İran türkleri - turuz · İran tÜr klerİ yazan dr. ali kafkasyalı yayın yönetmeni oğuzhan...
TRANSCRIPT
-
İRAN TÜRKLERİ
Dr. ALİ KAFKASYALI
-
İRAN TÜRKLERİ
YazanDr. Ali Kafkasyalı
Yayın YönetmeniOğuzhan Cengiz
EditörMustafa Erdem Kafkaslıoğlu
Kapak TasarımıHüseyin Özkan
MizanpajBilgeoğuz Tasarım Ekibi
Baskı / CiltBarış Matbaa ve Mücellit
Davutpaşa Cad. Güven Sanayi Sitesi C Blok Kat:2 No:291Topkapı / İstanbul Tel: 0212 674 85 28
İstanbul - 2010
Kitabın Uluslararası Seri Numarası(ISBN): 978-605-4369-03-4
TC Kültür Bakanlığı Sertifika Numarası12460
Alemdar Mahallesi Molla Fenari Sokağı 41/ACağaloğlu / İSTANBUL
Tel: 0212 527 33 65 - 66 Faks: 0212 527 33 64e-mail: [email protected]
www.bilgeoguz.com.tr
-
İRAN TÜRKLERİ
Dr. ALİ KAFKASYALI
-
İÇİNDEKİLER .................................................................................................... Sayfa
ÖN SÖZ ..................................................................................................................................23KISALTMALAR ....................................................................................................................25GİRİŞ ......................................................................................................................................271. İRAN TÜRKLERİNİN COĞRAFÎ, TARİHÎ VE DEMOGRAFİK DURUMU .................39
1.1. İran Türklerinin Yaşadığı Coğrafya ............................................................................391.2. İran Türklerinin Tarihine Kısa Bir Bakış ....................................................................45
1.2.1. Türklerin İran Coğrafyasına Gelişi .....................................................................461.2.2. Safevî Türkleri Dönemi ......................................................................................561.2.3. Afşar Türkleri Dönemi........................................................................................651.2.4. Zendler Dönemi ..................................................................................................691.2.5. Kaçar Türkleri Dönemi.......................................................................................701.2.6. Pehlevîler Dönemi ..............................................................................................83
1.2.6.1. Şah Rıza Pehlevî Dönemi (1925-1941) ......................................................831.2.6.2. Şah Muhammed Rıza Pehlevî Dönemi (1941-1979) ..................................85
1.2.7. Humeynî Dönemi................................................................................................911.3. İran Türklerinin Demografik Durumu.........................................................................991.3.1. Azerbaycan Türkleri ................................................................................................99
1.3.2. Horasan Türkleri ve Türkmenler.......................................................................1011.3.2.1. Horasan Türkleri.......................................................................................1011.3.2.2. Türkmenler ...............................................................................................101
1.3.3. Kaşkaylar ..........................................................................................................1011.3.4. Hamse Türkleri .................................................................................................1041.3.5. Huzistan Türkleri ..............................................................................................1041.3.6. Kirman Türkleri ................................................................................................1041.3.7. İsfahan (Orta İran) Türkleri ..............................................................................1041.3.8. Horasanî ve Boçağçiler .....................................................................................1041.3.9. Sungur Türkleri.................................................................................................1051.3.10. Karâyîler .........................................................................................................1051.3.11. Karaçorlular ....................................................................................................1051.3.12. Kazaklar..........................................................................................................1051.3.13. Afşarlar ...........................................................................................................1061.3.14. Karapapaklar...................................................................................................1061.3.15. Halaçlar...........................................................................................................1081.3.16. Bayatlar...........................................................................................................1091.3.17. Kaçarlar ..........................................................................................................1091.3.18. Şahsevenler .....................................................................................................1101.3.19. Şahayağı (Şayağı/Şayagı) Türkleri .................................................................110
2. İRAN TÜRKLERİNDE DİL VE EDEBİYAT ............................................................. 1132.1. İran Türkçesinin Tarihî Arka Plânı ve Bugünkü Durumu .........................................113
2.1.1. İran Türkçesinin Tarihî Arka Plânı ...................................................................1152.1.1.1. Başlangıç Dönemi: İran Coğrafyasında Türkçenin Yayılması..................1202.1.1.2. Gelişme Dönemi .......................................................................................121
2.1.1.2.1. Safevî Dönemi: Türkçenin Devlet Dili Olması ................................1212.1.1.2.2. Hanlıklar Dönemi .............................................................................123
2.1.1.3. Duraklama Dönemi...................................................................................1252.1.1.3.1. Kuzey Azerbaycan Türkçesinin Seyri: 1828’den Günümüze...........1252.1.1.3.2. Kaçarlar Dönemi ..............................................................................1262.1.1.3.3. Pehlevîler Dönemi............................................................................1272.1.1.3.4. Devrim (1979) Sonrası .....................................................................132
-
6 Dr. Ali KAFKASYALI
2.1.2. İran Türkçesinin Devamlılığını Sağlayan Geleneksel ve Kurumsal Unsurlar...1322.1.2.1. Sözlü edebiyat geleneği ............................................................................1322.1.2.2. Âşıklık geleneği........................................................................................1332.1.2.3. Dinî teşekküller ve ayinler........................................................................1342.1.2.4. Türkçe Dil Kursları...................................................................................135
2.1.3. İran Türkçesinin Bugünkü Durumu ..................................................................1362.1.3.1. Devrim Sonrası Resmî ve Sivil Toplum Örgütleri Tarafından Yapılan Bilimsel Çalışmalar ...............................................................................................136
2.1.3.1.1. Resmî Kurumlar Tarafından Yapılan Bilimsel Çalışmalar ...............1362.1.3.1.2. Sivil Toplum Örgütleri Tarafından Yapılan Bilimsel Çalışmalar .....138Çiçekler Grubu Çocuk Kurultayı (Mehr 1355/Eylül 1996) ..............................138Türk Dili ve Edebiyatı Semineri (1376/1997) ..................................................138İran Türk Aydınlarının İran Cumhurbaşkanına Müracaatları (1377/1998) ......139Birinci Beynel{alġ Azerbaycanşinaslık Sempozyumu (1377/1998) ................142Ebül Kasım Nebati’yi Anma Töreni (1378/1999) ............................................144Samet Behrengî’yi Anma Töreni (1378/1999) .................................................144Birinci İran Türkçesi Dilcilik Semineri, Ortografi Araştırmaları ve İmlâ Birliği (1379/2000)......................................................................................................144Bulut Karaçorlu Sehend’i Anma Töreni (1379/2000) ......................................146Üstat Şehriyâr Kurultayı (1379/2000) ..............................................................146Genceli Sebahî’yi Anma Töreni (1380/2001) ..................................................146İkinci Türk Dili Ortografi Semineri (1380/2001) .............................................146Babek Kalesi Şenlikleri (1379/2000) ...............................................................148Settar Han’ı Anma Törenleri (1379/2000) .......................................................148Hekim Hideci Kurultayı (1382/2003) ..............................................................148“Arman” (Ülkü) Öğrenci Teşkilâtının Kültürel Faaliyetleri.............................148İmlâ Birliğine Doğru Son Çalışmalar (1384/2005) ..........................................1492.1.3.1.3. İran Türkçesinin Adlandırılması Tartışmaları .................................1512.1.3.1.4. İran Türk Aydınlarının İran Türkçesi Alanındaki Beklentileri .........153
2.1.3.2. Devrim Sonrası İran’da Türk Dili Alanında Yayımlanan Eserler.............1552.1.3.2. 1. Devrim Sonrası Türk Dili Alanında Yayımlanan Bazı Kitaplar ......1562.1.3.2. 2. Devrim Sonrası Türk Dili Alanında Yayımlanan Bazı Makaleler ...1572.1.3.2. 3. Devrim Sonrası Türk Dili Alanında Yayımlanan Bazı Süreli Yayınlar..159
2.2. İran Türk Edebiyatına Kısa Bir Bakış .......................................................................1632.2.1. Başlangıçtan 1828’e Kadar İran Türk Edebiyatı...............................................165
2.2.1.1. İran Türk Halk Edebiyatı ..........................................................................1652.2.1.2. Dede Korkut Hikâyeleri............................................................................1672.2.1.3. İran Türkleri Âşıklık Geleneği..................................................................1692.2.1.4. İran Türkleri Âşık Edebiyatı .....................................................................1712.2.1.5. Köroğlu Hikâyeleri ...................................................................................1782.2.1.6. İran Yazılı Türk Edebiyatı ........................................................................1802.2.1.7. Yazı Dili Olarak Türkçeye Yöneliş ..........................................................1882.2.1.8. Türkçenin Devlet Dili Olması (Şah İsmail Hatayî Dönemi) .....................1972.2.1.9. İran Türk Şiirinde Realizmin ve Milliyetçiliğin Yükselişi (Vakıf Dönemi)....200
2.2.2. 1828’den 1906’ya Kadar İran Türk Edebiyatı ..................................................2032.2.3. Meşrutiyet Dönemi İran Türk Edebiyatı (1906-1920) ......................................2122.2.4. Pehlevîler Dönemi ............................................................................................217
2.2.4.1. Şah R. Pehlevî Dönemi: Türk Dili ve Edebiyatının Yasaklanması (1920-1941)....2172.2.4.2. Azerbaycan Millî Hükûmeti Dönemi İran Türk Edebiyatı (1941-1946)...2222.2.4.3. Şah M. Rıza Pehlevî Dönemi: Aydınların Ülkeden Kaçışı (1946-1979) ..230
2.2.4.3.1. Ülke Dışında Gelişen İran Türk Edebiyatı (1946-1979)...................2312.2.4.3. 2. Ülke Dâhilinde Gelişen İranTürk Edebiyatı (1946-1979) ...............241
-
İran Türkleri İçindekiler 7
2.2.5. 1979 İslâm Devrimi Sonrası İran Türk Edebiyatı .............................................2602.2.5.1. 1979 İslâm Devrimi Sonrası İran Türk Şiiri .............................................2622.2.5.2. 1979 İslâm Devrimi Sonrası İran Türk Hikâye ve Romanı.......................268
3. İRAN TÜRKLERİNDE BASIN VE YAYIN ...................................................................2793.1. Gazete ve Dergiler ....................................................................................................2793.2. Radyo ve Televizyon ................................................................................................297
4. İRAN TÜRKLERİNDE GÜZEL SANATLAR ................................................................3014.1. İran Türk Musikisi ....................................................................................................301
4.1.1. Türk Musikisinin Evrensel İzleri ......................................................................3024.1.2. İran Türk Musikisinin Doğuşu ve Gelişimi.......................................................3044.1.3. İran Türk Musikisi Çeşitleri..............................................................................321
4.1.3.1. Çengiler/çalgıcılar ....................................................................................3214.1.3.2. Darğalar/neyzenler/kaval (dilli düdük) çalanlar........................................3214.1.3.3. Âşıklar/bahşiler.........................................................................................3214.1.3.4. Müzik Grupları/Orkestralar ......................................................................322
4.1.3.4.1. Amuzeşgâh-i Musiki Rövşen (Rövşen Müzik Okulu)......................3224.1.3.4.2. Amuzeşgâh-ı Musiki Azerbaycan (Azerbaycan Musiki Okulu) .......3234.1.3.4.3. Encümen-i Musiki Kaşkayî (Kaşkay Müzik Topluluğu) ..................3244.1.3.4.4. Türkman Müzik Topluluğu ..............................................................3254.1.3.4.5. Kaşkay Turna Musiki Orkestrası ......................................................3264.1.3.4.6. Maral Musiki Grubu.........................................................................3264.1.3.4.7. Nağadey Şehri Musiki Grupları........................................................327
4.1.4. İran Türk Musikisi Aletleri ...............................................................................3284.2. İran Türklerinde Tiyatro............................................................................................3354.3. İran Türklerinde Resim .............................................................................................341
4.4. İran Türklerinde Minyatür..............................................................................................3534.5. İran Türklerinde Halı ................................................................................................3634.6. İran Türklerinde Mimarî ...........................................................................................371
5. İRAN TÜRKLERİNDE ÖNEMLİ GÜN VE BAYRAMLAR..........................................3775.1. Çille Akşamı ve Çille Gecesi ....................................................................................3775.2. Nevruz Bayramı ........................................................................................................3775.3. ¾ıdır Nebi/¾ızır Nebi/¾ıdır Éllez Bayramı ..............................................................3805.4. Gum Gadir/Ġum Ġedir/Ğedir ¾um) Bayramı ..........................................................3805.5. Sizdek Bayramı .........................................................................................................3815.6. Kurban Bayramı........................................................................................................3825.7. Fitir Bayramı/ Ramazan Bayramı .............................................................................3825.8. Meb’es Bayramı........................................................................................................3835.9. Meherremlik Günü....................................................................................................383
SONUÇ VE ÖNERİLER.....………………………………………………………………..3856. İRAN TÜRK EDEBİYATINDAN SEÇMELER ..............................................................393
6.1. Halk Edebiyatı Ürünlerinden Seçmeler.....................................................................3936.1.1. Destan ve Efsaneler ..........................................................................................393
Ġurdoğlu ...............................................................................................................393Oğuz’un Teeccübü ................................................................................................394Men Bunları Ancaġ Yéyebilerem ..........................................................................395Menim Payımı Ağlasın..........................................................................................395Canımı Ġurtaram ...................................................................................................395Böyüyüb Kéçi Olub...............................................................................................396Hamısı Müselmandır .............................................................................................396Şehriyâr Dastanı ....................................................................................................396
6.1.2. Laylalar/Ninniler...............................................................................................4046.1.3. Nazlamalar / Okşamalar (O{şamalar) ...............................................................4106.1.4. Bilmeceler/Tapmacalar .....................................................................................414
-
8 Dr. Ali KAFKASYALI
6.1.5. Bayatılar/Maniler/Hoyratlar..............................................................................4196.1.6. Ata Sözleri ve Meselleri ...................................................................................4296.1.7. Halk Hikâyeleri.................................................................................................442
Ġaçaġ Nebi Dastanı (Kaçak Nebi Hikâyesi) .........................................................442Hüseyin Cevan Dastanı .........................................................................................452
6.2. Seçme Makale, Hatıra ve Denemeler ........................................................................459Bozġurda Münasebet ..................................................................................................459Köl Tigin Bengü Taşı .................................................................................................460Ali Şîr Nevâyî (1441-1501) ........................................................................................461
Muhâkemetü'l-Luğateyn'den .................................................................................461Şeyh Muhammed Hiyabanî (1880-1920)....................................................................462
Azerbaycan (Makale) ............................................................................................462Nutuk.....................................................................................................................465Nutuk.....................................................................................................................466
Seyid Cafer Pişeverî (1893-1947)...............................................................................468Ruznamemizin Dili (Makale) ................................................................................468Azerbaycan’ın Serveti Azerbaycan’da Ġalmalıdır (Makale).................................469
Doktor Tağı Eranî (1902-1940) ..................................................................................471Doktor Eranî’nin Mahkeme Savunmasından.........................................................471
Genceli Sebahî (1906-1989) .......................................................................................471Veten, Veten!.. ......................................................................................................471
Rahim Cadniku (1919-1946?) ....................................................................................472Unudulmaz Tari┴î Günler... (Hatıra) .....................................................................472
Haşim Terlan (d. 1924)...............................................................................................473Milli Hökümetin Nailiyyetleri (Hatıra)..................................................................473
Cevat Heyet (d. 1925).................................................................................................475Dr. Cevad Heyet’in Türkiye Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel’e Yazdığı Açık Mektup (İ{tisarla)..................................................................................................475
Cevat Heyet (d. 1925).................................................................................................478İran'da Türk Kültürünün Durumu..........................................................................478
Aziz Muhsinî (d. 1925)...............................................................................................482Pir Palandüz (Hatıra) .............................................................................................482
Ali Tebrizî (1929-1997)..............................................................................................487Dilsiz Baş ..............................................................................................................487
Ali Kemalî (1944-1996) .............................................................................................489Esedullah Merdanî Rehimî (d. 1952)..........................................................................490
Haléy (Halay) ........................................................................................................490Zöhre Vefaî Settarî (d. 1953)......................................................................................493
Ġızım Meni Bağışla (Mektup)...............................................................................493Resul Kurbanî Mukaddem (d. 1967) ..........................................................................494
Ġuyruġlu Çerpeleng (Kuyruklu Uçurtma).............................................................494Kend Uşağı (İsmail Hadi d. 1958) ..............................................................................495
Ne Démişem Béle Démokrasiye!! .........................................................................495Behruz İmanî (d. 1965)...............................................................................................496
Éloğlu Bağban ve Meşrute İnġılabı (Makale)........................................................4966.3. İran Türk Şiirinden Seçmeler ....................................................................................499
Musa Şehavat (7.Yüzyıl) ............................................................................................499İsmail İbn Yesar (7-8. Yüzyıl) ....................................................................................499İskâfî Zencanî (11. Yüzyıl) .........................................................................................500Hattat Nizamî Tebrizî (11. Yüzyıl) .............................................................................500Mensur Tebrizî (11. Yüyıl) .........................................................................................500Mes’ud İbn Nâmdâr (11-12. Yüyıl) ............................................................................501Ömer Gencî (1080/85-1155).......................................................................................503
-
İran Türkleri İçindekiler 9
Yusuf Has Hâcib (1019- ? ) ........................................................................................503Kutadgu Bilig’den .................................................................................................503
Edib Ahmed Yüknekî (XI-XII. Yüzyıl) ......................................................................507Atabetü’l-Hakaayık ...............................................................................................507
Hoca Ahmet Yesevî (öl. 1166) ...................................................................................508“Dîvân-ı Hikmet”ten”............................................................................................508
Katran (Ġetran) Tebrizî (1012-1088)..........................................................................509Hatip Tebrizî (1030-1109) ..........................................................................................510Mahseti Gencevî (12. Yüzyıl).....................................................................................511Hakanî Şirvanî (1126-1199) .......................................................................................511
Medain ¾erabeleri .................................................................................................511Hebsden Şikâyet ....................................................................................................512
Genceli Nizamî (1141-1209) ......................................................................................513Mahzenü'l Esrar (Sirler ┬ezinesi)..........................................................................513
İzzeddin Hasanoğlu (13. Yüzyıl) ................................................................................516Horasanlı Hoca Dehhânî (13. Yüzyıl).........................................................................517
Gazel .....................................................................................................................517Nesir Baküî (13. Yüzyıl).............................................................................................518Yunus Emre (1250-1320) ...........................................................................................519
Éşġin Aldı Menden Meni ......................................................................................519Sultân Veled (öl. 1312)...............................................................................................520
Mesnevî .................................................................................................................520Kadı Darîr (14. Yüzyıl)...............................................................................................522Kadı Burhaneddin (1344-1398) ..................................................................................523
Gazel .....................................................................................................................523Tuyuğlar ................................................................................................................523
Abdülkadir Marağayî (1353-1435) .............................................................................524Gazel .....................................................................................................................524
İmadeddin Nesimî (1370- 1404).................................................................................524Gazel .....................................................................................................................524Gazel .....................................................................................................................525
Şeyh Kasım Envar (1356-1434)..................................................................................525Gazel .....................................................................................................................525
Mirza Cihanşah Hakikî (1397-1467) ..........................................................................526Şeyh İbrahim Gülşenî (1427-1533) ............................................................................527
Gazel .....................................................................................................................527Ali Şîr Nevâyî (1441-1501) ........................................................................................527
Gazel .....................................................................................................................527Habibî (d. 1470?- ?)....................................................................................................528
Gazel .....................................................................................................................528Gazel .....................................................................................................................528
Şah İsmail Hatayî (1486-1524)...................................................................................529Ya Resul (Gazel) ...................................................................................................529Gazel .....................................................................................................................529Yâr Olmayınca (Koşma)........................................................................................529Bir Söz (Geraylı) ...................................................................................................530
Kurbanî (15.-16. Yüzyıl) ............................................................................................531Güle Güle (Geraylı)...............................................................................................531Göz Deyer Sana (Koşma) ......................................................................................531
Kişverî (15-16. Yüzyıl)...............................................................................................532Gazel .....................................................................................................................532Gazel .....................................................................................................................532
-
10 Dr. Ali KAFKASYALI
Fuzûlî (1494-1556) .....................................................................................................532Gazel......................................................................................................................532Gazel .....................................................................................................................533
Muhammed Emanî (1536-1610).................................................................................534Rübâîler .................................................................................................................534
Sarı Âşık (17. Yüzyıl).................................................................................................534Saib Tebrizî (1601-1676)............................................................................................535Gövsi Tebrizî (17. Yüzyıl)..........................................................................................536
Sen Bilirsen (Geraylı)............................................................................................536Gazel .....................................................................................................................536
Âşık Abbas Tufarġanlı (16-17. Yüzyıl) ......................................................................537Va┴tıdı...................................................................................................................537Ġaşların (Koşma) ..................................................................................................537Gözel Göz Ala (Cığalı tecnis) ...............................................................................537
Karacaoğlan (17. Yüyıl) .............................................................................................538Demedim mi? (Geraylı).........................................................................................538Kerem Éyle (Koşma).............................................................................................538Permanım Bar mı?.................................................................................................539
Mehcur Şirvanî (18. Yüzyıl) .......................................................................................539Molla Veli Vidadî (1709-1809) ..................................................................................540
Koşma ...................................................................................................................540Molla Penah Vakıf (1717-1797) .................................................................................540
Eyle (Koşma).........................................................................................................540Éy Cananım ...........................................................................................................541Durnalar (Koşma)..................................................................................................541Gazel .....................................................................................................................542Mü┴emmes............................................................................................................542
Gülbün Afşar (18. Yüzyıl) ..........................................................................................544Nadir Şah Kitabesi (Kitabe-i Nadirî) .....................................................................544
Hasta Kasım (18. Yüyıl) .............................................................................................545Keklikler (Koşma).................................................................................................545
Meşkinli Muhammet (18. Yüzyıl) ..............................................................................546Ġeriblik (Koşma)..................................................................................................546
Mirza İbrahim Me’zun Kaşkayî (18. yüzyıl) ..............................................................546Muhammed............................................................................................................546Dahi Héç................................................................................................................547
Harakanlı Yusuf Ali Bey Hüsrev (18. Yüzyıl)............................................................548Şikâr Édib Terlanımı Sar Menim...........................................................................548
Tilim Han (1742-1829)...............................................................................................549Vérmenem Seni .....................................................................................................549
Heyran Hanım (1780?-1850?) ....................................................................................549Könlüm (Gazel).....................................................................................................549
Zikrî Erdebilî (d. 1790)...............................................................................................550Éy Sebâ (Gazel).....................................................................................................550
Endelip Karacadağî (19. Yüzyıl) ................................................................................550Görüner (Koşma)...................................................................................................550Açmış (Gazel) .......................................................................................................551
Rehim Beg Abdurrahmanlu (19. yüzyıl).....................................................................551Yâda Yâr Düşdi .....................................................................................................551
Âşık Peri (d.1810).......................................................................................................552Sévdiyim ...............................................................................................................552
-
İran Türkleri İçindekiler 11
Seyid Ebülkasım Nebâtî (1812-1874).........................................................................552Gelsin Gelmesin (Koşma) .....................................................................................552Olabilmez ..............................................................................................................553
Âşık Elesger (1821-1926)...........................................................................................553Düşdü ....................................................................................................................553Öldürür ..................................................................................................................554
Şûrî Behşayişî (1828-1898) ........................................................................................554¾ezan (Gazel)........................................................................................................554
Hacı Mehdi Şükûhî (1829-1896) ................................................................................555Gül Görüm ............................................................................................................555Déyen Yo┴ (Gazel)................................................................................................555Muhammet Bağır Halhalî (1829-1891) ................................................................555Éylemişem.............................................................................................................555
Mirza Kâzım Gazi Askerzâde Metle’ (1832-1892).....................................................556Düzgü ....................................................................................................................556
Ebülhasan Raci (1835-1876) ......................................................................................557Gelmedi (Koşma) ..................................................................................................557Men (Gazel)...........................................................................................................558
Hekim Mirza Ali Han La’lî (1845-1907)....................................................................558Éylemisen (Gazel) .................................................................................................558Yağış (Gazel).........................................................................................................559
Muhammet Halife Âciz (19 Yüyıl).............................................................................559Var (Geraylı) .........................................................................................................559Zülfün....................................................................................................................560
Seyid Rıza Sabir (1849-1904).....................................................................................560Vahtıdır (Müsebbe’ Terc-i Bend) ..........................................................................560
Ziyaî Erdebilî (d. 1850) ..............................................................................................562Meded....................................................................................................................562
Mirza Lütfeli Endelib (1851-1911).............................................................................562Könül.....................................................................................................................562
Muhammet Hideci (1853-1928) .................................................................................563Sene Ne (Gazel) ....................................................................................................563
Sarraf Seyid Hacı Rıza (1855-1907)...........................................................................563Dur, Veġt-i Seherdir ..............................................................................................563Olaydı ....................................................................................................................564
Muhammed Emin Dilsûz (öl. 1834?).........................................................................565Nedir?....................................................................................................................565
Hayâlî Rakım Erdebilî ................................................................................................566Ġılsın (Gazel) ........................................................................................................566
Müzter Tebrizî (19. Yüzyıl)........................................................................................566Olmaz (Gazel) .......................................................................................................566
Pürğem (19. Yüzyıl) ...................................................................................................567Zülfünden (Gazel) .................................................................................................567
Nâzım Erdebilî............................................................................................................567Müezzin Öyrenib...................................................................................................567
Mâil Mirza Hasan Afşar (19. Yüzyıl) .........................................................................568Éyler Meni.............................................................................................................568
Bayram Ali Abbaszâde Hamal (1859-1926)...............................................................568Meşrute..................................................................................................................568İran Hanları ...........................................................................................................569İslâmda Élm...........................................................................................................569
-
12 Dr. Ali KAFKASYALI
Mirza Ali Siggetü’l-İslâm (1859-1912) ......................................................................570Gözlerim (Gazel)...................................................................................................570Rübâîler .................................................................................................................571
Cafer Hamneî (d. 1866 ) .............................................................................................571İyirminci Esre ........................................................................................................571
Mirza Ali Mu’ciz Şebüsterî (1873-1934)....................................................................572Yaz Anan Te’lim Éden Dilde !..............................................................................572
İrec Mirza (1874-1925)...............................................................................................572Ana ........................................................................................................................572
Mirza Mahmut Ganizâde (1878-1935) .......................................................................573Teheyyür ...............................................................................................................573
Mehmed Ali Saffet (d. 1878)......................................................................................574Herkesin Öz Arzusu Var .......................................................................................574
Cebbar Askerzâde Bağçaban (1885-1969)..................................................................574Balaca Felyéton .....................................................................................................574
Said Salmasî (1889-1909)...........................................................................................575Âmâl-i Veten .........................................................................................................575
Taki Rıfat Tebrizî (1890-1921)...................................................................................576Éy Cavan ...............................................................................................................576Ġadınlara ¾itab .....................................................................................................576
Ali Fıtrat (1890-1948).................................................................................................576Veten Éşġi .............................................................................................................576
Pesyan Tebrizî (1891-1921)........................................................................................577Marş ......................................................................................................................577
İbrahim Zakir (1892-1971) .........................................................................................578Veten, Éy Veten! ...................................................................................................578Şanlı ¾alġımız.......................................................................................................579
Emir Hüsrev Daraî (1892-1953) .................................................................................580Zaman Şairi ...........................................................................................................580
Cafer Kâşif (1894-1945).............................................................................................580Hürriyyet Perisine..................................................................................................580
Abbas Vasig (1898-1956)...........................................................................................581Dilim Olsa .............................................................................................................581
Mehmet Ali Fahrettin Mahzun (1899-1986)...............................................................582Vetenim Azerbaycan'a...........................................................................................582
Kemalî (öl. 1946?)......................................................................................................582Görünür (Gazel) ....................................................................................................582
Musa Tahirî (öl. 1946?) ..............................................................................................583┬alġımızın İsteyi ...................................................................................................583
Yedulla Esedî Tebrizî (öl. 1946?)...............................................................................584Gülsünler ...............................................................................................................584
Abdulvasi Şehidî (d. 1900) .........................................................................................584Ġardaş ...................................................................................................................584
Şirvan Necefî Kuhva (20. yüzyıl) ...............................................................................585Bugün ....................................................................................................................585
Mir Mehdi İtimad Natikî (1900-1981)........................................................................586Doğma Azerbaycan ...............................................................................................586
Âşık Gaşem Caferi (1901-1989).................................................................................586Men de Türk’em....................................................................................................586
Alekber Pâkzad Haddâd (1901-1966).........................................................................587Baġġalın Hécvinde ................................................................................................587Ġehr Ateşi .............................................................................................................587
-
İran Türkleri İçindekiler 13
Hilâl Nasirî (1903-1946?)...........................................................................................588Azerbaycan............................................................................................................588
Habip Sahir (1903-1985) ............................................................................................588Ġafġaz Yollarında .................................................................................................588Vetenin Mateminde ...............................................................................................589
Muhammet Hüseyin Şehriyâr (1905-1988) ................................................................590Türkün Dili............................................................................................................590Zaman Sesi ............................................................................................................591Géce Yarı ..............................................................................................................592Türkiye’ye ¾eyalî Sefer ........................................................................................593
Huşyâr (1905-1946?) ..................................................................................................596Gülsün ...................................................................................................................596
Hüseyin Sahaf (d. 1906) .............................................................................................597Millî Hökümete .....................................................................................................597
Ali Feyzullahî Vehit ...................................................................................................598Yâda Düşdü Çenli Béller.......................................................................................598
Mir Mehdi Çavuşî (1909-1967)..................................................................................599Yurduma................................................................................................................599
Coşkun (1910-1979) ...................................................................................................599Var.........................................................................................................................599
Mir Tağı Milanî (1914-1980?)....................................................................................600Azerbaycan............................................................................................................600
Hüseyin Cavan (1916-1985).......................................................................................601Boylana Boylana ...................................................................................................601Tebriz’i..................................................................................................................601
Muhammed Bağırzâde Biriya (1914-1989) ................................................................602Azerbaycan Él Marşı .............................................................................................602
Gulam Hüseyin Begdili (1918-1994)..........................................................................603Abbas Kulu Bey Hurşidi Malehmedî (1919-1991) .....................................................603Nemini Eyup (d. 1920) ...............................................................................................604
Veten Eşġi .............................................................................................................604Hamid Nutgî Aytan (1921-1998)................................................................................605
Rü’yamda Anam....................................................................................................605Zehmetle Yaşadıġ..................................................................................................606Tebriz'im ...............................................................................................................607
Muhammet Bağır Niknâm (1921-1946) .....................................................................607Doğma Dilim.........................................................................................................607Sévirem Ana Torpağı ............................................................................................608
Balaş Azeroğlu (d. 1921) ............................................................................................609İnġilab Şairiyem ....................................................................................................609
Abbas Bariz (d. 1921).................................................................................................610Beşeriyyet Düşmenidir Amérika ...........................................................................610
Ebülfezl Hüseynî Hasret (1922-1987) ........................................................................611Bizim Veten...........................................................................................................611
Muhammed Takî Zehtabî (1923-1998).......................................................................612Ana Dili .................................................................................................................612
Haşim Terlan (d. 1924)...............................................................................................613Menem...................................................................................................................613
Ali Tude (d. 1924) ......................................................................................................613Senin Gözlediyin Gün Gelecekdir .........................................................................613
Yahya Şeyda (d. 1924) ...............................................................................................616Milletime!..............................................................................................................616
-
14 Dr. Ali KAFKASYALI
Muzaffer Direfşî (d. 1925)..........................................................................................616Birlik .....................................................................................................................616
İsmail Caferpur (1925-1977) ......................................................................................617Unudulmaz Gün ....................................................................................................617
Abdurrahman Tayyar Dede Kâtip (1925-2008) ..........................................................618Yalandır.................................................................................................................618
Hekime Billurî (d.1926)..............................................................................................618Ana ........................................................................................................................618
Medine Gülgün (1926-1991) ......................................................................................619Geleceyem.............................................................................................................619
Ali Ekber Hallacoğlu (d. 1926)...................................................................................620Tozlu Sazım...........................................................................................................620
Söhrab Tahir (d. 1926)................................................................................................621Mübariz Mektebli ..................................................................................................621
Bulut Karaçorlu Sehend (1926-1980) .........................................................................622Eziz Şehriyâr’a Mektub .........................................................................................622Araz (Poema).........................................................................................................622
Ahmet Azerli (d. 1926)...............................................................................................627Bayatılar ................................................................................................................627
Cemşid Şeybanî (d. 1927)..........................................................................................628Céyran!..................................................................................................................628Yazacağam ............................................................................................................628
Seyid Muhammed Hüseyin Mübeyyen (Şimşek) (d. 1927) ........................................629Veten Âşıġı............................................................................................................629
Muhammed Ali Pürazer (d. 1927) ..............................................................................629İsterem...................................................................................................................629
Gulam Rıza Mecidfer (d. 1927) ..................................................................................630Âşıġ O┴u ...............................................................................................................630
Sönmez Kerim Meşruteci (d. 1928 ) ...........................................................................631Gazel .....................................................................................................................631Anam Dili..............................................................................................................631
Gafarlı Tevfik (d. 1928)..............................................................................................632Menim Derdim ......................................................................................................632
Mir Hidayet Hasarî (d. 1929)......................................................................................633Anayurdum Azerbaycan........................................................................................633
Âşık Aziz Şehnazî (1929-1995)..................................................................................634Yaradan Vérseydi Mene İ┴tiyâr ............................................................................634Deymez .................................................................................................................634Veten Oğluyam .....................................................................................................635
Ali Tebrizî (1929-1998)..............................................................................................635Türkiye milleti.......................................................................................................635
Mir Ali Musevî Maküî Hamid (d.1929)......................................................................637Oynar.....................................................................................................................637
Seyid Ali Mirniya (1930?)..........................................................................................637Şehid Kolonil Muhemmed Taki Han.....................................................................637
Mirza Hüseyin Kerimî (d. 1931).................................................................................638Türkî Ġezel............................................................................................................638
Ali Ekber Hasan Mehdiguli (d. 1932).........................................................................638Mehemmed............................................................................................................638
Nesir Paygüzâr (d. 1932) ............................................................................................639Araz.......................................................................................................................639
-
İran Türkleri İçindekiler 15
Mahmut Musa Pedide (d.1933)...................................................................................641Yâ Resûlallah ........................................................................................................641
Gaflantı Murat Ali (d.1934)........................................................................................642Çekil Ġara Duman.................................................................................................642
Valeh Mahmut Destpiş (d. 1934)................................................................................643Size Selâm Getirmişem .........................................................................................643
Bahtiyâr Nusret (d. 1934) ...........................................................................................644Veten Neğmesi ......................................................................................................644
Abbas Büzürg Emin (1936-1998)...............................................................................644Sazda .....................................................................................................................644
Menuçehr İslamoğlu Azizî Haray (d. 1936) ...............................................................645Tarcı Şulan ............................................................................................................645
Novzer Danişver Kaşkayî (d. 1937)............................................................................646Yâd Olsun..............................................................................................................646
Rıza İslâm Talib Ekberî İtgin (d. 1937) ......................................................................648Parçalar..................................................................................................................648
Yalgız Mecid Sabbağ İranî (Yalġız) (d. 1937)............................................................649Cığan Vığan...........................................................................................................649
Feridun Hasarî (d. 1937).............................................................................................650Méhriban Dilim!....................................................................................................650
Burcalı Gureyşî Türkoğlu (d. 1938)............................................................................651Dil Yarası ..............................................................................................................651
Hasan Mecidzâde Savalan (d. 1940)...........................................................................653Nâmerde Déme......................................................................................................653Dağut Dövrü!.........................................................................................................653
Haver Kahraman (d. 1940?),.......................................................................................654ßonaġ Kimiyem ....................................................................................................654
Hasan Demirçi (Muhammet Hasan Hergülî) (d. 1941)...............................................654Millet Güce Gelmiş ...............................................................................................654
İsmail Muhammed Sani Heris Memmedli (d.1942)....................................................655Bayrağım Hani?.....................................................................................................655
Mahmut Bakrî Karlıklı (d. 1942) ...............................................................................656Men .......................................................................................................................656
Ali Rıza Nabdil Oktay (1943-1971)............................................................................657Settar ¾an Atlıları .................................................................................................657
Ali Abbas Yahyavî Élçin (d. 1943).............................................................................658Sévgi Kitabı...........................................................................................................658
Haydar Abbasî Barışmaz (d. 1943).............................................................................659Nedenlerden Danış ................................................................................................659
Düyünlenmiş Boğazlar ...............................................................................................660Bahtiyâr Erşad (d. 1944).............................................................................................660
Atama Mektub.......................................................................................................660Abbas Babaî Söyler (1944).........................................................................................661
Démedim...............................................................................................................661Merziye Ahmedî Üskülü Dalga (1945-1973) .............................................................662
Dalğa .....................................................................................................................662Hüseyin Muhammedzade Sadık (Düzgün) (d. 1945) ..................................................662
Açıġ Mektub..........................................................................................................662Perdeşinas Tariyel (d. 1945) .......................................................................................666
Ay İşığı..................................................................................................................666Kâmil Habibzâde (Çiçek) (d. 1945)............................................................................666
Arzı........................................................................................................................666
-
16 Dr. Ali KAFKASYALI
Süleyman Salis (d. 1945) ............................................................................................667Sévgilim ................................................................................................................667
Behruz Çayoğlu ..........................................................................................................667Yéddi Ġardaş.........................................................................................................667
Gulam Rıza Baharlı (d. 1945).....................................................................................668Hardadır Élim ........................................................................................................668
Davud Hasan Agayî Keşgulî (d. 1945) .......................................................................669Said Amir Dadber (d.1945) ........................................................................................670
Ana ........................................................................................................................670Gel Yu┴uma Gece Bari .........................................................................................671
Kerim Gülendam (d. 1947).........................................................................................672Eceb Dünyadı ........................................................................................................672
Âşık Hasan İskenderî (d.1947) ...................................................................................672Saza Ba┴................................................................................................................672
Mensur Şahmuhammedî (1947)..................................................................................673Görüş Déna Dağında .............................................................................................673
İmran Salahî (1947-2006)...........................................................................................674Danışmaġ Kimi .....................................................................................................674
Muhammet Ali Nihavendî (Muğan) (d. 1948) ............................................................674Nedense .................................................................................................................674
Nadir Ferheng Şurba{urlu (d. 1948) ...........................................................................675Anacân...................................................................................................................675
Huşeng Caferî (d. 1948) .............................................................................................676Durnalar.................................................................................................................676
İbrahim Refref (d. 1949).............................................................................................677Damarımdaki Al Ġanım Oyan...............................................................................677
Mahmut Sadıkpur Şamî (d. 1949)...............................................................................678“Atatürk” ...............................................................................................................678
İsmail Behrâmî (d. 1949) ............................................................................................679Ġarapapa┴ .............................................................................................................679
Mahmut Sadıkpur Şamî (d. 1949)...............................................................................679Dağlar ....................................................................................................................679
Abbas Şahin (d.1949) .................................................................................................681And olsun ..............................................................................................................681
Novzer Rızayı Rahîmî (d. 1949) .................................................................................682Tora Salan Peri ......................................................................................................682
Nesrin Askerî (d.1950) ...............................................................................................682Bayatılar ................................................................................................................682
Esedullah Merdaniî Rehimî (d. 1952).........................................................................683Düz Yolum ............................................................................................................683
Seyid Hamide Reiszâde Seher (d.1952)......................................................................684And İçirem ............................................................................................................684
Hüseyin Feyzullahî Vehid (Ulduz) (d.1952)...............................................................685Yâr Gelecekdir Ġonaġ ...........................................................................................685
Hamit Ahmetzâde (Tilim ┬anlı) (d. 1953) .................................................................686Tebrizim ................................................................................................................686
Fethullah Rızâ (d. 1953) .............................................................................................686Dağlar ....................................................................................................................686
Veli Satvetî Ağlağan (d. 1954) ...................................................................................687Savalan ..................................................................................................................687
Pirân Mu{tarî Çeginî (1954).......................................................................................688Ġarşıya Çıĥdı Şu┴ GözeL......................................................................................688
-
İran Türkleri İçindekiler 17
Adsız Ali Şerif Dilçuyî (d.1955).................................................................................689Dilim .....................................................................................................................689Sermaye Sahibi......................................................................................................689
Zülfikâr Kemalî (d.1955)............................................................................................690Éy Veten................................................................................................................690
Yedullah Şekibî (d.1955)............................................................................................691Bu Tayda Özümem, O Tayda Gözüm! ..................................................................691
Ali Taşkın (d. 1955)....................................................................................................691İki Ġardaş ..............................................................................................................691Ana ........................................................................................................................692
Ali Rıza Miyanalı (Muzafferî Said) (d. 1956) ............................................................693Çekilsin Gerek.......................................................................................................693
Nasir Daverân (d. 1957) .............................................................................................693Dönmerem.............................................................................................................693
Ali Rıza ¾eyabanî (¾eyabanlı) (d. 1958) ...................................................................694Âşiġem ..................................................................................................................694
Mahmut Ali Çehreganlı (d. 1958)...............................................................................694Türk Élleri, Menim Élim .......................................................................................694
Feride Mehin Esğerniya (Sevda) (d. 1958) .................................................................695Bacım ....................................................................................................................695
Kasım Türkân (d. 1959)..............................................................................................696Éller Piri ................................................................................................................696
Rıza Gaffarî (d. 1959).................................................................................................696Men de...................................................................................................................696
Perviz Muhammedî (d. 1956) .....................................................................................697Gel Sen Öyren Dilimi............................................................................................697
Nigâr Hiyâvî (Tayyibe Pur Ekber) (d. 1960) ..............................................................699Sévda Sal┴ımı........................................................................................................699Ne Ġoşma? Ne Ġezel?...........................................................................................700
Yusuf Kökebi (d. 1960) ..............................................................................................700Söze.......................................................................................................................700
Süleymanoğlu (d. 1961)..............................................................................................700Yasaġ Dilde Yazmaġ .............................................................................................700
Atilla Maralanlı (d. 1961) ...........................................................................................701Türk’em.................................................................................................................701Meni Mene Ġaytarın, ............................................................................................702
Ağşin Ağkemerli (Muhammet Taki Kasım) (d. 1961)................................................703Ay Maralım ...........................................................................................................703
Rıza Hesari Orman (d. 1962) ......................................................................................704Ana Yurdum Azerbaycan ......................................................................................704
Rıza Afşar (d. 1963) ...................................................................................................705Rubaîler .................................................................................................................705Bayatılar ................................................................................................................705
Mansur Taberî (1964), ................................................................................................705Diri Türkmen.........................................................................................................705
Ali Asğer Cemrasi (Bilim) (1964) ..............................................................................706¾elecestanar / Halacistandir ..................................................................................706Balla Balla / Yavaş Yavaş .....................................................................................707Yigitleriyn Işiri/ Yiğitlerin Işidir ...........................................................................707
Vali Gözeten (d. 1964) ...............................................................................................707Yollarda.................................................................................................................707
Hekime Azimî (d. 1964) .............................................................................................708Hesret ....................................................................................................................708
-
18 Dr. Ali KAFKASYALI
Feriba İbrahimî (Afak) (d. 1965) ................................................................................709Anadilim................................................................................................................709
Behruz İmanî (d. 1965)...............................................................................................710Gözlerini Aç ..........................................................................................................710
Nadir Ezherî (d. 1965) ................................................................................................710Şeher......................................................................................................................710Sévgisiz .................................................................................................................711
Ehad Zamanî (d. 1965) ...............................................................................................711Saz Esri..................................................................................................................711
Hamit Sefidger Şahanegî (d. 1967).............................................................................712Gözel .....................................................................................................................712Bebek ....................................................................................................................712
Resul Kurbanî Mukaddem (d. 1967) ..........................................................................712Obasız Yaylaġ .......................................................................................................712
Hüsrev Sertipî Sakî (d. 1967) .....................................................................................713Ne Ġözeldir Çı┴a Ġış?...........................................................................................713
Abdullah Behmen Yanar (d. 1968) .............................................................................713Anam Haġġ Oduna Pervane Doğmuş ....................................................................713
Nureddin Mukaddem Önel (d. 1968)..........................................................................714Ġezellenmiş Anlarımda .........................................................................................714
İsmail Mededi Usallı Ülker (1968) .............................................................................716Nisgil .....................................................................................................................716
Rıza Hemrâz Tebrizî (d. 1969) ...................................................................................716Vatan yolunda .......................................................................................................716
Resul Yunan Mehmedoğlu (d. 1969) ..........................................................................717Sen Bir Yana .........................................................................................................717
Muhammed Rıza Levayi (d. 1971) .............................................................................717Seni Düşünmek Bir Az Zor ...................................................................................717
Galibe Gültekin (d. 1971) ...........................................................................................719Ömür Yolum .........................................................................................................719
Ali Muhammet Beyânî (d.1971) .................................................................................719Ana ........................................................................................................................719
Fatma Abdulcebbar Ferşbafî (Ehsas) (d. 1972) ..........................................................720Tanışlıġ Vérmek ....................................................................................................720Gelecekde..............................................................................................................721
Müjgân Siyamî (d. 1974) ............................................................................................721Söz.........................................................................................................................721
Seyid Haydar Bayat (d. 1976).....................................................................................722Ġır┴ Anlamlı Sözcükler.........................................................................................722
Ersalan Mirzayî (d. 1977) ...........................................................................................722Biz Türk’ek ...........................................................................................................722Oyan!.....................................................................................................................724
Lütfeli Hoşbaht (d. 1978) ...........................................................................................725Mezarlık ................................................................................................................725
Lale Cevanşir (d. 1978) ..............................................................................................726Bizim Évimize Uzanan Yollar...............................................................................726
Melihe Ezizpur (d. 1979) ............................................................................................726Yavaş Yavaş .........