raport diagnostyczny projekt „szansa 2.0.”który wywołuje istotne zagrożenie...
TRANSCRIPT
Projekt „Szansa 2.0.” realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.
Plac Sikorskiego 2/7, 31-115 Kraków, tel. +48 (12) 341 46 48, www.allerhand.pl, [email protected]
KRS: 0000364125; NIP: 6762429176; REGON: 121345308
RAPORT DIAGNOSTYCZNY
- PROJEKT „SZANSA 2.0.” __________________________________________________________________________________
Alicja Sobota
Karol Tatara
Stanisław Alwasiak
Kraków, dnia 31 marca 2015 r.
ISBN 978-83-63515-17-1
Raport powstał w ramach projektu „Szansa 2.0.” realizowanego przez Instytut Allerhanda we współpracy Juss-
Buss w ramach programu Obywatele dla Obywatele dla Demokracji, finansowanego z funduszy EOG.
Projekt „Szansa 2.0.” realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.
Plac Sikorskiego 2/7, 31-115 Kraków, tel. +48 (12) 341 46 48, www.allerhand.pl, [email protected]
KRS: 0000364125; NIP: 6762429176; REGON: 121345308 2 | S t r o n a
SPIS TREŚCI:
Wstęp ....................................................................................................................................................... 3
I. Skala zagrożenia upadłością konsumencką .......................................................................................... 4
II. Konsekwencje zagrożenia upadłością konsumencką na płaszczyźnie społecznej i ekonomicznej ...... 7
III. Wprowadzenie upadłości konsumenckiej do polskiego porządku prawnego .................................... 9
III. 1. Uwagi wstępne .................................................................................................................. 9
III. 3. Model upadłości konsumenckiej ..................................................................................... 12
III. 4. Postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości ........................................................ 14
III. 5. Likwidacja majątku upadłego, podział funduszów masy upadłości ................................. 17
III. 6. Plan spłaty ........................................................................................................................ 18
III. 7. Oddłużenie ....................................................................................................................... 19
IV. Przyczyny nowelizacji przepisów o upadłości konsumenckiej .......................................................... 20
V. Założenia nowelizacji upadłości konsumenckiej ................................................................................ 21
VI. Projekt „Szansa 2.0.” jako próba odpowiedzi na problem nadmiernego zadłużenia ....................... 25
VI. 1. Planowane działania w ramach projektu „Szansa 2.0.” ................................................... 25
VI. 2. Cele projektu „Szansa 2.0.” .............................................................................................. 27
VI. 3. Perspektywy stworzenia i rozwoju systemu wsparcia osób nadmiernie zadłużonych i zagrożonych upadłością w skali regionalnej, krajowej i międzynarodowej .............................. 30
VI. 4. W stronę Europejskiego Centrum Monitorowania Nadmiernego Zadłużenia................. 35
Projekt „Szansa 2.0.” realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.
Plac Sikorskiego 2/7, 31-115 Kraków, tel. +48 (12) 341 46 48, www.allerhand.pl, [email protected]
KRS: 0000364125; NIP: 6762429176; REGON: 121345308 3 | S t r o n a
Wstęp
W dniu 31 grudnia 2014 r. osoby nadmiernie zadłużone uzyskały środek prawny pozwalający im na
oddłużenie zobowiązań, których nie mają możliwości spłacić. Mowa o tzw. „strząśnięciu
zobowiązań” w ramach upadłości konsumenckiej. Choć upadłość konsumencka nie jest instytucją
nową, gdyż została wprowadzona do porządku prawnego już w 2009 r., jednak dopiero wejście
w życie z dniem 31 grudnia 2014 r. ustawy uchwalonej w dniu 29 sierpnia 2014 r. o zmianie ustawy
prawo upadłościowe i naprawcze1, dalej: ustawa nowelizująca, umożliwia praktyczne zastosowanie
przepisów o upadłości konsumenckiej.
Celem wdrażanego projektu „Szansa 2.0.” jest wypracowanie metod skutecznego dialogu
wierzyciela i dłużnika zarówno na etapie przejściowych problemów z zaspokajaniem zobowiązań,
jak również w sytuacji trwałej utraty zdolności do ich regulowania, stanowiącego podstawę do
skorzystania z przywileju umorzenia zobowiązań w ramach upadłości konsumenckiej. Nowe
możliwości wynikające z ustawy nowelizującej stanowią trzon projektu „Szansa 2.0.”. Dodatkowym
elementem projektu, komplementarnym wobec szans stwarzanych przez upadłość konsumencką,
stanowi system doradztwa dla osób nadmiernie zadłużonych, który zostanie uruchomiony
i przetestowany w oparciu o wzory wprowadzone przez organizację studencką Juss-Buss, partnera
Instytutu Allerhanda w realizacji projektu „Szansa 2.0.”.
Poniższy raport przedstawi skalę zagrożenia upadłością konsumencką w Polsce w kontekście danych
dotyczących nadmiernego zadłużenia, a także konsekwencje tego zjawiska na płaszczyźnie
społecznej oraz gospodarczej. Raport przybliży ogólne zasady upadłości konsumenckiej, zarówno
według stanu prawnego przed dniem 31 grudnia 2014 r., a także wynikające z ustawy nowelizującej
oraz uzasadnienie potrzeby zmian. Zwieńczeniem raportu będzie opisanie możliwości stwarzanych
przez projekt „Szansa 2.0.”.
1 Dz. U. z 2014 r., poz. 1306.
Projekt „Szansa 2.0.” realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.
Plac Sikorskiego 2/7, 31-115 Kraków, tel. +48 (12) 341 46 48, www.allerhand.pl, [email protected]
KRS: 0000364125; NIP: 6762429176; REGON: 121345308 4 | S t r o n a
I. Skala zagrożenia upadłością konsumencką
Według raportu Narodowego Banku Polskiego pt. „Sytuacja finansowa sektora gospodarstw
domowych w I kwartale 2014 r” zobowiązania finansowe gospodarstw domowych według stanu na
koniec marca 2014 r. wyniosły łącznie 602,4 mld złotych2 i stale rosną (tabela 1 – „Zobowiązania
gospodarstw domowych [mld]”, źródło: raporty Narodowego Banku Polskiego dotyczące sytuacji
finansowej sektora gospodarstw domowych).
Trzeba jednak podkreślić, że zadłużenie gospodarstw
domowych w państwach rozwijających się nie zawsze jest
zjawiskiem szkodliwym. Zadłużenie wpływa na wzrost
konsumpcji dóbr i usług, a w konsekwencji również na
wzrost Produktu Krajowego Brutto. Problemem zarówno
dla gospodarstw domowych, jak i dla gospodarki staje się
nadmierne zadłużenie. Postawienie granicy kiedy
zadłużenie staje się nadmierne w praktyce bywa niezwykle
trudne. Na potrzeby niniejszego raportu przyjęto, dla uproszczenia, że nadmierne zadłużenie to takie,
które nie pozwala na regulowanie wymagalnych (i przyszłych) zobowiązań z bieżących dochodów,
a także z majątku dłużnika, który mógłby zostać spieniężony w celu spłaty zadłużenia.
W Polsce nadmierne zadłużenie jest niestety zjawiskiem powszechnym i nabierającym alarmujących
rozmiarów. Łączna kwota niespłacanego zadłużenia Polaków w październiku 2014 r wyniosła 41,55
mld złotych, co stanowi około 7% PKB (tabela 2 – „Zaległe płatności”, źródło: raport BIG InfoDług). Dla
porównania w 1998 r. stosunek zadłużenia do PKB wynosił zaledwie 2 %. Wskazane w niniejszym
opracowaniu dane o kwotach niespłaconego zadłużenia zostały zaczerpnięte z raportów
sporządzonych w oparciu o informacje zgromadzone przez BIG InfoMonitor w Rejestrze Dłużników,
a także dane z baz Biura Informacji Kredytowej i Bankowego Rejestru Związku Banków Polskich. Z tych
danych wynika również, że liczba klientów
podwyższonego ryzyka stale się zwiększa i według stanu
na październik 2014 r. wynosi aż 2,3 mln osób (tabela 3 –
„Klienci podwyższonego ryzyka”, źródło: raporty BIG
InfoDług).
Raporty BIG InfoDług wskazują również, że według stanu
na koniec czerwca 2014 r. aż 2.325.534 osób - a więc
niemal 10% dorosłych Polaków - nie reguluje swoich
zobowiązań w terminie. Powyższe dane dotyczą zarówno zadłużenia związanego z prowadzoną
2 http://www.nbp.pl/publikacje/domowe/domowe_1_2014.pdf.
Projekt „Szansa 2.0.” realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.
Plac Sikorskiego 2/7, 31-115 Kraków, tel. +48 (12) 341 46 48, www.allerhand.pl, [email protected]
KRS: 0000364125; NIP: 6762429176; REGON: 121345308 5 | S t r o n a
działalnością gospodarczą oraz zadłużenia konsumenckiego. Warto zaznaczyć, że według raportu BIG
pt. „Wskaźnik bezpieczeństwa działalności gospodarczej” aż 50% firm boryka się z problemem
nieterminowego regulowania należności.
Niezmiennym elementem zadłużenia konsumenckiego stanowi zadłużenie kredytowe. Diagnoza
Społeczna 20133 wskazuje, że 97% zobowiązań Polaków jest związanych z zadłużeniem w sektorze
bankowym. Pozostałe zadłużenie rozkłada się w następujących proporcjach: zadłużenie
w Spółdzielczych Kasach Oszczędnościowo-
Kredytowych (0,8%), u osób prywatnych (0,7%),
w innych firmach udzielających pożyczek oraz
u pośredników oferujących kredyty ratalne
(1,5%).
W okresie 2012-2013 r. liczba zaciągniętych
kredytów konsumpcyjnych wzrosła o 3,49%.
Urząd Komisji Nadzoru Finansowego w „Raporcie o sytuacji banków w III półroczu 2014 r.”4
poinformował, że nastąpiło ożywienie na rynku kredytów dla sektora niefinansowego. Wartość
kredytów zwiększyła się o 59,9 mld złotych. Według stanu na wrzesień 2014 r. o 28,2 mld złotych
wzrosły kredyty zaciągane przez gospodarstwa domowe w stosunku do analogicznego okresu w roku
poprzednim, z czego 6,0 mld złotych stanowi wzrost kwot zaciąganych w ramach kredytów
konsumpcyjnych. Udział kredytów walutowych na koniec września 2014 r. zmniejszył się do 47,1%. Po
raz pierwszy od 2001 r. udział kredytów walutowych jest niższy niż kredytów udzielanych
w złotówkach.
Niepokojące dane przedstawione przez Urząd Komisji Nadzoru Finansowego dotyczą liczby
tzw. zagrożonych kredytów. W stosunku do grudnia 2013 r. liczba kredytów zagrożonych zwiększyła się
o 1,3 mld złotych, z czego 0,6 mld złotych dotyczy kredytów mieszkaniowych. Pocieszające dane
dotyczą spadku liczny zagrożonych kredytów konsumpcyjnych, które w stosunku do grudnia 2013 r.
obniżyły się o kwotę 0,4 mld złotych. Z raportu Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego wynika również,
że choć obniżyła się wartość kredytów konsumpcyjnych i mieszkaniowych, których spłata następuje
z opóźnieniem powyżej 30 dni, to łączna ich wartość nadal oscyluje powyżej 32 mld złotych.
Niewątpliwie skalę zagrożonych kredytów potęguje niedawny rekordowy kurs franka szwajcarskiego,
który wywołuje istotne zagrożenie niewypłacalności kredytobiorców, a którzy zaciągnęli kredyty
hipoteczne indeksowane do tej waluty.
Analizując skalę zjawiska nadmiernego zadłużenia nie można poprzestać na danych ekonomicznych
odnoszących się do wysokości i struktury zobowiązań gospodarstw domowych. Istotne są również
3 http://analizy.mpips.gov.pl/images/stories/publ_i_raporty/DS2013/Raport_glowny_Diagnoza_Spoleczna_2013.pdf.
4 http://www.knf.gov.pl/Images/Banki_III_2014_raport_tcm75-40046.pdf.
Projekt „Szansa 2.0.” realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.
Plac Sikorskiego 2/7, 31-115 Kraków, tel. +48 (12) 341 46 48, www.allerhand.pl, [email protected]
KRS: 0000364125; NIP: 6762429176; REGON: 121345308 6 | S t r o n a
informacje na temat skuteczności wykonania przez dłużników zobowiązań m.in. w ramach
postępowania egzekucyjnego.
Z danych Ministerstwa Sprawiedliwości5 wynika, że w 2012 r. do komorników wpłynęło 66.948
wniosków o wszczęcie postępowań egzekucyjnych, z czego tylko 9.207 spraw egzekucyjnych udało się
zakończyć przez wyegzekwowanie świadczenia od dłużnika. Skuteczność postępowań egzekucyjnych
w 2012 roku wynosiła więc jedynie 13,8%. Z podanych przez Ministerstwo Sprawiedliwości danych
statystycznych wynika również, że 357 sprawy egzekucyjne zostały umorzone ze względu na to, że
dłużnik nie dysponował majątkiem, z którego egzekucja mogłaby być prowadzona
(tzw. bezskuteczność egzekucji).
Wzrasta również liczba wniosków o wyjawienie majątku dłużnika, a więc zmierzających do zmuszenia
dłużnika do ujawnienia własnego majątku, z którego wierzyciel mógłby uzyskać zaspokojenie. Według
danych opublikowanych przez Ministerstwo Sprawiedliwości6 w 2014 r. aż 36.142 wierzycieli złożyło
do sądów wnioski o wyjawienie przez dłużnika majątku.
Przedstawiając statystyki dotyczące nadmiernego zadłużenia warto również odnieść się do liczby
wszczynanych postępowań eksmisyjnych7. Pierwsze statystki w tym zakresie dotyczą roku 1995 r.,
w którym wpłynęło do sądów powszechnych 32.114 spraw o opróżnienie lokalu mieszkalnego. Liczba
wniesionych pozwów o opróżnienie lokalu mieszkalnego mniej więcej utrzymuje się na stałym
poziomie. W 2013 r. liczba złożonych pozwów o eksmisję wynosiła 30.794. W tym samym roku do
komorników wpłynęło 2.506 wniosków o wszczęcie postępowania egzekucyjnego w zakresie
opróżnienia lokalu na podstawie tytułu wykonawczego nieprzewidujących prawa do lokalu socjalnego
lub zamiennego.
Odpowiedź na pytanie o przyczyny nadmiernego zadłużenia z natury rzeczy jest złożona, tym bardziej,
iż często nie ma jednej jego determinanty. Trzeba również podkreślić, iż nadmierne zadłużenie to
skutek pewnego procesu, rozłożonego w czasie, na który nakłada się wiele czynników, które mogą być
zawinione przez dłużnika, lub od niego niezależne.
Trzeba zaznaczyć, że decyzje finansowe konsumentów są zaburzone wskutek niskiej wiedzy
ekonomicznej. Konsumenci w sposób niewystarczająco umiejętny zarządzają swoimi finansami oraz są
skłonni do podejmowania nadmiernego ryzyka finansowego. Z raportu Instytutu Wolności oraz
Raiffeisen Polbank8 wynika, że wśród osób z podstawowym wykształceniem, którzy stanowią 20%
5
Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości - z upoważnienia ministra - na interpelację nr 23726
w sprawie niewypłacania alimentów, zob. http://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/InterpelacjaTresc.xsp?key=1F277D0E. 6 źródło: Ministerstwo Sprawiedliwości, Ewidencja spraw cywilnych o wyjawienie majątku w sądach rejonowych w latach
2009-2014. 7 Eksmisje w latach 1995-2012, Informator Statystyczny Wymiaru Sprawiedliwości,
http://isws.ms.gov.pl/pl/wyszukiwarka/index,1.html?Query=eksmisje&SenderPage=1089. 8 http://instytutwolnosci.pl/wp-content/uploads/2014/07/Raport-o-Stanie-Wiedzy-Ekonomicznej-Polak%C3%B3w.pdf.
Projekt „Szansa 2.0.” realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.
Plac Sikorskiego 2/7, 31-115 Kraków, tel. +48 (12) 341 46 48, www.allerhand.pl, [email protected]
KRS: 0000364125; NIP: 6762429176; REGON: 121345308 7 | S t r o n a
populacji, ponad 1/3 nie radzi sobie z obliczaniem procentu danej liczby. Z raportu wynika również, że
co czwarty Polak nie próbuje odpowiedzieć na pytanie, na jakiej inwestycji można najwięcej stracić,
ale też najwięcej zyskać. 60% Polaków deklaruje zaufanie do banków9. Na podanych przykładach
widać więc wyraźnie, iż walka ze zjawiskiem nadmiernego zadłużenia wymaga przede wszystkim
prowadzenia działań mających na celu edukowanie konsumentów w kierunku podejmowania
właściwych decyzji finansowych. Część problemów z nadmiernym zadłużeniem powstaje wskutek
nadmiernej konsumpcji oraz nieodpowiedzialnego zadłużania się. Na skalę nadmiernego zadłużenia
mogą mieć również wpływ czynniki niezawinione przez dłużników takie jak: kryzys gospodarczy,
choroba, wypadek losowy, problemy rodzinne (np. rozwód, śmierć członka rodziny), a które skutkują
niespodziewaną utratą stałych źródeł dochodu.
Przygotowanie analizy odnoszącej się do skali zagrożenia upadłością konsumencką jest utrudnione
w związku z brakiem praktyki odnoszącej się do nowych zasad upadłości konsumenckiej. Można
jednak przyjąć, że skoro niemal 10% dorosłych Polaków ma problemy w bieżącym regulowaniu swoich
zobowiązań, to skala zagrożenia upadłością konsumencką jest znacząca.
Wobec przedstawionych powyżej danych obrazujących realność problemu nadmiernego zadłużenia
wydaje się, że założenia ustawy nowelizującej przewidujące, iż z upadłości konsumenckiej efektywnie
skorzysta kilkadziesiąt - kilkaset osób w kolejnych latach jej obowiązywania ustawy, są znacząco
zaniżone. Mogą one mieć źródło w doświadczeniach związanych z poprzednio obowiązującymi
przepisami, kiedy to ogłoszono w ciągu ok. 5 lat kilkadziesiąt przypadków upadłości konsumenckiej.
II. Konsekwencje zagrożenia upadłością konsumencką na płaszczyźnie społecznej i ekonomicznej
Popadnięcie w nadmierne zadłużenie często stanowi dopiero pierwszy etap kłopotów finansowych.
Bywa więc, że jedynym rozwiązaniem dla osób dotkniętych tym problemem jest zaciągnięcie
kolejnych zobowiązań, często o charakterze konsolidacyjnym, które stanowią niejako tylko faktyczną
prolongatę spłaty – jednak w wyższej wysokości – w nadziei na jednoczesną odmianę stanu
faktycznego w postaci znalezienia nowej bądź lepiej płatnej pracy etc., które to oczekiwania
niejednokrotnie są nierealistyczne. W konsekwencji dłużnik popada w tzw. spiralę zadłużenia, tak że
nawet egzystując na granicy minimum socjalnego i przeznaczając wszelkie nadwyżki na spłatę
zobowiązań, te jednak wskutek narastających odsetek i innych kosztów ubocznych nie tylko nie
maleją, co wręcz rosną.
9 http://zbp.pl/wydarzenia/archiwum/wydarzenia/2014/kwiecien/wzrasta-zaufanie-do-polskich-bankow-wzrasta-tez-jego-
znaczenie.
Projekt „Szansa 2.0.” realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.
Plac Sikorskiego 2/7, 31-115 Kraków, tel. +48 (12) 341 46 48, www.allerhand.pl, [email protected]
KRS: 0000364125; NIP: 6762429176; REGON: 121345308 8 | S t r o n a
Zjawisko te może prowadzić do powstania uczucia beznadziei u dłużnika i jego rodziny, poczucia
bezradności, skutkując następnie wyobcowaniem jego oraz osób mu bliskich oraz ich marginalizacją,
szczególnie intensywnie odczuwaną wobec faktu mimowolnego bycia adresatem wszechobecnych
przekazów marketingowych najróżniejszego typu. Nadto, drastyczne ograniczenie możliwości
finansowych dłużnika wpływa także na poziom samorealizacji jego osób bliskich, często skłaniając je
ku podjęciu działalności zarobkowej kosztem własnej edukacji, w istocie znacząco ograniczając
perspektywy życiowe tych osób.
Co więcej, popadnięcie w spiralę zadłużenia jest także zjawiskiem niekorzystnym ze strony wierzyciela,
dysponującego niedoskonałymi narzędziami analitycznymi ukierunkowanymi na badanie zdolności
kredytowej dłużnika. W konsekwencji portfel wierzytelności łatwo może stać się wirtualnym,
skłaniającym wierzyciela do zaciągania własnych zobowiązań nieznajdujących jednak pokrycia
w posiadanych aktywach, narażając go – i jego dalszych kontrahentów – na wywołanie tzw. efektu
domina.
Wyżej opisane odczucia niewypłacalnego dłużnika mogą prowadzić do poważnych schorzeń natury
psychicznej, jak też do dramatycznych decyzji życiowych tudzież ukierunkować uwagę na działanie
poza zakresem obowiązującego prawa, postrzeganego przez dłużnika jako opresyjne i jednostronne.
W konsekwencji dłużnik może się wręcz poczuć zwolniony z powinności przestrzegania prawa,
ukierunkowując swoją działalność w stronę tzw. szarej strefy, pozostającej poza zakresem instytucji
egzekucyjnych, ale też zaburzającej konkurencję i mechanizmy wolnorynkowe. Uciekanie w szarą
strefę pozbawia dostępu do ubezpieczenia społecznego czy też zdrowotnego, a także zwiększa ilość
beneficjentów pomocy społecznej. W tym zakresie interesujący jest raport z kwietnia 2014 r. Instytutu
Badań nad Gospodarką Rynkową pt. „Szara strefa w polskiej gospodarce”10. Według
zaprezentowanych obliczeń rozmiary szarej strefy w ujęciu stosowanym przez Główny Urząd
Statystyczny zwiększyły się ze 181 mld złotych w 2010 roku do 220 mld złotych w 2014 roku.
Niewątpliwie rozmiary szarej strefy nie wynikają przede wszystkim z faktu nadmiernego zadłużenia,
ale wydaje się, że mogą potęgować to zjawisko.
Nadmierne zadłużenie jest istotnym problemem społecznym i ekonomicznym. Osoby nadmiernie
zadłużone nie mają dostępu do podstawowych usług finansowych takich jak np. dostęp do rachunku
bankowego czy karty płatniczej.
Wykluczenie społeczne związane z nadmiernym zadłużeniem przejawia się stygmatyzacją społeczną
w związku z obrazem nierzetelnego dłużnika. Podkreślić należy, że wykluczenie społeczne i finansowe
dotyczy nie tylko dłużnika, ale również osób pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym.
Ustawodawca uchwalając ustawę nowelizującą dostrzegł poważne implikacje związane z problemem
nadmiernego zadłużenia na płaszczyźnie społecznej i ekonomicznej. Z uzasadnienia ustawy
10
http://www.ibngr.pl/content/download/1635/17099/file/Szara%20Strefa%20-%20Raport%20IBnGR.pdf.
Projekt „Szansa 2.0.” realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.
Plac Sikorskiego 2/7, 31-115 Kraków, tel. +48 (12) 341 46 48, www.allerhand.pl, [email protected]
KRS: 0000364125; NIP: 6762429176; REGON: 121345308 9 | S t r o n a
nowelizującej11 wynika, że liberalizacja przepisów dotyczących upadłości konsumenckiej w przyszłości
ma przynieść następujące korzyści społeczne i gospodarcze:
1. ograniczy wykluczenie społeczne i mechanizm dziedziczenia bezradności;
2. umożliwi reintegrację dłużników w legalnym obrocie gospodarczym powodując
wzrost PKB oraz przychodów Skarbu Państwa z tytułu podatków, jak również spadek
przestępczości i ograniczenie tzw. szarej strefy;
3. wpłynie pozytywnie na sektor finansowy poprzez przyspieszenie rozwiązania kwestii
nieściągalnych wierzytelności, a w dłuższej perspektywie umożliwi dłużnikom
ponowne korzystanie z usług instytucji finansowych.
III. Wprowadzenie upadłości konsumenckiej do polskiego porządku prawnego
III. 1. Uwagi wstępne
Upadłość konsumencka, której przyświeca idea tzw. „nowego startu”, stanowi systemowy środek
przeciwdziałania wykluczeniu przez oddłużenie umożliwiające restytucję rzetelnych dłużników do
społecznego i gospodarczego funkcjonowania. Oddłużenie w ramach upadłości konsumenckiej
oznacza uwolnienie dłużnika z części zobowiązań, których nie może spłacić.
Stosunek polskiego społeczeństwa do upadłości konsumenckiej obrazuje sondaż TNS OBOP
przeprowadzony na zlecenie Instytutu Globalizacji12 w kwietniu 2007 r. Jego wyniki pokazały, że
polskie społeczeństwo tę instytucję traktowało jako wyjątkową, tym bardziej, że dla 84%
ankietowanych upadłość konsumencka mogła stanowić pole do nadużyć. 49% ankietowanych
deklarowało, że możliwość skorzystania z oddłużenia w ramach upadłości konsumenckiej powinna być
ograniczona do sytuacji losowych i wyjątkowych. Zdaniem 12% respondentów konsument może tylko
raz w życiu skorzystać z oddłużenia, a jedynie 4% było zdania, że konsument może z tego przywileju
zawsze skorzystać. Aż 35% ankietowanych w ogóle sprzeciwiło się wprowadzeniu do polskiego
porządku prawnego upadłości konsumenckiej.
Reprezentowane są13 trzy modele upadłości konsumenckiej:
1. model, w którym dłużnik w ogóle nie korzysta z przywileju oddłużenia (np. Czechy);
11
http://orka.sejm.gov.pl/Druki7ka.nsf/0/DEFCFD38910F0B9DC1257CAE0030F5EC/%24File/2265.pdf. 12
http://globalizacja.org/download/pr-globalizacja_org-2007-06-13-raport.pdf. 13
S. Gurgul, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2010, s. 1252.
Projekt „Szansa 2.0.” realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.
Plac Sikorskiego 2/7, 31-115 Kraków, tel. +48 (12) 341 46 48, www.allerhand.pl, [email protected]
KRS: 0000364125; NIP: 6762429176; REGON: 121345308 10 | S t r o n a
2. model dopuszczający oddłużenie na wniosek, po spełnieniu określonych przez
ustawodawcę warunków, a więc realizujący tzw. ideę zasłużonego nowego startu –
„earned start” 14 (model w różnych konfiguracjach został przyjęty np. w krajach
skandynawskich – w tym w Norwegii, oraz np. we Francji, Niemczech, Hiszpanii);
3. model liberalny, dopuszczający oddłużenie konsumenckie, które jest adresowane do
wszystkich dłużników, stanowiący realizację idei tzw. nowego startu - „fresh start”
(reprezentowany w krajach anglosaskich, choć w Stanach Zjednoczonych w 2005 r.
przeprowadzono głęboką reformę upadłości skierowanej do osób fizycznych w drodze
Bancrupcty Abuse Prevention and Consumer Protection Act w celu wyeliminowania
otwartego modelu oddłużenia prowadzącego do nadużyć15).
Ustawą z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy prawo upadłościowe i naprawcze16, która weszła
w życie w dniu 31 marca 2009 r., wprowadzono do polskiego porządku prawnego instytucję upadłości
konsumenckiej, która stanowi specyficzną procedurę oddłużeniową dedykowaną dla osób fizycznych,
które nie prowadzą działalności gospodarczej i popadły w zadłużenie wskutek wyjątkowych
i niezależnych okoliczności. Upadłość konsumencka została opisana w osobnym tytule ustawy prawo
upadłościowe i naprawcze - „Tytuł V. Postępowanie upadłościowe wobec osób fizycznych
nieprowadzących działalności gospodarczej”, który po nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 5 grudnia
2008 r. obejmował nowe przepisy określone w art. 4911 - 49112 ustawy prawo upadłościowe
i naprawcze, dalej: PrUpN.
Zgodnie z założeniem ustawodawcy sformułowanym w uzasadnieniu projektu17 ustawy upadłość osób
fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej pozwoli dłużnikom, którzy popadli w stan
niewypłacalności bez swojej winy, rozpocząć życie na nowo z „czystą kartą”.
Postępowanie upadłościowe w swoich założeniach ma zmierzać do częściowego zaspokojenia
wierzycieli. Celem konsumenckiego postępowania upadłościowego jest zaspokojenie, choćby
niepełne, wierzycieli upadłego dłużnika, a więc realizacja funkcji windykacyjnej. Bez zrealizowania
powyższego celu, brak jest możliwości ogłoszenia upadłości.
Uchwalenie ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. nie było pierwszą próbą wprowadzenia instytucji
upadłości konsumenckiej do polskiego porządku prawnego. Tytułem przykładu można wskazać, że
14
Kancelaria Senatu Biuro Analiz I Dokumentacji Dział Analiz i Opracowań Tematycznych, Upadłość konsumencka – kluczowe
dylematy w świetle półtorarocznego obowiązywania znowelizowanej ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze, http://ww2.senat.pl/k7/dok/opinia/2010/oe-152.pdf. 15
P. Tereszkiewicz, Upadłość konsumencka w wybranych systemach prawnych, Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, Warszawa
2009, http://www.iws.org.pl/pliki/files/upad%C5%82o%C5%9Bc%20konsumencka%20IWS%20P%20Tereszkiewicz.pdf. 16
Dz.U.2008 r., Nr 234, poz. 1572. 17
http://orka.sejm.gov.pl/Druki6ka.nsf/0/DD4BAC457CFFB574C1257491003FA22E/$file/831.pdf.
Projekt „Szansa 2.0.” realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.
Plac Sikorskiego 2/7, 31-115 Kraków, tel. +48 (12) 341 46 48, www.allerhand.pl, [email protected]
KRS: 0000364125; NIP: 6762429176; REGON: 121345308 11 | S t r o n a
poselskie projekty ustawy o przeciwdziałaniu niewypłacalności osoby fizycznej oraz o upadłości
konsumenckiej wpłynęły do Sejmu w dniu 23 grudnia 2003 r. 18 oraz w dniu 9 maja 2006 r.19.
III. 2. Zakres podmiotowy
Postępowanie objęte tytułem V stosuje się do osób fizycznych, do których nie mają zastosowania
przepisy działu II tytułu I części pierwszej ustawy prawo upadłościowe i naprawcze (art. 4911 PrUpN).
Przepisy działu II ustawy prawo upadłościowe i naprawcze stosuje się do przedsiębiorców
w rozumieniu ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny20, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej
(art. 5 ust. 1 PrUpN).
Przedsiębiorcą w rozumieniu kodeksu cywilnego jest osoba fizyczna, osoba prawna i tzw. ułomna
osoba prawna, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową (art. 431
k.c.).
Zgodnie z przepisami szczególnymi zawartymi w PrUpN, upadłość przedsiębiorców stosuje się do:
1. spółek z ograniczoną odpowiedzialnością i spółek akcyjnych nieprowadzących
działalności gospodarczej (art. 5 ust. 2 pkt 1 PrUpN);
2. wspólników osobowych spółek handlowych, ponoszących odpowiedzialność za
zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem (art. 5 ust. 2 pkt
2 PrUpN);
3. wspólników spółki partnerskiej (art. 5 ust. 2 pkt 3 PrUpN);
4. osób fizycznych, które były przedsiębiorcami, także po zaprzestaniu prowadzenia
działalności gospodarczej, jeżeli od dnia wykreślenia z właściwego rejestru nie upłynął
rok (art. 8 ust. 1 PrUpN).
Konsumenckiej zdolności upadłościowej nie mają podmioty niebędące osobami fizycznymi, a więc
osoby prawne lub tzw. ułomne osoby prawne (np. stowarzyszenia, które nie prowadzą działalności
gospodarczej).21
18
Druk sejmowy nr 2668,I V kadencja Sejmu http://orka.sejm.gov.pl/proc4.nsf/opisy/2668.htm. 19
Druk sejmowy nr 776, V kadencja Sejmu http://orka.sejm.gov.pl/proc5.nsf/opisy/776.htm. 20
Dz. U. Nr 16, poz. 93, z późniejszymi zmianami. 21
R. Adamus, A. Witosz, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, komentarz do art. 4911 ustawy prawo upadłościowe
i naprawcze, Wydawnictwo LexisNexis 2014, system LexPolonica.
Projekt „Szansa 2.0.” realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.
Plac Sikorskiego 2/7, 31-115 Kraków, tel. +48 (12) 341 46 48, www.allerhand.pl, [email protected]
KRS: 0000364125; NIP: 6762429176; REGON: 121345308 12 | S t r o n a
Upadłość konsumencką stosuje się więc do osób fizycznych, które nie prowadzą we własnym imieniu
działalności gospodarczej ani zawodowej (lub jeżeli prowadziły działalność gospodarczą – zaprzestały
prowadzenia działalności gospodarczej i upłynął co najmniej rok od dnia wykreślenia z właściwego
rejestru), niebędących wspólnikami spółek osobowych, ponoszących odpowiedzialność za
zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem lub wspólnikami spółki partnerskiej.
Jest to generalna reguła, przy czym zastrzec należy, że kwestia jednoznacznego zakresu
podmiotowego stosowania ustawy w kontekście relacji upadłości konsumenckiej do postępowania
upadłościowego przedsiębiorcy wykracza poza ramy niniejszego opracowania. Wątpliwości dotyczą
m.in. tego czy w przypadku prowadzenia działalności gospodarczej (nawet ubocznej) i powstania
stanu niewypłacalności wyłącznie na płaszczyźnie konsumenckiej, istnieje możliwość stosowania
upadłości konsumenckiej22.
Choć PrUpN nie posługuje się pojęciem „upadłość konsumencka”23 jednak to sformułowanie zostało
powszechnie przyjęte nie tylko w języku prawniczym, ale również w języku potocznym dla określenia
postępowania upadłościowego skierowanego do osoby nieprowadzącej działalności gospodarczej
i zawodowej.
III. 3. Model upadłości konsumenckiej
W odniesieniu do upadłości konsumenckiej ustawodawca przewidział szereg modyfikacji wobec
postępowania prowadzonego wobec przedsiębiorców, zarówno w zakresie postępowania
w przedmiocie ogłoszenia upadłości, jak i w zakresie właściwego postępowania upadłościowego.
Modyfikacje są uzasadnione istotą i celem postępowania upadłościowego skierowanego wobec osób
fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej i zawodowej.
W uzasadnieniu projektu24 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. ustawodawca wprost wskazał, że dla
zabezpieczenia interesów wierzyciela należy przyjąć, że upadłość konsumencka musi realizować
następujące założenia:
1. „oddłużenie musi ustanawiać wyjątek, a nie regułę – dłużnik może skorzystać z tego
trybu tylko w wyjątkowych przypadkach i tylko wtedy, gdy daje gwarancję, że
oddłużenie wykorzysta na nowy start w życiu i nie będzie się już lekkomyślnie zadłużał,
22
Na wątpliwości w tym zakresie wskazywał P. Szafrański, Uwagi do projektu zmian w prawie upadłościowym osób
fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, przedstawionego na konferencji Ministerstwa Sprawiedliwości oraz Ministerstwa Gospodarki w dniu 10 grudnia 2012 roku, Polski Proces Cywilny 2013/2, str. 174. 23
definicja pojęcia „konsument” została zawarta w art. 221 k.c., zgodnie z którym za konsumenta uważa się osobę fizyczną
dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. 24
http://orka.sejm.gov.pl/Druki6ka.nsf/0/DD4BAC457CFFB574C1257491003FA22E/$file/831.pdf.
Projekt „Szansa 2.0.” realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.
Plac Sikorskiego 2/7, 31-115 Kraków, tel. +48 (12) 341 46 48, www.allerhand.pl, [email protected]
KRS: 0000364125; NIP: 6762429176; REGON: 121345308 13 | S t r o n a
2. możliwość oddłużenia stanowi przywilej dla dłużnika,
3. dłużnik powinien w maksymalnym stopniu spłacić swych wierzycieli,
4. wierzyciele muszą mieć zapewnioną możliwość obrony ich praw,
5. postępowanie powinno być możliwie jak najtańsze.”
Upadłość konsumencka została ukształtowana jako specyficzna procedura oddłużeniowa, z której
można skorzystać w wyjątkowych okolicznościach, a oddłużenie nie może odbywać się
z pokrzywdzeniem wierzycieli. Upadłość konsumencka wprowadza natomiast zasadę niezależnego od
woli wierzyciela, przymusowego zwolnienia dłużnika z długu, a więc stanowi odstępstwo od zasady
pacta sunt servanda. Zgodnie z przyjętym modelem oddłużenie może nastąpić pod warunkiem, że
dłużnik spłaci część swoich zobowiązań. A contrario w przypadku braku chociażby częściowej spłaty
przez dłużnika swojego zadłużenia, dłużnik nie może skorzystać z przywileju oddłużenia w ramach
upadłości konsumenckiej.
Wyżej opisane restrykcyjne założenia przyjęte przez ustawodawcę, usprawiedliwione odstąpieniem od
zasady pacta sunt servanda, znalazły odzwierciedlenie w kształcie materialnoprawnych przesłanek,
które dłużnik-konsument musiał spełnić, aby z przywileju oddłużenia skorzystać, a także
ukształtowania samego postępowania upadłościowego prowadzonego wobec konsumenta.
Ustawodawca uregulował upadłość konsumencką jako postępowanie odrębne w stosunku do
upadłości przedsiębiorców, zakładające likwidację majątku dłużnika. Beneficjentem upadłości
konsumenckiej mógł być tylko uczciwy i rzetelny dłużnik, którego niewypłacalność powstała wskutek
okoliczności niezależnych i wyjątkowych i który posiada majątek wystarczający na pokrycie kosztów
postępowania oraz częściowego zaspokojenia wierzycieli. Ustawodawca uznał, że niedopuszczalne jest
wszczęcie postępowania upadłościowego wobec dłużnika-konsumenta w wypadku tzw. ubóstwa masy
upadłości, czyli sytuacji, kiedy majątek dłużnika nie wystarcza na pokrycie kosztów postępowania.
Centralnym punktem upadłości stanowi tzw. plan spłaty. Wierzyciel został pozbawiony legitymacji do
złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości dłużnika-konsumenta (art. 4912 ust. 2 PrUpN). Upadłość
konsumencka stanowi przywilej dłużnika, zatem dłużnik nie ma obowiązku zgłoszenia wniosku
o ogłoszenie upadłości, który został nałożony na przedsiębiorców w art. 21 PrUpN.
Upadłość konsumencka obejmuje następujące etapy:
1. postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości mające na celu zweryfikowanie czy
zachodzą przesłanki ogłoszenia upadłości, a więc m.in. czy upadłość powstała
wskutek niezależnych i wyjątkowych okoliczności, a także czy dłużnik posiada majątek
na zaspokojenie kosztów postępowania upadłościowego;
Projekt „Szansa 2.0.” realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.
Plac Sikorskiego 2/7, 31-115 Kraków, tel. +48 (12) 341 46 48, www.allerhand.pl, [email protected]
KRS: 0000364125; NIP: 6762429176; REGON: 121345308 14 | S t r o n a
2. właściwe postępowanie upadłościowe mające za przedmiot likwidację majątku
upadłego a następnie podział funduszów masy upadłości;
3. ustalenie przez sąd na wniosek upadłego planu spłaty, a następnie jego realizowanie
przez upadłego w okresie nieprzekraczającym 5 lat;
4. oddłużenie dokonywane na wniosek dłużnika po wykonaniu planu spłaty ustalonego
oraz zakończenie postępowania upadłościowego.
III. 4. Postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości
Sąd obligatoryjnie oddala wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli niewypłacalność dłużnika nie
powstała wskutek wyjątkowych i niezależnych od niego okoliczności, w szczególności w przypadku gdy
dłużnik zaciągnął zobowiązanie będąc niewypłacalnym, albo do rozwiązania stosunku pracy dłużnika
doszło z przyczyn leżących po stronie pracownika lub za jego zgodą (art. 4912 ust. 1 PrUpN).
Niewypłacalność, podobnie jak w przypadku upadłości przedsiębiorców, to stan niewykonywania
swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych (art. 11 ust 1 PrUpN). Przesłanka ta obowiązuje
zarówno przedsiębiorców, jak i konsumentów. Dla zaistnienia stanu niewypłacalności konieczne jest
istnienie co najmniej dwóch wymagalnych wierzytelności pieniężnych, w stosunku do których
nastąpiło z jakiejkolwiek przyczyny opóźnienie w zapłacie.25
Odstępstwem od reguł stosowanych wobec przedsiębiorców jest badanie – w przypadku upadłości
konsumenckiej – z jakiej przyczyny doszło do opóźnienia w zapłacie wymagalnych zobowiązań
pieniężnych. Skorzystanie z oddłużenia w ramach upadłości konsumenckiej jest możliwe pod
szczególnymi warunkami – w szczególności czy niewypłacalność jest skutkiem wyjątkowych
i niezależnych od dłużnika okoliczności. Stan niewypłacalności musi więc powstać wskutek
szczególnych zdarzeń. Dobrodziejstwo wynikające z upadłości konsumenckiej zostało jednoznacznie
wyłączone w sytuacji, w której dłużnik będąc niewypłacalnym zaciągnął kolejne zobowiązanie, np. tak
często zaciągany w okresie trudności finansowych kredyt konsolidacyjny. Należy jednak wskazać, że
w orzecznictwie niektórych sądów upadłościowych dominuje pogląd, że zaciągnięcie klasycznego
kredytu konsolidacyjnego nie jest rozumiane jako zaciągnięcie kolejnego zobowiązania. Był to ukłon
orzecznictwa wobec konsumentów, którzy wnioskowali o ogłoszenie upadłości konsumenckiej,
a jednocześnie zaciągnęli kredyt konsolidacyjny wyłącznie na spłatę dotychczasowych kredytów.
25
uchwała SN z dnia 27 maja 1993 r., III CZP 67/93; R. Adamus, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Warszawa
2012, s. 82; P. Zimmerman, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Warszawa 2014, komentarz do art. 11.
Projekt „Szansa 2.0.” realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.
Plac Sikorskiego 2/7, 31-115 Kraków, tel. +48 (12) 341 46 48, www.allerhand.pl, [email protected]
KRS: 0000364125; NIP: 6762429176; REGON: 121345308 15 | S t r o n a
Sąd Okręgowy w Łodzi Wydział I Cywilny w wyroku z dnia 1 lipca 2014 r., sygnatura akt XIII Gz 101/1426
dokonując wykładni przesłanek ogłoszenia upadłości konsumenckiej odnoszących się do niezależnych
i wyjątkowych okoliczności skutkujących niewypłacalnością wyjaśnił, że:
„pod pojęciem „wyjątkowych i niezależnych od upadłego okoliczności”, jako przyczyn niewypłacalności
należy rozumieć okoliczności, których dłużnik w normalnym toku rzeczy nie mógł lub nie powinien był
brać pod uwagę, a na powstanie których dłużnik nie miał żadnego wpływu ani też okoliczności te nie
są wynikiem jego niedbalstwa (tak M. Allerhand, Prawo układowe. Komentarz, Warszawa 1991 s. 8;
D. Czajka, Układ w postępowaniu upadłościowym, Warszawa 2002, s. 136; S. Gurgul, Prawo
upadłościowe..., s. 801; J. Korzonek, Prawo upadłościowe i prawo o postępowaniu układowym.
Komentarz, Kraków 1935, s. 767). Mogły to być zatem przyczyny pozostające poza działalnością
dłużnika, jak klęski żywiołowe (powodzie, trzęsienia ziemi), zdarzenia polityczne (embarga, wojna),
albo wyjątkowe zdarzenia dotyczące dłużnika (np. ciężka, nieuleczalna choroba), które były
nieprzewidywalne i które bezpośrednio doprowadziły do niewypłacalności dłużnika.”
Nie może domagać się oddłużenia także dłużnik, którego niewypłacalność powstała z przyczyn
zwykłych, niecechujących się wyjątkowością. Do zwykłych, a nie wyjątkowych okoliczności, należy
przykładowo utrata stałego źródła dochodu, nadmierne zadłużenie się ponad osiągane dochody.
Ogłoszenie upadłości konsumenckiej zostało wprost wyłączone m.in. w sytuacji, jeżeli w terminie
10 lat przez złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości prowadzono wobec dłużnika postępowanie
upadłościowe lub inne postępowanie, w którym umorzono całość lub część jego zobowiązań
(art. 4913 ust. 2 pkt 1 PrUpN).
Oddłużenie w ramach upadłości konsumenckiej zostało uzależnione od posiadania przez dłużnika
środków na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego. Zgodnie bowiem z art. 13 ust. 1 PrUpN,
który na mocy art. 4911 ust. 1 PrUpN znajdował zastosowanie w upadłości konsumenckiej, sąd
obligatoryjne oddala wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli majątek niewypłacalnego dłużnika nie
wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania. Podkreślić należy, że w przypadku braku środków
na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego sąd był zobowiązany oddalić wniosek
o ogłoszenie upadłości. Wynikało to z założenia, że upadłość konsumencka ma spełniać funkcję
windykacyjną. Skoro celem postępowania jest zaspokojenie wierzycieli, to postępowanie
upadłościowe nie powinno zostać wszczęte, jeżeli dłużnik nie dysponuje nawet środkami na
zaspokojenie kosztów postępowania. Jeżeli brak środków na pokrycie kosztów postępowania
upadłościowego ujawnił się już po ogłoszeniu upadłości, sąd obligatoryjnie umarzał postępowanie
(art. 361 pkt 1 w zw. z art. 4912 ust. 1 PrUpN).
Gros osób zainteresowanych upadłością konsumencką nie było świadomych, że upadłość
konsumencka zakłada posiadanie majątku na koszty postępowania. Dłużnicy zainteresowani tą
26
Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych: http://orzeczenia.ms.gov.pl/.
Projekt „Szansa 2.0.” realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.
Plac Sikorskiego 2/7, 31-115 Kraków, tel. +48 (12) 341 46 48, www.allerhand.pl, [email protected]
KRS: 0000364125; NIP: 6762429176; REGON: 121345308 16 | S t r o n a
instytucją często już we wniosku o ogłoszenie upadłości wprost wskazywali, że nie dysponują żadnymi
środkami. Co istotne, nawet jeśli dłużnik zdawał sobie sprawę z powyższego obowiązku, to często nie
był w stanie samodzielnie oszacować kosztów postępowania upadłościowego.
Warto odnotować, że uzależnienie wszczęcia postępowania upadłościowego wobec konsumenta od
posiadania majątku na koszty postępowania stanowiło przedmiot badania Trybunału Konstytucyjnego
w sprawie prowadzonej do sygnatury SK 13/10. Sprawa zakończyła się w dniu 16 lipca 2012 r., kiedy to
Trybunał Konstytucyjny wydał postanowienie o umorzeniu postępowania. Skarżący w skardze
konstytucyjnej twierdził, że stosowanie w upadłości konsumenckiej art. 13 ust. 1 PrUpN ogranicza
prawo do sądu wyrażone w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, jako że nie pozwala na ogłoszenie upadłości
wobec osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej, która nie posiada majątku
wystarczającego na pokrycie kosztów tego postępowania. Trybunał Konstytucyjny rozpoznając skargę
uznał jednak, że argumenty dotyczące naruszenia przepisów Konstytucji przez formalnie zaskarżony
art. 13 ust. 1 PrUpN, mają wymiar szerszy, ponieważ dotyczą przyjętego przez ustawodawcę modelu
postępowania upadłościowego realizującego funkcję windykacyjną. Tym modelem jest założenie, że
skoro postępowanie upadłościowe ma służyć przede wszystkim zaspokojeniu interesu wierzycieli, to
warunkiem koniecznym przeprowadzenia jego postępowania jest dysponowaniem majątkiem na jego
koszty. Trybunał Konstytucyjny nie przesądzając zgodności z Konstytucją RP stosowania art. 13 ust. 1
PrUpN w upadłości konsumenckiej, ze względów formalnych umorzył postępowanie ze względu na
niedopuszczalność wydania wyroku.
Do wyroku TK zostało zgłoszone zdanie odrębne przez Sędzię TK Teresę Liszcz, która stwierdziła, że:
„Osoba fizyczna składająca wniosek o upadłość z reguły nie posiada majątku nadającego się do
spieniężenia, gdyż gdyby taki posiadała, to wcześniej zlicytowałby go organ egzekucyjny. Art. 13
ust. 1 prawa upadłościowego, nakazujący sądowi oddalenie wniosku w sytuacji, gdy dłużnik nie
posiada majątku wystarczającego na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego, uniemożliwia
skorzystanie z tej możliwości tym spośród nich, którzy znajdują się w najtrudniejszym położeniu.
Przestrzegała przed tym autorka opinii do projektu ustawy wprowadzającej upadłość konsumencką
(dr Dorota Zienkiewicz, Opinia do projektu ustawy o zmianie ustawy - Prawo upadłościowe
i naprawcze oraz ustawy o kosztach sądowych, w sprawach cywilnych, druk nr 831, VI kadencja
Sejmu) (…) Nieprzekonujące jest też uzasadnienie obowiązywania art. 13 ust. 1 prawa upadłościowego
interesem wierzycieli, skoro prowadzenie postępowania upadłościowego jest dopuszczalne
w przypadku posiadania przez dłużnika majątku wystarczającego tylko na pokrycie kosztów
postępowania. Korzystniejsze dla wierzycieli i wszystkich podmiotów byłoby w takiej sytuacji
ograniczenie postępowania oddłużeniowego do ustalenia planu spłaty wierzytelności, którego
realizacja byłaby warunkiem oddłużenia.”
Ustawodawca nałożył na dłużnika-konsumenta obowiązek prawidłowego wypełnienia wysoce
sformalizowanego wniosku o ogłoszenie upadłości nie przewidując różnic w warunkach formalnych
Projekt „Szansa 2.0.” realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.
Plac Sikorskiego 2/7, 31-115 Kraków, tel. +48 (12) 341 46 48, www.allerhand.pl, [email protected]
KRS: 0000364125; NIP: 6762429176; REGON: 121345308 17 | S t r o n a
wniosku o ogłoszenie upadłości w zależności o tego, czy wniosek składa przedsiębiorca czy
konsument. Wniosek o ogłoszenie upadłości – poza koniecznością spełniania ogólnych wymogów
pisma procesowego - wymagał od dłużników dopełnienia dodatkowych licznych warunków
szczegółowo opisanych w art. 22 i 23 PrUpN w szczególności: wskazania i uprawdopodobnienia
okoliczności, które uzasadniają wniosek o ogłoszenie upadłości, podania aktualnego wykazu majątku
wraz z jego oszacowaniem, podania spisu wierzycieli z podaniem ich danych oraz informację
o wysokości wierzytelności, przedstawienia wykazu tytułów egzekucyjnych i tytułów wykonawczych
wydanych wobec dłużnika, a także oświadczenia dłużnika co do spłat wierzytelności dokonanych
w terminie 6 miesięcy przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Podobnie jak
w przypadku postępowania dotyczącego przedsiębiorców, konsument we wniosku miał obowiązek
zawrzeć oświadczenie o prawdziwości danych zawartych we wniosku pod rygorem zwrotu wniosku
bez wzywania dłużnika do jego uzupełnienia (art. 25 ust. 3 w zw. z art. 4912 ust. 1 PrUpN).
W przypadku niedopełnienia innych wymogów formalnych, konsument był wzywany do ich
uzupełnienia, chyba że był reprezentowany przez pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą
prawnym (art. 28 ust. 1 w zw. z art. art. 4912 ust. 1 PrUpN). Termin na uzupełnienie braków
formalnych wynosił 7 dni od daty doręczenia wezwania w tym przedmiocie (art. 35 ust. 1
w zw. z art. 4912 ust. 1 PrUpN w zw. z art. 130 § 1 k.p.c.).
Na podstawie art. 75 ust. 5 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych opłata od wniosku
o ogłoszenie upadłości konsumenckiej wynosiła 200 złotych (w porównaniu z opłatą sądową
w postępowaniu upadłościowym przedsiębiorców wynoszącą 1.000 złotych).
Sądem właściwym do rozpoznania wniosku o ogłoszenie upadłości jest sąd gospodarczy miejsca
zamieszkania osoby fizycznej, który orzeka w składzie 3-osobowym.
III. 5. Likwidacja majątku upadłego, podział funduszów masy upadłości
Ogłoszenie upadłości konsumenckiej otwiera właściwe postępowanie upadłościowe. Upadły,
tj. dłużnik, wobec którego została ogłoszona upadłość, nie traci zdolności prawnej ani zdolności do
czynności prawnych. Oznacza to, że upadły w dalszym ciągu może być zatrudniony. Upadły jednak
traci możliwość dysponowania swoim majątkiem (art. 75 w zw. z art. 4911 ust. 1 PrUpN). Czynności
prawne upadłego dotyczące mienia wchodzącego do masy upadłości, wobec którego upadły utracił
prawo zarządu, są nieważne (art. 77 ust. 1 w zw. z art. 4911 ust. 1 PrUpN).
Konsumenckie postępowanie upadłościowe jest prowadzone według przepisów o postępowaniu
upadłościowym obejmującym likwidację majątku upadłego, a więc jego spieniężenia w celu
zaspokojenia wierzycieli (art. 4912 ust. 1 PrUpN). W uzasadnienia projektu ustawy z dnia 5 grudnia
Projekt „Szansa 2.0.” realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.
Plac Sikorskiego 2/7, 31-115 Kraków, tel. +48 (12) 341 46 48, www.allerhand.pl, [email protected]
KRS: 0000364125; NIP: 6762429176; REGON: 121345308 18 | S t r o n a
2008 r. o zmianie ustawy prawo upadłościowe i naprawcze ustawodawca wprost uznał za niecelowe
wprowadzenie możliwości zawarcia układu w upadłości konsumenckiej.
Sąd ogłaszając upadłość ustanawia syndyka masy upadłości, który obejmuje cały majątek upadłego,
zarządza nim, zabezpiecza przed zniszczeniem, oraz przystępuje do jego likwidacji (art. 173 ust. 1
w zw. z art. 4911 ust. 1 PrUpN).
W skład masy upadłości obligatoryjnie wchodzi lokal mieszkalny albo dom jednorodzinny, w którym
zamieszkiwał upadły. W związku z likwidacyjnym charakterem postępowania lokal mieszkalny (lub
dom jednorodzinny) jest sprzedawany przez syndyka, a z sumy uzyskanej z jego sprzedaży wydzielano
upadłemu kwotę odpowiadającą przeciętnemu czynszowi najmu lokalu mieszkalnego za okres
dwunastu miesięcy (art. 4916 ust. 1 PrUpN). Warto również podkreślić, iż w przypadku dłużnika
pozostającego w związku małżeńskim, cały majątek – a więc nie tylko majątek osobisty dłużnika –
wchodzi w skład masy upadłości (art. 124 ust. 1 zd 2 w zw. z art. 4916 ust. 1 PrUpN).
Z chwilą ogłoszenia upadłości postępowania egzekucyjne (sądowe i administracyjne) ulegają z mocy
prawa zawieszeniu (art. 146 ust. 1 w zw. z art. 4912 ust. 1 PrUpN). Korzyścią wynikającą z upadłości
konsumenckiej dla dłużników jest „zamrożenie” zobowiązań. Wyraża się to w zasadzie, że z masy
upadłości mogą być zaspokajane odsetki –zarówno za opóźnienie, kapitałowe i umowne – za okres do
dnia ogłoszenia upadłości (art. 92 ust. 1 w zw. z art. 4912 ust. 1 PrUpN). Należy jednakże wskazać, że
z chwilą ogłoszenia upadłości wszystkie zobowiązania konsumenta są natychmiast wymagalne –
tzw. akceleracja zobowiązań (art. 91 ust. 1 w zw. z art. 4912 ust. 1 PrUpN) – co oznacza w praktyce, że
jeżeli konsument miał np. kredyt, który nie został wypowiedziany w związku z chociażby częściowymi
spłatami, to kredyt taki stawał się natychmiast w całości wymagalny z dniem ogłoszenia upadłości.
III. 6. Plan spłaty
Po przeprowadzeniu likwidacji majątku dłużnika sąd w formie postanowienia ustala plan spłaty
wierzycieli. Planem spłaty objęte zostały wierzytelności upadłego powstałe do dnia jego ustalenia
(art. 4917 ust. 1 zd. 2 PrUpN). O ustaleniu planu spłaty sąd orzeka na wniosek upadłego (art. 4917 ust.
2 PrUpN).
Przedmiotem planu podziału jest określenie w jakim zakresie i jakim czasie – nie dłuższym jednak niż
5 lat – upadły ma obowiązek spłacać wprost oznaczone wierzytelności, które nie zostały zaspokojone
przez likwidację masy upadłości (art. 4917 ust. 1 PrUpN). Elementem treści planu spłaty jest również
określenie jaka część wprost oznaczonych zobowiązań, zostanie umorzona po zakończeniu
wykonywania planu spłaty. Przyjęto, jako realizującą funkcję windykacyjną, zasadę, że dłużnik w celu
umorzenia zobowiązań powinien ponosić ciężar zaspokojenia wierzycieli, zapewniając regułę
zasłużonego nowego startu („earned start”).
Projekt „Szansa 2.0.” realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.
Plac Sikorskiego 2/7, 31-115 Kraków, tel. +48 (12) 341 46 48, www.allerhand.pl, [email protected]
KRS: 0000364125; NIP: 6762429176; REGON: 121345308 19 | S t r o n a
Centralnym i obligatoryjnym punktem postępowania upadłościowego jest plan spłaty wierzycieli
niezaspokojonych z funduszy masy upadłości, mający formę quasi obligatoryjnej ugody
z wierzycielami, której warunki ostatecznie określa sąd. Plan spłaty nadaje postępowaniu
upadłościowemu charakter zbliżony do postępowania układowego, choć z punktu widzenia
wierzycieli, a czasem samego dłużnika, ma on charakter przymusowy, ponieważ jego treść może
zostać narzucona i nie musi odpowiadać intencjom uczestników postępowania. Ustawodawca wprost
wskazał, że sąd nie jest związany wnioskiem upadłego co do treści planu spłaty i może ustalić warunki
spłaty bardziej korzystne dla wierzyciela. Rozstrzygnięcie sądu upadłościowego w tej kwestii podlega
jednak kontroli instancyjnej, którą zainicjować może wyłącznie wierzyciel (art. 4917 ust. 4 PrUpN).
Zakres spłat jest uzależniony od możliwości zarobkowych dłużnika, wysokości niezaspokojonych
wierzytelności, a także realności ich zaspokojenia (art. 4917 ust. 3 w zw. z art. 370 ust. 1 PrUpN).
W okresie wykonywania planu spłaty dłużnik został pozbawiony możliwości dokonywania czynności
przekraczających zakres zwykłego zarządu (art. 4919 ust. 1 PrUpN). W okresie wykonywania planu
spłaty dłużnik mógł zaciągać zobowiązania niezbędne dla utrzymania swojego i osób, w stosunku do
których ciąży na nim ustawowy obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem zakupów na raty lub zakupów
z odroczoną płatnością (art. 4919 ust. 2 PrUpN). Ustawodawca zobowiązał upadłego do składania
sądowi corocznych raportów z wykonania planu spłaty (art. 4919 ust. 3 PrUpN).
III. 7. Oddłużenie
Oddłużenie zostało uzależnione od prawidłowego i rzetelnego wykonania planu spłaty. Choć ideą
upadłości konsumenckiej jest oddłużenie, ustawodawca nie zdecydował się na automatyzm
oddłużenia po wykonaniu plany spłaty. O umorzeniu niezaspokojonych zobowiązań sąd orzeka na
wniosek upadłego (art. 49112 ust. 4 PrUpN). Funkcja oddłużeniowa upadłości konsumenckiej nie jest
realizowana z mocy prawa lub przez działanie przez sąd z urzędu (bez wniosku dłużnika). Sąd
orzekając o umorzeniu niezaspokojonych zobowiązań upadłego orzeka jednocześnie o zakończeniu
postępowania upadłościowego (art. 49112 ust. 1 PrUpN).
Warto podkreślić, że przedmiotem umorzenia nie są wszystkie niezaspokojone zobowiązania, ale tylko
te, które zostały objęte planem spłaty (art. 49112 ust. 1 PrUpN). Upadłość konsumencka nie musi więc
zakończyć się całkowitym oddłużeniem upadłego. Ustawodawca wprost zdecydował, że umorzenie nie
dotyczy zobowiązań, które obejmują świadczenia okresowe (np. świadczenia alimentacyjne, renty
z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa, śmierci, należności
czynszowe), co do których nie wygasł tytuł prawny, a także zobowiązania powstałe po ogłoszeniu
upadłości (art. 49112 ust. 3 PrUpN).
Projekt „Szansa 2.0.” realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.
Plac Sikorskiego 2/7, 31-115 Kraków, tel. +48 (12) 341 46 48, www.allerhand.pl, [email protected]
KRS: 0000364125; NIP: 6762429176; REGON: 121345308 20 | S t r o n a
IV. Przyczyny nowelizacji przepisów o upadłości konsumenckiej
Wprowadzenie do polskiego porządku prawnego upadłości konsumenckiej nie odniosło jednak
zamierzonych skutków na płaszczyźnie wprowadzenia skutecznego mechanizmu oddłużenia dla
uczciwych i rzetelnych dłużników. Należy zresztą zaznaczyć, że idea oddłużenia nie była ukształtowana
jako pierwszorzędna w upadłości konsumenckiej. O niepowodzeniu mechanizmu oddłużenia
w ramach upadłości konsumenckiej świadczą dane statystyczne dotyczące praktycznego stosowania
instytucji upadłości konsumenckiej w latach 2009-2014. W tym czasie zostało zgłoszonych łącznie
2.735 wniosków o ogłoszenie upadłości konsumenckiej. Ogłoszono jedynie 120 upadłości, co oznacza
skuteczność na poziomie 4,37%. Niespełna 45% wniosków o ogłoszenie upadłości zostało zwróconych
ze względu na niedochowanie wymogów formalnych. Szczegółowe dane statystyczne zostały
przedstawione poniżej.
Tabela 4
Lata Wnioski ogółem
Ogłoszone upadłości
Wnioski oddalone Wnioski zwrócone Umorzenie postępowania:
2009 985 10 335 422 28 2010 510 12 254 265 10 2011 380 14 171 169 11 2012 286 24 107 138 9 2013 274 28 120 104 3 2014 300 32 98 123 16
łącznie: 2.735 120 1085 1221 77 źródło: Ewidencja spraw upadłościowych (w tym upadłości konsumenckiej "of")
za lata 2005 – 2014, Informator Statystyczny Wymiaru Sprawiedliwości.
Z perspektywy praktycznego stosowania przepisów o upadłości konsumenckiej należy wskazać, iż
przesłanki umożliwiające oddłużenie były rygorystyczne i często niemożliwe do spełnienia. Dotyczy to
w szczególności rygoryzmu formalnego, a także braku możliwości ogłoszenia upadłości w sytuacji
tzw. ubóstwa masy upadłości. Barierą dla praktycznego stosowania przepisów stanowił również
bezwzględny obowiązek sprzedaży mieszkania dłużnika w ramach postępowania upadłościowego, co
miało związek z wyborem prowadzenia upadłości konsumenckiej wyłącznie w opcji likwidacyjnej.
W raporcie Kancelarii Senatu Biura Analiz i Dokumentacji pt. „Upadłość konsumencka –
funkcjonowanie w Polsce oraz rozwiązania prawne w wybranych krajach”27 wskazano na kolejne
przyczyny znikomego stosowania procedury upadłości konsumenckiej. Z raportu wynika, że
największym problemem w praktycznym stosowaniu upadłości konsumenckiej jest brak wiedzy
27
http://www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatekspertyzy/86/plik/oe189.pdf
Projekt „Szansa 2.0.” realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.
Plac Sikorskiego 2/7, 31-115 Kraków, tel. +48 (12) 341 46 48, www.allerhand.pl, [email protected]
KRS: 0000364125; NIP: 6762429176; REGON: 121345308 21 | S t r o n a
i świadomości prawnej u dłużników – osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej –
bowiem w ich przekonaniu prowadzi do umorzenia wszystkich ich zobowiązań bez zaspokojenia
wierzycieli, lub z minimalnym zaspokojeniem. Adresaci regulacji często utożsamiają ideę tzw. nowego
startu przyświecającą upadłości konsumenckiej jako rodzaj pomocy państwowej.
Założenia przyświecające upadłości konsumenckiej zderzyły się więc z odbiorem społecznym tej
instytucji.
V. Założenia nowelizacji upadłości konsumenckiej
Dostrzegając potrzebę zmian ustawodawca uchwalając ustawę nowelizującą radykalnie zmienił
przepisy dotyczące upadłości konsumenckiej. Nowe zasady, które weszły w życie w dniu 31 grudnia
2014 r., zwiększą dostępność do prawnych instrumentów zmierzających do konsumenckiego
oddłużenia.
Ustawodawca w uzasadnieniu28 projektowanej ustawy nowelizującej wskazał, że:
„Jak pokazała praktyka, wprowadzone w 2008 r. przepisy o upadłości konsumenckiej nie spełniły
jednak stawianych im zadań. Główną przyczyną ich nieefektywności stały się bariery w dostępie do
oddłużenia skutkujące bardzo niską liczbą wszczynanych postępowań upadłościowych wobec osób
fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej. Od wejścia w życie tych przepisów w dniu 31
marca 2009 r. do końca 2012 r. na 2 161 wniosków o ogłoszenie upadłości osób fizycznych
nieprowadzących działalności gospodarczej wydano jedynie 60 postanowień o ogłoszeniu upadłości
takich osób(3), co w skali kraju jest liczbą znikomą. Do głównych barier w dostępie do oddłużenia
należy zaliczyć:
1) wąskie przesłanki ogłoszenia upadłości ograniczające tę możliwość do dłużników, których
niewypłacalność powstała wskutek wyjątkowych i niezależnych od dłużnika okoliczności;
2) barierę kosztów postępowania wynikającą ze stosowania w upadłości konsumenckiej art. 13 i 361
p.u.n., co skutkuje oddaleniem wniosku o ogłoszenie upadłości albo umorzeniem postępowania, gdy
dłużnik nie posiada majątku na pokrycie kosztów postępowania. Budzi to wątpliwości konstytucyjne,
gdyż uzależnia dostęp do możliwości oddłużenia od kryterium czysto majątkowego;
3) rygorystyczne przepisy przewidujące obligatoryjne umorzenie postępowania w razie wymienionych
w ustawie uchybień dłużnika jego obowiązkom, niezależnie od istotności danego uchybienia i stopnia
pokrzywdzenia wierzycieli.”
28
http://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=2265.
Projekt „Szansa 2.0.” realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.
Plac Sikorskiego 2/7, 31-115 Kraków, tel. +48 (12) 341 46 48, www.allerhand.pl, [email protected]
KRS: 0000364125; NIP: 6762429176; REGON: 121345308 22 | S t r o n a
Oceniając założenia ustawy nowelizującej należy podkreślić, że podstawowe założenia upadłości
konsumenckiej pozostały bez zmian. W dalszym ciągu ustawodawca wymaga zachowania przez
dłużnika tzw. moralności płatniczej. Instytucja niezmiennie jest więc adresowana do uczciwych
i rzetelnych dłużników. Nadal zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości stanowi przywilej dłużnika
korelujący z brakiem tegoż uprawnienia po stronie wierzyciela.
Podstawowa i najbardziej radykalna zmiana dotyczy przewartościowania celów konsumenckiego
postępowania upadłościowego. Ustawodawca, odmiennie niż czynił to do tej pory, przyznał prymat
funkcji oddłużeniowej konsumenckiego postępowania upadłościowego nad funkcją windykacyjną
zmierzającą do zaspokojenia wierzycieli. Ta zmiana modelu konsumenckiego postępowania
upadłościowego wymagała dostosowania wielu przepisów PrUpN w kierunku dopuszczania pomięcia
niektórych jego etapów jako sprzecznych z funkcją oddłużeniową.
Celem nowej upadłości konsumenckiej jest nie tylko – jak do tej pory – zaspokojenie wierzycieli
(funkcja windykacyjna), ale przede wszystkim, oddłużenie. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 2
ust. 2 PrUpN celem postępowania prowadzonego wobec osób fizycznych nieprowadzących
działalności gospodarczej jest umożliwienie umorzenia zobowiązań upadłego niewykonanych
w postępowaniu upadłościowym, a jeśli jest to możliwe zaspokojenie wierzycieli w jak największym
stopniu. Widać więc wyraźnie, iż podstawowym celem upadłości konsumenckiej jest oddłużenie,
a dopiero w dalszej kolejności – o ile jest to możliwe (a więc nie zawsze) – zaspokojenie interesów
wierzycieli. Taka gradacja celów postępowania upadłościowego skierowanego do osób fizycznych
nieprowadzących działalności gospodarczej oznacza, że dopuszczono prowadzenie upadłości wobec
konsumenta w sytuacji, gdy w tym postępowaniu nie zostanie zaspokojony żaden wierzyciel.
Liberalizacja przepisów regulujących upadłość konsumencką związana z przewartościowaniem funkcji
może budzić wątpliwości natury prawnej i ekonomicznej. W szczególności zwrócić należy uwagę na
zmianę dotychczasowego rozłożenia akcentów w zakresie oddłużenia. Otóż przed nowelizacją miało
ono walor gratyfikacji dla dłużnika, który doprowadził do choćby częściowego zaspokojenia
wierzycieli. Tymczasem od dnia 31 grudnia 2014 r. oddłużenie jest zasadą, od której ustawa
przewiduje ledwie kilka wyjątków, zasadniczo zakładających ewidentnie złą wolę dłużnika
w spowodowaniu stanu niewypłacalności. Oznacza to, iż w istocie całe ryzyko w rodzaju choroby,
utraty pracy etc., które od niepamiętnych czasach zwykły spoczywać na dłużniku, zostaje niejako
przerzucone na wierzyciela, także tego mającego status konsumenta. Nadto, wobec braku
jakichkolwiek regulacji intertemporalnych w tym zakresie, umorzone będą mogły zostać długi
powstałe również w dacie obowiązywania przepisów, w zaufaniu do których działał wierzyciel, które
przewidywały odmienny rozkład ryzyk.
Należy w tym kontekście zwrócić uwagę na okoliczność, iż z nowych przepisów mogą skorzystać
konsumenci – byli przedsiębiorcy (przy czym po upływie roku od wykreślenia ich z właściwego
rejestru) – nawet w przypadku gdy ich zobowiązania miały związek wyłącznie z działalnością
Projekt „Szansa 2.0.” realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.
Plac Sikorskiego 2/7, 31-115 Kraków, tel. +48 (12) 341 46 48, www.allerhand.pl, [email protected]
KRS: 0000364125; NIP: 6762429176; REGON: 121345308 23 | S t r o n a
gospodarczą. Warto jednak pamiętać, że ustawa nowelizująca wprowadziła istotną (z powyższego
punktu widzenia) przesłankę negatywną ogłoszenia upadłości konsumenckiej (a więc i oddłużenia),
a mianowicie, iż były przedsiębiorca wywiązał się z ciążącego na nim, na podstawie art. 21
ust. 1 PrUpN, obowiązku (w ciągu 10 lat od złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej)
złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, w przypadku wcześniejszego wystąpienia jego
niewypłacalności jako przedsiębiorcy (art. 4914 ust. 2 pkt 3 PrUpN).
Nadrzędność oddłużenia przejawia się m.in. w tym, że ogłoszenie upadłości konsumenckiej jest
możliwe gdy dłużnik ma tylko jednego wierzyciela (art. 4912 ust. 2 PrUpN). Zmiana29 jest więc istotna,
ponieważ na gruncie poprzedniego stanu prawnego zdolność upadłościowa powiązana była
z posiadaniem co najmniej dwóch wierzycieli. Stanowi to istotne odstępstwo od podstawowej cechy
postępowania upadłościowego, odróżniającej od postępowania egzekucyjnego. W nowym kształcie
upadłość konsumencka konkuruje więc z postępowaniem egzekucyjnym, umożliwiając dłużnikowi
wybór, która forma postępowania jest dla niego korzystniejsza.
Kolejną zmianą związaną z realizacją prymatu funkcji oddłużeniowej jest dopuszczenie prowadzenia
upadłości konsumenckiej w sytuacji, w której dłużnik nie posiada środków na pokrycie kosztów
postępowania. W takim przypadku koszty te pokrywa tymczasowo Skarb Państwa (art. 49117
ust. 1 PrUpN). Jednocześnie ustawodawca w związku z zapewnieniem celu oddłużenia wprost
wyłączył stosowanie w upadłości konsumenckiej art. 13 ust. 1 PrUpN przewidującego negatywną
przesłankę orzeczenia upadłości związaną z tzw. ubóstwem masy.
Nadrzędność celu oddłużeniowego wiąże się z pominięciem etapu likwidacji majątku (jeżeli dłużnik
majątku nie posiada), a także etapu ustalania i wykonywania planu spłaty.
Szczególnie interesujące jest postanowienie art. 49116 ust. 1 PrUpN, w myśl którego sąd umarza
zobowiązania upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli, jeśli osobista sytuacja upadłego
w oczywisty sposób wskazuje, że nie byłby on zdolny do dokonania jakichkolwiek spłat w ramach
planu spłaty wierzycieli. Unormowanie te oznacza ni mniej, ni więcej, iż dłużnik, który z przyczyn
niezależnych od siebie popadnie w stan upadłości, może uzyskać oddłużenie bez zaspokojenia
wierzyciela w jakimkolwiek stopniu.
Zmieniły się również przesłanki przedmiotowe warunkujące dopuszczalność upadłości konsumenckiej
na płaszczyźnie badania moralności płatniczej. Wobec osoby fizycznej nieprowadzącej działalności
gospodarczej nie może zostać orzeczona upadłość jeżeli osoba ta doprowadziła do swojej
niewypłacalności lub istotnie zwiększyła jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa.
Oznacza to, że dłużnik ponoszący z winy umyślnej lub wskutek rażącego niedbalstwa
odpowiedzialność za swoją niewypłacalność nie może skorzystać z oddłużenia w ramach upadłości
29
P. Zimmerman, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz – komentarz do art. 4912 PrUpN, Wydawnictwo: C.H. Beck,
2015 r., Wydanie: 3, system Legalis.
Projekt „Szansa 2.0.” realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.
Plac Sikorskiego 2/7, 31-115 Kraków, tel. +48 (12) 341 46 48, www.allerhand.pl, [email protected]
KRS: 0000364125; NIP: 6762429176; REGON: 121345308 24 | S t r o n a
konsumenckiej. Ustawodawca zmienił dotychczasową restrykcyjną przesłankę, która umożliwiała
ogłoszenie upadłości pod warunkiem, że stan niewypłacalności nie powstał wskutek okoliczności
wyjątkowych i niezależnych od dłużnika. Nowe zasady nie pozwalają na ogłoszenie upadłości jeżeli
dłużnik doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub
wskutek rażącego niedbalstwa (art. 4914 ust. 1 PrUpN). Działanie dłużnika jest umyślne, jeżeli ma on
zamiar doprowadzenia do niewypłacalności lub jej pogłębienia (np. dłużnik zaciąga zobowiązanie
mając świadomość, że nie będzie miał środków na ich pokrycie). Rażące niedbalstwo polega na
niedołożeniu kwalifikowanej należytej staranności wymaganej od dłużnika w danych okolicznościach.
Rażące niedbalstwo to stan na granicy winy umyślnej30.
Ustawa nowelizująca dopuściła możliwość zawarcia pod nadzorem sądu przez dłużnika układu
z wierzycielami. Zawarcie układu w upadłości konsumenckiej stanowi wyjątek od zasady prowadzenia
postępowania w opcji likwidacyjnej. Możliwość zawarcia układu pozwala na uniknięcie pełnej
likwidacji majątku upadłego, w szczególności lokalu mieszkalnego albo domu jednorodzinnego, która
obligatoryjnie jest przeprowadzana w opcji likwidacyjnej. Dopuszczenie możliwości zawarcia układu
z wierzycielami nie tylko wpływa na zwiększenie środków koncyliacyjnych i zabezpieczenia interesów
wierzycieli, a także pozwoli usprawnić postępowanie, a także – co istotne z punktu widzenia
adresatów instytucji - może spowodować zwiększenie jej praktycznej doniosłości wskutek braku
obowiązku sprzedaży mieszkania dłużnika. Na mocy układu dochodzi do restrukturyzacji zobowiązań
upadłego, np. przez odroczenie wykonania zobowiązań, rozłożenie długu na raty, zmniejszenie sumy
długów. Układ z wierzycielami jest możliwy pod szczególnym warunkiem. Zgodnie z art. 49122 ust. 1
PrUpN jeżeli zostanie uprawdopodobnione, że w drodze układu zostaną osiągnięte cele
postępowania, sędzia-komisarz, na wniosek upadłego, postanowieniem zwołuje zgromadzenie
wierzycieli w celu zawarcia układu. Podjęcie decyzji o zwołaniu zgromadzenia wierzycieli w celu
zawarcia układu jest uzależnione od wniosku dłużnika. Wykluczone jest więc działanie przez sędziego-
komisarza z urzędu, czy też na wniosek wierzyciela. Zwołanie zgromadzenia wierzycieli może
spowodować wstrzymanie likwidacji majątku, w szczególności mieszkania (art. 49122 ust. 1 PrUpN).
Układ może zostać przyjęty wyłącznie za zgodą upadłego (art. 49122 ust. 4 PrUpN).
Okres wykonywania przez upadłego planu spłaty został skrócony z 5 lat do 36 miesięcy (art. 49115
ust. 1 PrUpN).
Ustawodawca podwyższył wysokość świadczenia socjalnego wypłacanego z sumy uzyskanej ze
sprzedaży lokalu lub domu jednorodzinnego, w którym zamieszkuje upadły. Sędzia-komisarz uzyskał
uprawnienia do przyznawania kwoty odpowiadającej przeciętnemu czynszowi najmu lokalu
mieszkalnego w tej samej lub sąsiedniej miejscowości za okres od 12 do 24 czterech miesięcy
(art. 49113 ust. 1 PrUpN).
30
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 2004 r.; II CKN 142/2003; system Legalis.
Projekt „Szansa 2.0.” realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.
Plac Sikorskiego 2/7, 31-115 Kraków, tel. +48 (12) 341 46 48, www.allerhand.pl, [email protected]
KRS: 0000364125; NIP: 6762429176; REGON: 121345308 25 | S t r o n a
Przepisy ustawy nowelizującej zakładają również mniej sformalizowaną formę wniosku o ogłoszenie
upadłości stanowiąc w tym zakresie istotne novum w porównaniu do poprzedniego stanu prawnego.
Ustawodawca zrezygnował z wielu rygorystycznych i wymogów formalnych wniosku o ogłoszenie
upadłości. Po dniu 31 grudnia 2014 r. wniosek o ogłoszenie upadłości powinien zawierać m.in. imię
i nazwisko, miejsce zamieszkania oraz numer PESEL dłużnika, wskazanie miejsc, w których znajduje się
majątek dłużnika, wskazanie okoliczności, które uzasadniają wniosek i ich uprawdopodobnienie,
aktualny i zupełny wykaz majątku z szacunkową wyceną jego składników; spis wierzycieli z podaniem
ich adresów i wysokości wierzytelności każdego z nich oraz terminów zapłaty, a tym spis
wierzytelności spornych, a także ustanowionych zabezpieczeń. Ustawodawca uchylił dotychczasowy
obowiązek informowania we wniosku o spłacie długów w okresie sześciu miesięcy przed złożeniem
wniosku o ogłoszenie upadłości. Ponadto, Ministerstwo Sprawiedliwości opublikowało – dostępny
internetowo – poradnik dot. nowej upadłości konsumenckiej31, który zawiera m.in. przykładowy
wniosek o ogłoszenie upadłości.
Zmniejszyła się wysokość opłaty od wniosku o ogłoszenie upadłości z dotychczasowych 200 złotych do
30 złotych (art. 76a w zw. z art. 14 ust. 3 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych).
W zakresie kosztów niezwykle ważną zmianą jest również wprowadzenie ryczałtowego wynagrodzenia
syndyka, co pozwala beneficjentom upadłości konsumenckiej oszacować wysokość kosztów
postępowania. Wynagrodzenie syndyka ustala się w wysokości od jednej czwartej przeciętnego
miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku w czwartym
kwartale roku poprzedniego, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego do jego
dwukrotności (art. 4919 ust. 2 PrUpN). W szczególnie uzasadnionych przypadkach sąd może
podwyższyć wynagrodzenie syndyka, jednak nie więcej niż do czterokrotności tegoż wynagrodzenia,
jeżeli jest to uzasadnione zwiększonym nakładem pracy syndyka wynikającym w szczególności ze
stopnia skomplikowania postępowania oraz liczby wierzycieli (art. 4919 ust. 3 PrUpN).
Przyjmując uproszczony charakter konsumenckiego postępowania upadłościowego ustawodawca
przesądził, że sprawy o ogłoszenie upadłości objęte będą rozpoznawane przez sąd upadłościowy
w składzie jednego sędziego zawodowego (art. 4913 PrUpN).
VI. Projekt „Szansa 2.0.” jako próba odpowiedzi na problem nadmiernego zadłużenia
VI. 1. Planowane działania w ramach projektu „Szansa 2.0.”
Termin realizacji projektu „Szansa 2.0.” to okres od dnia 1 marca 2015 r. do dnia 28 lutego 2016 r.
31
Zob. http://ms.gov.pl/pl/informacje/news,6792,upadlosc-konsumencka--poradnik.html.
Projekt „Szansa 2.0.” realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.
Plac Sikorskiego 2/7, 31-115 Kraków, tel. +48 (12) 341 46 48, www.allerhand.pl, [email protected]
KRS: 0000364125; NIP: 6762429176; REGON: 121345308 26 | S t r o n a
Instytut Allerhanda realizuje projekt „Szansa 2.0.” przy udziale partnera Juss-Buss, organizacji
studenckiej utworzonej w 1971 r. Juss-Buss zatrudnia ponad 30 osób (studentów prawa) i otrzymuje
rocznie blisko 5.500 zapytań od osób poszukujących bezpłatnej pomocy prawnej. Przedmiotem
aktywności Juss-Buss jest pomoc osobom, które nie mogą samodzielnie dochodzić swoich praw. Juss-
Buss zajmuje się ochroną praw w zakresie szeregu dziedzin prawa. Jednym z pól aktywności jest
pomoc osobom zadłużonym. Juss-Buss wdrożył bezpłatny system doradztwa osobom zadłużonym
obejmujący m.in. prowadzenie negocjacji w celu redukcji długów, wskutek czego dysponuje bogatym
i cennym doświadczeniem mogącym przyczynić się do sukcesu w realizacji projektu „Szansa 2.0.”.
Dostrzegając dobrodziejstwa wynikające z liberalizacji przepisów o upadłości konsumenckiej jako
skutecznej metody walki z wykluczeniem społecznym osób nadmiernie zadłużonych w celu restytucji
rzetelnych dłużników do normalnego społecznego i gospodarczego funkcjonowania, w ramach
projektu „Szansa 2.0.” planowane jest podjęcie następujących działań:
1. przeprowadzenie w dniach 17-20 marca 2015 r. wizyty studyjnej przez ekspertów Instytutu
Allerhanda w Juss-Buss, który z powodzeniem wdrożył system doradztwa dla osób
nadmiernie zadłużonych;
2. stworzenie w maju 2015 r. ogólnodostępnego portalu internetowego dedykowanego
upadłości konsumenckiej, zawierającego co najmniej 4 elementy:
a. Automatyczny Kwalifikator Upadłości Konsumenckiej, którego celem będzie ocena
możliwości skorzystania z oddłużenia w ramach nowej upadłości konsumenckiej.
Automatyczny Kwalifikator Upadłości Konsumenckiej będzie obejmował test zamkniętych
pytań. Po wypełnieniu kwalifikatora osoba zainteresowana uzyska wynik wraz
z odpowiednim jego wyjaśnieniem;
b. kreator wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej, wraz z załącznikami, gotowy do
wydrukowania w formacie pliku PDF. Dostęp do kreatora zostanie zapewniony dla osób,
które po wypełnieniu Automatycznego Kwalifikatora Upadłości Konsumenckiej uzyskają
pozytywną odpowiedź w zakresie możliwości skorzystania z upadłości konsumenckiej.
Kreator zapewni spełnienie warunków formalnych, które są przez ustawodawcę
wymagane dla zainicjowania postępowania w przedmiocie oddłużenia w ramach
upadłości konsumenckiej;
c. cykliczne publikacje aktualnych materiałów informacyjnych, które będą dedykowane
osobom zagrożonym upadłością konsumencką, również w formie przystępnych filmów
edukacyjnych;
d. anonimowy formularz kontaktowy umożliwiający przedstawienie ekspertom konkretnej
sytuacji faktycznej (majątkowej) i uzyskanie wsparcia doradczego;
Projekt „Szansa 2.0.” realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.
Plac Sikorskiego 2/7, 31-115 Kraków, tel. +48 (12) 341 46 48, www.allerhand.pl, [email protected]
KRS: 0000364125; NIP: 6762429176; REGON: 121345308 27 | S t r o n a
3. wprowadzenie w maju 2015 r. pilotażowego wzorcowego programu doradztwa dla nie mniej
niż 30 potrzebujących w oparciu metody i sposób wypracowany przez partnera w Norwegii;
4. uruchomienie w maju 2015 r. telefonu informacyjnego dla osób zagrożonych upadłością
konsumencką służącego radą i wsparciem doradczym w okresie trwania projektu;
5. przygotowanie i przyprowadzenie w styczniu 2016 r. międzynarodowej konferencji z udziałem
ekspertów Juss-Buss zwieńczającej realizację projektu „Szansa 2.0.”, która będzie miała na
celu scharakteryzowanie przyjętego modelu wsparcia dla osób nadmiernie zadłużonych,
upowszechnienie zastosowanych metod doradztwa upadłościowego jako źródła inspiracji dla
podobnych inicjatyw w Polsce, a także ocenę skutków funkcjonowania nowych przepisów
w zakresie upadłości konsumenckiej;
6. przygotowanie, druk i dystrybucja w lutym 2016 r. publikacji przedstawiającej dorobek
projektu i zawierającej rekomendacje dla rozwiązań prawnych, organizacyjnych, finansowych
dotyczących upadłości konsumenckiej.
VI. 2. Cele projektu „Szansa 2.0.”
Upadłość konsumencka stanowi środek prawny dedykowany osobom nadmiernie zadłużonym.
Upadłość konsumencka począwszy od dnia 31 grudnia 2014 r. uzyskała nowy wymiar zakładający
prymat oddłużenia nad windykacją, co pozwala na szersze wykorzystanie tej instytucji w praktyce.
Z tego względu trzonem projektu „Szansa 2.0.” są szanse związane z liberalizacją przepisów
o upadłości konsumenckiej. Projekt zakłada możliwość bezkosztowego sprawdzenia za pomocą
Automatycznego Kwalifikatora Upadłości Konsumenckiej przez osoby zadłużone czy mogą skorzystać
z oddłużenia w ramach upadłości konsumenckiej. Uruchomienie portalu dedykowanego upadłości
konsumenckiej, na którym cyklicznie będą publikowane materiały informacyjne, będzie miało przede
wszystkim na celu edukowanie konsumentów o założeniach odnoszących się do tej instytucji. Pełna
i rzetelna informacja o upadłości konsumenckiej pozwoli na wyeliminowanie złudnych nadziei, które
towarzyszyły wprowadzeniu upadłości konsumenckiej do polskiego porządku prawnego w 2009 r.
Uruchomienie portalu internetowego, mającego przede wszystkim wymiar edukacyjny, w założeniu
upowszechni upadłość konsumencką, a zatem przełoży się na zwiększenie liczby postępowań
upadłościowych w stosunku do osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej.
Konsekwencją tego będzie upowszechnienie idei oddłużenia skierowanego dla rzetelnych dłużników,
co pozwoli na zmianę dotychczasowej optyki prezentowanej w społeczeństwie, która stygmatyzuje
osoby ogłaszające upadłość.
Projekt „Szansa 2.0.” realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.
Plac Sikorskiego 2/7, 31-115 Kraków, tel. +48 (12) 341 46 48, www.allerhand.pl, [email protected]
KRS: 0000364125; NIP: 6762429176; REGON: 121345308 28 | S t r o n a
Upowszechnienie upadłości konsumenckiej jako narzędzia prowadzącego do oddłużenia przyczyni się
do obniżenia liczby osób korzystających z pomocy społecznej, a w konsekwencji do obniżenia kosztów
generowanych przez państwo. Do upowszechnienia idei upadłości konsumenckiej przyczynią się
bezkosztowy i powszechnie dostępny portal internetowy.
Działalność edukacyjna w zakresie upadłości konsumenckiej zakłada zwiększenie aktywności dłużnika
w celu poprawy swojej sytuacji materialnej. Popularyzacja oddłużenia w ramach upadłości
konsumenckiej, która ma na celu zachęcenie dłużnika do zwiększenia aktywności zawodowej w celu
chociażby częściowego zaspokojenia wierzycieli, ograniczy aktywność dłużników w tzw. szarej strefie,
co wpłynie również na wzrost PKB.
Projekt „Szansa 2.0.” zakłada wprowadzenie, w oparciu o wzory norweskie, komplementarnego dla
portalu internetowego dedykowanego upadłości konsumenckiej, systemu doradczego dla osób
zagrożonych upadłością konsumencką. Ideą systemu doradztwa będzie przede wszystkim
wprowadzenie efektywnego dialogu na płaszczyźnie dłużnik – wierzyciel. System doradztwa zostanie
przetestowany co najmniej na 30 osobach. W przypadku uzyskania dodatkowego zewnętrznego
finansowania Instytut Allerhanda będzie mógł rozszerzyć pomoc doradczą ponad gwarantowaną
projektem grupę docelową.
Przetestowanie w trakcie trwania projektu „Szansa 2.0.” dwóch autorskich środków, tj. portalu
internetowego obejmującego Automatyczny Kwalifikator Upadłości Konsumenckiej, a także
modelowego systemu doradztwa wprowadzonego w oparciu o wzory norweskie, umożliwi stworzenie
rekomendacji i postulatów de lege ferenda dla wprowadzenia modelowego systemu rozwiązania
problemu nadmiernego zadłużenia, w szczególności w zakresie dotyczących obecnego brzmienia
przepisów upadłości konsumenckiej.
Projekt zakłada udział instytucji finansowych, a także innych podmiotów biorących udział w procesie
oddłużenia (np. syndyków). Rozszerzenie perspektywy spojrzenia na problem nadmiernego zadłużenia
przez zapewnienie udziału instytucji finansowych pozwoli na wypracowanie mechanizmów
maksymalnie harmonizujących interesy wierzycieli oraz dłużników. Założeniem będzie zdefiniowanie
mechanizmów mających na celu włączenie dłużników do obrotu gospodarczego, a także ich
aktywizację. Udział instytucji finansowych w projekcie pozwoli na wypracowanie kompleksowych
rekomendacji dla modelowego wzorca pomocy osobom zadłużonym. Wszelkie środki zmierzające do
prowadzenia efektywnego dialogu na linii dłużnik-wierzyciel (czy zawężając: instytucje finansowe)
wydają się rozwiązaniem pożądanym i koniecznym.
Współpraca z Juss-Buss powoli nie tylko na poznanie implementowanego przez partnera modelu
doradczego dla osób nadmiernie zadłużonych, ale również umożliwi wymianę doświadczeń i wiedzy
przez ekspertów Instytutu Allerhanda i Juss-Buss o systemowych rozwiązań przyjętych w obu
państwach w zakresie walki z nadmiernym zadłużeniem, także pozwoli na podjęcie studiów
komparatystycznych dotyczących upadłości konsumenckiej. Transfer wiedzy i doświadczeń pomiędzy
Projekt „Szansa 2.0.” realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.
Plac Sikorskiego 2/7, 31-115 Kraków, tel. +48 (12) 341 46 48, www.allerhand.pl, [email protected]
KRS: 0000364125; NIP: 6762429176; REGON: 121345308 29 | S t r o n a
Instytutem Allerhanda i Juss-Buss niewątpliwie wzbogaci wymiar zaproponowanych rekomendacji dla
modelu wsparcia osób zadłużonych.
Polski ustawodawca nie zdecydował się na wprowadzenie legalnej definicji nadmiernego zadłużenia.
Sprzężona z tym brakiem jest niekompletność systemowych mechanizmów pomocy osobom
nadmiernie zadłużonym. Należy podkreślić, że w polskim porządku prawnym brakuje systemowego
modelu pomocy osobom zadłużonym, na który – poza dostępem do upadłości konsumenckiej –
składa się również mechanizmy mające na celu prewencję i zapobieganie nadmiernemu zadłużeniu
poprzez odpowiednie działania edukacyjne, szkoleniowe i informacyjne, a także wspieranie integracji
osób nadmiernie zadłużonych w życiu społecznym, przeciwdziałając tym samym ich wykluczeniu
społecznemu. Wobec tych braków, dla wypracowania rekomendacji modelu walki z nadmiernym
zadłużeniem, ważna będzie analiza modeli implementowanych przez inne państwa europejskie.
Trzeba zaznaczyć, że na poziomie europejskim nie prowadzono systemowych rozwiązań walki
z nadmiernym zadłużeniem. Przyjęte przez Unię Europejską mają charakter wycinkowy, głównie
skupiające się na rzetelnym informowaniu konsumentów. W tym zakresie warto wspomnieć
o dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie
umów o kredyt konsumencki oraz uchylającą dyrektywę Rady 87/102/EWG32, a także dyrektywy
2006/114/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. dotyczącej reklamy
wprowadzającej w błąd i reklamy porównawczej33.
Warta odnotowania jest opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, dalej: EKES, z dnia
29 kwietnia 2014 r. w sprawie ochrony konsumentów i właściwego traktowania nadmiernego
zadłużenia w celu zapobiegania wykluczeniu społecznemu (opinia rozpoznawcza - 2014/C 311/06)34.
EKES wskazał, że choć na poziomie prawa europejskiego nie wprowadzono rozwiązań dotyczących
problemu nadmiernego zadłużenia, na ten krok zdecydowały się niektóre państwa członkowskie UE,
jednak przyjęte przez te państwa środki te nie są jednolite. EKES rekomenduje aby odpowiednia
i jednolita procedura w tym zakresie powinna zostać wprowadzona we wszystkich państwach
członkowskich Unii Europejskiej. EKES postuluje by na szczeblu europejskim opracowano wspólną
definicję operacyjną nadmiernego zadłużenia, wprowadzono edukację finansową konsumentów,
a także utworzono Europejskie Centrum Monitorowania Nadmiernego Zadłużenia. Zadaniem
Europejskiego Centrum Monitorowania Nadmiernego Zadłużenia byłoby prowadzenie wiarygodnych
danych statystycznych, sporządzenie szczegółowej analizy przyczyn nadmiernego zadłużenia
i kategorii osób zadłużonych, a także analiza porównawcza w państwach członkowskich Unii
Europejskiej.
32
Dz. U. L 133 z dnia 22 maja 2008 r. s. 66. 33
Dz. U. L 376 z dnia 27 grudnia 2006, s. 21 34
Dz. U. UE C z dnia 12 września 2014 r.: http://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52014AE0791&from=PL.
Projekt „Szansa 2.0.” realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.
Plac Sikorskiego 2/7, 31-115 Kraków, tel. +48 (12) 341 46 48, www.allerhand.pl, [email protected]
KRS: 0000364125; NIP: 6762429176; REGON: 121345308 30 | S t r o n a
Wobec braku doświadczenia zarówno na szczeblu europejskim, a także w Polsce w zakresie
kompleksowego modelu pomocy osobom nadmiernie zadłużonym, warto zdiagnozować modele walki
z tym problemem, które zostały przyjęte w innych krajach europejskich, w szczególności w Norwegii.
Realizowanie projektu „Szansa 2.0.” umożliwia zgłębienie modelów walki z nadmiernym zadłużeniem
w Norwegii. Zapoznanie się z wzorami norweskimi umożliwi partnerstwo z Juss-Buss. Jednocześnie
warto wskazać, iż realizowanie projektu może być interesujące dla pogłębienia wiedzy
o implementowanych środkach pomocy przyjętych w innych państwach europejskich. Warty analizy
jest model przyjęty przez Islandię, która wobec kryzysu gospodarczego z 2008 r. przyjęła
niekonwencjonalne środki pomocy osobom nadmiernie zadłużonym polegające na odmowie
dokapitalizacji zadłużonych banków, a następnie ich kontrolowanej upadłości. Co ważne na Islandii
w 2010 r. ustawą nr 100/201035 został powołany Urząd Rzecznika Praw Dłużników (nazwa w języku
angielskim: „The Office of the Ombudsman for Debtors”36), który bezpłatnie udziela porad osobom
nadmiernie zadłużonym, a także asystuje dłużnikom w postępowaniu upadłościowym37. Należy jednak
wskazać, iż poszerzenie oddziaływania projektu „Szansa 2.0.” na analizę modeli pomocy osobom
zadłużonym przyjętych poza Norwegią, wymaga uzyskania przez Instytut Allerhanda dodatkowego
finansowania na realizację tych zamierzeń.
VI. 3. Perspektywy stworzenia i rozwoju systemu wsparcia osób nadmiernie zadłużonych i zagrożonych upadłością w skali regionalnej, krajowej i międzynarodowej
Realizacja projektu „Szansa 2.0.” stanowi sposobność na zebranie istotnych doświadczeń mogących
stanowić podstawę do ewentualnego rozwoju pomocy oraz nowych usług na rzecz osób nadmiernie
zadłużonych, ich replikacji oraz ewentualnego skalowania w skali regionalnej, krajowej
i międzynarodowej.
Podstawą proponowanych rozwiązań powinny być uzupełniające się działania związane z twórczym
rozwojem aktywności przewidzianych do realizacji w projekcie i ich uzupełnienie nowymi
przedsięwzięciami oraz ich przewidywanej formalizacji poprzez wyodrębnienie w ramach działania
Instytutu Allerhanda Europejskiego Centrum Monitoringu Nadmiernego Zadłużenia.
35
http://eng.velferdarraduneyti.is/media/acrobat-enskar_sidur/The-Ombudsman-for-Debtors-Act-No-100-2010-as-
amended.pdf. 36
http://www.ums.is/. 37
Zgodnie z art. 1 ustawy nr 100/2010 Urząd Rzecznika Praw Dłużników jest rządową jednostką prowadzoną przez Rzecznika
Praw Dłużników, która działa pod auspicjami Ministra właściwego do spraw rynku finansowego, a która ma na celu ochronę interesów i praw dłużników („Article 1: The Office of the Ombudsman for Debtors is a government agency headed by the Ombudsman for Debtors. The Agency, which operates under the auspices of The Minister responsible for matters relating to the finance market, shall guard the interests and rights of debtors as further provided for in law”).
Projekt „Szansa 2.0.” realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.
Plac Sikorskiego 2/7, 31-115 Kraków, tel. +48 (12) 341 46 48, www.allerhand.pl, [email protected]
KRS: 0000364125; NIP: 6762429176; REGON: 121345308 31 | S t r o n a
Na etapie diagnozy stanu zadłużenia jako potencjalne istotne uznano działania odpowiadające na trzy
istotne wyzwania jakimi są:
1) prewencja nadmiernego zadłużenia poprzez działania edukacyjne, wychowawcze
i promocyjne;
2) wsparcie dłużników w procesie wychodzenia z nadmiernego zadłużenia;
3) stworzenie podstaw systemowych – organizacyjnych, finansowych i prawnych – służących
ograniczeniu zjawiska nadmiernego zadłużenia odzwierciedlających konieczność
wypracowania stałych form dialogu i dyskusji interesariuszy zainteresowanych
i zaangażowanych w rozwiązanie problemu nadmiernego zadłużenia.
ad 1. prewencja nadmiernego zadłużenia poprzez działania edukacyjne, wychowawcze i promocyjne
W ramach działań związanych z prewencja nadmiernego zadłużenia poprzez działania edukacyjne,
wychowawcze i promocyjne podejmowane działania mogą objąć zarówno elementy związane
z edukacją formalną jak i nieformalną. W zakresie edukacji formalnej dobrą podstawą byłoby
wykorzystanie elementów edukacji w ramach działań związanych z eksperymentami pedagogicznymi,
których celem byłoby przygotowanie przede wszystkim młodych ludzi do zrozumienia rzeczywistości
gospodarczej, planowania finansowego oraz umiejętności korzystania z dostępnych usług
finansowych poprzez rozwinięcie i wdrożenie nowoczesnego programu edukacyjnego w okresie
dwóch – trzech lat. Powinno ono obejmować takie zagadnienia planowanie własnego budżetu, prawa
konsumenta, analiza ofert finansowych, analiza skutków własnych decyzji. Ze względu na swój zakres
podejmowane działania wiążą się z koniecznością przygotowania materiałów edukacyjnych oraz
przygotowania nauczycieli do prowadzenia działań edukacyjnych. Innym elementem tych działań jest
wypracowanie formuły pracy pozalekcyjnej w postaci kół zainteresowań związanych z edukacją
finansową.
Edukacja szkolna i szczególnie jej koniec na poziomie ponadpodstawowym służy nabyciu wiedzy
i umiejętności, jak też wyrobieniu postaw, które powinny towarzyszyć świadomym decyzjom
konsumenckim, w tym korzystaniu z usług finansowych przez całe życie. Z tych właśnie powodów
młodzi ludzie powinni zostać wyposażeni w umiejętności pozwalające im sprawnie gospodarować
finansami. Przygotowanie działań bazujących na projekcie „Szansa 2.0.” umożliwiłoby opracowanie
we współpracy ze szkołami warsztatów poświęconych planowaniu finansowemu, racjonalnemu
dysponowaniu dostępnymi środkami finansowymi, sposobom krytycznej analizy informacji
kredytowych, ubezpieczeniowych w odniesieniu do rzeczywistych możliwości finansowych,
najczęstszych błędach i porażkach wynikających z błędnych zachowań konsumenckich oraz praw
i zobowiązań związanych z zaciąganiem różnego rodzaju zobowiązań.
Projekt „Szansa 2.0.” realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.
Plac Sikorskiego 2/7, 31-115 Kraków, tel. +48 (12) 341 46 48, www.allerhand.pl, [email protected]
KRS: 0000364125; NIP: 6762429176; REGON: 121345308 32 | S t r o n a
Do szeroko rozumianych działań popularyzatorskich na rzecz ograniczenia zjawiska nadmiernego
zadłużenia należy edukacja poprzez wykorzystanie mass mediów oraz przybliżenie konsekwencji
nadmiernego zadłużenia poprzez programy telewizyjne. Przykładem na którym można się oprzeć jest
Norweski Program telewizyjny emitowany przez stację telewizyjną TV3 zatytułowany Luksusfellen38
(„Pułapka luksusu”). Jest to popularny w Norwegii format telewizyjny oparty na faktach,
reżyserowany program przybliżający losy osób nie panujących nad swoimi wydatkami i w związku
z tym popadających w nadmierne zadłużenie. Oryginalnie program został stworzony w Danii i został
zaadaptowany do potrzeb rynku norweskiego. Jego elementami jest quiz badający edukacje
uczestników. Dlatego prezentowany format jest także popularny w Szwecji i Danii. Format jest
skierowany do publiczności w wieku 18 – 40 lat, a więc w okresie kiedy podejmuje się decyzje
o ważnych inwestycjach skutkujących zobowiązaniami finansowymi. Długość trwania programu
w przybliżeniu wynosi 1 godzinę. Uczestnikami muszą być osoby pełnoletnie oraz zadłużone.
Wygrane w audycji telewizyjnej trofea – nagrody pieniężne – muszą zostać przeznaczone na spłatę
zadłużenia. Dodatkowymi nagrodami są nagrody rzeczowe np. sprzęt AGD i inne, które można
zatrzymać. W przypadku sukcesu w spłacie długu zwycięzca kończy program z czystym saldem,
w przypadku porażki pozostały do spłaty dług jest mu wręczany poprzez nowy certyfikat
specyfikujący wysokość należności, czemu towarzyszy wezwanie do spłaty pozostałej części długu
najszybciej jak to jest możliwe.
Doświadczenie norweskiego partnera w projekcie, który współpracował w realizacji programu, jest
cennym źródłem inspiracji dla replikacji przedstawianej praktyki w Polsce. Juss-Buss został
poproszony o wydelegowanie specjalistów – doradców będących komentatorami w trakcie trwania
programu, których zadaniem było wskazanie pożądanych działań. Dało to organizacji większą
dostrzegalność i rozpoznawalność marki organizacji w Norwegii. Warte rozważenia byłoby
zaproszenie twórców programu do Polski i podzielenie się doświadczeniami realizacji programu jako
źródła inspiracji dla zakupu licencji lub stworzenia autorskiej koncepcji programu telewizyjnego
poświęconego problemom osób z nadmiernym zadłużeniem.
ad 2. wsparcie dłużników w procesie wychodzenia z nadmiernego zadłużenia
Wsparcie dłużników w procesie wychodzenia z nadmiernego zadłużenia może przyjmować
m.in. formę doradztwa i pomocy indywidualnej, pracy grupowej i samopomocy w tym różnego
rodzaju form wsparcia publicznego i pomocy doradczej, w tym pomocy prawnej i psychologicznej. Tak
jak to zostało zaznaczone w niniejszym raporcie, w Polsce brakuje dotychczas kompleksowego
programu pomocy dla osób nadmiernie zadłużonych. Elementem budowy takiego programu może być
wsparcie dla tworzenia grup pomocy dla takich osób, z uwzględnieniem ich specyficznych potrzeb.
38
http://www.tv3.no/luksusfellen.
Projekt „Szansa 2.0.” realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.
Plac Sikorskiego 2/7, 31-115 Kraków, tel. +48 (12) 341 46 48, www.allerhand.pl, [email protected]
KRS: 0000364125; NIP: 6762429176; REGON: 121345308 33 | S t r o n a
Przykładem jest wsparcie udzielone seniorom, osobom uzależnionym od hazardu i innym. Dla
efektywnego świadczenia pomocy zadłużonym potrzeba z jednej strony zespołu osób bezpośrednio
pracujących z dłużnikami oraz szerokiego grona tych ludzi i instytucji, którzy informują, wspierają,
motywują i pomagają dłużnikom.
ad 3. stworzenie podstaw systemowych – organizacyjnych, finansowych i prawnych – służących
ograniczeniu zjawiska nadmiernego zadłużenia odzwierciedlających konieczność wypracowania
stałych form dialogu i dyskusji interesariuszy zainteresowanych i zaangażowanych w rozwiązanie
problemu nadmiernego zadłużenia
Stworzenie podstaw systemowych – organizacyjnych, finansowych i prawnych służących ograniczeniu
zjawiska nadmiernego zadłużenia wiąże się z potrzebą wypracowania mechanizmów wczesnego
ostrzegania przed możliwością pojawienia się problemów związanych ze spłatą kredytów opartej na
Informacji statystycznej, oraz informacji samych instytucji finansowych, w tym przede wszystkim
banków oraz pogłębieniem wiedzy na temat sposobów wsparcia działań ratunkowych i naprawczych.
Wskazane kierunki potencjalnego rozwoju dalszych działań na rzecz osób zadłużonych wiążą się ze
zbudowaniem platformy systematycznej współpracy pomiędzy interesariuszami procesu, w tym
instytucjami finansowymi, placówkami pomocy społecznej i kurateli sądowej, w szczególności
w organizowaniu lokalnych i regionalnych systemów wsparcia osób zadłużonych i motywowaniu
dłużników do podejmowania działań naprawczych. Choć dość dobrze znamy przyczyny powstawania
zaległości kredytowych, to istnieje potrzeba harmonizacji działań na rzecz ograniczeń tego zjawiska
poprzez współpracę europejską, w tym organizacji społecznych i działań obywatelskich na rzecz
z jednej strony prewencji, a z drugiej skali i oddziaływania tego zjawiska. Instytut Allerhanda mógłby
być źródłem inspiracji dla inicjatyw tego typu w innych miastach i regionach w Polsce, jak również
w krajach europejskich. W szczególności Instytut Allerhand mógłby być liderem tego rodzaju
aktywności w krajach Europy Środkowej. Potencjalnymi partnerami, oprócz instytucji pomocy
publicznej i władz samorządowych mogą być także instytucje, do których można się zgłosić w celu
uzyskania pomocy, np. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Rzecznik Ochrony Konsumenta,
Komisja Nadzoru Finansowego, Departament Ochrony Klienta przy Komisji Nadzoru Finansowego.
Jako priorytetowe kierunki przyszłego rozwoju zostały wskazane jako najbardziej perspektywiczne:
1) działania na poziomie lokalnym i regionalnym – w tym organizacja modelowego lokalnego/regionalnego systemu wsparcia dla osób zadłużonym w wybranej gminie lub grupie gmin;
2) działania dotyczące działań na poziomie krajowym – poprzez inicjowanie działań prawodawczych oraz realizacji skalowalnych i replikowalnych projektów na rzecz ograniczenia problemu nadmiernego zadłużenia;
Projekt „Szansa 2.0.” realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.
Plac Sikorskiego 2/7, 31-115 Kraków, tel. +48 (12) 341 46 48, www.allerhand.pl, [email protected]
KRS: 0000364125; NIP: 6762429176; REGON: 121345308 34 | S t r o n a
3) współpraca Europejska – poprzez stworzenie transnarodowego partnerstwa mogącego dzielić się doświadczeniami prób ograniczenia konsekwencji problemu nadmiernego zadłużenia w różnych krajach europejskich.
Tabela 5
Program Zakres potencjalnego wsparcia i wymagania Dalsze informacje
Europejski Program na rzecz Zatrudnienia i Innowacji Społecznych
Działania na rzecz pomocy inicjatywom samopomocowym oraz społecznym, akcje pilotażowe i informacyjne
http://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=1081
Europejskie Programy Współpracy Terytorialnej
Działania w skali transgranicznej, transnarodowej i europejskiej na rzecz podejmowania inicjatyw pilotażowych wspierających innowacje w ważnych zakresach dotyczących radzenia sobie z problemem nadmiernego zadłużenia. Z perspektywy możliwości działania Instytutu Allerhanda realne jest przygotowanie projektów adresujących konkursy ogłaszane w ramach programów Europa Środkowa, Program Bałtycki, Współpraca Transgraniczna PL-SK. W przypadku starań o dofinansowanie ze środków publicznych istnieje możliwość przygotowania koncepcji wniosku ze środków samorządu woj. małopolskiego
http://www.interreg4c.eu/interreg-europe/ http://www.central2020.eu/ http://www.interreg-baltic.eu/home.html http://pl.plsk.eu/index/
Program Erasmus Plus Działania w skali krajowej i międzynarodowej na rzecz podniesienia kwalifikacji osób i instytucji w zakresie związanym z projektem poprzez wymiany, staże oraz podejmowanie projektów pilotażowych skierowanych do różnych grup odbiorców
http://www.erasmusplus.org.pl
Fundusze Strukturalne w tym Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój
M.in. w ramach osi priorytetowej innowacje społeczne oraz współpracy międzynarodowej będzie istniała możliwość pogłębienia współpracy międzynarodowej na płaszczyźnie ograniczenia problemu wykluczenia społecznego osób nadmiernie zadłużonych
https://www.mir.gov.pl/fundusze/Fundusze_Europejskie_2014_2020/Documents/PO_WER_08012014.pdf
Programy krajowe – publiczne np.
Fundusze pozostające w gestii Ministerstwa Sprawiedliwości. Programy wsparcia określonych grup obywateli znajdujących się w sytuacji zagrożenia wykluczeniem społecznym np. seniorów
http://bip.ms.gov.pl/pl/dzialalnosc/fundusz-pomocy-pokrzywdzonym-oraz-pomocy-postpenitenacjarnej/pomoc-postpenitencjarna/ https://www.mpips.gov.pl/seniorzyaktywne-starzenie/rzadowy-program-asos/
Fundusze pozostające w gestii jednostek samorządu
W ramach rocznych programów dotacyjnych istnieje możliwość starania się o dofinansowanie zadań wsparcia osób nadmiernie zadłużonych ze środków
http://ngo.krakow.pl/granty_i_dotacje/1813,glowna.html
Projekt „Szansa 2.0.” realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.
Plac Sikorskiego 2/7, 31-115 Kraków, tel. +48 (12) 341 46 48, www.allerhand.pl, [email protected]
KRS: 0000364125; NIP: 6762429176; REGON: 121345308 35 | S t r o n a
terytorialnego pozostających w gestii jednostek samorządu terytorialnego. Jednocześnie po złożeniu oferty organizacji pozarządowej lub podmiotu wymienionego w art. 3 ust. 3, organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego może zlecić organizacji pozarządowej lub podmiotom wymienionym w art. 3 ust. 3, z pominięciem otwartego konkursu ofert, realizację zadania publicznego o charakterze lokalnym lub regionalnym (...)
źródło: Opracowanie własne Warte podkreślenia jest działanie na rzecz rozwoju projektu. Wiąże się z podwyższeniem
praktycznych umiejętności pracy z osobami zadłużonymi – wczesnego rozpoznawania problemu
zagrożenia niewypłacalnością, motywowania do podejmowania działań naprawczych oraz wsparcia
inicjatyw pomocowych i samopomocowych osób nadmiernie zadłużonych. Naturalnymi partnerami
w tych działaniach są organy opieki społecznej. Systematyczna wymiana informacji służy także
identyfikacji problemów, barier i ograniczeń w funkcjonowaniu i upowszechnianiu systemu pomocy,
np. zobowiązań dłużników do udziału w tworzonych grupach wsparcia zawierane w kontraktach
socjalnych itd. Przedstawiane działania mogą być finansowane przez instytucje finansowe,
ubezpieczeniowe i bankowe. W ich dobrze pojętym interesie leży bowiem zainteresowanie choćby
częściową spłatą zaciągniętych zobowiązań.
Tak jak zostało to pokazane kontynuacja działań podjętych w projekcie „Szansa 2.0.” oraz ich rozwój
może być finansowy ze środków publicznych i komercyjnych, w formie zarówno przygotowania
konkretnych przedsięwzięć i projektów jak też systemowego porozumienia z instytucjami
finansowymi, w tym bankami, służącego wzmocnieniu instytucjonalnemu i organizacyjnemu tej formy
działania Instytutu Allerhanda.
VI. 4. W stronę Europejskiego Centrum Monitorowania Nadmiernego Zadłużenia
Realizowanie projektu „Szansa 2.0.” umożliwi zebranie wartościowych informacji dotyczących skali
i perspektyw problemu nadmiernego zadłużenia. Realizowanie projektu pozwoli na wypracowanie
i wzmocnienie współpracy międzynarodowej w systemowym podejściu do ograniczenia skali
nadmiernego zadłużenia. Potencjalnymi partnerami w tych wysiłkach mogłyby być zrzeszenia sieciowe
takie jak European Consumer Debt Network (ECDN) oraz European Financial Inclusion Network
(EFIN). Współpraca z tymi organizacjami mogłaby być podstawą do upowszechnienia i wzmocnienia
działań Instytutu Allerhanda w zakresie zbierania i upowszechniania informacji o problemie
nadmiernego zadłużenia jak też wskazywania i testowania praktycznych narzędzi ograniczających
występowanie tego problemu oraz proponowania rozwiązań w skali europejskiej.
Projekt „Szansa 2.0.” realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.
Plac Sikorskiego 2/7, 31-115 Kraków, tel. +48 (12) 341 46 48, www.allerhand.pl, [email protected]
KRS: 0000364125; NIP: 6762429176; REGON: 121345308 36 | S t r o n a
Autorzy:
Alicja Sobota (red.) – adwokat, absolwentka Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu
Jagiellońskiego. Od 2008 roku związana „Labe i Wspólnicy” Kancelarią Radców Prawnych
i Adwokatów sp. jawną. Na listę adwokatów Izby Adwokackiej w Krakowie wpisana w 2013 roku.
Autorka publikacji naukowych z zakresu prawa upadłościowego oraz spółek handlowych. Członek
Sekcji Prawa Upadłościowego Instytutu Allerhanda w Krakowie.
kontakt: [email protected]
Karol Tatara (opr. pkt I-V) - radca prawny, absolwent Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu
Jagiellońskiego oraz School of American Law organizowaną przez The Catholic University of America
w Waszyngtonie wraz WPiA UJ. Specjalizuje się w zakresie prawa upadłościowego oraz prawa
gospodarczego, w szczególności w zakresie prawa spółek i prawa rynku kapitałowego. Syndyk
licencjonowany. Członek Sekcji Prawa Upadłościowego Instytutu Allerhanda w Krakowie.
kontakt: [email protected]
Stanisław Alwasiak (opr. pkt VI) – pełnomocnik zarządu Instytutu Allerhanda ds. pozyskiwania
funduszy. Jest specjalistą ds. zarządzania projektami, doktorantem Uniwersytetu Ekonomicznego
w Krakowie i magistrem administracji publicznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie
i Copenhagen Business School. Uczestniczył jako doradca m.in. w programach USAID, Banku
Światowego, UE w tym programach ramowych UE, Europejskiej Współpracy Terytorialnej
i Współpracy Rozwojowej i inn. Posiada teoretyczne i praktyczne przygotowanie związane
z zarządzaniem innowacjami, komercjalizacją przedsięwzięć innowacyjnych, przygotowaniem,
zarządzaniem, monitoringiem i oceną innowacyjnych przedsięwzięć finansowanych ze środków
publicznych.
kontakt: [email protected]