savollarga javib bering. 1. G’oyri munsarif ismlarni boshqa ismlardan nima farqi bor? 2. Asosan qaysi ismlar g’oyri munsarif ismlarni tashkil etadi? 3. G’oyri munsarif ismlarni majrur holati aqanday bilinsdi? 4. U ismlar to’liq tuslanishi ham mumkinmi?

4-mashq

Topshiriqlarni bajaring 1. Siniq koplikdagi g’oyri munsarif ismlar ishtirokida 5 ta gap tuzing.

2. Quyidagi so’zlarning ko’pligiga e’tibor bering va u ko’plikni aniq va noanig holatlarda har uch kelishikda tulang.

yaqin ء!K'Cا– W5'C turar joy 449–*(!آ)* mehmonxona دق!N?– ق�N? yashash joyi زل!N*– لj* kasbdosh ءz*ز– US*ز karidor jS�!ده– jS,ده 5-mashq

Ushbu so’zlarni birligini topibkataklarga joylashtiring.

Ushbu darsga tegishli sarf qoidasini 112 betlardan topasiz.

vazir وز5'–وزراء mazhab Wاه$*–Wه$* hujjat و�!ءق–=-Sو� universitet ت!L*!`–=L*!` ajoyib !fZ Ws–WSfZ o’rindiq �Z!-*–�L-* olim 3!ء,Z-+�!Z

48

O’tkir 'T7اK harbiy kema 71ارج� josus _SP7ا` bo’taloq '9Kا baxtsizء!PrK 6-mashq

Quyidagi fe’llarning o’zagini, bobini, nisbatini, zamonini, shaxs va sonini aniqlang.

!3T'?!P ,7ا,K7C ,4S?7Z ,7اG!Z ,85د!t ,7نN)25 ,4))25 ,8aX7� ,!Gرد!E ,ت�.vT)}4, ا.7A ,OYه 7-mashq

Savollarga javob bering. 1. III bob fe’li qanday hosil qilinadi? 2. III bob fe’li asosan nimalarni ifodalaydi? 3. III bobning masdari qanday?

8-mashq

Topshiriqni bajaring.

1. m`ذآ', ر ,WC�1, رP ,�JA fe’l o’zaklarining III bobini hosil qilib,

o’tgan va hozirgikelasi zamonda tuslang. 2. Ularning masdar, sifatdosh va buyruq mayillarini hosil qiling. Tarjimasini bering. 3. Keyin ular ishtirokida 5ta gap tuzing. 9-mashq

Quyidagi fe’llarning o’zagini, bobini, nisbatini, zamonini, shahs sonini aniqlang. �ا?z1-T7 ( mن ) 156�YT5 ( 45!رWfNG4 ( 4C ) 53"43,9 ) 2~!ن 15!�G8 ( ن!S(L59 (ن'A!15 (1

'>Z mK'ا�رس ا� ا�O’n to’rtinchi dars

Birinchi dars

49

4`!N? 4S9!آP ا?'اس *Ofء !u5ا mIو K'ي �Zz* O>*

LT,+ آzب

�!K و j1v�ا m(-G 4S9)�!K�Zz3�!K و j1v�ا Uآ!G 4S`!NY<!ي�ب ا'>G .ل!LT<!ي�ب ا'>G �5'? !5 .8S>* 5! ?'5�؟ و8LIا45 . آSR'ا OK!"8 - آLIو=Gاjv�ا O? !Nه . $S3,"�اmu5 $S3,"�ا �~-* O? lK!"7ا . آLI

�وقNV�ا O? 9"!ب�ا .�rءه O? 73ن,L"5 ة$*z"�ة ا�,Kزان!C .71رغGاور O? =SNS)2�ا =Pر�. O? +,L"G 42G ا�3 O? 73ن,L"T +"Gةا�,K!?ء. او!`=Pر�LT!ل 5! . ا�L3,73ن ا�O ا�3�رP=`!ء. ه+ 7125ن اK!ءه+. ا�"z*$ة ا�O ا�3

'9�!K !Gدار O? WL,G +5'+ . ةآ�8{`+S,Z !5 !Nه .mI=Gاjv�ا O? 9"!ب�؟ . اqPات در'C Uات-ه'C +LG . !Gوا!u5اتا'C .+,-�85 ا'K 1'يG13'اة�!K +,-�ا .'K13'اةا�!K +,-�ا .Kن!fNY�!<!ي�7ن اK'>5 .�*ا�. اJ5! ا�7�

'Kاq3,C .ء!`O.2. ا�اV ن!O>358S1�ا*!م ا .

Otlar. Itlar. Puchoqlar. Qoshiqlar. Piyolalar. Nonni pichoq bilan kes. Pichoqlar qayerda? Pichoqni tokchaga qo’y. Kitobni shkatga qo’y.

Nega oynayapsan? Qayerda o’qisan. Sen o’qiysanmi? – Ha o’qiyman. Qayerda o’qiysan? – Islom madrasasida. Qalamimngni uchladingmi? – ha uchladim. Ko’p o’qimglar. Kam o’ynanglar. Kel darsimizni

o’qiymiz. Ey Abdulloh darsingni o’qidingmi?

Ikkinchi bo’lim

1-mashq

Rasimlardagi so’zlarni arabchalab ayting.


50

2-mashq

Lug’at kitobidan so’zlar topib ushbu kataklarga joylashtiring. Har birini tarjimasini yoddan ayting. Kataklarni shu tarzda yangi so’zlar bilan davom ettirishingiz mumkin. 3-mashq

Savollarga javob bering. 1. Masdar nima? 2. Birinchi bob masdari qanday? 3. Gapda fe’l o’rniga masdar ishlatsa bo’ladimi?

4-mashq


1.Quyidagi fe’llarning masdarlarini toping.

'1Z ث�X zZ �)G ح!G �1C عj? �Z 'RZ q^ 9' ^!حA m5ر m?ر '(. O>. W,X

2. Yuqoridagi fe’llarni masdarlarini vaznga soling. 5-mashq

Nuqtalar o’rniga berilgan so’zlarni mosini qo’ying.

...اG! اA'ب ا�<!ي Kـ ... . m(-5 O,Z ا�K j1vـ ... . ا*T O!آK Uـ... . ا�7�� K WL,5ـ ... . ",K W"95 $S3ـ ا� Kerakli so’zlar: '9)�,41 ا�ا �L,3�ا 'SA!1(�4 اS9)�9'ة ا�ا 6-mashq

Quyidagi so’zlarni berilgan vaznlarga solib ularni tarjimasini toping. Namuna: sovuqlik ودة'K shamollash د'K sovutkich ادة'K choynak اد'K sovuq رد!K

_,` – m`ر ULY* USL? 7لL? =,L? UZ!? –O,L? UZ!Y* ULY* =,Z!Y* 7لL? USLYT UZ!? UL? ?L? UL!ل ?zLت ?7LY* =,LY* ULY* USL? USLل –A'ب

51

7-mashq

Savollarga javob bering. 1. IV bob qanday yasaladi? 2. IV bob fe’llari qanday ma’nolarni anglatadi? 3. IV bob fe’lini boshqa fe’llardan farqli tomonlari qaysilar?

8-mashq

Topshiriqlarni bajaring. 1. Quyidagi so’zlardan IV bob fe’llarini hosil qiling. Ularning

ma’nolarini aniqlan.

t 'VK 7لPز ر'X '1. ز!f2�ا ULA �fG �"G WfZ WLT m,E �, ف'A 2. Yuqoridagi fe’llarni moziy va muzoriyda tuslang.

9-mashq

Fe’llarning quyidagi shaklini harakatlarini o’zgartirish bilan qanday o’qish mumkinligini aniqlang va ularni tarkib qiling. Maslan: 1. ) 1CU (–U1-T I bob, aniq nibat, muzoriy, II shaxs, birlik, mz. 2. )U1C (–U1-T I bob, aniq nibat, muzoriy, III shaxs, birlik, mn. 3. )U1C (–U1-T I bob, majhul nibat, muzoriy, II shaxs, birlik, mz. 4. )U1C (–U1-T I bob, majhul nibat, muzoriy, III shaxs, birlik, mn. 5. )U1C (–U1-T I bob, mansub, muzoriy, III shaxs, birlik, mn. II shaxs,

birlik, mz. 6. )U1C (–U1-T I bob, amr, III shaxs, birlik, mn. II shaxs, birlik, mz. 7. )U1C (–U1-T II bob, aniq nibat, muzoriy, III shaxs, birlik, mn. II

shaxs, birlik, mz. 8. )U1C (–U1-T II bob, majhul nibat, muzoriy, III shaxs, birlik, mn. II

shaxs, birlik, mz. 9. )U1C (–U1-T II bob, amr, III shaxs, birlik, mn. II shaxs, birlik, mz. 10. )U1C (–U1-T II bob, mansub, muzoriy, III shaxs, birlik, mn. II shaxs,

birlik, mz. 11. )U1C (–U1-T V bob, aniq nibat, moziy, III shaxs, birlik, mz. 12. )U1C (–U1-T V bob, majhul nibat, moziy, III shaxs, birlik, mz. 13. )U1C (–U1-T V bob, amr, II shaxs, birlik, mz. 14. )U1C (–U1-T V bob, masdar

52

U1-52 ( 4-,~53 ( WfLT4 ( m,(G5 ( �"N56 (WLEا (1

ا�Z _*!v<'ا��رسO’n beshinchi dars

Birinchi bo’lim

OP73ن آ'ا,L* 1!حV* !N1"آ n-? اء'"Aا


53

+Tا'C =5رؤ mSK ا�ن *m ذه71ا WX!^ +� m* .+5'5! آ n-? ؟ - ا�ن�SLP !5 =Pر�ا45 ا�9'اOP؟ .'ج ا�L3,+ *4 ا�UVY �+ ا�"z*$ة. *"O `}8 ا�O ا�3

OL* 1*4 `}8؟X!^3!نRZ O .85'"Aا!K!"3! و *()!را و آ,C .!N5'"Aو ا !*zCو ا 'E!)* ت و!?!>G آ"1! و . C'اT+ ا��رس. `}"+ ا�O ا�8S1. ذهN1! ا�O ا�3�رP=. ا�7اX! و آ'ار5_

5�ا ^!1Xرا85 . راX!P O? 85= ا��ار zT*$ة 71L,5ن K!�9'ة'? O =NSNf�ا O? WL,5 . ء�rهL3�ا,73نا'SRآ +JT$*zT 7125ن . OKا

*<C +LG . 8S'اG!-هC U'اT+ درو9P+ اJ5! ا�"z*$ة؟ . *FSK!V اA"'يzS,C .!NLIو +LG ؟=Gاjv�ا O? W"9�ا +"LIو Uه .O"* 8LK ؟qP'?

l*ا m* O>35 UfL�ا . Uعه!K !5 ا�SLP 85را O"* ؟lT'-K 7كKا . د`!`= و دA!?!95"'ي.'ج ا�v!دم ا�O ا�(7ق . K-'ة G!VX! و �7را و اN5'"A!. 5!ا.Oا�ن ?-!^- n�F؟

Dars vaqtida o’ynma. Nega o’ynayapsan? Dars vaqtida o’nga va chapga qarama. Hizmatchi ayolqayerda? Bu yerda, oshxonada. Bu bog’da yurma. Bu yerda o’yna. Bizning hovlida o’yna. Muallimning oldida kulma. Bozorga chiqdingmi? – ha chiqdim. Qachon keldinglar? – hozirgina. Derazadan qaramanglar. So’zimni tinglanglar. Muallimingni harmat qil. Nega jim turibsan? O’qi, Bozorga chiqib qalamlarni sotib oldim. Oshpaz qayerda? –oshxonada.

Ikkinchi bo’lim

1-mashq

Rasmlar yordamida gap tuzing.

و ?O ا��ار و را85

O,Z 8LIو و و

Aو و و "'85ا

2-mashq

Fe’llarga mos maful bihlarni topib, chiziq bilan birlashtiring.

qT'fX اآ,8 ا�j1v رآ81


54

'س�Y اد.,8 m(C ا�32!ر

3-mashq

Savollarga javob bering. 1. Fe’liy gaplarda Fe’l qayerda keladi? 2. Qachon fe’l foil bilan sonda birhil bo’lmaydi? 3. Foil ikki xil jinsda bo’lsa fe’l qaysi jinsda bo’ladi? 4. Fe’l ishtirok etgan gap ismiy jumla bo’lishi mumkinmi?

4-mashq

Topshiriqlarni bajaring. 1. Quyidagi gaplarni o’zbek tiliga o’giring.

I- ا�L-? 1!ن�)!�ا U.2. د (�L1S? +� Ws$�7ن ) 3. 5-'ب اP�NJ3�ا Uاآ

هU ) 6. ا�3�رP"!ن T-�7ن) JYT41"9T .5+ ا�",S3$ات �+ ) 7K'>? .4اG73ن؟ ا,LT +"7 (W"95 +� �L-? ذي!"Pا U.�) 9�3! اS91T !3"G!ن؟ ) 5 .8

!3J? +� 3=و *732دT!? ات'C. 2. Quyidagi gaplarda qavs ichidagi fe’llarni kerakli shaxs va songa qo’ying.

W"93�1!ت *4 ا�)!�ا. (Chiqmaydilar) .( uni tushunmadi (ا83J? !G ا��رس و *732د ) O,Z

W"93�7ن . اPر�ا�3 (qo’ydim) 9"!ب و�ات ا'C.(ketdilar) +� =Pر� OT!5 ا�"z*$ة ا�O ا�3(o’qishyapti)زWN5 و 3RZ!ن؟ �+ . اآ,7ا (darsdan so’ng)

5-mashq

Jumlalarni ketma ketlikda qo’ying.

� ا�,WL ذه81 ا�P O,Z 83G.O"SK O'5'ي. 8K'A ا�<!يLK.OT!1� 8)1� .=Pر�. �)yS1اآ,8 ا. ذه81 ا�O ا�3LK 81L�� ا�,t .WL(,8 و`OJ. رس� ا�LK 8P5'ي. در'P 4* 83C .OPر�� ا�LK 81L�.

6-mashq

Nuqtalar o’rniga qavslar ichidagi mos mutaaddi fe’lini qo’ying.

) 8aYX 8?'Z 8Pة)... در�Z!-�ا . U9"!ب؟ )... ا.$ت ذه81 اآ,8 ( ه�( ا !NK'A !NLIو !G$.<!ي )... ا�ا"SK O?l . !* ) ... ا'C m(C WL� (رس��ت ?L,8 آ"81 ( ا�r)ال؟ 83J? ( ذه8LK 81 ... ( هU. ا�LC ( و O,S�

.O,Z ا�"3'45 7-mashq

Savollarga javob bering. 1. V bob fe,llari qanday yasalgan?

55

2. U qanday ma’nolarni anglatadi? 3. V bob fe’li qaysi bobdan yasalgan?

8-mashq

Topshiriqlarni bajaring. 1. Quyida berilgan fe’llardan V bob fe’lini yasang va ma’nolardagi o’zgarishlarni tushuntiring.

+,Z o’rgatmoq, آ7ن tashkil etmoq, X harakatga keltirmoq, F"? ochmoq'ك

II- Quyidagi fe’llarning o’zagini, bobini,

zamonini, shahs – sononi aniqlang. Namuna: 4`'v"5 – )ج'.( , V bob, muzoriy, g’oib, jam, muannas.

4,-NT ,ojNT3!, اT'آ$T ,2'ك"G ,7ن-?�"T ,و`7اjT ,4SX!Y"T ,ن�3f"T ,ن!L"3"T ,U1Cا ,jآ'"G ,7ن?'L"T ,82'آT. 9-mashq

Shu paytgacha o’tgan fe’llaringizni I II III IV V boblarda to’liq tuslang.

'>Z (!دس�رس ا� ا�O’n oltinchi dars

Birinchi bo’lim

1E y1(* y1E!خ ا�"Y!ت اX"'ام 7Cل .!دم .!د*=


56

7Pق 3P!ع دا3A 4S35 !3s!ل � 71L,T � WL,Tا 'K!2*

�ك و `�ةك و ا.qT7 و ا.7اqT اK!ك و ا*q و `اX"'م. ا�J3'5'آ� ا*!م ا�f2'. داq3,L* !3s اX"'م . y1(5 ا�)1!خ. 3A!� و 8Y",T !NS35 و� دا3s!اaG' و8C ا��رس ا*!*7C . q�OاWL,T� .m3P و8C ا��رس

yS1(�ا O? y1(3�ا . O? 4؟S9)�ا45 اy1(3�وا. ا'aNT � <1!ك؟�ون *4 ا'aNT +� . Wدمرآ!v�ا�ك2 ا!V . � هT �.O3,C $ .U!. و *(!E' و آ'ار5_ و *A!? !*zC'K!2"'85 اا�(7ق.'`8 ا�q2uT . O و8C ا��رس

�؟ SLP !5 OPا.$ت آ'ا!NL3P �7Cq .8L3P �7Cl . Uه�7C +"L3P ؟O- +LG !NL3P .)1!خ4 5ا�؟ ا- O? y1(3�اy1(5yS1(�9. ا�ا O,Z �L-T �OPا' .OP9'ا�ا O,Z وا�L-T � .5د*= 4ا!v�ة5-7ل؟ ا$*z"�ا !J571ا اL,T� +,L3�ا .

*z"�7ل$ة اC 7نL3)5+J5ؤون درو'-S? +J3,L*

Dars vaqtida o’ynama. Nega o’ynayapsan? Dars vaqtida o’nga va chapga qarama. Xizmatchi ayolqayerda? – bu yerda, oshxonada. Bu bog’da yurma. Bu yerda o’yna. Bizning hovlida o’na. Muallimning oldida kulma. Bozorga chiqdingmi? –ha chiqdim. Qachon keldinglar? – hozirgina. Derazadan qaramanglar. So’zimni tinglanglar. Muallimingni hurmat qil. Nega jim turibsan? – o’qi. Bozorga chiqib qalamlarni sotib oldim. Oshpaz qayerda? – oshxonada.

Ikkinchi bo’lim

1-mashq

Nuqtalar o’rniga kerakli harflarni qo’yib so’z yasang. Namuna: ... ا ... ...–WX!^

... ... .�ـ , ... ... ؤ ... , ... ... Kـ , ... د ... ... , ... ... ط ... , ... و ... 2-mashq


57

Savollarga javob bering va sichqonni ovqatga yetishishiga yordam bering. *4 ا8G؟ W25 4* ك؟�5 O? !* ؟WL,T !* !*ب؟'>T ا�7�� ؟ mS(T 4* O,Z؟ *! 1T'ي؟ *! T-'أ *! اآ,8؟ 3-mashq

Savollarga javob bering. 1. Ismi tafzil nima? 2. U qanday yasaladi? 3. Mahmuz va muzoaf fe’llaridan ismi tafzil yasaganda qanday o’zgarishlar bo’ladi?

4-mashq

Ushbu so’zlardan ismi tafzil yasang. U3آ ,U3` ,ب'C ,+,Z ,رق ,ONt ,'VC ,UJP ,WL^ ,'Rآ ,�3X ,دري ,!fG ,ب, ه!ب!E ,ء!P ,أم ,F^.

5-mashq

Quyidagi gaplarni o’zbekchaga o’giring va undagi ismi tafzillarni aniqlang.

32� ا7Eل *UJP .2 (O3,C 4 *4 ا�K!"9=ا�-'اءة ا) 1* +,C .3 (�5'? W"4 آ* 'Rاآ O1"4.آ ( 4* O,Xا U)L�ا. أmYG ا�,~!ة) 8. أX(W"9N* 4) 7. ه$ا ا�)L!م ا.S' *4 ذ�U3Z .6 (q اOK ا^U3Z 4* WL ا.O) 5. ا�(9'

9 (ON)2�3!ء اP10. ا�(O(P7�ا _SPا.

6-mashq Savollarga rasmlar yordamida javob bering.

- *! O,Z ا�('5'؟ - ا45 ا�7��؟ - ا45 ا�19'5=؟ -ا45 ا�-NSN=؟ 7-mashq

Savollarga javob bering. 1. VI bob f’li qanday yasaladi? 2. VI bob fellari qaysi ma’nolarni anglatadi? 3. VI bob fe’llarini o’ziga hosligi.

58

U57E 'SVC 'S1آ =)N9* 'S~^

8-mashq

Quyidagi fe’llarnio’zagini toping va ularning bobini aniqlang.

�XzT ,4VC'5 ,�,K ,'S)5 ,7ن*�-"T ,W,~T ,8Y,"T ,'aNT ,ي'f5 ,WZا�5 ,'S)G ,7دZأ ,WSf5 ,_*z5. 9-mashq

Qayerga yurayotganingizni arabchalab ayting.

ا*!م 3A 4S35!ل

'>Z mK!)�رس ا� ا�O’n yettinchi dars

Birinchi bo’lim

=*)'N* C<!ر ?!س

Bu darsga tegishli sarf qoidasini 118 betdan topasiz.

59

�. S3,T$ آ(zن. 1A!ك آK .'S1!ب ^~UfZ .U57E +,C .'S آSVC '()* .'S1'. ?!س آJ!م. ا45 J"` م$S3,T5�. *S~^ 'J'. ر`X 4S9P .U57E U!د. *N<!ر آS1'. �7ح آS1'. ا?"F ا�1!ب �` +,C .+5�C ؟ آ"!ب=)N93�اا�S19'. ا45 ا�(4S9 ا�2!د؟ O,Z W"9T ا�,7ح ا�S19'. ه!ت ا�3)'WL,T � .=C اJ5! ا�",S3$ ا�z)9ن. .$ ا�-,+ 8S1�ا _Nاآ .'SA!1"�!K 'S19�,7ح ا�ا O,Z W"95 �J"f3�ا $S3,"�ا .'S19�دم ا!v�ا F"? .�5�f�9"!ب ا�5+. ه!ت ا�ا�-

�35!؟ اX"'*7ا اK!ءآ+ و ا*9T!J+. اK q3,C 'K!�13'اة ا�2!دة. اJ5! ا�v!دمC 8K!"85 آ'"P+ ا�71ا . L,T � 8CوO�!)9�ة ا$*z"�ا !J5رس ا��ون 5-'ؤون دروJP+. ا�J"f3�ة ا$*z"�ء ا�rه .

Bu tirishqoqdir. Bu dangasadir. Kichkina deraza. Katta eshik. Katta eshikni och. Ber eski qalamni. Qisqa qalam. O’tmas pichoq. Kichkina qadah. Uzun qalamni ol. Kichkina kursiga o’tir.

Nega o’qimayapsan ey dangasa? Darsni o’qi ey tirishqoq o’quvchi. Katta eshikni ochingiz. Katta eshikni ochdik. Kichkina payola bilan choy ichdim. Uyni supurgi bilan supur. Yangi qalamni ber. Kichkina toychoq qayerda?

Ikkinchi bo’lim.

1-mashq

Gaplarni arab tiliga tarjima qiling. 1. Seni onang katta lekin meniki kattaroq. 2. Nonni o’tkir puchoqda kesdim. 3. Meni o’qituvchilar yahshi ko’radilar, lekin Karim suyukliroq. 4. Qachon katta opang maktabga ketadi? 5. Sen sinfimizdagi dangasa bolalardan ham dangasaroqsan. 2-mashq

Quyidagi sozlargan izofa va sifat – mavsuf hosil qiling. Uy, katta; kalit, chiroyli; kalit, uy; qiz, aka; katta, ona; chiroyli, qiz; bolta o’tkir; pushoq, o’tmasroq; o’qituvchi, chizg’ich. 3-mashq



60

1. Sifat nima? 2. Mafsuf nima? 3. Ismiy jumladan sifat mafsuf hosil qilish mumkinmi? 4. Sifat mafsuf bir – biriga nimalarda moslashadi?

4-mashq

Quyidagi jumlalar oralaridagi farqni aytib, arab tiliga o’giring.

3. =Pر��رP= آS1'ة. آS1'ةه$o ا�3* o$ن) 2. هz57(�-,3!ن ا�ا qGن .ذاz57E 3!ن,C qGن ) 3. ذا!T!ه�ة) 4. ه!T!ن NK"!ن ^~T'S!ن .ا�N1"!ن ا�T'S~V!نJ"f3�ة ا$S3,"�ا Oة .ه�J"f* ة$S3,T O5. ه ( q,T

�ة ^~S'ة. ا�1,�ة ا�S~V'ة,K q,T. 5-mashq

Rasmlarga qarab so’zlarni sifatlang.

lT'و آ OT'732د . آ* +,C و O3,C . O.ة ا'fX و OT'fX. 6-mashq

Lug’at kitoblaridan yangi sifatlar topib, yangi so’z birikmalar hosil qiling. 7-mashq

Savollarga javob bering. 1. VII bob fe’llari qanday yasaladi? 2. Ular qanday ma’nolarni anglatadi? 3. VII bob fellarini o’ziga hosligi.

8-mashq

_9Z ,W,C ,m(C ,جjZ ,ف'^ fe’l o’zaklarini VII bobini hosil qilib, o’tgan va hozirgi – kelasi zamonda tuslang. Ulardan masdar, ismi foil, ismi mafullar hosil qiling. Tarjima qiling. Bu fe’llar ishtirokida 5 ta gap tuzing. 9-mashq

Qarshingizdagi so’zlar ishtirokida gap tuzing va yutuqni qo’lga kiriting..

Bu darsga tegishli sarf qoidalarini 120 betlardan topasiz.

61

+,C �3Xه$ا اآ1' ا ^~S' آX 'S1!د

?�س ^N* 4S9<!ر y1(* yS1E y1E �ة اب ا.8 `

WX!^ mSK اء'"Aا �حC F,* 82T 7ق? *<O وOf* mIء �ة او�د ,K ء�rه

G<!?!ت *(!E' آ'ار5_

ONt �-* �(Z

'>Z 4*!R�رس ا� ا�O’n sakkizinchi dars

Birinchi bo’lim

�وق N^ ح!"Y* UYC

62

mSIو FT!Y*

�SI

*v'ز *v!رز mSIو mS?ر '>G *)Z mS!ص ^N!د�5

o W>. ل!YCا FS1C US3` دبr* 'St دبr* OG ك .'S~^ وق�N^ .'S1ر آ!>N* .US3` +,C .دبr* $S3,T .ص!Z �آ'OP ر?mS.آ'OP وmSI. و�� *)mS. و�

�وقا.FS1C . Oو�� . آv*'S1'زNV�ا UY-5'S19�. ا�ح؟ 3ا45 ا!"Y-O.5! ا !Nه!ت . هUYCا UY-�1!با�ا . $S3,"�اmS(3�اl3,L* l125 .W>v�ت ا'>G'S19�ر ا!>N3�!K . 8L(C�اvW>!Y�!K س'S19�ا . $S3,"�ا W25 +,L3�اmS(3�ا . $S3,"�اO^!L�اl3,L* l125 � . 82"?وق�NV�ا'S~V�'ده= . ا�ا U.اد=L^7ا�ة . ا'f2�د.,8 ا=-Su�ا .

q125 7كKا .ON125 O.-,+ . ا�ا ا$JK 93"7ب�ا W"اآUS3f�ا . �. اG! اl1X آSR'ا*rدبه$ا ا�7�

Odobli bola. Odobsiz bola. Itoatli o’quvchi. Katta buzoq. Katta kursi. Chiroyli qalam. Chiroyli qalamni ber. Kichkina boltani ol. Kichkina arra. Uzon pichoq. Katta bolta. Kitoblar qayerda? – katta shkafda. Katta derazani ochdim. Eshikni qufladim. Katta eshikni qulfla. Bu katta sandiq. Yaxshi kursi. Supurgi qayerda.

Ikkinchi bo’lim

1-mashq

Gaplarni oxiriga yetkazing.

5� و �*N3,L! ... ... . ه$o ا�S3` 8N1,= و . و SVC O3,C'... ... . ... ... رده"9+ واmP و ... ... . *v'زي `... ... .*aY2= ا.S~P O' و ... ... ... . W25 ا�",S3$ ا�r9دب و

2-mashq

So’zlarni tartib bilan joylashtirib gap tuzing.

. 3A!�وNS358Y",T 8C! ا��رس و � .G<'تا�W>v ب ا�S19' ا�N3<!ر


63

.ا�N93(=آN(8 ا�S~V' ا��ار ب +9vS1E !J5ا�و�دا�Zz3�آ,7ا ب5! ا.

3-mashq

Savollarga javob bering. 1. Ismiy jumla qaysi bo’laklardan yasladi? 2. Ularni ketma – ketligini ayting. 3. Ularni o’rinlari o’zgarishi mumkinmi?

4-mashq

Birinchi bo’limdagi jumlalarni tarkib qiling.

Ushbu darsga tegishli sarf qoidasini 122 betlardan topasiz. 5-mashq

Quyidagi jumlalarga mos mafulbih toping. 1 (8,YC.. . ح و!"Y3�!K ...UY-�!K .2(>G ت' ...�!K 8L(C رو!>N3 ...4S9)�!K .3 ( 8)Nآ ...K=)N93�! .4 (

821E ...F1(3�ا O? .5 ( 3!... ا."'مs(7ق ) 6. دا�ا O? 85'"Aا... ا�5�) O? .8 ا�3�رP=... وأ7 ( 85. ` WN58 زLIو ...W"93�ا O,Z .9 ( !3"5'K !3"Gا U83 ) 10؟ ... ه,LT ...=Pر�3�!S? �5�` .

6-mashq

Rasmlardan foydalanib gap tuzing. 7-mashq


64

4. VIII bob fe’llari qanday yasaladi? 5. Ular qanday ma’nolarni anglatadi? 6. VIII bob fellarini o’ziga hosligi.

8-mashq

Quyidagi fe’llardan VIII bob fe’llari hosil qiling, va ularni tuslang. !JG , FIي , و'A ,o وج ,�K أ , OCر , U^ع , و!K , 7يX , �* , ع� , �..

9-mashq

Ushbu suratga qarab kamida 3 ta gap tuzing.

'>Z mP!"�رس ا� ا�O’n to’qqizinchi dars

Birinchi bo’lim

+,P =,a* رع!A

65

75م *-Y* UY"7ح *'ور *712ب P-7ة K!آ'ا *3-7ة �ا S` ا'.!"* =,S�

�ااUYC ا�1!ب . ه$ا ا�US3` �-3. *712به$ا ا�7�� . U57Eا�<!رعه$ا S` .US3f�3-� ا�رت . .$ ه$ا ا'*+S,P WX!^ m* 'S19�رع ا!>�!K . +Gآ'ا!K و +C آ'ا!K . =Pر��اK!آ'ا`}8 ا�7Sم ا�O ا�3` . O? �n-P ا�7�

� . ا�O91? 'S19 آSR'اا�<!رعJ"f3�ا $S3,"�ن 71ب*2اz)9�ا $S3,"�3-7ت و ا* . 'S19�1!ب ا�7حا"Y* 1!ب�و ا 'S~V�اUY-* . =Pر��؟ . *"!.'ا`}8 ا�7Sم ا�O ا�3SLP !5 qPات در'C Uه- l"aYX و lTا'C +LG ا�S` . ي�و� �؟ S3,T$ك *"!.'ا�+ `}r* . 8دبJ"f* .mIو ه$ا وا mS?ر OP'9�ه$ا ا. =Pر� و `!ء K!آ'ااX !G}8 ا�O ا�3

.*"!.'ا ا.O *732د

Bu kursi kichkinadir. Bu eshik ochiqdir. Bu bola odoblidir. Bu o’quvchi tirishqoqdir. Bu ko’cha kattadir. Mening qalamim chiroylidir. Sening qalaming uzundir. Sening o’g’ling odoblidir. Tirishqoq o’quvchi suyuklidir. Dangasa o’quvchi suyuksizdir. Ey o’g’lim, ushbu yaxshi qalamni kelib olgin. Bering ey otam. Otga minim keyin o’rtog’imnikiga bordim.

Ikknchi bo’lim 1-mashq

Berilgan gaplarni o’qing. Tarima qiling. Ismlarni qaysi vaznda ekanini, jinsi, fe’llarni esa zamoni, shahsi, bo’lishli va bo’lishsizligini bayon eting.


66

Katta ko’cha bo’ylab yurdim va akamni uyi oldida do’stim Salimni ko’rdim. Birga uyimga keldik va ovqatlanib, choy ichdik. Shundan so’ng asir namozini o’qish uchun masjidga bordik. Masjiddan chiqib bozorga tushdik. Uning uyiga ketayotganimizda oldimizda bir bola yeqilib tushib yeg’ladi. Unga qant berib uyiga oborib qo’ydik. Shuning uchun uning uyiga kech bordik. 2-mashq

Rasmlarga qarab gap tuzing. 3-mashq

Savollarga javob bering. 4. Fe’liy jumla qaysi bo’laklardan yasladi? 5. Ularni ketma – ketligini ayting. 6. Ularni o’rinlari o’zgarishi mumkinmi?

4-mashq

Quydagi iboralarni o’rganing va ular ishtirokida gap tuzing.

5�ة�f�ة ا�5�, S3,T$ ا�3�رP=, ا�1,�f�7م اS�<!رع, ا�ا O? ,7رJ>3�ا $"Pرس, ا��A , O,Z!ي !K�t ,'9)'?= ا��35=, ا�,7حC ة!Z!P ,ة'S19�س ا�Y�ا.

5-mashq

Berilga so’zlar to’g’risiga unga ta’luqli bo’lgan so’zlarniyozing. Namuna: y1(* : 1!خE ,yS1E ,�1E ,4S9P ,=7آA ,=-L,* ,=2,3* .

yS1E : 8SK : =Pر�* : : 7Pق : دار

6-mashq

Berilgan so’zlardan birnechta gap tuzing.

=Pر�* ,$S3,T ,Wء, ذه!` ,W"درس, آ ,+,L* ,WL� ,�LK , ـK ,م, آ'ة!G ,O? ,mIو ,$S3,"�ا �L-* ,ب!"*.

67

7-mashq

Savollarga javob bering. 1. IX bob fe’llari qanday ma’nolarni anglatadi. 2. IX bob fe’llarini o’ziga xosligi. 3. IX bob fe’llari qanday yasaladi.

8-mashq

Quyidagi fe’llardan IX bob fe’llari hosil qiling, va ularni tuslang. !JG , FIي , و'A ,o أ , وج�K , OCر , U^ع , و!K , 7يX , �* , ع� , �..

9-mashq O’quvchilar ikki – ko’k va yashil guruhga bo’linib, bir birlariga savol bersinlar Savollarga javob topgan guruh.

O’zining yo’li bo’ylab yursin. Qaysi guruh pushti doiraga birinchi kelsa bir bal oladi. Ko’p bal to’plaganlar g’olib bo’ladi.

ا��رس ا�L<'ونYigirmanchi dars

Birinchi bo’lim

3A!م yS(K WNZ

68

YT!ح �73Sن T'K-!ل

Tار U9K '* $5$� UEا ر�S!ح P U9K'ور ل � W"9S�S-'ا`

W25 +S,Pل!-T'1�اا'SRآ . WXا !Gاا�ا�"Y!ح. 5! ?'5�ا�"Y!حآU ه$ا . ا�yS(1ه+ 7125ن . ا�"Y!ح ` اOK . و اG! اu5! اl1X 5! آ'5+`�ا5! آ'5+؟ LG+ اl1X ا�<3!م ه!K . W2T U�73S,ناA'ب ا�<!ي . �$5$ `�ا

4* .O.ل 5! ا!-T'K - ؟O.ا. *! ه$ا 5! ا�` 'S~^ ح!Y"�ا. ه$ا ا'S1آ !vS(K ي'"A7ك اK1!. اNZ zEي ر'"Aا�-*4 `!ء ا�K!^ !5 qS'؟ . اO? l"5'"A ا�(7ق-ا45 ا.$lT؟ SLP O1X!^ .{` O"* ؟!Nه O�8 ا-n-? ا�ن . Wه$T Uي *ه'">N� (7ق�ا O�ا OL73نS,�ور -؟ ا'P U9K . ؟=NSNf�ا O�ا OL* Wه$T Uار –ه U9Kح!ST . Uه

اG! اذهW ا�O ا�8S1 �.$ . ا�"Y!حN!آ U�LT!ل 5! *732د G$هW ا�O ا�T . =NSNf$ه71ن ا�O ا�3�رP=؟ ا7K'Aا ا�<!ي=NSNf�ا O�ا Wه$G +� O.ا. Apelsin lazzatlidir. Limon achchiqdir. Bu tarvuz. Bir qadoq olmani sotib oldim. Apelsinni yaxshi ko’rasanmi? Ha juda yaxshi koraman. Men bilan birga big’ga borasanmi? Boraman. Bir qadoq uzumni sotib oldim. Bu qovin lazzatlidir. U olmani yaxshi ko’radi. Men qovunni yaxshi ko’raman. Olma yeyish uchun bog’ga jo’nadik. Men bilan birga bog’ga borasanmi?

Ikkinchi bo’lim

1-mashq

Rasmlarga qarab gap tuzing.

2-mashq

Namunada berilganidek gap tuzing. Namuna:

OK ا�)yS1أ

Ushbu darsga tegishli nahv qoidasini 88 betlardan

topasiz.

69

ا�7�� أآU ا�,2+ ا�L3,+ ا�"Y!ح

... ... ... ... ... ... ... ... ... 8K'A ... ... ذه71ا ... ...LI"!و ... ... أ.$ ...

... ... ... ... ... ... ... ...

.. ... ... ... ... ... ... ... . ... 8S>* ... ... 71اL� ... ... 4{` ... ... !1T!آ ...

.. ... ... ... ... ... ... ... . 3-mashq

Savollarga javob bering. 1. Tamyiz nima ? 2. Qaysi holatda keladi? 3. Tamyiz gapda qaysi o’rinda keladi?

4-mashq

Quyidagi gaplarni arab tilaga tarjima qiling, tamyizlarni aniqlang. 1) Bir litr sut sotib oldim. 2) Bir kun yurdim. 3) Tokchada beshta payola bor. 4) Otam bir rotl uzum va ikki rotl olma sotib oldi.

5-mashq

Shu vaqtgacha sizga ma’lum bo’lgan fe’llarning o’nta bobdagi masdarlarini aniqlang. Ularni moziy va muzoriyda tuslang. 6-mashq

Rasmga qarab kamida uchta gap tuzing.

7-mashq


70

4. X bob fe’llari qanday ma’nolarni anglatadi. 5. X bob fe’llarini o’ziga xosligi. 6. X bob fe’llari qanday yasaladi.

8-mashq

Quyidagi fe’llarni X bobga aylantiring.

�XzT ,4VC'5 ,�,K ,'S)5 ,T7ن*�-" ,W,~T ,8Y,"T ,'aNT ,ي'f5 ,WZا�5 ,'S)G ,7دZأ ,WSf5 ,_*z5.

72N�ا

ا��رس ا�ولSo’z turkumlari ا7Gاع ا�3,9!ت

Arab tilidagi barcha so’zlar 3 ta katta guruhga bo’linadi. Birinchisi “fe’l “ ULY�ا, ikkinchisi “ism” +Pا�, uchunchisi “harf” 2'ف�ا deb ataladi. Fe’lga ish harakat va zamonni anglatuvchi barcha kalimalar, ya’ni so’zlar kiradi. Fe’l so’z turkumining asosiy qismini tashkil qiladi. U uch yoki to’rt harifdan tashkil topgan bo’ladi.

آ"W د.'ج Fe’l asosan uchga bo’linadi, bular,�,I!3�ا ULY�ا ( o’tgan zamon fe’li ) W"آ – yozdi, رع!u3�ا ULY�ا (hozirgikelasi zamonfe’li )W"95- yozyapti,'*ا� ULY�ا (buyruq fe’li) W"اآ –yoz. Fe’ldan tashqari, ma’lum ma’no anglatib, zamonga dalolat qilmaydigan so’zlar ismdir.Masalan, �� (Muhammad), 7رYVZ (chumchuq), .(yozish) آ"!K= ,(men)اG! ,(bu) ه$ا

Bu darsga tegishli sarf qoidasini 125 betdan topasiz

71

Mustaqil ma’noga ega bo’lmay, fe’l, ism bilan birga kelgandagina ma’no anglatadigan so’zlarga harf deyiladi.W"93�ا O,Z stolda, W"4 اآ� hech qachon (hecham) yozmayman kabi.

=?'L3�9'ة و اN�ا Aniq va no aniq ismlar Arab tilida ismlar aniq va noaniqga bo’linadi. So’zlovchiga avvaldan noma’lum bo’lgan so’zlarga

ا�9N'ة , avvaldan ma’lum bo’lganiga =?'L3�ا deyiladi.

!K!"ات آ'C !Gا Men bir kitob o’qidim �SY* 9"!ب�ه$ا ا Bu kitob foydali.

Quyidagi ismlarga ma’rifa deyilib, doimo aniq deb hisoblanadi:

ا�9"!ب ا�3�رbilan kelgan so’zlar =P ال (12) Atoqli otlar(+,Z) 'V* �3Xا �N->E =3E!?

3) Ko’rsatish olmoshlari q{�ا q�ذ o$رة( ه$ا ه!Aا� 's!3u�ا( 4) Kishilik olmoshlari 's!3u�ا ( ) 42G 7ه O8 هGا !Gا 5) Yuqoridagi ismlardan biriga izifa

qilingan ism )lS�ف ا!u*( �� ا�",S3$ آ"!ب *32L-*

ning hamzasi vasliy bo’lib oqilmaydigan hamzadir. U faqat ال gapning boshida “a” deb, fatha bilan o’qiladi.

�9"!ب وا�9"!ب ا Agar vaslali hamzali yoki ال olgan so’zdan oldingi so’zni oxiri sukunlik bo’lsa, sukunli harifdan oldingi harifning harakatiga qaraladi. Agar u fathali bo’lsa sukun kasraga, agar kasrali bo’lsa-yu, fe’l bo’lmasa sukun fatha,zamma bo’lsa sukun ham zammaga aylantirilib o’qladi.

*4 ا�3�رP= *4 ا�L3,+ ه+ ا�3(,7,3ن

OG!R�رس ا� ا�

ULY�ا Fe’l

Yuqorida ta’kidlaganimizdek fe’llar uch yoki to’rt harifdan tashkil

topadi. Uch harifdan iborat felga O�z� to’rt harifdan iborat felga OZ!Kر deyiladi. Fe’lni o’zak hariflarini bilish juda muhum. Chunki o’zak bo’lmagan

72

hariflarga zoida hariflar deyilib, u hariflar orqali boshqa ma’noni anglatuvchi fellar yoki ismlarni yasash mumkin.

m(C kesdi m(C maydaladi mE!C kesuvchi

Bundan tashqari fe’llar ma’lum va majhul bo’ladi. Ish harakat kim

tomonidan bajarilayotgani ma’lum bo’gan fe’llarga 7م,L* fella deyilib , ular UL? qildi ULY5qilyapti, qiladi ULYS� qilsin

shaklida bo’ladi.

7Jf*ل fe’llarni bajaruvchisi noaniq bo’lib quyidagicha vazinga solinadi UL? qilindidi ULY5qilinyapti, qilinadi ULYS� qilinsin

Arab tilida ish harakatning bajaruvchisiga UZ!? deyiladi.

Gap آzم To’liq ma’noni ifoda etadigan ikki va undan ortiq so’zdan tuzilgan

jumlaga مzآ deyiladi. m?!G +,L�ا Ilm foydalidir

Gapni ikki ism, bir ism va bir fe’l yoki bir ism, bir fe’l va bir harifdan, gapga qarab istagancha so’zdan yasash mumkin.

bola ketdi ذهW ا�7�� Ilimsizlik zarardir ا�I UJf!ر

Fe’l bilan boshlangan gapga =S,LY�3,= اf�ا (fe’li jumla), ism bila boshlangan gapga =S3P3,= ا�f�ا (ismiy jumla) deyiladi. Ismiy gap ega ا�"1* va kesimdan'1. tuzulib, odatda birinchi mubtado aniq holatda, xabar undan kegin noaniq holatda keladi.

=Z!N-�ا Qanoat hazinadirhazinadirhazinadirhazinadir

Fe’li gap esa �� va�� dan tuzilgan bolib, odatda birinchi fe’l kegin foil keladi.

�L-5 O’quvchiO’quvchiO’quvchiO’quvchi o’tiryapti

d�!R�رس ا� ا�

�L"*ل!L?ي و �زم *4 ا� O’timli va o’timsiz fe’llar

Fe’llar ي�L"* (o’timli) va زم� (o’timsiz) ga bo’linadi. Agar fe’ldan kegin kimni? Nimani? Degan savol tug’ilsa

73

bu “mutaaddi” fe’l bo’lib, o’zidan kegin lK 7لLY* kelmagunicha gap to’liq ma’noga ega bo’lmaydi.”Maful bih” ish-harakat foildan kimga yoki nimaga o’tganini, o’tishini yoki o’tishi kerakligini bildiradi.

O’quvchi darsni yozdi آ"W ا�",S3$ ا��رس W"95 O’quvchi darsni yozadi ا�",S3$ ا��رس

O’quvchi darsni yozsin�W"9S ا�",S3$ ا��رس Lozim fe’lli gap to’liq ma’noga ega bo’lib, ma’noni yanada to’ldirish uchun foildan so’ng ر!` (o’zidan kegingi so’zni kasrali qiluvchi harf) va �ور� )jar tufayli kasrali bo’lgan so’z( keladi. Mutaaddi felli gapda esa odatda maful bihdan so’ng ishlatiladi.

OP'9�ا O,Z +,L3�ا �L-5 - +,L3�ا �L-5 UVY�ا O? رس� آ"W ا�",S3$ ا��رس - آ"W ا�",S3$ ا�

Erob turlari ا7Gاع ا�Z'اب

Fe’l va ismdan bo’lgan so’zlarning oxirgi harakati b’zilarida doimiy burxil, ba’zilarida esa doimiy o’zgarib turadi. So’zning oxiri gapning

o’zgarishiga qarab o’zgaradigan so’zlarga ب'L* , doim bir xil turadiganiga ON1* deyiladi. Mo’rob so’zlarning oxiri zamma fatha kasra va sukunga o’zgarishi mumkin. Agar mo’rob so’z fe’l bo’lsa, uning o’zgarishi zamma, fatha va sukun bilan, agar ism bolsa zamma, fatha, kasra bilan bo’ladi. Zamma bilan o’zgarishga m?ر, fatha bilan o’zgarishga WVG, kasra bilan o’zgarishga ر!`, sukun bilan ozgarishga مj` deyiladi.

UVY�ا O? رس� آ"W ا�",S3$ ا�$S3,"�ا rof holatda, رس� .jar holatda ا�nasb holatda, UVY ا�

mK'ا�رس ا� ا�

+Pا Ism

Ism turkumiga o’zbek tilidagi ot, sifat, son, olmosh, ravish, harakat nomi(masdar) va sifatdosh kabi mustaqil ma’no anglatuvchi so’zlar kiradi.

74

=Pر�* (ot) US3` (sifat) =�z�(son) ه$ا(olmosh) =Pدرا(masdar) دي!)"Cا

(sifatdosh)

Ism va fel turkumiga kiruvchi so’zlar dG!* (ayol) va 'آ$* (erkak) jinslariga, د'Y* (birlik) ONR* (ikkilik) m3` (ko’plik) sonlariga bo’linadi. Bularga keginroq to’xtalamiz.

Mabniylar ا�SN13!ت

Fe’l va ismdan ba’zi so’zlar va hariflarning hammasi ON1* so’zlar bo’lib, oxiri o’zgarmaydi. Mabniy fe’llarga moziy va amr kirib, muzoriyga �SG7"�7ن اG (ta’kid nuni) 4LY)N� yoki ث!G7ن ا�G (muannaslik nuni) 41"95 qo’shilib kelsa mabniy bo’ladi. Masalan,

اX UL? +P'ف ON1* �,Z W"آ W"ه$ا ه$ا ان آ �,Z

"!با�9 ان L* - - W"95 W"95'ب Z,� ا�9"!ب

Moziy fe’li fathaga mabnidirW"آ. Agar moziy fe’li آ"71ا shaklida kelsa

zammaga, ن yoki !G yo ت qo’shilib kelsa sukunga mabniy bo’ladi.

آ"41 آ"N1! آ"81 آ"81 آ"81 آ"1"3! آ"1"+ آ"1"4 Amr fe’li sukunga mabniy m3Pا. Agar oxiri illatli harifga tugagan bo’lsa, illatli harf hazf qilinishiga (tushib qolishiga) mabniy bo’ladi �LP-mPا .Amr fe’li ikkilik yoki koplida bo’lsa yo 4S,L?ا shaklida bolsa ن ni hazf bo’ - lishiga mabniy bo’ladi. 4S,L?ا –OL3Pن , ا!L3Pا–!L3P7ن , اL3P7ا–اL3Pا Ismlardan 's!3u�ا(kishilik olmoshlari), <'ة�3!ء اPا(shart ismlari), 3!ء)TX'وف ,(ko’rsatish olmoshlari)ا3P!ء ا�A!رة ,(bog’lovchi ismlar)ا�73^7�=�د ا�3'آva =1 (so’roq olmoshlari)ا�JY"P!مZ (murakkab sonlar) mabniydir. Ularni qaysi harf yoki harakatga mabniy ekanini yod olish orqali bilib olamiz.

Agar mabniy so’zlarga biron omil ta’sir etsa mo’rob ismlardan farqli

ravishda ularning harakatlari yo harflari o’zgarmaydi. �LCاO,Z$ا ه - Bunga o’tir.

Lekin baribir o’zgarishi kerak bolgan holatda deb hisob qilinadi. Bu gapda ه$اo’zi fathaga mabniy. Lekin, jar harfi kelgali uchun O,Z �LCاOP'9�ا ga o’xshab kasra bilan jar xolatda yozilishi kerak. ه$ا mabniy ism bo’lgani uchun, u o’z harakatini o’zgartirmaydi, shunga qaramay, u majrur deb faraz qilinadi.

75

_*!f�رس ا� ا� X Harf'ف

To’liq ma’no anglatmaydigan, ya’ni fe’l va ismga kirmaydigan so’zlarning barchasi harfdir. Hariflarga sanoqli so’zlar kirib, ular o’zlaridan keyingi so’zlarga turlicha ta’sir qiladi. Masalan 4 ب* O,Z kabi hariflar o’zlaridan keyingi so’zlarni kasrali qiladi. Bu turdagi harflarga ر!` (kasra qiluvchi) hariflar, oxirgi harakati kasra bo’lgan so’zga ور'f* (kasralangan) deyiladi. O4 اذن آ�ان kabi hariflar =1^!G (fatha qiluvchi) deb atalib, ular o’zlaridan keyingi so’zni fathalik qiladi. Ohirgi harakati hatha bo’lgan so’zga kabi hariflardan keyingi so’zlar sukunli� !3�7VN* (fathalangan) deyiladi. +ب

bo’ladi. Bu hariflarga jf* deyiladi. Yuqoridaوم sukunlik so’zlarga esa , `!ز*= o’tganimizdek, fe’llar jar bo’lmaydi, ismlar esa jazm bo’lmaydi. Buning sababi, jozima hariflar fe’llardan oldin, jar hariflari esa ismlardan oldin kelishligidir. Agar so’zlarga hech qanday harif ta’sir qilmasa, bu so’zlarga deyiladi *'?7ع

Yuqoridagi hariflardan boshqa yana turli hariflar ham mavjud. Ularni ichida و او ga o’xshab umuman sozlarga ta’sir qilmaydigani, ان ايgao’xshab ikkita sozga ta’sir qiladiganlari ham bor. Ular bilan o’z o’rnida tanishamiz.

dG!3�3$آ' و ا�ا Erkak va ayol jinslari Arab tilida so’zlar ikki xil, 'آ$*(erkak) va dN{* (ayol) jinslarida bo’ladi. Sozni muannas jinsda ekanini bildiradigan yozuvdagi alomatlari 3 ta:

1. Sozning oxiri ة(bog’langan ta) bilan tugagano’lishligi: دX= *1'اة ر

2. So’zlarni vP'اء دواء zKء bilan tugashi اء 3. So’zning ي (qisqa alif) bilan tugagan bo’lishligi: ي'>K OY>")* Qolgan muannas jinsidagi so’zlarning alomatlari bo’lmay, ma’lum shakildagi so’zlardir.

a) Ayol kishi yoki uning ismini bildiruvchi so’zlar: 8 امNK WN5ز

b) Tananing juft a’zolarini bildiruvchi so’zlar � : اذن 5c) Xalqlar, shaharlar, davlatlarning nomi !1S� ن!N1� :

76

d) Yaratilishiga ko’ra bitta narsalarning nomlari: _3A G!ر

Qolgan so’zlar muzakkar jinsidagi so’zlardir. Ba’zi so’zlar ikkala jinsda ham ishlatiladi. Ularning ro’yhati lug’at kitoblarida beriladi.


3u�ا's! Kishilik olmoshlari Arab tilida zamirlar 2 ga bo’linadi: UVYN3�ا 's!3u�ا(ajratibyoziluvchi

zamirlar) va UV"3�ا 's!3u�ا (qo’shilib yoziluvchi zamirlar). Ajratib yoziluvchi zamirlar quyidagilar: m3` ONRT د'Y* *$آ' ه7 ه3! ه+ *}dN هO ه3! ه4+"G3! ا"G8 اGآ' ا$* 4"G3! ا"G8 اGا dN{* 42G !Gا

Qo’shilib yoziluvchi zamirlar bilan keginroq tanishamiz.

ONR* Ikkilik soni Arab tilida sonlar 3 qisimga bo’linadi:

;Y* (birlik)'د .12. ONR* (ikkilik); 3. m3` (ko’plik).

Ikkilikni yasash uchun har qanday so’zning oxiriga ان qo’shimchasini qo’shish kifoya. Bunda so’zlar oxiridagi tanvin olib tashlanadi, muannas jinsini bildiruvchi ت ة ga aylantiriladi.

E!�1"!ن –�1= آ"!K!ن E!–آ"!ب Ikkilik sonidagi so’zga ال qo’shilsa ham ان @ilog’sir qilmaydi.

ا�)!�1"!ن- ا�K!"9!ن E!�1"!ن-آ"!K!ن Ikkilikka aylantirilayotgan ismning oxiri alif maqsuraga(ى) tugagan bo’lsa, u haqiqiy ي ga aylantiriladi. K<'5!ن - K<'ى

77

Hamza yoki alifga tugagan so’zlardan ikkilik hosil qilish uchun, ularni و ga almashtiramiz. 7N)Xان- X(!ء So’zlar ikkilikda quyidagicha tuslanadi: *7Jfل *L!وم *7Jfل *L,7م�1"!نا�)! E!�1!ن ا�)!�1"!ن *'?7ع ا�)!�1!ن 4S"1�!(�4 اS1�!E 4S"1�!(�4 اS1�!(�7ب اVN*

mK!)�رس ا� ا� =?!Iا Izofa birikmasi Bir ismni ikkinchi ismga hech bir vositasiz biriktirib hosil qilingan birikmaga =?!Iا(biriktirilgan) deyiladi. Izofada birinchi ism ikkinchi ismga tobe’ bo’lib, ikkinchi ism majrur bo’ladi. Ikkinchi ism birinchi ismni kimga yoki nimaga tegishliligini bildiradi. $S3,"�ا +,C - O’quvchining qalqmi Birinchi ism ف!u* deb ataladi. U ال siz va tanvinsiz kelib, gapdagi o’ringa qarab uch harakatning birida keladi. $S3,"�ا +,C ه$ا -

$S3,"�ا +,C ا.$ت -$S3,"�ا +,C O,Z ت�LC Yuqorida aytganimizdek, izofada ikkinchi ism asosiy hisoblanadi.

Agar u aniq holatda bo’lsa birinchi ism ham aniq, noaniq bo’lsa birinchi ism ham noaniq, deb hisoblanadi.

$S3,"�ا +,C-$S3,T +,C

Uآ so’zidan keyin kelayotgan so’z birlik, noaniq holatda bo’lsa, u”har bir” deb, agar ko’plik va aniq holatda bo’lsa “barcha” deb tarjima qilinadi. $*z"�ا Uآ Har bir o’quvchi $S3,T Uآ Barcha o’quvchilar

Qo’shimcha

Ba’zi ismlar ba’zan, jar hariflari (ب �? �,Z) singari, izofaga kirishganda o’zidan keyingi ismni majrur qilishi mumkin. Bunaqa so’zlar tanvinsiz, nasb holatda keladi.

Stul tepasida 8- ?7ق -?7قS1�7ق ا? - - Tepa tomon stul tagida 82T- 82T -OP'9�!"2T - - pas tomon shkaf orqasida وراء -وراء - =Gاj2�وراء ا - - orqatomon muallim oldida oldi tomon - -+ ا*!م ا�L3,- ا*!م -ا*!م ikkideraza orasida 4SK- 4SK -4ST$?!N�4 اSK - - o’rta

78

madrasa yonida - WN`- WN` -=Pر� WN` - yon tomon ا�3@ilogram huzurida �NZ- �NZ -'5�� ا�3NZ - - huzurida

bir kun oldin U1C- U1C -75م U1C - - boshlanish Ushbu ismlar jar hariflari bilan qo’shilib kelishi ham mumkin.

4* + �LK =�LK 4* …dan so’ng 4* + 4SK =4SK 4* ichidan , o’rtasidan

4*!R�رس ا� ا�

=,V"3�ا 's!3u�ا Birikma olmoshlar

Zamirlarning ikkinchi turi biron so’zga qo’shilib

yoziluvchi 's!3u�ا =,V"3�ا dir. Bu zamirlar ham kishilik olmoshlari kabi mabniydir. Biroq bu zamirlar doimo nasb yoki jar holatda bo’ladi. Masalan, qN*-sendan birikmasida 4* jar, كmajrurdir. lK!"*-uning kitobi birikmasida آ"!ب muzof, omuzof ilayh bo’gani uchun majrurdir. oا'C fe’lida ا'C fe’l, 7هfoil, o bo’lsa maf’ul bihi bo’lgani uchun mansubdir. Demak, qo’shilib yoziluvchi zamirlar fe’l ism va harfga birika oladi. Agar, ismga zamir birikib kelsa, ism .olmaydi ال Agar, ism ة ga tugagan bo’lsa, u .ga aylantiriladi ت

=Z!P– !J"Z!P Arab tilida ikki harfdan yasalgan ismlar bo’lib, ular beshta:اب - otaاخ- aka +X- qaynota7?- og’izذو- egasi . Ular izofani birinchi bo’lagi bo’lganida yoki ularga ي dan boshqa brikma olmoshlar qo’shilganda ularning oxirgi harakatiga qarab ا و ي hariflaridan biri ziyoda qilinadi.

o!.ا o7.اO.ا lS.ا

'f�2'وف ا�!K =,V"3�ا 's!3u�ا Jar harflari bilan kelgan birikma olmoshlar

Agar hariflarning oxirgi harfi illitli harf bo’lmasa qbrikma zamirlar to’g’ridan to’g’ri qo’shilib yozilaveradi.

*qN =ك+ *4 .zamiri fe’l va ba’zi harflarga OG shaklida qo’shilib yoziladiي ON* = 4* + OG

o W ه3! ه+ *$آ's!t dN{* 4ه! ه3! ه

E ك آ3! آ+ *$آ'!v*ب

dN{* 4* !3ك آ +,9"* !G ي

79

Harflar ��ا �,Z kabi alif maqsuraga tugagan bo’lsa, alif maqsura sukunlik yoga aylantirib, kegin zamir qo’shiladi. O? harfi bundan mustasno. . !NS�ا !NS,Z

lS?Alif maqsuraga tugagan harflarga ي ي shaklida qo’shiladi. O�ا O,Z O?

dan boshqa olmoshlar birikkanda uning kasrasi fathaga ي harfigaلaylanadi. O� q�

mP!"ا�ا��رس

'S~)"�ا +Pا Kichraytirma ismlar Ozbek tilida –cha –chak –choq qo’shimchalari yordamida “kichraytirma so’zlar” hosil qilinganidek, arab tilida ham shunga mo’ljallangan ayrim vazinlar mavjud. 1. Uch undoshli so’zlardan kichraytirma ism yasash uchun USL?vazniga solamiz. W,آ–WS,آ

.barobari mad bo’lgan so’z USL? vazniga solinadi ع.2 US3`– يzt US3` – +S,t

4. UZ!?vaznidagi ismlar UL57? vazniga mos keladi. ?57'س –?!رس WT!آ–W"57آ 57�م–.!دي .

4. quyidagi so’zlar o’ziga xos usulda o’zgaradi. ) ا7SK( اW57K – OK اب –K!ب

5. Kerkli so’z to’rt harifdan iborat bo’lsa ikkinchi harifdan keyin sukunlik yo S-Z'ب –Z-'ب .qo’shiladi ي 6. To’rt harifli so’z bo’lib , oxiridan oldingi harf madly(cho’zg’ili) bo’lsa u yoga aylantiriladi.

*Y* 'YSVZ– F"SY"!ح –7YVZر 7. Beshta harifli so’z bo’lsa, unga har ikkinchi harifdan so’ng yo kiritilib oxirgi harifi tushib qoldiriladi. O��SNZ– O,`'YP ل�SNZ – ج'SYP 8. Agar ism muannas bo’lsa, muannasligi o’zgarmaydi. =L,C– ه'ة =LS,C

S3X'اء – ه'5'ة 3X'اء – .qo’shib qo’yiladi ة ,siz muannas bo’lgan ismlargaة .9

3A _– ارض =)S3A – =u5ار .qo’shimchasi bilan tugagan bo’lsa, ular o’zgartirilmaydiان .5

آ(zSن– 3S,P!ن آ(zن –P,3!ن

�اء و ا�N3!دىN�ا Nido va munodo

80

Arab tilida biron shaxsga murojat qilinayotganda

odatda !5 harfi bilan gap boshlanadi. Undan keyin kelayotgan so’z ال siz, tanvinsiz, raf holatda va birlik yo ko’plikda bo’ladi. !5

zT !5 $S3,T*$ة Notanish shaxsga murojat qilinayotganda !5 (اء�G) dan keyingi so’z ر`siz nasb holatda keladi. !5 z ال (*N!داء) Agar nidodan keyin kelayotgan so’z izofa bo’lsa, uning birinchi bo’lagi nasbda bo’ladi. [ا �1Z !5 , !NK5! ر , �3Xا !K5! ا ال bilan kelgan so’zlrga murojat qilinganda !J5ا (!J"5ا) nidolari ham ishlatiladi va munodo raf holatda bo’ladi. Ba’zan nido !J55! ا holatida kelishi ham mumkin. Bunda munodo nechchilikda bo’lishining ahamiyati yo’q. 5! اJ5! ا�'`U 5! اJ"5! ا�*'ة

5! اJ5! ا�T'T!ن 5! اJ5! ا�'`zن U`'�ا !J5ء 5! ا!)N�ا !J55! ا

ا�,so’ziga nido ishlatilmay, alohida so’z qo’llaniladi. +Jا% Bulardan tashqari اي, ا, وا ,!Sا5!, ه hariflari ham nido vazifasini bajaradi.

�رس ا�A!L'ا� So’roq `3,= ا�JY"P!م

gaplar Arab tilida so’roq gaplar م!JY"Pا� 's!3u�ا (so’roq olmoshi) bilan boshlanadi. So’roq olmoshlari quyidagilardan iborat:

?mi? Sen o’quvchimisan – هU = ا -ا اS3,T 8G$؟ = هU اS3,T 8G$؟

4* – kim? Kim darsni yozmadi? -*W"* !* 4 ا��رس؟

!* - nima? Bu nima? ه$ا؟ !*-

�"* –qachon? Qachon o’qituvchini ko’rding? ?qayerda - را85 ا�L3,+؟*"�

-ا45 اOK؟ ?Otam qayerda – ا45

|Sآ – qanday? Qalaysan? 8؟Gا |Sآ-

Istifhom zamirlari ba’zan jar hariflari bilan qo’shilib yoziladi.

�3!ذا= ذا *!+ ل nega?

81

�+= *! +ل nega? �43= *4 + ل kimga?

4* + 4* =43* kimdan? 4Z + !* =+Z nima haqida?

zamirlaridan kegin kelayotgan so’z majrur bo’ladi. Agar (?qaysi)اي ا5= u mufrad (birlikda) bo’lsa majhul, jamda (ko’plik) @ilog’lsa ma’lum bo’ladi.

*! آ"81؟ا��روس *! آ"81؟ اي درساي

'>Z 2!د�رس ا� ا�

.Ko’rsatish olmoshlari ا�s!3u' ا�A!رة

Arab tilida ko’rsatish olmoshlariga ,(!رة�ا 's!3V�ا deyiladi. Ular o’zlaridan keyingi so’zning soni va jinsida keladi. Korsatish olmoshlari ikki xil bo’ladi.

1.Yaqindagi narsalarni ko’rsatish uchun, u, mana shu, mana bu, manavi, shu, bu kabi ma’nolarda kelib, quyidagi shakilda bo’ladi:

birlik *Y'د

ikkilik �NR*

ko’plik m3`

ko’plik (odamdan boshqaga)

ءه�r ه$ان ه$ا *$آ' o$ه dG!* o$ء ه"!ن ه�rه o$ه

6. Uzoqdagi narsani ko’rsatish uchun quyidagi zamirlar ishlatilib, ular u, o’sha, ana o’sha, anavi kabi so’zlarga to’g’ri keladi.

Birlik *Y'د

ikkilik �NR*

ko’plik m3`

ko’plik (odamdan boshqaga)

q,T اواqs ذاqG ذ�q *$آ'dG!* q,T qG!T qsاوا q,T

Ba’zi so’zlarda q�ذ q,T zamirlari ك!T ذاك shaklida keladi.

shakillari mansub va majrur ه$ان ه"!ن mabniy bo’lib,faqatgina ا�s!3V' ا�,(!رةbo’lganda 4S"ه$45 هshaklida keladi.

'>Z ن!R�رس ا� ا�m3f�ا Koplik

82

Arab tilida ko’plik ikki xil bo’ladi. To’g’ri va siniq ko’plik. Siniq

ko’plik ('R9"�ا m3f�ا) so’zlarga o’zak hariflaridan tashqari harflar qo’shilishi orqali yasaladi. Bu bilan so’z go’yoki singan bo’ladi. Siniq ko’plikdagi so’zning oxiri zamma bo’lsa, jar holatda ham kasraga o’zgarmaydi.

�5-= –درس X دروس – �sا�X Qaysi so’zning kopligi to’g’ri ko’plikda va qaysinisiniki siniq ko’plikda bo’lishini o’z ichiga olgan qoida yo’q. Buni aniqlash uchun bizga lug’at kitoblari va yod olingan so’z boyligimiz qo’l keladi.

To’g’ri ko’plik (+�!)�ا m3f�ا) ikki xil bo’ladi: to’g’ri muzakkar ko’plik va to’g’ri muannas ko’plik. To’g’ri muzakkar ko’plik muzakkar jinsdagi odamlar va ularning kasb korini bildiradigan ko’plik bo’lib, ون qo’shimchasini orttirish bilan yasaladi. To’g’ri muannas ko’plik ات qo’shimchasi bilan yasalib, ayollarga nisbatan qo’llaniladi. To’g’ri muzakkar ko’plikdagi so’z ال ni olganida oxiridagi qo’shimchaga ta’sir qilmaydi. ات olgan so’zlarning esa tanvini tushib qoladi.

ا�L!�3!ت-Z!�3!ت To’g’ri muannas ko’plikdagi so’zlar nasb bo’lganda kasra oladi. To’g’ri muzakkar ko’plik bo’lsa nasb va jar o’rinlarida 45qo’shimchasini oladiTo’g’ri ko’plik quyidagicha tuslanadi:

*L,7م *7Jfل *$آ' *'?7ع ا�3�ر7Pن *�ر7Pن41Pر�* 41Pر� *f'ور *N(7ب ا�3 *!dG *'?7ع ا�3�رP!ت *�رP!ت *f'ور *N(7ب ا�3�رP!ت *�رP!ت

'>Z d�!R�رس ا� ا�

Tuslanmaydigan ismlar ا3P!ء St'ا�N3('ف G’oyri munsarif deb oxirgi harakati to’liq tuslanmaydigan, ya’ni kasrani qabul qilmaydigan so’zlarga aytiladi. Ular quyidagilar:

ni qabul qilmasada aniq hisoblangan ismlar. Ularga +,Z (atoqliال otlar) =3E!? , mamlakatlar nomlari �N->E , oxiri ان ga tugagan alamlar 3RZ , fel!نshaklidagi alamlar �3Xا .

83

UZ!Y*va ءzL?ا vaznidagi va bulardan boshqa vazindagi siniq ko’pliklar ham g’oyri munsarif ismlardan bo’lib, barcha g’oyri munsarif so’zlar jar o’rnida bo’lib kasrani qabul qilmasada majrur, ya’ni jar holatda deb hisoblanadi. Ular ال olganda yoki izofaning birinchi bo’lagi, ya’ni muzof do’lganda kasrani ham qabul qilaveradi. =Pر��ا�s ا�3X �sا��اO? �s ا�2X O? �sا�X

'>Z mK'ا�رس ا� ا�

�ر V* Masdr

Arab tilida ba’zi ismlar fe’llardan yasalgan. Ular ر�V* – ish harakatning nimi, UZ!? +Pا – ish harakatni bajaruvchisini bildiradigan ism, +PااP+ ا�j*!ن و .7LY* – ish harakat ui ustida bajarilayotganini bildiradigan ismل .ish quroli nomlari – اP+ ا��= ,o’rin va payt nomlari – ا�93!ن

Masdar o’z mazmuniga ko’ra ish harakatni mavhum nomini anglatadi. dars - درس dars qildi - درسMasdarlar ichida murakkabi birinchi bob fe’lining masdarlaridir.

Ularning ichida murakkabi birinchi bob felining masdarlaridir. Ularni asosan yod olish hisobiga o’zlashtiriladi. Lug’at kitoblarida har bir birinchi bob fe’lining uning masdari keltiriladi.

O’timli fe’l masdarga aylantirilganda o’zidan keyingi maf’ul bih bilan izofaga kirishadi.

hat yozdi – آ"!K= ا�93"7ب hat yozish - آ"W ا�933"7ب

'>Z _*!v�رس ا� ا�

=S,LY�3,= اf�ا Fe’li jumla Fe’l bilan boshlangan gaplarga fe’li gap deyiladi. Fe’li gapda fe’l mufrad bo’lib, foil rafda bo’ladi. Bunda fe’l va foilning jinslari bir xil bo’ladi.

W�!(�ا Wذه ,W1!ن ذه�)!�ب , اz(�ا W1= , ذه�)!�1"!ن , ذه81 ا�)!�1!ت, ذه81 ا�)!�ذه81 ا Agar gapda ikkita fe’l bo’lsa ikkinchi fe’l jinsda sonda foil bilan bir xil bo’ladi.

ر`m و )!�WذهW ا� , 7ا و ر`z(LبذهW ا� , ! و ر`L!نذهW ا�)!�1 Agar fe’l ikki xil jinsdagi foillarda keyin kelsa muzakkar bo’ladi.

ذه1!ا�)!�1= و ا�)!�W – ذه1!ا�)!�W وا�)!�1= Fe’l avval kelgan bo’lsa o’ziga yaqinroq turgan foil jinsida bo’ladi.

W1= ذه�)!�و ا W�!(�ذه81 – اW�!(�1= و ا�)!�ا

84

Agar fe’l ishtirok etgan gapda foil birinchi kelsa bu gapga ismiy jumla deyiladi va u mubtado va habardan tashkil topgan deyiladi.

Wذه W�!(�ا �ا .1'"1*

'>Z (!دس�رس ا� ا�

USuY"�ا +Pا Ismi tafzil Bir sifatning boshqa narsa yoki shaxsda boshqasiga nisbatan ko’proq va ortiqroqligini bildirgan ism – USuY"�ا +Pا deb ataladi. O’zbek tilida “roq”, “@ilogr’ra”, “ nisbatan” kabi qo’shimchalar bilan ifodalanadi. Ismi tafzil UL?أ vaznida yasaladi.Uu?أ - ortiqroq kabi. Sulosiy mujarraddan boshqalarida esa, masdari oldiga 'Rأآ �Aأ kabi ismi tafzilni keltirish yo’li bilan ifodalaniladi. Harakatchanroq ehtiyotchanroq -أآR' ا`"J!دا !E!S"Xا �Aا– Ismi tafzilni tuslanishi:

dGr* 'آ$* O,L? UL?د أ'Y* ONRT أ?zLن ?S,L!ن `m3 أ?L,7ن ?S,L!تUL? UZ!?أ

Mahmuzi fo da hamza alifga almashadi: tinchroq – 4*4 –أء* Muzoaflarda idg’om qilinadi: ozroq U,Cأ– UCأ Oxiri illat harflarda ا ي ga qalb qilinadi: balandroq O,Zأ– �,Zأ

'>Z mK!)�رس ا� ا�=YV�ا Sifat

Arab tilida =YV�ا deb bir ismni qandayligini, uni sifatini, sonini anglatuvchi, xullas, bir ismni sifatlovchi ikkinchi ismga aytiladi. Sifatlangan ismga |^73�ا deyiladi.

�5�` 8SK yangi uy =Y^ |^7* sifat sifatlanuvchi

Sifat doim mvsifdan keyin kelib, jinsi, soni, ma’lum – mjhulligi va e’robi bir xil bo’ladi.

85

�5�` 8SK-�5�f�8 اS1�ا �ر7Pن *V'75ن , ا�)!�1"!ن ا�f!�("!ن *

Son, yasama sifat, ismi foil va mafullar ham sifat vazifasini bajaradi. Ajar sifatdan ال olib tashlanib, mavsifda qoldirilsa brikma jumlaga aylanadi. Mavsutga mubtado, sifatga habar deyiladi.

�5�` 8S1�ا uy yangidir. Yangi uy … �5�f�8 اS1�ا ... –

'>Z OG!R�رس ا� ا�WS"'آ�ا Tarkib qilish

(ismiy jumla) Arab tilida gaplar ikki xil bo’lari: ismiy va fe’liy. Ismiy jumlalar mubtado va habardan tuzilib, ikkinchi darajali bo’laklar bilan to’ldiriladi.

ا�",r* $S3دب'1X ا�"1*

Mubtado doim aniq, habar esa noaniq xolatda bo’ladi. Agar mubtado noaniq yoki habar aniq xolatda bo’lsa sifat mansufga aylanib qoladi.

ا�",S3$ ا�r3دب r* $S3,Tدب Gapda mubtadoni ham habarni ham sifati bo’ladi. Odatda sifat mavsufdan keyinkeladi.

�ا` U57E �5�f�ا $S3,"�ا 8Y^ '1. 8Y^ ا�"1*

Shuningdek, ular izofa shaklida ham kelishi mumkin. Bu holda izofa sifatdan oldin keladi.

W5'C O-5�^ 'S19�ا.7ك ا 8Y^ '1. 8Y^ ا�"1* =?!Iا =?!Iا

Hozircha ismiy jumlalarga tegishli bo’lgan, bizga ma’lum qoidalar asosida tarkib qilishni o’rgandik.

'>Z mP!"�رس ا� ا�WSآ'T Tarkib qilish

(fe’liy jumla) Fe’liy jumla fe’l va voildan tuzilib, ba’zan foil yashirin bo’ladi.

آ"W *732د ا�93"7ب آ"W ا�93"7ب Birinchi gapda foil Mahmud, ikkinchisida esa foil 7ه bo’lib u mustatir ya’ni yashiriggandir.

86

Agar fe’l mutaaddiy ya’ni o’timli bo’lsa, gapda maful bih ham ishtirok etadi vau doima mansub bo’ladi. Yuqoridagi 9"7ب* bunga misol. Shuningdek, foil va maful bihni sifat va muzof ilayhi ham bo’lishi mumkin.

U57(�93"7ب ا�ا $S3,"�ا W"93"7ب آ�ا �5�f�ا $S3,"�ا W"آ OT'آ $S3,"�9'ة ا.$ ا�ا OKا.$ ا

Agar fe’l lozim bo’lsa gapni jar, majrur to’ldiradi. =Pر� ذهW ا�L3,+ ا�O ا�3

ا��رس ا�L<'ون

jSS3"�ا Tamyiz Hajm, og’irlik, uzunlik o’lchovlari, sonlar kabi barcha nomlar noaniq holardagi so’zlardir. Masalan: “Men bir kilogramm sotib oldim” deyilganda gap to’liq bo’lmaydi. Kilogrammdan maqsad nimaligi tushunilmaydi. Agar “ Men bir kilogram olma sotib oldim” deyilsa gap to’liq bo’lai. Mazkur jumladagi olmaga tamyiz deyiladi va u nasb holatda bo’ladi.

Savdogar bir irdob bug’doy sotti – !23C !K"!`' ارد�ع ا!K

ا�V'ف

ا��رس ا�ول

Arab tilida so’zlar uchga Ism, Fe’l va harfga bo’linadi. Sarf fanida fe’l haqida so’z yurutiladi.

87

Vazn Sarf fani asoschilari vaznda asliy o’zak harflarni ف ع ل bilan ifodalaganlar. So’zlarning harakat va sukunlari o’zgarishsiz aynan ko’rsatiladi. Masalan, U3Z so’zini birinchi harfini ف , ikkinchisini ع , uchuncuisini ل bilan be’lgilab, harakatlarini aynan ko’chirsak UL? vaznida ekani ma’lum bo’ladi.

1X' ح ب ر ?UL ف ع ل

�I!* O’tgan zamon fe’li

KO’PLIK IKKILIK BIRLIK SON JINS SHAHS

L? zL? UL? MUZ,7ا

4,L? !",L? 8,L? MUAN III

+",L? 8,L? MUZ

4",L? !3",L? 8,L? MUAN

II

!N,L? 8,L? I


YOZDI MUZ آ"U IKKISI YOZDI W آ"ULAR YOZDILAR !1 آ"71ا

YOZDI MUAN آ"U IKKISI YOZDI 81 آ"ULAR YOZDILAR !"1 آ"41III

YOZDING MUZ آ"SIZ YOZDINGIZ 81 آ"1"+

SIZ YOZDINGIZ آ"1"4 آ"1"3!

SIZ IKKINGIZ YOZDIN 81"آ YOZDING MUAN II

!N1"آ BIZ YOZDIK 81"آ YOZDIM I

OG!R�رس ا� ا� u* Hozirgi – kelasi zamon fe’li!رع

Muzoriy fe’li hozirgi kelasi zamonni anglatadi. Muzoniyni yasash uchun moziy fe’lini oldiga muzoriyni bildiradigan muzoriyat harflaridan biri biriktiriladi. Ular ./01 harflaridir.

ا�P+ ا�2'ف

ULY�ا

ا�3,9!ت

88

1236 –آ23 Muzoriy fe’lining vaznlarda tuslash jadvali quyidagicha.

Ko’plik

ikkilik

birlik

Son shaxs jins Muz.

1>;:.ن 1>;=ن <>;=ن

?;<1 ?;<> Muan.

III

Muz. ن.:;<> @:;<>

<>;=ن?;<> @A:;<> Muan.

II

I ?;<B ?;Cا

ko’plik ikkilik birlik SON JINS SHAHS

.Y5 F"Y5 Muz"2!ن Y5"72ن

Y542" .YT F"YT Muan"2!ن

III

.YT F"YT Muz"72ن42"YT

YT"2!ن4S2"YT Muan.

II

F"YG F"?ا I MUJARROD VA MAZID So’zlarning asil o’zagiga asliy harflar, chetdan qo’shilgan harflarga zoida harflar deyiladi.Asliy harflar 3,4 va 5 ta harflardan tuzilgan bo’lishi mumkin: .�, ز5

'YL` ,32'ش` Zoida qilingan harflar vaznda yaqqol ko’rinadi.

U*!Z ا3Z!ل *73L* U3Lل

?!UZ ا?L!ل *7LY* ULYل

Fe’l uch va to’rt harfdan tuzilgan bo’lib, uchtaliga sulosiy, to’rttaliga ruboiy deyiladi, beshta harfdan tuzilgan ismga xumosiy deyiladi. Ruboiy fe’lida UL? ga yana bitta ل ortiriladi. Besh harifIismlarda esa ikkita ل ortiriladi.

�5j* د'f*

=,LY* =3,-* UL? +,C O�z� U,SL? U1S,K U,L? U1,K OZ!Kر z3Z$C U,,L? Z$CU3ت ?z,,Lت O),3.

Demak sozlar olti hil: sulosiy mujarrad, sulosiy mazid, ruboiy mujarrad, ruboiy mazid, humosiy mujarrad, humosiy mazid.

89

R�رس ا�!�dا� ?UL ا�*' Buyruq fe’li

Amr – buyruq fe’li bo’lib, u ikki xil amr hozir va amr g’oib bo’ladi. Amri hazir muxotob bo’lib, muzoriy fe’lini muxotobidan yasaladi. Buning uchun muzoriat harifi olb tashlanib, so’zning boshiga vaslali hamza qo’yiladi va ohirgi harf sukunlanadi. Vaslali hamzaga harakat qo’yish uchun fe’lning ع barobaridagi harfga qaraladi. Agar u kasra yoki fatha bo’lsa vaslali hamzaga fatha, zammali bo’lsa vaslali hamzaga ham zamma qo’yiladi.

�(, اm3P ( m3)5– m3P – m3P(, ا`,_– `,_ –25,_ ) `,_(LC ( �L-5– �LC –�LCا Amr g’oib esa muzoriy fe’lini g’oibini oldiga ل qo’yib, oxirini sukunlash bilan yasaladi KO’PLIK IKKILIK BIRLIK SON

JINS SHAHS

MUZ� ULYS� zLYS�LYS,7ا

4,LYS� !",LYS� 8,LYS� MUAN III '*ا�ا

Ws!~

MUZ ا?UL ا?L,7ا

4,L?ا zL?ا O,L?ا MUAN

II !J�ا*'ا'I

ULYN� UL?� I

SULOSIY MUJARRAD Sulosiy mujarrad moziy va muzoriyda ع larning harakati turliy bo’lishiga ko’ra 6 bob bo’ladi. Masdarning ma’nosi

misollar amr muzoriy moziy bob

urmoq ب'Iب ا'u5 ب'I UL?ا ULY5 UL? 1

Yordam dermoq

'VGا 'VN5 'VG UL?ا ULY5 UL? 2

Man qilmoq mN*ا mN35 mN* UL?ا ULY5 UL? 3

eshitmoq m3Pا m3)5 m3P UL?ا ULY5 UL? 4

Yumshoq bo’lmoq

+LGا +LN5 +LG UL?ا ULY5 UL? 5

Sharafli bo’lmoq

ULY5 UL? 6 ا?A UL'ف 5<'ف اA'ف

Avvalgi 3 bob moziysining ع ni fathali, muzoriysining ع ni zamma, fatha, kasra bilan farq qiladi. 4-5- boblarda moziyning ع ni kasrali, muzoriyda esa fatha va kasra. 6-bobda esamoziy ham muzoriy ham zamma bo’lishi bilan ajraladi. Bu olti bobning tartibini yodda saqlab qolish uchun ushbu baytni yodda saqlab qolish foydadan holi emas.

Fatha – kasra, fatha – zamma, fathatayn, Kasra – fatha, kasra – kasra, zammatayn.

90

Lug’at kitobida har bir fe’lning qaysi bobdanligi, ع ni qanday harakat bilan aytilishi ko’rsatib o’tiladi.


C(!م ا�ULYا Fe’l qisimlari

Fe’l quyidagi qisimlarga bo’linadi. 2. Sahih 2. Muzoaf 3. Mu’tal 4. Lafif a) Solim a) Sulosiy a) Misol a) Lafifi mafruq b) Mahmuz b) Ruboiy b) Ajvaf b) Lafifi maqrun v) Noqis Arab tilida و ي ا harflariga ) U"L3�وف ا'X( illatli harflar deyiladi. Illatli harflar

ishtirok etmagan harflarga SAHIH fe’llar deyiladi. Sahih fe’llar ikkiga – ) 732ز*(hamzali va )+�!P( hamzasizga bo’linadi. Mahmuz fe’llarida hamza UL? ni ف barobarida, ع barobarida va ل barobarida kelishi mumin. Muzoaf fe’llari ikkilangan, mutal fe’llari tarkibida illatli harfi bor, lafif

fe’llari esa tarkibida ikkita illatli harfi bor fe’llardir.

MAHMUZ FE’LLARI

Fe’l

qisim lari

Sahih

Muzoaf Mu’tal Lafif

Solim W"آ

Mahauz

C'أ �Pل أ.$

Sulosiy

�* Ruboiy

و7PسNoqis O*ر

Ajvaf C!ل

Misol �Zو

Lafif Maqrun

7Eي

Lafif Mafruq

OCو

91

Yuqorida aytganimizdek, mahmuz fellari uch hil bo’ladi. Birinchi harfi hamzali fe’llarning moziyda tuslanishi solim fe’llardan farq qilmaydi. KO’PLIK IKKILIK BIRLIK SON

JINS SHAHS

MUZ أ*' أ*'ا أ*'وا

MUAN أ*'ت أ*'T! أ*'نIII

+T'*أ*'ت أ MUZ

4T'*أ !3T'*أ

MUAN أ*'تII

!G'*أ*'ت أ I Ikkinchi harfi hamzali fe’llarning ham moziyda tuslanishi solim fe’llardan farq qilmaydi. KO’PLIK IKKILIK BIRLIK SON

JINS SHAHS

�P MUZل �P ��P�7ا

4��P !"��P 8��P MUAN III

+"��P 8��P MUZ

4"��P !3"��P

8��P MUAN II

!N��P 8��P I Uchunchi harfi hamzali fe’llar tuslanganida, hamzaning imlasi qoidalari asosida

ayrimo’zgarishlar sodir bo’ladi. KO’PLIK IKKILIK BIRLIK SON

JINS SHAHS

C MUZ'أ C 'C'ؤوا

C MUAN'أت C'أC !T'أنIII

+Tأ'C أت'C MUZ

4Tأ'C +Tأ'C

C MUAN'أتII

!Gأ'C أ'Cت I Mahmuz fe’llarning muzoriysi solim fe’llardan farq qilmaydi. Faqat fe’lning

boshida ikkinchisi sukunli bo’lgan ikkita hamzaning bo’lishi mumkin emas. Agar shunday holat mavjud bo’lsa, ikkinchi hamza tushub qolib, birinchisi cho’zaib o’qiladi. Mahmuzul ف ninb amri quyidagicha yasaladi: أذن - ruhsat bermoq

�5ذن – �Tذن – إs$ن –إ5$ن KO’PLIK IKKILIK BIRLIK SON

JINS SHAHS

MUZ III��Sذن ��SذG! �"�ذ7Gا

92

MUAN �"�ذن �"�ذT! �"�ذن

MUZ إ5$ن إ7G$5ا

إ5$ن!G$5إ

OG$5إ MUAN II

I ¾ذن ��Nذن

I- U*أUmid qilmoq fe’li U*أو– U*أؤ – U*�T –U*�5

Uأ.$ , أ*', أآ fe’llaridangina hamzasiz amr hosil qilinadi.

KO’PLIK IKKILIK BIRLIK SON

JINS SHAHS

MUZ��SآU ا�5آ z��Sآ,7ا

MUAN �"�آU �"�آ z��Sآ,4III

MUZ آU آ,7ا

آ,4zآ

O,آ MUAN II

Uآ�N� I Ikkinchi yoki uchunchi harfi hamzadan iborat fe’llarning amri hamzaning imlosini e’tiborga olmaganda, solim fe’llardan farq qilmaydi.

_*!v�رس ا� ا�OJG Nahi

Nahi fe’I amr fe’lini bo’lishsiz shakli bo’lib, amri g’oib singari yasaladi.

Lekin fe’l oldiga ل harfi emas � inkori qo’shiladi. KO’PLIK IKKILIK BIRLIK SON

JINS SHAHS

LY5,7ا� �zLY5 ULY5� MUZ

�4,LY5 �!",LY5 8,LY5� MUAN III '*ا

Ws!~�ا

�TY7ا,L ULYT� MUZ

�T4,LY �TzLY O,LYT� MUAN

II !J�ا*'ا'I

�ULYG ?ULا� I

BIRINCHI HARFI ILLATLI FE’LLAR ( ل!R*) Bular o’zagining birinchi harfi و yoki ي tovushidan iborat fe’llardir. Harfi illatlar oddiy harflarkabi bo’lmay, ular ba’zi joylarda tushib qoladi. Masalan: Yetib kelmoq U^و- Hushyor turmoq – g-5

93

Yetim qolmoq - +"5 Qulay bo’lmoq – ')5 Bunday fellarning moziyda tuslanishi solim fe’llardan mutlaqo farq qilmaydi. Muzoriyda esa, fe’lning birinchi harfi و bo’lib, ikkinchi harfnig harakati fatha bolsa ular ham solim fe’llar kabi tuslanadi. m^و ,Wوه , mCو kabi fe’llarda esa birinchi harf tushib qoladi. Agar fe’lning birinchi harfi و bo’lib, ikkinchi harfnig harakati kasra bo’lsa, birinchi harf hammasida tushib qoladi. KO’PLIK IKKILIK BIRLIK SON

JINS SHAHS

�وf5ن �ان f5 �f5 MUZ

�نf5 ان�fT �fT MUAN III

�وfTن �fT MUZ

�نfT �انfT

45�fT MUAN II

�fG �fG I Agar fe’lning birinchi harfi و bo’lib, ikkinchi harfnig harakati zammali bo’lsa, birinchi harf hech qachon tushib qolmaydi. Misol fe’llarining imri muzoriyda birinchi harfi tushish tushmasligiga qarab, ikki hil hosil bo’ladi. Birinchi harf tushib qolsa, amirda ham tushib qoladi. Masalan: و��

��– �RT – �RT – �R5 KO’PLIK IKKILIK BIRLIK SON

JINS SHAHS

MUZ� �RS� !-RS�RS-7ا

4-RS� !-R"� �R"� MUAN III

MUZ �� -7ا

4-� !-�

O-� MUAN II

�RN� �� I Birinchi harf tushmasa, amr solim fe’llarning amridan farq qilmaydi. Masalan: m`و

m`او– m`7T – m`7T – m`75

�(!دسا��رس ا �J` UL? O’tgan zamon bo’lishsiz fe’li Fe’li jahd muzoriy fe’lining oldiga +� harfini qo’shish bilan yasaladi. Bunda fe’l ishharakat o’tgan zamonda umuman sodir bo’lmaganini bildiradi. Fe’lning ohirgi harfi sukunlanib, ikkilik va ko’plikdagi ( muannas ko’plikdan tashqari) nunlar tushib qoladi.

94


MUZ� ULY5 +� zLY5 +�LY5 +,7ا

4,LY5 +� zLYT +� ULYT +� MUAN III

MUZ� ULYT +�LYT +,7ا

4,LYT +� zLYT +�

O,LYT +� MUAN II

ULYG +� UL?ا +� I IKKINCHI HARFI ILLATLI FE’LLAR ) ?UL ا�`7ف ( Bular ikkinchi harfi و yoki ي harfidan iborat bo’lgan fe’llardir. Bu fe’llar tuslanganda katta o’zgarishlar bo’ladi. Agar و yoki ي harflaridan kegin harf sukunlik bo’lsa ا bilan yoziladi. Masalan:

.7ف – SP' .!ف – 7Cل P!ر –C!ل Agar illatli harfdan keyingi harf sukunlik bo’lsa, illitli harf tushib qoladi. Masalan: ت'SP – ت'P 8?7. – 8Y. 8�7C – 8,C Birinchi harfning harakati ushbu fe’lning muzoriydagi ع barobaridagi farifning harakatiga qarab qo’yiladi. KO’PLIK IKKILIK BIRLIK SON

JINS SHAHS

C MUZ!ل C �!C!�7ا

4,C !"�!C 8�!C MUAN III

+",C 8,C MUZ

4",C !3",C

8,C MUAN II

!N,C 8,C I Ajvaf fe’llari muzoriyda ikkinchi harf ustidagi harakat birinchi harf ustiga o’tiadi. Bunda ikki xil hodisa bo’ladi.

a) Uchunchi harf sukunli bo’lmasa, ikkinchiharf tushib qoladi va undan oldingi harakat choziladi. Masalan: v5!ف – 5-7ل 7v5ف –5-7ل

b) Uchunchi harf sukunli bo’lsa, ikkinch harf butunlay tushib qolib, uni harakati qoladi. Masalan: 4�7-5– 4?7v5 4,-5 – 4Yv5


JINS SHAHS

MUZ 5-7ل 5-�7ن 5-7�7ن

T MUAN-7ل T-�7ن 5-,4III

T MUZ-7ل T-7�7ن

4,-5 T-�7ن

4S�7-T MUAN II

I أ7Cل G-7ل Ajvaf fe’llaridan amir yasashda ham yuqoridagi qoidalarga suyaniladi.

95


JINS SHAHS

MUZ� U-S� �7-S�S-7�7ا

4,-S� �7C U-"� MUAN III

7C UC MUZ�7ا

4,-S� �7C

O�7C MUAN II

7C� Iل �N-7ل

mK!)�رس ا� ا�YG UL?O Hozirgi – kelasi zamon bo’lishsiz fe’li

Fe’li nafiy muzoriy fe’lini odiga � harsini qo’yish bilan yasaladi.

ko’plik ikkilik birlik SON JINS SHAHS

Y5"72ن� Y5"2!ن� �F"Y5 Muz.

�42"Y5 YT"2!ن� �F"YT Muan.

III

YT"72ن� �F"YT Muz. �"YT42

YT"2!ن� �4S2"YT Muan.

II

�F"YG �F"?ا I OHIRGI HARFI ILLATLI FE’LLAR )�C!G UL? ( Bu fellarning uchunchi harfi و yoki ي harfidan iborat bo’lgan fe’llardir. Masalan: uchratmoq O-�- yeg’lamoq O9K– Noqis fe’llarining moziyda quyidagicha ko’rinishlari bor: a UL? ) vaznidagi noqis fe’linin g tuslanishi quyidagicha: KO’PLIK IKKILIK BIRLIK SON

JINS SHAHS

79K !S9K O9K MUZا

4S9K !"9K 89K MUAN III

+"S9K 8S9K MUZ

4"S9K !3"S9K

8S9K MUAN II

4S9K 8S9K I G’oib, muzakkar, mufrad shaklida uchunchi harf ي bo’lsa alif maqsura bilan, bo’lsa I bilan yoziladi. Agar alif maqsuraga zamyrul muttasil qo’shilsa I ga وaylanadi. O*ر– o!*ر

c) UL? vaznidagi noqis fe’llar quyidagicha tuslanadi:

96


JINS SHAHS

MUZ� O-�S-! �-7ا

4S-� !"S-� 8S-� MUAN III

+"S-� 8S-� MUZ

4"S-� !3"S-�

8S-� MUAN II

!NS-� 8S-� I Noqis fellari ichida UL? vazniga tushadigani juda kam. Noqis fellari muzoryida tuslanganda quyidagilar bo’ladi: Agar ع barobar harifning harakati zamma bo’lsa, zammadan kegingi harf harakatsiz vovga, kasra bo’lsa harakatsiz yoga aylanadi. KO’PLIK IKKILIK BIRLIK SON

JINS SHAHS

ن5791 5!S91ن O915 MUZ

54S91 T91ن!S O91T MUAN III

T917ن O91T MUZ

S91T4 TS91ن!

4S91T MUAN II

GO91 O9Kا I Agar ع barobar harifning harakati fatha bo’lsa, u quyidagicha tuslanadi. KO’PLIK IKKILIK BIRLIK SON

JINS SHAHS

S-,5 O-,5 MUZ!ن 5,-7ن

S-,T O-,T MUAN!ن T,-7نIII

T O-,T MUZ,-7ن

4S-,T S-,T!ن

4S-,T MUAN II

O-,G O-�أ I Noqis fe’llarining amri quyidagicha bo’ladi: KO’PLIK IKKILIK BIRLIK SON

JINS SHAHS

MUZ� q1S� !S91S�791Sا

4S91S� !S91"� q1"� MUAN III

MUZ اqK ا79Kا

4S9Kا !S91"�

O9Kا MUAN II

q1N� qK� I KO’PLIK IKKILIK BIRLIK SON

JINS SHAHS

97

�7GاS� 7اG�S� ن�S� MUZ

�ن �"�7Gا �"�7Gا"� MUAN III

MUZ ادن اد7Gا

4SGاد اد7Gا

OGاد MUAN II

I �دن KO’PLIK IKKILIK BIRLIK SON

JINS SHAHS

S915 O915 MUZ!ن 7915ن

4S915 ن!S91T O91T MUAN III

791T O91T MUZن

4S91T S91T!ن

4S91T MUAN II

O91G O9Kا I KO’PLIK IKKILIK BIRLIK SON

JINS SHAHS

MUZ� �,S� !S-,S�S,-7ا

4S-,S� !S-,"� �,"� MUAN III

MUZ ا�� ا�-7ا

4S-�ا !S-�ا

O-�ا MUAN II

�,N� �� I

4*!R�رس ا� ا�UZ!Y�ا +Pا Ismi foil

To’rtinchi bob fe’llaridan ismi foil UZ!? vazniga solib yasaladi. O’zbek tilida “yotgan”, “chi” qo’shimchalari yordamida tarjima qilinadi. Ismi foil hozirgi zamonni anglatadi. KO’PLIK IKKILIK BIRLIK SON

JINS

zZ!? UZ!? MUZن ?!Z,7ن

Z!? =,Z!? MUAN,"!ن ?!zZت

IKKILANGAN FE’LLAR ( |Z!u* ) Ikkinchi va uchunchi harflari bir xil bo’lgan fe’llarga muzoaf fe’llari deyiladi. Bunday fe’llar ayrm vaznlarda yonma yon keladi. Masalan: KO’PLIK IKKILIK BIRLIK SON

JINS SHAHS

C zC UC MUZ III,7ا

98

4,,C !",C 8,C MUAN

+",,C 8,,C MUZ

4",,C !3",,C

8,,C MUAN II

!N,,C 8,,C I Muzoaf fe’llari muzoryida tuslanayotganda ikkinchi va uchunchi bir xil harflar qo’shilib yoziladi. Ikkinchi harfning harakati birinchi – sukunli harfga o’tadi. Masalan: _35– � Y5'ر – 35�د ?' – 35 _)35 KO’PLIK IKKILIK BIRLIK SON

JINS SHAHS

MUZ 35_ 35(!ن 35(7ن

3T _3T MUAN(!ن 35((4III

3T _3T MUZ(7ن

4))3T 3T(!ن

4S)3T MUAN II

_3G _*أ I Muzoaf fe’llaridan amr quyidagicha shaklda bo’ladi: KO’PLIK IKKILIK BIRLIK SON

JINS SHAHS

��7اS� ��S� ل�S� MUZ

4,��S� ��ل �""� MUAN III

MUZ دل د�7ا

اد�,4 د�

O�د MUAN II

�لN� دل� I

mP!"�رس ا� ا� Ismi maful اP+ ا�7LY3ل

I – bobning ismi mafuli 7لLY* vaznida yasaladi. O’zbek tilida “ ilgan” so’zi yordamida yasaladi. KO’PLIK IKKILIK BIRLIK SON

JINS

7LY* MUZل *�7LYن *7LY�7ن

7LY* MUAN�7LY* =�"!ن *�7LYت

BIRINCHI VA UCHUNCHI HARFI ILLATLI FE’LLAR )7ي",* ( Multaviy fe’llari ikki tomoni illatli harflardan iborat fe’llardir. Bu toifadagi fe’llar haqida gap ketganda hamza tovushi ham harfi illatlar tarkibiga kiritiladi. Tuslashda bu harfi illatni qaysi o’rinda kelayotganligiga e’tibor berish kerak: �Eو

99

fe’lida gham solimsifat, ham hamzali fe’l hususiyati mavjud. OTأ fe’lida esa ham hamzali, ham noqis fe’lining hususiyati bor, OCو O?و fe’llarida bo’lsa, ham solimsifat ham noqis fe’llar hususiyati murassamlashgan. �Eو fe’li miziyda solim fe’llar bilan bir xil. Qolganlari esa quyidagi tarzda tuslanadi: KO’PLIK IKKILIK BIRLIK SON

JINS SHAHS

MUZ و?O و?S! و?7ا

4S?و?8 و?"! و MUAN III

+"S?و?8 و MUZ

4"S?و !3"S?و

MUAN و?8II

!N?8و و? I Muzoriyda quyidagicha tuslanadi: KO’PLIK IKKILIK BIRLIK SON

JINS SHAHS

SY5 OY5 MUZ!ن 7Y5ن

4SY5 ن!SYT OYT MUAN III

7YT OYT MUZن

4SYT SYT!ن

4SYT MUAN II

OYG O?أ I Amrda quyidagicha tuslanadi: KO’PLIK IKKILIK BIRLIK SON

JINS SHAHS

MUZ� |S� !SYS�7YSا

4SYS� !SY"� |"� MUAN III

MUZ ف ?7ا

4S? !S?

O? MUAN II

|N� ف� I

'A!L�رس ا� ا�

=� +Pا Asbob ismlari

Ish – harakatni amalga oshirish vositasini anglatuvchi ismga ismi olat deyiladi.

100

KO’PLIK IKKILIK BIRLIK SON JINS

USZ!Y* ن�!LY* ل!LY* MUZ

LY* =,LY* MUAN,"!ن *zLYت

IKKINCHI VA UCHUNCHI HARFLARI ILLATLI HARF BO’LGAN FE’LLAR Ikkinchi va uchunchi harflari illatli bo’lgan fe’llarga lafif maqrun fe’llari deyiladi. Ular moziyda quyidagicha tuslanadi: KO’PLIK IKKILIK BIRLIK SON

JINS SHAHS

7A MUZي 7A !57Aوا

457A !T7A 7تA MUAN III

+"57A 857A MUZ

4"57A !3"57A

857A MUAN II

!N57A 857A I Lafifni muzoriyda tuslanishi: KO’PLIK IKKILIK BIRLIK SON

JINS SHAHS

MUZ 5<7ي 5<57!ن 5<7ون

T MUAN<7ي T<57!ن 5<457III

T MUZ<7ي T<7ون

457>T T<57!ن

457>T MUAN II

I أ7Aي G<7ي Amrda tuslanishi: KO’PLIK IKKILIK BIRLIK SON

JINS SHAHS

MUZ� 7>S� !57>S�S<7وا

457>S� !57>"� 7>"� MUAN III

MUZ ا7A ا7Aوا

457Aا !57Aا

MUAN ا7AيII

7>N� 7A� I

'>Z 2!دي�رس ا� ا�O�z� �5j* Sulosiy maziyd

Sulosiy mazidning o’ndan oshiqroq bobi bo’lib, asosan o’ntasidan keng foydalaniladi. Sulosiy mazidda sulosiy mujarrad boblaridan farqli ravshda har bir bobning o’ziga hos ma’nosi va mzsdarlari bor. Ular quyidagilar:

101

masdar bob

USLYT II

=,Z!Y* III

IV إ?L!ل

ULYT V

UZ!YT VI

VII اLYG!ل

VIII ا?"L!ل

IX ا?zLل

LY"Pلا! X

ZAMON VA MAKON ISMLARI Ish – harakatning bajarilish o’rni yoki paytini anglatgan so’zlarga ismi zamon va makon deyiladi. Bular bir paytni o’ziga ikki ma’noni anglatadi. Ular quyidagi tartibda yasaladi: Muzoriy qo’shimchasi ي harfi م bilan almashtiriladi, ohirgi harfga tanvin qo’yiladi. Ko’pincha muzoriyning o’rta o’zagi fatha yoki zamma bo’lsa, fathaga aylantiriladi. Kasra bo’lsa kasraligicha qoladi. KO’PLIK IKKILIK BIRLIK SON

JINS

UZ!Y* نzLY* ULY* MUZ

LY* =,LY* MUAN,"!ن *zLYت

'>Z OG!R�رس ا� ا�IKKINCHI BOB FE’LLARI ) USLYT ( II – bob fe’li I- bob fe’lining ikkinchi o’zak harfini ikkilantirish orqala\i hosil qilinadi. Agar moziy fe’li to’rt harfli bo’lsa, muzoriy qo’shimchasining harakati dammali bo’ladi. Bunga II, III, IV bob fe’llari kiradi.

+,Z– WT!آ +,L5 – أ.'ج WT!95 – ج'v5 II – bob fe’li quyidagi ma’nolargaega:

1. a) Ish – harakatni kuchaytifadi: m(C kesmoq m(C maydalamoq

b) Qayta – qayta ko’p bajarishni o’lmoq *!ت

102

ko’p o’lmoq *7ت2. O’timsiz fe’l o’timli fe’lga aylanadi, ya’ni lozim fe’li mutaaddiy fe’lga aylanadi.

xursand bo’lmoq ?'ح xursand qilmoq ?'ح

3. Ismni fe’lga aylantiradi. OK'Z arab Z arablashmoq'ب

4. I – bob fe’li ifodalagan ish - harakatni mavjud deb hisoblash ma’nosini bildiradi.

�ق^ rostgo’y bo’lmoq �ق^ ishonmoq

5. Bir joyga qarab yo’nalganini bildiradi. Ko’fa آ7?= Ko’fa shahriga ketmoq آ7ف

6. Biror shaklga kiritish ma’nosini bildiradi. 2G mis!س_2G mis bilan qoplamoq

7. Ibora talaffuz qilish ma’nosini bildiradi. .Alloh eng buyukdir” iborasini aytmoq“ آ1'

8. Ba’zi fe’llarning ma’nosini tshunish uchun lug’atga murojat qilinadi. q"ه uzmoq q"ه obro’sini to’kmoq

9. Fe’l bajaruvchisi fe’ldan tshunilgan narsaga o’xshab qolganini bildiradi.

yS>�7س اC chol egildi, qaddi kamon bo’ldi. I – bobdan boshqa barcha fe’llarning ismi zamon va makoni, iami olati, ismi tafzili ismi maful qolipida keladi.

103

UZ!? +Pا OYG UL? �2` UL? OJG '*رع ا!u* ض!*

ULY* ULY5� ULY5 +� ULY5� ULYS� ULY5 UL? م

ت ?zLY5 zLن � zLY5� zLYS�zLY5� zLY5 +ن *zLYن

ج ?L,7ا LY5,7ن �LYS,7ا �LY5,7ا �+ LY5,7ا �LY5,7ن *LY,7ن

آ'$*

=,LY* ULYT� ULYT +� ULYT� ULY"� ULYT 8,L? م

ت ?zLYT !",Lن �" zLYT� zLY�zLYT� zLYT +ن *LY,"!ن

ج ? 4,LY5 4,L� 4,LY5� 4,LYS�zLY* 4,LY5� 4,LY5 +ت

dGr*

Ws!t

ULYT� ULYT +� LYT�U UL? ULYT 8,L? م

+Pا *7LYل

zLYT�zLYT� +ن zLYT� zL? نzLYT !3",L? ت

ULY* 7ن,LYT� 7ا,LYT +� 7ا,LYT� 7ا,L? 7ن,LYT +",L? ج

آ'$*

م ? 4S,LYT� O,L? 4S,LYT 8,L�zLY* 4S,LYT� O,LYT +ن

!?zLYT ",Lن ? zLYT� zL�zLYT� zLYT +ن *LY,7ن ت

=,LY* 4,LYT� 4,LYT +� 4,LYT� 4,L? 4,LYT 4",L? ج

dGr*

WT!v*

م ?L,8 أ?UL?� UL �أ?UL �+ أ?UL �أ?LY* UL,"!ن

ج ? ULYG !N,L� ULYG� ULYN�zLY* ULYG� ULYG +ت

-

+,9"*

'>Z d�!R�رس ا� ا�UCHUNCHI BOB FE’LLARI ) =,Z!Y* ( III – bob fe’li I- bob fe’lining birinchi harfidan keyin “alif “ orttirish bilan yasaladi. III – bob fe’li quyidagi ma’nolarga ega: 1. III – bob fe’li asosan ikki shaxs yoki ikki tomon o’rtasidagio’zaro

munosabatlarni ifodalaydi. �1P o’zib ketmoq �K!P musobaqalashmoq 2. II – bob kabi bir ishni ko’p martta, qayta- qayta bajarilganini anglatadi.

o'`ا] ا |Z!I Alloh ajrini ko’p ziyoda qilsin 3. I – bob kabi ma’no anglatadi

104

'?!P–'YP safar qilmoq 4. I – bob fe’li anglatgan ish – harakatni biror kishiga nisbatan amalga oshirish

ma’nosini bildiradi 4). yaxshilandi 4P!. biror kishiga nisbatan yaxshi munosabatta bo’lmoq 5. Ayrim fe’llarning ma’nosini lug’at yordamida aniqlash mumkin

�LP baxtli bo’lmoq �Z!P yordam bermoq UZ!? +Pا OYG UL? �2` UL? OJG '*رع ا!u* ض!*

UZ!Y* UZ!Y5� UZ!Y5 +� UZ!Y5� YS�UZ! UZ!Y5 UZ!? م

ت ?!zZ!Y5 zZن � zZ!Y5� zZ!YS�zZ!Y5� zZ!Y5 +ن *zZ!Yن

�+ �Z!Y5,7ن *Z!Y,7ن Z!Y5,7ا

ج ?!Z,7ا Z!Y5,7ن �Z!YS,7ا �Z!Y5,7ا

آ'$*

=,Z!Y* UZ!YT� UZ!YT +� UZ!YT� UZ!Y"� UZ!YT 8,Z!? م

ت ?!zZ!YT !",Zن �" zZ!YT� zZ!Y�zZ!YT� zZ!YT +ن *Z!Y,"!ن

ج ?! 4,Z!Y5 4,Z� 4,Z!Y5� 4,Z!YS�zZ!Y* 4,Z!Y5� 4,Z!Y5 +ت

dGr*

Ws!t

UZ!YT� UZ!YT +� UZ!YT� UZ!? UZ!YT 8,Z!? م

+Pا *7LYل

ت ?!zZ!YT !3",Zن ?!zZ!YT� zZ!YT� zZ!YT� zZن

UZ!Y* 7ن,Z!YT� +� Z!YT,7ا

ا?!Z!YT� 7,Z,7ا ج ?!Z!YT +",Z,7ن

آ'$*

م ?! 4S,Z!YT� O,Z!? 4S,Z!YT 8,Z�zZ!Y* 4S,Z!YT� O,Z!YT +ن

ت ?!zZ!YT !",Zن ?! zZ!YT� zZ�zZ!YT� zZ!YT +ن *Z!Y,7ن

=,Z!Y* 4,Z!YT� 4,Z!YT +� 4,Z!YT� 4,Z!? 4,Z!YT 4",Z!? ج

dGr*

WT!v*

UZأ?! �?!UZ �أ?!UZ �+ أ?!UZ �أ?!Z!Y* UZ,"!ن 8,Z!? م

ج ?! UZ!YG !N,Z� UZ!YG� UZ!YN�zZ!Y* UZ!YG� UZ!YG +ت

-

+,9"*

105

mK'ا�رس ا� ا�TO’RTINCHI BOB FE’LLARI ) ا?L!ل ( IV bob fe’li I – bob fe’lining oldiga أ fathali hamza qo’yib, birinchi o’zak harfini sukunlash orqali yasaladi. IV – bob fe’li quyidagi ma’nolarni anglatadi: 1. I – bob o’timsiz fe’lini o’timliga aylantiradi

chiqmoq .'ج chiqarmoq أ.'ج2. a) O’timli fe’l o’ta o’timli fe’lga aylanadi. Bunda fe’ldan kegin ikkita maful bih ke’ladi.

WL� o’ynamoq WL�أ o’ynatmoq b) Agar I – bobdagi fe’ldan so’ng ikkita maf’ul bih kelgan bo’lsa, IV – bobda fe’ldanso’ng ushta maful ke’ladi. !3�!Z 732دا* +,Z Mahmudni olim deb bildi !3�!Z ا *732دا�5'? +,Zأ Faridga Mahmudni olim deb tushuntirdi 3. Geografik nom tomonga yo’l olish ma’nosini bildiradi.

'V* Misr 'V*أ Misrga bormoq 4. Ma’no lig’at orqali aniqlanadi

+)C qisimga bo’lmoq +)Cأ qasam ichmoq 5. Ega bo’lish ma’nosini anglatadi

Zayd go’shdor bo’ldi ز5� ا�2+ UZ!? +Pا OYG UL? �2` UL? OJG '*رع ا!u* ض!*

ULY* ULY5� ULY5 +� ULY5� YS�UL ULY5 UL?م أ

ت أ?zLY5 zLن � zLY5� zLYS�zLY5� zLY5 +ن *zLYن

ج أ?L,7ا LY5,7ن �LYS,7ا �LY5,7ا �+ LY5,7ا �LY5,7ن *LY,7ن

آ'$*

=,LY* ULYT� ULYT +� ULYT� ULY"� ULYT 8,L?م أ

ت ا?zLYT !",Lن �" zLYT� zLY�zLYT� zLYT +ن *LY,"!ن

ج أ? 4,LY5 4,L� 4,LY5� 4,LYS�zLY* 4,LY5� 4,LY5 +ت

dGr*

Ws!t

ULYT� ULYT +� ULYT� UL?أ ULYT 8,L?م أ $* آ'

v* Tا

106

+Pا *7LYل

ت أ?zLYT !3",Lن أ?zLYT� zLYT� zLYT� zLن

ULY* 7ن,LYT� 7ا,LYT +� 7ا,LYT� 7ا,L?7ن أ,LYT +",L?ج أ

O�zLY* 4S,LYT� ,LYT +ن 4S,LYT� O,L?4 أS,LYT 8,L?م أ

ت أ?zLYT !",Lن أ? zLYT� zL�zLYT� zLYT +ن *LY,7ن

=,LY* 4,LYT� 4,LYT +� 4,LYT� 4,L?4 أ,LYT 4",L?ج أ

dGr*

م أ?L,8 أ?UL?� UL �أ?UL �+ أ?UL �أ?LY* UL,"!ن

ج أ? ULYG !N,L� ULYG� ULYN�zLY* ULYG� ULYG +ت

-

+,9"*

'>Z _*!v�رس ا� ا�BESHINCHI BOB FE’LLARI ) ULYT ( V – bob fe’li II – bob fe’lining oldiga ت qo’shimchasini qo’shishorqali yasaladi. V – bob fe’li quyidagi ma’nolarni anglatadi: 1. II – bob ifodalagan ma’noni o’zlik – majhul ma’noda ifodalaydi

+,Z o’rgatmoq +,LT o’rganmoq 2. I – bob fe’li ma’nosini o’zida mujassamlashtirishga urunish ma’nosini ifodalaydi

U3` chiroyli bo’lmoq U3fT pardoz qilmoq 3. Iborani talaffuz qilish ma’nosini bildiradi �-� إ�l إ� ا] *32� ر7Pل ا] J>T iborasini talaffuz qilmoq

4. Faqat lug’at orqali ma’no bilib olinadi vT tugatmoq ( bilim yurtini)'ج5. Fe’ldan tushunilgan holatdan o’zini saqlash ma’nosini ifodalaydi.

+��T gunohdan saqlanmoq 6. Bir holatdan boshqaholatga tushib qolishni ifodalaydi

+5�T be’va bo’lib qolmoq 7. Ismdan fe’l yasaladi

yostiq وP!دة

107

� ا�"'ابP7T o’ziga tuproqni yostiq qilmoq UZ!? +Pا OYG UL? �2` UL? OJG '*رع ا!u* ض!*

ULY"* ULY"5� ULY"5 +� 5�"ULY ULY"S� ULY"5 ULYT م

5�"zLY�zLY"5� zLY"5 +ن *"zLYن zLY"S� نzLY"5 zLYT ت

ن�LY"* 7,LY"5,7ن ج LYT,7ا LY"5,7ن �LY"S,7ا �LY"5,7ا �+ LY"5,7ا

آ'$*

=,LY"* ULY"T� ULY"T +� ULY"T� ULY""� ULY"T 8,LYT م

ت zLY"T !",LYTن �"" zLY"T� zLY�zLY"T� zLY"T +ن *"LY,"!ن

ج 4,LY"5 4,LYT� 4,LY"5� 4,LY"S�zLY"* 4,LY"5� 4,LY"5 +ت

dGr*

Ws!t

ULY"T� LY"T +�U ULY"T� ULYT ULY"T 8,LYT م

+Pا *7LYل

ت zLY"T !3",LYTن zLY"T� zLY"T� zLY"T� zLYTن

ULY"* 7ن,LY"T� 7ا,LY"T +� 7ا,LY"T� 7ا,LYT 7ن,LY"T +",LYT ج

آ'$*

م 4S,LY"T� O,LYT 4S,LY"T 8,LYT�zLY"* 4S,LY"T� O,LY"T +ن

+ zLY"T� �zLY"Tن *"LY,7ن zLY"T� zLYT نzLY"T !",LYT ت

=,LY"* 4,LY"T� 4,LY"T +� 4,LY"T� 4,LYT 4,LY"T 4",LYT ج

dGr*

WT!v*

م LYT,8 أULYT� ULYT �أULYT �+ أULYT �أLY"* ULYT,"!ن

ج ULY"G !N,LYT� ULY"G� ULY"N�zLY"* ULY"G� ULY"G +ت

-

+,9"*

Z<'ا��رس ا�(!دسOLTINCHI BOB FE’LLARI ) UZ!YT( VI – bob fe’li III – bob fe’lining oldiga ت qo’shimchasini qo’shish orqali yasaladi. VI – bob fe’li quyidagi ma’nolarga ega:

108

1. Ish harakatning ko’pchilik toponidan bajarilganini ifodalaydi. �Z!^ ko’tarilmoq �Z!VT kopchilik bo’lib ko’tarilmoq 2. Ish – harakatning bajarilish jarayonida uni tadrijiy suratda ko’payib borishi yoki kamayinishini ifodalaydi

ko’paymoq آ-''�!9T asta – sekin ko’paymoq 3. O’zini biror holatga solib ko’rsatish, mubolag’alik qilish ma’nosini anglatadi

UJ` johil bo’lmoq Uه!fT o’zini bilmaganga olmoq UZ!? +Pا OYG UL? �2` UL? OJG '*رع ا!u* ض!*

*"UZ!Y � 5"UZ!Y 5 +�"UZ!Y � 5"UZ!Y UZ!YS� UZ!Y"5 UZ!YT م

zZ!Yن"* zZ!Yن"5 � 5 +�"zZ!Y � 5"zZ!Y

S�"zZ!Y ت zZ!Y"5 zZ!YTن

Z!Y,7ن"* Z!Y,7ن"5 � Z!Y,7ا"�+ 5 � Z!Y,7ا"5

S�"7ا,Z!Y ج Z!YT,7ا Z!Y"5,7ن

آ'$*

*"=,Z!Y � T"UZ!Y T +�"UZ!Y � T"UZ!Y "�"UZ!Y UZ!Y"T 8,Z!YT م

Z!Y,"!ن"* � T"نzZ!Y T +�"zZ!Y � T"zZ!Y

"�"zZ!Y ت zZ!Y"T !",Z!YTن

zZ!Yت"* � 5"4,Z!Y 5 +�"4,Z!Y � 5",Z!Y4 S�"4,Z!Y 4,Z!Y"5 4,Z!YT ج

dGr*

Ws!t

� T"UZ!Y T +�"UZ!Y � T"UZ!Y TUZ!Y UZ!Y"T 8,Z!YT م

zZ!Yن"T � ا7LY* +Pل +�T"zZ!Y � T"zZ!Y

TzZ!Y ت zZ!Y"T !3",Z!YTن

*"UZ!Y � T"7ن,Z!Y T +�"7ا,Z!Y � T"7ا,Z!Y

T7ا,Z!Y ج Z!Y"T +",Z!YT,7ن

آ'$*

WT!v*

109

zZ!Yن"* � T"4S,Z!Y T +�"O,Z!Y � T"4S,Z!Y

TO,Z!Y 4S,Z!Y"T 8,Z!YT م

Z!Y,7ن"* � T"نzZ!Y

T +�"zZ!Y � T"zZ!Y

TzZ!Y ت zZ!Y"T !",Z!YTن

*"=,Z!Y � T"4,Z!Y T +�"4,Z!Y � T"4,Z!Y T4,Z!Y 4,Z!Y"T 4",Z!YT ج

dGr*

Z!Y,"!ن"* TUZ!Yأ � TUZ!Y�+ أ TZ!YUأ � �TUZ!Y UZ!YT8 أ,Z!YT م

zZ!Yت"* � G"UZ!Y G +�"UZ!Y � G"UZ!Y N�"UZ!Y UZ!Y"G !N,Z!YT ج

-

+,9"*

'>Z mK!)�رس ا� ا�YETTINCHI BOB FE’LLARI ) اLYG!ل( VII – bob fe’llari I – bob fe’llarining oldiga ان qo’shimchasini qo’yish orqali hosil qilinadi. VII – bob fe’li quyidagi ma’nolarga ega: 1. O’zlik – majhul ( noaniqlik ) ma’nosini bildiradi

+)C bo’lmoq +)-Gا bo’linmoq 2. Gohida VII – bob IV – bob fe’li bildirgan ma’noga nisbatan ham o’zlik – majhul ma’nosini bildiradi

�Zأز bezovta qilmoq �ZjGا bezotalanmoq 3. VII – bob I – bob anglatgan ma’noni ifodalaydi, lekin ular orasida biroz farq bo’ladi

yolg’iz bo’lmoq ?'د yolg’iz qolmoq اYG'د Eslatma: VII – bob fe’llarining ma’nosi noaniqlik ma’nosini bildirganligi tufayli, uni ismi mafuli ishlatilmaydi, lekin o’rin va payt ma’nolaridaishlatilishi mumkin.

110


*NULY 5�NULY 5 +�NULY 5�NULY S�NULY ULYN5 ULYGم ا

*NنzLY 5�NنzLY 5 +�NzLY 5�NzLY S�NzLY ت اzLYN5 zLYGن

*N7ن,LY 5�N7ن,LY 5 +�N7,LYا 5�N7ا,LY S�N7ا,LY ج اLYG,7ا LYN5,7ن

آ'$*

*N=,LY T�NULY T +�NULY T�NULY "�NULY ULYNT 8,LYGم ا

*Nن!",LY T�NنzLY T +�NzLY T�NzLY "�NzLY ت اzLYNT !",LYGن

*NتzLY 5�N4,LY 5 +�N4,LY 5�N4,LY S�N4,LY 4,LYN5 4,LYGج ا

dGr*

Ws!t

T�NULY T +�NULY T�NYUL GاULY ULYNT 8,LYGم ا

+Pا *7LYل

T�NنzLY +�TNzLY T�NzLY GاzLY ت اzLYNT !3",LYGن

*NULY T�N7ن,LY T +�N7ا,LY T�N7ا,LY G7اا,LY ج اLYNT +",LYG,7ن

آ'$*

*NنzLY T�N4S,LY T +�NO,LY T�N4S,LY GاO,LY 4S,LYNT 8,LYGم ا

*N7ن,LY T�NنzLY T +�NzLY T�NzLY GاzLY ت اzLYNT !",LYGن

*N=,LY T�N4,LY T +�N4,LY T�N4,LY G4ا,LY 4,LYNT 4",LYGج ا

dGr*

WT!v*

*Nن!",LY �GULYأ GULY�+ أ �GULYأ �GULY ULYG8 أ,LYGم ا

*NتzLY G�NULY G +�NULY G�NULY N�NULY ULYNG !N,LYGج ا

-

+,9"*

Z 4*!R�رس ا�<'ا� SAKKIZINCHI BOB FE’LLARI ) ا?"L!ل ( VIII – bob fe’li I – bob fe’lining oldiga ا kasrali vaslali hamza qo’yish, birinchi harfni sukunlab, birinchi harfdan keyin ت qo’shimchasini qo’yish bilan yasaladi. VIII – bob feli quyidagi ma’nolarni anglatadi: 1. I – bobdagi o’timli fe’l VIII – bobga otgach o’tisiz fe’lga aylanadi,

ya’nomutaaddiy fe’l lozim fe’lga aylanadi. m?ر ko’tarmoq mYTار ko’tarilmoq

111

2. I – bobdagi ish harakatni o’zi uchun, o’zinig maqsadi yoki manfaati uchun bajarish ma’nosini bildiradi

+)C bo’lmoq +)"Cا o’zi uchun bo’lmoq, bo’lib olmoq 3. Ba’zan VIII – bob fe’li I yoki VI – bob fe’li ifodalagan ma’noni bildirishi

mmkin +^!vT =+V".ا o’zaro janjallashmoq

4. Ma’no lug’at yordamida aniqlanadi X mahrum qilmoq'م hurmat qilmoq اX"'م5. Ismdan fe’l yasaladi

j1. non j1".ا non qilmoq UZ!? +Pا OYG UL? �2` UL? OJG '*رع ا!u* ض!*

UL"Y* UL"Y5� UL"Y5 +� UL"Y5� UL"YS� UL"Y5 UL"?م ا

ت ا?"zL"Y5 zLن � zL"Y5� zL"YS�zL"Y5� zL"Y5 +ن *zL"Yن

?"L,7اا L"Y5,7ن �L"YS,7ا �L"Y5,7ا �+ L"Y5,7ا �L"Y5,7ن *L"Y,7ن ج

آ'$*

=,L"Y* UL"YT� UL"YT +� UL"YT� UL"Y"� UL"YT 8,L"?م ا

ت ا?"zL"YT !",Lن �" zL"YT� zL"Y�zL"YT� zL"YT +ن *L"Y,"!ن

ج ا?" 4,L"Y5 4,L� 4,L"Y5� 4,L"YS�zL"Y* 4,L"Y5� 4,L"Y5 +تdGr*

Ws!t

UL"YT� UL"YT +� UL"YT� UL"?ا UL"YT 8,L"?م ا

+Pا *7LYل

ت ا?"zL"YT !3",Lن ا?" zL"YT� zL�zL"YT� zL"YT +ن

UL"Y* 7ن,L"YT� 7ا,L"YT +� 7ا,L"YT� 7ا,L"?7ن ا,L"YT +",L"?ج ا

آ'$*

م ا?"4S,L"YT 8,L ا?" 4S,L"YT� O,L�zL"Y* 4S,L"YT� O,L"YT +ن

zLنYT" ا?" zL"YT� zL�zL"YT� zL"YT +ن *L"Y,7ن !",L"?ت ا

=,L"Y* 4,L"YT� 4,L"YT +� 4,L"YT� 4,L"?4 ا,L"YT 4",L"?ج ا

dGr*

*WT!v

م ا?"L,8 أ?"UL"?� UL �أ?"UL �+ أ?"UL �أ?"L"Y* UL,"!ن

ج ا?" UL"YG !N,L� UL"YG� UL"YN�zL"Y* UL"YG� UL"YG +ت

-

+,9"*

mP!"�رس ا� ا�

112

TO’QQIZINCHI BOB FE’LLARI ) لzL?ا ( IX – bob fe’li I – bob fe’lining oldiga ا kasrali hamza qo’yish, birinchi harfini sukunlash, oxirgi o’zak harfini ikkilantirish orqali yasaladi. IX – bob fe’li rang yoki jismoniy holatda bo’lish ma’nosini bildiradi 'uXأ yashil 'uXا yashil rangga kirmoq 'Y^أ sariq 'Y^ا sarg’aymoq ا7Zج qiyshiq أ7Zج qiyshaymoq �SKأ oq �SKا oqarmoq

ون<'Lا��رس ا� O’NINCHI BOB FE’LLARI X – bob fe’li I – bob fe’lining oldiga 8Pا qo’shimchasini qo’shish hamda birinchi o’zak harfini sukunlash orqali yasaladi. X – bob fe’llari quyidagi ma’nolarga ega: 1. Mutaaddiy fe’lni lozim fe’lga aylantiradi.

g-5أ uyg’otmoq Pاg-S" uyg’onmoq


ULY* ULY5� ULY5 +� ULY5� ULYS� ULY5 اUL? م

Y*نzL ?zLا zLY5ن � zLY5� zLYS�zLY5� zLY5 +ن ت

?L,7اا LY5,7ن �LYS,7ا �LY5,7ا �+ LY5,7ا �LY5,7ن *LY,7ن ج

آ'$*

=,LY* ULYT� ULYT +� ULYT� ULY"� ULYT 8ا,L? م

?L,"!ا zLYTن �" zLYT� zLY�zLYT� zLYT +ن *LY,"!ن ت

zLY* ,LY5�,4ت ,LY5 +�,4 ,LY5�,4 ,LYS�,4 ,LY5,4 L?,4,ا ج

dGr*

Ws!t

ULYT� ULYT +� ULYT� اUL? ULYT ا,L?,8 م

+Pا *7LYل

?zLا � zLYT�zLYT� zLYT +ن "L?,!3,ا zLYTن ت

ULY* 7ن,LYT� 7ا,LYT +� 7ا,LYT� 7اا,L? "+,?L,ا LYT,7ن ج

آ'$*

?O,Lا � 4S,LYT�zLY* 4S,LYT� O,LYT +ن T4S,LY L?,8,ا م

?zLا � zLYT�zLYT� zLYT +ن *LY,7ن "!,?L,ا zLYTن ت

=,LY* ,LYT�,4 ,LYT +�,4 ,LYT�,4 ,L?,4 ,LYT,4 4",L? ج

dGr*

WT!v*

م ?L,8 أ?UL?� UL �أ?UL �+ أ?UL �أ?LY* UL,"!ن

ج ? ULYG !N,L� ULYG� ULYN�zLY* ULYG� ULYG +ت

-

+,9"*

113

2. I – bob anglatgan ish harakatni iltimos qilish, talab etish yoki o’ziga jalb qilish ma’nolari

+,Z bilmoq +,L"Pا so’rab bilmoq �(G gapirmoq �(N"Pا gapirib berishni talab qilmoq +aZ ulug’ bo’lmoq +aL"Pا buyuk deb bilmoq 3. Ayrim ismlarda ism bildirgan ma’noga aylanish mazmunini ifodalaydi

'fX tosh 'f2"Pا toshga aylanmoq ')G burgut ')N"Pا burgutga aylanmoq 4. Ism ifodalagan mansabga ta’yinlash ma’nosini anglatadi

vazir وز5' vazir etib tayinlanmoq اP"7زر OYG UL? �2` UL? OJG '*رع ا!u* ض!*

LY")5�U ULY")5 +� ULY"SP� ULY")S� ULY")5 ULY"Pم ا

ت اzLY")5 zLY"Pن � zLY")5� zLY")S�zLY")5� zLY")5 +ن

�+ �LY")5,7ن LY")5,7ا

ج اLY"P,7ا LY")5,7ن �LY")S,7ا �LY")5,7ا

آ'$*

ULY")T� ULY")T +� ULY")T� ULY")"� ULY")T 8,LY"Pم ا

ت اzLY")T !",LY"Pن �"(" zLY")T� zLY�zLY")T� zLY")T +ن

4,LY")5� 4,LY")5 +� 4,LY")5� 4,LY")S� 4,LY")5 4,LY"Pج ا

dGr*

Ws!t

ULY")T� ULY")T +� ULY")T� ULY"Pا ULY")T 8,LY"Pم ا

ت اzLY")T !3",LY"Pن اzLY")T� zLY")T� zLY")T� zLY"Pن

�+ �LY")T,7ن LY")T,7ا

ج اLY")T +",LY"P,7ن اLY"P,7ا �LY")T,7ا

آ'$*

4S,LY")T� O,LY")T +� 4S,LY")T� O,LY"P4 اS,LY")T 8,LY"Pم ا

ت اzLY")T !",LY"Pن ا zLY")T� zLY"P�zLY")T� zLY")T +ن

4,LY")T� 4,LY")T +� 4,LY")T� 4,LY"P4 ا,LY")T 4",LY"Pج ا

dGr*

WT!v*

ULY"Pأ �أ +�ULY"P ULY"Pأ� ULY"P� ULY"P8 أ,LY"Pم ا - "* آ,+

114

ULY")G� ULY")G +� ULY")G� ULY")N� ULY")G !N,LY"Pج ا

YANGI SO’ZLAR

اJKرس اGول

Daftar آ'اس

chizg’ich '()*

pero =>5ر

qog’oz ورق

bu ه$ا

qayerda ا45؟

nima? !*؟

ol $.

ber ه!ت

115

OG!R�رس ا� ا�

sinf UV?

o’qtuvchining sto’li +,L3�ا W"9*

siyoh '1X

o’chirg’ich 23!ة*

ruchka =9P!*

stul OP'آ

bu yerda !Nه

da O?

o’qiyapti 5-'أ

o’qovchi $S3,T

yozyapti W"95

d�!R�رس ا� ا�

116

penal =3,-*

chiroq 1!حV*

go’girt 85'1آ

xona Xة'f

bo’r 'SA!1T

ga (da) O,Z

kim? 4؟*

o’qi أ'Cا

kir U.اد

tushun +J?ا

o’tir �LCا

deraza 1!كA


117

uy 8SK

hovli دار

tokcha رف

bola � و�

ovqat yS1E

choy ي!A

qahva 7ةJC

shakar '9P

yeyapti U�5آ

ichyapti 5<'ب

ey! !5

bilan ـK

_*!v� رس� ا�

118

bu yerda !Nه

zol =رده

go’sht +2�

non j1.

kel ل!LT

yodla gYXا

eshik ب!K

uhlayapti م!N5

tish cho’tka 7ك)*

joynamoz ,V*O


yuguryapti 5'آ�

tovuq =`!`د

119

buzoq UfZ

men !Gا

sen 8Gا

u 7ه

qachon? O"*

dan 4*

qichqiryapti FSV5

toychoq 'J*

mK!)�رس ا� ا�

suzyapti F1)5

koptok آ'ة

mi? Uه

baliq Pq3

120

suv ء!*

sut 41�

keyin �LK

oldin U1C

turyapti 5-7م

qarayapti 'aN5

o’ynayapti ,5WL

ha +LG

4*!R�رس ا� ا�

Mahmudning qalami 732د* +,C

uning lـ

sening qـ

mening Oـ

121

yaxshi ko’radi W25

itoat qiladi mS(5

ona أم

ota أب

ako(uka) أخ

opa(singil) 8.أ

mP!"�رس ا� ا�

o’rmon ب!t

bog’ =NSN`

ga O�ا

sichqon ?ر�

mushuk 'ه

bor (mavud) �`75

122

ochdi F"?

mindi Wرآ

ketdi Wذه

eshak ن!VX

A!L�رس ا�'ا�

tovoq �1E

tuz F,*

tepa 7ق?

past 82T

jim trish 79تP

nega? +�

kulyapti q2u5

yeg’layapti O915

123

arava Wآ'*

vilka =7آA

qoshiq =-L,*

tuzdon =2,3*

'>Z 2!دي�رس ا� ا�

qaychi �-*

chanqamoq �(Z

kesmoq m(C

ko’p 'SRآ

qadah ح�C

kam US,C

boy ONt

kamba g’al 'S-?

124

erkak kishi U`ر

anavi q�ذ

oldida أ*!م

orqasida وراء

'>Z OG!R�رس ا� ا�

kitoblar W"آ

qalamlar مzCا

o’qiyaptilar 5-'ؤون

chizg’ichlar 'E!)*

daftarlar _5آ'ار

doskalar 7اح�أ

darslar دروس

o’quvchilar zTة$*

125

eshiklar 7ابKأ

biz 42G

sizlar +"Gأ

ular +ه

o’qinglar ؤوا'Cا

joynamozlar ت!S,V*

'>Z d�!R�رس ا� ا�

bobo �`

bobolar اد� أ`

buvi ة�`

buvilar ات�`

soatlar ت!Z!P

qog’ozlar أوراق

126

maktablar ارس�*

sinflar 7لV?

derazalar qSK!1A

akalar ( ukalar ) ا.7ة

opalar ( singillar ) أ.7ات

o’g’illar ء!NKأ

qizlar ت!NK

bolalar أو�د

otalar ء!K

onalar ت!J*أ

anavilar ء�rه

ularning +Jـ

sizlarning +9ـ

127

bizning !Nـ

shahar ة�,K

ey! !J5أ

mK'ا�رس ا�Z<' ا�

piyolalar 4S`!N?

puchoqlar 4S9!آP

qoshiqlar �Zz*

kuchuklar بzآ

ham !u5أ

yurmoq O>*

qo’ymoq mIو

uchlamoq ي'K

ke’lmoq ءOf*

128

o’rganmoq +,LT

'>Z _*!v�رس ا� ا�

stullar OPآ'ا

o’qituvchilar 73ن,L*

sotib olmoq اء'"Aا

sotmoq mSK

hozir ا¾ن

faqat n-?

ko’rmoq =5رؤ

chiroqlar FSK!V*

do’st ^WX!

birga m*

so’ng +�

129

'>Z (!دس�رس ا� ا�

oshpaz 1!خE

oshxona y1(*

qaramoq ت!Y"�ا

hurmat qilmoq ام'"Xا

so’z 7لC

pishirmoq y1E

ishchi دم!.

ishchi ayol =*د!.

bozor 7قP

eshitmoq 3!عP

doim !3sدا

o’ng 4S35

130

chap 3!لA

siyohlar 'K!2*

'>Z mK!)�رس ا� ا�

bolta س�?

arra ر!>N*

bolg’a *"=C'

supurgi =)N9*

tirishqoq J"f*�

dagasa نz)آ

katta 'S1آ

kichkina 'S~^

uzun U57E

qisqa 'SVC

131

yangi �5�`

eski +5�C

o’tkir د!X

o’tmas م!Jآ

supurmoq _Nآ

'>Z 4*!R�رس ا� ا�

quluf UYC

sandiq وق�N^

bigiz ز'v*

kalit "Y*ح!

kalitlar FST!Y*

sanbiqlar �5د!N^

bigizlar رز!v*

132

baland mS?ر

pas mSIو

keng mPوا

tor �SI

itoatli mS(*

itoatsiz ص!Z

odobli دبr*

odobsiz دبr* 'St

chiroyli US3`

hunuk FS1C

quluflamoq YCلا!

arralamoq '>G

o’tin W>.

133

uni lـ

seni qـ

meni ONـ

'>Z mP!"�رس ا� ا�

narvon +,P

soyabon =,a*

ko’cha رع!A

yurmoq ور'*

vohli آ'ا!K

kechikib ا'.�"*

ochiq 7ح"Y*

quluflangan U1-*

bugun 7مS�ا

134

bugun kechasi =,S,�ا

suyukli 712ب*

yoqimsiz 3-7ت*

yaxshi `ا�S

tushmoq 7ط-P

ا��رس ا�L<'ون

qovun 3!مA

tarvuz yS(K

uzum WNZ

juda ا�`

ratl (og’irlik o’lchovi) UEر

shirin $5$�

nordon '*

135

jonim bilan ح!STار U9K

juda hursandlik bilan ور'P U9K

olma ح!YT

mandarin ل!YT'K

limo’n 73نS�

uchun ـ�

Foydalanilgan adabiyotlar

1. A. Hikmatov “Arab tili sarf qo’llanmasi ( Marfalogiya )” Toshkent 2007. 2. B. Z. Xolidov “Uchebnik arabskogo yazika” Toshkent “O’qituvchi” 1981. 3. N. I. Ibrohimov “Arab tili gramatikasi” 1 – jild Toshkent “O’zbekiston milliy

ensiklopediyasi” Davlat ilmiy nashriyoti 1997 4. N. I. Ibrohimov “Arab tili gramatikasi” 2 – jild Toshkent “O’zbekiston

milliy ensiklopediyasi” Davlat ilmiy nashriyoti 5. M. Hasanov “Arab tili darsligi” Toshkent “Movarounnahr” 2004 6. O. Nosirov va boshqalar. “An-na’im. Arabcha-o’zbekcha lug’at” Toshkent

2003 7. Muhammad Nasriddin Bodariy “Mukammal sarf darsligi”

“Movarounnahr” Tishkent 2004 8. Rahmatulloh Rasuljon o’g’li “Janohut-tolib” “Movarounnahr” Toshkent

2004 9. A. Hikmatov “Nahv darsligi” “Movarounnahr” Toshkent 2006 10. A. Hikmatov “Arab tili gramatikasidan saboqlar” “Movarounnahr”

Toshkent 2002

136

Mundarija

Kirish…………………………………………………………………....4 Birinchi dars……………………………………………………………5 Ikkinchi dars……………………………………………………………8 Uchunchi dars………………………………………………………..11 To’rtinchi dars………………………………………………………...15 Beshinchi dars………………………………………………………..18 Oltinchi dars…………………………………………………………..22 Yettinchi dars…………………………………………………………26 Sakkizinchi dars……………………………………………………...30 To’qqizinchi dars……………………………………………………..33 O’ninchi dars………………………………………………………….37 O’n birinchi dars……………………………………………………...40 O’n ikkinchi dars……………………………………………………..43 O’n uchunchi dars…………………………………………………...46 O’n to’rtinchi dars……………………………………………………49 O’n beshinchi dars…………………………………………………..53 O’n oltinchi dars……………………………………………………..56 O’n yettinchi dars……………………………………………………59 O’n sakkizinchi dars………………………………………………...62 O’n to’qqizinchi dars………………………………………………...65 Yigirmanchi dars…………………………………………………….68

So’z turkumlari………………………………………………..71 Aniq va noaniq ismlar……………………………………………….71 Fe’l…………………………………………………………………….72 Gap……………………………………………………………………73 O’timli va o’timsiz fe’llar……………………………………………..73 E’rob turlari……………………………………………………………74 Ism...…………………………………………………………………..75

137

Mabniylar...…………………………………………………………...75 Harf……………………………………………………………………76 Muzakkar va muannas jinslar………………………………………76 Kishilik olmoshlari……………………………………………………77 Ikkilik son……………………………………………………………..77 Izofa…………………………………………………………………..78 Qo’shimcha…………………………………………………………..79 Brikma olmosh……………………………………………………….79 Jar harflari bilan kelgan birikma olmosh…………………………..80 Kichraytirma ismlar…………………………………………….…….81 Nido – Munodo……………………………………………………….81 So’roq gaplar…………………………………………………………82 Ko’rsatish olmoshlari………………………………………………...83 Ko’plik…………………………………………………………………83 Tuslanmaydigan ismlar……………………………………………..84 Masdar………………………………………………………………..85 Fe’liy jumla……………………………………………………………86 Sifat……………………………………………………………………87 Tarkib (ismiy jumla)………………………………………………….87 Tarkib(fe’liy jumla)……………………………………………………88 Tamyiz………………………………………………………………...88

Vazn…………………………………………………………….89 O’tgan zamon fe’li…………………………………………………..89 Hozirgi-kelasi zamon fe’li…………………………………………..90 Mujarrad va mazid………………………………………………….91 Buyruq fe’li…………………………………………………………..91 Sulosiy mujarrad……………………………………………………92 Fe’l qisimlari…………………………………………………………93 Hamzali fe’llar……………………………………………………….94 Amr fe’lining inkori………………………………………………….96 Birinchi harfi illatli fe’llar……………………………………………97 O’tgan zamon bo’lishsiz fe’li………………………………………98 Ikkinchi harfi illatli fe’llar……………………………………………98 Hozirgi-kelasizamon bo’lishsiz fe’li………………………………100 Ohirgi harfi illatli fe’llar…………………………………………….100 Ismi foil……………………………………………………………...103 Ikkilangan fe’llar……………………………………………………103 Ismi maful…………………………………………………………..104 Birinchi va uchunchi harfi illatli fe’llar…………………………….105

138

Asbob ismlari……………………………………………………….106 Ikkinchi va uchunchi harflari illatli bo’lgan fe’llar………………..106 Sulosiy mazid………………………………………………………107 Zamon va makon ismlari………………………………………….108 II – bob fe’llari………………………………………………………108 III – bob fe’llari……………………………………………………..112 IV – bob fe’llari…………………………………………………….114 V – bob fe’llari……………………………………………………..116 VI – bob fe’llari…………………………………………………….118 VII – bob fe’llari…………………………………………………..120 VIII – bob fe’llari………………………………………………….122 IX – bob fe’llari…………………………………………………...123 X – bob fe’llari……………………………………………………125 Yangi so’zlar……………………………………………………..127 Foydalanilgan adabiyotlar………………………………………148 Mundarija…………………………………………………………149

www.islom.uz

rahmatullayeva ra’no mashq savollarga javob bering. 1. mo’rob va mabniy so’zlarning nima farqi...

Documents