raport z badania: efektywnoŚĆ pomocy … · s t r o n a | 2 projekt 1.16 „koordynacja na rzecz...

Projekt 1.16 „Koordynacja na rzecz aktywnej integracji” jest współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

RAPORT Z BADANIA: EFEKTYWNOŚĆ POMOCY SPOŁECZNEJ W GMINACH

WIEJSKICH W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM

Katowice, 2014 r.

S t r o n a | 2


Raport powstał w ramach Projektu 1.16 „Koordynacja na rzecz aktywnej integracji” współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach

Działania 1.2 Wsparcie systemowe instytucji pomocy i integracji społecznej Priorytet I Zatrudnienie i integracja społeczna Programu

Operacyjnego Kapitał Ludzki.

W ramach Projektu „Koordynacja na rzecz aktywnej integracji”, w 2014 roku, realizowane są badania społeczne w 16 województwach.

Tytuły badań: 1. „Efektywność pomocy społecznej w gminach wiejskich”, 2. „Profilaktyka instytucjonalna”, 3. „Współpraca instytucji pomocy społecznej z innymi instytucjami na

terenie gminy, powiatu, województwa zajmującymi się pomocą i wsparciem rodzin i jej wpływ na skuteczność działań pomocy społecznej”, 4. „Kontrakt socjalny w praktyce”. Realizacja badań w każdym z województw odbywa się w oparciu o tę samą metodologię

wypracowaną dla każdego z badań przez Obserwatoria Integracji Społecznej z całej Polski we współpracy z Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich w Warszawie.

W ramach niniejszego projektu badawczego dla każdego z 4 badań powstaną raporty wojewódzkie oraz (na ich podstawie) 4 raporty ogólnopolskie.

W województwie śląskim badania regionalne realizowane są przez Obserwatorium Integracji Społecznej działające w strukturze Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej Województwa

Śląskiego Niniejszy raport prezentuje wyniki badania ilościowego CAWI, w którym uczestniczyli

Dyrektorzy/Kierownicy ośrodków pomocy społecznej z województwa śląskiego Wyniki badania jakościowego, tj. prezentacja danych z badania fokusowego

przeprowadzonego z przedstawicielami władz samorządowych, zostanie zaprezentowana w kolejnym raporcie.

Realizatorem badania jakościowego oraz raportu ogólnopolskiego będzie firma/instytucja badawcza wyłoniona przez Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich z Warszawy w formie

przetargu.

Katowice, sierpień 2014 r.

Cytowanie oraz wykorzystywanie danych jest dozwolone z podaniem źródła.

S t r o n a | 3


Wykaz skrótów

CAS Centralna Aplikacja Statystyczna – system informatyczny służący

jednostkom organizacyjnym pomocy społecznej do przekazywania m.in.

sprawozdań resortowych

CAWI Metoda zbierania informacji w ilościowych badaniach, w której respondent

jest proszony o wypełnienie ankiety w formie elektronicznej – wspomagany

komputerowo wywiad (ang. Computer-Assisted Web Interview)

EFS Europejski Fundusz Społeczny

FGI, FOCUS Zogniskowany wywiad grupowy – dyskusja prowadzona przez moderatora

na podstawie scenariusza dyskusji (ang. Focus Group Interview)

GUS Główny Urząd Statystyczny MPiPS-03 Sprawozdanie półroczne i roczne z udzielonych świadczeń z systemu

pomocy społecznej – pieniężnych, w naturze i usługach dla Ministerstwa

Pracy i Polityki Społecznej N Liczba uczestników badania ankietowego (N=94)

n Liczba uczestników badania ankietowego, którzy odpowiadali na wybrane

pytania ankiety (n<N)

OIS Obserwatorium Integracji Społecznej

OPS, GOPS Ośrodek Pomocy Społecznej, Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej PCPR Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie ROPS Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Województwa Śląskiego WUP Wojewódzki Urząd Pracy

IRSS Instytut Rozwoju Służb Społecznych w Warszawie

PCPR, MOPR Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie, Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie

CRZL Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich w Warszawie

OZPS Ocena Zasobów Pomocy Społecznej

S t r o n a | 4


Streszczenie

Niniejszy raport prezentuje wyniki badania pn. „Efektywność pomocy społecznej

w gminach wiejskich”, które przeprowadzone zostało w ramach projektu systemowego pn.

„Koordynacja na rzecz aktywnej integracji”. Jego celem głównym była analiza czynników

warunkujących efektywność pomocy społecznej, zaś celem szczegółowym określenie

stopnia, w jakim wpływają na nią czynniki organizacyjne, proceduralne oraz psychologiczne.

Cele te miały zostać osiągnięte dzięki:

badaniu ilościowemu - CAWI (Computer Assisted Web Interview),

przeprowadzonemu za pomocą elektronicznego kwestionariusza ankiety

zamieszczonego w Centralnej Aplikacji Statystycznej, którym objęci zostali

kierownicy/dyrektorzy ośrodków pomocy społecznej działających na terenach gmin

wiejskich województwa śląskiego. Udział w badaniu wzięła kadra kierownicza 94 OPS

(98% wszystkich ośrodków funkcjonujących w gminach wiejskich);

badaniu jakościowemu - IDI (Individual in-Depth Interview), w którym uczestniczyli

przedstawiciele władz samorządowych1;

analizie danych zastanych (desk research), która dokonana została w oparciu

o dane pochodzące z MPiPS, OZP oraz GUS.

Przeprowadzona analiza danych zastanych za rok 2013 wykazała, iż:

Wskaźnik natężenia korzystania z pomocy społecznej, obrazujący stosunek

pomiędzy liczbą osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej do ogólnej

liczby mieszkańców, wyniósł w gminach wiejskich 7,15%.

Osoby długotrwale korzystające z pomocy społecznej stanowiły 45,96% osób, którym

przyznano świadczenia.

Wskaźnik dostępności pracowników socjalnych wyniósł 0,97. W 32 ośrodkach liczba

ludności przypadającej na jednego pracownika socjalnego przekraczała 2 000, zaś

w 11 placówkach zatrudnionych było mniej niż 3 pracowników socjalnych. Obu

kryteriów ustawowych nie spełniało 6 ośrodków.

Odsetek osób, którym przyznano świadczenia pieniężne wśród wszystkich osób,

którym przyznano świadczenia wyniósł 62%.

3,84% osób, którym przyznano świadczenie zostało objętych kontraktem socjalnym.

7,89% decyzji o nieprzyznaniu świadczenia spowodowane było brakiem środków

finansowych.

Pracownicy socjalni posiadający wyższe wykształcenie stanowili 69,73% wszystkich

pracowników socjalnych zatrudnionych w ośrodkach pomocy społecznej.

Odsetek pracowników socjalnych posiadających specjalizację I stopnia wśród

wszystkich pracowników socjalnych wyniósł 29,06%, zaś osoby posiadające

specjalizację II stopnia stanowiły 4,6% zatrudnionych w OPS.

92,31% dyrektorów/kierowników OPS posiadało specjalizację z organizacji pomocy

społecznej.

1 Wyniki badań fokusowych zostaną zaprezentowane w kolejnym raporcie.

S t r o n a | 5


66,66% ośrodków pomocy społecznej z gmin wiejskich realizowało projekty EFS.

Wartość tego wskaźnika obliczona dla wszystkich OPS w województwie wyniosła

74,25%.

Badanie ilościowe przeprowadzone wśród dyrektorów/kierowników ośrodków pomocy

społecznej wykazało, iż pracownicy 91,5% OPS działających w gminach wiejskich

województwa śląskiego uczestniczyli w 2013 roku w szkoleniach podnoszących kwalifikacje

zawodowe. Osoby zatrudnione w ponad połowie ośrodków (54%) wzięły także udział

w kursach doskonalących umiejętności społeczne. W ocenie kadry zarządzającej

uczestnictwo pracowników w tej formie kształcenia przyczyniło się do podniesienia

efektywności pracy ich ośrodka. Pozytywnie na skuteczność pracy OPS wpłynęło także

wykorzystanie środków Europejskiego Funduszu Społecznego. Opinie taką wyraziło 95%

respondentów.

Czynnikami, które zdaniem kierownictwa, w największym stopniu oddziałują na

efektywność ośrodka pomocy społecznej są:

współpraca z innymi instytucjami samorządowymi takimi jak gmina, powiatowy urząd

pracy oraz powiatowe centrum pomocy rodzinie;

większy budżet OPS na realizację zadań ustawowych;

dopasowanie zakresu obowiązków pracownika socjalnego do jego możliwości

czasowych.

Co istotne, badani uznali, że wszystkie te czynniki są realizowane w OPS na

zadowalającym poziomie, przy czym nieco gorzej oceniono dostępność dodatkowych

środków finansowych na wykonywanie zadań. Nadmienić należy, iż czynnikiem, który

oceniono jako ważny dla osiągania wysokiej efektywności, lecz nierealizowanym przez OPS

był łatwy dostęp pracowników socjalnych do kadry specjalistów w celu m.in. konsultacji

i współpracy na rzecz klienta.

Zdaniem przedstawicieli kadry zarządzającej barierami, które najbardziej

przeszkadzają w podnoszeniu efektywności ośrodka pomocy społecznej są niespójne

i zawiłe przepisy prawne, nadmierne obciążenie pracowników socjalnych zadaniami oraz

zbyt mała ilość czasu na pracę socjalną. W związku z tym, respondenci stwierdzili, iż dla

osiągania lepszych efektów przez jednostki pomocy społecznej w pierwszej kolejności

należałoby wprowadzić zmiany legislacyjne, zwiększyć zatrudnienie w OPS, a także

ograniczyć biurokrację.

Cechami pracownika socjalnego, które zostały uznane przez największą liczbę

badanych za niezbędne do efektywnej pracy z klientem były:

umiejętność formułowania diagnozy;

konsekwencja w działaniu;

umiejętność współpracy.

S t r o n a | 6


Spis treści

Wykaz skrótów ................................................................................................................................................................... 3

Streszczenie ........................................................................................................................................................................ 4

Spis treści ............................................................................................................................................................................. 6

Wstęp ...................................................................................................................................................................................... 7

1. Założenia metodologiczne .................................................................................................................................. 8

2. Dobór i charakterystyka próby badawczej oraz przebieg badania ankietowego .................... 9

3. Analiza danych uzyskanych............................................................................................................................ 12

3.1. Analiza danych zastanych ..................................................................................................................... 12

3.2. Analiza wyników badań ........................................................................................................................... 15

Wnioski ................................................................................................................................................................................ 24

Spis tabel ........................................................................................................................................................................... 25

Spis wykresów ................................................................................................................................................................. 26

Spis map ............................................................................................................................................................................ 26

Bibliografia ......................................................................................................................................................................... 27

Aneks nr 1. Lista wskaźników ................................................................................................................................. 28

Aneks nr 2. Narzędzia badawcze – kwestionariusz ankiety .................................................................... 30

S t r o n a | 7


Wstęp

Jednym z podstawowych wyznaczników działalności instytucji polityki społecznej jest

ich efektywność. Jak wskazuje Janina E. Karney, efektywność to stosunek wyniku działań do

poniesionych kosztów – materialnych, ludzkich, moralnych, społecznych2. Należy nadmienić,

iż definicja ta jest definicją ogólną, a przyjęte w raporcie jej rozumienie ujmuje rzeczony

wyznacznik jako rezultat podjętych działań – stosunek wielkości poniesionych nakładów

zarówno zewnętrznych (finansowych), jak i wewnętrznych, czyli pracy osób zatrudnionych

w ośrodkach pomocy społecznej do uzyskanych efektów. Ocena ta oparta jest w znacznej

mierze na badaniach dotyczących organizacji pracy3 . Innymi słowy: efektywność jest to

zdolność systemu do perfekcyjnego wykorzystania dostępnych środków, a środki, o których

mowa, wystarczają na zaspokojenie potrzeb na optymalnym poziomie. Skuteczność,

zdaniem Olech i Sobczak, redukuje problem, czyli realizuje cele i powoduje, że zaistniała

zmiana jest widoczna.

Zdaniem Z. Woźniaka (UAM), paradygmaty efektywności pracy socjalnej to:

wykonanie odpowiedniej pracy,

wykonanie pracy przez właściwych ludzi dla właściwych ludzi,

wykonanie usługi we właściwym czasie,

wykonanie pracy i niezbędnych czynności niezwłocznie, skutecznie, najszybciej od

wystąpienia potrzeb4.

Chcąc dotrzeć do wiedzy dotyczącej planowania skutecznych oddziaływań

metodycznych w systemie służb społecznych, należy szukać informacji o tym, co stymuluje

efektywność pracy z klientem.

W związku z powyższym, analiza czynników warunkujących efektywność pomocy

społecznej stanowi główny cel badania. Celem szczegółowym niniejszego badania jest

określenie stopnia wpływu różnych czynników psychologicznych, organizacyjnych oraz

proceduralnych na efektywność działań ośrodków pomocy społecznej w gminach wiejskich

w opinii kadry kierowniczej tych ośrodków oraz przedstawicieli władz samorządowych z gmin

wiejskich5 z województwa śląskiego.

Gminy wiejskie stanowią niemal 2/3 gmin w Polsce. W województwie śląskim spośród

167 ośrodków pomocy społecznej, 96 (57%) funkcjonuje w gminach wiejskich. Ze względu

na odmienny charakter pracy w środowiskach wiejskich (mniejsza liczba pracowników,

trudności w dostępie do wysoko wykwalifikowanych pracowników, mniejsza liczba

potencjalnych partnerów – m.in. organizacji pozarządowych), zasadna jest odrębna analiza

dotycząca efektywności pomocy społecznej w tych środowiskach.

Rosnąca aktywność ośrodków pomocy społecznej w stosowaniu nowych

instrumentów aktywizacji wymaga monitoringu efektywności działań. Niniejszy raport stanowi

próbę zidentyfikowania i opisania czynników wpływających na efektywność pomocy

społecznej w gminach wiejskich.

2J. Karney, Człowiek i praca. Wybrane zagadnienia z psychologii i pedagogiki pracy, Międzynarodowa Szkoła Menedżerów,

Warszawa 1998, s. 74. 3 A. Olech, A. K. Sobczak, Jakość i organizacja pracy w ośrodkach pomocy społecznej. Raport z badań, IRSS Warszawa 2011.

4 Z. Woźniak, Jakość w pomocy społecznej – możliwości i ograniczenia pomiaru, [w:] Efektywność, skuteczność i jakość działań

w pomocy społecznej, Poznań: MOPR 2005. 5 Wyniki spotkań fokusowych z przedstawicielami władz samorządowych z gmin wiejskich zostaną zaprezentowane w kolejnym

raporcie.

S t r o n a | 8


1. Założenia metodologiczne

Jak wspomniano we wstępie, celem badania jest określenie stopnia wpływu różnych

czynników psychologicznych, organizacyjnych oraz proceduralnych na efektywność działań

ośrodków pomocy społecznej w gminach wiejskich, zarówno w opinii kadry kierowniczej tych

ośrodków, jak i przedstawicieli władz samorządowych z gmin wiejskich.

Cel badawczy zrealizowany zostanie w badaniu:

a) ilościowym (CAWI – Computer Assisted Web Interview), którym objęci będą

kierownicy/dyrektorzy ośrodków pomocy społecznej działających na terenach gmin

wiejskich,

b) jakościowym (IDI - Individual in-Depth Interview), w którym uczestniczyć będą

przedstawiciele władz samorządowych,

c) analizie danych zastanych (desk research), która opierać się będzie na dokładniej

analizie danych i wskaźników w obszarze korzystania z pomocy społecznej,

wykształcenia i kadry oraz realizacji projektów EFS jako czynników obrazujących

efektywność pomocy społecznej w gminach wiejskich. Stanowić ona będzie ważny

punkt odniesienia dla analizy danych pochodzących z pozostałych dwóch badań.

Wybór powyższych metod i technik badawczych podyktowany został specyfiką

badanej problematyki. Połączenie metod ilościowych i jakościowych, uzupełnione o analizę

danych zastanych, pozwala na wszechstronne i wyczerpujące opisanie badanego obszaru.

Z drugiej strony wykorzystanie wielu źródeł danych związanych ze zróżnicowanymi

sposobami pozyskiwania materiału badawczego pozwala uniknąć błędów interpretacyjnych.

Osią całego trójstopniowego badania będzie ocena znaczenia i poziomu realizacji

wstępnie rozpoznanych czynników warunkujących efektywność pomocy społecznej

w gminach wiejskich w kontekście:

zadań, które OPS powinny wypełniać, by w sposób efektywny przeciwdziałać

zjawisku wykluczenia społecznego na obszarach wiejskich,

funkcjonującej infrastruktury społecznej – instytucji i organizacji społecznych

współpracujących z OPS i wspierających działania pracowników socjalnych,

sytuacji kadrowej OPS gmin wiejskich,

charakterystyki oferowanych i realizowanych świadczeń.

Niniejsze opracowanie jest pierwszą częścią raportu o efektowności pomocy

społecznej i zawiera dane pochodzące z analizy desk research oraz z badania ilościowego,

w którym ukazany został wpływ, jaki na efektywność działań OPS mają takie czynniki jak

prestiż zawodowy, poziom satysfakcji z pracy, kompetencje społeczne, możliwość rozwoju

zawodowego, warunki lokalowe, utrudnienia transportowo-komunikacyjne, posiadany budżet

na realizację zadań, współpraca OPS z innymi instytucjami pomocy i integracji społecznej,

a także przyjęte procedury organizacyjne obowiązujące w OPS.

Wykorzystane narzędzie badawcze zostało umieszczone w aneksie.

S t r o n a | 9


2. Dobór i charakterystyka próby badawczej oraz przebieg badania

ankietowego

W oparciu o koncepcję badania, w pierwszym półroczu 2014 r., pracownicy

Regionalnych Ośrodków Polityki Społecznej z Obserwatorów Integracji Społecznej na

spotkaniach koordynowanych przez Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich wypracowali

narzędzia badawcze do niniejszego badania. Kwestionariusz ankiety oraz scenariusz

spotkania fokusowego zostały skonsultowane i zaakceptowane przez Ministerstwo Pracy

i Polityki Społecznej. Kwestionariusz ankiety został wprowadzony do systemu Centralnej

Aplikacji Statystycznej (CAS) w celu realizacji prac badawczych przez wszystkie

województwa.

Kwestionariusz ankiety skierowanej do dyrektorów/kierowników ośrodków pomocy

społecznej z gmin wiejskich został uruchomiony w CAS w formie sprawozdania

jednorazowego dn. 27 czerwca 2014 r. Proces monitorowania liczby wypełnionych ankiet

realizowany był przez CRZL oraz Obserwatorium Integracji Społecznej. W czasie trwania

badania ankietowego pracownicy OIS telefonicznie odpowiadali na pytania respondentów

dotyczące sposobu wypełnienia ankiety: nie było większych problemów z jej wypełnianiem,

najczęściej proszono o doprecyzowanie użytych sformułowań lub upewniano się, czy

wypełniona ankieta dotarła do realizatorów badania lub jest „widoczna” w systemie. Badanie

ankietowe zakończono 15 lipca 2014 r.

Kwestionariusz ankiety skierowano do wszystkich gmin wiejskich z województwa

śląskiego. Dane zbierano metodą CAWI tj. wywiadu wspomaganego komputerowo –

respondenci wypełniali ankietę w formie elektronicznej. Strukturę próby badawczej, uzyskany

poziom zwrotów oraz charakterystykę badanej próby przestawiono w poniższych

zestawieniach tabelarycznych.

Tabela nr 1. Struktura badanej populacji, struktura badanej próby w badaniu CAWI i uzyskany poziom

zwrotów w badaniu w województwie śląskim

Uczestnicy badania Liczba OPS w

województwie

Liczba OPS w

gminach

wiejskich w

województwie

Oczekiwany

poziom

zwrotów

Liczba

respondentów,

którzy wzięli udział

w badaniu

Osiągnięty

poziom

zwrotów

Dyrektorzy/Kierownicy

OPS z gmin wiejskich 167 96 60% 94 98%

S t r o n a | 10


Tabela nr 2. Charakterystyka badanej próby – staż pracy uczestników badania z gmin wiejskich województwa śląskim na stanowisku dyrektora/kierownika ośrodka pomocy społecznej (N=94)

Staż pracy

Dyrektora/Kierownika

OPS z gminy

wiejskiej

Od 0 do 5

lat

Powyżej 5

do 10 lat

Powyżej 10 do

15 lat

Powyżej

15 lat do

20 lat

Powyżej

20 lat Suma

Liczba respondentów 24 17 9 6 38 94

Procent respondentów

26% 18% 10% 6% 40% 100%

Tabela nr 3. Charakterystyka badanej próby – wielkość gmin wiejskich w województwie śląskim, w których znajdują się gminne ośrodki pomocy społecznej biorące udział w badaniu (N=94)

Wielkość gmin

wiejskich, w

których znajduje

się OPS

do 5 tys.

mieszkańców

Powyżej 5 do

10 tys.

mieszkańców

Powyżej 10

do 15 tys.

mieszkańców

Powyżej 15

do 20 tys.

mieszkańców

Powyżej 20

tys.

mieszkańców

Suma

Liczba OPS 21 34 32 4 3 94

Procent OPS 23% 36% 34% 4% 3% 100%

Tabela nr 4. Charakterystyka badanej próby – liczba etatów w ośrodkach pomocy społecznej w gminach wiejskich województwa śląskiego biorących udział w badaniu (N=94)

Liczba etatów ogółem 952,14

Od 1 do

5

Powyżej

5 do 10

Powyżej 10

do 15

Powyżej

15 do

20

Powyżej 20 do

25

Powyżej 25

Suma Średnia

Liczba OPS 14 43 24 10 2 1 94 10

Procent OPS 14% 46% 26% 11% 2% 1% 100% -

Wykres nr 1. Charakterystyka badanej próby – liczba etatów w badanych ośrodkach pomocy społecznej z województwa śląskiego (N=94)

Dane dotyczące liczby etatów w ośrodkach pomocy społecznej funkcjonujących

w gminach wiejskich, pozyskane w ramach realizacji badania efektywności, nieco różnią się

od tych, które zebrano przy dokonywaniu „Oceny Zasobów Pomocy Społecznej”. Według

OZPS liczba pracowników w ośrodkach pomocy społecznej działających w gminach

60%

40%

Liczba etatów w OPS zwyłączeniem pracownikówsocjalnych - 569

Liczba etatów pracownikówsocjalnych - 382

S t r o n a | 11


wiejskich województwa śląskiego w 2013 roku wynosiła ogółem 1041 osób, a liczba

pracowników socjalnych 413 osób6.

6 Ocena zasobów pomocy społecznej województwo śląskie 2014, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Województwa

Śląskiego, Katowice 2014, http://rops-katowice.pl/dopobrania/2014.06.24_ozps.pdf [dostęp 29.07.2014 r.].

S t r o n a | 12


3. Analiza danych uzyskanych

3.1. Analiza danych zastanych

Województwo śląskie jest najsilniej zurbanizowanym i jednym z najgęściej

zaludnionych województw w Polsce. Na koniec 2013 roku zamieszkiwało w nim 4 484 709

ludności, z czego 854 578 (19%) żyło na obszarze gmin wiejskich7.

W 2013 roku w województwie śląskim na szczeblu gminy funkcjonowało 167

ośrodków pomocy społecznej, w` tym 96 w gminach wiejskich. Ośrodki zlokalizowane na

obszarach wiejskich zatrudniały 413 pracowników socjalnych. Wśród nich dominowały

osoby, które ukończyły studia wyższe – wskaźnik wykształcenia pracowników socjalnych

wyniósł na koniec 2013 roku 69,73%. Wartość tego wskaźnika obliczona dla wszystkich gmin

w województwie była nieco wyższa i wyniosła 72,24%.

29,06% pracowników socjalnych zatrudnionych na koniec 2013 roku w OPS

działających na terenach gmin wiejskich posiadało I stopień specjalizacji zawodowej.

II stopień specjalizacji zawodowej, mający na celu pogłębienie wiedzy i udoskonalenie

umiejętności pracy z wybranymi grupami osób korzystających z pomocy społecznej uzyskało

4,6% pracowników socjalnych.

Według zapisów ustawy o pomocy społecznej osoby kierujące jednostkami pomocy

społecznej są zobowiązane do posiadania specjalizacji z zakresu organizacji pomocy

społecznej. Wymóg ten na koniec 2013 roku spełniało 92,31% przedstawicieli kadry

zarządzającej OPS działających w gminach wiejskich województwa śląskiego. Wartość tego

wskaźnika dla całego województwa była nieco niższa i wyniosła 91,32%.

Tabela nr 5. Wskaźniki wykształcenia i specjalizacji pracowników OPS

Wskaźnik Wartość wskaźnika dla gmin wiejskich

(2013 rok)

Wartość wskaźnika dla wszystkich gmin w

województwie (2013 rok)

Wskaźnik wykształcenia pracowników socjalnych (liczba pracowników socjalnych posiadających wyższe wykształcenie/liczba wszystkich pracowników socjalnych)*100%

69,73% 72,24%

Wskaźnik specjalizacji pracowników socjalnych I (liczba pracowników socjalnych posiadających specjalizację I st. w zawodzie/liczba wszystkich pracowników socjalnych)*100%

29,06% 16,08%

Wskaźnik specjalizacji pracowników socjalnych II (liczba pracowników socjalnych posiadających specjalizację II st. w zawodzie/liczba wszystkich pracowników socjalnych)*100%

4,6% 6,36%

Wskaźnik specjalizacji z organizacji pomocy społecznej kadry kierowniczej (liczba przedstawicieli kadry kierowniczej posiadających specjalizację z organizacji pomocy społecznej/liczba wszystkich osób z kadry kierowniczej)*100%

92,31% 91,32%

Źródło: Opracowanie własne ROPS Katowice na podstawie OZPS i GUS

7 Główny Urząd Statystyczny, Bank Danych Lokalnych.

S t r o n a | 13


Zgodnie z ustawą o pomocy społecznej OPS powinien zatrudniać pracowników

socjalnych proporcjonalnie do liczby ludności gminy, w stosunku jeden pracownik socjalny na

2 000 mieszkańców, przy czym w każdej placówce winni być zatrudnieni co najmniej trzej

pracownicy socjalni. Wskaźnik dostępności pracowników socjalnych w gminach wiejskich

województwa śląskiego wyniósł w 2013 roku 0,97. Dla porównania, jego wartość dla

wszystkich gmin osiągnęła poziom 1,04. Na koniec 2013 roku w 32 ośrodkach liczba

ludności przypadającej na jednego pracownika socjalnego przekraczała 2 000, zaś w 11

placówkach zatrudnionych było mniej niż 3 pracowników socjalnych. Obu tych kryteriów nie

spełniało 6 ośrodków.

W 2013 roku pomocą społeczną objęte były 123 934 rodziny, a w nich 296 430 osób,

które stanowiły 6,4% mieszkańców województwa śląskiego. Na przestrzeni 2012 i 2013 roku

zwiększyła się zarówno liczba rodzin korzystających z pomocy społecznej (o 3,5%), jak

również liczba osób w tego rodzaju rodzinach (o 3,2%). W 2013 roku wskaźnik natężenia

korzystania z pomocy społecznej, obrazujący stosunek pomiędzy liczbą osób w rodzinach

korzystających z pomocy społecznej do ogólnej liczby mieszkańców, wyniósł w gminach

wiejskich 7,15% i był nieznacznie niższy niż w całym województwie, gdzie osiągnął wartość

7,5%.

Wśród mieszkańców wsi, którym w 2013 roku przyznano decyzją świadczenia

45,96% stanowiły osoby długotrwale korzystające z pomocy społecznej. W całym

województwie odsetek beneficjentów świadczeń, którzy od dłuższego czasu otrzymują

wsparcie od instytucji pomocy społecznej wyniósł 47,1%.

W ubiegłym roku najczęstszym powodem korzystania z pomocy społecznej było

bezrobocie (171 661 osób w rodzinach objętych pomocą), ubóstwo (154 878 osób),

bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa

domowego (87 849 osób), niepełnosprawność (79 566 osób) oraz długotrwała lub ciężka

choroba (75 600 osób).

Na koniec 2013 roku wskaźnik pomocy pieniężnej dla mieszkańców obszarów

wiejskich województwa śląskiego wyniósł 62%. W całym regionie odsetek osób, którym

przyznano świadczenia finansowe wśród wszystkich osób otrzymujących świadczenia

wyniósł 64,08%.

Kontraktem socjalnym, który zawierany jest w celu przezwyciężenia trudnej sytuacji

życiowej osoby lub rodziny, bądź też wzmocnienia aktywności życiowej i zawodowej danej

osoby, objętych było 3,84% mieszkańców gmin wiejskich.

Ośrodki pomocy społecznej działające we wsiach odmówiły udzielenia pomocy 1 407

razy. W 7,89% przypadków odmowa ta była związana z brakiem środków finansowych.

S t r o n a | 14


Tabela nr 6. Wskaźniki dotyczące korzystania z pomocy społecznej

Wskaźnik Wartość wskaźnika dla gmin wiejskich

(2013 rok)

Wartość wskaźnika dla wszystkich gmin w

województwie (2013 rok)

Wskaźnik natężenia korzystania z pomocy społecznej (liczba osób w rodzinach do ogólnej liczby mieszkańców)

7,15% 7,50%

Wskaźnik liczby osób długotrwale korzystających z pomocy społecznej (liczba osób długotrwale korzystających ze świadczeń/liczba osób, którym przyznano świadczenie)*100%

45,96% 47,10%

Wskaźnik pomocy pieniężnej (liczba osób, którym przyznano świadczenie pieniężne/liczba osób, którym przyznano świadczenie OGÓŁEM)*100%

62,00% 64,08%

Wskaźnik kontraktu socjalnego (liczba osób objętych kontraktem socjalnym/liczba osób, którym przyznano świadczenie)*100%

3,84% 0,79%

Wskaźnik odmów z powodu braku środków (liczba decyzji odmownych z powodu braku środków/liczba decyzji odmownych)*100%

7,89% 24,93%

Źródło: Opracowanie własne ROPS Katowice na podstawie danych MPiPS, OZPS i GUS

Szansą na rozwiązywanie, bądź też minimalizowanie skali problemów społecznych

oraz na wspieranie osób wykluczonych i zagrożonych wykluczeniem społecznym jest

realizacja projektów współfinansowanych w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.

Jak wynika z analiz danych zgromadzonych w ramach „Oceny Zasobów Pomocy

Społecznej” projekty EFS wdrażało 66,66% OPS działających na terenie gmin wiejskich

województwa śląskiego. Wskaźnik realizacji projektów EFS dla całego województwa wyniósł

74,25%.

S t r o n a | 15


3.2. Analiza wyników badań

Udział w szkoleniach oraz ich wpływ na efektywność pracy ośrodków pomocy

społecznej

Jak wynika z przeprowadzonych badań w 2013 roku pracownicy 86 ośrodków

pomocy społecznej funkcjonujących na terenie gmin wiejskich województwa śląskiego

uczestniczyli w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe.

Wykres nr 2. Udział w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe w 2013 roku (N=94)

Źródło: Badanie „Efektywność pomocy społecznej w gminach wiejskich”

Analiza odpowiedzi na to pytanie, uwzględniająca wielkość gminy, w której działają

OPS wykazała, iż przedstawiciele ośrodków funkcjonujących w większych gminach biorą

udział w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe częściej niż kadra OPS

z mniejszych gmin. Zależność tę zaprezentowano w poniższej tabeli.

Tabela nr 7. Udział w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe

z uwzględnieniem wielkości gminy

Udział w szkoleniach

podnoszących kwalifikacje zawodowe

Wielkość gminy, w której działa OPS

do 5 tys. mieszkańców

powyżej 5 do10 tys.

mieszkańców

powyżej 10 do 15 tys.

mieszkańców


mieszkańców

powyżej 20 tys. mieszkańców

N % N % N % N % N %

Tak 18 86% 31 91% 30 94% 4 100% 3 100%

Nie 3 14% 3 9% 2 6% 0 0% 0 0%

Razem 21 100% 34 100% 32 100% 4 100% 3 100%


Niemal wszyscy (99%) przedstawiciele kadry kierowniczej uznali, iż podniesienie

kompetencji zawodowych pracowników ich ośrodka wpłynęło na efektywność jego pracy,

przy czym 62% z nich zdecydowanie dostrzegło takie zmiany. Ocena siły tego oddziaływania

okazała się być w pewnym stopniu związana z wielkością gminy, w której funkcjonuje dany

OPS. Pewne różnice zaobserwowano w przypadku ośrodków z największych gmin

tj. powyżej 15 do 20 tysięcy mieszkańców, których przedstawiciele rzadziej deklarowali, iż

91,5%

8,5%

Tak

Nie

S t r o n a | 16


zmiany są zdecydowanie widoczne oraz powyżej 20 tysięcy mieszkańców, których

kierownictwo zgodnie orzekło, iż udział pracowników w tego rodzaju szkoleniach

zdecydowanie wpłynął na efektywność pracy ich jednostki. Zaznaczyć jednak należy, iż

udział gmin o tej wielkości, wśród wszystkich gmin wiejskich w województwie śląskim jest

niewielki, w związku z czym należałoby zweryfikować występowanie tej zależności w oparciu

o dane zebrane ze wszystkich województw.

Tabela nr 8. Wpływ udziału pracowników OPS w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe na efektywność pracy jednostki

Czy udział w szkoleniu

wpłynął na efektywność

pracy jednostki

Ogółem




mieszkańców


mieszkańców


mieszkańców

powyżej 20 tys.

mieszkańców

N % N % N % N % N % N %

Zdecydowanie tak

53 62% 11 61% 19 61% 19 63% 1 25% 3 100%

Raczej tak 32 37% 7 39% 12 39% 11 37% 2 50% 0 0%

Ani tak ani nie 1 1% 0 0% 0 0% 0 0% 1 25% 0 0%

Raczej nie 0 0% 0 0% 0 0% 0 0% 0 0% 0 0%

Zdecydowanie nie

0 0% 0 0% 0 0% 0 0% 0 0% 0 0%

Razem 86 100% 18 100% 31 100% 30 0% 4 100% 3 100%


Obok nabywania nowych kwalifikacji zawodowych, istotne jest także podnoszenie

kompetencji społecznych przez osoby zatrudnione w ośrodkach pomocy społecznej.

W ubiegłym roku w szkoleniach doskonalących te umiejętności uczestniczyli pracownicy

51 OPS działających na terenie gmin wiejskich województwa śląskiego, a zatem cieszyły się

one mniejszą popularnością od kursów kształcących kompetencje zawodowe.

Wykres nr 3. Udział w szkoleniach podnoszących kompetencje społeczne w 2013 roku (N=94)

Źródło: Badanie „Efektywność pomocy społecznej w gminach wiejskich

Podobnie jak w przypadku poprzedniego typu szkoleń, tak i w tym wielkość gminy

okazała się nieznacznie różnicować odpowiedzi na to pytanie. Pracownicy ośrodków pomocy

54% 46% Tak

Nie

S t r o n a | 17


społecznej działających na terenie najmniejszych i największych gmin województwa

śląskiego brali udział w szkoleniach podnoszących kompetencje społeczne rzadziej niż inni.

Tabela nr 9. Udział w szkoleniach podnoszących kompetencje społeczne z uwzględnieniem wielkości gminy

Udział w szkoleniach

podnoszących kompetencje

społeczne




mieszkańców


mieszkańców


mieszkańców

powyżej 20 tys.

mieszkańców

N % N % N % N % N %

Tak 8 38% 19 56% 20 62,5% 3 75% 1 33%

Nie 13 62% 15 44% 12 37,5% 1 25% 2 67%

Razem 21 100% 34 100% 32 100% 4 100% 3 100%


Zdaniem 49 przedstawicieli kadry zarządzającej udział pracowników OPS w tych

szkoleniach przełożył się na efektywność pracy w ich jednostkach. Jedynie 2 respondentów

nie dostrzegło w tym zakresie żadnych zmian. Ocena oddziaływania szkoleń na skuteczność

ośrodków pomocy społecznej nie jest związana z wielkością gminy, w której działa dana

placówka, aczkolwiek kierownictwo OPS-ów funkcjonujących we wsiach zamieszkiwanych

przez 5-10 tysięcy mieszkańców rzadziej stwierdzało, iż zdecydowanie dostrzega ten wpływ.

Tabela nr 10. Wpływ udziału pracowników OPS w szkoleniach podnoszących kompetencje społeczne

na efektywność pracy jednostki

Czy udział w szkoleniu

wpłynął na efektywność

pracy jednostki

Ogółem




mieszkańców


mieszkańców


mieszkańców

powyżej 20 tys.

mieszkańców

N % N % N % N % N % N %

Zdecydowanie tak

35 69% 7 88% 10 53% 15 75% 2 67% 1 100%

Raczej tak 14 27% 1 12% 8 42% 4 20% 1 33% 0 0%

Ani tak ani nie 1 2% 0 0% 0 0% 1 5% 0 0% 0 0%

Raczej nie 1 2% 0 0% 0 0% 0 0% 0 0% 0 0%

Zdecydowanie nie

0 0% 0 0% 1 5% 0 0% 0 0% 0 0%

Razem 51 100% 8 100% 19 100% 20 100% 3 100% 1 100%


W omawianym kontekście warto nadmienić, iż szkolenia dla pracowników ośrodków pomocy

społecznej są jedną z form wsparcia oferowanego przez Regionalny Ośrodek Polityki

Społecznej Województwa Śląskiego w ramach projektu systemowego pn.: „Kształcenie

doradztwo dla kadr pomocy i integracji społecznej”. W okresie od 1 października 2012 r. do

31 grudnia 2013 r. w 29 ścieżkach szkoleniowych uczestniczyło 924 pracowników

socjalnych. Dotyczyły one między innymi: doskonalenia warsztatu pracy pracownika

socjalnego, innowacyjnych metod pracy socjalnej, kontraktu socjalnego jako narzędzia

S t r o n a | 18


aktywizacji osób zagrożonych wykluczeniem społecznym czy też aktywizowania klientów

pomocy społecznej - możliwości wspólnego działania OPS i PCPR.

Mapa nr 1. Wykorzystanie środków EFS przez OPS działające w gminach wiejskich województwa śląskiego (2013 rok)

*Mapa powstała w oparciu o odpowiedzi respondentów na pytanie 5 kwestionariusza ankiety: Czy w Pana/i opinii

wykorzystanie środków EFS w 2013 roku wpłynęło na efektywność pracy Państwa jednostki? Do OPS

niekorzystających w 2013 roku z funduszy EFS zaliczono te, które udzieliły na nie odpowiedzi : f) nie dotyczy

Źródło: Opracowanie własne ROPS Katowice

S t r o n a | 19


Przeprowadzone badanie wykazało, iż 23% ośrodków pomocy społecznej

działających na terenach gmin wiejskich województwa śląskiego nie korzystało w 2013 roku

ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego. Najwięcej takich jednostek było

w północnej części regionu. Żaden spośród 7 OPS działających w gminach wiejskich,

w powiecie kłobuckim nie korzystał w ubiegłym roku z funduszy unijnych.

Tabela nr 11. Korzystanie ze środków EFS w 2013 roku

Korzystanie ze środków EFS w 2013 roku

Ogółem




mieszkańców


mieszkańców


mieszkańców

powyżej 20 tys.

mieszkańców

N % N % N % N % N % N %

Tak 72 77% 14 67% 23 68% 29 91% 3 75% 3 100%

Nie 22 23% 7 33% 11 32% 3 9% 1 25% 0 0%

Razem 94 100% 21 100% 34 100% 32 100% 4 100% 3 100%


Kierownicy znakomitej większości ośrodków pomocy społecznej funkcjonujących na

terenie gmin wiejskich stwierdzili, iż wykorzystanie środków Europejskiego Funduszu

Społecznego (EFS) wpłynęło na efektywność pracy ich jednostek. Opinię taką wyraziło 95%

respondentów.

Tabela nr 12. Wpływ wykorzystania środków EFS na efektywność pracy jednostki


Czy wykorzystanie środków EFS w 2013 roku wpłynęło na efektywność pracy OPS

Liczba OPS Procent OPS

Zdecydowanie tak 29 40%

Raczej tak 39 54%

Ani tak ani nie 3 4%

Raczej nie 1 1%

Zdecydowanie nie 0 0%

Razem 72 100%

S t r o n a | 20


Czynniki wzmacniające i ograniczające efektywność OPS

Czynnikiem, który zdaniem kadry zarządzającej ma największy wpływ na

efektywność pracy ośrodków pomocy społecznej jest współpraca OPS z innymi instytucjami

takimi jak urząd gminy, powiatowy urząd pracy czy też powiatowe centrum pomocy rodzinie.

Jest to niezwykle ważne, ze względu na charakter oraz złożoność problemów osób, które

zgłaszają się po pomoc do ośrodka. Na drugim miejscu znalazł się większy budżet OPS na

realizację zadań ustawowych, na trzecim dopasowanie zakresu obowiązków pracownika

socjalnego do jego możliwości czasowych zaś na czwartym, możliwość rozwoju

zawodowego pracownika socjalnego. Przekonanie o tym, iż podnoszenie wiedzy i kwalifikacji

jest istotne dla skutecznego działania ośrodka znajduje odzwierciedlenie w omawianej już

skłonności jego pracowników do udziału w szkoleniach podnoszących zarówno kompetencje

zawodowe jak i społeczne.

Tabela nr 13. Czynniki wpływające na efektywność pracy OPS

L.p. Czynniki wpływające na efektywność pracy OPS Stopień ważności – średnia ze wskazań

Poziom realizacji – średnia ze wskazań

1 Brak barier architektonicznych w budynku 3,73 2,70

2 Komfortowe warunki lokalowe 4,11 3,00

3 Łatwy dostęp pracownika socjalnego do kadry specjalistów (w

celu m.in. konsultacji, współpracy na rzecz klienta itp.)

4,32 2,91

4 Dostęp pracownika socjalnego do środków transportu

(samochód służbowy, komunikacja publiczna)

4,13 3,3

5 Dopasowanie zakresu obowiązków pracownika socjalnego do

jego możliwości czasowych

4,43 3,68

6 Możliwość rozwoju zawodowego pracownika socjalnego 4,37 3,73

7 Możliwość awansu pracownika socjalnego 3,97 2,83

8 Udział pracownika socjalnego w podejmowaniu decyzji w

sprawach organizacji pracy w ośrodku

3,97 3,63

9 Większy budżet OPS na realizację zadań ustawowych 4,56 3,28

10 Optymalne wydawanie środków finansowych 4,31 3,95

11 Dostęp do potrzebnej infrastruktury społecznej na terenie gminy (np. szkolne sale gimnastyczne, pomieszczenia domu kultury, świetlica)

3,87 3,38

12 Współpraca OPS z innymi instytucjami samorządowymi (np. gmina, PUP, PCPR)

4,61 4,00

13 Współpraca OPS z podmiotami III sektora 3,38 2,43

14 Uczestnictwo OPS w projektach współfinansowanych ze środków EFS

3,75 3,28

*Respondenci zaznaczali swoje odpowiedzi na 5-stopniowej skali, gdzie 1 oznaczało zupełnie nieważne/

nierealizowane, a 5 oznaczało zdecydowanie ważne/realizowane.


S t r o n a | 21


Wykres nr 4. Ważność – realizacja czynników wpływających na efektywność pracy OPS


Na podstawie analizy wagi przypisywanej danym determinantom w osiąganiu

efektywności pracy ośrodka pomocy społecznej oraz poziomu ich realizacji można

stwierdzić, iż wśród kluczowych czynników, które są realizowane na zadowalającym

poziomie znajdują się: współpraca OPS z innymi instytucjami, optymalne wydawanie

środków finansowych, możliwość rozwoju zawodowego pracownika socjalnego,

dopasowanie zakresu obowiązków pracownika socjalnego do jego możliwości czasowych,

większy budżet OPS na realizację zadań ustawowych oraz dostęp pracownika socjalnego do

środków transportu. Elementami, które wymagają poprawy, ze względu na fakt, iż są one

oceniane jako istotne, lecz nie są realizowane w zadowalającym stopniu są łatwy dostęp

pracownika socjalnego do kadry specjalistów (między innymi terapeutów, psychiatrów,

neurologów dziecięcych) oraz komfortowe warunki lokalowe.

1- brak barier architektonicznych

2 - komfortowe warunki lokalowe

3 - łatwy dostep do specjalistów

4 - dostęp do środków transportu

5 - dopasowanie zakresu

obowiązków do możliwości czasowych

6 - możliwości rozwoju

zawodowego

7 - możliwość awansu

8 - udział kadry w podejmowaniu

decyzji organizacyjnych

9 - większy budżet

10 - optymalne wydawanie

funduszy

11 - dostęp do infrastruktury

12 - współpraca z instytucjami

samorządowymi

13 - współpraca z podmiotami III

sektora

14 - uczestnictwo w projektach

EFS

2

2,2

2,4

2,6

2,8

3

3,2

3,4

3,6

3,8

4

3 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 3,8 3,9 4 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 4,8 4,9 5

reliz

acja

ważność

czynniki ważne i realizowane

czynniki ważne, ale nierealizowane

czynniki nieważne i nierealizowane

czynniki nieważne, ale realizowane

S t r o n a | 22


Tabela nr 14. Czynniki ograniczające efektywność OPS

Czynniki ograniczające efektywność OPS Stopień ważności czynnika – średnia ze wskazań

Niespójne przepisy prawa 4,07

Obciążenie pracownika socjalnego zadaniami 3,95

Za mało czasu na pracę socjalną 3,83

Niskie wynagrodzenia 3,79

Przewaga świadczeń pieniężnych nad pracą socjalną 3,41

Niezadowalająca dostępność otoczenia OPS na terenie gminy (np. DPS, kluby samopomocy, świetlice, ośrodki wsparcia)

3,35

Brak superwizji 2,89

Niewystarczająca liczba szkoleń dla pracowników socjalnych 2,62

Utrudniony przepływ informacji wewnątrz OPS 2,41


Czynnikiem, który zdaniem kadry zarządzającej najbardziej ogranicza efektywność

ośrodków pomocy społecznej są niespójne przepisy prawne. Za bardzo ważną przeszkodę

w osiąganiu wysokiej wydajności uznało go 40 respondentów (42,6% badanych), zaś 31

stwierdziło, iż jest on ważny (32,3%). Istotnymi barierami są także: obciążenie pracowników

zbyt dużą ilością zadań, zbyt mała ilość czasu na pracę socjalną oraz niskie wynagrodzenie.

Tabela nr 15. Cechy pracownika socjalnego niezbędne do efektywnej pracy z klientem (N=94)

Cecha Liczba wskazań

Umiejętność formułowania diagnozy 45

Konsekwencja w działaniu 43

Umiejętność współpracy 34

Umiejętność podejmowania decyzji 30

Odporność na stres 29

Umiejętność słuchania 22

Umiejętność rozwiązywania konfliktów 22

Asertywność 19

Umiejętność nawiązywania kontaktów 17

Zdolność odczuwania empatycznego 15

Umiejętność negocjacji 6

Razem 282*

* Liczba odpowiedzi nie sumuję się do 94, ponieważ respondenci mieli wskazać 3 cechy.


W pracy pracownika socjalnego prócz wiedzy i wykształcenia szczególnie ważne są

jego cechy osobowości oraz umiejętności, które są pomocne w pracy z osobami

doświadczającymi różnorakich problemów w życiu społecznym i zawodowym.

Cechą pracownika socjalnego, która została uznana przez największą liczbę

respondentów za niezbędną do efektywnej pracy z klientem jest umiejętność formułowania

diagnozy. Wskazało na nią 45 badanych (tj. 48%). Prócz niej za kluczowe uznano również

konsekwencję w działaniu (43 wskazania) oraz umiejętność współpracy (34 wskazania).

S t r o n a | 23


Tabela nr 16. Obszary, które w pierwszej kolejności wymagają zmiany w celu osiągnięcia wysokiej efektywności OPS

L.p. Obszary, które w pierwszej kolejności wymagają zmiany Ilość wskazań

1 Zmiana przepisów prawnych oraz ich ujednolicenie 22

2 Zwiększenie zatrudnienia w OPS 14

3 Zmniejszenie biurokracji 13

4 Rozwój infrastruktury pomocowej (jadłodajnie, noclegownie, ośrodki dla ofiar przemocy)

11

5 Ograniczenie obciążenia pracowników socjalnych zadaniami (niedelegowanie nowych zadań)

7

6 Rozwój współpracy międzyinstytucjonalnej, w tym współdziałanie z przedsiębiorcami

7

7 Zwiększenie dostępu do kadry specjalistów zarówno pracownikom socjalnym jak i klientom pomocy społecznej

6

8 Zwiększenie środków na pomoc i działalność OPS 6

9 Poprawa infrastruktury w OPS (warunków lokalowych) 5

10 Zwiększenie ilości godzin na pracę socjalną 5

11 Wyższe wynagrodzenie dla pracowników socjalnych oraz podniesienie prestiżu zawodu

4

15 Inne 4

12 Rozwój różnych form wsparcia (zwłaszcza niepieniężnego) oraz aktywizacji osób zagrożonych wykluczeniem społecznym

3

13 Wzmocnienie potencjału kadr pomocy społecznej 3

14 Zaostrzenie kryteriów, które należy spełnić, aby uzyskać pomoc społeczną 2


Największa liczba respondentów uznała, iż w celu zwiększenia efektywności działań

ośrodka pomocy społecznej w pierwszej kolejności należałoby uprościć oraz ujednolicić

przepisy prawne. Na obszar ten wskazało 22 badanych (23%). Tak duża liczba wskazań

związana jest z faktem, iż niespójna legislacja uznana została za czynnik, który najbardziej

ogranicza efektywność OPS. Zdaniem 14 (15%) przedstawicieli kadry zarządzającej OPS

należałoby zwiększyć liczbę pracowników zatrudnionych w placówkach. 13 respondentów

stwierdziło, iż w pierwszej kolejności trzeba zmniejszyć biurokrację, która powoduje

przesuwanie akcentu w działalności pracownika socjalnego z wykonywania pracy

środowiskowej na pełnienie funkcji urzędnika i znacząco ogranicza możliwość kontaktu

z klientami ośrodka. Niektórzy kierownicy OPS sygnalizowali także, iż w ich gminach brakuje

infrastruktury pomocowej – jadłodajni, noclegowni czy też ośrodków dla ofiar przemocy i to

właśnie na jej rozwoju należałoby się skoncentrować w pierwszej kolejności.

S t r o n a | 24


Wnioski

Efektywność, rozumiana jako stosunek poniesionych nakładów (między innymi

środków finansowych oraz pracy osób zatrudnionych w ośrodku pomocy społecznej) do

uzyskanych rezultatów, jest jednym z kluczowych wyznaczników instytucji pomocy

społecznej. W celu jej zwiększenia niezwykle istotne jest zidentyfikowanie czynników, które

sprzyjają podniesieniu skuteczności działań OPS, jak i tych, które to utrudniają.

Przeprowadzone badanie wykazało, iż najważniejszą barierą w osiągnięciu wysokiej

efektywności pracy ośrodków pomocy społecznej są niespójne i zawiłe przepisy prawne,

toteż zdaniem kadry zarządzającej konieczne jest wprowadzenie zmian legislacyjnych, które

ujednolicą i uproszczą obowiązujące regulacje. Znamienne jest, że to właśnie czynnik

pozafinansowy (nie wiążący się z dużymi nakładami finansowymi jak np. rozwój

infrastruktury) uznano za najistotniejszy.

Problemem jest również nadmierne obciążenie pracowników socjalnych

obowiązkami, które spowodowane jest z jednej strony delegowaniem nowych zadań do

ośrodków przy zachowaniu dotychczasowej liczby etatów, z drugiej zaś nadmierną

biurokracją, która zmusza pracowników socjalnych do skupienia się na przyznawaniu

i wypłacaniu świadczeń, co znacząco ogranicza ilość czasu, którą można poświęcić na pracę

socjalną w środowisku osób potrzebujących pomocy. Usunięcie tych barier wymagałoby

zwiększenia zatrudnienia w ośrodkach pomocy społecznej oraz zmniejszenia ilości procedur

formalnych.

W celu podnoszenia efektywności pracy OPS konieczna jest również współpraca tych

jednostek z innymi instytucjami samorządowymi takimi jak gminy, powiatowe urzędy pracy

oraz powiatowe centra pomocy rodzinie, a także z kadrą specjalistów, z którymi pracownicy

socjalni mogliby się konsultować. Równolegle należałoby rozwijać infrastrukturę pomocową –

zwiększyć ilość jadłodajni, noclegowni oraz świetlic dla dzieci działających w gminach

wiejskich.

Także udział w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe oraz kompetencje

społeczne wpływa pozytywnie na efektywność pracy ośrodków pomocy społecznej, toteż

należy umożliwić pracownikom socjalnym dalsze korzystanie z tej formy wsparcia oraz

dostosować ofertę edukacyjną do ich potrzeb i oczekiwań.

S t r o n a | 25


Spis tabel

Tabela nr 1. Struktura badanej populacji, struktura badanej próby w badaniu CAWI

i uzyskany poziom zwrotów w badaniu w województwie śląskim ............................................................ 9

Tabela nr 2. Charakterystyka badanej próby – staż pracy uczestników badania z gmin

wiejskich województwa śląskim na stanowisku dyrektora/kierownika ośrodka pomocy

społecznej (N=94) ......................................................................................................................................................... 10

Tabela nr 3. Charakterystyka badanej próby – wielkość gmin wiejskich w województwie

śląskim, w których znajdują się gminne ośrodki pomocy społecznej biorące udział w badaniu

(N=94) .................................................................................................................................................................................. 10

Tabela nr 4. Charakterystyka badanej próby – liczba etatów w ośrodkach pomocy społecznej

w gminach wiejskich województwa śląskiego biorących udział w badaniu (N=94) ...................... 10

Tabela nr 5. Wskaźniki wykształcenia i specjalizacji pracowników OPS .......................................... 12

Tabela nr 6. Wskaźniki dotyczące korzystania z pomocy społecznej ................................................. 14

Tabela nr 7. Udział w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe....................................... 15

Tabela nr 8. Wpływ udziału pracowników OPS w szkoleniach podnoszących kwalifikacje

zawodowe .......................................................................................................................................................................... 16

Tabela nr 9. Udział w szkoleniach podnoszących kompetencje społeczne ..................................... 17

Tabela nr 10. Wpływ udziału pracowników OPS w szkoleniach podnoszących kompetencje

społeczne ........................................................................................................................................................................... 17

Tabela nr 11. Korzystanie ze środków EFS w 2013 roku ......................................................................... 19

Tabela nr 12. Wpływ wykorzystania środków EFS na efektywność pracy jednostki ................... 19

Tabela nr 13. Czynniki wpływające na efektywność pracy OPS ........................................................... 20

Tabela nr 14. Czynniki ograniczające efektywność OPS .......................................................................... 22

Tabela nr 15. Cechy pracownika socjalnego niezbędne do efektywnej pracy z klientem

(N=94) .................................................................................................................................................................................. 22

Tabela nr 16. Obszary, które w pierwszej kolejności wymagają zmiany ........................................... 23

S t r o n a | 26


Spis wykresów

Wykres nr 1. Charakterystyka badanej próby – liczba etatów w badanych ośrodkach pomocy

społecznej z województwa śląskiego (N=94) .................................................................................................. 10

Wykres nr 2. Udział w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe w 2013 roku

(N=94) .................................................................................................................................................................................. 15

Wykres nr 3. Udział w szkoleniach podnoszących kompetencje społeczne w 2013 roku

(N=94) .................................................................................................................................................................................. 16

Wykres nr 4. Ważność – realizacja czynników wpływających na efektywność pracy OPS ..... 21

Spis map

Mapa nr 1. Wykorzystanie środków EFS przez OPS działające w gminach wiejskich

województwa śląskiego (2013 rok) ....................................................................................................................... 18

S t r o n a | 27


Bibliografia

1. J. Karney, Człowiek i praca. Wybrane zagadnienia z psychologii i pedagogiki pracy,

Międzynarodowa Szkoła Menedżerów, Warszawa 1998.

2. Różne wymiary skuteczności w pomocy społecznej, red. A. Hryniewiecka, IRSS.

3. A. Olech, A. Sobczak, Jakość i organizacja pracy w ośrodkach pomocy społecznej, IRSS

Warszawa 2011, http://irss.pl/2011/06/raporty-i-publikacje-poprojektowe-irss/ [dostęp:

21.07.2014 r.].

4. Ocena zasobów pomocy społecznej województwo śląskie 2014, Regionalny Ośrodek

Polityki Społecznej Województwa Śląskiego, Katowice 2014, http://rops-

katowice.pl/dopobrania/2014.06.24_ozps.pdf [dostęp 29.07.2014 r.].

5. Z. Woźniak, Jakość w pomocy społecznej – możliwości i ograniczenia pomiaru, [w:]

Efektywność, skuteczność i jakość działań w pomocy społecznej, Poznań: MOPR 2005.

http://irss.pl/2011/06/raporty-i-publikacje-poprojektowe-irss/

S t r o n a | 28


Aneks nr 1. Lista wskaźników Uwagi ogólne: 1. Dane dotyczące liczby mieszkańców z GUS 2. Wskaźniki dotyczą tylko i wyłącznie gmin wiejskich z województwa śląskiego

Lp. Wskaźnik Status

8 Źródło Wielkość

(2013 r.) Dane dodatkowe/pomocnicze

1 Wskaźnik natężenia korzystania z pomocy społecznej (liczba osób w rodzinach do ogólnej liczby mieszkańców)

obowiązkowy OZPS/GUS 7,15% liczba osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej w gminach wiejskich – 61 119 liczba mieszkańców gmin wiejskich – 854 578 (GUS)

2 Wskaźnik liczby osób długotrwale korzystających z pomocy społecznej (liczba osób długotrwale korzystających ze świadczeń/liczba osób, którym przyznano świadczenie)*100%

obowiązkowy OZPS 45,96% liczba osób długotrwale korzystających ze świadczeń w gminach wiejskich – 14 592 liczba osób, którym przyznano świadczenie w gminach wiejskich – 31 748

3 Wskaźnik wykształcenia pracowników socjalnych (liczba pracowników socjalnych posiadających wyższe wykształcenie/liczba wszystkich pracowników socjalnych)*100%

obowiązkowy OZPS 69,73% liczba pracowników socjalnych posiadających wyższe wykształcenie w gminach wiejskich – 288 liczba wszystkich pracowników socjalnych w gminach wiejskich – 413

4 Wskaźnik specjalizacji pracowników socjalnych I (liczba pracowników socjalnych posiadających specjalizację I st. w zawodzie/liczba wszystkich pracowników socjalnych)*100%

obowiązkowy OZPS 29,06% liczba pracowników socjalnych posiadających specjalizację I st. w zawodzie w gminach wiejskich – 120 liczba wszystkich pracowników socjalnych w gminach wiejskich – 413

5 Wskaźnik specjalizacji pracowników socjalnych II (liczba pracowników socjalnych posiadających specjalizację II st. w zawodzie/liczba wszystkich pracowników socjalnych)*100%;-

obowiązkowy OZPS 4,6% liczba pracowników socjalnych posiadających specjalizację II st. w zawodzie w gminach wiejskich – 19 liczba wszystkich pracowników socjalnych w gminach wiejskich – 413

6 Wskaźnik specjalizacji z organizacji pomocy społecznej kadry kierowniczej (liczba kadry kierowniczej posiadających specjalizację z organizacji pomocy społecznej/liczba wszystkich osób z kadry kierowniczej)*100%

dowolny OZPS 92,31% liczba kadry kierowniczej posiadających specjalizację z organizacji pomocy społecznej – 96 liczba wszystkich osób z kadry kierowniczej –104

8 Wskaźniki mające status „obowiązkowy” są prezentowane i analizowane we wszystkich raportach regionalnych, prezentacja

i analiza wskaźników „dowolnych” nie jest w raportach obligatoryjna.

S t r o n a | 29


Lp. Wskaźnik Status8 Źródło Wielkość

(2013 r.) Dane dodatkowe/pomocnicze

7 Wskaźnik dostępności pracowników socjalnych (liczba pracowników socjalnych/liczba mieszkańców)*2000 mieszkańców

obowiązkowy OZPS GUS

0,97 (OZPS) liczba pracowników socjalnych w gminach wiejskich – 413 liczba mieszkańców w gminach wiejskich – 854 578

8 Wskaźnik pomocy pieniężnej (liczba osób, którym przyznano świadczenie pieniężne/liczba osób, którym przyznano świadczenie OGÓŁEM)*100%

obowiązkowy MPiPS-03 62% liczba osób, którym przyznano świadczenie pieniężne w gminach wiejskich – 26 304 liczba osób, którym przyznano świadczenie OGÓŁEM w gminach wiejskich – 42 622

9 Wskaźnik kontraktu socjalnego (liczba osób objętych kontraktem socjalnym/liczba osób, którym przyznano świadczenie)*100%

dowolny OZPS 3,84% liczba osób objętych kontraktem socjalnym w gminach wiejskich – 1 220 liczba osób, którym przyznano świadczenie w gminach wiejskich – 31 748

10 Wskaźnik odmów z powodu braku środków (liczba decyzji odmownych z powodu braku środków/liczba decyzji odmownych)*100%

dowolny OZPS 7,89% liczba decyzji odmownych z powodu braku środków w gminach wiejskich – 111 liczba decyzji odmownych w gminach wiejskich – 1 407

11 Wskaźnik realizacji projektów EFS w gminach wiejskich (liczba gmin wiejskich realizujących projekty EFS/do wszystkich gmin wiejskich)*100%

obowiązkowy OZPS/GUS 66,66% liczba gmin wiejskich – 96 liczba gmin wiejskich realizujących projekty EFS – 64

12 Wskaźnik realizacji projektów EFS w gminach (liczba gmin realizujących projekty EFS/ogólna liczba gmin w województwie

obowiązkowy OZPS/GUS 74,25% liczba gmin w województwie – 167 liczba gmin realizujących projekty EFS – 124

S t r o n a | 30


Aneks nr 2. Narzędzia badawcze – kwestionariusz ankiety

Kwestionariusz ankiety

Szanowni Państwo,

Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich w ramach projektu systemowego Koordynacja na rzecz aktywnej integracji,

realizuje badanie dotyczące efektywności pomocy społecznej w gminach wiejskich.

Ankieta skierowana jest do Kierowników/Dyrektorów Ośrodków Pomocy Społecznej z gmin wiejskich.

Zależy nam na poznaniu Państwa opinii na temat wykonywanej pracy i czynników wpływających na realizację

postawionych przed Państwem zadań. Prosimy o szczere odpowiedzi, uzyskane informacje są poufne i posłużą

wyłącznie do celów badawczych i analiz statystycznych.

Wszystkie pytania w poniższej ankiecie dotyczą roku 2013.

W poniższym kwestionariuszu ankiety pojęcie „efektywności” jest rozumiane jako rezultat

podjętych działań, opisany relacją uzyskanych efektów do poniesionych nakładów.

1. Czy pracownicy ośrodka pomocy społecznej w ciągu ostatniego roku brali udział w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe?

a) tak b) nie (przejdź do pyt. 3)

2. Czy w Pana/i opinii udział pracowników ośrodka pomocy społecznej w szkoleniach podnoszących

kwalifikacje zawodowe wpłynął na efektywność pracy Państwa jednostki?

a) zdecydowanie tak b) raczej tak c) ani tak ani nie d) raczej nie e) zdecydowanie nie

3. Czy pracownicy ośrodka pomocy społecznej w ciągu ostatniego roku brali udział w szkoleniach

podnoszących kompetencje społeczne?

a) tak b) nie (przejdź do pyt. 5)

4. Czy w Pana/i opinii udział pracowników ośrodka w szkoleniach podnoszących kompetencje

społeczne wpłynął na efektywność pracy Państwa jednostki?


5. Czy w Pana/i opinii wykorzystanie środków EFS w 2013 roku wpłynęło na efektywność pracy

Państwa jednostki?


f) nie dotyczy

S t r o n a | 31


6. W jakim stopniu poniższe czynniki są istotne dla efektywności pracy Państwa ośrodka, a w jakim

stopniu były faktycznie realizowane w 2013 roku? Proszę zaznaczyć na skali od 1 do 5, gdzie 1 oznacza

zupełnie nieważne/ nierealizowane, a 5 oznacza zdecydowanie ważne/ realizowane.

Pytanie Stopień

ważności Poziom

realizacji

Brak barier architektonicznych w budynku 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5

Komfortowe warunki lokalowe 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5

Łatwy dostęp pracownika socjalnego do kadry specjalistów

(w celu m.in. konsultacji, współpracy na rzecz klienta itp.) 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5

Dostęp pracownika socjalnego do środków transportu

(samochód służbowy, komunikacja publiczna) 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5

Dopasowanie zakresu obowiązków pracownika socjalnego

do jego możliwości czasowych 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5

Możliwość rozwoju zawodowego pracownika socjalnego 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5

Możliwość awansu pracownika socjalnego 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5

Udział pracownika socjalnego w podejmowaniu decyzji w

sprawach organizacji pracy w ośrodku 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5

Większy budżet OPS na realizację zadań ustawowych 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5

Optymalne wydawanie środków finansowych 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5

Dostęp do potrzebnej infrastruktury społecznej na terenie gminy (np. szkolne sale gimnastyczne, pomieszczenia domu kultury, świetlica)

1 2 3 4 5 1 2 3 4 5

Współpraca OPS z innymi instytucjami samorządowymi (np. gmina, PUP, PCPR)

1 2 3 4 5 1 2 3 4 5

Współpraca OPS z podmiotami III sektora 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5

Uczestnictwo OPS w projektach współfinansowanych ze środków EFS

1 2 3 4 5 1 2 3 4 5

7. Które czynniki Pana/i zdaniem najbardziej ograniczają efektywność działania OPS w Pana/i gminie?

Proszę zaznaczyć na skali od 1 do 5, gdzie 1 oznacza zupełnie nieważne, a 5 zdecydowanie ważne.

Niespójne przepisy prawa 1 2 3 4 5

Obciążenie pracownika socjalnego zadaniami 1 2 3 4 5

Niewystarczająca liczba szkoleń dla pracowników socjalnych 1 2 3 4 5

Brak superwizji 1 2 3 4 5

Utrudniony przepływ informacji wewnątrz OPS 1 2 3 4 5

Niezadowalająca dostępność otoczenia OPS na terenie gminy (np. DPS, kluby samopomocy, świetlice, ośrodki wsparcia)

1 2 3 4 5

Niskie wynagrodzenia 1 2 3 4 5

Przewaga świadczeń pieniężnych nad pracą socjalną 1 2 3 4 5

Za mało czasu na pracę socjalną 1 2 3 4 5

Inne, jakie…………………………………………………………….

1 2 3 4 5

S t r o n a | 32


8. Z wymienionych poniżej cech i umiejętności pracownika socjalnego proszę wskazać trzy, które

Pana/i zdaniem są niezbędne do efektywnej pracy z klientem?

a) konsekwencja w działaniu

b) umiejętność współpracy

c) umiejętność słuchania

d) umiejętność podejmowania decyzji

e) umiejętność rozwiązywania konfliktów

f) umiejętność nawiązywania kontaktów

g) umiejętność formułowania diagnozy

h) umiejętność negocjacji

i) odporność na stres

j) asertywność

k) zdolność odczuwania empatycznego

l) inne, jakie?

…………………………………………………………………………………

9. Proszę wskazać, co w pierwszej kolejności według Pana/i należałoby zmienić, aby zwiększyć

efektywność działań pomocy społecznej w Pana/i gminie?

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………

METRYCZKA

1. Ile lat zajmuje Pan/i stanowisko kierownika/dyrektora OPS?

....................................... lat

2. Wielkość gminy

a) do 5 tys. mieszkańców

b) powyżej 5 do10 tys. mieszkańców

c) powyżej 10 do 15 tys. mieszkańców

d) powyżej 15 do 20 tys. mieszkańców

e) powyżej 20 tys. mieszkańców

3. Liczba etatów w OPS ……………………

a) w tym liczba etatów pracowników socjalnych …………………………………..

4. Liczba klientów pomocy społecznej (stan na 31.12.2013r.) …………………………

Osoba do kontaktu w sprawie ankiety

imię i nazwisko ..............................................................

e-mail ...............................................................................

telefon .............................................................................

Bardzo dziękujemy za poświęcony czas i uwagę.

S t r o n a | 33


Jednocześnie przypominamy, że udzielone przez Państwa odpowiedzi zostaną wykorzystane jedynie do celów badawczych

i opracowań statystycznych.

Opracowanie: Obserwatorium Integracji Społecznej Województwa Śląskiego

Katowice, dnia 01.09.2014 r.

raport z badania: efektywnoŚĆ pomocy … · s t r o n a | 2 projekt 1.16 „koordynacja na rzecz...

Documents