รามายณะ บอเกดรามเกยรต

Ramayana : The Origin of Ramakien

โดย อาจารยธรรมจกร พรหมพ�วย

สาขาวชานาฏกรรมไทย ภาควชาศลปะการแสดง คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยรามคาแหง

ป%การศกษา ๒๕๕๗ (สงวนลขสทธ)

๒

บอเกดรามเกยรต

สรปความจากพระราชนพนธ� ในพระบาทสมเดจพระมงกฎเกล�าเจ�าอย หว รชกาลท ๖

ต�นฉบบรามายณะตวเขยน ฉบบบรตชไลบราร ประเทศองกฤษ

- พมพครงแรก พ.ศ.๒๔๕๖ (พระราชนพนธคานา ๒๖ มถนายน ๒๔๕๖) - ประวตพระราม - รามายณะฉบบสนสกฤต - เป:นกาพยสนสกฤตทเก<าแก<ทสด? - ผ�แต<งคอ วาลมก (ร.๖ เทยบ - วชรมฤค) - อาย ๒,๔๐๐ ป% (เมอ พ.ศ.๒๔๕๖) (เป:นต�นพทธกาล) - แต<งเป:นกาพยใช�สวดก<อน แล�วจงเขยนเป:น ๒๔,๐๐๐ โศลก เมอ ๑๐๐-๒๐๐ ป% ต<อมา - เป:นคมภรในศาสนาพราหมณ (ไทยเรยก ไสยศาสตร) แบ<งเป:น - อตตรนกาย (เก<ากว<า) - องคนกาย (ฉบบเบงกอล)

๓

- แบ<งเป:น ๖ กณฑ (นบแบบ ร.๖ ไม<รวมอตตรกณฑ หากรวมกเป:น ๗ กณฑ) ประกอบด�วย ๑. พาลกณฑ ๒. อโยธยากณฑ ๓. อรณยะกณฑ ๔. กษกนธากณฑ ๕. สนทรกณฑ ๖. ยทธกณฑ ๗. อตตรกณฑ

๔

รามายณะ

รามายณะ คอ เรองทไทยเราเรยกว<า “รามเกยรต” เป:นเรองโบราณยคเดยวกบ มหาภารตะ แต<ได�รวบรวมขนก<อนมหาภารตะ เพราะในมหาภารตะกล<าวถงเรองพระรามอย<ในบรรพ (บรรพ ๓) แต<ในรามายณะไม<กล<าวถงพระกฤษณะหรอตวสาคญใดๆ ทมชอในมหาภารตะนนเลย ผ�รจนาเรองรามายณะขนนน คอ พระฤาษทรงนามว<าวาลมก (ซงในรามเกยรตของเราเรยกเพยนไปว<า “วชมฤค” จะเป:นด�วยอวดดร�มากกนอย<างไรกทราบไม<ได�แน< จะลองเดาดกจะต�องกล<าวความยดยาว จงของดไว�ท) รามายณะแบ<งเป:น ๗ กณฑ กณฑทเจดนนเรยกว<า “อตตรกณฑ” บอกตรงว<า “แถม” เป:นของใหม< หนงสอรามายณะนนจนทกวนนมความนยมกนว<า “ผ�ใดได�อานและได�ทองรามายณะอนเป�นทควรเคารพและเป�นกศลน จะรอดพ�นปวงบาปกรรม และจะได�ถงซงสวรรค)ชนสงสดพร�อมด�วยวงศาคณาญาต”

๕

อวตาร คาว<า อวตาร ใช�เป:นศพท ซงแปลว<าการลงมากได� หรอใช�เรยกผ�วเศษ ซงสมมตว<าเป:นพระเป:นเจ�าแบ<งภาคลงมากได� และพระเป:นเจ�าองคใดๆ หรอเทวดาใดๆ แบ<งภาคลงมากนบว<าเป:นอวตารทงนน แต<โดยมากคาว<าอวตารมกใช�สาหรบพระนารายณ เพราะเรองพระนารายณอวตารย<อมมมากกว<าเรองพระเป:นเจ�าหรอเทวดาองคอน เรองอวตารต<างๆ นน ตามความสนนษฐานน<าจะเหนว<าในชนเดมน<าจะเป:นเรองซงผกเพออธบายกจการทอศจรรยอนได�เป:นไปในโลกและซงคนในโบราณสมยอธบายไม<ถกว<าเป:นไปเพอเหตใด จงนกขนว<าน<าจะมผ�ซงเป:นใหญ<และมอานภาพยงกว<ามนษยได�เป:นผ�บนดาลให�เกดกจการนนๆ เป:นไป การอวตารกเกดขนมขนได�ด�วยประการฉะน ฯ ครนต<อๆ มา กจการใดๆ ทเป:นไปแล�วแลเหนเป:นอศจรรยกเลยเรยกว<า พระเป:นเจ�าอวตารบนดาลให�เป:นไปเช<นนน จนในทสดบคคลใดๆ ทเป:นอจฉรยบคคลคอมอภนหารผดกว<าสามญชนกเลยพากนนยม ยกย<องกล<าวกนว<าพระเป:นเจ�าอวตารลงมากาเนดเป:นอจฉรยบคคลนนๆ อวตารแห<ง พระนารายณจงบงเกดเป:นหลายปางขน ฯ ตามทข�าพเจ�ากล<าวมาแล�วข�างต�น อวตารแห<งพระนารายณมเป:นอนมาก ไม<เฉพาะแต<สบปาง เรองนทานต<างๆ ซงพวกพทธศาสนกชนเกบเอามายกให�เป:นเรองของพระโพธสตวและเรยกว<า “ชาดก” นน ข�างฝPายพราหมณเขากยกของเขาให�เป:นเรองอวตารของพระนารายณทงนน แต<แท�จรงเรองเหล<านนเป:นเรองซงมอย<แล�วในพนเมองแต<ก<อนพทธกาล และก<อนสมยซงยกย<องพระนารายณขนเป:นใหญ<ในหม<เทวดา ฯ เช<น เรองเกยวแก<การเลกบชายญด�วยมนษย อย<างเช<นทมเมธชาดกในเอกนบาต เล<าเรองพระโพธสตวเสวยพระชาตเป:นพระพรหมทตกมารในนครพาราณส ทรงมพระหฤทยปรารถนาทจะให�ชนเลกประเพณบชายญด�วยสตว จงเสดจไปยงต�นไม�สาคญอน ๑ และทรงปฏญญาไว�แด<รกขเทวดาว<า เมอได�ทรงครองราชยเมอใด จะบชายญด�วยคนผ�ประพฤตบาปอกศลต<างๆ มการฆ<าสตว เป:นต�น ครนเมอได�ทรงราชยจรงแล�วกประกาศข�อททรงปฏญญาไว�นนให�ปรากฏและกาหนดไว�ว<า ตงแต<วนททรงราชยนนไป ถ�าผ�ใดกระทาบาปมฆ<าสตวเป:นอาท จะให�เอาตวฆ<าบชายญ แต<วนนนไปกมได�มใครฆ<าสตวบชายญอกเลยดงน ถ�าหากจะแลดเผนๆ กน<าจะคดว<าเป:นเรองของพทธศาสนแท�เพราะเป:นเรองแสดงความไม<เหนด�วยในการบชายญด�วยมนษยหรอด�วยสตวททาประโยชนแก<มนษยนน มมาแต<โบราณสมยก<อนพทธกาลแล�ว มพยานอย<คอในพระเวทมข�อความอย<หลายแห<งซงตเตยนชนซงอรยกะเรยกว<าพวกทสย คอเป:นคนดาซงอย<ในพนเมองมธยมประเทศแต<เมอก<อนพวกอรยกะได�อพยพเข�ามา ตเตยนกนว<าพวกทสยเป:นผ�ทมความเชอถอลทธผดและประพฤตกจลามกต<างๆ มฆ<ามนษยและโคบชายญ เป:นต�น ฯ เรองนยกมากล<าวพอเป:นพยานให�เหนว<า เรองชาดกกดเรองอวตารต<างๆ กด ย<อมเป:นนทานทมอย<ในพนเมองแล�วแต<โบราณ

๖

กาล แต<หากคณาจารยชนหลงเกบเอมาเพอใช�ประโยชนในการสงสอนลทธของตนและยกเอาคนสาคญในเรองนนๆ เป:นโพธสตวหรออวตารเพอปลกความเลอมใสให�ยงขนเท<านน ตามความนยมข�างฝPายพทธศาสน ว<าพระโพธสตวได�เสวยพระชาตหลายร�อยชาต แต<คงยกขนเป:นสาคญแต<สบพระชาตดงนฉนใด ข�างฝPายพราหมณกกล<าวว<าพระนารายณได�อวตารมาหลายร�อยปางแล�ว แต<คงยกขนเป:นสาคญแต<สบปางฉนนน ฯ เรองนารายณสบปางตามทไทยเราเล<าๆ กนมาและซงได�เคยพมพแล�วทโรงพมพหลวงตงแต<ต�นรชกาลท ๕ นน เป:นเรองทเกบเลกผสมน�อยไม<ส�จะได�ข�อความดๆ ของเขามาไว� ทงสงเกตดตามเนอเรองและสานวนโวหารกดอย<ข�างจะตา ในส<วนเนอเรองทไม<ส�จะละเอยดและมกมแต<ข�อความทไม<มแก<นสารนน จะเป:นด�วยฉนได�ฉบบไม<ดมาหรอเป:นแต<ฟSงพราหมณด�วยปากแล�วจดไว�หรอประการใดกไม<แน< แต<ดอย<ข�างจะเสอมเสยเกยรตยศแห<งหนงสอไทยทปล<อยให�เป:นอย<เช<นน ข�าพเจ�าได�พยายามรวบรวมขนเสยใหม< เกนข�อความตามหนงสอทพอหยบค�นได�ในเวลาน ฯ อนง สบปางตามทชาวมธยมประเทศเขานยมกนว<าเป:นปางสาคญนนไม<ตรงกนกบทมอย<ในหนงสอนารายณสบปางของไทยเรา ซงได�พมพไว�แล�วแต<ก<อนน เพราะฉะนนข�าพเจ�าขอนามาวางลงเทยบกนไว� ดงต<อไปน ฝ�ายมธยมประเทศ ๑. มตสยาวตาร (เป:นปลา) ๒. กรมาวตาร (เป:นเต<า) ๓. วราหาวตาร (เป:นหม) ๔. นรสงหาวตาร (เป:นนรสงห) ๕. วามนาวตาร (เป:นคนเตย) ๖. ปรศรามาวตาร (เป:นปรศราม) ๗. รามจนทราวตาร (เป:นพระราม) ๘. กฤษณาวตาร (เป:นพระกฤษณะ) ๙. พทธาวตาร (เป:นพระพทธเจ�า) ๑๐. กลกยาวตาร (เป:นมหาบรษขม�าขาว)

๗

ตามหนงสอไทย ๑. วราหาวตาร (เป:นหม) ๒. กจฉปาวตาร (เป:นเต<า) ๓. มจฉาวตาร (เป:นปลา) ๔. มหงษาวตาร (เป:นควาย) ๕. สมณาวตาร (เป:นสมณะ) ๖. นรสงหาวตาร (เป:นนรสงห) ๗. ทวชาวตาร (เป:นพราหมณน�อย) ๘. กฤษณาวตาร (เป:นท�าวบรมจกรกฤษณ) ๙. อจฉราวตาร (เป:นนางปราบนนทก) ๑๐. รามาวตาร (เป:นพระราม) เมอเทยบกนดแล�วเช<นน จะแลเหไนได�ว<า ข�างฝPายเราคงมตรงกบเขาอย< ๗ ปาง คอ วราหะ ๑ กจฉปะ (ตรงกบกรมะ) ๑ มจฉะ ๑ นสงห ๑ ทวช (ตรงกบวามน) ๑ กฤษณ ๑ ราม ๑ ฯ แต<ถงทตรงกนเช<นนแล�วกวางลาดบผดกน และการทลาดบผดกนเช<นนจะอ�างอวดว<าลาดบอย<างขางเรากถกเหมอนกนนนไม<ถนด เพราะถ�ากล<าวเช<นนนกจะเป:นอนสาแดงออกมาว<าไม<ร�จรง ดงจะยกอทาหรณแต< ๒ ปางกพอแล�ว คอปางวราหาวตารนน จะมาก<อนปางมตสยาวตารไม<ได� เพราะในปางมสตยาวตารกล<าวถงการสนกลปก<อนนและเรมกลปใหม<ซงยงคงอย<จนทกวนน เมอเรมกลปใหม<กเหมอนการเรมสร�างโลกใหม<อกครง ๑ เพราะฉะนนเมอโลกยงมได�สร�างใหม< หรณยกมาม�วนแผ<นดนไปไม<ได�อย<เอง ฯ แต<ถ�าแม�อ<านแต<ฉบบไทยทได�พมพแล�ว กจะไม<ร�สกได�เลยว<าลาดบผดเพราะในปางมจฉาวตารมได�กล<าวถงนาท<วมโลกเลย มกล<าวแต<เรองพระมจฉาวตารไปปราบอสรเอาพระเวทกลบคน ซงเป:นส<วนอนน�อนส<วน ๑ แห<งเรองพระมตสยาวตารเท<านน และเรองนเป:นตวอย<างอน ๑ ซงเหนได�ว<า ผ�รวบรวมเรองนารายณสบปางของเราชอบเกบแต<ข�อความเบดเตลดเป:นพน ข�อความสาคญกลบทงเสย ถงในปางอนๆ กเป:นเช<นนเหมอนกนดงข�าพเจ�าจะได�อธบายต<อไป เมอกล<าวถงปางนนๆ โดยเฉพาะ การชอบเรองเบดเตลดเช<นนแล ทาให�ไปเกบเอาเรองเบดเตลดมายกขนเป:นปางใหญ<ขนได�ถง ๓ ปาง คอมหงษะ ๑ สมณะ ๑ อจฉระ ๑ ฯ ส<วนปางสมณะนนแท�จรงมเรอง พระนารายณอย<น�อยนดเดยวและทมอย<กด<ไม<ส�เป:นพระเกยรตยศแก<พระนารายณนกและทจรงข�าพเจ�าไม<ใคร<อยากจะยอมรบนบเป:นอวตารด�วยซา ดเป:นการจาแลงมากกว<า ฯ เรองราวแห<งปางสมณะนน มใจความว<าท�าวอสตรตรบรมได�บาเพญตบะอย<ช�านานพระอศวรโปรดปราน จงทรงอนญาตให�พรตามปรารถนา ท�าวตรบรมกขอพรว<าถ�าตราบใดมพระศวลงคทนหว

๘

ขออย<าให�เทวดา, อสร, สตว หรอมนษยใดๆ ฆ<าตายได� ต<อไปท�าวตรบรมกกาเรบ พระอศวรเสดจกรธาทพไปปราบจงเอาเขาพระสเมรเป:นคนศรเอาพญาวาสกเป:นสายธน เอาพระนารายณเป:นลกศรครนแผลงไปศรกตกดนเสย เพราะพระนารายณบรรทมหลบเสยกลางทาง พระนารายณจงรบอาสาจาแลงเป:นสมณะไปพดจาหลอกลวงท�าวตรบรม เอาพระศวลงคจากท�าวตรบรมได� แล�วพระอศวรกทรงสงหารอสรนนได� ฯ เรองเป:นเช<นน ข�าพเจ�าจงเหนว<าไม<สมควรเรยกว<าอวตาร เพราะตามความเข�าใจว<าอวตารแปลว<าลงมาเกดเสวยพระชาตเป:นอะไรบ�าง ๑ เป:นพเศษ และลงมาต<อมาทวยเทพสทธาไปอญเชญเป:นพเศษ กบข�าพเจ�ายงมความสงสยต<อไปว<าเรองสมณาวตารนน<าจะได�ชกเอาเข�ามาพอให�ครบ ๑๐ ปาง และคงจะเอาเข�ามาแทนพทธาวตารกระมง ข�าพเจ�าออกจะเชอแน<ใจว<า ว<าชกเอาเข�ามาให�เตมจานวน ๑๐ ปางเป:นแน< คอปรศรามนน คงจะเหลอทจะเข�าใจได�ว<าเป:นพระนารายณอวตาร พระปรศราม (รามสร) นน เราว<าเป:นยกษเสยแล�ว กบกลกนนเป:นปางซงจะมมาในอนาคตข�างเราแลไม<เหนจะนบเป:นปางอย<างไรได� กเป:นอนสญไป ๒ ปาง ต�องไปกระชากเอาเรองเบดเตลดมาเตมเข�าอก ๒ เรองตามแต<จะหาได�และเท<าทมความร� ในหนงสอภควตปราณะ ซงเป:นหนงสอสาแดงพระเกยรตคณพระนารายณเป:นอาทนน มจานวนอวตาร เป:น ๒๒ ปาง คอ (๑) บรษ เป:นมหาบดาผ�สร�างมนษยและสตวทวไป (๒) วราห (๓) พระนารายณมหามน (๔) นรและนารายณ (๕) พระกปVลมหามน (๖) พระทตตาเตรยามน (๗) ยชญ คอการบชา (๘) ฤษภ เป:นธรรมราชผ� ๑ (๙) ปฤถ เป:นราชาองค ๑ (๑๐) มตสยะ (๑๑) กรมะ (๑๒) และ (๑๓) ธนวนตรเทวแพทยผ�ถอนาอมฤตขนมาจากเกษยรสมทร (๑๔) นรสงห (๑๕) วามน (๑๖) ปรศราม (๑๗) วาทยะวยาสะมนผ�รจนาพระเวท (๑๘) พระราม (๑๙) พระพลเทพ (๒๐) พระกฤษณะ (๒๑) พระพทธเจ�า (๒๒) พระกลก ฯ ยสบสองปางนว<าเป:นปางใหญ< ต<อนนไปจงมความกล<าวไว�ว<าอวตารแห<งพระวษณไซร�เหลอทจะคณนาเปรยบประดจลาธารน�อยๆ อนไหลจากทะเลใหญ< อนฤษ มน เทวดา มนษยและประชาบด ย<อมเป:นส<วนหนงๆ แห<งพระองคทงสน การทจะเทยวเกบค�นเอาเรองอวตารแห<งพระนารายณมาสาแดงให�หมดนน กดไม<ส�จะเป:นการจาเป:นปานใดนก ในทนจงจะกล<าวแต<เฉพาะสบปางซงชาวมธยมประเทศถอกนว<าเป:นปางสาคญ พอให�ประดบความร�แห<งชาวเราบ�างพอสมควร และจะได�กล<าวถงทละปาง ตามลาดบทชาวมธยมประเทศเขานยมใช�อย<นนสบไป ฯ

๙

๑. พาลกณฑ

- กล<าวถงอโยธยา ตงอย<รมแม<นา "สรย" แคว�น "โกศล" สร�างโดยพระ "มนไวสวต" โอรสพระสรยาทตย สาหรบกษตรย "สรยวงศ" ท�าวอกษวาก เป:นปฐมวงศ ท�าวทศรถ เป:นกษตรยอตรถ (ส�มหารถได�หมน ๑) มหารถ (นกรบทสามารถต<อส�ศตรได�หมนคน) ม "มหาฤาษ" และ "ชนทง ๔ ตระกล"

- ท�าวทศรถทาพธ "อศวเมธ" = เสยงม�า ทรมฝSYงเหนอแม<นาสรย ให�ฤาษวสษฐ / วามเทพ / สยญ / ชวาล / กาศยป ทาพธ

- "สมนตระ" (สารถ) ทลท�าวทศรถถงพระ "ฤษยสฤงค" (บตรพระพภาณฑกมน หลานพระกศยปมน) ซงเกดใหม<ในปPาไม<เคยเหนมนษยเลย

- (แทรก) ท�าวโลมบาทแห<งแคว�นองคราษฎรซงมฝนแล�ง จะเสดจปPาพระฤษยสฤงค โปรดให�ปลกพลบพลาสาหรบนาง "ศานตา" ราชธดา แล�วให�หญงโสเภณไปลวงพระฤษยสฤงคมายงพลบพลา ท�าวโลมบาทยกนางศานตาให�เป:นชายา เมอพระฤาษได�นางศานตา ฝนกตกต�องตามฤดกาล

- สมนตระ ทลเรองคาทานายของ "พระสนตกมาร" บตรพระพรหม ว<า เมอใดท ท�าวทศรถจะทาพธอศวเมธ ขอลก จะเชญพระฤาษฤษยสฤงคไปช<วยทาพธ ท�าวทศรถเสดจไปหาท�าวโลมบาท ขอพระฤษยสฤงคไปช<วยพร�อมนางศานตา ทงสองจงเสดจมายงอโยธยา

- พธอศวเมธ o มกษตรยหลายพระนครเข�ามาร<วม พระวสษฐและพระฤษยสฤงคทาพธ

ปล<อยม�าอปการไปในทต<างๆ จนครบ ๑ ป% ม�ากลบมาแล�ว ฆ<าบชายญเป:น พลกรรมพระฤษยสฤงคประกาศเชญเทวดา คนธรรพ ฯลฯ มาประชม ประกาศขอลกให�ท�าวทศรถ

o เทวดาทงหลายทลพระพรหมว<า "ถงเวลาอนควรแล�วทจะสงหารราวาณะ ผ�มความกาเรบ" พระพรหมตอบว<า "ได�เคยให�พรแกราวณะไว�วา ไมให�ตายด�วยมอคนธรรพ) ยกษ) หรอรากษส แตราวณะดถกมนษย) จงมได�ขอไว�วามให�ตายด�วยมอมนษย)"

๑๐

o พระนารายณเสดจมายงทประชม พระพรหมจงอญเชญให�ทรงอวตารเป:น

มนษยเพอปราบราวณะ โดยให�เกดเป:นโอรสท�าวทศรถ o มอมนษย ทตพระประชาบด? กายดา แต<งแดงหน�าแดง ตวเตมไปด�วยขน

คล�ายราชสห มเคราและผมอนงามทรงเครองทพยอาภรณ ผดขนจากกองไฟ มอถอคนโททองฝาเงน บรรจ "ทพยปายาส" (นาทพย?) ท�าวทศรถจงรบแล�วแบ<งให�มเหสทง ๔ เสวย โดยแบ<งเป:น ๔ ส<วน ให� นางเกาศลยา ๑ / นางไกเกย ๑ / นางสมตรา ๒

- เหล<าเทวดาร�ว<าพระนารายณจะอวตาร กแบ<งภาคของตนไปกาเนดเป:นบรวาร พระพรหมตรสว<า "ได�สร�างชมพพาน เป�นราชาแหงหมแล�ว" (ทรงหาวแล�วชมพพานออกจากพระโอษฐ) จงให�เทวดาอนๆ แบ<งภาคเป:น วานร (ลง) คอ o พระอนทร สร�าง วาล (พาล) o พระอาทตย (สรยะ) สร�าง สครวะ (สครพ) o พระพาย (มารต) สร�าง หนมาน o พระวศวกรรม สร�าง นล (นลพทธ ลกพระกาฬ) o พระเพลง สร�าง นล (นละ) (นลนนท) o พระพฤหสบด สร�าง ตาระ (มาลนทเกสร?) o ท�าวกเวร (พระไพศรพณ) สร�าง คนธมาทน o พระพรณ สร�าง สเษณ (สรเสน ลกพระพธ) o พระปรรชญ (ปรชน-อรชน) สร�าง สรรพะ o พระอศวน (เทพแฝด) สร�าง เมนทะ และ ทววท

- ขน ๙ คา เดอน ๑๒ ปนรวสนกษตร o นางเกาศลยา ประสต รามา o นางไกเกย ประสต ภรต o นางสมตรา ประสต ลกษมณ และ ศตรฆน

- เมอรามาพระชนม ๑๖ ป% - พระวศวามตร เฝ]าท�าวทศรถทลว<า "ไม<เป:นอนบาเพญพรตเพราะถกรากษสม "มารจ"

และ "สพาห" รงควาญ ขอให�รามาไปช<วยปราบ" ท�าวทศรถให�รามารบอาสา - ในปPาตารกะ พระวศวามตรให�รามา ลกษมณ ดเมองร�าง ๒ เมองทนางยกษ "ตารกา"

กนชาวเมองหมดแล�ว เมอ "สนทาสร" ผ�สามตาย ตารกาและมารจ ลกชาย ไปหา พระ "อคสตยะ" และถกสาปให�เป:น "กา" เพราะชอบกนเนอคน และสาปให�มารจเป:นรากษส (อสรชนเลวกว<ายกษ)

๑๑

- รามาสงหารตารกาสาเรจ พระวศวามตรจงมอบอาวธและสอนมนตสาหรบใช�ใน

สงคราม - เมอถง "อาศรม" รามาถามพระวศวามตรว<าเป:นทประทบใคร พระวศวามตรแจ�งว<า

"เดมเป�นทสถตย)แหงพระนารายณ)เมออวตารเป�นพระหมณ)เตย (วามานวตาร) ผ�ปราบอสร "พล" ได�ด�วยยางสามขม ควรเป�นทสถตย)พระนารายณ)อวตาร"

- รามาและลกษมณประทบอย<จน "มารจ" และ "สพาห" ยกทพมาแก�แค�นแทนมารดา รามาแผลงศร "มานะวาสตร" ถกมารจกระเดนไป ๑๐๐ โยชน ตกในมหาสมทร (ไม<ตาย) และแผลงศร "อาคเนยศาสตร" ไปฆ<าสพาห (ตาย) และแผลงศร "พายะศาสตร" สงหารไพร<พลรากษสตายสน

- พระวศวามตร ชวนรามาและลกษมณไปด "รตนธน" ทเมองมถลา (เทวดาประทานท�าว "เทวราต" - กษตรยมถลาองคก<อนท�าวศรธวช) ซงธนนไม<มใครยกได�

- ระหว<างทางไปเมองมถลา ผ<านตาบลสาคญ รามากถามพระวศวามตร (เป:นเรองแทรกในกณฑของมหากาพย เล<าถงเมองและกษตรยต<างๆ กลายเป:นเรองแทรกย<อยๆ) คอ o กศวงศ o เรองพระคงคา / พระอมา / กาเนดพระสกนท (ขนทกมาร) o เรองท�าวสครราช / กาเนดพระสาคร (พระสมทร) / การเชญพระคงคามาเมอง

มนษย o เรองกวนนาอมฤต = เทวาสรสงคราม / กาเนดพระมารต (พระพาย - ลม) o ตานานนครวมาลา (อชชยน) / พงศาวดารกษตรย

๑๒

- เมอถงเมองมถลา พระวศวามตรทลให�ท�าวศรธวชให�รามาและลกษมณได�เหนรตนธน ท�าวศรธวช (ชนก) จงเล<าเรอง "รตนธน" และ "กาเนดนางสตา"

ตานานรตนธน o ธนเป:นของพระศวะ เทวดานามาให�ท�าวเทวราต ผ�ครองเมองมถลา o พระทกษะ (ฤาษ) ทาพลกรรม แต<ไม<เชญพระศวะไปร<วม พระศวะไปทาลาย

พธ ยงพระทกษะและการาบเทวดาด�วยธนน พระศวะประทานเทวดา เทวดานามาฝากไว�ทท�าวเทวราต

กาเนดนางสตา o ท�าวศรธวชไถนา ได�นางจากไถ จงพระราชทานนามว<า "นางสตา" ทรงเลยงไว�

อย<างพระบตร ด�วยกาเนดผดธรรมดา จงกาหนดไว�ว<า "ผ�ใดยกรตนธนได� จงได�นางสตาเป�นมเหส"

o กษตรยต<างๆ จงพากนมา แต<ไม<มใครยกหรอก<งศรนได� กษตรยเหล<านนพากนล�อมเมองมถลาไว�ป%หนง จนท�าวศรธวชสนกาลงรพล เทวดาลงมาช<วยจงเอาชนะกษตรยทล�อมพระนครไว�ได�

๑๓

- รามายกรตนธนขนได�โดยง<ายดาย ซาเมอจะก<งธนขนสาย ธนนนกหกกลาง ท�าวศรธวช

จงยกนางสตาให�รามา แล�วให�ทตไปเชญท�าวทศรถจากอโยธยามาทาพธสยมพร๑ - ท�าวทศรถเสดจไปเมองมถลา พร�อมด�วยพระฤาษ คอ วสษฐ / วามเทพ / ชวาล /

กาศยป / มรรกณไฑย / กาตยายน แล�วเชญท�าวกศธวช แห<งเมองสงกาศยา (พระอนชาท�าวศรธวช) ท�าวอกษวาก (ฤาษ) ปฐมกษตรยอโยธยา (บรรพบรษ ท�าวชนก) ซงล�วนเป:นสรยวงศทงสนมาร<วมในพธ๒

- ท�าวศรธวชประกาศยกนางสตาให�รามา ยกนางอรมลา (ธดา) ให�ลกษมณ / พระวสษฐและพระวศวามตร ขอธดาอก ๒ องค คอนางมานเทวให�ภรต และนางศรตเกรยตให�ศตรฆน

- อภเษก ๗ กษตรยแล�ว พระวศวามตร กลบอาศรม ณ อตตรเทศ ท�าวทศรถพร�อมโอรสและพระสณสากลบอโยธยา

- กลางทางกลบ พบพราหมณ "ปรศราม / รามปรศ" (รามขวาน) ซงมศรและขวานเป:นอาวธ พระวสษฐกลว เพราะรามปรศยงไม<หายโกรธทพ<อถกฆ<า....

� �������� �� �ก����������������������� (�����������������) ��� ก�������������� !�"#!$%�����&'�(�����"#!���������)��������� "#!��������� �� ���'��*#�������"#!���� �+��,��ก,�-���'�".����)#�$%������� - 0���&,ก� 1 2������������.3-0���&,ก�

๑๔

๒. อโยธยากณฑ

- ท�าวทศรถอภเษกรามาเป:นพระยพราช - นางค<อม ชอ "มนถรา" ไปบอกนางไกยเกยยยงให�ขอให�ภรตได�เป:นยพราชแทน

ให�เนรเทศรามาไปอย<ปPามกาหนด ๑๔ ป% ท�าวทศรถยอมเพราะตดสญญาไว�กบ นางไกเกยเมอครงพระองคประชวร

๑๕

- เวลานน ภรตไปอย<กบท<าวอศวบด (ตา) ทเมองเกกย เมอทราบข<าวว<าจะอภเษกรามาจงทลลาท�าวอศวบดกลบอโยธยาพพร�อมศตรฆน

- รามาออกจากนครพร�อมลกษมนและนางสตา

- สมนตระ ตามไปส<งถงฝSYงแม<นาคงคา - คหะ อธบดแห<งนษาท จดเรอให�ข�ามแม<นาคงคา

๑๖

- ทงหมดไปอาศยอย<กบฤๅษ "ภรทวาช" ในตาบลประยาด๓คนหนง - ไปอย<กบฤๅษ "วาลมก" ณ เขาจตรกฏ - ท�าวทศรถเสยพระทยจนสนพระชนม - เมอภรตและศตรฆนมาถงอโยธยาทราบว<าท�าวทศรถสวรรคต รามาถกเนรเทศ

ทรงแค�นพระมารดา คอ นางไกยเกย ""ถงกบจะฆ<า" ศตรฆนห�ามไว� - ภรต ศตรฆน พร�อมทงฤๅษวสษฐ พระวามเทพ ถวายพระเพลงท�าวทศรถ เสรจ

พระราชพธ บรรดาราชตระกล เข�าหอพราหมณ ๑๐ วน? / วนท ๑๒ ทาพธ ศารทธพรต๔ / วนท ๑๔ ออกขนนาง อญเชญขนครองราชย ภรตไม<รบราชสมบต จะไปเชญรามาเสดจกลบมาครองราชย

- ภรต ศตรฆน และ ๓ พระมารดาตงกระบวนไปเขาจตรกฏ พบรามา จงทลเรอง ท�าวทศรถสวรรคต แล�วอญเชญรามากลบไปทรงราชย

- รามาไม<ยอมรบ ด�วยจะ "รกษาสตย" ทให�ไว�แก<ท�าวทศรถ - ภรตทลขอ "ฉลองพระบาท" ไปแทนพระองค ทรงทนขนเหนอพระเศยรกลบอโยธยา

แล�วตงไว�ใต�เศวตฉตร ภรตเป:นผ�สาเรจราชการแทนรองพระบาทนน แล�วเสดจออกไปประทบ ณ ตาบลนนทคาม ชายแดนโกศล

4 ���"#!����5(������'��6��7�ก,� 8 "(��6� 9 �,� ���7��� : 0���&,ก�

๑๗

- รามาร�เรอง "ขร" (น�องของราวาณะ-ทศกณฐ) มนตงอย<รมชนสถาน และรบกวนฤๅษใน

เขตนน จงคดจะไปช<วยฤๅษนน - ระหว<างทางแวะนมสการฤๅษ "อตร" และนางอนะสยา

๑๘

๓. อรณยะกณฑ

- ณ ปPาทณฑก ชนสถาน - รามาพบอสร "วราธ" และได�รบกน๕ วราธได�รบพรพระพรหมว<าไม<ให�ตายด�วยคมอาวธ

รามารบวราธแล�วเหยยบไว� ให�ลกษมนขดหลมเพอฝSงทงเป:น o วราธร�ว<ารามาคอพระนารายณอวตาร จงเล<าเรองทถกสาป เดมวราธเป:น

คนธรรพประพฤตผดในกาม ไปสงวาสด�วยนาง "รมภา" ชายาท�าวเวศรวณ ท�าวเวศรวณสาปให�เป:นรากษสจนกว<าพระนารายณจะอวตารมาเป:นลกท�าวทศรถมาฆ<าให�ตายจงพ�นคาสาป ก<อนตายวราธชทางให�รามา แล�วได�ขนสวรรค

- ถงสานกฤๅษ "สรภงค" พบพระอนทรกาลงอญเชญสรภงคไปสวรรค รามา ลกษมนและนางสตาเข�าไปถวายนมสการ ฤๅษยนดเข�ากองไฟเผาตว ไปส<พรหมโลก สานศษยขอให�รามารกษา

- ถงสานกฤๅษ "สตกษณ" พก ๑ คน - อย<ในปPาทณฑก ๑๐ ป% ในสานกของฤๅษต<างๆ - กลบมาสานกฤๅษสตกษณ รามาได�ถามถงฤๅษ "อคสตย" ฤๅษสตกษณชทางให� - ถงสานกฤๅษ "อคสตย" ได�อาวธ

o ธน ของพระราม ชอ พรหมทต o แร<งศรซงไม<มวนพร<อง ของพระอนทร o พระขรรคด�ามทองฝSกกดน๖ o ฤๅษอคสตยชทางให�สร�างอาศรมห<างออกไปอก ๒ โยชนชอ "ปSญจาวด"

รมแม<นาโคทาวาร

; -������*'����������0,ก���7#)�2�-0���&,ก� < (�'2���� �.<)

๑๙

- นาง "ศรปนขา" รากษส ขนษฐภคนของราวาณะ พบ ๓ กษตรย กาลงลงสรงในแม<นาโคทาวาร เกดรกใคร<ในรามา จงตามไปถงอาศรม แล�วแปลงตวให�งามเข�าไปเกยวรามา รามาไม<ยอม ศรปนขาเข�าตบนางสตาสลบไป รามาให�ลกษมนลงโทษโดยตดจมกและหขาด

- ศรปนขาไปฟ]องขร (พชาย) ผ�ครองนครชนสถาน - ขร ทษณและตรเศยร (เสนาบด) ยกทพไปรบรามาแต<กพ<ายแพ�และตายทงหมด - ศรปนขาไปฟ]องราวาณะในลงกา พร�อมพดสรรเสรญความงามของนางสตา

จนราวาณะอยากได�นางสตา - ราวาณะออกไปหามารจ (ลกตารกาซงยงไม<ตาย บวชเป:นฤาษอย<ในปPา) มารจทล

ทดทาน เพราะร�ฤทธรามา มารจจาใจแปลงเป:นกวางทองล<อรามาไปให�พ�น เมอถกศรกทาเสยงรามาลวงลกษมนให�ออกไปอก

๒๐

- ราวาณะแปลงเป:นฤๅษเข�าไปเกยวนางสตา ครนนางไม<ยอมกอ�มขนรถเหาะไป เหาะผ<านถาของชตาย ชตายบนออกขวางไว� แต<แพ�ราวาณะตกลงส<พนดน

- รมสระรมปา นางสตาเหนวานร ๕ ตว จงเปลองสไบ และอาภรณ? ฝากวานรไปถวายรามา

๒๑

- ถงเมองลงกา ราวาณะชวนให�นางสตาดปราสาทราชวง นางสตาไม<ยอมด จงสงนาง

รากษสให�พานางสตาไปไว�ใน "สวนอโศก" ต<างพยายามใช�อบายให�นางสตายอม โดยมตรชฎากากบนางสตาอย<ในสวนน

- เมอรามาสงหารมารจแล�ว พบลกษมนกลางทางกตกพระทยรบกลบไปยงอาศรม แต<ไม<พบนางสตา จงออกตามหามาจนพบชตาย ชตายบอกทางทนางสตาถกลกไปแล�วจงตาย รามาเผาศพชตาย

- รามาพบ "อโยมข" รากษส เข�ามากอดลกษมน ลกษมนฟSนด�วยพระขรรค ตดจมก ห ถน (นม) ขาด นางอโยมขกหนไป

- พบอสร "กพนธ" บอกว<าตนเป:นทานพ ได�รบพรพระพรหมให�มอายยน มความกาเรบไปพบพระอนทร พระอนทรเอาวชระตขาหกทง ๒ ข�าง และตศรษะย<นลงไปในตว แต<ด�วยอานาตพระพรหมจงไม<ตาย พระอนทรสาปให�มแขนยาว เพอกวาดสตวปPาเข�าปากน จนกว<าจะได�พบรามาจงพ�นสาป รามาและลกษมนจงเผากพนธ กพนธได�รปงามคนดงเดม จงชทางให� ๒ กษตรยไปพบสครพ

๒๒

- พบนางโยคน ชอ "สวร" ชทางให�ไป โดยเลยบแม<นา "ปSมปา" ตรงไปยงเขา "ฤษยมก"

๒๓

๔. กษกนธากณฑ

- สครวะ ถกพาลเนรเทศออกมาอย<เขา "มาลย" ทะเลสาบ "ปSมปา" สครวะจะเป:นผ�ช<วยพระรามตามหานางสตา

- รามาและลกษมณ ถงเขาฤษยมกใกล�เขามาลยทอย<สครวะ - สครวะเหนว<า ๒ กษตรยนกว<าพาลใช�มาฆ<าตน จงเรยก "หนมาน" และบรวารวานร

พร�อมต<อส� สครวะใช�หนมานไปเป:นทตถามรามา รามาเล<าเรองให�ฟSง หนมานจงเหาะไปแจ�งสครวะ

- สครวะจะไปเฝ]ารามาทเขาฤษยมก ต<างกระทาสตยต<อกนหน�ากองไฟ โดยรามารบว<าจะช<วยสงหารพาลให� และสครวะรบจะช<วยตามหานางสตา และสงหารราวณะ

๒๔

- สครวะเล<าเรองทถกเนรเทศว<า "คนหนง อสร "มายาว" (ลกทนทพ) ได�มาท�าทายพาล พาลออกไปรบด�วยมายาว สครวะออกตามไปด�วย" มายาวเหนมา ๒ ตน จงหลบเข�าถา พาลตามเข�าถา สงให�สครวะรออยปากถา สครวะรอคอยถง ๑ ป; เหนเลอดไหลออกมาจากปากถา แล�วได�ยนเสยงอสร ไมได�ยนเสยงพาล กสาคญวาพาลตายแล�ว จงเอาศลาป<ดปากถาแล�วกลบไปกษกนธ) เสนาบดเชญสครวะครองเมอง เมอพาลกลบไปกษกนธ)หาวาสครวะและเสนาบดเป�นกบฏกจบฆาเสย สวนสครวะนนให�เนรเทศออกจาก กษกนธ) นาง "รมา" มเหสของสครวะกตกไปเป�นมเหสของพาล”

- พระรามแค�นแทนสครวะ แต<สครวะทลว<าพาลมฤทธมาก o อสร "ทนทพ" รบความ ไปท�า "พระสมท" (สาคร?) รบ พระสมทให�ไปท�าพระ

"หมพานครราช"? พระหมพานให�ไปท�าพาล พาลรบกบทนทพ หกคอทนทพได�แล�วจงโยนขนไป ตกลงในปPาทจงกรมของฤๅษ ""มตงค" ฤๅษแช<งว<า "หากพาลหรอผ�ทจะรบใช�พาลเข�ามาในเขตป?าน ให�กลายเป�นหนทนท"

- สครวะขอให�รามาลองกาลงให�ปรากฏ รามาจบได�โครงกระดกทนทพในปPา "มตงควน" กโยนขนไป ๑๐ โยชน สครวะชมเชย แล�วรามาแผลงศรทะลต�นรงทง ๗ ต�นทพาลเคย

๒๕

แผลงศรทะลได� แถมยงทะลเขาฤษยมกด�วย สครวะชนชมยนด รามาจงรบคาไปสงหารพาล๗

- รามาสงหารพาลแล�วให�สครวะครองกษกนธ สครวะตงองคตเป:นยพราช - รามาและลกษมณ ไปพกในถาทเขา "ปรศรวน" (ปรศระ - ยอดหนงในเขาหมาลย)

จวบเป:นเวลาหน�าฝนไม<คววรยกทพ รามาจงรงรอก<อน แต<มได�เตอนสครวะเรองการตามสตา และการสงหารราวณะ สครวะมวหลงใหลในกามคณและศฤงคาร หนมานเข�าไปเตอน สครวะให�หนมานเกณฑพล รามาใช�ให�ลกษมณเข�าไปเตอน ลกษมณพดแรง จนนางดารา (?) ต�องช<วยไกล<เกลย ลกษณะมณกบบสครวะพากนไปเฝ]ารามา แล�วสครวะเรยกมานรมาชมนมกนได�หลายโกฏ แบ<งหน�าท ดงน o วนต คมพลไปทางทศบรพา (ตะวนออก) o องคต คมพลไปทางทศทกษณ (ทศใต�) มหวหน�าคอหนมาน ชมพพาน และ

นละ (รวม ๓) รวมทง สโหตร สะราร สะระคลมาคย คะวากษยะ คะวย สเษณ พฤษภ เมนทะ ทววท คนธมาทน อลกามข อนงคะ (รวม ๑๒) เป:น ๑๕ นาย

o สเษณ (ซา) คมพลไปทางทศประจม (ตะวนตก) o สตพล คมพลไปทางทศอดร (เหนอ)

๗ )����!������7,������#)�����0#>�ก��� ��������*'���

๒๖

๒๗

- กองทพทม<งลงใต� องคทคมไปพร�อมกบหนมานและตาระ? - พบอสร ซงองคทเข�าชกจนเจบตวไป - ถงปPา "สปตบรรณ" ตรวจถาทกถา - ถงตาบล "พฤกษวล" สวนของทานพ พบนางอสรชอ "สยมประภา" เล<าว<า "อสร "มย"

เป�นผ�สร�างสวนน มยลอบรกกบนางเทพอปสรชอ "เหมา" พระอนทร)กรวจงสงหารมยเสย นางเหมาจงอยในสวนนตอมา"

- หนมานเล<าความให�นางสยมประภาฟSง นางบอกว<าแก<หนมานว<า "ผ�ใดทเข�าไปถงเมอง "มายา" แล�ว ยากทจะกลบออกมาได� แตนางกเตมใจทจะพาวานรออกจากสวนนน"

- พลวานร ไปถงฝSYงมหาสมทร สดทางไม�ร�ว<าจะไปต<ออย<างไร พบพญานก "สมปาต" (พชายชตาย) บอกข<าวเรองนางสตาและชทางไปลงกาให� องคทจงถามพลวานรว<าใครจะอาสาไปลงกา หนมานเป:นผ�รบอาสาขนไปบนยยอดเขา "มเหนทรคร" สาแดงฤทธถบทยานจากยอดเขา เหาะข�ามสมทรไป

๒๘

๕. สนทรกณฑ

- หนมานจะข�ามสมทร พระสาคร (พระสมทร) จะช<วยหนมาน จงสงให�ภเขา "ไมนากะ" กลางทะเลผดขนมาเป:นหมายและให�หนมานได�พก แต<หนมานรบตรงไปจะรงรอมได� เทวดา คนธรรพ นกสทธวทยาธรจะประลองฤทธหนมาน จงให�นาง "สรสา" ผ�เป:นมารดาแห<งนาคทงหลาย แปลงตวเป:นนางยกษใหญ<สงเทยมฟ]า ขวางหน�าหนมานไว�และร�องห�ามมให�ไป ทาให�หนมานเข�าปาก หนมานว<า "ให�เสรจกจกอนแล�วจะกลบมาให�กน" นางไม<ฟSงอ�าปากกว�างจะกนหนมาน ยงนางอ�าปากกว�างเพยงใด หนมานกแผลงฤทธตวโตจนคบปากทกครงจนถง ๑๐๐ โยชน แล�วหนมานทาตวเลกเป:นเมฆเท<าหวแม<มอลอยเข�าไปในปากและลอยออกมาอกครงโดยนางไม<ร�ตว และกล<าวแก<นางสรสาว<าได�เข�าปากตามปรารถนาแล�ว ของทางไปเถด นางจงอนญาตให�หนมานผ<านไป

- หนมานพบนาง "สงหกา" ผเสอสมทร ผ�มฤทธยดเอาใครกได� นางยดเอาหนมานไว�ได�หนมานจงเข�าปากนางแต<แหวะท�องออกมาได� จงเหาะต<อไปจนถงลงกา เป:นระยะทาง ๑๐๐ โยชน

- ในเมองลงกา เวลาคา หนมานเนรมตตวให�เลกเท<าแมวลอดเข�าไปในลงกาได� - หนมานพบนาง "ลงกา" รบกนจนนางลงกาแพ�

๒๙

- หนมานค�นหานางสตาไปทวทงในวง ตลอดจนประสาทของราวณะและยกษต<างๆ จน

พบสตาทสวนอโศก แต<งตวห<ม "คากรอง"๘ ไม<มอาภรณประดบประดา มนางรากษส (ตรชดา) เป:นผ�คมอย< หนมานซ<อนตวอย<ในกงอโศก

- ราวณะตามหานางสตา จะเกยวพาล แต<นางสตาไม<ยนยอม นางรากษสทคมต<างพากนค<าว<าสตาด�วยถ�อยคาหหยาบคาย จนนางสตาคดจะผกคอตาย หนมานกล<าวนามรามาขนและพรรณาเรองทกประการ นางสตาดใจ หนมานลงจากต�นไม�มาถวายบงคมเล<าความโดยละเอยด แล�วถวายแหวนของรามา ทลว<า "ไมสมควรหากชายใดจะต�องตวอก" นางส<งความให�หนมานไปทลรามา แล�วฝากศราภรณอนหนงถวายเป:นพยาน๙ แล�วหนมานจงทลลานางสตา

- หนมานคดแค�นเรองราวณะ จงแกล�งหกสวน ชาวสวนนาความไปแจ�งแก< "ประหตถ" เสนาบด ประหตถใช�ให� "ชมพมาล" ลกชายไปจบหนมานแต<ถกฆ<าตาย ประหตถสงเสนาบด ๕ ตนล�อมหนมานไว� แล�วนาความทลราวณะ

- ราวณะให�โอรสชอ "อปษกมาร" ไปจบ แต<กตาย ให� "อนทรชต" ไปจบ อนทรชตแผลงศรนาคบาศจบตวหนมานได� จงนาไปถวายราวณะ

? (�'2���� �.<?) @ (���?)

๓๐

- ราวณะซกถามหนมาน หนมานว<ากล<าวให�ส<งนางสตาคนให�รามา ราวณะโกรธให�เอาหนมานฆ<าเสย แต< "พเภษณ" ผ�ร�จกประเพณดได�ทดทานไว� แจ�งว<าหนมานเป:นทตมา จะฆ<าเสยผดราชประเพณ ราวณะให�เอาไฟจดเผาหางหนมาน๑๐ เมอไฟตดหางหนมานกเผาเมองลงกาเสยสน แล�วจงไปดบไปทหางนนในมหาสมทร แล�วเหาะกลบไปหาองคทและพลวานรทเชงเขามเหนทร แล�วจงพากนไปเฝ]ารามาทเขาปรศระ หนมานนาศราภรณนางสตาถวายรามา และเล<าความโดยละเอยด

�A ��6�����)����� ��,,�ก3 2���,!��!(�ก������*' : 0���&,ก�

๓๑

๖. ยทธกณฑ

- ยาวกวากณฑ)อนๆ ทงหมด ****** - รามาชมเชยหนมาน (หลงกลบจากลงกา) - รามาจะยกพลไปฝSYงสมทร มนละนาทพ / คละ คะวย คะวากษ เป:นทพพหน�า ฤษภ

เป:นป%กกา / คณธะ คธมาทน เป:นป%กซ�าย / รามาทรงหนมานเป:นทพหลวง ลกษมณ ทรงองคทเสดจตาม พร�อมด�วยสครวะ / ชมพพาน (ฤกษราชจอมหม) สถเษณ วคทรรศ เป:นทพหลง / นละ พฤษภ กมท เดนล<วงหน�าถางทางไปจนรมมหาสมทร๑๑

- เมอหนมานเผาเมองลงกาแล�ว ราวณะกปรกษาอสรต<างๆ ในการต<อไป ต<างอวดวธต<างๆ กน มเพยงพเภษณททลให�คนนางสตาไป โดยทลถงลางร�ายต<างๆ ราวณะจงประชมเสนาบดยกษถามความเหน "กมภกรรณ" (หโตเท<าหม�อ) และ "อนทรชต" และอสรต<างๆ อาสาจะรบ มเพยงพเภษณทยงทดทาน ราวาณะกรวและเตะพเภษณตกเตยง?๑๒ พเภษณเงอกระบองจะเอาคน แค<นกได�ว<าเป:นพระเชษฐา จงว<าแก<ราวณะว<าหากขนดอดงจะถงทตาย

- ราวณะขบพเภษณออก พเภษณเหาะข�ามสมทรพรอมด�วยเสนา ๔ ตน คอ อนล อนล สมปาต ประมต

- สครวะเหนพเภษณมากซกไซร�แล�วทลรามา เหล<วานรต<างไม<เหนด�วยทจะรบพเภษณไว� แต<หนมานแจ�งว<าควรรบไว� รามาเสดจไปรบทรมฝSYงมหาสมทร แล�วสมมตพเภษณเป:น "ราชาอสราธบด"๑๓

- รามาตรสถามพเภษณว<าทาอย<างไรจงจะข�ามสมทรถงลงกาได� พเภษณทลว<าถ�ารามาขอทางกบพระสมทร (สาคร, สครราช) คงจะยอม เพราะพระสครราชผ�เป:นชนกองคหนงของรามาได�บนดาลให�มทะเลขน (จงเรยกทะเลว<า "สาคร" - ดพาลกณฑ) สครวะนาความทลรามา ทรงเหนชอบตงพลกรรมทาพธขอทางไปลกา

- ณ ลงกา / สรรทล ผ�คอยเหต เหนพลวานรยกมาถงฝSYงทะเลจงเข�าไปแจ�งแก<ราวณะ - ราวณะสงเสนาชอ "ศกะ" ไปหาสครวะเพอสอสารว<ากล<าวให�ด พลวานรโกรธจบกม

ศกะได�จงทบตและถอนขนป%กหาง ศกะร�องให�รามาช<วย รามาตรสห�ามมให�ทาร�าย แต<ให�คมตวได�จนกว<าจะได�ข�ามสมทร

�� ก��&,)",�����#5)��� ����2"���ก ���� �.< "��" ก",ก������-0���&,ก� �1 �'2���� �.< �4 �.< ��)���� ?

๓๒

- รามาทาพลกรรม ๓ ครง พระสมทรกยงไม<ขนมา รามากรวจะแผลงพรหมาสตรขนไป

ให�ทะเลแห�ง พระสมทรกลวจงขนมาเฝ]าพร�อมด�วยพระคงคา พระสนธและบรวารอนๆ - พระสมทรทลขอโทษและว<าทจะแหวกทะเลเป:นถนนให�พลเดนข�ามนนไม<ได� เพราะผด

ธรรมดาโลก ถ�ารามาจะเสดจ พระสมทรจะช<วยห�ามปรามคลนและห�ามสตวนามให�รบกวนทหารในขณะทจองถนน / ผ�ทาหน�าทนายช<างอานวยการจองถนนนน พระสมทรแจ�งว<าคอ "นล" เพราะเป:นลกพระวศวกรรม / รามาสงนลเป:นนายงานจองถนนข�ามสมทร กว�าง ๑๐ โยชน ยาว ๑๐๐ โยชน ให�แล�วเสรจใน ๕ วน

- รามายกพลข�ามสมทร ให�พเภษณและเสนายกษทง ๔ นาทพ รามาทรงหนมาน ลกษมณทรงองคท เมอถงฝSYงลงกาพานกพลในททมเสบยงและนาใสจดสนท

- รามาสงสครวะเตรยมยกพลเข�าลงกา ทรงสงให�ปล<อยตวศกะทจบไว�กลบเข�าลงกา - ศกะเฝ]าราวณะ ทรงแสดงความนยมนบถอยาเกรงอทธฤทธของรามา ลกษมณและ

หนมาน - ราวณะสงศกะและสารณไปดเหต ทงสองแปลงตนเป:นวานรเข�าไปในกองทพเพอ

สบข<าว พเภษณเหนและร�ว<าเป:นยกษปลอมมาจงจบไปถวายรามา - ศกะและสารณกราบขออภยโทษต<อรามา รามาทรงตรสว<า "ถ�าได�ดทวแล�วให�รบกลบ

เข�าไป แตถ�ายงดไมทวจะให�พเภษณ)พาดให�ทว"*** แล�วตรสสงให�ปล<อยตวกลบไป

๓๓

- ราวณะขนไปบนป]อมดพลวานร สงให�มโหทร จดส<งคนไปสอดแนมอก โดยส<งเสนาชอ

"สรรทล"เป:นหวหน�า ไปยงเชงเขา "สเวล" (หน�าเมองลงกา สงเทยมเขาตรกฏอนเป:นทตงเมองลงกา) สรรทลถกพเภษณจบได�อก วานรพากนทบตและพาไปเฝ]ารามา รามาปล<อยให�กลบไปอก

- ราวณะคดอบายให�เสนาชอ "วทยชชวหา" ผ�ฉลาดในเชงมายา เนรมตเศยรรามาขนแล�วนาปให�นางสตาดเพอจะลวงว<ารามาสนแล�ว นางสตาเชอ แต<รากษสชอ "ตรชดา" ผ�ใจด สงสารนางสตาจงเล<าความจรงให�ฟSงนางจงคลายโศก

- ราวณะออกท�องพระโรง "ท�าวมาลยวน" ตาของราวณะกล<าวตกเตอนราวณะโดยอ�างราชประเพณและราชธรรมจรรยา และแสดงให�เหนถงลางต<างๆ หลายอย<างมาปรากฏให�เหนในลงกา เหนว<าเป:นลางร�าย ด�วยราวณะประพฤตผดในทางธรรม คอ "ผดเมย" ควรส<งนางสตาคนให�รามา การคดทาสงครามจะหาประโยชนมได� เพราะรามาคอวษณอวตาร ราวณะอย<ในความหลง จงว<าท�าวมาลยวนว<าอจฉาในความเก<งของตวจงคดค�าน

- ราวณะสงให�ประหตถรกษาพระนครด�านตะวนออก / มหาปรรศวและมโหทร รกษาด�านใต� / อนทรชตรกษาด�านตะวนตก / ราวณะ ศกะและสารณ รกษาด�านเหนอ / วรปSกษ คมพลกลางเมอง

๓๔

- พเภษณให� ๔ เสนาลอบเข�าไปสอดแนมในลงกา แล�วกลบมาทลรามา รามาให�จดทพ

เข�าต นละตด�านตะวนออก / องคทตตด�านใต� / หนมานตด�านตะวนตก / ทพหลวงของรามาดด�านเหนอ ให�หนมานอย<ในบงคบสครวะ ชมพพานและพเภษณ และตรสสงไว�ว<า “เพอจะให�จากนได�งาย ให�คงรปเป�นวานรอยาให�แปลงกายเป�นมนษย)หรอยกษ)”

- รามาโปรดจะทอดพระเนตรกรงลงกา จงเสดจขนยอดเขาสเวล เหนราวณะอย<บนป]อม มฉตรและจามรโบกปSด สครวะเหนแล�วกโกรธจงโดดจากยอดเขาสเวลไปยงกรงลงการ�องเย�ยราวณะ แล�วเข�าหกฉตรและฉวยมงกฎจากเศยรราวณะ แล�วรบกนตวต<อตว ราวณะร<ายมนตรผกสครวะ สครวะเหาะขนไป ราวณะตามไปไม<ได� สครวะเหาะกลบไปยงเขาสเวล รามาตรสตาหนว<า ไม<ควรหนหนไปโดยพลการ แล�วจงเสดจลงจากยอดเขา แล�วสงยกพล

- รามาราลกถงราชประเพณว<าก<อนยกทพควรส<งทตเข�าไปเจรจาก<อน จงสงให�องคทไปสอสาร

- องคทเข�าไปแจ�งราวณะแต<ไม<ฟSง สงให�เสนาจบองคทไปเสยองคทยอมให�สเสนาจบ แล�วเหาะไปบนยอดปราสาททงเสนาลงมา แล�วจงหกยอดปราสาทตพวกยกษแล�วกลบไปเฝ]ารามา

๓๕

การสงคราม

- เกดขนหลายครง รวมทงสน ๒๒ ศก

๑. พลวานรรบยกษ$ ยกแพ<ถอยทพเข�า ๒. ศกอนทรชต ครงท ๑ “นาคบาศ”

- อนทชตแผลงศรนาคบาศเป:นนาคมดรามาและลกษมณ พร�อมวานรบางส<วน ทาให�พเภษณให�วานรตวนายรกษารามาไว� แล�วไปต�อนพลกลบมา

- ราวาณะให�ตรชดาพานางสตา ไปดรามาและลกษมณ นางสตานกว<าตายจรง แต<ตรชดาปลอบแล�วแจ�งว<า หากตายจรงขนบษบกแล�วจะไม<ลอย?

- พเภษณต�อนพลกลบมาแล�วปรกษา สเษณแจ�งถงโอสถทจะแก�ได�ชอ “วศลยา” อย<ทเกษยรสมทร ณ เขาจนทรคร ให�ใช�หนมานไปเอาโอสถนน ขณะนนครฑบนมาทสนามรบ นาคทมดอย<กหนไป (ยากไม<ต�องไปเอามา)

๓. ธมรากษะ (ธมรเกต) เสนายกษ ออกรบ หนมานฆ<าตาย ๔. วชรทนต$ เสนายกษ ชอ ออกรบ องคทฆ<าตาย ๕. กบบน เสนายกษ ชอ ออกรบ หนมานฆ<าตาย ๖. ประหสต$ เสนาบด ออกรบ เป:นศกใหญ< นละฆ<าตาย

๓๖

๗. ศกราวณะ ครงท ๑ “พ4งหอกกบลพสด$”

- หอกนนถกลกษมณ ราวณะจะอ�มลกษมณแต<อ�มไม<ไหว หนมานเข�ากนไว�แล�วพาเฝ]ารามา รามาถอนหอกนนได� รามารบราวณะ แผลงศรถกกรของราวณะแหลกและถกมงกฎ ราวณะหนเข�าลงกา

๘. ศกกมภรรณ - กมภกรรณซงเวลานนหลบอย< ต�องไปปลก รบกบพลวานรและสครวะ สครวะ

ถกท<มด�วยยอกเขา กมภกรรณจบตวได�โดยหนบรกแร� หนมานยงไม<ไปช<วยเพราะกลวสครวะจะหาว<าดถก

- สครวะร�สกตวจงร�ว<าถกจบ เมอกมภกรรณเผลอจงกดจมกและหของ กมภกรรณขาดและฉกสข�างด�วยเลบ กมภกรรณเจบปวดหมายใจจะโยน สครวะลงดนให�ตาย แต<สครวะหลดไปได� สครวะกลบไปยงกองทพ

- กมภกรรณตามหาจนหน�ามดจบกนเสยทงลงและยกษ*** - ลกษมณออกรบ กมภกรรณว<าไม<อยากรบกบเดก จะรบกบแต<รามา รามาแผลง

ศรตดแขนกมกรรณแล�วตดขา แล�วแผลงศรอดปากไม<ให�ด<าได�อก แล�วแผลงศรตดหวขาดกระเดนตกในมหาสมทร

๓๗

๙. ทพสรถ ประกอบด�วย ตรเศยร / เทวานตก / นรานตก / อตกาย ลกราวณะทง ๔ (คนละตรเศยร พขร) มโหทรและมหาปรรศวะไปด�วย เจ�าสรถตายในสนามรบทงหมด มโหทรและมหาปรรศวะหนเข�าเมองได�

๑๐. ศกอนทรชต ครงท ๒ “พรหมาสตร$” อนทรชตทาพธชบศร? แล�วยกทพไปรบ อนทรแผลงศรพรหมาสตรถกทงรามาและลกษมณ ชมพพานให�หนมานไปเอาโอสถทเขา “สรรพยา” ประกอบด�วย มฤตสญชวน วศลยกรณ สวรรณกรณ และสนธยาน หนมานไปถงแต<หายาไม<พบ เพราะต�นยาซ<อนเสย หนมานจงชลอเอามาทงลกถอไว�เหนอลม กลนยามาถงพวกทต�องศรกฟaนขน หนมานเอาเขาไปไว�ดงเดม

๓๘

๑๑. พลวานรเผาเมองลงกา เพอแก�แค�น แต<ราวณะดบไฟไว�ได� ๑๒. ศกกมภะ นกมภะ (ลกกมภกรรณ) และเสนาอก ๔ ตน คอ ยปากษ โสนตากษ

ประชงฆ อภมมน เป:นศกใหญ< สเสนาตายก<อน สครวะฆ<ากมภะ หนมานฆ<านกมภะ ๑๓. ศกมงกรากษะ (ลกขร) เป:นศกใหญ< รามาออกรบเอง แผลงศรถกมงกรากษะตาย

๓๙

๑๔. ศกอนทรชต ครงท ๓ “พธอคนโหตร” ได�รถสวรรคและอาวธพระพรหมทาให�หาย

ตวได� อนทรชตขนรถลอยออกจากกรงลงกา แฝงเมฆแล�วยงศรอาคเนยาสตร (ศรทได�จากพธอคนโหตรนน) ต�องวานรล�มลงมาก รวมทงรามาและลกษมณ แต<ไม<เป:นอนตราย ลกษมณจะแผลงศรผลาญยกษให�หมดโลก รามาห�ามไว� และจะทรงแผลงไปล�างเฉพาะอนทรชต อนทรชตได�จงเข�าลงกา

๑๕. ศกอนทรชต ครงท ๔ อนทรชตแปลงเป:นนางสตาแล�วนาไปปPาให�วานรเหน รบกนแล�ววานรถอยทพเพราะถอดใจว<านางสตาตายแล�ว

๑๖. พธนกมภลา อนทรชตถอยจากสนามรบตงพธบชายญด�วยเลอด ทาให�ตนเป:นกายสทธและหายตวได� แม�เทวดากมองไม<เหน

๑๗. วานรทลรามาว4าสตาตายแล=ว พเภษณว<าเป:นอบายของอนทรชต พเภษณทลให�รามาทาลายพธนกมภลาให�ได�ก<อน อนทรชตจะตาย เพราะพรหมลขตไว�เช<นนน รามาสงให�ลกษมณไปทาลายพธ พร�อมด�วยพเภษณ

๑๘. ลกษมณทาลายพธนกมภลา - พเภษณกนทางไม<ให�อนทรชตเข�าถงต�นนโครธศนยกลางแห<งพธ อากบหลาน

รบกน ลกษมณเข�าห�ามเพราะการทอาจะฆ<าหลานไม<สมควร - ลกษมณเข�ารบพร�อมพลวานร อากาศมดมดไปด�วยลกศรในอากาศ รบกนจน

รถอนทรชตหก กลบเข�ากรงลงกาหารถใหม<ออกมารบอก - อนทรชตแผลงศรยามะศร (ศรพระยม) ลกษมณแผลงศรโกเวศร (ศรกเวร)

กระทบกนไฟลามไปทว ลกษมณแผลงศรวารณศรเป:นนาดบไฟและไหลไปท<วมทพยกษ อนทรชตแผลงศรโรทรศรเป:นลมพดนาไปหมด อนทรชตแผลงศรอาคเนยาสตร ลกษมณส�ด�วยศรสรยาสตร อนทรชตแผลงศรเป:นอาวธต<างๆ ลกษมณส�ด�วยศรมเหวาสตร จนทสดลกษมณแผลงศรเอนทราสตรไปตดศรษะอนทรชตล�มลงตาย

- ราวณะร�ว<าลกตายกคลง จะไปฆ<านางสตา แต<มหาปรรศวะห�ามไว� ๑๙. ศกราวณะ ครงท ๒

- ราวณะยกกองทพพร�อมมโหทร มหาปรรศวะและวรปSกษ - สครวะฆ<าวรปSกษตาย รามา ลกษมณและราวณะรบกนด�วยการแผลงศรต<างๆ - ราวณะพ<งหอกหมายจะฆ<าพเภษณ ลกษมณเข�ากนไว�จงถกหอกแทน

แล�วราวณะหนเข�าลงกาไปได�

๔๐

- ลกษมณสลบไม<ฟaน สเทษณทลรามาให�ใช�หนมานไปยงเขา “มโหทย” ไปเกบ

ยาชอ วศลยกรณ สวรรณกรณ สญชวกรณ สนธยาณ หนมานไปชลอมาทงเขาอก ลกษมณและพลวานรทล�มกฟaน

๒๐. ศกราวณะ ครงท ๓ ราวณะยกออก แผลงศรรบกน พระอนทรเหนว<ารามาต�องรบอย<กบพนดน แต<ราวณะมาในรถ จงใช�ให�พระมาตล? นารถลงมาถวายให�รามาใช�ในการสงคราม ราวณะถกศรจนสลบไป นายสารถกชกรถกลบ เมอฟaนกสงให�สารถชกรถส<สนามรบอก

๒๑. “มนตร$อาทตยหฤทย” พระอคสยปรารถนาจะให�รามาสงหาราวณะได� จงมาเฝ]ารามา บอกมนตรให�ใช�เมอจะสงหารราวณะ

๒๒. ศกราวรณะ ครงสดท=าย ราวณะเข�ารบอก แผลงศรรบกน รามาแผลงศรไปตดศรษะราวณะขาด แต<เมอศรษะตกดนกมศรษะใหม<งอกขนมาแทน รามาจงเปลยนไปยงทอน แต<อย<างไรกไม<ตาย รบกนอย< ๗ วน ๗ คน จนพระมาตล? เตอนให�รามาแผลงศรพรหมาสตร๑๔ ศรถกอกราวาณะแยกออกเป:น ๒ ส<วน จงล�ม

�8 �������������-�B��,"�#�� : 0���&,ก�

๔๑

- นางมณโฑทร?๑๕ และสนมออกมาคราครวญ - พเภษณและท�าวมาลยวนปลงศพราวณะ

�; �"�#?

๔๒

- รามาอภเษกพเภษณให�ครองกรงลงกา ให�ลกษมณเข�าไปรดนาอภเษก๑๖ แล�วพเภษณ

ออกมาถวายบงคมรามา - รามาใช�หนมานไปเฝ]านางสตาแล�วทลเหตทงหมด พเภษณเชญนางสตาออกมา

พลบพลา แต<รามาไม<ยอมรบนางสตา๑๗ จงต�องจดการลยไฟเพอแสดงความบรสทธ บรรดาเหล<าเทวดากมาเป:นพยาน เมอเข�ากองเพลง พระเพลงกชนางไว�ไม<เป:นอนตราย พระศวะ พระพรหม และท�าวทศรถ (เทวดา) อานวยพร

- รามาขอให�พระอนทรชบบรรดาวานรทตายแล�วให�ฟaน พระอนทรประสาทให� - รามาจะเสดจกลบกรงอโยธยา พเภษณถวายบษบกให�ทรง รามาทรงบษบกพร�อมด�วย

นางสตา พเภษณ สครวะและพลวานรเสดจตาม บษบกเทยมหงสลอยไปในอากาศ เมอถงเมองกษกนธรบมเหสสครวะและชายาพญาวานรอนๆ

- วนท ๕ ถงอาศรมพระภรทวาช หยดพก รามาสงให�หนมานล<วงหน�าไปอโยธยาให�แวะบอกข<าวแก< “คหะ” อธบดแห<งนษาท ณ เมองศฤงคเวร แล�วให�ไปนนทคามทประทบภรตเพอทลข<าว ภรตและศตรฆนยนด ให�เตรยมทางและขบวนแห< นางเกาศลยา นางไกเกย นางสมตรากออกมารอรบทนนทคาม

�< ����2���7)D&����2�-������ ����'? �9 ����'?

๔๓

- รามาเสดจเข�ากรงอโยธยา จดการราชาภเษก โดยพระวสษฐสวมมงกฎถวายและ

ถวายเครองราชกกธภณฑ รามาปนบาเหนจรางวล

๔๔

- สครวะและพลวานร ทลลากลบกษกนธ / พเภษณทลลากลบลงกา - รามาจะตงลกษมณเป:นอปราช แต<ไม<ทรงรบ จงตงภรตแทน - รามาทาพธสาคญสาหรบกษตรย คอ “พธโปณฑรกา” “พธอศวเมธ” “พธพาชเมธ” - ทรงราชยได� ๑๐,๐๐๐ ป% ทาพธอศวเมธถง ๑๐ ครง ขณะทรงราชยบ�านเมองเป:นสข

บรบรณด�วยโภคสมบต ไม<มโรคภย ไม<มโจรผ�ร�าย ประชาราษฎรอย<ในศลธรรม - รามาชนษายน มโอรสกว<า ๑,๐๐๐

- จบยทธกณฑมคาแสดงคณแห<งคมภรรามายณะ ใครได�ฟSงแล�วล�างบาปได� ปรารถนาสงใดจะสมปรารถนา จะเจรญในอาย วรรณ ศข พล และเมอละโลกนไปแล�วกจะได�ไปส<พรหมโลก

๔๕

พระบรมราชาธบาย เรองเทพเจาและสงนาร

พระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว

พระอนทร$ ในคมภรไตรเพท ซงเป:นมลรากแห<งศาสนาพราหมณนน พระอนทรเป:นพระเจ�าใหญ<ยงกว<าเทพยดาทงหลาย นบว<าเป:นพระเจ�าแห<งฟ]า เป:นผ�ถอไว�ซงอสนบาตและเป:นผ�บนดาลให�ฝนตก เพอบารงพชผลทงปวงในแผ<นดน ต<อมาภายหลงเกดมพระเป:นเจ�าทง ๓ ขน พระอนทรจงนบถอลดหย<อนลงมาเป:นชนรอง พระอนทนนมได�นบว<าเป:นสยมภ คอมได�เกดขนขนเอง มบดามารดา ทว<าเป:นโอรสแห<งเทยาส (ฟ]า) กบปฤถว (ดน) และเป:นเชษฐาแห<งพระอคนกม แต<กกล<าวเป:นอย<างอนกม เป:นผ�ครองสวรรค มกาหนด ๑๐๐ ป%สวรรค ครนเมอครบกาหนดแล�วกต�องละทพยสมบต มเทวดาอนขนมาเสวยทพยสมบตแทน บางทมนษยได�บาเพญตบะฌานกล�าพอกสามารถจะครองสวรรคได�เหมอนกน

๔๖

นามของพระอนทรมต<างๆ หลายอย<าง เหลอทจะเกบรวบรวมมาให�ได�หมด แต<ทอย<บ<อยๆ คอ ๑. “อมรนทร” เป:นใหญ<ในหม<อมร ๒. “เทวปต” “เทวเทวะ” เป:นใหญ<ในหม<เทวดา ๓. “สรปต” (สรบด สรบดนทร สรนทร) ฯลฯ เป:นใหญ<ในหม<สร ๔. “มเหนทร”๑๘ ฤๅ “มหนทร” ใหญ<ยง ๕. “สกระ” ฤๅ “สกรนทร” ผ�มความสามารถยง ๖. “วชร” ฤๅ “วชรนทร” ผ�ถอเพชราวธ ๗. “สวรรคปต” (สวรรคบด) จอมสวรรค ๘. “เมฆวาหน” ผ�ทรงเมฆ ๙. “วฤตระหา” ผ�สงหารวฤตะ คอความแห�งแล�งในแผ<นดน ๑๐. “ทวสปต” เจ�าแห<งอากาศ ๑๑. “วาสวะ” (วาสพ) เป:นใหญ<ในหม<วสเทพ ทง ๘ มพระเพลงเป:นต�น ๑๒. “ศตกรต” ฤๅ “สตมขะ” เจ�าแห<งการบวงสรวงมกาหนดได�ร�อย (คอ พธอศวเมธ ๑๐๐ ครง ซงเป:นผลให�ผ�ทกระทาได�เป:นพระอนทร) ๑๓. “สหสรากษะ” ฤๅ “สหสนย” พนตา ๑๔. “ศจปต” ภสดาแห<งนางศจ รปพระอนทรบางทเป:น ๔ กร ๒ หตถ ถอหอก หตถท ๓ ถอเพชราวธ หตถท ๔ ว<าง แต<โดยมากมกมแต< ๒ กร มตาทวกาย ทรงช�าง หตถขวาถอเพชราวธ หตถซ�ายถอธน พาหนะมช�างชอไอราวต (ไอยนาพต) ฤๅ เอราวณ กเรยกกบมม�าขาวชอ อจไฉหศระวส มรถคน ๑ สารถชอ มาตล วมานเรยกว<า ไวชยนตะ (ไพชยนตร)) ฤๅ เวชยนต) มสวนนนทะอทยาน นครทสถต ชอ อมรวด ซงอย<บนเขาพระสเมร ตามหนงสอมหาภารตะกล<าวว<า เมอง (อมรวด) น มวมานอนงดงามเป:นทอย<ของชาวเมอง ไม<มนครใดทจะงดงามเสมอเหมอนได� ในสวนมต�นไม�หลายพรรณอนเป:นทร<มรน บ�างมผลอนมโอชาเลศ บ�างมดอกอนส<งกลนหอมหวาน เหล<าอปสรอนรปงามอย<างยงทาให�เป:นทจาเรญเนตรชาวนคร ทงมผ�ชานาญในการขบร�องและสรรพดรยางคอย<างหาทเปรยบมได� ต<างทาให�เป:นทเพลดเพลนใจด�วยสาเนยงไพเราะ นครนพระวษณกรรม๑๙เป:นผ�สร�าง

�? -��(������ ��������� � .��' : 0���&,ก� �@ ���� ��'��.�ก��� : 0���&,ก�

๔๗

วดโดยรอบ ๘๐๐ โยชน สง ๔๐ โยชน บรรดาเสาทาด�วยเพชรและวมาน บลลงกทงเครองประดบประดาทงปวง ล�วนทาด�วยทองนพคณ

อนทร$ (อนทร)๒๐ ในยคไตรเพท พระอนทรเป:นเทวดาอนเป:นทนบถอมาก แต<ไม<ใช<เทวดาทเป:นสยมภว คอไม<ได�สร�างตนเอง มเทวดาและเทวเป:นชนกชนน นยว<าๆ ผวเป:นสแสดหรอสทอง (เหตไรมาถงเราจงกลายเป�นสเขยวไปกหาทราบชดไม แตข�าพเจ�าได�พยายามตรวจค�นดรปเขยนมาจากอนเดยกทาเขยว เพราะฉะนน ไมใชมาเปลยนสในเมองเรา คงเปลยนมาแตถนเดมเอง ว.ป.ร.) กบมกล<าวว<ามแขนยาวมาก แต<นบๆ ว<า เปลยนรปได�อย<างได�ตามใจ ยานทโปรดทรงคอรถทองเทยมม�าแดงค<หนงมขนคอและหางยาว หตถขวาถอวชระ ซงเป:นของโปรดกว<าอย<างอน แต<นอกจากนนยงมอาวธอย<างอนอก คอ ศร ขอ รางแห สาหรบใช�ตลบศตร โปรดเสวย นาโสม ซงทาให�เกดความกล�าหาญในการสงคราม เป:นเจ�าเป:นใหญ<แห<งอากาศ เป:นผ�กากบ

1A ��'�������03�#ก������ !�

๔๘

ฤดกาลและให�ฝน พระอนทรนนใช�วชระ (คอสายฟ]า) รบกบพฤตาสรอย<เป:นนตย พฤตาสร (วฤต)ร) นนคอผตวร�ายอนเป:นองคแห<งความแห�งแล�ง และความไม<ดแห<งฤดกาล พระอนทรจงต�องคอยรบและการาบเพอปล<อยฝนให�ตกจงได�ฉายาว<า พฤตหน (วฤต)รหน) กลบมเรองว<าครงหนงมอสรชอ ปาณ หรอ วลาสร (วล) ได�ขโมยโคของพวกฤษเจ�าไปทงฝง พระอนทรไปตามโคนนได�ฆ<าวลาสร จงได�ฉายาว<า วลภท (วลภท) ในเทวาสรสงคราม พระอนทรเป:นผ�นาเทวดาไปปราบอสร (คอสงชวร�ายต<างๆ ในดนฟ]าอากาศ) ได�ทาลายเวยงผาของอสรเสยเป:นอนมาก จงได�ฉายาว<า ปรนทร (ปรน)ทร) คอผ�ทาลายเวยง ในพระไตรเพทมบทสรรเสรญพระอนทรเป:นอนมาก เพราะชนอรยกะถอกนว<าพระอนทรเป:นเทพารกษของพวกตน โดยเฉพาะเป:นผ�นาพวกอรยกะกบกบพวกทสย ซงอย<ในแดนมธยมประเทศ ก<อนทพวกอรยกะได�อพยพเข�าไป ตามไตรเพทปรากฏว<าพระอนทรมมเหสองคหนง ซงเรยกว<า อนทราณ (อนท)ราณ) บ�าง เอนทร (ไอนทร) บ�าง ศจ บ�าง ซงทาให�พระอนทรมฉายาขนว<า ศจบด (ศจปต) คอผวนางศจ ต<อมาในชนหลงๆ พระอนทรอย<ค<อนข�างจะตกตาลงมาก คอ ลงมาเป:นรองพระเป:นเจ�าทงสาม แต<กคงเป:นใหญ<ในเทดาชนดาวดงสสวรรค จงได�มนามว<า เทวนทร) เทเวศร) เทวบด สรนทร) อมรนทร) ฯลฯ ยงทรงคณวเศษต<างๆ อย<างเช<นทเคยมมาแล�วในชนไตรเพท แต<สงเกตได�ว<าอทธฤทธน�อยลงบ�าง เพราะมเวลาแพ�อสร (เช<นแพ�เมฆนาลกทศกณฐ อนได�นามว<า อนทรชต) และส�อสรไม<ได� ต�องไปวานกษตรยมนษยไปช<วย (เช<น วานท�าวทศรถในเรองรามเกยรตและวานท�าวทษยนตในเรองศกนตลาเป:นต�น) ทงความประพฤตของพระอนทรกดทรามลงมาก ทเทยวทาช�กบเมยใครๆ บ<อยๆ จนเกดความใหญ<หลายครง เช<น ในมหาภารตะมเรองเล<าว<า พระอนทรทาช�กบนางอหลยาชายาพระโคดมดาบส จนถกสาปให�บงเกดมรปโยนผดขนเตมตว และเลยได�ฉายาว<า สโยน๒๑ แต<ภายหลงวงวอนกนอย<างไรอย<างหนง รปโยนทตามตวนนจงหลายเป:นตาไป เลยได�ฉายาว<า เนตรโยน และ สหสรากษะ (สหสรากษ) หรอสหสนยน) (พนตา) และการทต�องแพ�ท�าวราพณาสรจนอนทรชตจบไปได�นน กเป:นส<วนหนงแห<ง ทณฑกรรม ในการททาช�กบชายาพระโคดม กบในมหาภารตะว<าพระอนทรเป:นบดาพระอรชน พระอนทรในชนหลงๆ น บอกรปกนว<าเป:นคนผวนวล ขม�าขาว หรอขช�าง ถอวชระ หรอศรบ�าง พระขรรคบ�าง นามพระอนทรทเรยกกนอย<บ<อยๆ (นอกจากทกล<าวมาแล�วข�างต�น) คอ มเหนทร) ศกระ มฆวาน วาสพ มฉายาทใช�บ<อยๆ (นอกจากทกล<าวมาแล�ว) คอ เพชรปาณ (วชรปาณ) แปลว<าผ�ถอวชระ เมฆวาหน แปลว<า ขเมฆ ศตกระต (ศตก)รต) แปลว<า ผ�ได�ทาพธร�อยครง

1� 7�,7E��# กD��#�ก : 0���&,ก�

๔๙

(คอ ทาพธอศเมธร�อยครง จงได�ผลานสงสเป:นใหญ<ในเทวดา) มรตวาน แปลว<า เป:นเจ�าลมสวรรคบด เป:นใหญ<ในสวรรค เหล<านเป:นต�น โอรสพระอนทร ชอ ไชยนต) (ชยนต)) เมองชออมรวด (อมราวต) ปราสาทชอ เวชยนต) หรอไพชยนต) (ไวช)ยนต) สวนชอ นนทน) (นนทน) ๑ จตรลดา ๑ (จตร)ลตา) ๑ ปารสก หรอ ปารษย) (ปารษ)ย) ๑ ช�างชอไอราพต (ไอราวต) หรอเอราวณ (ไอราวณ) ม�าชอ อจไฉศรพ (อจไฉห)ศรวส)) รถชอ วมาน (หรอเวชยนต)กเรยก) สารถชอ มาตล (มาตล) ศรชอศกรธน พระขรรคชอ ปรญชะ๒๒

มเหสพระอนทร$ มเหสพระอนทรนน ตรวจดตามหนงสอต<างๆ ว<ามองคเดยว และโดยมากเรยกว<า “อนทราณ” ฤๅ “ศจ” แต<มนามอกหลายอย<าง โปรเฟสเซอร โมเนยร วลเลยมสในหนงสอพจนานกรมองกฤตสนสกฤตได�กล<าวว<า “มเหส (ของพระอนทร)) มนามเรยกวา ศจ อนทราณ มโฆน อนทรศกต ปโลมซา และเปาโลม” ดงน ในคมภรฤคเวทมกล<าวว<า “ตามบรรดาสตรทงหลาย อนทราณมโชคดยงกวาหญงทงสนเพราะวาภสดาของนางจะมได�สนชพลงด�วยชราภาพเลยในเบองหน�า” ข�อนมสเตอรวลกนสอธบายว<า เพราะพระอนทรจะเปลยนไปกองคๆ นางอนทราณกยงคงเป:นอครมเหสของผ�เป:นพระอนทรต<อๆ ไป และนางอนทราณขอเป:น 11 ���7,��ก� ��'��"7��)D&��'��ก6F�ก��G �,5�"��. กH����!����'���"�3�� ��������ก ���I �ก��"#!"���,5���!� ��'���"����!���'���7# 7I��"#! �'7�!���!�J กD���!��)�����'���"�3",5�7�5� ��&�#"#!��&�ก��'��� K������60L �,�����I � ���60�����'���"�3 / 7,��ก���'��� K��'���"��*#L K7��)D&��'����&�����"�.,ก)�N.&#L K7��&���)�L K�,����67ก�,�L GG : 0���&,ก�

๕๐

อครมเหสของจอมสวรรคเสมอเพราะฉะนน จงนบว<าไม<มเลยภสดาของนางอนทราณ จะต�องสนชพลงเพราะชราภาพ โปรเฟสเซอร โมเนยร วลเลยมสกล<าวว<าพระอาทตยกบพระอนทราณ มโอรสองคหนงชอชยนตะ แต<มสเตอรวลกนสว<าเทพบตรนชอจตรคปต) และว<าเกดมาจากครรภนางโค เพราะพระอมาได�สาบนางฟ]าทวไปไม<ให�มบตรได� นางอนทราณบาเพญกศลกรรมต<างๆ เพอขอพรให�มบตร จงได�จตรคปตะเทพบตรมาสมประสงคแต<จะทรงครรภเองไม<ได� จงให�นางโคทรงครรภแทน และเมอนางโคคลอดบตรนน นางอนทราณกร�สกเจบเหมอนหนงคลอดบตรเอง ธตรฐ เป:นนามเรยกท�าวโลกบาลผ�รกษาทศบรพาและเป:นอธบดแห<งภตหรอคนธรรพ (ตามความสนนษฐานว<า คอตวพระอนทรนนเอง เพราะคาว<า ธตรฐ กแปลว<ารงเมอง หรอใช�ตามภาษาไทยโบราณว<า “งาเมอง” และในตารบทกล<าวด�วยโลกบาล กว<าทศบรพาเป:นของพระอนทร) พระปรรชนย$๒๓ อธบายยากว<ามลกษณะและหน�าทอย<างไร ตามคาวรรเสรญกมต<างๆ ว<าเป:นฝนบ�าง เป:นพายบ�าง เป:นเมฆบ�าง เป:นฟ]ากมปนาทบ�าง เพราะฉะนนดแย<งๆ หน�าทกบพระอนทรอย< ในรามายณะกล<าวชดว<ามตวต<างจากพระอนทรแต<กาเนดเป:นอย<างไร รปร<าง สสรรเป:นอย<างไร ค�นหาไม<พบ วาสพ (วาสว) นามแปลว<า “เป:นใหญ<ในหม<วส” ใช�เรยกพระอนทร พวกเทวดาเรยกว<า วส ซงว<าเป:นบรวารพระอนทรนน ตามไตรเพทนนเป:นคณะหนงในหม<เทวดา ๙ คณะ พวกวสเทพนนม ๘ คอ ๑. ธร (ดน) ๒. อาป (นา) ๓. อนล (ลม) ๔. อนล (ไฟ) ๕. ธรวะ (ดาวเหนอ) ๖. โสม (ดวงเดอน) ๗. ปรตยษ หรอปSจจส (ร<ง) ๘. ประภาส (แสงสว<าง) ตามนามท ๘ นกแลเหนได�ว<าม<งเอาสงซงคนในโบราณสมยเหนว<า เป:นสงสาคญและอศจรรย จงยกย<องเอาว<าเป:นเทวดา

14 "��������7�����"#!����� ��'���6� : 0���&,ก�

๕๑

พระอาทตย$ เป:นโอรสพระกสปประชาบดกบนางอทต ในคมภรฤคเวท กล<าวถงพระอาทตยว<าเป:นโอรสนางอทตองคหนงและเรยกนามว<าสรยะ ว<าเป:นองคเดยวกบพระอคนกว<า ในคมภรทกล<าวแล�วนนมว<านางอทตมโอรส ๘ องค แต<องค ๑ พการ นางจงทงเสย พน�องมความสงสารจงช<วยแก�ไขให�หายพการ และให�นามว<า ววสวต ต<อมากล<าวว<าพระอนทร) ๑ พระสรยะ ๑ พระอคค ๑ รวม ๓ นได�บาเพญตบะต<างๆ มากจนได�เป:นใหญ<กว<าเทพยเจ�าทงหลาย ตามทว<ามาแล�วว<า พระอาทตยเป:นโอรสนางอทตนน บางทกกล<าวว<าเป:นโอรสพระเทยาส บางแห<งว<านางอษส๒๔เป:นมเหสแห<งสรยะ บางแห<งกว<าเป:นมารดา แต<ในคมภรปราณะ โดยมากว<าเป:นโอรสพระกสปกบนางอทต ในวษณปราณะมเรองถงพระอาทตยว<าได�กบนางสงคนา บตร พระวศกรรมเป:นมเหสมเรองราวยดยาว แต<จะนามาเล<าในทนกจะฟSYนเฝอนกจงงดไว� (ดในเรองพระเสารด�วย) นามของพระอาทตย ถ�าจะกล<าวถงในหม<เทวดานพเคราะหเรยกว<า “ระว” (ระพ) นอกจากนามทได�กล<าวมาแล�วข�างบนน ยงมทเรยกอย<มากอกคอ “ทนกร” “ทวากร” “ภาสกร” “ประภากร” “อาภากร” เป:นต�น

18 ����6H� : 0���&,ก�

๕๒

ตามคมภรไตรเพทว<าพระสรยะนน “เนตรทอง กรทอง ชวหาทอง ทรงรถเทยมม�าเท�าดางขาว” ตามคมภรปราณะบอกรปพระอาทตยว<าสกายแดงแก< ม ๓ เนตร ๔ กร ถอดอกบวเผอน ๒ หตถ หตถทเหลออก ๒ หตถนน หตถ ๑ ให�พร หตถ ๑ กวกให�บชา นงบนดอกบวหลวงมรศมเปล<งประกาย มสารถคอพระอรณ อาทตย$ (อาทตย$) ในไตรเพทมพระอาทตย ๗ องค มพระวรณาทตย)เป:นอาท เป:นโอรสแห<งพระอทตๆ นนมโอรส ๘ องค แต<ทอดทงพระมรรตตาณฑะเสยองคหนง คงนาไปเฝ]าพระเจ�าแต< ๗ องค แต<ภายหลงไกล<เกลยกนอย<างไรจงเป:นอนตกลงรบพระมรรตตาณฑะนนเป:นอาทตยด�วย พระอาทตยทง ๘ คอ ๑.วรณาทตย) ๒.มตราทตย) ๓.อรยมาทตย) ๔.ภคาทตย) ๕.องศาทตย) ๖.อนทราทตย) ๗.ธาตราทตย) ๘.สรยาทตย) พระสรยาทตยนแหละคอพระมรรตตาณฑะ ทพระชนนไม<รบและไม<พาไปเฝ]าเทวดา เพราะฉะนนจงมได�ไปอย<ในเทวโลกอย<างพระอาทตยอก ๗ องค คงเทยวขบรถอย<ระหว<างเทวโลกกบมนษยโลกจนทกวนน (ดสรยต<อไป)

สรย$ หรอ สรย คอเทวดาทมกเรยกว<า พระอาทตย) เพราะเป:นลกพระอทต (ดทอทตและอาทตย) ในพระเวท พระสรยเป:นผ�ให�แสงและความอบอ<น และบ�างกเรยกว<า สวตฤ (สวต)ฤ) ขรถเทยมม�าสแดง ๗ ตว พระสรยนกล<าวว<ามชายาหลายนาง แต<ทมชอเสยงและมเรองราวสนกทสดคอนาง สญญา ผ�เป:นบตรพระวศวกรรม มลกด�วยกนคอ พระมนไววสวต หรออกนยหนงเรยกว<า ท�าวสตยพรต ๑ พระยม หรอ ธรรมราชา ๑ นางยม หรอยมนา (ลานา) ๑ พระสรยนนร<างกายร<งโรจนเหลอทน นางสญญาจงจดให�นางฉายา ไปเป:นเมยแทน และเพอทจะมให�ผวจาได�

๕๓

จงจาแลงเป:นนางม�า ได�นามว<า อศวน พระอาทตยกจาแลงเป:นม�าไปเป:นผว เกดลกด�วยกนคอ พระอศวน แฝดค< ๑ กบพระเวรนต) ๑ พระอาทตยพานางกลบมายงสานกแล�ว พระวศวกรรมผ�เป:นพ<อตาจงเอาพระอาทตยกลงเพอขดผวทสว<างออกเสยส<วน ๑ ใน ๘ ผวทกลงขดออกแล�วนน พระวศวกรรมไดเกบเอาสร�างจกรถวายพระนารายณ ๑ ตรศลถวายพระอศวร ๑ คทาให�ท�าวกเวร ๑ หอกให�พระขนทกมาร ๑ และทาอาวธแจกเทวดาอนๆ ได�อกมาก

พระอศวน พระสรยนนในรามายณะว<าเป:นพ<อพญาสครพกป<ลราชผ�ครองนครกษกนธยา (ขดขนธ) ในมหาภารตะว<าเป:นพ<อท�าวกรรณะผ�ครองแคว�นองคราษฎร (เบงคอล) ผ�เป:นเสนาบดแม<ทพฝPายโกรพ ในหรวศว<า พระสรยเป:นพ<อพระมนไววสวต พระมนเป:นพ<อ ท�าวอกษวากผ�เป:นบรมชนกแห<งกษตรยสรยวงศ ผ�ครองนครศรอโยธยาและมถลา และพระมนมธดาชอนางอลา ซงได�ไปเป:นมเหสพระพธเทวราช พระพธกบนางอลามโอรสคอท�าวปรรพบรมกษตรยแห<งจนทรวงศ กบมความนยมกนว<าพระสรยเมอจาแลงเป:นม�าอย<นน ได�พบฤษชอยาญวลกย)ได�บอกพระอรชนยชรเวท ให�แก<พระยาญวลกย รปพระสรยมกายสแดง เป:นคนร<างเลกๆ ขรถเทยมม�า ๗ ตวหรอตวเดยว ๗ หว มสารถชอ อรณ นครทสานกชอ ววสด หรอ ภาสวด นอกจากนางสญญาผ�เป:นมเหส และ นางฉายาผ�เป:นสนม พระอาทตยมชายาอก ๓ นาง คอ สวรรณ ๑ สวาด ๑ มหาวรยา ๑ นามพระสรยาทตยมทใช�อย<บ<อยๆ คอ สวตฤ (ผ�เลยว) ววสวต (ผ�สว<าง) ภาสกร (ผ�ทาแสงสว<าง) ทนกร (ผ�ทากลางวน) อรหบด (เป:นใหญ<ในวน) โลกจกษ (ตาโลก) กรรมสากษ (พยานกรรม) เคราะหราช (เจ�าแห<งดาว) คภสตมาน (มแสง) สหสรกรณ (มแสงพนหนง) วกรรตตนะ (ผ�ถกตดแสงสว<าง คอถกขด)

๕๔

พระจนทร$ ฤๅ โสมเทพ – ในชนต�นโสมเทพเป:นเทวดาองคหนง ไม<ใช<พระจนทร แต<มาภายหลงจงกลายเป:นพระจนทรไปด�วย ในฤคเวทว<าพระโสมเป:นเจ�าแห<งโสม ซงนบถอกนว<าเป:นโอสถวเศษ โสมเป:นชอไม�เถาชนด ๑ เรยกชอตามภาษาละตนว<า “อสเคลปVอสอซดะ” (Asclepias acida) มใบน�อย ดอกสขาวเลกๆ อย<ปลายๆ เถา มยางขาวๆ รสฝาด ชาวมชฌมประเทศ นบถอกนมาก ในคมภรฤคเวทกณฑท ๙ เตมไปด�วยคาสรรเสรญต�นโสมและพระโสมเทพตามคมภรเวทนน กล<าวว<าพระโสมเทพได�บตร ๓๓ องค ของพระประชาบดเป:นชายา แต<พระโสมโปรดนางโรหนมากกว<านางอนๆ นาง ๓๒ มความหง จงกลบไปหาบดา พระโสมวงวอนขอรบคนไปและรบว<าจะเลยงดให�เสมอกน แต<แล�วลมคานเสย พระประชาบดจงสาปพระโสมให�เป:นฝ%ในท�อง (เพราะเหตฉะนพระจนทรจงได�ผอมลงทกวนจนดบหายไป) แล�วจงค<อยเกดขนใหม<อก ซงมนษยเหนปรากฏอย<เป:นข�างขนข�างแรมจนกาลบดน ในวษณปราณะ ซงเป:นหนงสอชนใหม<กว<าไตรเพท กล<าวว<าพระโสมเทพ (คอพระจนทร) เป:นโอรสพระอตฤมนพรหมบตร แต<ว<าเกดจากมหาสมทรเมอกวนนาอมฤตกว<า กบมเรองต<อไปว<า พระจนทรได�กระทาพธราชสยะมบญญาธการมาก เกดกาเรบขนจงไปลกพา

๕๕

นางดารามเหสพระพฤหสบดไป พระพฤหสบดพดว<ากล<าวอย<างไร พระโสมเทพกไม<ฟSง เทพฤๅษทงหลายไปว<ากล<าวกไม<ฟSง จนเกดมสงครามขน พระอนทรกบเทวดาฝPาย ๑ พระโสมกบอสรอกฝPาย ๑ จนนางดาราเองได�รบความเดอดร�อนจงร�องขอบารมพระพรหมธาดาเป:นทพง พระพรหมธาดาจงบงคบให�พระโสมคนนางดารา แต<นางดารามครรภอย<แล�ว พระพฤหสบดจงสงให�บตรคลอดออกมา บตรนคอพระพธฝPายพระพฤหสบด ครนเมอนางดาราได�รบสารภาพแล�วว<าพระจนทรเป:นบดาแห<งกมารนน กมความพโรธจงเผานางเสยจนเป:นเถ�า (เพราะพระพฤหสบดนว<าเป:นองคเดยวกบพระอคน) แต<พระพรหมได�ชบนางขนใหม<และโดยเหตนางได�ล�างบาปแล�วด�วยเพลง๒๕ พระพฤหสบดจงรบไว�เป:นมเหสอย<างเดม ฝPายพระสมทรมความพโรธพระโสมผ�เป:นโอรสจงตดรอนเสย แต<พระลกษมผ�เป:นภคนได�ช<วยวงวอนขอหย<อนโทษบ�าง พระสมทรจงยอมถอนคาสาปให�ส<วน ๑ แล�วพระลกษมได�ช<วยวงวอนพระอมา ขอให�พระโสมได�กลบขนไปบนสวรรค พระอมาทลวงวอนพระอศวรๆ จงเอาพระจนทรตดเหนอนลาตของพระองค แล�วเสดจไปในสมาคมแห<งเทวดาทงหลาย พระพฤหสบดเหนเช<นนนกมความ ข<นเคองยงนก จนพระพรหมต�องไกล<เกลยว<า ให�พระจนทรอย<เสยนอกสวรรค แต<ให�เป:นเจ�าแห<งดาวและพฤกษชาตทงหลาย รปพระจนทรเป:นมนษย มกายขาว ๒ กร ทรงรถเทยมม�าขาว ตามเรองราวในหนงสอพวกปราณะโดยมากว<า พระจนทรเป:นโอรสพระอตรมนกบนางอสนยา และหรวศกกล<าวเช<นกน พระจนทรได�บตรพระทกษะเป:นชายา ๒๗ องค (นคอนกษตรทง ๒๗) แต<พระจนทรมความลาเอยงรกนางโรหณมากกว<าผ�อน นางอนๆ พากนไปฟ]องพระทกษะ พระทกษะไปว<ากล<าวกไม<มผลอนใด พระฤๅษมความโกรธจงแช<งให�พระจนทรเป:นหมนและเป:นฝ%ในท�องด�วย แต<พวกบตรช<วยกนวงวอนขอโทษ พระทกษะจงผ<อนผนว<า โรคนนให�เป:นพกๆ เพราะฉะนนพระจนทรจงไม<คงเตมดวงอย<อย<างพระอาทตย แต<เวลา “ซบ” ลง กกลบเตมขนอกเสมอๆ ไป พระจนทรได�ทาพธราชาสยะครงหนงซงทาให�มความกาเรบมาก จนได�พานางดาราผ�เป:นมเหสของพระพฤหสบดไป และแม�พระพฤหสบดขอดๆ ให�คนกไม<ฟSง พระพรหมว<ากล<าวกไม<เชอ จงเกดเป:นเหตให�ววาทกนใหญ<จนถงรบกน พระศกรซงไม<ชอบพระพฤหสบดมาก<อนแล�วนนเข�าข�างพระจนทร และบรรดาทานพ เทตยและอสรอนๆ ซงเป:นศษยพระศกรกเข�าข�างพระจนทร พระอนทรและเทวดาอนๆ เข�าข�างพระพฤหสบดผ�เป:นอาจารย (พระพฤหสบดและพระศกรเป:นฤๅษทงค<) การเทวาสรสงครามนนว<า “เสยงสะเทอนไปทวทงไตรภพ” พระอศวร (ซงอย<ข�างพระพฤหส) ได�เอาตรฟSนพระจนทรขาดกลางตว พระจนทรจงได�นามว<า ภคนาตม

1; ���ก,�7#)�6�2O : 0���&,ก�

๕๖

ในทสดพระพรหมาได�ห�ามการสงคราม และบงคบให�พระจนทรส<งนางดาราคนแก<พระพฤหสบด นางดารานนมบตรตดท�องไปคนหนงซงในทสดนางจงรบว<าเป:นลกพระจนทร กมารนนได�นามว<า พระพธและเป:นปฐมชนกแห<งจนทรวงศ (ดจนทรวงศต<อไป) พระจนทรถกห�ามไม<ให�ไปในทชมนมเทวดาอก พระจนทรไปวงวอนพระอศวรๆ เอาพระจนทรทาเป:นปVYนเข�าไปในทชมนมจงเข�าไปได� นามและฉายาพระจนทรนนมอย<มาก ทใช�บ<อยๆ คอ โสมอนท (“หยาด” เช<น หยาดนา ชอนเรยกเนองมาจากโสม ดทโสมต<อไป) ศศ (“ลายเหมอนกระต<าย”) ศศธร (“ทรงไว�ซงกระต<าย”) นศากร รชนกร รชนกฤต (“ผ�สร�างกลางคน”) นกษตรนาถ (“เป:นใหญ<ในนกษตร”) ศตมารจ (“มแสงเยนๆ”) สตางศ (“มแสงขาว”) มฤคางกะ (“ลายเหมอนกวาง”) ศวเสขร (“ปVYนพระศวะ”) กมทบด (“เป:นใหญ<ในดอกบว”) เศวตาวาช (“มม�าขาว”) ตารบปราณะว<า รถพระจนทรมสามล�อ ม�าสบตวทเทยมนนสเหมอนดอกมะล และทเทยมนนเป:นหน�ากระดาน คอข�างขวาแห<งคานห�าตว ซ�ายห�าตว

๕๗

โสม (๑) คอนาทคนจากต�นไม�ชนดหนงเรยกว<า ต�นโสม เป:นไม�เถา เรยกชอตามภาษาละตนว<า “อสคลปVอสอซดะ” (Asclepias acida) เถานเมอคนเป:นนาขาวขาว หมกไว�ก<อนแล�วจงใช�เป:นเครองสงเวยเทวดาและพราหมณดมต<อไป เมอดมแล�วมเมาและทาให�ร<าเรง พวกพราหมณชอบกนมากถงแก<กล<าวว<าใครได�ดมโสมแล�วได�แลเหนสวรรค ในพระฤคเวทมกล<าวเรองนาโสมนเป:นอนมาก มคาสรรเสรญและกล<อม กบในหนงสอพราหมณะมอธบายโสมพดไว�หลายอย<าง มข�อความวจตรพสดารมาก โสมนนยกย<องเรยกว<า “ราชน” และเป:นเทวดาผ�มอานภาพมาก อาจจะบาบดโรคได�ทกอย<างให�ทรพยบงเกดแก<ผ�นบถอ และเป:นใหญ<กว<าเทวดาทงปวง เพราะอาจบนดาลให�เทวดาทาอะไรๆ ได�อย<างใจ (คอ ดมเข�าไปแล�วเมานนเอง) พระอนทรเป:นผ�โปรดนาโสมมาก เพราะฉะนนถ�าจะถวายสงเวยอะไรกไม<โปรดเท<านาโสม๒๖ (๒) พระจนทร ตงแต<ในยคไตรเพทแล�วได�นามว<าโสมเทพ ชะรอยจะเป:นเพราะมแสงขาวเหมอนนาโสมเทพเมอแรกคน อภนหารต<างๆ ของโสมนนกมายกให�พระจนทรเป:นอนมาก เช<น มนามว<า โอสถบด (เจ�าแห<งยา) เป:นผ�ค�มเกรงรกษาพลกรรมและการบาเพญกศล โสมนนนยมกนว<าเป:นยาอนประเสรฐ เพราะเป:นยาอนเยนระงบความโกรธปองร�ายได� เพราะฉะนนเมอระงบโกรธแห<งผ�อนได�ด�วยความด จงเรยกว<า “ชนะได�ด�วยโสม” และคาทใช�เช<นนตดมาจนในพทธศาสนาของเรา จงยงปรากฏมในคาถา “พาหง” ว<า สมเดจพระมหา-มนนทร ทรงชาระนางจญจาได�ด�วยโอสถอนประเสรฐคอ โสม ดงน

1< )�-��,�B#�3��+�.�7��3 "#!ก��E��กD�����,5�76�����!�������'���"�3 กD��� �5(�E7� �#5 : 0���&,ก�

๕๘

พระเพลง (อคน) เป:นทนบถอของพวกพราหมณโบราณมาก จงมเรองเล<าถงมาก นยหนงว<าเป:นโอรสแห<งอากาศและปฤถว นยหนงว<าเป:นโอรสพระพรหมาธราช และเรยกนามว<าพระอภมาณ นยหนงว<าเป:นโอรสพระกสปกบนางอทต จงนบว<าเป:นพระอาทตยะองค ๑ นยหนง (ในชนหลง) ว<าเป:นโอรสพระองครสราชาแห<งปVตรทงหลาย (คอบดาของมนษย) อกนยหนงว<าเป:นองคเดยวกบพระพฤหสบด คาวรรเสรญบท ๑ ซงโปรเฟสเส�อรโมเนยร วลเลยมได�แปลลงไว�ในหนงสอชอ “อนเดยนวสดอม” บอกลกษณะพระเพลงแจ<มแจ�งด มใจความตามคาสรรเสรญนนว<า “มแสงสวาง รศม ๗ แฉก มรปแปลกๆ นาชม กายสเป�นทองคา มเศยร ๓ เกษากระจางโพลนและโอษฐ)ทง ๓ มคางและทนต)อนร�อนจด เสวยสรรพสงทงปวง บางทกมเขานบด�วยพนล�วนรงโรจน) มเนตรนบด�วยพนอนฉายรศมกระจางจ�า ทรงรถลอยละลวเฉยดลม เทยมม�าอนแดงจด” รปทเขยนโดยมาก มกมกายสแดง มชงค ๓ กร ๗ เนตร ขนงและเกศาสม<วงแก< ทรงแกะผ�เป:นพาหนะ คล�องสงวาลธราอย<างพราหมณ และมสงวาลผลไม�ร�อยกรองเป:นพวง มเปลวไฟออกมาจากโอษฐ และมรศมเป:น ๗ แฉก ถอขวาน

๕๙

นามพระเพลง ทใช�เรยกในมชฌมประเทศ นอกจาก “อคค” และ “อภมาณ” ทกล<าวแล�ว ม (๑) “พราหมณศปต” เป:นผ�ใหญ<ในหม<พราหมณ (ม<งว<ากองกณฑ) (๒) “วาหน” ผ�รบเครองพลกณฑ (๓) “ธนญชย” ผ�ชนะทรพย (๔) “ชวลนะ” ผ�ลกสว<าง (๕) “ธมเกต” ผ�มควนเป:นทกาหนด (๖) “ฉาคะรถะ” ผ�ทรงแกะผ� (๗) “สปตะชวหา” ผ�มชวหา ๗

๖๐

พระวรณ (พรณ) เป:นทนบถอของชาวมฌมประเทศมาก ถอว<าเป:นเทพเจ�าแห<งนาทงหลาย เป:นผ�รกษาความสขสวสดแห<งมนษยและสตวทงปวง มมเหสนามว<า วรณ และพระสมทร พระคงคาเทวทงลานา สระและพทงหลาย เป:นบรพาร มอกนามว<า “ประเจตส” (มปSญญา) “ชละปต” (เจ�าแห<งนา) “ยาทะปต” (เจ�าแห<งสตวนา) “อมพราช” (เจ�าแห<งนาทงหลาย) “ปาศ” (ผ�ถอบ<วง) รปพระวรณ กายสขาว หตถขวาถอบ<วง ฤๅถอธนศรกม ทรง “มกระ” คอเหราเป:นพาหนะ (ไทยเราว<าทรงนาค) วรณ = นามแห<งพระอาทตยองคหนง (คอลกนางอทตทนางสรยาทตย) ในพระเวทเรยกว<า “เจ�าฟPาอนอยทวไป” นบถอกนว<าเป:นเทวราชอนมมเหศรยงกว<าเทพเจ�าอนๆ ฯ เป:นผ�สร�างและบารงทงเทวโลกและมนษยโลก มอานาจ เรยกว<ามายา อนเป:นสงบนดาลให�รอบร�ในสงทงปวง พระองคย<อมส<งทตไปในทศานทศ เพอจดจาบรรดากจการทเทวดา มนษยละอมนษยประพฤต ฯ พระองคย<อมร�ละเอยดจนชนว<า ใครกระหยบตากครงและเกลยดชงความเทจทกสถาน ฯ แม�ผ�ใดทาบาปมกล<าวเทจและเสยสญญาเป:นต�น พระองคย<อมเอาวรณบาศ

๖๑

คล�องไปลงทณฑ หรอมฉะนนกบนดาลให�มอาการปPวยไข�มเป:นมานเป:นต�น แต<พระองคเป%Yยมไปด�วยความเมตตากรณา เพราะฉะนนผ�ใดร�สกบาปของตนแล�ว กย<อมผ<อนปรนประทานให� ผ�ใดประพฤตอย<ในทานองคลองธรรม กประทานบาเหนจบานาญ โดยให�มความสขสรสวสด และช<วยให�พ�นมฤตยได�ในกาลบางสมย (ตามความนยมในพระวรณทกล<าวมาน เปรยบดกคล�ายกบความนยมซงพวกครสตงและผ�ทมอย<ในองคพระยะโฮวา ฯ)

ในพระเวท พระวรณมได�เป:นเจ�านาโดยเฉพาะแต<มฉายาอนหนงว<า “สนธปต” ซงในตอนหลงๆ มายกให�เป:นหน�าทอย<างเดยวคอเป:นเจ�านาทวไป (ไทยเราเขยนเพยนมาว<า “พรณ” ซงเพยนจาก “พรน” มาชนหนงแล�ว) มหาภารตะว<า พระวรณเป:นโอรสพระฤษกรรมทมพรหมบตรกบว<าเป:นโลกบาลผ�รกษาทศปSศจมและเป:นจอมนาค (เทยบวรปSกขในมหาสมยสตร)

๖๒

พระวายะ๒๗ (พาย) คอเจ�าลม ตามคมภรไตรเพทไม<ปรากฏว<ามกาเนดอย<างไร แต<หนงสอปราณะกล<าวว<าเป:นโอรสพระกสปะกบนางอทต เพราะฉะนนนบว<าเป:นอาทตยองค ๑ เหมอนกน นอกจากวาย ยงมนามเรยกอกว<า “วาตะ” “ปวนะ” “มารต” “สปรรศนะ” “คนธวาหะ” ลกษณะตามไตรเพท ว<ามรปร<างงดงามยงนก ทรงรถเทยมม�าสแดง ฤๅม<วงแดง ม�านนโดยมากเทยมค<เดยว แต<บางทมเทยมถงเก�าสบเก�า ร�อย ฤาพนกม แล�วแต<กาลงอ<อนฤๅแรง ในรปเขยนชนหลงๆ มสกายขาวทรงมฤคเป:นพาหนะ หตถถอธงสขาวบ�าง เขนงฤๅแตรสาหรบเปPาบ�าง

19 ���� ���6

๖๓

พระยม ว<าเป:นโอรสของพระสรยะกบนางสรณยาอกนยหนงในฤคเวทว<าเป:นโอรสของคนธรรพ ในชนต�นตามคมภรไตรเพท มได�นบถอว<าพระยมเป:นเจ�านรก เป:นแต<นบถอว<าเป:นมนษยคนแรกทได�ถงแก<ความตาย และเป:นผ�ทได�ดาเนนทางโลกไปอย<ทแห<งความตายก<อนผ�อน จงเป:นผ�นาทางของผ�ตายทวไป ครนเมอตายไปถงสถานแห<งพระยมกจะได�รบความสขจงนบถอว<าเป:นเจ�าแห<งผ�ตายทงหลายแล�วจงกลายเป:นนบว<าพระยมคอตวมฤตย (ความตาย) นนเอง แต<อย<างไรกดคงถอว<าการทไปถนพระยมนนเป:นอนไปส<สถานอนเป:นสข ครนมาในชนหลง คอ ตามหนงสอปราณะต<างๆ พระยมจงมาเป:นตลาการแห<งคนตาย และเป:นเจ�านรกเช<นในปทมะปราณะ เป:นต�น กล<าวว<าพระยมเป:นตลาการของผ�ตาย และเป:นเจ�าแห<งผ�ตกนรก บรรดาคนทตายไปแล�วต�องไปเฉพาะพระพกตรพระยม เพอฟSงข�อความทพระจตรคปต)เทพเจ�าได�จารกไว�ในเรองกศลและอกศลกรรมของตน ผ�ทได�ทาบญพระยมกส<งไปยงสวรรค ผ�ทได�ทาบาปกไล<ไปลงนรกเพองทณฑกรรมต<อไป ตามวษณปราณะมกล<าวไว�ว<า บรรดาคนทตายต�องตกไปอย<ในเงอมหตถพระยมทงสนและจะต�องทนทกขเวทนาต<างๆ เว�นเสยแต<ผ�ทนบถอและบชาพระวษณอย<เป:นนตยเท<านน “และตามความนยมของพวกพราหมณ)วา วญญาณแหง

๖๔

ผ�ตายจะออกจากรางไปถงถนพระยมได�ภายใน ๔ ชวโมง ๔๐ นาท เพราะฉะนนจะเผาศพกอนทคนตายไปแล�วเกนเวลาทกาหนดนนไมได�” (วลกนส) นามพระยมทมเรยกกนอย<มากๆ ยงมอย<อกดงต<อไปน (๑) “ธรรมราชา” (๒) “ปVตฤปต” เป:นใหญ<ในหม<บดา (คอบรรพบรษ) (๓) “สมวรต” ผ�ตดสนเทยง (๔) “สะมะนะ” ผ�สงบ (๕) “กาละ” เวลา (ทใช�พดกนอย<ว<าพระกาลมาผลาญ) (๖) “ทณฑะธร” ผ�ถอไม� (สาหรบลงอาญา) (๗) “ศรทธพเทว” เจ�าแห<งการทาศพ (๘) “ไววสวตะ” เกดแต<พระววสวต (พระอาทตย) (๙) “อนตะกะ” ผ�ทาให�ถงทสด (แห<งชพ) (๑๐) “มหเษส” ผ�ทรงมหงษ ตามรปเขยน สกายเขยว ภษาแดง ทรงมงกฎและมาลาประดบเกศา ถอคทา ทรงกระบอเป:นพาหนะ แต<ข�างไทยเราทรงสงหเป:นพาหนะ

๖๕

ยมและยมราช เทวดาผ�เป:นใหญ<เหนอคนตาย ตามตารบไสยศาสตรว<า เป:นมนษยทได�เกดเป:นคนแรกในมนยคท ๗ เป:นโอรสแห<งพระววสวต (พระอาทตย) กบนางสรณยเป:นเชษฐาแห<ง พระมนองคท ๗ ในพระเวทออกนามพระยมว<า สงดมโน ชนานาม (ผ�รวบรวมคน) แลว<าเป:นใหญ<เหนอปVตฤปตทงหลาย (คอ เป:นต�นโคตรแห<งคนทล<วงลบไปแล�ว) ซงได�ตายจากโลกมนษยไปอย< ณ เทวโลก ฯ ในไสยศาสตรชนหลงว<า พระยมเป:นตลาการผ�ลงโทษแก<ผ�ตาย จงมนามว<า “ธรรม” หรอ “ธรรมราช” และว<าทอย<เรยกว<า “ยมะประ” เมอคนเราสนชพลงแล�ว เขานยมว<ามโนแห<งคนนนไปส<ยมะประ มเทวดาชอพระจตรคปต) (มจตต คตโต ซงชนสามญเรยกว<า พระเจตคก) เป:นผ�อ<านประวตการแห<งผ�ตาย อนจดไว�ในสมดชออรรคสนอานา (ส.อครสอานา) แล�วพระยมกวนจฉยซงความดความชว ถ�าความดมมากกส<งไปสวรรค ถ�าความชวมมากกส<งไปนรก เพอลงโทษทรมานสบไป ฯ ส<วนลกษณะแห<งพระยมนน ตามคมภรมหาภารตะว<าน<งห<มสแดงเลอด กายสเลอมประภสสร (คอวาวและใสอย<างแก�ว) ทรงมงกฎ มตาอนวาว หตถถอบ<วงเรยกว<า ยมบาศ สาหรบคล�องคนตาย อกนยหนงว<า รปน<ากลว สกายเขยว น<งห<มสแดงเลอด มมหงสเป:นพาหนะ หตถ ๑ ถอไม�ชอ ยมทณฑ อกหตถ ๑ ถอบ<วง อนง พระยมเป:นโลกบาลผ�รกษาทศทกษณ

๖๖

พระวศกรรม ฤๅเรยกว<าภาษาสนสกฤตว<า “วศวกรรม” และ “ตวสตฤ” กเรยกนบว<าเป:นศลปVนเอกในหม<เทวดา ในรปชาวมชฌมประเทศเขยน พระวศกรรมมสกายขาวม ๓ เนตรทรงและอาภรณทอง ถอคทา (ของไทยเราเป:นสเขยวโพกผ�า)

พระอศวน เป:นเทวดา ๒ องคแฝด เรยกนามรวมนามเดยวว<า อศวน หาเรองราวทจะเล<าถงให�แจ<มแจ�งยาก และจะกล<าวชดเจนว<าเป:นเจ�าแห<งอะไรก�เรยกยาก เพราะมคาอธบายต<างๆ กนหลายประการนก มสเตอรมยวร (Muir D.C.L..LL.D.) ในหนงสอชอ “หนงสอสนสกฤตฉบบเดม” (Original Sanksgrit Texts) กล<าวพระอศวน “เป:นผ�เรมนาแสงสว<างในฟากฟ]าเวลาเช�า เป:นผ�เร<งเมฆทบงแสงอรณให�เลอนพ�นไป และผ�นาทางให�พระอาทตยเดน” ในคาสรรเสรญมกล<าวว<าเป:นโอรสพระสรยะบ�าง ว<าเป:นโอรสแห<งฟากฟ]าบ�าง ว<าเป:นโอรสแห<งสมทรบ�าง

๖๗

ทว<าเป:นโอรสพระอาทตยนน มเรองเล<าในหนงสอวษณปราณะว<า เมอครงนางสรณยาได�หนจากพระอาทตยไปแล�วนน (ดเรองพระเสาร) นางออกไปอย<ปPา พระอาทตยเลงทพยเนตรเหนว<านางอย<แห<งใดแล�วจงตามออกไป พบนางกลายรปเป:นนางม�าอย<ในปPา พระอาทตยกจาแลงเป:นม�าไปอย<ด�วย จนเกดพระอศวนทงค<นมา (และบางทจะด�วยเหตนเอง กมารทงสองจงได�นามว<าอศวน คอมลรากของนามมาจากอศวะนนเอง) พระอศวนทง ๒ น นบถอกนว<าเป:นแพทยพเศษสามารถเยยวยารกษาคนตาบอดให�แลเหนได� คนขาเขยกให�ขาตรงและพการต<างๆ ให�กลบเป:นคนดได� รปนนทราบได�แต<ว<าเป:นมนษย และขม�าแข<ง นกปราชญเยอรมนชอโปรเฟ]สเซอรเส�อรโคลดสตคเกอร (goidstiicker) แสดงความเหนไว�ว<า เดมพระอศวนนเป:นมนษย จงมเรองราวกล<าวถงว<าท<องเทยวอย<ในมนษยโลกเพอรกษาคนไข�โดยมาก ต<อๆ มาจงยกย<องกนขนเป:นเทวดา คนธรรพ$ (คนวธ$) เป:นภษณ (ผ�มกาเนด) จาพวก ๑ ซงเข�าพวกเทวดากได� เข�าพวกมนษยกได� เพราะมทงอย<สวรรคและอย<มนษยโลก หรออกนยหนง ว<ามเขาของเขาอน ๑ ต<างหาก เรยกว<า คนธรรพโลก อย<ระหว<างสวรรคกบโลกมนษย ซงเข�าใจว<าจะม<งความเป:นชาวเขา ส<วนหน�าทของคนธรรพนน ว<าเป:นผ�รกษาโสม เป:นผ�ชานาญในการปรงโอสถ เป:นผ�อานวยการนกษตร และเป:นหมอดรอบร�กจการต<างๆ ทเป:นไปในโลกทงอดต ปSจจบนและอนาคต อธบดแห<ง คนธรรพชอท�าวจตรรถ (ซงเรยกกนข�างฝPายเราว<า ท�าวจตรราช ท�าวจตราชบ�าง) หรอจตรเสน อภนหารของพวกคนธรรพ มทสาคญอย<อกอย<างหนง คอ เป:นผ�ชานาญในการขบร�องและดนตรป%Yพาทย เป:นพนกงานขบร�องและทาดนตรบรรเลงบาเรอพระเป:นเจ�าและเทพนกร ผ�ทเป:นครเฒ<าของการขบร�องและดนตร คอ พระนารทมน ผ�คดทาพณขน แรก พระมนน ได�นามว<ามหาคนธรรพบ�าง เทพคนธรรพบ�าง ปรคนธรรพบ�าง นามปรคนธรรพนใช�โดยมากเนองด�วยป%Yพาทย เพราะนบถอกนว<าเป:นครใหญ< ต<อๆ มานามนนเรยกเพยนๆ กนมา จงกลายเป:น “พระประโคนธรรพ” การทเป:นไปเช<นน เพราะคนอ<านหนงสอไม<เป:นเท<านน (ข�อนมอธบายไว�ในเรอง “กล<าวด�วยนาฏกะ” อนเป:นภาคผนวกอย<ต<างหากข�าวหน�านแล�ว) อนง คนธรรพทงปวงเขากล<าวว<ามนสยเจ�าช�ทกคน (แม�ตวพระนารทมนเองกอย<ข�างจะฝSกใฝPในกามคณมาก) เขาว<ามเสน<หล<อใจให�ผ�หญงรก ถ�าคดไปเสน<หนนกจะอย<ในการขบร�องและดนตรนนเองกระมง

๖๘

การขบร�อง การรา และการเล<นดนตร ชาวมธยมประเทศนบถอเป:นวชาสาคญอน ๑ จงยกย<องให�เทยมพระเวท มตารบเรยกว<า คานธรรพเวท แต<อนทจรงเป:นหนงสอบรวารแห<งพระสามเวท ซงเป:นตารบรวบรวมบทสรรเสรญต<างๆ ใช�ในพธไสยศาสตร คานธรรพเวทนน ว<าเป:นตารบรวบรวมเรองขบร�อง เรองดนตรป%Yพาทยและวธรา ว<าพระภรตมนเป:นผ�เรยบเรยง พระภรตมนตนนเป:นปฐมาจารยครเฒ<าแห<งวชาราซงเรยกว<า นาฏยศาสตร$ หรอภรตศาสตร ตามชออาจารย (เรองรานกล<าวไว�พสดารในภาคผนวกอนจ<าหน�าว<า “กล<าวด�วยนาฏกะ” นนแล�ว) สทธา๒๘ เป:นฤษจาพวกหนง ซงคณธรรมอย<างประเสรฐ สถตยอย< ณ วมานหรอกฎระหว<างพนดนกบพระอาทตย มาใช�ศพทยกยอฤษในเมองมนษยททรงคณธรรมมนคงอย<างสทธา ฤษ แปลว<า ผ�มปSญญาอนได�มาจากพระเป:นเจ�า ฤษมเป:นหลายชน เช<น ราชรรษ (เจ�าฤษ) พรหมณรรษ (พรหมฤษ) เทวรรษ (เทพฤษ) มหรรษ (มหาฤษ) เป:นต�น และมความรอบร�สงตาต<างๆ กน มอย<ทวไปนบว<าเป:นพราหมณอย<างสง นารท๒๙ เป:นเทพฤษ โอรสพระพรหมธาดา เป:นเทวทตและชานาญในการดรยางค เป:นผ�คดรเรมทาพณขน ในหนงสอว<าเป:นตรกากชณะ คอรอบร�ในกาลทง ๓ กล<าวคออดต ปSจจบน และอนาคต อกนยหนงเรยกตรโลกชณะ คอผ�ร�จกโลกทง ๓ สามารถสอดบ<องเหนทวไปด�วยอานาจตบะ ตามความนยมมอย<ว<า พระนารทนเป:นผ�ทได�เล<าเรองรามายณะให�แก<พระวาลมกก<อนแล�วพระวาลมก จงได�รจนาเรองขนตามเทวโองการของพระพรหม กสสป ฤๅเขยนตามสนสกฤตว<า “กศยป” เป:นนดดาแห<งพระพรหมธราช ได�มบตรเป:นเทวดาหลายองค (ดในเรองเทวดาต<างๆ) และเป:นบดาพญาครฑกบอรณ (ดเรองพระอรณ) มพระพหมฤษเป:นเผ<าพงศสบต<อมาอก

1? �,ก7�"0�N : 0���&,ก� 1@ ����-������*'

๖๙

กศป (กศย$ป)๓๐ เป:นเทพมน ผ�มนามปรากฏมาตงแต<สมยไตรเพทและสมมตว<าเป:นผ�แต<งพระเวทบางตอนด�วย ทกๆ ตารบคงมความเล<าอย<เหมอนกนว<า พระกศปเป:นผ�สร�างผ�หนง จงได�นามว<า พระประชาบด ตามหนงสอรามายณะ มหาภารตะและปราณะ บางฉบบกล<าวไว�ว<า พระกศปนเป:นโอรสพระมรจมน ผ�เป:นมานสบตร (ผ�เกดแต<มโน) แห<งพระมหาพรหม (ดทประชาบดต<อไป) ผ�เป:นพระบดาแห<งพระมนไววสวต พระมนไววสวตนเป:นมหาชนกแห<งมนษยทงหลายบนโลกน เพราะฉะนน พระกศปจงเป:นทนบถอยกย<องเป:นอนมาก มหาภารตะและหนงสออนๆ ทร<นราวคราวเดยวกนกล<าวไว�ว<า พระกศปได�พระอทตเป:นอครมเหส และได�ธดาพระทกษะประชาบดเป:นชายาอก ๑๒ องค โดยพระอทตนน พระกศปได�เป:นชนกแห<งพระอาทตยทงหลาย มพระอนทรเป:นอาท (ในเรองศกนตลาน พระกศปจงพดถง “ท�าววาสพลกข�า”) รามายณะและวษณปราณะว<า “เมอพระวษณเมออวตารเป�นวามน (คนเตย) นน เป�นบตรแหงพระอทตและพระกศป” โดยชายาอก ๑๒ คนนน พระกศปได�เป:นชนกสตวต<างๆ ทกอย<าง จงเรยกว<า พระเทพบดรบ�าง โลกบดรบ�าง มหาบดรบ�าง ประชาบดบ�าง ภรต (ภร$ต) (อ<านว<า “ภะรต” ไม<ใช< “ภรต” ดงน) มหลายคนทมชอเช<นน ทพอจะเกบมาระบได� คอ (๑) เป:นราชาผ�หนง ในโบราณสมย มนามมาในพระเวท เป:นวรบรษและมหาชนกของชนชาตหนง ซงมในพระเวทเรยกว<า “ภารต” (เกดแต<ภรต) นามท<านภรตผ�นมกไปปนกบ พระวศวามตรเพราะเหตทลกท�าวภรตนชอวศวามตร และลกพระวศวามตรชอภรต (๒) เป:นราชาผ�หนง อย<ในมนวนตระหรอมนยคท ๑ เป:นผ�ทมความศรทธาใน พระพษณเป:นอนมาก ได�ละราชสมบตเพอจะได�สมาธราลกถงพระพษณเป:นเนองนตย แต<เผอญมเหตททาให�เสยความม<งมนอนนน จงต�องไปเวยนว<ายตายเกด อกนานจะได�ถงทสญสด (นรพาณ) (๓) โอรสท�าวทศรถกบนางไกเกย (ไกยเกษ) อนชาพระราม (ซงในรามเกยรตของเรามาเรยกว<า “พระพรต” นนผดถง ๒ ชน ชนท ๑ คออ<าน “ภะรต” เป:น “ภรต” ชนท ๒ ไม<ร�หนงสอ เอา “พ” แทน “ภ” ตว “ภ” ๒ ตวนไทยๆ เรามกใช�ปนกนเลอะเทอะมาก เพราะอ<านออกสาเนยงเหมอนกน) เรองราวของพระภรตองคนมละเอยดอย<ในรามเกยรตของเราแล�ว ไม<ต�องเล<าซาในทน เป:นแต<จะขอให�ท<านผ�อ<านสงเกตไว�หน<อยหนงว<า ในหนงสอรามเกยรตของเรา มข�อว<าพระภรตไม<ได�ถวายพระเพลงท�าวทศรถเพราะท�าวทศรถกรว จงห�ามไว�มให�

4A )���������������� ���'��ก,�ก,77�"#!"���0���� �')�������#5�#����7(��,���กก����'�ก���ก�ก���

๗๐

นางไกยเกษกบพระภรตถวายพระเพลง แท�จรงในรามยณะมได�มข�อความเช<นนน มกล<าวชดว<า พระภรตเป:นผ�จดการถวายพระเพลงท�าวทศรถ (“ธรรมเนยม ห�ามมให�ดผ” หรอ ห�ามมให�เผาศพไม<ใช<ธรรมเนยมของชาวทธยมประเทศ ดท<าทางสมจะเป:นธรรมเนยมจน เพาะจนมกชอบลงโทษกนแปลกๆ ต<างๆ ซงคนชาตอนไม<ทา) อกข�อหนงทควรกล<าวในทน คอเมอพระรามเสรจศกลงกากลบเข�ามาครองกรงศรอโยธยาแล�ว พระภรตได�ไปทาศกกบ “คนธรรพอนดร�าย อนมจานวนรบได�ตงสามโกฏ” และเมอมชยแล�วได�ตงตนเป:นใหญ<ในแว<นแคว�นแคนคนธรรพ เหล<านนนเองคอเรองศกพระภรตพระศตรฆน ซงมอย<ในรามเกยรตบนปลายของเราแต< “คนธรรพอนดร�าย” นนเรามาเกณฑให�เป:นยกษ เพอให�คล�ายๆ ครงศกลงกาของพระราม พระลกษมณ (๔) พระภรตจนทรวงศ เป:นโอรสของท�าวทษยนตกบนางศกนตลา เป:นราชาครองนครหสดนและนยมกนว<าท�าวภรตองคนเป:นประถมจกรพรรด กษตรยจนทรวงศต<อท<านผ�นลงไปเรยกว<าภารตกษตรยได�ทงนน แต<ทใช�กนอย<มากทสดคอใช�เรยกกษตรยปาณฑพทง ๕ มพระยธษเฐยรเป:นอาท (ดท ปาณฑพ) เหตฉะนการสงครามใหญ<ซงกษตรยปาณฑพทง ๕ ได�กระทาจงเรยกว<า มหาภารตยทธ$ (๕) เป:นชอพระมนตนหนง ซงนยมกนว<าเป:นปฐมาจารยครเฒ<าแห<งนาฏศาสตร คอวชารา นอกจากนมผ�ทชอภรตอกหลายคน เช<น ตวพระเอกในเรองนางเมร ซงเราเรยกกนว<า “พระรถ” นนกชอ “พระภรต” ประชาบด “เป:นใหญ<ในประชา” เป:นบดาหรอผ�สร�างสตวทงหลาย ในพระเวทเป:นศพทใช�เรยกพระอนทร พระสวตฤ (ตะวน) พระโสม (นาโสม) พระหรนยครรภ (พรหม) และเทวดาอนๆ มนสหตา ใช�เรยกท�าวธาดาพรหม ผ�สร�างและคาจนโลก และพระมนสวายมภว (ผ�แสดงมาวน-ธรรมนนเอง) กเรยกว<าพระประชาบด เพราะเป:นลกพระพรหมและเป:นชนกแห<งทศฤษ ซงเป:นชนกแห<งมนษย (คาว<า “มนษย” นนกคอแปลว<า เกดแต<มน) แต<โดยมากเมอกล<าวถงประชาบด ย<อมเข�าใจกนว<าม<งถงท<านฤษ ๑๐ ตนเป:นชนกแห<งมนษยนนเอง แทตย$ (ไทต$ย) อสรจาพวกหนง ซงเกดแต<นางอทตกบพระกศป พวกแทตยกบพวกทานพมกเข�าเป:นพวกเดยวกน (และดปนๆ กนอย<) เป:นผ�ทมกทาลายพธของเทวดาและรบกบเทวดาอย<ไม<ได�หยดหย<อน

๗๑

พระทกษะ เรองยญญะกรรมของพระทกษะ กล<าวถงในรามายณะแต<โดยย<อๆ เท<าน เพราะผ�รจนาเรองเดมเหนว<าเป:นเรองทผ�ศกษาไสยศาสตรภาคทกล<าวถงพระศวะควรจะร�กนดอย<แล�ว แต<สาหรบผ�อ<านไทยทมได�ศกษาทางไสยศาสตร ข�าพเจ�าขอแถลงเรองให�ยาวอกหน<อย พระทกษะมนผ�เป:นมานะสาบตร (บตรเกดแต<ใจของพระพรหมา) และเป:นบดา นางสตผ�เป:นมเหสของพระอศวรเหนว<าแต<งพระองคปอนและชอบสมาคมกบป%ศาจ ครง ๑ พระทกษะจดการยญญะกรรมใหญ< เชญเทวดาชมนมหมดแต<ไม<เชญพระอศวร นางสตจงต<อว<าบดา แต<พระทกษะกบกล<าววาจาหมนประมาทพระอศวรต<างๆ นางสตมความโทมนสจงกลนใจตายเสย๓๑ ความทราบถงพระอศวรกกรว เสดจไปยงทสโมสรสนนบาต ทรงพระแสงธนยงทกษะหวขาดไป และยงเทวดาบาดเจบไปมาก เทวดาผ�ใหญ<ช<วยกยทลวอนขอโทษ หายพระพโรธแล�ว จงประทานพรให�เทวดาทขาดเจบกลบคนดตามเดม แต<พระทกษะนนทรงเอาหวแพะตวให�หวทขาดไป เพอให�เป:นเครองประจานว<าพระทกษะโง<เขลาเหมอนแพะ พระอศวรเสดจจากทสโมสรนนแล�วกเข�าฌานอย<ในถาแห<ง ๑ ในเขาจกรวาล เพราะทรงอาลยถงนางสตไม<ร�หาย ฝPายนางสตตายแล�วได�ไปเกดใหม<เป:นธดาท�าวหมวต (เขาหมาลย) มพระนามว<าอมา-เหมะวด๓๒ ได�บาเพญตบะเป:นอนมากแล�ว จงได�เป:นมเหสของพระอศวร และพระเป:นเจ�าองคนนจงเสดจไปสถตบนยอดเขาไกรลาสตามเดม พระอทต แปลว<า “ไม<มทสด” ม<งความว<าสวรรคอนหาทสดมได� สมมตเป:นตวขนนบว<าเป:นเทพมารดา บ�างกว<าเป:นมารดาพระทกษประชาบด บ�างกว<าเป:นธดาพระทกษะ ตามพระไตรเพทว<าพระอทตมโอรส ๘ องค แต<รบเพยง ๗ องค ซงมนามปรากฏต<อมาว<าอาทตย ในวษณปราณะกล<าวว<า พระอทตเป:นธดาพระทกษะและเป:นชายาพระกศป และพระวษณได�อวตารมาเป:นคนค<อมเรยกว<า พระวามนาวตาร มาเจ�าครรภพระอทต (พระวษณจงมนามว<าอาทตยด�วยองคหนง) พระกศปและพระอทตทง ๒ น ว<าเป:นชนกชนนแห<งพระอนทรด�วย จงได�นาม

4� �������ก�'E))����ก��ก�*P3 & ���#�ก��0#Q���,�������7��#-��,R�0�������)#���� K��0#7�#L �� �"#!�����ก��ก�'����(� K)�7�����L : 0���&,ก� 41 ��� �����# ���������# ��������)#

๗๒

ว<าพระเทพมารดาบ�าง พระโลกมารดาบ�าง อนงนางเทวกผ�เป:นชนนแห<งพระกฤษณาวตารนน กกล<าวว<าคอพระอทตแบ<งภาค อรณ แปลว<า “แดงเรอ” คอตะวนแรกขน ตามเรองว<าเป:นลกพระกศปกบนางกทร และเป:นสารถพระอาทตย อรณนพงเกดขนในยคหนงสอปราณะ ในยคไตรเพทนนแสงตะวนแรกขนเรยกว<าอษา อษา คอ แสงเงนแสงทอง ในพระเวทกล<าวว<า เป:นธดาแหง<พระโทยส (เทยาส) คอฟ]า และเป:นภคนแห<งพระอาทตยทงหลาย นางเทวนมความเมตตากรณาแก<มนษยมาก ยมแย�มอย<เป:นนตยราวกบหญงสาวทได�สามใหม< นางมได�มเวลาผดแผกแปลกเปลยน เป:นอมฤต (ไม<ตาย) ไม<แก< จงมฉายาว<า เยาวนเทว กามเทพ (กามเทว) ในชนต�นๆ กามเทพไม<ได�ถอกนว<าเป:นเทวดาผ�หนง ซงมหน�าทยวยวนหรอบนดาลให�ชายหญงรกกนในทางประเวณเท<านน “กาม” แปลตามศพทว<า “ความใคร<” คอใคร<ในกจใดๆ ทวไปไม<เฉพาะส<วนการเสพเมถน จงไม<ร�สกกนว<าเป:นของทตาช�าเลวทราม เช<น ในฤคเวทมข�อความปรากฏอย<แห<งหนงว<า ครนเมอสยมภวพรหม (นปสกลงค)๓๓ ได�มกาเนดขนเองแล�ว “ธรรมอนแรกทได�เกดมขนในพรหมนนคอกามอนเป�นประถมพชแหงมโน และซงพระมนทงหลายได�ตรวจสอบดแล�วด�วยปรชาญาณทราบแนชดแล�วในใจวา (กาม) นนคอเครองเชอมระหวางสงซงเป�นอยและซงหาไม” ดงน อนง ในอถรรพเวทมบทสรรเสรญพระกาม ซงอธบายว<า “ไม<ใช<ความใคร<ในทางเมถนธรรมฝPายเดยว แท�จรงเป:นธรรมทวๆ ไป” ในพระเวทอนเดยวกนนมข�อกล<าวไว�ว<า พระกามคอพระอคคนนเอง ในไตตตรยะพราหมณะมกล<าวไว� กามเทพนนเป:นโอรสพระธรรมราช (พระยม) และนางศรทธาผ�เป:นชายา แต<หนงสอหรวงศะกล<าวว<าเป:นลกพระลกษม อกแห<งหนงกล<าวว<าเกดมาจากพระหทยแห<งพรหมะ (พระผ�สร�างเป:นปลงค ไม<ใช<อนหนงอนเดยวกบพระพรหมาซงเป:น นปสกลลงค) อกนยหนงว<ามกาเนดมาแต<นา จงมนามว<าอราชะ อกนยหนงว<าเป:นอาตมภ (คอเป:นขนเอง) จงมนามว<าอชะ (ไม<ม

44 ��� .�� ��3

๗๓

กาเนดบ�าง) อนนยชะ (มได�เกดแต<ใคร) บ�าง ในหนงสอปราณะ กล<าวว<า มชายาชอรต หรอ เรวา และมมตรค<ใจอย<ตนหนงชอ วสนต

กามเทพ

อนง ในปราณะมเรองว<า ตงแต<พระสตเทวได�สนชนมชพไปเพราะพระทกษผ�เป:นบดา ได�สบประมาทพระอศวรผ�เป:นพระสามของนางนน พระอศวรมความเสยพระทยยงนก จงเสดจเข�าฌานประพฤตพระองคเป:นสนยาส (คาอธบายเรองสนยาสมอย<ทอธบายศพทพราหมณ) ต<อมาพระสตได�มกาเนดใหม<เป:นบตรท�าวหมาลยทรงนามว<า พระอมาเหมวด หรอบรรพต กเรยก เทวดาทงหลายคบคดกนจะให�พระอมาได�เป:นมเหสพระอศวร จงแต<งให�กามเทพเป:นผ�จดการ กามเทพจงให�วสนตผ�เป:นสหายนฤมตดอกไม�ให�ผลเตมต�น และเชญพระอมาไปคอยอย< ณ ทอนควรแล�ว กามเทพจงยงพระอศวรด�วยบษปศร (คอ ศรททาด�วยดอกไม�) พระอศวรถกศรก�ลมพระเนตรท ๓ นน ซงบนดาลให�เกดเป:นเพลงไหม�กามเทพสญไป จงได�นามว<า อนงค (ไม<มตว) แต<ภายหลงพระอศวรคลายความพโรธ จงโปรดให�กามเทพได�เกดใหม<เป:นพระประทยมนโอรสพระกฤษณาวตารกบนางรกมณหรอมายา และพระประทยมนนเป:น

๗๔

พระบดาแห<งพระอนรทธ (อณรท) กามเทพนนว<าเป:นอธบดในหม<อปสรทงหลาย มอาวธคอธนทาด�วยต�นอ�อย มสายเป:นผงต<อๆ กน ลกศรมปลายเป:นดอกไม�แทนเหลก ตามรปมกทาเป:นชายหน<มรปงาม ขนกแก�ว มอปสรเป:นบรวาร มธงพนแดงลายรปมงกร

ภาพจาหลก กามเทพแผลงบษปศร

ณ ปราสาทบนทายศร กมพชา นามของกามเทพมเรยกกนอกคอ อษม กนชนะ กกร มทรณ และสมร มฉายาว<า ภวช และมโนช (เกดมาแต<ใจหรอมโน) ในส<วนทเป:นพระประทยมนนน มฉายาว<า กรรษณ (เกดแต<กฤษณ) บ�าง กรรษณสต (ลกกฤษณะ) บ�าง (นามทเลอนๆ กนมาจนกลายเป:น “ไกรสต” ในเรองอณรทของเรา) ส<วนทเป:นลกนางมายานน ได�ฉายาว<า มาย หรอมายาสต และส<วนทเป:นลกพระลกษม ได�ฉายาว<าศรนนท นอกจากนมฉายาอกว<า อภรป (งาม) ทรรปกะ และ ทปกะ (ผ�จดไฟ) คทยน คฤธ และคฤตส (มกมากหรอแหลมคม) กามน และ ขร (กาหนด) กนต (สบาย) กลาเกล (สนกและว<นมาก) มาร (ผ�ผลาญ) มาย (ผ�ลวง) มธทป (ตะเกยงนาผงหรอตะเกยงวสนต) มหระ (ผ�ทาให�ฉงน) มรมร (ไฟลนเปรยะๆ) ราคพฤนต (ราควฤนต) คอก�านแห<งราครปSสตร (เครองประหารของความงาม) รตนารจ (มกมากในราคะ) สมร (ความจาได�) ศฤงคารโยน (บ<อเกดแห<งความรก) ตถ (ไฟ) วาม (งาม) และโดยเหตทมศรเป:นดอกไม� จงได�ฉายาว<า กสมาวธ (กสมายธ) ว<าปษปธน (ธนดอกไม�) และปษปศร (ศรดอกไม�) เธอมธงเป:นมงกร จงได�ฉายาว<า มกรเกต และเพราะเหตทมกถอดอกไม�อย<ในมอ จงได�ชอว<า เกตน

๗๕

อปสร (อปGศร) แปลตามศพทว<า “ผ�กระดกในนา” รามายณะกล<าวว<า เมอพระเป:นเจ�าทงหลายได�กวนเกษยรสมทร เพอทานาอมฤตนน ก<อนทจะได�นาอมฤตขนมา มอนๆ ขนมาก<อนหลายอย<าง อย<างหนงคออปสร ซงผดขนมานบด�วยหมนด�วยแสน ล�วนเป:นหญงทมรปงามๆ และประดบด�วยเครองสนมพมพาภรณ๓๔อย<างงาม แต<ทงเทวดาและอสรไม<รบเป:นค<ครอง เพราะฉะนนพวกอปสรจงเลยตกอย<เป:นของกลาง จงได�นามว<า สรางคนา (เมยเทวดาทวไป) และ สมทาตมชา (สตรผ�เตมไปด�วยความมวเมาหรอในความเพลดเพลน)

อปสร ศลปะอนเดย

48 ����!��I��������B�*3 ��� ����!����'),�

๗๖

ในหนงสอพวกปราณะต<างๆ แบ<งอปสรแบ<งคณาหลายคณาอนมนามต<างๆ กน วายปราณะว<าม ๑๔ คณา แต<ตารบหรวศะว<าม ๗ คณา กบยงมแบ<งเป:น ๒ จาพวก คอเป:นไทวกะ (นางฟ]า) จาพวกหนง เลากกะ (นางดน) จาพวกหนง นยว<าๆ ไทวกะอปสรม ๑๐ นาง เลากกะอปสรม ๓๔ นาง พวกอปสรเหล<านทสาหรบมเรองรกใคร<กบบรษ เช<น นางอรวศซงรกกบ ท�าวปรรพ (ดงมเรองนาฏกะ ซงกาลทาสแต<งไว�อกเรองหนง ชอเรอง “วกรโมรวศ” และกล<าวถงในถาคผนวกทกล<าวถงนาฏกะนน) หรอมฉะนนกทาลายพธผ�บาเพญตบะอย<าง เช<น นางเมนะกากบพระวศวามตร เป:นต�น

ภาพจาหลก นางอปสร (Apsara)

ณ ปราสาทนครวด กมพชา สรปความว<า อปสรเป:นนางฟ]าจาพวกหนงซงมรปงาม เป:นทน<าพงใจและช<างยวยวนแต<ความประพฤตไม<ส�จะเป:นอย<างสตรทสภาพนก และช<างมารยาจาแลงแปลงตวได�หลายอย<าง ไม<ร�จกรกใครได�ยงยน มเสน<หซงทาให�ชายหลง จนในพระอาถรรพเวทต�องมมนตรหรออาถรรพไว�กนหรอแก�เสน<หของนางอปสร

๗๗

โลกบาล๓๕ โลกน ตามความนยมของพราหมณว<ามเทวดารกษาทง ๘ ทศ ดงต<อไปน ๑. บรพา พระอนทร ฤาเรยกว<า ท�าวธตรฐ ๒. อาคเนย พระอคน ทศเรยกตามตามเทวดา ๓. ทกษณ พระยม ๔. เนรด พระสรย หรออกนยหนงว<าพระเนรด (นรฤต) ๕. ปSศจม พระวรณ ๖. พายพ พระพาย ทศเรยกตามนามเทวดา ๗. อดร ท�าวกเวร ๘. อสาน (เอศาน) พระโสม หรออกนยหนงว<าพระอศาน (ภาคหนงแห<งพระศวะ)

ส<วนในหนงสอข�างพระพทธศาสนามกล<าวไว� ๒ อย<าง คอ ในท�ายอาฏานาฏยปรตร ใน ๑๒ ตานานกล<าวว<า ปรมทศ ท�าวธตรฐ จอมภต ทกชณทศ ท�าวรรฬหก จอมเทวดา ปSจฉมทศ ท�าวสรปSกษ จอมนาค อตรทศ ท�าวกเวร จอมยกษ

4; ���� "�.�� "�.���' ��� �"�)�>���,กH�"�.

๗๘

แต<ในมหาสมยสตรและภาณยกษกล<าวว<า ปรมทศ ท�าวธตรฐ จอมคนธรรพ ทกษณทศ ท�าววรฬหก จอมกมภณฑ ปSจฉมทศ ท�าววรปSกษ จอมนาค อตรทศ ท�าวกเวร จอมยกษ ดงน เมอพจารณา เทยบเคยงเข�ากบข�างฝPายไสยศาสตรดงกล<าวมาข�างบนนน จะเหนได�ว<า บรพาท�าวธตรฐกบพระอนทรพอนบว<าตรงกนได� เพราะถ�าจะว<าพระอนทรเป:นจอมภตหรอจอมคนธรรพ กพอจะใช�ได� และนาม “ธตรฐ” แปลว<า “รองเมอง” กพอควรทจะเป:นชอ พระอนทรได� ทกษณข�างไสยศาสตรว<าพระยม ในท�ายอาฏานาฏยปรตรว<า วรฬหก “จอมเทวดา” ไม<ตรงกบพระยม แต<มหาสมยสตรว<า “จอมภมภณฑ” ตรวจดตามศพท “กมภณฑ” แปลว<า “มอณฑะเท<าหม�อ” และได�ความว<า “เป�นอสรจาพวกหนงมพระรทร (อศวร) เป�นอธบด” ฉะน ดไขว�เขวไปใหญ<และไม<ลงรอยกนเลยทเดยว คราวนลองตรวจศพท “วรฬหก” ดได�ความว<า “วรฬโห” หรอ “วรฬหโก” แปลว<างอก กไม<เข�าเค�าพระยมอก จงเป:นอนต�อง ลงเนอ เหนว<า โลกบาลทศน ข�างพทธศาสนาและพราหมณไม<ลงกนเป:นแน<แท� ปSศจม ข�าง ไสยศาสตรว<าเป:นทศรองวรณ ข�างพทธศาสนาว<าท�าววรปSกษจอมนาค พระวรณเป:นเทวดาผ�มหน�าทเกยวกบนา เพราะฉะนนเอาเป:นลงรอยกนได�อกทศหนง อดรเป:นทศของท�าวกเวรตรงกนทงในพทธศาสนาและไสยศาสตร ส<วนทศเฉยง ข�างพทธศาสนาไม<ได�ออกนามโลกบาล แต<สงเกตตามนามทศกตรงกน คอตะวนออกเฉยงใต� เรยกว<า “อาคเณย” (ทศของพระอคน) ตะวนตกเฉยงใต�เรยก “เนรต” (ทศของพระนรฤต) ตะวนออกเฉยงเหนอเรยกว<า “วายว” คอ พายพ (ทศของพระวาย) ตะวนออกเฉยงเหนอเรยกว<า “อสาน” (ทศของพระอศาน) เป:นต�น อนง ตามตารบไสยศาสตร ทศทกทศย<อมมช�างสาคญประจาอย< เพอเป:นพาหนะแห<งเทพเจ�าผ�อภบาลทศนน มนามกาหนดไว�ดงต<อไปน ๑. ทศบรพา ช�างสาคญชอ ไอราพต (ไอราวต) หรอ ไอราวณ นางช�างชอ อะภรม ๒. ทศอาคเนย ช�างสาคญชอ บณฑรก (ปณฑรก) นางช�างชอ กปVลา ๓. ทศทกษณ ช�างสาคญชอ วามน นางช�างชอ ปVงคลา ๔. ทศเนรด ช�างสาคญชอ กมท นางช�างชอ อนปมร

๗๙

๕. ทศปSศจม ช�างสาคญชอ อญชน นางช�างชอ ศภทนต ๖. ทศอดร ช�างสาคญชอ สรรพโภม ๗. ทศอสาน ช�างสาคญชอ สประตกะ ส<วนนางช�างสาหรบทศอดรและอสานนนไม<แน< ยงเหลอพงอย<อก ๒ คอ อญชนา กบตามรกรรณ แต<พงใดอย<ทศใดไม<ส�จะแน<นก ส<วนในหนงสอรามายณะนน ระบนามช�างประจาทศไว�แต<สาหรบทศใหญ< ๔ ทศ คอ ๑. ทศบรพา ชอพลายวรปากษ ๒. ปSศจม ชอพลายโสมนศ ๓. ทกษณ ชอพลายมหาปทน ๕. อดร ชอพลายหมปาณฑร รากษส (อตถลงคเป:น “รากษส”) เป:นอสรจาพวกหนงซงดกม ชวกม แต<โดยมากมกเป:นศตรกบเทวดา อาศยอย<ตามปPาช�า ชอบกวนพราหมณในขณะทาพธ มกกวนพราหมณผ�ตงใจสมาธ เข�าสงในซากซพ กนคน และรบกวนให�ร�ายแก<มนษยโดยอาการต<างๆ พวกรากษสเมอครงได�ท�าวราพณาสรเป:นราชา เทยงรงควานขนานใหญ<จนพระรามปราบแล�วจงค<อยสงบลงไปพกหนง ส<วนกาเนดแห<งรากษสนน มเล<าได�ต<างๆ กนในทต<างๆ บ�างกว<าเป:นลกหลานพระปลสตยมน บ�างกว<ามาจากพระบาทพระธาดา วษณปราณะว<าเกดแต<รากษะพราหมณผ�เป:นลกพระกศปกบนางขศา และรามายณะกล<าวว<า เมอพระพรหมได�ทรงสร�างนาขนแล�วได�ทรงสร�างภตจานวนหนงขนไว�เป:นผกษานาทงปวงและนาม “รากษส” นนว<ามมลจากคาว<า “รกษ” นนเอง ตามทางทควรสนนษฐานคอ รากษสคงจะเป:นคนปPา ซงพวกอรยกะได�เข�ามาพบอย<ในมธยมประเทศและได�รบพ<งปราบปราม การรบนคอ “เทวาสรสงคราม” พากรากษสมนามเรยกอกหลายอย<างซงมกเป:นนามบอกลกษณะหรอความประพฤต เป:นต�นว<า อนคนศร และหนษ ม<งความว<าผ�ฆ<าหรอทาร�ายอษฏปSจ ว<าเป:นผ�ขโมยเครองสงเวย (อษฏ) สนธยาพล ว<า “แรงเวลาพลบ” กษปาฏ นกตญจร ราตรจร และ ศมนษท ว<า “ผ�เทยวไปในเวลากลางคน” นฤชคธ หรอนฤจกษ ว<า “กนคน” ปลาทปลงกษ และกราพยาท ว<า “กนเนอ” อศรป อศฤกป เกานป กลาลปและรกตป ว<า “ผ�กนเลอด” ทนทศก ว<า “ผ�กด” ปรฆส ว<า “ตะกละ” มลนมข ว<า “หน�าดา” แต<นามเหล<านทมใช<สาหรบใช�ในเรยกรากษสโดยเฉพาะกม เช<น ปVศาจกเป:น “ราตรจร” ได� ยกษกเป:น “นฤจกษ” ได� ฉะน เป:นต�น

๘๐

ปHศาจ (อตถลงค$ ปHศาจ) เป:นผซงชนตากว<ารากษสและอสรอนๆ บางตารบกว<าพระพรหมาสร�างขนพร�อมกบพวกอสร พระมนสงหตาว<าเป:นปVศาจเกดแต<พระประชาบดองคหนง ปราณะว<าเป:นลกพระกศปกบนางโกธวศา (ขโกรธ) หรอปVศาจา หรอ กปVศา กเรยก พวกปVศาจมทอย<อนเป:นแดนหนง เรยกว<า ปVศาจโลก อนเป:นภมทตาทสด พญาครฑ พญาอนนตนาคราช

๘๑

พระองคาร “มงคละ” กเรยก “ภมมะ” กเรยก ไม<ปรากฏว<ากาเนดอย<างไร (ค�นยยงไม<พบ) มสเตอรวลกนสว<าเป:นเทวดาองคเดยวกบพระขนทกมาร รปเป:นคน กายสแดง ๔ กร ภษาอาภรณแดง ทรงแกะเป:นพาหนะ พระพฒ (พธ) โอรสพระจนทรกบนางดารา (ดในเรองพระจนทร) พระพฤหสบด เป:นครแห<งเทวดาทงหลาย ตามไตรเพทว<าเป:นองคเดยวกบพระอคน แต<มาภายหลงจงนยมกนว<าเป:นฤๅษ โอรสพระองครสพรหมบตร (ดในเรองพระจนทรด�วย) พระศกร$ เป:นโอรมพระภฤคมรพรหมบตร เป:นครแห<งพวกแทตย และว<าเนตรบอดข�าง ๑ ทว<าบอดนน มเรองเล<าว<า เมอพระนารายณอวตารเป:นพระวามนาวตาร ไปยงทพลราชจอมแทตย พระศกรได�ห�ามพลราชมให� ๆ สงใดแก<พระวามนาวตาร แต<พลราชได�ลนวาจาแล�วว<า จะยกแผ<นดนให� ๓ ย<างให�แก<พระวามนาวตาร จงตกลงเป:นจะให� และเป:นหน�าทของพระศกรผ�เป:นปโรหตของพลราชทจะอ<านมนตแลเทนากลศให�หลง แต<พระศกรทราบแล�วว<า ถ�าแม�ให�ตามพระวามนาวตารขอ กแผ<นดนกคงจะตกไปเป:นของพระวามนาวตารทงสน จงหายตวลงไปสงอย<ในกลศนาและกนมให�นานนไหลออกมาได� ฝPายพระวามนาวตารเลงเหนว<าพระศกรลงไปกนนาไว� จงหยบฟางหญ�าคาแยงลงในกลศถกเนตรพระศกรเจบปวดทนมได� จงต�องเปVดนาให�ไหลและพระเนตรพระศกรจงบอดข�าง ๑ พระศกรน นบถอกนว<ามวทยาขลงสามารถชบคนตายให�ฟaนได� สกายเลอมประภสสร ภษาอาภรณสเดยวกบพระจนทร พระเสาร$ ว<าเป:นโอรสพระอาทตยกบนางฉายา ฤๅอกนยหนงว<าเป:นโอรสพระพลรามกบนาง เรวะด ตามเรองทว<าเป:นโอรสพระอาทตยกบนางฉายานน มข�อความกล<าวไว�ในวษณปราณะว<า นางสงคณา (ฤานยหนงเรยกว<า สรณยา) บตรพระวศกรรมเป:นมเหสพระสรยะอย<ด�วยกนจนมเทพบตร ๓ องค แล�วนางสรณยาทรรศมพระอาทตยไม<ได� จงจาต�องหลบหนไป ให�นางฉายาอย<แทน พระสรยะกไม<ร�สกอย<หลายป%ว<าสบตวกน จนอย<มาวน ๑ นางฉายามความโกรธ

๘๒

พระยมผ�เป:นโอรสพระสรยะกบนางสงคณา นางจงกล<าวาจาแช<งพระยม และผลกมแก<พระยมตามคาแช<ง ตามธรรมของคาแช<งของมารดาจะมผลอนใดแก<บตรกหามได� เพราะฉะนนพระ สรยะจงทราบได�ว<านางฉายามใช�มารดาของพระยม พวกพราหมณถอว<า พระเสารเป:นเทวดาเคราะหร�าย ดงปรากฏอย<ในหนงสอพรหมาไววรรตปราณะ เล<าเรองพระคเณศรว<าเมอพระคเณศรประสตแล�วเทพยดาทงหลายได�พากนไปเฝ]าพระอศวรกบพระปรรวด และได�เข�าไปชมพระคเณศรเรยงองคกน พระเสารไปทนนด�วยแต<ก�มหน�าอย< ตาหาดพระกมารไม< พระปรรวดตรสถามว<า เหตไฉนจงไม<แลดพระกมาร พระเสารตอบว<า วน ๑ พระเสารกาลงเข�าฌานราลกถงคณพระนารายณ มเหสของพระเสารกเข�ามา พระเสารกหาได�ปราศรยฤๅสาแดงความชนชมโสมนสอย<างใดไม< นางมความโกรธจงสาบว<า ถ�าพระเสารแลดผ�ใดให�ผ�นนพนาศ ฝPายพระปรรวดได�ทราบเรองแล�วกยงขนวงวอนให�พระเสารดพระกมาร พระเสารเรยกพระธรรมราชา (พระยม) ให�เป:นพยานว<าได�รบอนมตแล�ว จงมองดพระคเณศร ทนใดนนเศยรพระคเณศรกหลดจากกายลอยไปยงไวกณฐ และเข�าบรรจบกบองคพระนารายณ จนพระนารายณต�องขนทรงครฑไปยงลานาปษปะภทร ตดศรษะช�างทนอนหลบอย<รมลานานนมาตดแทนเศยรพระคเณศรทสญไป พระอศวรกบพระปรรวดมความยนดประทานพรต<างๆ แก<บรรดาเทวดา และพระฤๅษชพราหมณทไปเฝ]า เว�นแต<พระเสารนนพระปรรวดได�แช<งให�ขาเขยกต<อมา รปพระเสารกายสดา ม ๔ กร ภษาอาภรณดา และมสเตอรวลกนสว<า ทรงนกแร�งเป:นพาหนะ ตามตาราโหรของไทยว<าทรงเสอ พระราห ว<าเป:นโอรสพระพฤหสบดกบนางสงหกา ตามความนยมกนว<าพระราหอมพระอาทตยและพระจนทรเวลาอปราคานน มเรองเล<ามาว<าเดมพระราหเป:นอสร แต<เมอเวลากวนนาอมฤตนนได�แปลงรปเป:นเทวดา พระอาทตยกบพระจนทรซงนงอย<ด�วยกนได�ทลท�วงแก<พระนารายณว<า มอสรอกตน ๑ ได�กนนาอมฤตแล�ว พระนารายณจงได�ตดเศยรอสรนนเพอลงอาญา แต<อสรนนได�นาอมฤตแล�ว เพราะฉะนนทงเศยรทงกายกมได�ตาย พระนารายณจงตดนามภาคเศยรว<าราห ให�อย<ทางทลบแห<งจนทรโคจร ตงนามกายภาคว<าเกต ให�อย<ทางทแจ�งแห<งจนทรโคจร กบอนญาตว<าเพอแก�แค�นให�ราหมเวลาได�เข�าใกล�พระอาทตย พระจนทร และกระทาให�มวหม<น ร<างกายซบผอมคลาไป รปพระราห สกายดา มสเตอรวลกนสว<าขสงหเป:นพาหนะ แต<ตาราโหรไทยเราว<าขครฑ

๘๓

พระเกต เป:นภาคกายแห<งอสรราหเมอถกพระนารายณฟSนเป:น ๒ ภาค (ดในเรองพระราห) รปพระเกต มสเตอรวลกนสไม<กล<าวว<าเป:นอย<างไร ตาราโหรไทยว<าการสทอง ทรงนาคเป:นพาหนะ

๘๔

ท=าวกเวร ท�าวกเวร ฤๅท�าวเวสวณ และพระไพศรพณ)กเรยก ท�าวกเวรนเป:นพรหมพงศ ดงปรากฏอย<ในเรองราวทเล<ามา ทมเรองราวละเอยดอย< ๒ แห<ง คอ ในอตตรกณฑแห<ง รามายณะแห<ง ๑ เรองราวคล�ายๆ กน ทผดกนเป:นข�อเสยคอ ในรามายณะว<าท�าวกเรปSนเป:นพระนดดาของท�าวปลสต แต<ในมหาภารตะว<าเป:นโอรสพระปลสตยะ ในทนจะได�เล<าเรองตามข�อความทมมาในรามายณะดงน ในสตยยคครงท ๑ พระปลสยตะมนพรหมบตรได�ถกนางฟ]าและนางมนษยรบกวนให�เป:นทราคาญด�วยการร�องราทาเพลงต<างๆ พระปลสตยะ จงประกาศแช<งไว�ว<าถ�าแม�หญงใดได�ให�แลเหนอย<ใกล�อาศรมของเธอแล�วให�หญงนนต�องมบตร แต<นางธดาขางราชฤษตรณะวนทมได�ทราบเหตเช<นนน กไปยงพระปลสตยะยกธดาให� ต<อมานางจงได�คอลดบตรอนได�นามว<า วศรวส (ฤๅอกนยหนงเรยกว<า เปาลศต)ยน คอ เกดแต<ปลศตยะ) วศรวสได�เล<าเรยนวทยาคมจนเป:นมนเช<นบดา และได�นางธาดาแห<งพระภารทวาชมนเป:นชายา มบตรด�วยกน นามว<ากเวรฤๅไวศรวณ (เวสวณ คอเกดแต<วศรวส) พระกเวรได�บาเพญตบะอย<หลายพนป% พระพรหมธาดาจงทรงพระเมตตาประทานพรให�เป:นเทวดาเจ�าแห<งทรพยทงหลายและให�เป:นโลกบาลผ� ๑ ด�วย

๘๕

กบทงประทานบษบกสาคญอน ๑ ซงจะใช�ขลอยไปได�ทกแห<ง พระวศรวสจงแนะให�พระกเวรไปอย< ณ เมองลงกา ซงพระวศกรรมได�สร�างขนให�พวกรากษส แต<พวกรากษสตน ๑ มนามว<า สมาล อนได�ถกขบลงไปอย< ณ บาดาลนนได�ขนมาเยยมแผ<นดน ได�เหนท�าวกเวรขบษบกไปเยยมบดา สมาลมความรษยาและอยากจะใคร<ให�พวกรากษสได�กลบไปอย< ณ กรงลงกาตามเดม จงให�นางไกกาสผ�เป:นธดาขนไปยวยวนพระวศรวสมน ๆ กเป:นทพอใจจงรบนางไว�เป:นชายา มโอรสธด�วยนางคอ ราพณ) ๑ กมภกรรณ ๑ สรปนขา ๑ วภษณะ (พเภก) ๑ อย<มานางไกกาสมความรษยาท�าวกเวร จงยยงให�ราพณให�แข<งพบ�าง ราพณกบอนชาทง ๓ จงพากนไปศกษาในสานกพระโคกรณมน (ทเราเรยกว<าพระโคบตร) ได�เข�าฌานและบาเพญทกรกรยาต<างๆ พนป%จนพรหมธาดาทรงพระเมตตาประทานพรหลายประการ (ซงกล<าวไว�ในตอนว<าด�วยทศกรรฐต<างหาก) แล�วราพณจงชงเอาลงกาและบษบกจากท�าวกเวร ตามข�อความทได�มาเช<นนจงปรากฏว<าท�าว “กเปรน” ในเรองรามเกยรตของไทยเรา คอท�าวกเวรนเอง ข�อทว<าท�าวกเวรเป:นโลกบาลนน ปรากฏตามรามายณะว<า โลกบาลม ๔ องค คอ พระอนทรอย<ทศทกษณ พระวรณอย<ทศปSศจม พระกเวรอย<ทศอดร แต<บางแห<งว<าโลกบาล ม ๘ นอกทรกษาทศใหญ<อนกล<าวแล�ว มทรกษาทศเฉยงคอ พระอคนทศตะวนออกเฉยงใต� พระสรยะทศตะวนตกเฉยงใต� พระโสมตะวนออเฉยงเหนอ พระวายตะวนตกเฉยงเหนอ ท�าวกเวรนนเป:นใหญ<ในหม<ยกษทงหลาย เมองนนตามมหาภารตะว<าชอคนธมรรทนะ มอทยานอนเป:นทสาราญและงดงามยงนก และมกล<าวถงในรามายณะบ<อยๆ พระภารวาทมนเมอรบพระราม นางสดา และพระลกษมณ กได�กล<าวว<า ขอสวนแห<งท�าวกเวรอนอย<ห<างไกลเหนอกรรฐนน จงมาบงเกดขน ณ ทน ขอผ�าและอาภรณอย<างดจงมาเกดแทนใบไม� และนารแทนผลซงปรากฏว<าในสวนนนต�นนารผล นอกจากถกแย<งเมองลงกาและบษบก ท�าวกเวรมหนาซาต�องไปรบใช�ท�าวราพณอย<คราว ๑ ในตาแหน<งขนคลง แต<ไม<ใช<ต�องไปรบใช�ผ�เดยว เทวดาอนกต�องไปรบใช�อย<แล�ว เช<น พระอนทรต�องไปรบใช�เป:นผ�ร�อยกรองพวงมาลย พระเพลงต�องไปเป:นพ<อครว พระอาทตยต�องไปให�แสงสว<างในเวลากลางวน และพระจนทรในกลางคน เป:นต�น รปท�าวกเวร ชาวมชฌมประเทศจะได�เคยเขยนฤๅปSaนไว�อย<างไร ยงไม<เคยพบ แต<ในชนหลงๆ น ไม<มใครเขยนฤๅปSaนเสยอกแล�ว แต<ตามข�อความปรากฏว<าอย<ว<า เดมมนษยและ พระพรหมยกขนเป:นเทวดามยกษเป:นบรวาร ช<างไทยจงมกเขยนท�าวกเวรเป:นยกษ

๘๖

กเวร ท�าวกเวร หรอทเรยกนามอกด�วยว<า “เวสวน” หรอ “ไพษรพน)” มกาเนดเป:นยกษและมบรวารเป:นยกษ แต<เหตใดจงเข�าข�างฝPายเทวดาทกๆ คราวทเทวดารบกบยกษ? ข�อนย<อมเป:นข�อฉงนของคนโดยมาก แท�จรงในเรองรามเกยรตกมแถลงประวตของท�าวกเวร แต<ในทนนเรยกว<า “ท�าวกเปรน” จงไม<มใครสาเหนยกว<าเป:นตวเดยวกนกบท�าวกเวรนนเอง มนามกลายเป:น “กเปรน” ไปนน ข�าพเจ�า๓๖สนนษฐานว<าคงเป:นไปโดยทางเดยวกบท “เซอร เจมส บรก” กลายเป:น “ชจาปล�ก” เช<นทกล<าวมาแล�วในคาอธบายท ๑๔ กล<าวคอ พราหมณผ�เป:นครคงได�ออกนามว<า “กเพร” ซงอ<านตามสาเนยงสนสกฤตกคล�าย “กเบรน” ผ�จดจงจดลงตามทตนได�ยนแล�วเมอคดลอกกนต<อมา หางตว บ ยาวออกจงกลายไปเป:นเปส<วนประวตในต�นรามเกยรตกล<าวได�ถกต�องดพอประมาณ แต<เพราะเหตท “ท�าวกเปรน” นบตงแต<ถก ทศกณฑแย<งบษบกแล�วกมได�กล<าวถงอก คนไทยโดยมากจงมใคร<ได�ใฝPใจถง ฉะนนในทนข�าพเจ�าขอแถลงประวตของท�าวกเปรนโดยย<อ ตามทมในอตตรกณฑแห<งรามายณะและเกบจากทอนประกอบบ�างพอสมควร ในกฤตยค พระปลสตยะประชาบด ผ�เป:นมานะสาบตรของพระพรหมบาเพญฌานอย<ในปPาหมพานต ให�รบความราคาญเป:นอนมาก เพราะมสตรหลายคนชอบไปขบลาทาเพลงและจบระบาเล<นทข�างอาศรม พระปลสตยะจงประกาศคาสาปไว�ว<าถ�าหญงใดเข�าไปใกล�อาศรมของเธออกให�เกดมครรภ มนางกษตรยองค ๑ ซงเป:นบตรของท�าวตฤณะวนท มได�ทราบ คาสาปนเดนเข�าไปใกล�อาศรม จงเกดมครรภ ครวท�าวตฤณะวนททราบดงนนกเลยยกธดาให�แก<พระปลสตยะ และนางมโอรสชอวสวศระ หรอเรยกตามกาเนดว<า “เปาลสตยะ” พราหมณผ�แถลงเรองรามเกยรตคงจะได�ออกนามว<า “เปาลสตตย” ผ�เขยนจงจดลงตามทตนได�ยนว<า “ลสเตยน” ดงปรากฏในรามเกยรตนน พระเปาลสตยะศกษาและบาเพญตะบะเชยวชาญจนได�เป:นฤๅษ และทาการสมรสกบบตรพระภรทวาชประชาบด มโอรสองค ๑ ซงพระพรหมประทานนามว<า “ไวศระวน” (“เกดแต<วศระวส”) และเพราะว<าร<างกายไม<งดงามจงมฉายาว<า “กเวร” (ตวขรว) กเวรได�บาเพญตะบะอย<หลายพนป% จงได�รบพรของพระพรหมให�เป:น “ธนะบด” (“เจ�าแห<งทรพยทงหลาย”) และให�เป:นโลกบาลประจาทศเหนอด�วย พระวศระวสผ�เป:นพระบดาแนะนาให�กเวรไปอย<นครลงกา ซงพระวศวกรรมได�สร�างขนในปางก<อน เพอเป:นทอย<ของพวกรากษส แต<ซงพวกรากษสได�ทงร�างไป เพราะเกรงเดชพระนารายณ อย<มาวน ๑ ท�าวสมาล เจ�ารากษสซงเป:นเชอวงศรากษสทหนจากลงกาไปอย<บาดาล ได�ขนมาเยยมมนษยโลก เหนท�าวกเวรขนบษบกอนเป:นของพระพรหมประทานนน ลอยไปใน

4< ��'��"7��)D&��'��ก6F�ก���&�������,�

๘๗

อากาศเพอไปเฝ]าพระบดา ท�าวสมาลมความอสสา จงคดอบายทจะเอานครลงกาคน ด�วยความคดเช<นน สมาลจงได�นาตวธดาชอไกกะสไปถวานเป:นชายาของพระวศรวส และนางได�เป:นมารดาแห<งท�าวราพณ) (ทศกณฐ) ๑ กมภกรรณ ๑ นางศรปนขา ๑ พเภษณ) ๑ เมองนาง ไกกะสได�เหนความสง<าของท�าวกเวรในเมอเธอไปเฝ]าพระบดา นางนนกมความแค�นและยยงลกของตนให�คดแข<งท�าวกเวร พญาราพณตงใจบาเพญตบะอย<หลายพนป% จนพระพรหมทรงเมตตาแล�วพญาราพณจงขอประทานพรว<า มให�แพ�ผ�ใดทมอทธฤทธยงไปกวามนษย) พอได�รบพรแล�ว พญาราพณกแย<งเอานครลงกากบบษบกได�จากท�าวกเวร ฝPายท�าวกเวรพายกษบรวารหนไปเฝ]าพระบดา พระบดาจงสร�างนครให�ใหม< เรยกนามนครว<า “อลงกา” หรอ “ประภา” บ�าง “วสสถล” บ�าง ตงอย<ในปPาหมพานต และมสวน ระโหฐานชอเจตระรถ อย<บนเขามนทร อนต<อเนองกบเขาพระสเมร อนนครและสวนของ ท�าวกเวรนน เป:นรมณยะสถานน<าสาราญยงนก ทงผ�ทอย<ในทนนกปราศจากโศก ความเหนด-เหนอย ความวตก ความหวและความกลวภยต<างๆ และคงชนมชพอย<ได�ตงหมนป% ต�นไม�ในสวนเจตระรถนนมใบเป:นผ�าเนอด มดอกเป:นมณมค<าและมผลเป:นนาร๓๗ ปราสาททอย<ของท�าวกเวรเป:นฝ%มอพระวศวกรรมสร�างขนอย<างวจตรและเสวกในปราสาทนคอกนนรและ นางกนรเป:นนางบาเรอ พวกยกษผ�เป:นบรวารได�ตามท�าวกเวรจากนครลงกาไปอย<ในนคร อลงกาด�วยและเพราะเหตทท�าวกเวรเป:นผ�ทอย<ในศลในธรรม มได�มใจพาลสนดานหยาบ จงเข�าข�างฝPายเทวดาทกๆ คราวทรบกบอสร ในภาพทเขาเขยน ท�าวกเวรเป:นคนผวขาว มสามขา มฟSน ๘ ซ และกายปะดบอาภรณต<างๆ นอกจากนามทกล<าวมาแล�ว ท�าวกเวรมรนามทเรยกอกด�วยว<า “กตะน” (ตวขรว) “อจฉาวส” (ผ�มทรพยได�ตามใจจานง) “ยกษะราช” “มยราช” (เจ�าแห<งพวกมย คอกนนร) “รากษะเสนทร)” (เป:นใหญ<เหนอรากษส) “รตนะครรภ)” (เจ�าแห<งคน หมายความทรพยทรพยมอานาจให�คนต�องเคารพ) มเหสของท�าวกเวรเป:นธดาแห<งพญามรทานพ มนามว<า “ยกษ” หรอ “จารว” หรอ “เกาเวร” กเรยก มโอรสชอ “มณครพ” หรอ “วรรณกว” ๑ “นลกพร” ๑ หรอ “มยราช” ๑ กบมธดาชอ “มนากษ”

49 �������!�����ก,��SกH3���2"� ���"#��)� : 0���&,ก�

๘๘

ท�าวกเวรมของวเศษอย< ๙ อย<าง เรยก “นธ” แต<ไม<ได�ความชดเจนว<าเป:นอะไรบ�าง และมลกษณะและคณวเศษอย<างไรบ�าง นามแห<งนธทง ๙ นน คอ (๑) กจฉะปะ แปลตามศพทต<างๆ ว<าเต<า (๒) มกนทะ เป:นชอแก�วชนด ๑ (๓) นนทะ แปลตามศพทว<าความปลม ความดใจ (๔) ขรรวะ แปลตามศพทว<าบกพร<อง ชารด (ดไม<น<าเป:นของมราคาเลย) (๕) มกะระ แปลตามศพทตรงๆ ว<ามงกรหรอเหรา (๖) นละ แปลตามศพทว<าสนาเงนแก< หรอพลอยนล (๗) ศงขะ แปลตามศพทตรงๆ ว<าหอยสงข (๘) ปSทมะ แปลตามศพทว<าดอกบวหลวง หรอพลอยทบทม (๙) มหาปSทมะ (ไม<ได�เค�าเลย) อกนยหนงว<าท�าวเวสวน (ไวรศ)วน) โดยเหตทสมมตกนว<าเป:นโอรสพระวศรวสมน ในพระเวทว<าเป:นอธบดในหม<อสร ต<อมาว<าเป:นเจ�าแห<งทรพยและราชาแห<งยกษและคยหกะ (พวกคยหกะ เป:นอสรจาพวก ๑ ซงเป:นผ�ทเฝ]าทรพยทฝSงไว�ในแผ<นดน อย<างปPโสมของไทยเราเป:นต�น) นยหนงว<าท�าวกเวรเป:นโอรสพระปลสตยมนผ�เป:นบดาพระวศรวสอกชนหนง ข�อนมหาภารตะอธบายว<าท�าวกเวรนนเป:นโอรสพระปลสตย และพระบดาโกรธพระกเวรนก ฝSกใฝPแต<ทพระพรหมไม<เอาใจใส<แก<บดา พระปลสตยจงได�แบ<งภาคเป:นพระวศรวส และได�นาง นกะษาปตรท�าวสมาลรากษสเป:นชายา จงมโอรสอก คอท�าวราพณาสร กมกรรณและวภษณ) (พเภษณ)) และมธดา คอ ศรปนขา ในรามเกยรตไทยเราเรยกท�าวกเวรว<า “ท�าวกเปรน” ข�อนคงจะเป:นด�วยผ�จดคาให�การของพราหมณผ�เล<าเรองนน ฟSงพราหมณเรยกชอว<า “กเพรม” และจดลงไปว<า “กเบรม” (เพราะตว “พ” ออกเสยงตามมคธหรอสนสกฤตเป:นเสยง “บ” ของเรา) ต<อมาหางตว “บ” นนยาวออก ตว “ม” สะกดกลายเป:น “น” ไป กได�การเท<านน ส<วนกาเนดนน ว<าเป:นลก “ท�าวลสเตยนพรหม” นกจดผดอกคอวศรวสมนนน โดยเหตทมกาเนดมาจากปลสตยจงเรยกว<า “เปาลสสตยม” เมอจดตก “เปา” คงเหลออย<แต< “ลสตยม” ส<วนทในทสดกลายเป:น “เตยน” ไปได�นนเดาไม<ยาก เพราะคาว<า “พยญชนะ” เรากอ<านออกสาเนยงกนอย<ว<า “เพยนชนะ” ดงนเป:นตวอย<าง นอกจากทผดเพยนอย<ด�วยวธเขยนนามดงกล<าวมาแล�วนน เรองราวในรามเกยรต ฉบบไทยเป:นอนตรงกบรามายณะเดมคอ ท�าวกเวรกบท�าวราพณาสรเป:นพน�องร<วมบดากนแต<ต<างมารดาและทงรามายณะและมหาภารตะเล<าความตรงกนอย<ต<อไปว<า เดมท�วกเวรครองนครลงกาซงพระวศวกรรมได�เป:นผ�สร�างให� แต<นางนกะษาได�ยยงท�าวราพณาสรผ�เป:นบตรม

๘๙

ความรษยาท�าวกเวร ท�าวราพณจงแย<งเอานครลงกาจากท�าวกเวรได� และบษบกทพระพรหมประทาน ท�าวราพณกแย<งเอาเสยด�วย แต<ท�าวกเวรนนพระพรหมโปรดปรานมาก จงสร�างนครประทานใหม<ชอ อลกา หรอเรยกว<า ประภา บ�าง วสธารา บ�าง อย<ทเทอกเขาหมาลย มสวนชอ เจตรรถ (ไจต)รรถ) อย<ทเขามนทรคร อนเป:นกงแห<งเขาพระสเมร อกนยหนงว<าทอย<ของท�าวกเวรอย<ทเขาไกรลาส พระวศวกรรมเป:นผ�สร�างวมานให� รามายณะและมหาภารตะเล<าต<อไปว<า ท�าวกเวรได�บาเพญตบะหลายพนป% เป:นทโปรดปรานแห<งพรหม จงขอประทานพรให�เป:นอมฤต (ไม<มตาย) ให�เป:นโลกบาลและเป:นเจ�าแห<งทรพย ด�วยอานาจพรนนจงได�เป:นผ�อภบาลทศอดร และได�เป:นเจ�าของทองและเงนแก�วต<างๆ ทรพยแผ<นดนทวไป กบมทรพย ๙ ประการเรยกว<า นวนธ ซงไม<ส�จะได�ความชดนกว<าเป:นของอย<างไรและใช�ทาอะไรบ�าง นามทใช�เรยกท�าวกเวรมอย<เป:นอนมากทนบว<าใช�อย<บ<อยๆ นอกจากกเวร คอ กตน (ตวขรว) ธนท (ผ�ให�ทรพย) ธนบด (เป:นใหญ<ในทรพย) ธเนศวร (เจ�าแห<งทรพย) อจฉาวส (มงมได�ตามใจ) ยกษราช (ขนแห<งยกษ) มยราช (ขนแห<งกนนร) รากษสเสนทร (เป:นใหญ<ในหม<รากษส) รตนครรภ (พงแก�ว) ราชะราช (ขนแห<งขน) นรราช (ขนแห<งคน) เปลลสตย) (ลกปSสตย) ไอฑาวฑะ (ลกอฑาวฑา) ในส<วนทเป:นสหายพระอศวร (อศะ) นน ได�นามว<า อศะสข รปท�าวกเวรทอนเดยมกเขยนเป:นเนอสขาว รปพการ มขาสามขา ฟSน ๘ ซ ตกแต<งเครองอาภรณอย<างพจตร (ทเราเขยนกนเป:นรปยนแท<เท�าตะบองยาวนน กเข�าใจว<าจะตงใจเขยนให�เป:นคนพการขาโกง และตะบองยาวนนกระมงจะเป:นขาท ๓ แต<ของเราทาไมทาสเป:นเขยวไปกไม<ทราบ) มเหสท�าวกเวรเป:นยกษณชอ จารว หรอ ฤทธ บตรมราสร มโอรส ๒ คอ มณครพ หรอ วรรณกว ๑ นลกพร หรอ มยราช ๑ มธดา ๑ ชอมนากษ (ตาปลา)

๙๐

พระสมทร เป:นเจ�าแห<งทะเลทงหลาย แต<หาเรองราวทกล<าวถงกาเนดไม<ได� มแต<เรองเล<าใน รามายณะ ถงเรองแม<นาคงคาเกดมาในมนษยโลกอย<างไรและว<าหลมทโอรสพระสครราชได�ขดนน คอ ห�วงทะเล (ดเรองพระคงคา) ในเรองรามายณะลงกากณฑ ตอนจองถนน มบอกลกษณะและอาภรณของพระสมทรว<าสกายนาเงนแก<แกมทอง ทรงสงวาลประดบด�วยแก�ววเศษต<างๆ ทรงมงกฎประดบด�วยไข<มก และแก�วทะเลหลายประการ มมาลยดอกไม�สวรรคอนไม<ร�จกเหยวแห�ง

พระคงคา แม4พระคงคา ได�ความตามพาลกณฑแห<งหนงสอรามายณะว<า พระหมาลยมมเหสชอนางมนา บตรแห<งพระพระเมร ทง ๒ นมบตร ๑ องค คอพระคงคา ๑ พระอมา ๑ เทพยดาทงหลายได�ขอพระคงคาไปไว�เพอล�างบาป ลานาคงคาจงมอย<ในเทวโลก ต<อมามพระมหากษตรยองค ๑ ทรงพระนามว<าสคร ฤๅสาคร (ดเรองพระสครราชด�วย) ท�าวสครราชนไม<มโอรสจงกระทาการสกการะด�วยการทรมานพระองคต<างๆ ต<อหน�าพระภฤคมนช�านานจนพระภฤคมความเมตตา

๙๑

จงให�พรให�มโอรส คอมเหสองค ๑ ให�มกมารแต<องคเดยว แต<อก ๖ องคให�มกมาร ๖ หมนองค การกเป:นไปตามพระภฤคได�ประสาทพรไว� โอรสทเกดมาแต<นางเกศนมเหสขวานนมมาเฉพาะองคเดยว นามว<า องศมาน นางสมดมเหสซ�ายกมโอรสหกหมน แล�วท�าวสครราชจะกระทาพธอศวเมธ แต<พระอนทรลงมาลกม�าตวนนไปเสยก<อน ท�าวสครราชจงตรสใช�ให�พระโอรสหกหมนองคไปเทยวตามหาม�า พระกมารได�ขดแผ<นดนลงไปองคละโยชนจนถงกลางพภพ กหาได�พบม�านนไม< ฝPายพวกเทวดามความตกใจจงไปทลวงวอนพระพรหมมาให�ช<วย พระพรหมตรสว<า พระนารายณจงทรงแปลงเป:นกะบล๓๘ลงไปแก�เหตร�อนของเทวดา พระนารายณเป:นกะบลลงไปยนขวางทางพวกกมารทงหกหมน ครนกมารจะจบว<าเป:นผ�ร�ายมาลกม�าพระกะบลกบนดาลให�เกดไฟผลาญกมารเป:นเถ�าถ<านไป ไม<มสงไรจะทาให�กมารเหล<านจะพ�นทกขได�นอกจากทกระแสแม<พระคงคาจะมาล�างให�หมดมลทน ท�าวสครราชกด และต<อมาพระองศมานกด จะพยายมปานใด กไม<สามารถ จะให�พระคงคาไหลลงมาจากเทวโลกได� พระทลปะราชโอรสพระองศมานกได�พยายามอกแต<ไม<สาเรจอก จนถงคราวพระภาครถโอรสพระทลปะจงสาเรจตามประสงค พระภาครถไม<มโอรส จงบาเพญการทรมานต<างๆ จนพระพรหมาทรงพระเมตตา ตรสว<าจะขอพรอนใดจะประสาทให� พระภาครถจงทลขอให�พระคงคาลงมาล�างสาครกมารทงหกหมนให�หมดมลทนจะได�ขนไปสวรรคได� กบขอโอรส ๒ องค พระพรหมากประสาทพรให�และตรสสาแดงอบายว<า ให�พระภาครถไปทลวงวอนพระอศวรให�ช<วยเหนยวรงแม<พระคงคาไว�บ�าง เพราะมฉะนนนาจะท<วมโลกมนษยหมด พระภาครถกตงกระทากจบชาพระอศวรจนสมประสงค ฝPายพระคงคามความพโรธว<ามนษยบงอาจมาขอลงไปจงกล<าวว<าจะไหลลงไปให�ท<วมโลก พระอศวรเข�ารบกระแสพระคงคาและรวบไว�ด�วยพระเกศา จนแม<พระคงคาค<อยคลายพโรธแล�วกระแสคงคาจงตกลงในสระวนท อนเป:นทเกดแห<งสปตมหานท นาคงคาสายหนงได�หลงไหลตามพระภาครถไป จนถงมหาสมทรและดาเนนลงไปในหลมทสาครกมารทงหกหมนได�ขดไว�นน พอนาพระคงคาตกต�องกองเถ�าล�างมลทน สาครกมารทงหกหมนกพ�นทกขกลายเป:นเทพบตรเหาะไปส<เทวโลก และแม<พระคงคากยงคงหลงไหลอย<ในมนษยโลกภาค ๑ จนตราบเท<าทกวนน เพราะเหตฉะนชาวมชฌมประเทศจงนยมกนว<า แม�ผ�ใดได�ลงแช<ในกระแสคงคาจะหมดมลทนสนบาปได� รปพระคงคาเขยนสกายสนาไหล สกร กรขวาทง ๒ ถอก�อนศลา กรซ�ายถอใบไม�กร ๑ ถอหม�อนากร ๑ ทรงมจฉาเป:นพาหนะ (หมายเหต นอกจากแม<พระคงคา ยงมลานาอกหลาย ซงกล<าวถงในรามยณะ แต<กล<าวถงเป:นลานาแท�ๆ มากกว<าเป:นตวเป:นตน จงมได�นามรวมไว�แผนกเทวดาน)

4? ก�� : ��

๙๒

พระหมาลย ฤๅหมพาน และหมวตกเรยก ไม<มเรองราวปรากฏในรามายณะว<ากาเนดมาอย<างไร มแต<กล<าวว<าเป:นบดาพระคงคากบพระอมา และว<าเป:นราชาแห<งภเขาทงหลายในมนษยโลก มมเหสชอนางเมนา รปพระหมาลยเป:นอย<างไรกไม<ปรากฏชด ช<างไทยเขยนสกายเป:นสบวโรย หมาลย ชอเขาใหญ<อนอย<ทศเหนอแห<งมธยมประเทศ ตามภมศาสตรองกฤษเรยกว<า “Himalay” (อ<านตามสาเนยงองกฤษว<า “ฮมเลส” แต<ในโรงเรยนเดยวนดเหมอนจะให�อ<านตามสาเนยงเดมแล�ว) หมพาน (หมวต, หมวาน) คอ เขาหมาลย และปPาทอย<เชงเขานนกเรยกว<าปPาหมพานด�วย เหมกฏ แปลชอว<า “ยอดทอง” เป:นชอเขาอนหนงซงอย<เหนอเขาหมาลย เป:นเทอกเขายาวซงเป:นพรมแดน

๙๓

พนสบด (วนส$ปต) แปลว<า “เป:นใหญ<ในปPา” ในชนต�น เช<นในตารบยคไตรเพท ใช�เรยกต�นไม�ใหญ<ๆ ททาด�วยไม�ต�นไม�ใหญ< เช<น ครกและสากตาข�าว เป:นต�น กเรยกว<า พนสบด ต<อมาในชนหลงเกดมความนยมกนขนว<าต�นไม�มกเป:นทอาศยแห<งรกขเทวดา จงเรยกเทวดานนๆ เป:นคาย<อว<าพนสบด ไม<ใช<นามของเทวดาองคใดองคหนงโดยเฉพาะ ถ�าจะเทยบศพทให�ใกล�ควรใช�ว<า “เจ�าปPา”

๙๔

พระพรหมา เป:นพระเป:นเจ�าองค ๑ ในหม<พระเป:นเจ�าทง ๓ ในศาสนาพราหมณ นบถอว<าเป:นผ�สร�างสรรพสงทงปวง เป:นสมยสยมภ คอเกดขนเองอก กาเนดของพระพรหมน ตามคมภรต<างๆ ข�างศาสนาพราหมณมเรองเล<าไว�ต<างๆ กนหลายอย<าง พระมนกล<าวว<าแรกบงเกดนนเป:นไข<ฟองใหญ<ก<อน ไข<แตกออกแล�วจงเป:นองคพระพรหม แต<หนงสอมหาภารตะและคมภรปราณะบางฉบบว<าพระพรหมาได�เกดขนในดอกบวหลวง ซงผดมาจากนาภพระนารายณ พรหมปราณะกลบว<าพระพรหมาฤๅในทนเรยกว<า “อาปวะ” ได�แบ<งพระองคเป:น ๒ ภาค เป:นชายภาค ๑ หญงภาค ๑ และพระนารายณได�เกดมาแต<ภาคทง ๒ น แล�วพระนารายณจงสร�างพระวราช ซงเป:นผ�ได�เป:นบดาของมนษยคนแรก แต<ในคมภรนเองมฎกาอธบายไว�ว<า ในชนต�นพระนารายณได�สร�างพระอาปวะฤๅ วศษฏ ฤๅ วราชขน โดยอาศยกาลงพระพรหมา แล�วพระวราชจงสร�างพระมนเป:นบดาแห<งมนษยทงหลายอกชน ๑ ข�อความทนามากล<าวไว�โดยสงเขปเช<นน กพอจะแสดงให�เหนได�แล�วว<าการทจะเล<าพระพรหมามใช<ง<ายนกและพระพรหมากบพระนารายณดแย<งๆ กนเป:นผ�สร�างอย< มหนาซาพระอศวรกบพระพรหมา กแก<งแย<งกนอก ว<าใครสร�างใคร ในคมภรปราณะฉบบ ๑ กล<าวว<าแรกเรมเดมทก<อนทจะมโลกทงหลายขน มแต<มหากาล (คอพระอศวร) อย<องคเดยว พระมหากาลได�ถพระกรซ�ายด�วยนวพระหตถ จนเกดพองขนเป:นรปไข<มสคล�ายทอง ไข<นพระมหากาลได�ต<อยเป:น ๒ ภาค ภาคบนทาเป:นสวรรค ภาคล<างเป:นแผ<นดน ในกลางเป:นพระพรหมา ซงพระมหากาลได�มอบธระให�เป:นผ�สร�างต<อไป ดงน แต<ข�อทว<าพระพรหมเป:นผ�สร�างพระอศวรนน คอสร�างพระรทระขนจากหน�าผาก แต<เรองราวของพระพรหมามอกมากมายเดนกว<าทจะนามาลงไว�ในทน

๙๕

พระพรหมา เป:นพระเป:นเจ�าองค ๑ กด แต<มผ�บชาน�อยนก ทวทงมชฌมประเทศมเทวสถานทบชาพระพรหมาโดยเฉพาะอยแห<งเดยวทตาบลปษกะระ ในแขวงอาชมรเท<านน พวกพราหมณนยมกนว<าพระพรหมาเป:นผ�สร�างได�กระทากจเสรจแล�ว จงไม<ต�องมสถานไว�ให�มาสถต และบาบวงเฉพาะวนเพญมาฆะป%ละครงเป:นพน นามพระพรหมาทใช�อย<อย<างมากนอกจากพรหมาคอ (๑) “ธาตา” (ธาดา) ผ�สร�าง (๒) “อาตมภ” เป:นขนด�วยตนเอง (๓) “ประชาปต” (ประชาบด) เป:นใหญ<ในประชา (๔) “โลเกษ” เป:นเจ�าโลก (๕) “หรณยครรภ” เกดแต<ท�อง (ไข<) ทอง (๖) “กมลาศน” นงบนดอกบวหลวง (๗) “สวตฤปต” ภสดาแห<งนางสวตฤ (๘) “อทกว” กระวท ๑ รปพระพรหมา มกายแดง สเศยร ทรงเครองขาว หตถ ๑ ถอไม�เท�า อกหตถ ๑ ถอถาดสาหรบอามสพล มห<าน (ฤๅหงส) เป:นพาหนะ พรหมา (พ$รห$มา) พระเป:นเจ�าผ�สร�างโลก มกาเนดจากไข< เป:นมหาปชาบดยอกแห<งฤษทงหลาย เมอพระพรหมาได�สร�างโลกขนแล�ว โลกจะคงอย<ได�มกาหนด ๑ วนของพระพรหมา คดเป:นป%มนษยได�สองร�อยสบหกโกฏป% (เขยนเป:นตวเลข ๒,๑๖๐,๐๐๐,๐๐๐) เมอสนวน ๑ ของพระพรหมาแล�ว มไฟบรรลยกลป�ไหม�โลกและสรรพสตววตถทงปวง เว�นแต<พระมหาฤษทงหลาย เทวดาทงหลาย และธาตทง ๕ (คอ ดน นา ลม ไฟ อากาศ) พระพรหมาบรรทมหลบตนแล�วจงจะสร�างโลกใหม<อนจะคงเวยนไปเช<นนจนบรรจบครบ ๑๐๐ ป%ของพระพรหมา (ซงถ�าจะคานวณเป:นป%มนษยจะต�องเขยนด�วยตวเลข ๑๕ ตวจงจะพอ) จงจะถงเวลามหาประลย คอเวลาอนกระจดกระจายอนใหญ<ยง พระพรหมากด พระฤษกด เทวดากด และทกสงทกอย<างจะกระจดกระจาย แยกออกเป:นธาตต<างๆ อย<างทเป:นอย<เดมท พระพรหมาน ออกนามบ<อยๆ ในพธ แต<มเทวสถานสาหรบพระพรหมาโดยเฉพาะเพยงแห<งเดยว คอทตาบลบษกร แคว�นอาชมร มธยมประเทศซงเป:นพยาน ปรากฏว<าพราหมณมได�บชาพระพรหมาโดยลาพงเลย มกบชาพร�อมพบพระอศวรหรอพระนารายณ (ทงนน<าจะเป:นเพราะเหนว<าพระพรหมพระทยเยนๆ และไม<ใคร<จะอวตารลงมาตงตงในโลก จง

๙๖

ไม<ใคร<ต�องประจบประแจงนก รวบรวมความกแปลว<าไม<กลว จงไม<ต�องประจบ ซงเป:นธรรมดาโลกฉะนแล)

พระพรหมานน ว<าสกายแดง (ไม<ใช<ขาว) มสหน�า จงเรยกว<า จตรานน หรอจตรมข และอษฏกรรณ (แปดห) มสกร เครองมอมธารพระกร ช�อน (สาหรบหยอดเนยในไฟ) กบมประคา มธนชอปรวตะ มหม�อนาและ (ในชนหลงๆ) คมภร มเหสคอพระสวสวด เทวผ�อปถมภการศกษา และเรยกว<า พระพราหม กเรยก พาหนะคอหงส (ห<าน) จงมนามว<า หงสวาหน ทสถตเรยกว<า พระพรหมพฤนทา พระพรหมาน ถกแย<งอภนหารไปให�พระอศวรและพระพษณเสยมาก จนกระทงชอกถกแย<ง เช<น พระนารายณเดมกเป:นชอพระพรหมา แต<ถกแย<งไปให�พระพษณ หนงสอพวกปราณะนนแลอย<ข�างจะดถกพระพรหมามาก จงมพระอศวรลงโทษกม เกดในดอกบวจากนาภพระพษณกม ถงในรามายณะกดถกพอใช�อย< และพระพรหมน ดมอธยาศยทขดใครไม<ได� ใครขอพรกให�ทงนน ยกษมารทกาเรบกมกเป:นเพราะได�พรพระพรหมา (ทฝPายเราเรยกว<า พระอศวรเป:นผ�ให�พรนนเหนจะหลงไป โดยเหตทตกอกตกใจว<าพระอศวรเป:นยอดอย<างหนง และฉวยเอาศพทว<า “โลเกศ” และ “ปรเมษฏ” ซงเป:นนามพระพรหมไปยกให�พระอศวรนนอกอย<างหนง ซงทจรงไม<ควรจะให�เป:นไป เพราะพระอศวรไม<ใช<เทวดาทมกใจเยน หรอมลกษณะเป:นคนแก<อย<างพระพรหม ไม<เชอขอให�เทยบกนดเถด ดทพระศวะต<อไป)

๙๗

นามพระพรหมา นอกจากทกล<าวมาแล�ว ยงมทใช�กนอย<อกบ<อยๆ คอ วธ เวธา ทรหณ และสรษฏฤ แปลว<าผ�สร�าง ธาดา (ธาตฤ) และวธาตา (วธาตฤ) แปลว<า ผ�ทรงไว� ปVตามหา (บดาใหญ<) โลเกศ (จอมโลก) ประเมษฏ (เป:นใหญยงในสวรรค) สนต (เก<า) อาทกว (กวแรก)

พระสรสวด ศลปะอนเดย ราวครสตศตวรรษท ๑๐-๑๑

พระสรสวด (สะรสวต) เป:นมเหสพระพรหมธาดา พวกพราหมณนบถอว<าเป:นเจ�าของปSญญาและวทยาทงหลาย เป:นมารดาแห<งพระเวท และเป:นผ�คดหนงสอเทวนาคร พระสรสวดน พระพรหมาได�สร�างขน คอแบ<งภาคจากพระองค (ดเรองพระพรหมา) เพราะฉะนนบางทกเรยกว<าพรหมบตร บางทกพระสรสวด เป:นมเหสพระนารายณ ตามความนยมของพวกพราหมณไวษณวะนกาย (คอพวกทนบถอพระนารายณ) มเรองเล<า เดมพระนารายณมมเหส ๓ องค คอ พระลกษม ๑ พระสรสวด ๑ พระคงคา ๑ แต<ไม<ได�เป:นทปรองดองกน พระนารายณจงยกพระสรสวดให�พระพรหม ยกพระคงคาให�พระอศวร คงไว�แต<พระลกษม๓๙

4@ )��"#�� ���&(��,ก���,�.��'��� "#!�#��'7�,7�)#�'��'���������'ก���'�����*3���� : 0���&,ก�

๙๘

พระสรสวดนบว<าเป:นเทพธดาแม<นา ในมชฌมประเทศมรลานาชอสรสวด (ซงชาวอนเดยเดยวน เรยกว<า “สรสต”) ข�างประจมทศแห<งแม<นายมนา ในคมภรพระเวทกล<าวถงแม<นาสรสวดมากกว<าแม<นาคงคา จงเข�าใจได�ว<า ในโบราณสมยนบถอลานานมากกว<าแม<พระคงคา ในคมภรปราณะต<างๆ มนามมเหสพระพรหมหลายนาม แต<ดตามข�อความในมตสาปราณะทาให�เข�าใจว<าองคเดยวมหลายนาม คอพระพรหมได�แบ<งภาคพระองคเองออกเป:นพระเทวองค ๑ อนมนามว<า ศตรปาบ�าง สวตฤบ�าง สรสวดบ�าง พรามณบ�าง ดงน แต<มเรองราวในสกนทะปราณะ เล<าถงเรองพระสวตฤมความหงหวงกบพระคายะตฤ ซงเป:นพระชายาพระพรหมอกองค ๑ ในปSทมะปราณะกมเรองคล�ายๆ กนอก แต<ในวราหะปราณะกล<าวถงพระสรสวด เรยกนามว<า คายะตฤบ�าง มเหศวร (ซงเป:นนามของพระอมาอนหนง) บ�าง สวตฤบ�าง แต<โดยมากเรยกว<าสรสวด

รปของพระสรสวดเป:นหญงสาว สกายขาวนวลม ๔ กร หตถเบองขวาถอดอกไม� บชาพระพรหม หตถ ๑ ถอคมภรใบลาน อกหตถหนงเบองซ�ายถอสายสร�างไข<มก เรยกว<าศวมาลาแทนประคาหตถ หตถ ๑ ถอกลองเรยกว<า “ทมรรวะ” (ทไทยเราเรยกว<าบณเฑาะว) อกหตถ ๑ แต<ททาเป:นถอพณและนงบนดอกบวหลวงกม

๙๙

พระอศวร เป:นพระเจ�าองค ๑ ในหม<พระเป:นเจ�าทง ๓ ในศาสนาพราหมณถอว<าเป:นผ�ล�างฤๅทาลายโดยเหตทในศาสนาพราหมณ ถอว<าสตวไม<ตายสญเลยคงท<องเทยวอย<ในวฏสงสาร จงไม<ถอว<าพระอศวรเป:นผ�ผลาญอย<างเดยวทงเป:นผ�สร�างขนใหม<ด�วย เพราะฉะนนนบว<าเป:นทเปลยนแปลงของเก<าให�เป:นใหม<ดขน และโดยเหตนจงมกปนๆ กบพระพรหมผ�สร�างอย<บ�าง พระอศวรมนามกว<าพนนาม นามว<า “อศวร” นเป:นามทพราหมณจาพวก ๑ ใช�เรยก แปลว<า “พระเป:นเจ�า” เท<านน แต<ใช�คาว<า “พระศวะ” ฤๅ “พระสงกร” กม เดมในคมภรไตรเพทไม<มพระอศวร พวกพราหมณชนหลงทนบถอพระอศวรจงอ�างว<าพระอศวรกคอ “รทร” ในคมภรไตรเพทนนเอง นอกจากนามทกล<าวมาแล�วยงมนามใช�อย<อกบ<อยๆ คอ

๑๐๐

(๑) นลกณฐ คอนาเงน ตามเรองว<าเมอพระเป:นเจ�าทงหลายกวนมหาสมทรทานาอมฤต พระรทระได�ดมนาทเหลอจากนาอมฤต นานเป:นนาพษทาให�คอเขยวไป (๒) “มหาเทวะ” คอ “มหาเทพ” (๓) “ภวะ” (๔) “สามภ” ฤๅ “สยมภ” เกดเอง (๕) “หะระ” นาไป (๖) “มเหศวร” ฤๅ “ปรเมศวร” พระผ�เป:นใหญ<ยง (๗) “จนทรเษกระ”๔๐ ผ�มจนทรอย<บนนลาต (ดเรองพระจนทร) (๘) “ภเตศวร” ผ�เป:นใหญ<ในหม<ภต (๙) “มฤตญชย” ผ�ชนะความตาย (๑๐) “ศรกณฐะ” คองาม (๑๑) “สมรหร” สงหารสมร คอกาม (๑๒) “คงคธร” ผ�ทรงไว�ซงคงคา (ในเกศา-ดเรองแม<พระคงคา) (๑๓) “สถาน” ตงมน (๑๔) “ครษะ” เจ�าแห<งภเขา (จอมไกรลาศ) (๑๕) “ทคมพร” มอากาศเป:นเครองปกปVด (๑๖) “ภาควต” ผ�เป:นเจ�า (๑๗) “อสาน” ผ�ปกครอง (๑๘) “มหากาล” (๑๙) “ไตรยมพกะ” สามตา (๒๐) “ปSญจานนะ” หวหน�า (สาหรบบชาให�หายไข�) พระอศวรบนเขาไกรลาศ ฤๅ ถ�าเสดจลงมายงมนษยโลกกสถต ณ เมองพาราณส โคผ�เผอก เรยกว<า อศภราชบ�าง นนทราชบ�างเป:นพาหนะ สกายพระอศวรเป:นสขาว คอสนล เกศาสเจอแดงม<นอย<างฤษ กรมเป:น ๒ บ�าง เป:น ๔ บ�าง ๑๐ บ�าง พกตรม ๑ โดยมาก (นอกจากในปางทเรยกนามว<า ปSญจนะ นนม ๕ พกตร) มเนตร ๓ เนตรอย<ทกลางนลาตและตงขนตรงๆ เหมอนทรงข�าวบณฑ หตถขวาถอกรทรงหนงสอ มพระจนทรเสยวตดเหนอนลาต ทรงสงวาลเป:นง ๑ สาย ทรงประคาทาด�วยกะโหลกศรษะมนษย ๑ สายธหรา๔๑ ๑ สาย บางทเครองอาภรณทงหลายกใช�เป:นงล�วน

8A &,�"�.��� : 0���&,ก� 8� 7���,�E���#� �� �7��7��&�3����T�#���,� �7)������� ������*3 ��� I�������� : 0���&,ก�

๑๐๑

ศวะ๔๒ คอพระเป:นเจ�า ซงมกเรยกกนว<า พระอศวร ในชนต�น คอในยคไตรเพท นาม ศวะ ไม<มเลย มแต<เทวดาองคหนงชอ รทร ซงในชนหลงมากลายเป:นพระศวะขน เป:นเทพเจ�าผ�มอานาจมากและดร�ายจงนบว<ามหน�าทเป:นผ�ล�างผ�ทาลาย ในยคไตรเพทนน พระรทรเป:นเทวดาสาคญ “เป�นเจ�าใหญเหนอการสรรเสรญและยญกรรม เป�นผ�บาบดโรค ฯลฯ” แต<ส<วนอานาจกมมากถอวชระ ถอธนศร และดร�ายอย<างยง เป:นผ�ทาลาย ในยชรเวทกล<าวถงพระอศวรว<า “อนล” กายแดง มตาพนตา แต<อกแห<งหนงเรยกนามว<า “ไตรยมพก” ซงแปลว<าสามตา ในหนงสอพราหมณะต<างๆ มเล<าเรองกาเนดพระรทรไว�ว<า พอเกดมากร�องไห� พระประชาบดผ�เป:นเทพบดรถามเหตผลกตอบว<า เพราะยงไม<มชอ พระประชาบดจงให�ชอว<า รทร (จากมล “รท” = ร�องไห�) แต<อกนยหนงมว<าได�ขอชอถง ๘ ครง และได�ชอเป:นลาดบ คอ ภพ สรรพ ปศบด อครเทพ มหาเทพ รทธ อศาน และอศน ในชนอปนษทพระรทรสาคญขนอกจงเรยกว<า มเหศวร ในชนรามายณะและมหาภารตะนน กยงเป:นใหญ<อย<แล แต<ดมแพ�พระนารายณบ<อยๆ เช<นเมอครงไปช<วยท�าวพาณาสรในเรองพระอนรทธเป:นต�น และบางแห<งกมตงใจจะไกล<เกลยระหว<างพระอศวรกบพระนารายณ ครนลงมาในชนหลง ในหนงสอพวกปราณะนน กแล�วแต<หนงสอนกายไหน ถ�าเป:นหนงสอไศพยนกายกว<าพระอศวรเป:นใหญ<ยงกว<าใครๆ แต<ถ�าเป:นหนงสอไพษณพนกายกชงเอาความเป:นใหญ<ให�พระนารายณถงแก<ให�พระอศวรแสดงความเคารพกม ถ�าจะกล<าวสรปความ คอ พระอศวรนน นยมกนว<าเป:นผ�ผลาญ ผ�ละลายในหน�าท ผ�ล�างและผ�ทาให�สญนน เรยกว<า พระรทรบ�าง พระมหากาลบ�าง แต<การล�างย<อมถอกนว<าเป:นของด เหมอนทาให�สะอาดปราศจากมลทนโทษแล�ว จงจะได�มกาเนดใหม<จงเรยกพระเป:นเจ�า ผ�บนดาลให�สะอาดเช<นนว<า พระศวะ หรอพระสงกร เป:นมงคลนาม ๒ อย<าง และโดยเหตทล�างแล�วกกลบให�เกดขนใหม<เสมอไป จงเรยกว<า พระอศวร หรอพระมหาเทพ๔๓ คอพระผ�เป:นเจ�าอนใหญ<สงสด เครองหมายแห<งพระอศวรในหน�าทผ�สร�างขนใหม<นน คอ พระศวะลงค) อนเป:นเครองหมายแห<งความเกด และพระโยนคอศกด๔๔ หรอแรงของพระอศวร เป:นเครองหมายแห<งกาเนดเหมอนกน จงมกไว�รวมกน อกประการหนงพระอศวรเป:นมหาโยค

81 7'ก)�������-���'�������03 84 -��(���2"� �#��#�ก �'�'�)�� : 0���&,ก� 88 .,ก�� (Sakti)

๑๐๒

เป:นทม<งแห<งจตของพราหมณทงปวงในทางสมถะภาวนาและเข�าฌานสมาธ เป:นยอดแห<งธรรมปSญญา ในส<วนเป:นมหาโยคนมนามเรยกว<า ทคมพร (“มอมพร เป:นเครองน<งห<ม” คอ เปลอยกาย) และธรชฏ (“ม<นผมอนรงรง”) ถ�าจะกล<าวถงในส<วนอภนหารในทางทาลายให�แขงขนอก กเรยกว<า พระไภรพ (“ผ�ทาลายอย<างด”) อกประการหนงพระอศวรโปรดอย<ตามสสาน หรอทเผาศพ และมผเป:นบรวาร จงเรยกว<าพระภเตศวร บางทกมเวลาโปรดจบระบาชนดหนงทเรยกว<า “ตาณฑพ”๔๕ (นเป:นมลแห<งคา “ตนดก” ของชวา) และโดยทมสามตา จงเรยกว<า ตรโลจนะ หรอไตรยมพก ตาท ๓ นมอานภาพมาก อาจจะบนดาลให�เป:นไฟสงหารได�ทกอย<าง ครงเมอกวนนาอามฤตในเกษยรสมทรนน ได�นาพษขนมาก<อน พระอศวรเข�าดมเข�าไปทาให�คอเขยว จงได�นาม นลกณฐ) เมอพระจนทรอ�อนวอนให�ช<วยพาเข�าไปในเทพสภา ได�เอาพระจนทรเป:นปVYนเข�าไป (ดเรองพระจนทร) จงได�นามว<า จนทรเศขร และเมอพระคงคาจะลงมาจากสวรรคมาส<มนษยภม พระอศวรเกรงว<านาจะท<วมโลกหมด จงเอาเกศาทานบกนไว� จงได�นามว<า คงคาธร

8; #�ก�������(����J 2����'ก��&,���' ��#�ก��� K��*P�'L ����,�B#�3��+�.�7��3 : 0���&,ก�

๑๐๓

นอกจากนามทกล<าวมาแล�วน ยงมอกเป:นอนมกนบด�วยพน แต<ทสาคญๆ คอ อโฆร (น<ากลว) พภร และ ภควต (“พระเป:นเจ�า”) ครษ (จอมเขา) หร (ผ�จบ) อสาน (ผ�ครอง) ชฎาธร (ผ�ม<นผม “ชฎา” แปลว<าผลทม<นแล�ว) พระกาล (เวลา) กาลญชร กปาล มาลน (ใส<มาลย หวกระโหลก) มเหศร มฤตยญชย (ผ�ชานะมฤตย) ปศบด (เจ�าแห<งปศสตว) สถาน (มน) อดร (ด) วรปากษ) (ตาพการ หรอแปลก) และวศวนาถ หรอวเวศวร (เป:นใหญ<ครองทวไป) รปพระอศวรมกทาเป:นคนขาว มตาสามตา ตาทอย<ตรงหน�าผากมจนทรครงซก อย<เหนอจนทรล�อมตาท ๓ เกศาม<นเป:นชฎา มประคาหวกระโหลก (มณ)ฑมาลา) คล�องคอ และมสงวาลเป:นง ศอสนล น<งหนงเสอ หนงช�าง หรอหนงกวาง มอาสนะเป:นหนงเสอ ถอตรศลชอ ป<นาก ถอธนชอ อชคพ บ�าง ถอบาศบ�าง มภตเป:นบรวาร สถานทสถตคอเขาไกลาส (ทเขยนว<า “ไกรลาส” นนเป:นอนแผลงเกนจากของเดมไป)

พระมเหสพระอศวร คอ พระอมา ซงเรยกว<า พระบรรพตบ�าง พระมหาเทวบ�าง หรอพระเทวเฉยๆ บ�าง เป:นบตรท�าวหมวต (เขาหมาลย) เป:นศกดของพระอศวร เพราะฉะนนจงมเครองหมายคอ พระโยนอย<ด�วยกนกบพระศวลงค พระเทวนนมเป:นสองภาค ภาคหนงใจด ภาคหนงดและมอทธฤทธมาก มนามหลายนามในส<วนภาคข�างด เช<น พระอมา เป:นนางงาม เคาร (เหลองกระจ<าง) บรรพต (ปาร)วต) คอ หญงชาวเขา และเหมวด (ไหมวต) คอลกท�าว

๑๐๔

หมวต ขคนมาตา (มารดาโลก) และภพน (ภวน) ในส<วนภาคข�างด ชอ ทรคา (ผ�เข�าถงได�) กาฬและศยามา (ดา) จณฑ และจนทกา (ด) ไภรพ (น<ากลว) ในภาคดนมผ�บชามาก เพราะกลวกนมาก วธบชานนร�ายกาจคอ ประการหนงสมมตว<าโปรดเหนเลอดหรอเหนคนตาย เพราะฉะนน จงมเอาคนไปฆ<าบชายญบ�าง หรอมผ�เลอมใสศรทธาไปทาร�ายตนเองถวายบ�าง เช<น เอาเบดเกยวหลงและไกวไปมาจนเนอหลดฉะนเป:นต�น อกประการหนงมวธบชาทเรยกว<า “ตานตรก”๔๖ คอ ทาให�พระเทวมวเพลดเพลนทอดพระเนตรแต<การ “สร�าง” (คอ การเสพเมถน อนนบว<าเป:นองคของการสร�างหรอให�กาเนด) จะได�ทรงลมนกถงกายอยากเหนเลอดและความเจบความตาย วธบชาทงสองประการนเป:นวธทเกดขนในชนหลงๆ เมอความคดของชาวมธยมประเทศ เลวทรามตาช�าลงกว<าชนยคไตรเพทเป:นอนมากแล�ว การบชาด�วยวธอนร�ายกาจ เช<นฆ<าคนบชายญ หรอด�วยอาการลามกต<างๆ รฐบาลองกฤษในอนเดยประกาศห�ามหมดแล�ว รปพระเทวโดยมากมกม ๑๐ แขน ถออาวธต<างๆ ทกมอ ในภาคทรคามสกายเหลองรปร<างหมดจดงดงาม ขเสอ ในภาคกาลมกายสดา รปร<างน<าเกลยดน<ากลว มเลอดหยดตามปากและตว งเป:นเครองแต<งและมหวกะโหลกหรอหวคนตดใหม<ๆ ห�อยหรอถอไว� ส<วนนามและเรองราวยงอย<อกมากและพสดาร เหลอทจะเกบมาไว�ได�ในทน จงงดไว�ก<อน

8< ��� ,"0��,���' : 0���&,ก�

๑๐๕

พระอมา “พระอมา” มเหสพระอศวร มนามต<างๆ ตามปางต<างๆ หลายปาง เช<นน คอ (๑) “อมา” เป:นบตรทกษะโอรสพระพรหมธาดา ในชนต�นทกษะไม<สมครยกให�พระอศวร แต<พระพรหมขอให�จงตกลง ในปางนมเรองว<าครงหนงทกษะได�มการสมโภชใหญ< แต<ไม<อญเชญพระอศวรไป ณ ทนน เพราะดถกว<าเป:นยาจกโสมม พระอมาเสยใจจงกระโดดเข�ากองกณฑเผาตวตาย แล�วได�นามว<า (๒) “สต” คอเป:นหญงทซอตรงด ต<อมาหญงเข�ากองไฟขณะเผาสาม จงเรยกว<า “สต” (๓) “ปรรวต” ฤๅ “อมาไหมวะวต” เป:นบตรท�าวหมวต (คอเขาหมาลย) กบนางเมนาบตรแห<งเมร นคอเมอเป:นเผาตวเป:นสตแล�วมาเกดใหม<

๑๐๖

(๔) “เคาร” นเป:นปางเดยวกบปรรวต ตามเรองว<าสกายดา พระอศวรเย�าเรองสกายพระปรรวตจงออกไปอย<ปPาและเข�าฌานอย<จนพระพรหมประทานพรให�กายเป:นทอง ทกล<าวแล�วข�างบนน พระอมาเป:นเทวแท�และเป:นองคมเหสพระอศวร แต<นอกจากนยงมปางของพระอมาซงดเหมอนจะเป:นของทมาพ<วงเข�าภายหลง เช<น ทรคา และกาล เป:นต�น ซงมลกษณะผดกบพระอมา บางทมากๆ และไม<เกยวแก<เรองรามายณะ จงมได�กล<าวถงในทน ปรรพ (ปรรวส$) มนามปรากฏแต<ในพระเวท เป:นบคคลทเนองด�วยดวงตะวนและอมา และกล<าวว<าสถตอย<ในอากาศภมตามพระเวทว<าเป:นลกนางอนา และเป:นราชนผ�อย<ในศลธรรม ต<อมาในมหาภารตะกล<าวว<า ปรรพเป:นโอรสพระพทธกบนางอลา บตรพระมนไววสวต (ผ�เป:นโอรสพระสรยเทพ และเป:นมหาชนกแห<งสรยวงศ) และพระปรรพนได�ครองนครประดษฐาน ซงตงอย<ทางด�านตะวนออกทแหลมระหว<างลานาคงคากบยมนาต<อกน อย<ตรงข�ามฟากเมองอลลาหบดเดยวน) ประดษฐานเป:นนครหลวงของกษตรรยจนทรวงศก<อนหสดนทรบระ การทปรรพซงในยคไตรเพทเป:นนามแห<งบคคลไม<มตวมาเกดเป:นผ�มเนอมตว และเป:นมหาชนกแห<งจนทรวงศขนดงน กลงรอยเข�าแบบแผนแห<งตานานโบราณทงปวง คอในเมอแต<งพงศาวดารจนทรวงศ (ซงในขณะทแต<งพงศาวดารนนเป:นกษตรยครองอาณาจกร) จะต�องเล<าเรองสบสกลขนไปให�ไกลๆ จงต�องโยงขนไปให�ถงผ�หนงผ�ใดทมชอเสยงปรากฏอย<แล�วในโบราณกาล และจาจะต�องให�ปรากฏว<าวงศนนเกดขนด�วยปาฏหารยอย<างเช<นเรองวงศเชยงรายของเรา กต�องเล<าสาวขนไปจนถงทสดแห<งความร�เพยงใดกต�องเอาปาฏหารยเข�าตรงนน จงมเรองพญาแสนปมและอนทรเภรขน แท�จรงพญาแสนปมจะไม<มตวเลยกได�ฉนใด ท�าวปรรพกอาจจะไม<มตวเลยด�เหมอนกน ท�าวปรรพน เป:นตว “วกรม” คอ พระเอกในเรองละครของกาลทาส เรยกว<าเรอง “วกรโมรวศ” (วกรม กบ อรวศ) แต<เรองราวของท�าวปรรพและนางอรวศนน กาลทาสไม<ได�คดขน เป:นเรองโบราณอนมอย<แล�วในพระฤคเวท มเป:นคาสนทนาระหว<างปรรพกบนางอรวศ และในหนงสอศตบถพราหมณะซงเป:นตารบกาหนดกจกรรมของพราหมณผ�กระทาหน�าทอธวรย (คอ ผ�ลงมอทาการบชายญทงปวง) มเล<าเรองปรรพกบอรวศทรกใคร<ได�เสยกนอย<างไร และในหนงสอพวกปราณะกมอก ภาควคปราณะมข�อกล<าวไว�ว<า “จากปรรพนนไซร�ได�บงเกดซงพระไตรเพทในต�นไตรดายค”

๑๐๗

พระนารายณ$ พระเป:นเจ�าซงมกจะออกนามว<านารายณนน คอผ�ทมนามโดยเฉพาะว<า วษณ หรอ พษณ พวกพราหมณนบถอเป:นองค ๑ ในพระเป:นเจ�าทงสามของเขา และพราหมณบางเหล<ากยกย<องว<าเป:นใหญ<กว<าเทพเจ�าทงปวง พราหมณผ�นบถอรพระนารายณว<าเป:นยงใหญ<เช<นน ได�นามว<า ไพษณพ (ไวษณว) ในชนต�น เมอพระไตรเพทยงเป:นคมภรหลกแห<งลทธไสยศาสตรนน พระวษณมได�เป:นเทวดาอนมฤทธานภาพมากมายปานใดนก เช<นในพระฤคเวทกล<าวถงพระวษณว<าเป:นองคแห<งกาลงตะวนและว<าดาเนนผ<านสปตภม (ภมทง ๗) โดยย<างสามย<างและว<าห<อห�มสรรพสงทงปวงด�วยรศมของพระองค ย<างทงสามซงกล<าวในทน อรรถกถาจารยอธบายม<งเอาแห<งแสงสว<าง ๓ ประการ กล<าวคอ ไฟ ๑ แสงฟ]าแลบ ๑ ดวงตะวน ๑ หรออกนยหนง กว<าม<งเอาอาการแห<งตะวน กล<าวคอเวลาขน ๑ เวลาเทยง ๑ เวลาตกหนง กบในพระเวทและในหนงสอนๆ ซงแต<งในยคเดยวกนนนมกล<าวถงพระวษณว<าเป:นมตรกบพระอนทร ซงในยคไตรเพทนเป:นเทวราชผ�มฤทธานภาพเป:นชนท ๑ พระวษณเป:นแต<เทวดาชนรองลงมาเท<านน แต<ถงแม�ในสมยนนกได�นามอย<แล�วว<า “พระผ�สงวนอนไมมผ�ชนะได�” ครนต<อๆ ลงมา มคณาจารยสอนลทธไสยศาสตรต<างคนต<างคดแผลงกนออกไป เรองแห<งพระเป:นเจ�าทงหลายวจตรพสดารขนทกท จงมข�อความผดแผกแปลกไปจากข�อความทมอย<ในตารบพระเวทเดม ทงเกดการแบ<งแยกเป:นสาขาเป:นนกายต<างๆ กนไป ต<างนกายกต<าง

๑๐๘

ยกย<องพระเป:นเจ�าองค ๑ ว<าเป:นใหญ<ยงยวด และบรรดาสงใดๆ ซงเป:นปาฏหารยกเกบเอามายกให�แก<พระเป:นเจ�าผ�ทตนนบถอนนทงสน เช<นการสร�างโลก ตามความนยมในชนต�นกว<าเป:นหน�าทพระพรหมา แต<พวกทนบถอพระวษณเกบเอามายกให�พระวษณ โดยอธบายไปต<างๆ เช<นว<าพระวษณแบ<งภาคเป:นพระพรหมาและสร�างโลกขนในนา หรออกนย ๑ ว<า พระพรหมานนกาเนดในดอกบวซงผดขนมาจากพระนาภแห<งพระวษณ เพราะฉะนนจงควรนบว<าพระวษณนนแลเป:นผ�สร�างโลกเพราะพระองคได�สร�างพระพรหมาขนมาก<อน พระพรหมาจงได�สร�างโลกขน ในหนงสอปSทมปราณะยงอธบายยงไปกว<านน คอแสดงว<าพระวษณคอพระ ปรพรหมผ�เป:นปฐมบรมมลแห<งโลกตามคมภรนนมอย<ว<า “ในเมอจาเดมเรองรงสรรค)โลก พระมหาวษณมพระหฤทยปรารถนาจะใครทรงสร�างโลกทงหมด จงบนดาลพระองค)ให�เป�นสามภาค กลาวคอพระผ�สร�าง ๑ ผ�สงวน ๑ ผ�ล�าง ๑ พระมหาบรษได�ทรงสร�างพระพรหมาขนมาจากบนพระองค)เบองขวาเพอสร�างโลกน ทรงสร�างพระวษณขนจากบนพระองค)เบองซ�ายเพอสงวนโลกน แล�วจงสร�างพระศวะมหากาลขนจากกลางพระองค)เพอล�างโลกน คนเราไซร�บางคนกบชาพระพรหมา บางคนกบชาพระวษณ บางคนกบชาพระศวะ แตพระวษณเป�นเจ�าพระองค)ผ�เป�น ๑ แบงภาค ๓ นนไซร� ทรงสร�าง สงวนและล�างโลก เหตฉะนผ�มศรทธาแท�จรงจงอยาได�บชาพระเป�นเจ�าทงสามนนให�แปลกกนไปเลย” ในหนงสอวษณปราณะ (ซงจะได�กล<าวถงต<อไปอกมากในหนงสอน) เป:นตารบแสดงเรองพระวษณเป:นเจ�าเป:นอาท มข�อสรปความไว�แห<ง ๑ ว<า “โลกนไซร� ได�บงเกดมาแตพระวษณ โลกนมอยในพระองค) พระองค)เป�นผ�บนดาลให�โลกนคงอยและสญไป พระองค)ไซร�คอโลกนแล�ว” ดงน กตรงกบคาในโองการแช<งนา ซงมอย<ว<า “แกว4นกลนฟLากลนดน” นนแล ในหนงสอวษณปราณะนนต<อจากวรรคทกล<าวแล�วข�างบนน มข�อความเป:นคาสรรเสรญไว�ว<า “ข�อขอไหว�พระองคผ�ไมมความเปลยนแปลง ผ�ควรเคารพ ผ�ไมมดบ พระวษณผ�เป�นใหญยง ผ�มลกษณะอน ๑ อนเดยวทวไป ผ�มฤทธอานาจเหนอสรรพสงทวไป ข�าขอไหว�พระองค)ผ�เป�นหรณยะครรภ) เป�นหะร และเป�นสงกร คอ ผ�สร�าง ผ�สงวน และผ�ล�างโลก” ขอจงสงเกตว<า “หรรณยะครรภ” นนเป:นนามใช�เรยกพระพรหมาผ�สร�างซงกาเนดมาจากไข< “หร” เป:นนามแห<งพระนารายณ แปลว<า “สงวน” ตรงตามหน�าท “สงกร” นนเป:นนามแห<งพระศวะ พระวษณนนโดยมากมกเรยกกนว<า นารายณ ซงบางอาจารยกแปลว<ามาจาก “นร” – นา “อายน” – กระดก สนธเป:น “นารายณ” แปลว<าผ�กระดกในนา อธบายว<า ทเรยกเช<นนเพราะในเวลาทสร�างนน สร�างในนาและบรรทมในนา เมอขณะทสร�างแต<เดมนามว<านารายณนกเป:นของพระพรหมา แต<ครนเมอมความนบถอพระวษณกนมากขน จงยกนามนารายณนมาให�พระวษณๆ กเลยครอบครองเป:นเจ�าของต<อมาทเดยว ผ�ทนบถอพระนารายณนนมกเรยก

๑๐๙

พระศวะว<าพระมหาเทพ และศพท “อศวร” (พระผ�เป:นใหญ<) นน กใช�เรยกพระนารายณแต<ตามความนยมแห<งคนโดยมาก นามอศวรเป:นของพระศวะเป:นเจ�า เรยกพระศวะเป:นเจ�าว<าอศวรทวกนแล�วจงเป:นอนจะต<ไปใช�นามพระนารายณไม<ได�ถนดนก ในคมภรจาพวกปราณะต<างๆ ซงพวกพราหมณไพษณพนกายแต<งมเรองราวอย<หลายแห<ง สาหรบแสดงความเป:นใหญ<ของพระนารายณ เช<นมตวอย<างดงต<อไปน ในหนงสอจาพวกภควตปราณะ มเรองเล<าว<า. – ในกาลครง ๑ พระฤษเจ�าทงปวงกาลงกระทาพธพลกรรมอย<ทรมฝSYงแม<นาสะรสวดได�เกดมข�อเถยงกนขนในระหว<างพระฤษเจ�าว<า อนพระเป:นเจ�าทงสามนน องคใดจะประเสรฐยงกว<าองคอน จงพร�อมกนแต<งให�พระถฤค-มนตรงไปพรหมโลกก<อนและเดนตรงเข�าไปในวมานพระพรหมาโดยมได�แสดงกรยาเคารพตามประเพณเลย พระพรหมาทอดพระเนตรเหนพระมนประพฤตกรยาหยาบเช<นนน กทรงพระโกรธแต<ทรงราลกขนได�ว<า ผ�ผดนนเป:นโอรสแห<งพระองคเอง จนส�ดบโทสะลงได� พระภฤคได�แลเหนดงนนแล�วจงไปยงเขาไกรลาศ ครนเมอพระมเหศวรรบเสดจออกมากอดกนอย<างฉนพน�อง พระภฤคกหนหน�าหนเสย พระอศวรมความขดพระทยในความประพฤตแห<งพระมน จงฉวยพระแสงตรศลเงอง<าจะฆ<าพระมนแต<นางบรรพต (พระอมา) เข�าไปกราบแทบพระบาทและทลทดทานพระสามไว� พระภฤคกไปยงไวกณฐ (ทสถตพระนารายณ) เหนพระนารายณบรรทมหลบอย<ทตกพระลกษม พระมนกยกเท�าขนถบกลางพระทรวงพระเป:นเจ�าเสดจลกขน นมสการพระภฤคแล�วตรสว<า “ข�ายนดขอต�อนรบทานมหาพราหมณ) ขอเชญทานจงนงลงพกผอนกายและขอจงให�อภยแกข�าพเจ�าผ�ได�กระทาผดไปแล�วโดยความโฉดเขลา (คอในการทมได�ลกขนต�อนรบแขกโดยเรว) และขอขอภยททาให�เท�าอนออนของทานต�องเจบเพราะข�าพเจ�า” ตรสเช<นนนแล�วกเอาพระหตถนวดฟSaนเท�าพระภฤค และตรสต<อไปว<า “วนนข�าพเจ�าเป�นผ�ทได�มบญยงนก เพราะพระคณเจ�าได�เอาธลละอองพระบาทแหงองค) อนเป�นเครองล�างบาปได�นนแตะแล�วบนหน�าอกแหงข�า” เมอพระวษณเจ�าได�ตรสฉะนแล�ว พระภฤคมนมความปลมป%ตเตมตนจนพดไม<ออกจงมได�ทลตอบประการใด ทลลากลบจากทเฝ]าและตากเตมไปด�วยนาตาอนบงเกดมาเพอความศรทธาหาทสดมได� ฝPายพระฤษเจ�าทงหลายบรรดาทสโมสรประชมอย<รมฝSYงสะรสวดนน ครนได�ฟSงคาพระภฤคแถลงเหตการณต<างกมความแน<นอนใจ ว<าพระวษณเป:นใหญ<ยงในพระเป:นเจ�าทงสาม เพราะพระองคปราศจากโทสะและความโกรธ

๑๑๐

ในหนงสอปSทมปราณะมข�อความเล<าไว�ถงเรองพระอศวรยอมยกย<องพระนารายณว<าเป:นใหญ<กว<าพระองค คอ มเป:นถ�อยดารสแก<พระอมามหาเทว “ตข�าจะแสดงให�เจ�าเข�าใจมลและรปแหงพระวษณเจ�า จงร�เถดวาแท�จรงพระองค)คอนารายณ)คอมหาบรษ และปรพรหมไมมทเรมและไมมทสด ทรงรอบร�ทวไป อยในททงปวงยงยนมไมเปลยนแปลง และเป�นบรมสข พระองค)คอศวะ คอหรณยะครรภ) และสรยะ พระองค)ประเสรฐกวาเทวดาทงหลาย แม�ตข�าเองกไมเทยบเทา แตทแท�นนเป�นการพ�นวสยทตข�า หรอพระพรหมา หรอเทวดาอนๆ จะแสดงพระคณแหงพระวาสเทพ ผ�ประเดมโลกและเป�นอธบดแหงสากลโลกน ฯ” ในหนงสอวราหะปราณะ ซงเป:นคมภรสาหรบแสดงคณพระนารายณในหน�าทผ�สงวนโลกนน มข�อความกล<าวไว�ว<า,- พระนารายณมหาเทพ เมอได�ทรงราพงถงการสร�างโลกน ได�ทรงราพงด�วยว<า เมอได�สร�างโลกขนแล�วจาจะต�องสงวนต<อไปด�วย “แตโดยเหตทผ�ไมมตวจะกระทากจการอนใดมได�ไซร� จาเราจะต�องสร�างสงมตวขนจากเชอแหงเราเอง และใช�ให�เป�นผ�สงวนโลกสบไป” เมอทรงดารฉะนนแล�ว พระนารายณสวยมภจงได�สร�างเทวดาองค ๑ จากเชอแห<งพระองค และประทานพรว<า “ดกรวษณ เจ�าจงเป�นผ�รงสรรค)สงทงปวง เจ�าจงเป�นผ�สงวนภพทงสามและเป�นทรกใครแหงชนทวไป เจ�าจงเป�นผ�รอบร�ในสงสรรพ และทรงอานภาพใหญยง และเจ�าจงเป�นผ�ประพฤตตามความปรารถนาแหงพรหมาและทวยเทพทกเมอเทอญ” แล�วพระมหาบรษกกลบกลายเป:นพชไปอย<างเดม (คอไม<มตว มแต<คณธรรม) ฝPายพระวษณ

๑๑๑

เมอทรงคานงถงสาเหตทพระองคได�มกาเนดมานน กบรรทมหลบไป และในขณะทบรรทมกลบอย<นน ทรงสบนนมตเหนการสร�างของสงต<างๆ จงบนดาลให�มดอกบวหลวงผดขนมาจากพระนาภ พระพรหมาได�บงเกดขน และพระวษณเป:นเจ�าได�ทอดพระเนตรเหนสงซงได�บงเกดมาจากพระองคฉะนนกทรงโสมนสยงนก

ข�อความทกล<าวมาแล�วข�างบนน กเป:นแต<หวข�อพอสงเขปเพอให�สงเกตเหนได�ว<า พวกพราหมณยกย<องนบถอพระนารายณกนอย<างสงปานใด ถ�าจะเกบข�อความอธบายให�ละเอยดกจะกนทมากนก เพราะข�อความมอย<อย<างวจตรพสดารมาก ยกตวอย<างเช<นในวษณปราณะแห<งเดยวเท<านน กจะต�องการสมดเล<มหนพอใช�กว<าจะเกบข�อความได�หมด แต<ในทนข�าพเจ�ามได�ม<งหมายทจะแต<งตารบไสยศาสตร ความปรารถนามอย<อย<าง ๑ ต<างหาก คอ จะอธบายเรองพระนารายณพอเป:นเค�าๆ เพอให�ผ�อ<านทราบลกษณะแห<งพระนารายณไว�บ�าง (ก<อนทจะอ<านเรองพระนารายณสบปางซงจะมต<อไป) เพราะฉะนนข�อความทกล<าวถงพระนารายณในส<วนทเป:นองค ๑ ในพระเป:นเจ�าทงสามนน เท<าทกล<าวมาข�างต�นนกดจะเพยงพออย<แล�ว จะได�เหลอทไว�กล<าวถงนารายณสบปางให�ละเอยดต<อไป๔๗

89 ��'�������03���!���#5 ��'�����'7��3�)����D�&'"���,5���'����S",�"#!&'����32�����������'�������03���!�������*37����� ���B���,�&'�� �)���"����D�������5�����'��#�)��7)���ก��2� ���������2� 2�����ก+ & �2)�"���)�7#� "����'�������03-��� ���-��7,5��ก����)�� E��)-������32���� ��(��(���'�������03���!�������*37�����

๑๑๒

บดนจะกล<าวถงข�อความสาคญอนเนองด�วยพระนารายณโดยย<อพอเป:นสงเขปดงน ทสถตของพระนารายณเรยกว<า “ไวกณฐ” ในคมภรมหาภารตะว<าเป:นทองทงแผ<น กว�างแปดหมนโยชน วมานล�วนแล�วด�วยรตนะเสาและช<อฟ]าใบระกาเป:นเพชรพลอย นาพระคงคาตกลงมาจากสวรรคลงตรงธรวะ (ยอดโลก หรอดาวเหนอ) แล�วไหลลงมาทางผมแห<ง สปตฤษ (คอ ฤษเจดตน ซงนยมกนว<าบดนแลเหนเป:นดาว ๗ ซงไทยเรยกว<าดาวจระเข�) และตกจากนนเป:นลานาใหญ< ณ ทมสระโบกขรณทง ๕ อนเตมไปด�วย ๕ อย<าง มดอกจงกลสขาวสะอาด เป:นทประทบแห<งพระวษณเป:นเจ�าและข�างขวาแห<งพระองคนนคอพระลกษม อนมราศสว<างกระจ<างเหมอนแสงฟ]าและมกลนบวหลวง หอมฟ]งมาจากพระกายแห<งนางนนกลนไกลได�ได�ถงระยะแปดร�อยโยชน

ในรปสมยใหม<น ในมธยมประเทศมกเขยนพระนารายณเป:นชายหน<ม สดาหรอม<วงแก< และมสกร แต<ส<วนสกายพระนารายณนน ตามมหาภารตะว<าไม<เป:นสดาอย<เสมอ ย<อมเปลยนแปลงไปตามยค คอในยคท ๑ ซงเรยกว<ากฤตายคหรอสตยะยคนน ชนย<อมปฏบตดงามอย<เป:นพนตงอย<ในศลธรรมสมาเสมอ กายพระนารายณจงเป:นสขาว เพราะความบรสทธย<อมจบพระฉวพระเป:นเจ�า กฤตายคนย<อมคงอย<ได� ๔,๘๐๐ ป%สวรรค (๑ ป%มนษยเป:น ๑ วนสวรรค คานวณตามจนทรคต นบ ๓๖๐ วนเป:น ๑ ป% กเป:นอนได�ความว<า อายแห<งกฤตายคคงเป:น

๑๑๓

๑,๗๒๘,๐๐๐ ป%มนษย) ครนสนยคนแล�ว ถงยคท ๒ ซงเรยกว<าไตรดายค ความดในโลกลดลงไปส<วน ๑ ใน ๔ สกายพระนารายณกเปลยนเป:นสแดง ครนครบกาหนด ๓,๖๐๐ ป%สวรรค (๑,๒๙๖,๐๐๐ ป%มนษย) ขนยคท ๓ ซงเรยกว<าทวาบรยค ความดโลกลดลงไป ๒ ส<วนใน ๔ สกายพระนารายณเปลยนไปเป:นเหลอง ครนครบกาหนด ๒,๔๐๐ ป%สวรรค (๘๖๔,๐๐๐ ป%มนษย) ขนยคท ๔ ซงเรยกว<ากลยค ยงคงเหลอความดอย<ในโลกเพยง ๑ ส<วน ๔ เท<านนสกายพระนารายณกกลายเป:นสดา สมกบความมดมวแห<งโลก กลยคนมกาหนด ๑,๒๐๐ ป% (๔๓๒,๐๐๐ ป%มนษย) ครนเสอสนกลยคนแล�ว พระเป:นเจ�าจงจะล�างโลกและสถาปนาขนใหม< กลบเรมเป:นกฤตายคใหม<อกต<อไป ในกาลบดนเราอย<ในกลยค ซงตามความนยมข�าง ไสยศาสตรว<าได�เรมต�นตงแต< ๒๕๕๙ ป%ก<อนพทธศกราช เพราะฉะนนป%พทธธศกราช ๒๔๕๖ นกตรงกบป%ท ๕๐๑๖ แห<งกลยค เหตฉะนถ�าจะเขยนรปพระนารายณในพทธธศกราช ๒๔๕๖ น๔๘ (และต<อไปอก ๔๒๖,๙๘๔ ป%) เขยนสกายดาหรอสดอกอญชนเป:นถก ส<วนการแต<งพระองคนน ตามรปมกแต<งเป:นกษตรย กรทง ๔ นนมถอของต<างๆ กน ตามความในโองการแช<งนาว<า “สมอถอสงข)จกรคทาธรณ” ดงนคอกล<าวถงของทมกถอโดยปกต สงขนนชอปาญจะชนยะ ซงเรยกตามนามแห<งอสรตน ๑ ชอปSญจะชน อสรตนนได�ลกเอาตวบตรแห<งพราหมณสานทปน ผ�เป:นอาจารยแห<งพระกฤษณะไป พระกฤษณะตามลงไปพบในมหาสมทร ปSญจะชนได�เข�าไปอย<ในเปลอกหอยสงข พระกฤษณะฆ<าอสรแล�วกเอาเปลอกหอยสงขนนมาใช�เปPาสบไป๔๙ จกรทถอนนชอสทรรศนะ หรอวชรนาภะ คทานนชอเกาโมทก (ปลายเป:นรปบวตม) ส<วนในมอท ๔ ซงว<าถอ “ธรณ” นนมกทาเป:นดอกบว เพราะพวกพราหมณมกเปรยบพนดนนด�วยดอกบวหลวง นอกจาก ๔ อย<างซงกล<าวแล�วนน พระนารายณยงมอาวธอก ๒ อย<าง คอธนศรชอศารนคะและพระขรรคชอนนทก ทบนพระทรวงมขนชนด ๑ เรยกว<า ศรวตสะ มทบทรวงเป:นแก�วชอเกาตสภ และมวไลยฝSงด�วยแก�วชอสยมนตะ เรองอาวธทพระนารายณถอ และเรองแก�วสยมนตกะนน มข�อความอธบายไว�พสดารในวษณปราณะแต<เป:นเรองทเนองด�วยพระกฤษณะ (เพราะฉะนนได�จดลงไว�ต<างหากแล�ว) ในหน�าทผ�สงวนโลก หรอโปรดสตวให�พ�นทกขอนเป:นผลแห<งอกศลกรรม หรอความประพฤตพาลแห<งมนษยหรอมษยนนไซร� พระนารายณจาเป:นต�องเสดจอวตารลงมาดบความร�อนให�เยน ในการทลงมาเช<นนย<อมทรงรปต<างๆ จงเรยกว<าอวตารนนอวตารน หรอเรยกตามภาษาไทยแท�ว<าปางนนปางน ส<วนจานวนปางนนไม<แน<ว<าเท<าใด บางตารบว<า ๑๐ บางตารบว<า

8? 2)�"����'�������03���!���#5���!� �...18;< 8@ )��"#���(����7,���7�� : 0���&,ก�

๑๑๔

๒๔ และบางตารบกว<านบไม<ถ�วน แต<โดยมากนยมกนว<ามสบปาง ส<วนเรองอวตารหรอปางนได�กล<าวไว�ในบท ๑ ต<างหากแล�ว๕๐ ผ�ทมความเลอมใสในพระนารายณนน จะได�ผลานสงสสาคญอน ๑ ซงมกล<าวอย<เป:นหวข�อสาคญในโองการแช<งนา กล<าวคอ “โอม สทธ สรวงศรแกล�วแผ�วมฤตย” ดงน ม<งเอาความว<าผ�ทมความศรทธามนคงอย<ในพระนารายณแล�ว จะพ�นจากอานาจพระยมได� ข�อนมคาอธบายพสดารอย<ในหนงสอวษณปราณะ กณฑท ๓ ปรจเฉทท ๗ ณ ทนพราหมณไมตรยะมปจฉาถามพระปราศรมนใจความว<า ทาอย<างไรชนจงจะพ�นจากเงอมมอพระยมไปได� พระปราศรจงวสชนาดงน “ดกรมนผ�เจรญ อนปจฉานไซร�พระนกลได�เคยถามพระมาภษมะผ�เป�นอยกา๕๑ และ ตข�าจะแสดงความซงทานวสชนาครงนนให�ฟWงฯ พระภษมะนนไซร�ได�วา ณ กาลครงหนง มพราหมณ)ผ� ๑ จากกะลงคราษฎร)มาหาเรา เขาได�เลาให�เราฟWงวา ครงหนงเขาได�ถามปWญหาแกพระมนตน ๑ ซงราลกชาตได� และเป�นผ�ซงรอบร�ในกจการทงทลวงไปแล�วและจะมมา ณ เบองหน�า เมอเราผ�มความเชอถอในถ�อยคาแหงพราหมร)นน ได�วงวอนให�พราหมณ)แสดงความตามทมหาฤษได�กลาวมานนไซร� พราหมณ)จงเลาให�เราฟWง และสงซงพราหมณ)เลาให�เราฟWงนนเรายงมได�เคยพบแหงอนอกเลย เมอเราได�ถามปWญหาแกพราหมณ)เหมอนอยางทสเจ�าได�ถามเรานไซร� พราหมณ)กะลงค)จงเลาความตามทพระมนเลาให�ฟWง คอข�อสาคญอนพระฤษผ�ราลกชาตได�นนแสดงแล�ว เป�นคาสนทนาระหวางพระยมกบยมทตตน ๑ ฯ ครง ๑ พระยมแลเหนยมทตผ� ๑ ถอบวงอยในมอพระยมจงกระซบบอกกบเขานนวา “เจ�าจงหลกให�ไกลจากผ�ศรทธาในพระมธสทน) (นารายณ)) กนไซร�เป�นใหญได�รบเทวบญชาแหงพระธาดาเป�นเจ�า อนเป�นทเคารพแหงอมรรตยะเทพทงหลายให�เป�นผ�เหนยวรงมนษย) และให�เป�นผ�ตรวจตราผลแหงกศลและอกศลในสากลโลก แตผ�ใดทปฏบตโดยอาศยพระหรเป�นเจ�าเป�นธรรมเทศไซร�ผ�นนแลจะรอดพ�นจากอานาจก เพราะเหตวาพระวษณยอมมฤทธอานาจอาจครอบงาและเหนยวรงกได� เปรยบเหมอนทองคาถงแม�จะทาขนรปให�เป�นกาไลกด มงกฎกด หรอตางหกด คงยงมเนออยอยางเดม ดงนฉนใดแม�พระหรนนจะทรงรปอยางเทวดา สตว)หรอมนษย)กด กยงเป�นพระหรอยอยางเดมฉนนน อนหยาดนาทงหลาย ซงลมได�หอบขนไปแล�วจากพนดน ครนเมอสงบแล�วนานนกจะกลบตกลงพนดนอกฉนใด อนวานานาประเภทแหงเทวดา มนษย)และสตว) ซง

;A )����!�� K�����L ����... ;� ��'�ก��� ��&����ก��*P� ����ก"�����*P6 >����������,7)�� �� �>���#��!��7#��-���,�7�����B��� ����'�� �>���� !�U !�2)�ก�'"(����B����6"03 7�����'B#H�'�,5� �� �6�"�����*P6 �'�,��� �>���#����������-�0����'�'�����'��*#��ก ��ก���J & ��,�I��

๑๑๕

กระจดกระจายไปแล�วเพอความกวนขนแหงอปนสย เมอสนกรรมแล�วจะกลบมารวมกนเข�าในความสญยง (นรพาณ) อยางเดมฉนนน บคคลใดมปWญญาอตสาหะนบนอบแทบพระบาทบงกชแหงพระหร อนเป�นทเคารพแหงทวยเทพไซร� ผ�นนยอมจะรอดพ�นจากบรรดาบวงบาป บคคลเชนนนและสเจ�าจงหลกให�ไกล เหมอนหลกจากไฟอนหยอดแล�วด�วยนามนฉนนนเทอญ ฯ” ครนได�ฟWงคาดารสแหงพระยมฉะนนไซร� ยมทตจงทลพระธรรมราช (พระยม) ความวา “ข�าแตพระองค)ผ�เป�นใหญ ขอจงได�โปรดทรงแนะแกตข�า วาทาไฉนข�าจงจะร�จกผ�ทเลอมใสในองค)พระหร อนเป�นผ�ครอบงาสรรพสตว) ฯ” พระยมจงตรสตอบวา ผ�ทเลอมใสในพระวษณนนไซร� คอผ�ทไมลดละจากกจปฏบตอนควรแกวรรณะแหงตน ผ�ทแลดทงมตรและอมตรด�วยจตอเบกขาสมาเสมอ ผ�ทไมถอเอาของใดๆ (ซงมใชของตน) และไมทาร�ายสตว)ใดๆ เจ�าจงร�จกเถดวาผ�ทจตปราศจากมลทนนนแลเป�นผ�เลอมใสในพระวษณ ผ�ทมศรทธาแท�จรงในพระหรไซร� เขายอมเอาพระชนรรทนะ (นารายณ)) ตงไว�เป�นกรรมษฐานในดวงจต ซงเขาได�กระทาแล�วให�แผ�วจากความมวเมา และผ�นนเป�นผ�มมโนอนปราศจากความแปดเปXYอนด�วยมลทนแหงกลยค เจ�าจงร�เถดวาอนคนดทเป�นผ�นบถอพระวษณนน คอผ�ซงถงแม�จะได�เหนทองอยในทลบ กนกเสยวาทรพย)ของผ�อนเหมอนต�นหญ�าและตงจตมงอยแตทพระเป�นเจ�า คนผ�นนผองแผ�วเหมอนภเขาแก�วอนใสสะอาด เพราะเหตวาพระวษณจะเสดจอยอยางใดในดวงใจแหงชนผ�มความโกรธ ความรษยา และอคตอยางอนๆ อนความรมร�อนแหงไฟจะอยได�ในกองรศมอนเยนแหงดวงเดอนไฉนได� ผ�ใดยงชพอยโดยตงอยในมโนสาจรต มอโกธะ (ความไมปองร�าย) และสนโดษ (มกน�อย) เป�นอาท ตงอยในกายสจรต มอหงสา (ไมทาร�ายแกผ�อน) เป�นอาท ตงอยในกายสจรต มอหสา (ไมทาร�ายแกผ�อน) เป�นอาท ตงอยในวจสจรต กลาววาจาอนไพเราะและด ไมโอ�อวดและพดตามความจรงใจ ผ�นนไซร�ยอมมพระวาสเทพเป�นผ�กากบดวงใจอยเป�นนตย) อนวาต�นเตงรง (สาละ) ยอมสาแดงด�วยความงามวาได�ดดรสอนดยงแล�วจากพนดนฉนใด เมอพระอนนตะเทวราชได�เสดจสถตย)อยในดวงใจแหงผ�ใดแล�ว ผ�นนกจะมความงามในทามกลางประชมชนบนโลกใบน ดกรยมทต เจ�าจงรบหลกเสยให�หางไกลจากบรรดาบคคล ผ�ทได�ชาระบาปกรรมได�แล�วโดยยมและนยมปฏบต๕๒ และผ�ซงมจตตงมนอยในพระอจยต (คอ พระนารายณ)) และซงปราศจากจากเยอหยง ความรษยา และความปองร�ายฯ”

;1 �� �ก�&�+��,��7(���,������*3 ����(��0�����������IกI�&���3 �#2����� ���+��,���#���3 ; ��� (�) �� 7� ����2����#�)��#��������7,��3��!� (1) 7,��3 ����&��� (4) �,7���3 (�7��I�3�) ����2��Eก� (8) ����&���3 ��������&�กก�� (;) ���3�����3 ����2�����ก2)� 2�����ก�,!��# G (���������� ����������� ��� � ������ � �����ก�) �����+��,���#���3 ; ��� (�) �.�& ����>����>��&�ก�"�� (1) 7,�E)H ������-&-����J ��"#!�#������� (4) ��V7 �����(���D��>�ก��7 (8) 7��03��� (7�0���) �����#����'��" (;) �#.���*�0�� �����(� กI ���'�� ��&�������7��76)

๑๑๖

ตามทได�แปลมาส<วน ๑ เท<าน กพอเป:นทสงเกตได�แล�วว<าความม<งหมายแห<งพราหมณคณาจารยนนมอย<อย<างไร ความปรารถนากให�ชนพยายามประพฤตชอบไว� จะได�เป:นผ�ทต�องพระอธยาศยแห<งพระนารายณและพระนารายณจะได�ค�มกนรกษามให�ตกไปในเงอมมอพระยม คอไม<ให�ตกนรกเท<านน พระนารายณมพระนามตงพน และมมนตอน ๑ เรยกว<า “สหสรนาม” ถอกนว<าเป:นมนตสาคญ ใครว<าได�ตลอดได�บญมาก ในนามทงพนแห<งพระนารายณนนนอกจากวษณและนารายณ ยงมทพบใช�อย<บ<อยๆ อกหลายนาม ดงเกบมาลงไว�ในทนบ�างพอเป:นสงเขปดงต<อไปน ไวกรฐนาถ - จอมไวกนฐ เกศวะ - มผมอนงาม มธวะ - ประกอบด�วยนาผง หรอเกดแต<มธ สวยภ - เกดเอง ปVตามวร (ปVตามพร) - น<งเหลอง ชนรรทนะ - ผ�ทาให�คนไหว� วษวมวร (วษวมพร) - ผ�ค�มครองโลก หร - ผ�สงวน อนนตะ - ผ�ไม<มทสด มกนทะ - ผ�ช<วย บรษโษตตม (บรโษดม) - ยอดชาย ยญเญศวร - เป:นใหญ<เหนอการบชา อจยต (อจตตะ) - ไม<มเสอม อนนตะไศยะนะ - นอนบนหลงอนนตนาค จตรภช - สแขน ชลไศยน - นอนในนา ลกษมปต - ผวนางลกษม มธสทน - ผ�สงหารมธ (อสร) นร - คน นารายณ - ผ�กระดกในนา ปSญจายทธ (ปSญจาวธ) - ผ�ถอเอาอาวธ ๕ อย<าง ปSทมนาภ - สะดอบว ศารนดน หรอ ศารนคปาณ - ผ�ถอศรศารนคะ

๑๑๗

จกรปาณ - ถอจกร วาสเทพ - ลกวสเทพ ทาโมทร - มเชอก (ทาม) ผกพง โคบาล - เลยงโค นารายณ$ พระนารายณเป:นเทพเจ�าองค ๑ ในหม<พระเป:นเจ�าทง ๓ ในศาสนาพราหมณ มพระนามปรากฏหลายอย<างทใช�อย<มากคอ นารายณ ฤๅ พษณ หร ฤๅ หรรกษ มธสทนะ (ผ�สงหารมธ) ไกตะราชต (ผ�ชานะไกตะภะ มธกบ ไกตพภพทง ๒ นเป:นอสร ซงได�เกดขนจากพระกรรณพระนารายณ ขณะเมอบรรทมอย<เหนอพญาเศษนาคเมอสนกลป� และกาลงจะผลาญพระพรหมาซงอย<เหนอดอกบวอนผดขนมาจากพระนาภนน กพอพระนารายณตนบรรทมขนสงการอสรสยทน) ไวกณฐนารถ (ไวกณฐ คอทสถตของพระนารายณ) เกศวะ (ผ�มเกศาอนงาม) มธวะ (เกดแต<มธ) สวยมภ (เกดขนเอง) ปVตมวร ฤๅ ปVตมพร (ผ�ทรงเครองสเหลอง) ชนรรทนะ (ผ�ทาให�ชนบชา) วษวมวร (ผ�ค�มเกรงโลก) อนนตะ (ไม<มทสด) ทาโมทร (มเชอกคาด) กกนท (ผ�ช<วยให�รอดพ�น) บรษ ฤๅ ประโษดมยชเนศวร (ผ�เป:นใหญ<ในพลกรรม) ตรโลกนารถ ฤๅ ไตรโลกนาถ เหล<านเป:นต�น พระนารายณมอวตารสาคญ ๑๐ ปาง คอ (๑) มตสยาวตาร เป:นปลา (๒) กรมาวตาร เป:นเต<า (๓) วราหาวตาร เป:นหม ลงมาสงหารหรญยกษะอสร (๔) นรสงหาวตาร เป:นนรสงห ลงมาสงหารหรญกสปอสร ทง ๔ ปางน อยาในสมยไตรดายค คอยคท ๑ แห<งกลป� (๕) วามนาวตาร เป:นคนค<อม ลงมาลวงเอาไตรโลกคนจากพลราชอสร (๖) ปรศรามาวตาร เป:นปรศราม (คอ รามสร) (๗) รามจนทราวตาร เป:นพระรามในรามายณะ (๘) กฤษณาวตาร เป:นพระกฤษณะ ฤๅทเรยกว<าท�าวบรมจกรกฤษณ ในเรองอณรท ฤๅอกนยหนงว<า พลรามาวตาร คอเป:นพระพลราม (พระพลเทพ) น�องพระกฤษณะ (๙) พทธาวตาร เป:นพระพทธเจ�า (๑๐) กลกยาวตาร เป:นคนทขม�าขาว ปางนจะมมาต<อเมอปลายกลยค (คอยคท ๔ ปSตยบนน) พระกลกยาวตารจะได�ล�างโลกนทงสนแล�วจะได�เรมกลป�ใหม< เป:นสตตยคต<อไป รปพระนารายณมสกร โดยมากถอสงข ๑ จกร ๑ คทา ๑ ก�อนดนเป:นเครองหมายแห<งโลก (ฤๅดอกไม�เป:นเครองหมายแห<งของเกดแต<ดน) ๑ นอกจากนบางทถอธน ลกศร ตร เป:นต�น พญาเศษนาค อกนยหนงเรยกว<า อนนตนาคราช เป:นบลลงกบรรทมลอยอย<ในกลางเกษยรสมทร พญาครฑเป:นพาหนะ สกายพระนารายณนน ต<างกนตามยค คอในสตยคเป:นสขาว ในไตรดายคเป:นสแดง ในกาลยคเป:นสดา (แต<สดาช<างเหนว<ามดไม<งาม จงยกเยองแก�ไขเป:นสดอกตะแบก)

เป�นนามพระกฤษณะ แตมกใช�เรยกพระนารายณ)เองด�วย

๑๑๘

พษณ (วษณ) คอ พระเป:นเจ�า ซงมกใช�นามเรยกว<าพระนารายณ ในยคไตรเพทพระพษณเป:นสหายพระอนทรแต<พระอนทรเป:นใหญ<กว<า ต<อมาในชนยคปราณะพระพษณจงมาเกดเป:นใหญ<เป:นโตจนเป:นองคหนงในพระเป:นเจ�าทง ๓ ทนบถอสงสดของพราหมณได� รบแบ<งให�เป:นผ�สงวนโลก (หร) หรอก�โลก คอเมอบาปกรรมมหนาแน<นในโลกเมอใด กอวตารลงมาช<วยสงเคราะหเสยครงหนงเพอดบเขญให�เยนในโลกทงสาม อวตารหรอปางของพษณนน มมากมายหลายปาง แต<ทนยมกนว<าเป:นปางใหญ< ๑๐ ปาง ดงต<อไปน ปางท ๑ มตสยาวตาร เป:นปลา (ตรงกบของเรา แต<ลาดบปางเป:นปางท ๓) ปางท ๒ กรมาวตาร เป:นเต<า (ของเรากเป:นเต<าแต<เรยกว<า “กจฉปาวตาร” และเป:นปางท ๒ ตรงกน) ปางท ๓ วราหาวตาร เป:นหม (ตรงกบของเราแต<ลาดบปางเป:นปางท ๑) ปางท ๔ นรสงหาวตาร เป:นนรสงห (ตรงกนแต<ของเราเป:นลาดบท ๖) ๔ ปางน อวตารมาในกฤดายค (ยคท ๑ แห<งโลก) ปางท ๕ วามนาวตาร เป:นคนเตย (ของเราเรยกว<า “ทวชาวตาร” และลาดบเป:นปางท ๗) ปางท ๖ ปรศรามาวตาร เป:นปรศราม (คอทเราเรยกว<า “รามสร” ของเรานบเป:นนารายณอวตาร กลบไพล<ไปเป:นยกษ ผดถนดใจ) ปางท ๗ รามาวตาร เป:นพระราม (ของเราลาดบเป:นปางท ๑๐) ๓ ปางน อวตารในไตรดายค (ยคท ๒ แห<งโลก) ปางท ๘ กฤษณาวตาร เป:นพระกฤษณะ (ของเรามอย<แต<นดเดยว คอท�าวบรม-จกรกฤษณปราบท�าวกรงพาณในเรองอณรท แต<ลาดบเป:นปางท ๘ ตรงกน) ปางนอวตารในทวาบรยค (ยคท ๓ แห<งโลก) ปางท ๙ พทธาวตาร เป:นสมณโคดมบรมศาสดาจารย (ของเราไม<นบ) ปางนอวตารในกลยค (ยคท ๔ แห<งโลก) ปางท ๑๐ กลกยาวตาร เป:นมหาบรษขม�าขาว (ของเราไม<ม ปางนมมาในอนาคตกาล คอทสดแห<งกลยค คล�ายพระศรอารยของเรา คอเมอถงปางท<านผ�นโลกจะมสขทวไป) พระนารายณมมเหสพระนามว<า ลกษม หรอพระศร กเรยก (ไม<มมเหส ๒ องคอย<างทมกเข�าใจกน และอยากให�ม) ทสถตของพระนารายณเรยกว<า “ไวกณฐ” (ไม<ใช<ไวยกณฐ) พาหนะ คอ พญาครฑ รปพระนารายณ มกเขยนเป:นชายหน<มรปร<างสละสลวย สกายนลแก<

๑๑๙

ทรงเครองอย<างมหากษตรย มสกร ถอสงขชอปาญจชนยะ จกรชอสทรรศน หรอวชรนาภะ คทาชอ เกโมทก และดอกปทม มธนชอศารนคะ พระขรรคชอนนทก บนอระ มขนเรยกว<า ศรวตสะ มแก�วทบทรวงชอ เกาสตภ มวลยฝSงด�วยแก�วชอ สยมนตก ในรปบางทกเขยนนงบนดอกบวกบพระลกษม หรอบรรทมในบว บางทกบรรทมเหนอพญานาคชอเศษนาคราช หรออนนตนาคราช บางทกขเวนไตยครฑราช

พระนารายณมนามตงพน จงเรยกว<า สหสรนาม นามทใช�ๆ อย<มากคอ อจยต (ไม<ตก ไม<สญ) (ไม<มทสด) อนนตไศยน (นอนบนอนนตนาค) จตรภช (สแขน) ทาโมทร (พงทาม เมอเป:นกฤษณ) โควนท หรอโคบาล (เมอเป:นกฤษณะ) หร (ผ�สงวน) หฤษเกศ (ยอดแห<งความร�สกทงปวง) ชลไศยน (นอนนา) ชนรรทนะ (ผ�ซงชนไหว�) เกศวะ (ผมงาม) กรตน (ใส<มงกฎ) ลกษมบด (ผวลกษม) มธสทน (สงหารมธอสร) มาธพ (เกดแต<มธ) มกนท (ผ�ช<วยให�พ�น) นร (คน) นารายณ (ผ�กระดกในนา) ปSญจายทธ หรอปSญจาวธ (ถออาวธ ๕) ปทมนาภะ (สะดอดอกบว) ปVตามพร (น<งเหลอง) บรษ (ผ�ชายหรอดวงวญญาณ) ปรโษดม (ยอดชาย) ศารนคน หรอศาสรนคปาณ (ถอธนศารคนะ) วาสเทพ (ลกวสเทพ คอ กฤษณะ) ไวกณฐนาถ (จอมไวกณฐ) ยญเยศ หรอ ยญเยศวร (เป:นใหญ<ในยญกรรม)

๑๒๐

ลกษม เป:นมเหสของพระนารายณ ซงมมเหสองคเดยวไม<ใช<สองพระองคอย<างทเข�าใจกนอย< พระศรนนไม<ใช<อกองคแต<เป:นนามแห<งพระลกษมนนเอง เช<น ภควด กเป:นนามอกนามหนงแห<งพระลกษมอกเหมอนกน และถ�าว<านามหนงจะให�เป:นองคหนงฉะนนไซร� กเป:นอนได�มเหสให�พระนารายณอกหลายองค คอ ๑.พระลกษม ๒.พระศร ๓.พระภควด ๔.พระกษราพธดานย ๕.พระปSทมา ๖.พระกมลา ๗.พระชลธชา ๘.พระจนจลา ๙.พระโลลา ๑๐.พระโลกมาตา รวมเป:น ๑๐ องค (ซงถงแม�พระนารายณกจะเหนพอแห<พระเกยรตยศ กระมง)๕๓ แต<แท�จรงนนนามทง ๑๐ ทกล<าวมาแล�วข�างบนน เป:นามแห<งเทวองคเดยวกนทงสน คอพระลกษมนนเอง ส<วนกาเนดของพระลกษมนน ตามรามายณะว<าเกดจากฟองนา จงได�นามว<า ชลธชา (เกดแต<นา) เมอเทวดาและอสรกวนเกษยรสมทรทานาอมฤต นางได�ผดขนมาจากเกษยรสมทร จงได�นามว<า กษราพธดานย (ลกสาวแห<งทะเลนานม) และเมอผดขนมานน ถอดอกบวจงได�นามว<า ปSทม หรอ กมลา ต<อๆ ไปในเมอพระนารายณอวตารกมกจะได�ไปกาเนดเป:นเนอค<หรอเป:นญาตสนท เช<นในปางวามนาวตารเป:นนางกมลา ในปางปรศรามาวตารเป:นนางธรณ ในปางรามาวตารเป:นนางสดา ในปางกฤษณาวตารเป:นนางรกมณ พระลกษมนน นบถอกนว<าเป]นตวอย<างแห<งนางทงามทงรปและกรยา เป:นผ�นาความเจรญ (ภคะ) จงเรยกว<า พระภควด เป:นผ�อปถมภบรรดาสตรทงปวงทกชน รปเขยนมกมกายสทอง นงบนดอกบว ถอดอกบว

;4 ��'�)D��#5 ��'��"7��)D&��'��ก6F�ก���&�������,�"�������5(�2��-���'�������03������� I ����!��ก���#>,��)#����#��)#�� (Monogamy) ����,R�0����'�,��ก ����"#!"����'�������03���!�������*37����� กD�� �����"#!"���B��Hกก,�7��)D&��'����&�����"�.,ก)�N.&# �')�"��� )�,)��'",�����������,5�"#!"��I�กก'�ก*P3-��������� : 0���&,ก�

๑๒๑

พระลกษม อกนยหนงเรยกว<าพระศร (พระศรกบพระลกษมไม<ใช<เป:น ๒ องค เป:นองคเดยวกน เรยกนาม ๒ อย<าง ฯ) เป:นอครมเหสของพระนารายณ “และเมอพระนารายณ)ได�อวตารมาเกดในมนษยโลกคราวใด พระลกษมกโดยเสดจทกครง เมอเป�นพระวามนพระลกษมได�บงเกดจากดอกบว และมนามปรากฏวา ปทมา ฤๅ กมลา เมอพระองค)เป�นปรศราม พระลกษมเป�นนางธราน เมอพระองค)เป�นพระราม พระลกษมเป�นนางสดา เมอพระองค)เป�นพระกฤษณะ พระลกษมเป�นนางรกมน ในปางอนพระลกษมกได�เป�นผ�อปฐากพระวษณนารถทกครง ถ�าแม�พระองค)ทรงถอเอาพระลกษมกคงมเทวรป คงจะให�พระองค)ของเทวเป�นทเหมาะสมกบ พระรปแหงพระวษณนารถเสมอไป” (กล<าวตามคมภรวษณปราณะ) ในเรองรามายณะ พาลกณฑมเล<าถงเรองกาเนดของพระลกษม ใจความว<าเมอขณะทเทพยเจ�าทงหลายกวนเกษยรสมทรเพอทานาอมฤต ได�มดอกบวหลวงผดขนมาจากกลางทะเล ในดอกบวนนมนางอย<นาง ๑ อนงดงามหาทตไม<ได� จงมนามว<าลกษม (แปลว<า มความถงพร�อม ฤๅ งามพร�อม) และมสรอนประเสรฐ จงได�นามว<า ศร พอขนมาจากทะเลนานมนางกตรงเข�าไปยงนารายณ พระนารายณจงยกให�เป:นพระมเหสแต<บดนน

๑๒๒

ในรปเขยน พระลกษมมสกายเป:นทอง นงบนดอกบวหลวงมพวงมาลาสวมคอ พวงมาลานทาด�วยดอกไม�อนไม<มเวลาร<วงโรยได�มาแต<เกษยรสมทร นอกจากมนามว<าลกษมและศร ยงมทเรยกกนอก หรปรย (เป:นทรกใคร<แห<งพระหร) ปSทมา (นางบวหลวง) ปSทมาลย (ผ�สถตในดกอบวหลวง) ชลธชา (เกดแต<ทะเล) โลกมาตะ (มารดาโลก) เป:นต�น (จงดเรองพระสรสวดด�วย) อาวธพระนารายณ$ ตามทได�กล<าวมาแล�วข�างบนน พระนารายณมอาวธ ๕ อย<างต<างมเรองราวบอกเล<าว<ามาแต<ทใดบ�าง ดงเกบมาไว�ดงต<อไปน ๑. สงข$ปาญจะชนยะ เป:นเปลอกหอยสงขอนห�มกายอสรตน ๑ ชอปSญจะชน อสรตนนเมอขนบกมรปคล�ายมนษย แต<พอลงทะเลกลายเป:นหอยสงข ครง ๑ ปSญจะชนได�ลกเอาบตรแห<งพราหมณสานทปน ผ�เป:นพระอาจารยพระกฤษณะนนลงไป พระกฤษณะตามลงไปช<วยบตรอาจารยฆ<าอสรตาย แล�วจงเอาเปลอกสงขนนมาใช�สาหรบเปPาในการสงครามสบไป ตามธรรมเนยมกษตรยโบราณต�องมสงขสาหรบตวเพอใช�เป:นเครองให�อาณตสญญาณแด<พล เพราะฉะนนจงจดเข�าเป:นอาวธอย<าง ๑ คอเป:นเครองใช�ในการสงคราม สงขของกษตรยมกมชอ สงขของพระกฤษณะชอปาญจะชนยะแล�วกคงเลยแต<งเรองราวประกอบขนให�พสดาร

๑๒๓

อนง ควรสงเกตว<า เรองพระกฤษณะลงไปรบกบอสรซงเป:นสงขอย<ในมหาสมทรน ดคล�ายกบเรองในหนงสอนารายณสบปางของไทยเรา ซงกล<าวว<าพระนารายณอวตารเป:นปลาลงไปรบกบสงขอสรผ�ลกเอาพระเวทลงไปซ<อนไว� เรองนจะได�กล<าวถงในตอนกล<าวด�วยมตสยาวตารสบไป ๒. จกรสทรรศน$ หรอ วชรนาภ มเรองราวเล<ามาในมหาภารตะ ใจความว<า ครง ๑ พระกฤษณะไปเยยมท�าวยธษเฐยรและปาณฑพกมารในนครอนทรปรสถ พระอรชนได�ชวนพระกฤษณไปเทยวไล<สตวในปPาขาณฑพ (ขาณฑว) ซงอย<รมนครนน เผอญในเวลานนพระเพลงกาลงปรารถนาจะกนปPาขาณฑพ แต<พระอนทรไม<ยอม จงเกดววาทกน พระกฤษณะกบพระอรชนเข�าข�างพระเพลง ๆ จงชนะได�กนปPาตามปรารถนา พระเพลงจงให�จกรวชรนาภกบ คทาเกาโมทกแค<พระกฤษณะเป:นบาเหนจ ๓. คทาเกาทโมก มเรองอย<ข�างบนนแล�ว ๔. ธนศารนคะ ตามศพทแปลว<า “ทาด�วยเขาสตว” ๕. ขรรค$นนทก ตามศพทแปลว<า “ชนใจ”๕๔

;8 �� !� 2)��#��'�������0���� ���!�� K��B�*3��'�����*3L (�ก��7(��,� 1 �����) U !�2)�"��ก���2��E)���7)����)��� �'�� ����!��"#!����-����B���' & ���2)��(��2�� * "#!�#5 : 0���&,ก�