İran türkleri - turuz · İran tÜr klerİ yazan dr. ali kafkasyalı yayın yönetmeni oğuzhan...

973

Upload: others

Post on 21-Mar-2020

19 views

Category:

Documents


1 download

TRANSCRIPT

  • İRAN TÜRKLERİ

    Dr. ALİ KAFKASYALI

  • İRAN TÜRKLERİ

    YazanDr. Ali Kafkasyalı

    Yayın YönetmeniOğuzhan Cengiz

    EditörMustafa Erdem Kafkaslıoğlu

    Kapak TasarımıHüseyin Özkan

    MizanpajBilgeoğuz Tasarım Ekibi

    Baskı / CiltBarış Matbaa ve Mücellit

    Davutpaşa Cad. Güven Sanayi Sitesi C Blok Kat:2 No:291Topkapı / İstanbul Tel: 0212 674 85 28

    İstanbul - 2010

    Kitabın Uluslararası Seri Numarası(ISBN): 978-605-4369-03-4

    TC Kültür Bakanlığı Sertifika Numarası12460

    Alemdar Mahallesi Molla Fenari Sokağı 41/ACağaloğlu / İSTANBUL

    Tel: 0212 527 33 65 - 66 Faks: 0212 527 33 64e-mail: [email protected]

    www.bilgeoguz.com.tr

  • İRAN TÜRKLERİ

    Dr. ALİ KAFKASYALI

  • İÇİNDEKİLER .................................................................................................... Sayfa

    ÖN SÖZ ..................................................................................................................................23KISALTMALAR ....................................................................................................................25GİRİŞ ......................................................................................................................................271. İRAN TÜRKLERİNİN COĞRAFÎ, TARİHÎ VE DEMOGRAFİK DURUMU .................39

    1.1. İran Türklerinin Yaşadığı Coğrafya ............................................................................391.2. İran Türklerinin Tarihine Kısa Bir Bakış ....................................................................45

    1.2.1. Türklerin İran Coğrafyasına Gelişi .....................................................................461.2.2. Safevî Türkleri Dönemi ......................................................................................561.2.3. Afşar Türkleri Dönemi........................................................................................651.2.4. Zendler Dönemi ..................................................................................................691.2.5. Kaçar Türkleri Dönemi.......................................................................................701.2.6. Pehlevîler Dönemi ..............................................................................................83

    1.2.6.1. Şah Rıza Pehlevî Dönemi (1925-1941) ......................................................831.2.6.2. Şah Muhammed Rıza Pehlevî Dönemi (1941-1979) ..................................85

    1.2.7. Humeynî Dönemi................................................................................................911.3. İran Türklerinin Demografik Durumu.........................................................................991.3.1. Azerbaycan Türkleri ................................................................................................99

    1.3.2. Horasan Türkleri ve Türkmenler.......................................................................1011.3.2.1. Horasan Türkleri.......................................................................................1011.3.2.2. Türkmenler ...............................................................................................101

    1.3.3. Kaşkaylar ..........................................................................................................1011.3.4. Hamse Türkleri .................................................................................................1041.3.5. Huzistan Türkleri ..............................................................................................1041.3.6. Kirman Türkleri ................................................................................................1041.3.7. İsfahan (Orta İran) Türkleri ..............................................................................1041.3.8. Horasanî ve Boçağçiler .....................................................................................1041.3.9. Sungur Türkleri.................................................................................................1051.3.10. Karâyîler .........................................................................................................1051.3.11. Karaçorlular ....................................................................................................1051.3.12. Kazaklar..........................................................................................................1051.3.13. Afşarlar ...........................................................................................................1061.3.14. Karapapaklar...................................................................................................1061.3.15. Halaçlar...........................................................................................................1081.3.16. Bayatlar...........................................................................................................1091.3.17. Kaçarlar ..........................................................................................................1091.3.18. Şahsevenler .....................................................................................................1101.3.19. Şahayağı (Şayağı/Şayagı) Türkleri .................................................................110

    2. İRAN TÜRKLERİNDE DİL VE EDEBİYAT ............................................................. 1132.1. İran Türkçesinin Tarihî Arka Plânı ve Bugünkü Durumu .........................................113

    2.1.1. İran Türkçesinin Tarihî Arka Plânı ...................................................................1152.1.1.1. Başlangıç Dönemi: İran Coğrafyasında Türkçenin Yayılması..................1202.1.1.2. Gelişme Dönemi .......................................................................................121

    2.1.1.2.1. Safevî Dönemi: Türkçenin Devlet Dili Olması ................................1212.1.1.2.2. Hanlıklar Dönemi .............................................................................123

    2.1.1.3. Duraklama Dönemi...................................................................................1252.1.1.3.1. Kuzey Azerbaycan Türkçesinin Seyri: 1828’den Günümüze...........1252.1.1.3.2. Kaçarlar Dönemi ..............................................................................1262.1.1.3.3. Pehlevîler Dönemi............................................................................1272.1.1.3.4. Devrim (1979) Sonrası .....................................................................132

  • 6 Dr. Ali KAFKASYALI

    2.1.2. İran Türkçesinin Devamlılığını Sağlayan Geleneksel ve Kurumsal Unsurlar...1322.1.2.1. Sözlü edebiyat geleneği ............................................................................1322.1.2.2. Âşıklık geleneği........................................................................................1332.1.2.3. Dinî teşekküller ve ayinler........................................................................1342.1.2.4. Türkçe Dil Kursları...................................................................................135

    2.1.3. İran Türkçesinin Bugünkü Durumu ..................................................................1362.1.3.1. Devrim Sonrası Resmî ve Sivil Toplum Örgütleri Tarafından Yapılan Bilimsel Çalışmalar ...............................................................................................136

    2.1.3.1.1. Resmî Kurumlar Tarafından Yapılan Bilimsel Çalışmalar ...............1362.1.3.1.2. Sivil Toplum Örgütleri Tarafından Yapılan Bilimsel Çalışmalar .....138Çiçekler Grubu Çocuk Kurultayı (Mehr 1355/Eylül 1996) ..............................138Türk Dili ve Edebiyatı Semineri (1376/1997) ..................................................138İran Türk Aydınlarının İran Cumhurbaşkanına Müracaatları (1377/1998) ......139Birinci Beynel{alġ Azerbaycanşinaslık Sempozyumu (1377/1998) ................142Ebül Kasım Nebati’yi Anma Töreni (1378/1999) ............................................144Samet Behrengî’yi Anma Töreni (1378/1999) .................................................144Birinci İran Türkçesi Dilcilik Semineri, Ortografi Araştırmaları ve İmlâ Birliği (1379/2000)......................................................................................................144Bulut Karaçorlu Sehend’i Anma Töreni (1379/2000) ......................................146Üstat Şehriyâr Kurultayı (1379/2000) ..............................................................146Genceli Sebahî’yi Anma Töreni (1380/2001) ..................................................146İkinci Türk Dili Ortografi Semineri (1380/2001) .............................................146Babek Kalesi Şenlikleri (1379/2000) ...............................................................148Settar Han’ı Anma Törenleri (1379/2000) .......................................................148Hekim Hideci Kurultayı (1382/2003) ..............................................................148“Arman” (Ülkü) Öğrenci Teşkilâtının Kültürel Faaliyetleri.............................148İmlâ Birliğine Doğru Son Çalışmalar (1384/2005) ..........................................1492.1.3.1.3. İran Türkçesinin Adlandırılması Tartışmaları .................................1512.1.3.1.4. İran Türk Aydınlarının İran Türkçesi Alanındaki Beklentileri .........153

    2.1.3.2. Devrim Sonrası İran’da Türk Dili Alanında Yayımlanan Eserler.............1552.1.3.2. 1. Devrim Sonrası Türk Dili Alanında Yayımlanan Bazı Kitaplar ......1562.1.3.2. 2. Devrim Sonrası Türk Dili Alanında Yayımlanan Bazı Makaleler ...1572.1.3.2. 3. Devrim Sonrası Türk Dili Alanında Yayımlanan Bazı Süreli Yayınlar..159

    2.2. İran Türk Edebiyatına Kısa Bir Bakış .......................................................................1632.2.1. Başlangıçtan 1828’e Kadar İran Türk Edebiyatı...............................................165

    2.2.1.1. İran Türk Halk Edebiyatı ..........................................................................1652.2.1.2. Dede Korkut Hikâyeleri............................................................................1672.2.1.3. İran Türkleri Âşıklık Geleneği..................................................................1692.2.1.4. İran Türkleri Âşık Edebiyatı .....................................................................1712.2.1.5. Köroğlu Hikâyeleri ...................................................................................1782.2.1.6. İran Yazılı Türk Edebiyatı ........................................................................1802.2.1.7. Yazı Dili Olarak Türkçeye Yöneliş ..........................................................1882.2.1.8. Türkçenin Devlet Dili Olması (Şah İsmail Hatayî Dönemi) .....................1972.2.1.9. İran Türk Şiirinde Realizmin ve Milliyetçiliğin Yükselişi (Vakıf Dönemi)....200

    2.2.2. 1828’den 1906’ya Kadar İran Türk Edebiyatı ..................................................2032.2.3. Meşrutiyet Dönemi İran Türk Edebiyatı (1906-1920) ......................................2122.2.4. Pehlevîler Dönemi ............................................................................................217

    2.2.4.1. Şah R. Pehlevî Dönemi: Türk Dili ve Edebiyatının Yasaklanması (1920-1941)....2172.2.4.2. Azerbaycan Millî Hükûmeti Dönemi İran Türk Edebiyatı (1941-1946)...2222.2.4.3. Şah M. Rıza Pehlevî Dönemi: Aydınların Ülkeden Kaçışı (1946-1979) ..230

    2.2.4.3.1. Ülke Dışında Gelişen İran Türk Edebiyatı (1946-1979)...................2312.2.4.3. 2. Ülke Dâhilinde Gelişen İranTürk Edebiyatı (1946-1979) ...............241

  • İran Türkleri İçindekiler 7

    2.2.5. 1979 İslâm Devrimi Sonrası İran Türk Edebiyatı .............................................2602.2.5.1. 1979 İslâm Devrimi Sonrası İran Türk Şiiri .............................................2622.2.5.2. 1979 İslâm Devrimi Sonrası İran Türk Hikâye ve Romanı.......................268

    3. İRAN TÜRKLERİNDE BASIN VE YAYIN ...................................................................2793.1. Gazete ve Dergiler ....................................................................................................2793.2. Radyo ve Televizyon ................................................................................................297

    4. İRAN TÜRKLERİNDE GÜZEL SANATLAR ................................................................3014.1. İran Türk Musikisi ....................................................................................................301

    4.1.1. Türk Musikisinin Evrensel İzleri ......................................................................3024.1.2. İran Türk Musikisinin Doğuşu ve Gelişimi.......................................................3044.1.3. İran Türk Musikisi Çeşitleri..............................................................................321

    4.1.3.1. Çengiler/çalgıcılar ....................................................................................3214.1.3.2. Darğalar/neyzenler/kaval (dilli düdük) çalanlar........................................3214.1.3.3. Âşıklar/bahşiler.........................................................................................3214.1.3.4. Müzik Grupları/Orkestralar ......................................................................322

    4.1.3.4.1. Amuzeşgâh-i Musiki Rövşen (Rövşen Müzik Okulu)......................3224.1.3.4.2. Amuzeşgâh-ı Musiki Azerbaycan (Azerbaycan Musiki Okulu) .......3234.1.3.4.3. Encümen-i Musiki Kaşkayî (Kaşkay Müzik Topluluğu) ..................3244.1.3.4.4. Türkman Müzik Topluluğu ..............................................................3254.1.3.4.5. Kaşkay Turna Musiki Orkestrası ......................................................3264.1.3.4.6. Maral Musiki Grubu.........................................................................3264.1.3.4.7. Nağadey Şehri Musiki Grupları........................................................327

    4.1.4. İran Türk Musikisi Aletleri ...............................................................................3284.2. İran Türklerinde Tiyatro............................................................................................3354.3. İran Türklerinde Resim .............................................................................................341

    4.4. İran Türklerinde Minyatür..............................................................................................3534.5. İran Türklerinde Halı ................................................................................................3634.6. İran Türklerinde Mimarî ...........................................................................................371

    5. İRAN TÜRKLERİNDE ÖNEMLİ GÜN VE BAYRAMLAR..........................................3775.1. Çille Akşamı ve Çille Gecesi ....................................................................................3775.2. Nevruz Bayramı ........................................................................................................3775.3. ¾ıdır Nebi/¾ızır Nebi/¾ıdır Éllez Bayramı ..............................................................3805.4. Gum Gadir/Ġum Ġedir/Ğedir ¾um) Bayramı ..........................................................3805.5. Sizdek Bayramı .........................................................................................................3815.6. Kurban Bayramı........................................................................................................3825.7. Fitir Bayramı/ Ramazan Bayramı .............................................................................3825.8. Meb’es Bayramı........................................................................................................3835.9. Meherremlik Günü....................................................................................................383

    SONUÇ VE ÖNERİLER.....………………………………………………………………..3856. İRAN TÜRK EDEBİYATINDAN SEÇMELER ..............................................................393

    6.1. Halk Edebiyatı Ürünlerinden Seçmeler.....................................................................3936.1.1. Destan ve Efsaneler ..........................................................................................393

    Ġurdoğlu ...............................................................................................................393Oğuz’un Teeccübü ................................................................................................394Men Bunları Ancaġ Yéyebilerem ..........................................................................395Menim Payımı Ağlasın..........................................................................................395Canımı Ġurtaram ...................................................................................................395Böyüyüb Kéçi Olub...............................................................................................396Hamısı Müselmandır .............................................................................................396Şehriyâr Dastanı ....................................................................................................396

    6.1.2. Laylalar/Ninniler...............................................................................................4046.1.3. Nazlamalar / Okşamalar (O{şamalar) ...............................................................4106.1.4. Bilmeceler/Tapmacalar .....................................................................................414

  • 8 Dr. Ali KAFKASYALI

    6.1.5. Bayatılar/Maniler/Hoyratlar..............................................................................4196.1.6. Ata Sözleri ve Meselleri ...................................................................................4296.1.7. Halk Hikâyeleri.................................................................................................442

    Ġaçaġ Nebi Dastanı (Kaçak Nebi Hikâyesi) .........................................................442Hüseyin Cevan Dastanı .........................................................................................452

    6.2. Seçme Makale, Hatıra ve Denemeler ........................................................................459Bozġurda Münasebet ..................................................................................................459Köl Tigin Bengü Taşı .................................................................................................460Ali Şîr Nevâyî (1441-1501) ........................................................................................461

    Muhâkemetü'l-Luğateyn'den .................................................................................461Şeyh Muhammed Hiyabanî (1880-1920)....................................................................462

    Azerbaycan (Makale) ............................................................................................462Nutuk.....................................................................................................................465Nutuk.....................................................................................................................466

    Seyid Cafer Pişeverî (1893-1947)...............................................................................468Ruznamemizin Dili (Makale) ................................................................................468Azerbaycan’ın Serveti Azerbaycan’da Ġalmalıdır (Makale).................................469

    Doktor Tağı Eranî (1902-1940) ..................................................................................471Doktor Eranî’nin Mahkeme Savunmasından.........................................................471

    Genceli Sebahî (1906-1989) .......................................................................................471Veten, Veten!.. ......................................................................................................471

    Rahim Cadniku (1919-1946?) ....................................................................................472Unudulmaz Tari┴î Günler... (Hatıra) .....................................................................472

    Haşim Terlan (d. 1924)...............................................................................................473Milli Hökümetin Nailiyyetleri (Hatıra)..................................................................473

    Cevat Heyet (d. 1925).................................................................................................475Dr. Cevad Heyet’in Türkiye Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel’e Yazdığı Açık Mektup (İ{tisarla)..................................................................................................475

    Cevat Heyet (d. 1925).................................................................................................478İran'da Türk Kültürünün Durumu..........................................................................478

    Aziz Muhsinî (d. 1925)...............................................................................................482Pir Palandüz (Hatıra) .............................................................................................482

    Ali Tebrizî (1929-1997)..............................................................................................487Dilsiz Baş ..............................................................................................................487

    Ali Kemalî (1944-1996) .............................................................................................489Esedullah Merdanî Rehimî (d. 1952)..........................................................................490

    Haléy (Halay) ........................................................................................................490Zöhre Vefaî Settarî (d. 1953)......................................................................................493

    Ġızım Meni Bağışla (Mektup)...............................................................................493Resul Kurbanî Mukaddem (d. 1967) ..........................................................................494

    Ġuyruġlu Çerpeleng (Kuyruklu Uçurtma).............................................................494Kend Uşağı (İsmail Hadi d. 1958) ..............................................................................495

    Ne Démişem Béle Démokrasiye!! .........................................................................495Behruz İmanî (d. 1965)...............................................................................................496

    Éloğlu Bağban ve Meşrute İnġılabı (Makale)........................................................4966.3. İran Türk Şiirinden Seçmeler ....................................................................................499

    Musa Şehavat (7.Yüzyıl) ............................................................................................499İsmail İbn Yesar (7-8. Yüzyıl) ....................................................................................499İskâfî Zencanî (11. Yüzyıl) .........................................................................................500Hattat Nizamî Tebrizî (11. Yüzyıl) .............................................................................500Mensur Tebrizî (11. Yüyıl) .........................................................................................500Mes’ud İbn Nâmdâr (11-12. Yüyıl) ............................................................................501Ömer Gencî (1080/85-1155).......................................................................................503

  • İran Türkleri İçindekiler 9

    Yusuf Has Hâcib (1019- ? ) ........................................................................................503Kutadgu Bilig’den .................................................................................................503

    Edib Ahmed Yüknekî (XI-XII. Yüzyıl) ......................................................................507Atabetü’l-Hakaayık ...............................................................................................507

    Hoca Ahmet Yesevî (öl. 1166) ...................................................................................508“Dîvân-ı Hikmet”ten”............................................................................................508

    Katran (Ġetran) Tebrizî (1012-1088)..........................................................................509Hatip Tebrizî (1030-1109) ..........................................................................................510Mahseti Gencevî (12. Yüzyıl).....................................................................................511Hakanî Şirvanî (1126-1199) .......................................................................................511

    Medain ¾erabeleri .................................................................................................511Hebsden Şikâyet ....................................................................................................512

    Genceli Nizamî (1141-1209) ......................................................................................513Mahzenü'l Esrar (Sirler ┬ezinesi)..........................................................................513

    İzzeddin Hasanoğlu (13. Yüzyıl) ................................................................................516Horasanlı Hoca Dehhânî (13. Yüzyıl).........................................................................517

    Gazel .....................................................................................................................517Nesir Baküî (13. Yüzyıl).............................................................................................518Yunus Emre (1250-1320) ...........................................................................................519

    Éşġin Aldı Menden Meni ......................................................................................519Sultân Veled (öl. 1312)...............................................................................................520

    Mesnevî .................................................................................................................520Kadı Darîr (14. Yüzyıl)...............................................................................................522Kadı Burhaneddin (1344-1398) ..................................................................................523

    Gazel .....................................................................................................................523Tuyuğlar ................................................................................................................523

    Abdülkadir Marağayî (1353-1435) .............................................................................524Gazel .....................................................................................................................524

    İmadeddin Nesimî (1370- 1404).................................................................................524Gazel .....................................................................................................................524Gazel .....................................................................................................................525

    Şeyh Kasım Envar (1356-1434)..................................................................................525Gazel .....................................................................................................................525

    Mirza Cihanşah Hakikî (1397-1467) ..........................................................................526Şeyh İbrahim Gülşenî (1427-1533) ............................................................................527

    Gazel .....................................................................................................................527Ali Şîr Nevâyî (1441-1501) ........................................................................................527

    Gazel .....................................................................................................................527Habibî (d. 1470?- ?)....................................................................................................528

    Gazel .....................................................................................................................528Gazel .....................................................................................................................528

    Şah İsmail Hatayî (1486-1524)...................................................................................529Ya Resul (Gazel) ...................................................................................................529Gazel .....................................................................................................................529Yâr Olmayınca (Koşma)........................................................................................529Bir Söz (Geraylı) ...................................................................................................530

    Kurbanî (15.-16. Yüzyıl) ............................................................................................531Güle Güle (Geraylı)...............................................................................................531Göz Deyer Sana (Koşma) ......................................................................................531

    Kişverî (15-16. Yüzyıl)...............................................................................................532Gazel .....................................................................................................................532Gazel .....................................................................................................................532

  • 10 Dr. Ali KAFKASYALI

    Fuzûlî (1494-1556) .....................................................................................................532Gazel......................................................................................................................532Gazel .....................................................................................................................533

    Muhammed Emanî (1536-1610).................................................................................534Rübâîler .................................................................................................................534

    Sarı Âşık (17. Yüzyıl).................................................................................................534Saib Tebrizî (1601-1676)............................................................................................535Gövsi Tebrizî (17. Yüzyıl)..........................................................................................536

    Sen Bilirsen (Geraylı)............................................................................................536Gazel .....................................................................................................................536

    Âşık Abbas Tufarġanlı (16-17. Yüzyıl) ......................................................................537Va┴tıdı...................................................................................................................537Ġaşların (Koşma) ..................................................................................................537Gözel Göz Ala (Cığalı tecnis) ...............................................................................537

    Karacaoğlan (17. Yüyıl) .............................................................................................538Demedim mi? (Geraylı).........................................................................................538Kerem Éyle (Koşma).............................................................................................538Permanım Bar mı?.................................................................................................539

    Mehcur Şirvanî (18. Yüzyıl) .......................................................................................539Molla Veli Vidadî (1709-1809) ..................................................................................540

    Koşma ...................................................................................................................540Molla Penah Vakıf (1717-1797) .................................................................................540

    Eyle (Koşma).........................................................................................................540Éy Cananım ...........................................................................................................541Durnalar (Koşma)..................................................................................................541Gazel .....................................................................................................................542Mü┴emmes............................................................................................................542

    Gülbün Afşar (18. Yüzyıl) ..........................................................................................544Nadir Şah Kitabesi (Kitabe-i Nadirî) .....................................................................544

    Hasta Kasım (18. Yüyıl) .............................................................................................545Keklikler (Koşma).................................................................................................545

    Meşkinli Muhammet (18. Yüzyıl) ..............................................................................546Ġeriblik (Koşma)..................................................................................................546

    Mirza İbrahim Me’zun Kaşkayî (18. yüzyıl) ..............................................................546Muhammed............................................................................................................546Dahi Héç................................................................................................................547

    Harakanlı Yusuf Ali Bey Hüsrev (18. Yüzyıl)............................................................548Şikâr Édib Terlanımı Sar Menim...........................................................................548

    Tilim Han (1742-1829)...............................................................................................549Vérmenem Seni .....................................................................................................549

    Heyran Hanım (1780?-1850?) ....................................................................................549Könlüm (Gazel).....................................................................................................549

    Zikrî Erdebilî (d. 1790)...............................................................................................550Éy Sebâ (Gazel).....................................................................................................550

    Endelip Karacadağî (19. Yüzyıl) ................................................................................550Görüner (Koşma)...................................................................................................550Açmış (Gazel) .......................................................................................................551

    Rehim Beg Abdurrahmanlu (19. yüzyıl).....................................................................551Yâda Yâr Düşdi .....................................................................................................551

    Âşık Peri (d.1810).......................................................................................................552Sévdiyim ...............................................................................................................552

  • İran Türkleri İçindekiler 11

    Seyid Ebülkasım Nebâtî (1812-1874).........................................................................552Gelsin Gelmesin (Koşma) .....................................................................................552Olabilmez ..............................................................................................................553

    Âşık Elesger (1821-1926)...........................................................................................553Düşdü ....................................................................................................................553Öldürür ..................................................................................................................554

    Şûrî Behşayişî (1828-1898) ........................................................................................554¾ezan (Gazel)........................................................................................................554

    Hacı Mehdi Şükûhî (1829-1896) ................................................................................555Gül Görüm ............................................................................................................555Déyen Yo┴ (Gazel)................................................................................................555Muhammet Bağır Halhalî (1829-1891) ................................................................555Éylemişem.............................................................................................................555

    Mirza Kâzım Gazi Askerzâde Metle’ (1832-1892).....................................................556Düzgü ....................................................................................................................556

    Ebülhasan Raci (1835-1876) ......................................................................................557Gelmedi (Koşma) ..................................................................................................557Men (Gazel)...........................................................................................................558

    Hekim Mirza Ali Han La’lî (1845-1907)....................................................................558Éylemisen (Gazel) .................................................................................................558Yağış (Gazel).........................................................................................................559

    Muhammet Halife Âciz (19 Yüyıl).............................................................................559Var (Geraylı) .........................................................................................................559Zülfün....................................................................................................................560

    Seyid Rıza Sabir (1849-1904).....................................................................................560Vahtıdır (Müsebbe’ Terc-i Bend) ..........................................................................560

    Ziyaî Erdebilî (d. 1850) ..............................................................................................562Meded....................................................................................................................562

    Mirza Lütfeli Endelib (1851-1911).............................................................................562Könül.....................................................................................................................562

    Muhammet Hideci (1853-1928) .................................................................................563Sene Ne (Gazel) ....................................................................................................563

    Sarraf Seyid Hacı Rıza (1855-1907)...........................................................................563Dur, Veġt-i Seherdir ..............................................................................................563Olaydı ....................................................................................................................564

    Muhammed Emin Dilsûz (öl. 1834?).........................................................................565Nedir?....................................................................................................................565

    Hayâlî Rakım Erdebilî ................................................................................................566Ġılsın (Gazel) ........................................................................................................566

    Müzter Tebrizî (19. Yüzyıl)........................................................................................566Olmaz (Gazel) .......................................................................................................566

    Pürğem (19. Yüzyıl) ...................................................................................................567Zülfünden (Gazel) .................................................................................................567

    Nâzım Erdebilî............................................................................................................567Müezzin Öyrenib...................................................................................................567

    Mâil Mirza Hasan Afşar (19. Yüzyıl) .........................................................................568Éyler Meni.............................................................................................................568

    Bayram Ali Abbaszâde Hamal (1859-1926)...............................................................568Meşrute..................................................................................................................568İran Hanları ...........................................................................................................569İslâmda Élm...........................................................................................................569

  • 12 Dr. Ali KAFKASYALI

    Mirza Ali Siggetü’l-İslâm (1859-1912) ......................................................................570Gözlerim (Gazel)...................................................................................................570Rübâîler .................................................................................................................571

    Cafer Hamneî (d. 1866 ) .............................................................................................571İyirminci Esre ........................................................................................................571

    Mirza Ali Mu’ciz Şebüsterî (1873-1934)....................................................................572Yaz Anan Te’lim Éden Dilde !..............................................................................572

    İrec Mirza (1874-1925)...............................................................................................572Ana ........................................................................................................................572

    Mirza Mahmut Ganizâde (1878-1935) .......................................................................573Teheyyür ...............................................................................................................573

    Mehmed Ali Saffet (d. 1878)......................................................................................574Herkesin Öz Arzusu Var .......................................................................................574

    Cebbar Askerzâde Bağçaban (1885-1969)..................................................................574Balaca Felyéton .....................................................................................................574

    Said Salmasî (1889-1909)...........................................................................................575Âmâl-i Veten .........................................................................................................575

    Taki Rıfat Tebrizî (1890-1921)...................................................................................576Éy Cavan ...............................................................................................................576Ġadınlara ¾itab .....................................................................................................576

    Ali Fıtrat (1890-1948).................................................................................................576Veten Éşġi .............................................................................................................576

    Pesyan Tebrizî (1891-1921)........................................................................................577Marş ......................................................................................................................577

    İbrahim Zakir (1892-1971) .........................................................................................578Veten, Éy Veten! ...................................................................................................578Şanlı ¾alġımız.......................................................................................................579

    Emir Hüsrev Daraî (1892-1953) .................................................................................580Zaman Şairi ...........................................................................................................580

    Cafer Kâşif (1894-1945).............................................................................................580Hürriyyet Perisine..................................................................................................580

    Abbas Vasig (1898-1956)...........................................................................................581Dilim Olsa .............................................................................................................581

    Mehmet Ali Fahrettin Mahzun (1899-1986)...............................................................582Vetenim Azerbaycan'a...........................................................................................582

    Kemalî (öl. 1946?)......................................................................................................582Görünür (Gazel) ....................................................................................................582

    Musa Tahirî (öl. 1946?) ..............................................................................................583┬alġımızın İsteyi ...................................................................................................583

    Yedulla Esedî Tebrizî (öl. 1946?)...............................................................................584Gülsünler ...............................................................................................................584

    Abdulvasi Şehidî (d. 1900) .........................................................................................584Ġardaş ...................................................................................................................584

    Şirvan Necefî Kuhva (20. yüzyıl) ...............................................................................585Bugün ....................................................................................................................585

    Mir Mehdi İtimad Natikî (1900-1981)........................................................................586Doğma Azerbaycan ...............................................................................................586

    Âşık Gaşem Caferi (1901-1989).................................................................................586Men de Türk’em....................................................................................................586

    Alekber Pâkzad Haddâd (1901-1966).........................................................................587Baġġalın Hécvinde ................................................................................................587Ġehr Ateşi .............................................................................................................587

  • İran Türkleri İçindekiler 13

    Hilâl Nasirî (1903-1946?)...........................................................................................588Azerbaycan............................................................................................................588

    Habip Sahir (1903-1985) ............................................................................................588Ġafġaz Yollarında .................................................................................................588Vetenin Mateminde ...............................................................................................589

    Muhammet Hüseyin Şehriyâr (1905-1988) ................................................................590Türkün Dili............................................................................................................590Zaman Sesi ............................................................................................................591Géce Yarı ..............................................................................................................592Türkiye’ye ¾eyalî Sefer ........................................................................................593

    Huşyâr (1905-1946?) ..................................................................................................596Gülsün ...................................................................................................................596

    Hüseyin Sahaf (d. 1906) .............................................................................................597Millî Hökümete .....................................................................................................597

    Ali Feyzullahî Vehit ...................................................................................................598Yâda Düşdü Çenli Béller.......................................................................................598

    Mir Mehdi Çavuşî (1909-1967)..................................................................................599Yurduma................................................................................................................599

    Coşkun (1910-1979) ...................................................................................................599Var.........................................................................................................................599

    Mir Tağı Milanî (1914-1980?)....................................................................................600Azerbaycan............................................................................................................600

    Hüseyin Cavan (1916-1985).......................................................................................601Boylana Boylana ...................................................................................................601Tebriz’i..................................................................................................................601

    Muhammed Bağırzâde Biriya (1914-1989) ................................................................602Azerbaycan Él Marşı .............................................................................................602

    Gulam Hüseyin Begdili (1918-1994)..........................................................................603Abbas Kulu Bey Hurşidi Malehmedî (1919-1991) .....................................................603Nemini Eyup (d. 1920) ...............................................................................................604

    Veten Eşġi .............................................................................................................604Hamid Nutgî Aytan (1921-1998)................................................................................605

    Rü’yamda Anam....................................................................................................605Zehmetle Yaşadıġ..................................................................................................606Tebriz'im ...............................................................................................................607

    Muhammet Bağır Niknâm (1921-1946) .....................................................................607Doğma Dilim.........................................................................................................607Sévirem Ana Torpağı ............................................................................................608

    Balaş Azeroğlu (d. 1921) ............................................................................................609İnġilab Şairiyem ....................................................................................................609

    Abbas Bariz (d. 1921).................................................................................................610Beşeriyyet Düşmenidir Amérika ...........................................................................610

    Ebülfezl Hüseynî Hasret (1922-1987) ........................................................................611Bizim Veten...........................................................................................................611

    Muhammed Takî Zehtabî (1923-1998).......................................................................612Ana Dili .................................................................................................................612

    Haşim Terlan (d. 1924)...............................................................................................613Menem...................................................................................................................613

    Ali Tude (d. 1924) ......................................................................................................613Senin Gözlediyin Gün Gelecekdir .........................................................................613

    Yahya Şeyda (d. 1924) ...............................................................................................616Milletime!..............................................................................................................616

  • 14 Dr. Ali KAFKASYALI

    Muzaffer Direfşî (d. 1925)..........................................................................................616Birlik .....................................................................................................................616

    İsmail Caferpur (1925-1977) ......................................................................................617Unudulmaz Gün ....................................................................................................617

    Abdurrahman Tayyar Dede Kâtip (1925-2008) ..........................................................618Yalandır.................................................................................................................618

    Hekime Billurî (d.1926)..............................................................................................618Ana ........................................................................................................................618

    Medine Gülgün (1926-1991) ......................................................................................619Geleceyem.............................................................................................................619

    Ali Ekber Hallacoğlu (d. 1926)...................................................................................620Tozlu Sazım...........................................................................................................620

    Söhrab Tahir (d. 1926)................................................................................................621Mübariz Mektebli ..................................................................................................621

    Bulut Karaçorlu Sehend (1926-1980) .........................................................................622Eziz Şehriyâr’a Mektub .........................................................................................622Araz (Poema).........................................................................................................622

    Ahmet Azerli (d. 1926)...............................................................................................627Bayatılar ................................................................................................................627

    Cemşid Şeybanî (d. 1927)..........................................................................................628Céyran!..................................................................................................................628Yazacağam ............................................................................................................628

    Seyid Muhammed Hüseyin Mübeyyen (Şimşek) (d. 1927) ........................................629Veten Âşıġı............................................................................................................629

    Muhammed Ali Pürazer (d. 1927) ..............................................................................629İsterem...................................................................................................................629

    Gulam Rıza Mecidfer (d. 1927) ..................................................................................630Âşıġ O┴u ...............................................................................................................630

    Sönmez Kerim Meşruteci (d. 1928 ) ...........................................................................631Gazel .....................................................................................................................631Anam Dili..............................................................................................................631

    Gafarlı Tevfik (d. 1928)..............................................................................................632Menim Derdim ......................................................................................................632

    Mir Hidayet Hasarî (d. 1929)......................................................................................633Anayurdum Azerbaycan........................................................................................633

    Âşık Aziz Şehnazî (1929-1995)..................................................................................634Yaradan Vérseydi Mene İ┴tiyâr ............................................................................634Deymez .................................................................................................................634Veten Oğluyam .....................................................................................................635

    Ali Tebrizî (1929-1998)..............................................................................................635Türkiye milleti.......................................................................................................635

    Mir Ali Musevî Maküî Hamid (d.1929)......................................................................637Oynar.....................................................................................................................637

    Seyid Ali Mirniya (1930?)..........................................................................................637Şehid Kolonil Muhemmed Taki Han.....................................................................637

    Mirza Hüseyin Kerimî (d. 1931).................................................................................638Türkî Ġezel............................................................................................................638

    Ali Ekber Hasan Mehdiguli (d. 1932).........................................................................638Mehemmed............................................................................................................638

    Nesir Paygüzâr (d. 1932) ............................................................................................639Araz.......................................................................................................................639

  • İran Türkleri İçindekiler 15

    Mahmut Musa Pedide (d.1933)...................................................................................641Yâ Resûlallah ........................................................................................................641

    Gaflantı Murat Ali (d.1934)........................................................................................642Çekil Ġara Duman.................................................................................................642

    Valeh Mahmut Destpiş (d. 1934)................................................................................643Size Selâm Getirmişem .........................................................................................643

    Bahtiyâr Nusret (d. 1934) ...........................................................................................644Veten Neğmesi ......................................................................................................644

    Abbas Büzürg Emin (1936-1998)...............................................................................644Sazda .....................................................................................................................644

    Menuçehr İslamoğlu Azizî Haray (d. 1936) ...............................................................645Tarcı Şulan ............................................................................................................645

    Novzer Danişver Kaşkayî (d. 1937)............................................................................646Yâd Olsun..............................................................................................................646

    Rıza İslâm Talib Ekberî İtgin (d. 1937) ......................................................................648Parçalar..................................................................................................................648

    Yalgız Mecid Sabbağ İranî (Yalġız) (d. 1937)............................................................649Cığan Vığan...........................................................................................................649

    Feridun Hasarî (d. 1937).............................................................................................650Méhriban Dilim!....................................................................................................650

    Burcalı Gureyşî Türkoğlu (d. 1938)............................................................................651Dil Yarası ..............................................................................................................651

    Hasan Mecidzâde Savalan (d. 1940)...........................................................................653Nâmerde Déme......................................................................................................653Dağut Dövrü!.........................................................................................................653

    Haver Kahraman (d. 1940?),.......................................................................................654ßonaġ Kimiyem ....................................................................................................654

    Hasan Demirçi (Muhammet Hasan Hergülî) (d. 1941)...............................................654Millet Güce Gelmiş ...............................................................................................654

    İsmail Muhammed Sani Heris Memmedli (d.1942)....................................................655Bayrağım Hani?.....................................................................................................655

    Mahmut Bakrî Karlıklı (d. 1942) ...............................................................................656Men .......................................................................................................................656

    Ali Rıza Nabdil Oktay (1943-1971)............................................................................657Settar ¾an Atlıları .................................................................................................657

    Ali Abbas Yahyavî Élçin (d. 1943).............................................................................658Sévgi Kitabı...........................................................................................................658

    Haydar Abbasî Barışmaz (d. 1943).............................................................................659Nedenlerden Danış ................................................................................................659

    Düyünlenmiş Boğazlar ...............................................................................................660Bahtiyâr Erşad (d. 1944).............................................................................................660

    Atama Mektub.......................................................................................................660Abbas Babaî Söyler (1944).........................................................................................661

    Démedim...............................................................................................................661Merziye Ahmedî Üskülü Dalga (1945-1973) .............................................................662

    Dalğa .....................................................................................................................662Hüseyin Muhammedzade Sadık (Düzgün) (d. 1945) ..................................................662

    Açıġ Mektub..........................................................................................................662Perdeşinas Tariyel (d. 1945) .......................................................................................666

    Ay İşığı..................................................................................................................666Kâmil Habibzâde (Çiçek) (d. 1945)............................................................................666

    Arzı........................................................................................................................666

  • 16 Dr. Ali KAFKASYALI

    Süleyman Salis (d. 1945) ............................................................................................667Sévgilim ................................................................................................................667

    Behruz Çayoğlu ..........................................................................................................667Yéddi Ġardaş.........................................................................................................667

    Gulam Rıza Baharlı (d. 1945).....................................................................................668Hardadır Élim ........................................................................................................668

    Davud Hasan Agayî Keşgulî (d. 1945) .......................................................................669Said Amir Dadber (d.1945) ........................................................................................670

    Ana ........................................................................................................................670Gel Yu┴uma Gece Bari .........................................................................................671

    Kerim Gülendam (d. 1947).........................................................................................672Eceb Dünyadı ........................................................................................................672

    Âşık Hasan İskenderî (d.1947) ...................................................................................672Saza Ba┴................................................................................................................672

    Mensur Şahmuhammedî (1947)..................................................................................673Görüş Déna Dağında .............................................................................................673

    İmran Salahî (1947-2006)...........................................................................................674Danışmaġ Kimi .....................................................................................................674

    Muhammet Ali Nihavendî (Muğan) (d. 1948) ............................................................674Nedense .................................................................................................................674

    Nadir Ferheng Şurba{urlu (d. 1948) ...........................................................................675Anacân...................................................................................................................675

    Huşeng Caferî (d. 1948) .............................................................................................676Durnalar.................................................................................................................676

    İbrahim Refref (d. 1949).............................................................................................677Damarımdaki Al Ġanım Oyan...............................................................................677

    Mahmut Sadıkpur Şamî (d. 1949)...............................................................................678“Atatürk” ...............................................................................................................678

    İsmail Behrâmî (d. 1949) ............................................................................................679Ġarapapa┴ .............................................................................................................679

    Mahmut Sadıkpur Şamî (d. 1949)...............................................................................679Dağlar ....................................................................................................................679

    Abbas Şahin (d.1949) .................................................................................................681And olsun ..............................................................................................................681

    Novzer Rızayı Rahîmî (d. 1949) .................................................................................682Tora Salan Peri ......................................................................................................682

    Nesrin Askerî (d.1950) ...............................................................................................682Bayatılar ................................................................................................................682

    Esedullah Merdaniî Rehimî (d. 1952).........................................................................683Düz Yolum ............................................................................................................683

    Seyid Hamide Reiszâde Seher (d.1952)......................................................................684And İçirem ............................................................................................................684

    Hüseyin Feyzullahî Vehid (Ulduz) (d.1952)...............................................................685Yâr Gelecekdir Ġonaġ ...........................................................................................685

    Hamit Ahmetzâde (Tilim ┬anlı) (d. 1953) .................................................................686Tebrizim ................................................................................................................686

    Fethullah Rızâ (d. 1953) .............................................................................................686Dağlar ....................................................................................................................686

    Veli Satvetî Ağlağan (d. 1954) ...................................................................................687Savalan ..................................................................................................................687

    Pirân Mu{tarî Çeginî (1954).......................................................................................688Ġarşıya Çıĥdı Şu┴ GözeL......................................................................................688

  • İran Türkleri İçindekiler 17

    Adsız Ali Şerif Dilçuyî (d.1955).................................................................................689Dilim .....................................................................................................................689Sermaye Sahibi......................................................................................................689

    Zülfikâr Kemalî (d.1955)............................................................................................690Éy Veten................................................................................................................690

    Yedullah Şekibî (d.1955)............................................................................................691Bu Tayda Özümem, O Tayda Gözüm! ..................................................................691

    Ali Taşkın (d. 1955)....................................................................................................691İki Ġardaş ..............................................................................................................691Ana ........................................................................................................................692

    Ali Rıza Miyanalı (Muzafferî Said) (d. 1956) ............................................................693Çekilsin Gerek.......................................................................................................693

    Nasir Daverân (d. 1957) .............................................................................................693Dönmerem.............................................................................................................693

    Ali Rıza ¾eyabanî (¾eyabanlı) (d. 1958) ...................................................................694Âşiġem ..................................................................................................................694

    Mahmut Ali Çehreganlı (d. 1958)...............................................................................694Türk Élleri, Menim Élim .......................................................................................694

    Feride Mehin Esğerniya (Sevda) (d. 1958) .................................................................695Bacım ....................................................................................................................695

    Kasım Türkân (d. 1959)..............................................................................................696Éller Piri ................................................................................................................696

    Rıza Gaffarî (d. 1959).................................................................................................696Men de...................................................................................................................696

    Perviz Muhammedî (d. 1956) .....................................................................................697Gel Sen Öyren Dilimi............................................................................................697

    Nigâr Hiyâvî (Tayyibe Pur Ekber) (d. 1960) ..............................................................699Sévda Sal┴ımı........................................................................................................699Ne Ġoşma? Ne Ġezel?...........................................................................................700

    Yusuf Kökebi (d. 1960) ..............................................................................................700Söze.......................................................................................................................700

    Süleymanoğlu (d. 1961)..............................................................................................700Yasaġ Dilde Yazmaġ .............................................................................................700

    Atilla Maralanlı (d. 1961) ...........................................................................................701Türk’em.................................................................................................................701Meni Mene Ġaytarın, ............................................................................................702

    Ağşin Ağkemerli (Muhammet Taki Kasım) (d. 1961)................................................703Ay Maralım ...........................................................................................................703

    Rıza Hesari Orman (d. 1962) ......................................................................................704Ana Yurdum Azerbaycan ......................................................................................704

    Rıza Afşar (d. 1963) ...................................................................................................705Rubaîler .................................................................................................................705Bayatılar ................................................................................................................705

    Mansur Taberî (1964), ................................................................................................705Diri Türkmen.........................................................................................................705

    Ali Asğer Cemrasi (Bilim) (1964) ..............................................................................706¾elecestanar / Halacistandir ..................................................................................706Balla Balla / Yavaş Yavaş .....................................................................................707Yigitleriyn Işiri/ Yiğitlerin Işidir ...........................................................................707

    Vali Gözeten (d. 1964) ...............................................................................................707Yollarda.................................................................................................................707

    Hekime Azimî (d. 1964) .............................................................................................708Hesret ....................................................................................................................708

  • 18 Dr. Ali KAFKASYALI

    Feriba İbrahimî (Afak) (d. 1965) ................................................................................709Anadilim................................................................................................................709

    Behruz İmanî (d. 1965)...............................................................................................710Gözlerini Aç ..........................................................................................................710

    Nadir Ezherî (d. 1965) ................................................................................................710Şeher......................................................................................................................710Sévgisiz .................................................................................................................711

    Ehad Zamanî (d. 1965) ...............................................................................................711Saz Esri..................................................................................................................711

    Hamit Sefidger Şahanegî (d. 1967).............................................................................712Gözel .....................................................................................................................712Bebek ....................................................................................................................712

    Resul Kurbanî Mukaddem (d. 1967) ..........................................................................712Obasız Yaylaġ .......................................................................................................712

    Hüsrev Sertipî Sakî (d. 1967) .....................................................................................713Ne Ġözeldir Çı┴a Ġış?...........................................................................................713

    Abdullah Behmen Yanar (d. 1968) .............................................................................713Anam Haġġ Oduna Pervane Doğmuş ....................................................................713

    Nureddin Mukaddem Önel (d. 1968)..........................................................................714Ġezellenmiş Anlarımda .........................................................................................714

    İsmail Mededi Usallı Ülker (1968) .............................................................................716Nisgil .....................................................................................................................716

    Rıza Hemrâz Tebrizî (d. 1969) ...................................................................................716Vatan yolunda .......................................................................................................716

    Resul Yunan Mehmedoğlu (d. 1969) ..........................................................................717Sen Bir Yana .........................................................................................................717

    Muhammed Rıza Levayi (d. 1971) .............................................................................717Seni Düşünmek Bir Az Zor ...................................................................................717

    Galibe Gültekin (d. 1971) ...........................................................................................719Ömür Yolum .........................................................................................................719

    Ali Muhammet Beyânî (d.1971) .................................................................................719Ana ........................................................................................................................719

    Fatma Abdulcebbar Ferşbafî (Ehsas) (d. 1972) ..........................................................720Tanışlıġ Vérmek ....................................................................................................720Gelecekde..............................................................................................................721

    Müjgân Siyamî (d. 1974) ............................................................................................721Söz.........................................................................................................................721

    Seyid Haydar Bayat (d. 1976).....................................................................................722Ġır┴ Anlamlı Sözcükler.........................................................................................722

    Ersalan Mirzayî (d. 1977) ...........................................................................................722Biz Türk’ek ...........................................................................................................722Oyan!.....................................................................................................................724

    Lütfeli Hoşbaht (d. 1978) ...........................................................................................725Mezarlık ................................................................................................................725

    Lale Cevanşir (d. 1978) ..............................................................................................726Bizim Évimize Uzanan Yollar...............................................................................726

    Melihe Ezizpur (d. 1979) ............................................................................................726Yavaş Yavaş .........