ralin 2 - · pdf filesa pangunguna ng sangay ng pamahalaan, ... sariling paraan ng pagsulat...

Ang modyul na ito ay para sa eksklusibong gamit ng mga mag-aaral ng Mataas na Paaralan ng Kolehiyo ng Miriam.

Pahina 1 ng 16

RALIN 2 Ang Pag-unlad ng Wika at Panitikang Filipino

Magsimula Tayo

Panuto: Pakinggan o subukang awitin ang awiting ito na kinatha ni Florante.

Ako’y Isang Pinoy

Ako’y isang Pinoy, sa puso’t diwa, Pinoy na isinilang sa ating bansa.

Ako’y hindi sanay sa wika ng mga banyaga. Ako’y Pinoy na mayroong sariling wika.

Wikang pambansa ang tangi kong salita. Bayan kong sinilangan

Hangad kong lagi ang kalayaan.

Si Gat Jose Rizal noo’y nagwika. Siya ay nagpangaral sa ating bansa:

Ang hindi marunong magmahal sa sariling wika Ay higit pa ang amoy sa mabahong isda.

Ano ang ibig sabihin ng awiting ito? Ano ang iyong naramdaman matapos

pakinggan o kantahin ang awit? Isulat ang iyong sa kahon sa ibaba.

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

_____


Pahina 2 ng 16

Maghanda Tayo

Panuto: Isulat sa patlang ang hinihingi ng bawat bilang. Gagawin ito sa loob lamang ng

3 minuto.

Malaki ang naitutulong nito sa ating pakikipag-ugnayang sosyal at pagkilala sa

ating lahing pinagmulan. Ang (1) ___________ ay midyum na ginagamit natin sa

komunikasyon at pakikipagtalastasan upang magkaunawaan. Nakikilala naman natin sa

(2) _______________ ang ating uri ng pamumuhay, tradisyon, at kultura. Binubuo ito ng

(3) _____________ at pasulat na anyo. Batay sa ating kasaysayan, noong panahon ng

(4) _______________ kauna-unahang nailimbag sa Pilipinas ang mga diksyunaryo at

gramatika subalit nasa ibang wikain. Samantala sa panahon ng Amerikano, ating

natutuhan naman ang paggamit ng wikang (5)________________. Habang ang panahon

ng __________________ ay tinaguriang ginintuang panahon ng pantikang Tagalog.

Isinusog ni (6)__________________ na magkaroon tayo ng sariling wika kaya siya

kinilalang “Ama ng Pambansang Wika.” Nakasaad sa Konstitusyon ng Pilipinas 1987,

Arikulo XIV Sek. 6 na ang wikang pambansa ng Pilipinas ay (7) _________________.

Kaugnay nito, tuwing buwan ng (8) ______________ ipinagdiriwang natin ang buwan ng

wika. Sa pangunguna ng sangay ng pamahalaan, ang Komisyon sa Wikang Filipino ay

nagtataguyod ng mga programa na lilinang sa ating wika. Ang ating mga ninuo ay may

sariling paraan ng pagsulat at ang (9) _____________ kanilang sinaunang alpabeto. Sa

kasalukuyan, binubuo naman ng (10)______________ letra ang alpabeto na may

dagdag na walong letra.

Magbasa Tayo

Anong salita ang madalas na ginagamit mo sa pakikipag-usap? Ang mga Pilipino ay nagsasalita ng iba’t ibang wika at diyalekto. Sa katunayan, may daan-daang wika at diyalekto ang ginagamit sa ating bansa. Paano kaya nagkakaunawaan ang iba’t ibang Pilipino mula sa iba’t ibang bahagi ng bansa?

Para maging madali sa atin ang pakikipagtalastasan sa iba, kailangang matuto ka ng isang wikang pangkalahatan. Ito ang tinatawag na pambansang wika. Basahin ang teksto sa sumusunod na pahina upang higit na maunawaan ito.


Pahina 3 ng 16

1Magandang araw. Kumusta kayo? Ako nga pala si Mayumi. Ilokana ako. Lumaki

ako sa Vigan, Ilocos, subalit kasalukuyan akong naninirahan malayo sa aking pamilya.

Narito ako sa Maynila upang mag-aral. Sa ngayon, nakatira ako sa isang paupahang

malapit sa paaralang pinapasukan ko.

2Si Manang Lucing ang nagmamay-ari ng bahay na aking tinutuluyan. May tatlong

taon na rin akong naninirahan sa kanyang paupahan. “Gusto mo bang kumain? Nagluto

ako.” Iyan ang parating linya ni Aling Lucing sa akin tuwing naabutan ko siyang nasa

kusina. Siya ay taga-Pampanga at tunay na mahusay magluto. Mabait siya at maalaga sa

aming lahat na nangungupahan.

3Bukod sa akin, nangungupahan din dito kina Aling Lucing ang aking ilang kaklase

na nanggaling din sa iba’t ibang lalawigan at gumagamit ng iba’t ibang wika. Sila sina

Cris, Laura, Nadira, Ali at Chai.

4Sina Cris at Laura ang mga kakuwarto ko. Mababait at mapagbigay rin sila. Parati

kong naiisip si Cris tuwing umuulan, dahil nakagawian na niyang sabihin ang “Adlaw-

adlaw!” tuwing nananalangin siyang sana ay umaraw. Minsan na rin niya akong inaya na

magbakasyon sa kanila sa Bicol. Madalas namang mamigay ng durian at mangosteen

kendi si Laura tuwing may padala ang mga magulang niya mula Davao. Mahusay siyang

umawit ng kanilang mga awiting-bayan. Silang dalawa ang pinakamamatalik kong

kaibigan.

5Sa kabilang kuwarto ng bahay naman, tumutuloy ang magkapatid na sina Nadira

at Ali na taga-Marawi at nagsasalita ng Maranaw. Sadyang tahimik lang ang dalawang ito

ngunit mahusay makisama. Marami akong natutuhan sa kanila tungkol sa kanilang

relihiyong Islam. Kasama nila sa kuwarto si Chai. Taga-Panay naman siya. Gustong-gusto

kong pinakikinggan ang marami niyang kuwento tungkol sa kanilang mga epiko.


Pahina 4 ng 16

6Isang malaking pamilya kami sa paupahang bahay na ito ni Aling Lucing. Mahilig

kaming mag-aral nang sabay-sabay at magkuwentuhan habang kumakain.

Marahil naiisip mo kung paano kami nagkakaintindihan gayong galing

kami sa iba’t ibang bahagi ng bansa. Alam n’yo ba kung paano namin

nauunawaan ang isa’t isa bagaman may kani-kaniya kaming kultura at wikang

ginagamit?

Tanong?


Pahina 5 ng 16

Magpayaman Tayo

Panuto: Tukuyin ang kahulugan ng salitang may salungguhit sa pamamagitan ng pagpuno

ng letra sa loob ng kahon sa ibaba.

1. Ang damdaming Pilipino ang umiiral sa puso ng bawat Knollers.

2. Bawat yugto ng ating wika at panitikan ay nakaugat sa ating kasaysayan.

3. Walang tigil ang tunggalian sa pagitan ng mga dalubhasa kaugnay ng mga isyung

pangwika.

4. Ang pagkakaroon ng karunungan tungkol sa ating wikang pambansa at panitikan

ay nakatutulong na makilala natin ang ating sarili.

5. Unti-unti ang pag-unlad ng ating wika, dahil na rin sa mga pagbabagong naganap

sa paglipas ng panahon.

a

a g

a t

i

a

n n

a a

m

r r o


Pahina 6 ng 16

Magpalawak Tayo

Ang Pag-unlad ng Wika at Panitikang Filipino

1Ang kasaysayan ng wika at panitikang Filipino ay kakabit ng kasaysayan ng

sambayanang Pilipino. Sa bawat yugto ng ating kasaysayan, umiral ang isang wika

nang higit sa iba. May sandali ring nagkaroon ng tunggalian sa paggamit ng mga ito.

Mahalagang maunawaan kung bakit nangyari ito. Tingnan ang guhit panahon sa ibaba.

WIKA PANAHON

PANITIKAN

Filipino 1987 - ngayon

Panitikang Makabago

Ingles at Pilipino

Ingles

1973 - 1986

1946 - 1972

Panitikan sa Panahon ng Batas Militar

Panitikan ng Paglaya

Nihonggo 1942 - 1945 Panitikan sa Panahon

ng Hapon

Tagalog 1934 - 1941

Panitikang Komonwelt

Ingles at Kastila 1900 - 1934 Panitikang

Neo-kolonyalista

Kastila 1565 - 1899 Panitikang Kolonyalista

at Rebolusyonaryo

Mga Unang Wika ? - 1564

Panitikang Pasalita

Ano-ano kaya ang mga paksa ng mga akdang pampanitikan sa bawat panahon?


Pahina 7 ng 16

2Isa sa mga paraan upang makita kung gaano kayaman ang pag-unlad ng ating wika at panitikan ay ang tingnan ang sistema ng ating pagbaybay. Tingnan muli ang isa pang guhit panahon sa ibaba.

Baybayin 17 titik

Abakada 20 titik

Pinagyamang Alpabeto

31 titik

Pinasimpleng Alpabeto

28 titik

Makabagong Alfabeto 28 titik

Mga Unang Wika Tagalog Ingles at Pilipino Filipino

3Noon pa man ay mayroon nang sistema ng pagbaybay ang mga Pilipino. Kilala

ito bilang baybayin. Pansinin ang mga sistema ng tunog at titik nito.

Mga Patinig

A e-i o-u

Mga Katinig


Pahina 8 ng 16

4Baybay ang tawag sa bawat tunog na katumbas ng isang titik. Mapapansin na wala ang tunog na /r/. Ito ay may parehong simbolo ng titik /d/. Ang mga tunog na nasa hulihan ng bawat hanay sa mga katinig ay ginagamit sa hulihang bahagi ng mga salita. Sa baybayin, kung ano ang pagbigkas at pagkarinig, ganoon din dapat ang pagsulat. Halimbawa:

Magandang araw sa iyo!

(ma + ga + n + da + ng a + ra + w sa i + yo)

5Sa pagdating ng iba pang dayuhan sa Pilipinas, unti-unting nagbago ang Baybayin. Gayunman, makikita pa rin ang bakas nito sa ibang mga wika gaya ng sa mga Mangyan at Tagbanua. Malaki ang naging impluwensiya ng panghihiram at pagsasalin mula sa wikang Kastila at Ingles. Sa kasalukuyan, may 28 titik at tunog ang makabagong alpabetong Filipino.

Mga Patinig

Aa Ee Ii Oo Uu

Mga Katinig

Bb Cc Dd Ff Gg Hh Jj Kk Ll Mm Nn Ññ NGng Pp Qq Rr Ss Tt Vv Ww Xx Yy Zz

6Sa patuloy na pagyaman ng ating alpabeto, yumayaman din ang kakayahan ng ating wika na lumikha ng karunungan. Kitang-kita ito sa pag-unlad ng ating panitikan. Maaari na rin nating gamitin ang wikang Filipino sa pag-aaral ng iba’t ibang disiplina.

7Magbago man ang panahon, mahalagang maunawaan ng bawat Pilipino na

mayroon tayong sariling sistema ng pagbaybay bago pa man dumating ang iba’t ibang impluwensya sa ating bayan. Salamin ito ng katutubong karunungan na dapat nating ipagmalaki.

Para sa dagdag na impormasyon tungkol sa baybayin, maaaring puntahan ang:

Ating Baybayin (website) - http://www.eaglescorner.com/baybayin/baybayin.html

Baybayin.com (website) - http://www.baybayin.com

Ang Baybayin (dokumentaryo) - http://www.youtube.com/watch?v=1Q5G4qc

http://www.eaglescorner.com/baybayin/baybayin.html

http://www.baybayin.com/

http://www.youtube.com/watch


Pahina 9 ng 16

Magtalakayan Tayo

Panuto: Basahin ang mga sumusunod na pahayag mula sa binasa sa itaas.

Magbigay ng iyong reaksyon tungkol dito.

1. Ang kasaysayan ng wika at panitikang Filipino ay kakabit ng kasaysayan ng

sambayanang Pilipino.

REAKSYON/REPLEKSYON:

2. Noon pa man ay mayroon nang sistema ng pagbaybay ang mga Pilipino.


3. Sa pagdating ng iba pang dayuhan sa Pilipinas, unti-unting nagbago ang

Baybayin.


4. Malaki ang naging impluwensiya ng panghihiram at pagsasalin mula sa

wikang Kastila at Ingles.


5. Sa patuloy na pagyaman ng ating alpabeto, yumayaman din ang kakayahan

ng ating wika na lumikha ng karunungan.



Pahina 10 ng 16

6. Maaari na rin nating gamitin ang wikang Filipino sa pag-aaral ng iba’t ibang

disiplina.


7. Magbago man ang panahon, mahalagang maunawaan ng bawat Pilipino na

mayroon tayong sariling sistema ng pagbaybay bago pa man dumating ang iba’t

ibang impluwensya sa ating bayan.


Magsanay Tayo

Gawain A: Makikita sa ibaba ang ilang katangiang nakatulong sa mga Pilipino sa pagharap sa pagbabago ng panahon. Subukang hanapin ang salitang Filipino na katumbas ng bawat salitang nakasulat sa baybayin. Isulat ang MALAKING TITIK na katumbas ng iyong sagot. (5 puntos)

1. maparaan A.

2. matapang B.

3. masayahin C.

4. mahinahon D.

5. matulungin E.

6. maka-Diyos F.


Pahina 11 ng 16

Gawain B: Subukang isulat ang iyong pangalan gamit ang baybayin. (5 puntos)

PAMANTAYAN SA PAGMAMARKA

5 puntos Walang pagkakamali 4 puntos Isa hanggang dalawang pagkakamali 3 puntos Tatlo hanggang apat na pagkakamali 2 puntos Limang pagkakamali 1 puntos Mali ang pagkakabaybay ng

pangalan

Magpalalim Tayo

MGA TUNTUNIN SA WASTONG GAMIT NG SALITA

AT BAYBAY SA WIKANG FILIPINO

UNLAPING PANG

PANG mga salitang nagsisimula sa katinig maliban sa p at b PAN

PANG mga salitang nagsisimula sa p at b PAM

PANG mga salitang nagsisimula sa patinig PANG –

Halimbawa:

PANG + BANSA = PANGBANSA = PAMBANSA

Filipino ang ating pambansang wika.

KAPAG at KUNG

- Ipinakikilala ng kung ang di-katiyakan ng isang kalagayan

- Ipinakikilala ng kapag ang isang kalagayang tiyak.

Halimbawa:

Umuuwi siya sa probinsiya kapag araw ng Sabado.

Hindi niya masabi kung Sabado o Linggo ang pag-uwi niya sa probinsiya.

MAY at MAYROON

- Iisa ang kahulugan ng mga salitang ito; naayon ang gamit sa uri ng salitang sumusunod.

Tandaan:

a. Gamitin ang may kapag susundan ng pangngalan ( mapaisahan o maramihan ), pandiwa,

pang-uri o pang-abay.

Halimbawa:

May kumakatok sa pinto.

b. Gamitin ang mayroon kapag susundan ng kataga, panghalip na panao o pamatlig o pang-

abay na panlunan.

Halimbawa:


Pahina 12 ng 16

Mayroon kaming binabalak sa sayawan.

c. Maaring gamitin ang mayroon nang nag-iiisa.

Halimbawa:

“May asawa ba siya?’ “Mayroon.”

d. Nagagamit din ang mayroon bilang pangngalan.

Halimbawa:

Sa aming bayan, madaling makilala kung sino ang mayroon at kung sino

ang wala.

PANLAPING –IN at –AN

- ang hulaping –in ay dinaragdag kung ang salitang tinutukoy ay maaaring maalis o

matanggal, samantala ang hulaping –an naman ay hindi naaalis o natatanggal, o kaya

naman ay may nais ilagay. Maaari ding maging lugar ang salitang lalapian nito.

Halimbawa:

a. PAHIRAN at PAHIRIN

Pahiran - paglalagay

Pahiran mo ng mantikilya ang aking tinapay.

Pahirin - pag-aalis

Pahirin mo ang sipon sa ilong ng iyong kapatid.

b. SUBUKAN at SUBUKIN

Subukan - pagtingin nang palihim

Ibig kong subukan kung ano ang ginagawa nila tuwing umaalis ako sa

bahay.

Subukin - pagtikim at pagkilatis

Subukin mo ang bagong labas na mantikilyang ito.

Subukin mo kung gaano kabilis siyang magmakinlya.

NANG at NG

Nang - pangatnig na panghugnayan

- tagapagpakilala ng pang-abay na pamaraan at pamanahon

- tagapag-ugnay ng salitang-ugat na inuulit at pandiwang inuulit

Halimbawa:

1. Nang dumating ang guro, tumahimik ang mga mag-aaral.

2. Ang tumatakbo nang matulin kung matinik ay malalim.

3. Sayaw nang sayaw ang mga bata sa ulanan.

Ng - pantukoy ng pangngalang pambalana

- tagapagpakilala ng layon ng pandiwa at tagaganap ng pandiwa

- pang-ukol na kasingkahulugan ng “sa”


Pahina 13 ng 16

Halimbawa:

Napakagara ang bahay ng mga Dela Cruz.

KILA at KINA

- Walang salitang kila. Ang Kina ay maramihan ng kay.

Halimbawa:

Pakidala ang mga laruang ito kina Benny at Maris.

Ang Raw, Rito, Rin, Roon at Rine ay ginagamit kung ang sinusundang salita ay nagtatapos sa

patinig (a, e i, o, u) o malapatinig (w, y).

Halimbawa:

Pumunta ka rito.

Nag-aaway raw ang mga bata.

Ang Daw, Dito, Din, Doon at Dine ay ginagamit kung ang sinusundang salita ay nagtatapos sa

katinig.

Halimbawa:

Sa ilog daw maliligo ang mga binata.

Dito at Doon ang ginagamit sa simula ng isang pangungusap.

Halimbawa:

Dito ba tayo maghihintay?

Doon na tayo mananghalian sa bahay.

KUNG at KONG - Ginagamit ang kung bilang pangatnig na panubali. Katumbas ito ng if sa

Ingles; ang kong ay panghalip na panao sa kaukulang paari

Halimbawa:

Matutulog na ako kung papatayin mo na ang ilaw.

Nabasa ang binili kong aklat.

Hinango ang tala mula sa website na : http://teksbok.blogspot.com/2013/01/wastong-gamit-ng-mga-salita-1.html


Pahina 14 ng 16

Magsuri Tayo

Gawain A: Pagsusuri ng mga paskil o paskin

Panuto: Suriin ang mga mga paskil o paskin sa ibaba. Tukuyin ang mga maling gamit ng

salita o baybay sa Filipino. Isulat ang mga natukoy na pagkakamali.

2 1 3

4 5 6

7 8

7

9


Pahina 15 ng 16

PANGALAN : __________________________ BILANG SA KLASE: ______ ANTAS at PANGKAT : ___________________ PETSA:_________________ Gawain B : Pagpapasagot ng gawain sa Wastong Gamit at Baybay ng Salita sa Filipino Panuto: Bilugan ang mga maling gamit ng salita at sa itaas nito ilagay ang wastong gamit.

Ang Wastong Gamit ng mga Salita

(1) Sa paglipas ng panahon, paunti ng paunti ng nagpapahalaga sa tamang gamit ng mga

salita. (2-3) Marami daw sa atin ang halos hindi na nga pamilyar sa mga panuntunan at

pamantayan sa wasto at epektibo na komunikasyon lalong-lalo na sa pag-sulat. (4-5-6-7) Kung

palaging ginagamit ang wika, ito ay buhay at nagbabago ngunit di ba’t ang maling paggamit nang

mga salita lalo na sa pagsulat ay pagpatay din sa kagandahan nang ating wikang pangbansa? ( 8-

9) Mayroon tungkulin at pananagutan ang bawat isa sa atin sa pagunlad ng wika.

(10) Isipin mo na lamang kong ang paggamit ng wika ay walang sinusunod na pamantayan.

(11-12) Marahil magiging isang bangu-ngot ang pag-basa ng isang simpleng akda o teksto.

Mawawalan ka nang gana at mahihilo sa pagbabasa ng isang simple na sulatin. (13) Kong walang

sinusunod na pamantayan, magiging magulo at maaaring mawasak ang wika. Ito ay dahilan sa

ang lahat ng wika ay nabuo sa pamamagitan ng pagkakasundo-sundo ng mga gumagamit nito.

(14) Dahil rito, nagkakaunawaan ang lahat ng tao.

(15-16) Bakit ba napakahirap sa atin ang pagaralan ang ating pangbansang wika

samantalang ito ang wikang natutunan ng halos lahat satin simula noong tayo ay bata pa. (17-18-19)

May mang ibang gumagamit din ng wikang Ingles, nakapagtataka pa din na tayo mismo ang hindi

marunong magsalita o gumamit ng ating sarili wika.

(20-21-22) May mga banyaga na pinagaaralan ang ating wika ng mas marubdob pa kaysa sa

atin. (23) Ngunit tayong mga nagmamay-ari nito, ang halos wala ngang pakialam kong mabura na

sa mundo ang ating wika. (24) Wala ba tayong pagmamahal ng ating wikang nagmula pa sa ating

mga ninuno? (25) Sa kila natin utang ang pagkakaroon ng wikang sinasalita natin ngayon. Sila na

itinaguyod ang ating wika ano man ang mangyari? Hindi ba mahalaga sa atin ang magkaroon ng

sariling pagkakakilanlan? (26-27) Alisan na natin ang isipang banyaga at pagalabin ang damdaming

makabayan. (28-29-30) Bakit hindi natin subukang muli na yakapin ang wikang ipinagkaloob ng Diyos

sa atin at gawing sandigan ng ating pagkakakilanlan ang wikang Pilipino nating mga filipino.


Pahina 16 ng 16

Gawain C : Pagbuo ng Paskil o Poster Panuto: Pagbuo ng isang patalastas o paskil na naghihikayat na paunlarin ang wika at

panitikang Filipino na naisasaalang-alang ang wastong gamit ng mga salita sa Filipino.

Ilalathala ang nasabing poster o paskil sa tumblr ng klase.

Kategorya 5 3 1 Marka

Kabuluhan at kawilihan ng

nilalaman

Lubos na makabuluhan at

kawili-wili ang mga detalye.

Makabuluhan atkawili-wili ang mga

detalye.

Kulang sa pagiging makabuluhan at kawili-wili ang mga detalye.

Pagkamaliain at

Orihinalidad

Naipakita ang pagkamalikhain at

orihinalidad sa pagbuo ng paskil o

patalastas

May bahagyang kakulangan sa

paggamit ng kulay at larawan upang

maipamalas ang pagkamalikhain

Hindi maayos ang paggamit ng kulay at

larawan at walang orihinalidad

Gamit ng Wika

Maayos ang pagkakagamit ng

mga salita.

May tatlo hangang aapat na

pagkakamali sa pagkakagamit at baybay ng mga

salita.

Maraming pagkakamali sa

pagkakagamit ng mga salita.

Kaayusan at Kalinisan

Naipapamalas ang kaayusan at kalinisan sa

pagkakabuo ng paskil o patalastas

Bahagyang nagpamalas n gang

kaayusan at kalinisan sa

pagkakabuo ng paskil o patalastas.

Hindi nagpamalas ang kaayusan at kalinisan

sa pagkakabuo ng paskil o patalastas

Kabuuan

Iskala : 19–20 Napakahusay: 14–18 Mahusay: 9–13 Mapaghuhusay Pa: 4–8 Hindi Mahusay:

ralin 2 - · pdf filesa pangunguna ng sangay ng pamahalaan, ... sariling paraan ng pagsulat...

Documents