Raporti diagnostifikues i sektorit t prpunimit t

drurit pr Regjionin e Prizrenit

Raporti realizohet n baz t vizitave t cilat jan kryer n Rajoni Ekonomik Jugor ku jan identifikuar

kompanit e prpunimit t drurit t cilat kan potencial pr eksport. Kompanit n fjal prdoren si

mostr e formimit t nj raporti i cili prbhet prej disa pikave, prmes t cilave paraqitet gjendja

aktuale e sektorit t prpunimit t drurit dhe e ndrmarrjeve n Rajonin Ekonomik Jugor. Njkohsisht

me an t ktij raporti pasqyrohen mundsit dhe rekomandimet pr zhvillimin e mtutjeshm t

Rajonit n prgjithsi dhe ndrmarrjeve n veanti duke iu referuar informatave nga tereni. Mostra e

marruar pr baz jan ndrmarrjet mikro dhe t vogla1, ku jan anketuar 10 ndrmarrje.

Pikat prmbajtjesore t raportit jan:

1. Nj vshtrim i prgjithshm i sektorit n Kosov:

2. Gjendja aktuale e bizneseve t ktij sektori n REJ t Kosovs

3. T gjeturat pr sektorin e prpunimit t drurit

4. Problemet e identifikuara

5. Rekomandimet

1 Ndrmarrjet t marruar si mostr nuk i kalojn m shum se 49 puntor t punsuar dhe baz ksaj vlersohen si ndrmarrje mikro dhe t vogla.

1. Vshtrimi i prgjithshm i sektorit n Kosov

Sektori i prpunimit t drurit sht njri prej sektorve t rndsishm n Kosov, veanrisht pr

nga numri i bizneseve dhe kontributi n punsim. Njkohsisht ky sektor s bashku me sektorin e

ushqimit dhe materialeve ndrtimore kan gzuar nj mbshtetje edhe nga programet tjera n

kuadr t asistencs pr rritjen e aftsive konkurruese t grupeve t caktuara.

Mbi 50% e toks s Kosovs sht e mbuluar me pyje duke prfaqsuar nj siprfaqe rreth 465.000

hektar. Kosova ka nj tradit t gjat t prpunimit t drurit dhe kjo dshmohet nga fakti q ky

sektor n mas t madhe e ka bazuar prodhimin e tij n lndn e par vendore. N baz t ksaj

Kosova ka nj tradit t gjat n prodhimin e produkteve cilsore nga druri. Industria e drurit

prfshin 565 firma n nivelin e Kosovs kryesisht kompani mikro, t vogla dhe t mesme, aktiviteti

kryesor i t cilave sht prodhimi i druve t sharruara, e ndjekur nga prodhimi i dyerve dhe

dritareve, mobileve, kuzhinave etj2.

Shumica drrmuese e kompanive pr prpunimin e drurit dhe t prodhimit t mobileve jan n

pronsi private me prdorim t vogl t kapitalit t huaj deri m sot. Nj numr i kompanive t

mesme llogariten si pjesa m e madhe e eksportuesve t mobileve t Kosovs.

Industria e prpunimit t drurit kontribuon shum n BPV si edhe n punsim. Industria e

prpunimit t drurit sht njra nga m t suksesshmet dhe merr pjes me 20% t gjith strukturn

industriale t Kosovs. Vlera vjetore e produkteve t drurit dhe prfitimeve t tjera q dalin nga

pyjet arrin 50-75 milion Euro dhe ky sektor siguron jetesn pr 10% t popullats kosovare (sipas t

dhnave t ATK3-s).

Eksporti n kt industri ka nj vler t konsiderueshme ku konstatohet se totali i eksporteve nga t

gjith industrit eksportet e prpunimit t drurit marrin pjes me rreth 6.9% apo mbi 2 milion

euro/vit4.

Kosova ofron mundsi t mdha pr investime n do cikl t prpunimit t drurit pr shkak t

disponueshmris s mjaftueshme t lnds s par. Shuma vjetore e lejueshme pr prerje

aktualisht sht nn 1 milion m me Ah dhe Lis si specie kryesore5.

2 Ndrmarrjet active n tregun e Kosovs (Administrata Tatimore e Kosovs) 3 Administrata Tatimore e Kosovs 4 Raporti Strategjia e Industris s Kosovs 2009-2013 5 Agjensioni pr investime dhe prkrahjen e ndrmarrjeve n Kosov

2. Gjendja aktuale e bizneseve n kt sektor n REJ t Kosovs

Prizreni sht n mesin e regjioneve me prqindje te lart t prpunuesve t drurit, e cila njihet me

pjesmarrje prej 17% n totalin e prpunuesve t drurit t Kosovs. Ky regjion ka nj tradit n

prpunimin e drurit dhe pjesa e madhe e pyjeve gjinden mu n kt regjion.

N regjioni e Prizrenit jan intervistuar 10 ndrmarrje m numr prej 2 e deri m 36 puntor. N

tabeln m posht mund t shihet pjesmarrja e ndrmarrjeve sipas numrit t puntorve me

prqindje.

Ndrmarrjet sipas numrit t puntorve

Numri I ndrmarrjeve Prqindja

>=9 6 60.00% >=25 3 30.00% >=50 1 10.00%

Nga t gjith t intervistuarit vetm 5% t tyre jan t regjistruar n shoqatn e prpunuesve t drurit.

N prgjithsi bizneset jan t organizuara mir dhe punojn n prputhje me objektivat e prcaktuara.

Prodhimi nuk ballafaqohet me pengesa dhe arrin nivele m t larta gjat muajve t vers ku ka fluks t

madh t diaspors.

80% e bizneseve t intervistuara kan hapsira t mjaftueshme q mundsojn edhe investime t

reja n teknologji prodhuese. Ndrmarrjet kan br investime dhe jan duke planifikuar pr

investime t reja. Teknologjia sht duke u vjetrsuar dhe ndrmarrjet jan duke krkuar pr

alternativa t riprtritjes s teknologjis.

Problemet e hasura n terren tregojn se kompanit jan duke u ballafaquar me problemin e

resurseve humane sidomos n profesionet e lamis s zdrukthtaris edhe ekonomis konkretisht

investime dhe marketingut.

Kapacitetet prodhuese t kompanive jan premtuese ku brenda muajit kapaciteti i prodhimit arrin si

n tabeln e mposhtme:

N baz t gjetjeve aktuale n teren dhe prononcimit t vet pronarve dhe menaxherve t biznesit

sht br nj SWOT6 analiz e cila ka sjell kto rezultate:

Prparsit e Bizneseve :

a. Motivimi i pronarit,

b. Profesionalizmi,

6 Kjo analiz sht br sipas t gjeturave n teren dhe n bised me pronart.

Produktet Kompanit q prodhojn >=15 Njsi prodhimi/

muaj

Kompanit q prodhojn

c. Emr i mir n treg,

d. Produktet kualitative,

e. Teknologjia e prodhimit,

f. Afrsia me klientt dhe ofrimi i garancionit,

g. Kapacitetet absorbuese pr rritje t prodhimit,

h. Pozita strategjike

Dobsit : i. Mjetet financiare,

j. Staf profesional n prodhim (ka nevoj pr trajnime)

k. Marketingu.

Mundsit: l. Eksporti n tregun e jashtm,

m. Rritja e standardit t blersve,

n. Riciklimin e mbeturinave nga prodhimi.

Rreziqet: o. Konkurrentet e rinj ne treg,

p. Importi

q. Zvendsim i produkteve (tek prodhuesit e dyerve dhe dritareve).

3. T gjeturat pr sektorin e prpunimit t drurit

Ndrmarrjet jan duke i realizuar objektivat e tyre t paracaktuara n prodhim.

Ndrmarrjet kan prvoj shumvjeare n sektorin e prpunimit t drurit dhe kultur t puns dhe

biznesit n prgjithsi. Numri i madh i ndrmarrjeve kan t zhvilluar Word to mouth pr promovimin

e produkteve t tyre, posedojn nj teknologji gjysm - moderne t prodhimit, mirpo personeli punues

nuk ka kualifikime t duhura pr zdrukthtari.

Teknologjia e cila prdoret nga ndrmarrjet nuk kan efekt negativ n ndotjen e ambientit. Teknologjia

prezente tek bizneset posedojn filter t mbeturinave t drurit, gjithashtu mbetjet si Skrapi7 i materialit

t cilat lindin gjat prodhimit mund t vazhdohen pr reciklim t ardhshm.8

Ndrmarrjet prve puntorve t rregullt angazhojn edhe puntor sezonal n veanti gjat fluksit

t diaspors. Knaqsia e klientve sht e dukshme sipas dshmis n teren dhe Reklamacioni (kthimi i

produkteve apo mos knaqsia pr produktet) jan shum t pakta, sepse kualiteti i materialit sht i

lart, produktet kualitative dhe puna profesionale.

Fabrikat ku prodhohen produktet kan nj infrastruktur komplete t rregulluar me uj, rrym dhe

infrastruktur rrugore dhe t organizuar mir. Vshtirsit e kompanive jan t dukshme shumica e

tyre rreth 80% nuk kan marketing fare, kurse tek ato ndrmarrjet q praktikojn marketingun nuk

arrijn t praktikojn n mnyr t favorshme, nuk arrijn t shprndajn informacion n mnyr t

duhur tek klientt dhe ky funksion i marketingut si i till ka nevoj pr prmirsime. Ndrmarrjet nuk

kan plan zhvillimor, nuk ka objektiva t qarta, nuk kan nj plan investiv. N baz t statistikave nga

ndrmarrjet e intervistuara del se vetm 10% t ndrmarrjeve kan plan investiv ( Plan Biznesi) q

nnkupton se prej t gjitha ndrmarrjeve mostr vetm nj kompani kishte plan biznesi, plan t

marketingut dhe planit t eksportit. Marketingu i shprehur n kt regjion ka qen Word to mouth

strategjia e cila ka pas nj sukses n regjion por jo edhe n treg t Kosovs. Interesimi pr nj marketing

m t gjer shumica e ndrmarrjeve nuk e kan vlersuar si t nevojshme apo edhe nuk e kan

vlersuar si nj investim i duhur.

Ndrmarrjet mbulojn tregun e Prizrenit (60%), Prishtins (10%), Gjakovs (10%), pjesa tjetr e

Kosovs (5%) dhe Eksporti (15%).

Trageti i 90% e ndrmarrjeve ne Rajonin e Jugut i kan klientt me t ardhura mesatare t pags n

Kosove dhe 10% e cila targeton klientt me t ardhura mbi mesatare.

Ndrmarrjet t cilat targetojn klientt me t ardhura mbi mesatare e zvoglojn gamn e klientve

andaj kto ndrmarrje planifikojn t bjn investime pr komplementim t produkteve edhe eksportit

t produkteve n vendet e huaja. Ndrmarrjet deri n vitin 2005 kishin shtrirje m t madhe n tregun

e Kosovs dhe tani tregu i tyre sht ngushtuar shumicn n Prizren me rrethin.

7 Mbetjet n form t copave nga lnda e par 8 Prej mbeturnave tw drurit mund tw prodhohen: Pllaka nga nga iverica, briket, pilet (pwr ndezje), etj.

4. Problemet e identifikuara pr sektorin e prpunimit t drurit

Ndrmarrjet e ktij sektori kan pas nj trend t vogl t rritjes viteve t fundit n tregun e Rajonit

Ekonomik Jugor, mirpo pr sa i takon tregut t Kosovs n krahasim me vitet e kaluara ka pas nj rnie

t ndjeshme t shitjeve t produkteve. Nse merret si total i shitjes npr vite ndrmarrjet kan psuar

rnie t shitjes.

Pr kt ka ndikuar:

a. Zvendsimi i produkteve si p. sh. Dyert dhe dritaret e drurit zvendsohen me dyer

dhe dritare t plastiks

b. Nnvlersimi i investimit n marketing

c. Mos angazhimi i ekspertve nga lmit e caktuara

d. Konkurrenca

Problemet me t cilat ballafaqohen ndrmarrjet jan :

1. Resurset Humane - ka nevoj pr nj trajnim profesional pr puntort e profesionit n zdrukthtari

dhe certifikimi I tyre dhe plotsimin e personelit me profesionist shtes t lmive t ndryshme.

2. Marketingu t gjitha ndrmarrjeve ju mungon nj strategji marketingu dhe nuk kan ndonj

hulumtim t tregut qoft t brendshm apo t jashtm. Vetm 30% t ndrmarrjeve posedojn

broshura, 30% t ndrmarrjeve posedojn vizitkarta, 10% t ndrmarrjeve posedojn Ueb faqe ndrsa

numri m i madh i ndrmarrjeve tjera nuk posedojn asnj form t promocionit.

3. Plan Zhvillimor - 90% t ndrmarrjeve nuk kan plan t investimeve se si do t zhvillohet kompania,

me theks t veant n teknologjin moderne pr rritjen e potencialit eksportues. Rreth 50% t

ndrmarrjeve prioritetet e tyre nuk i kan t precizuara andaj kan br investime t gabuara duke

br ri-drejtimin e mjeteve financiare n investime t sektorve tjera dhe m kt veprim kan

sakrifikuar investime n sektorin e prpunimit t drurit (sektori primar i ndrmarrjes).

4. Problemet me lndn e par9- Problemi i lnds se par paraqitet si: Form e furnizimit me fatura t

rregullta t cilat figurojn vlera monetare m t vogla t shitjes se n realitet q ndrmarrja paguan

duke ngarkuar ndrmarrjet me tatime shtese.

9 Druri i paprpunuar

5. Organizimi i brendshm - 70% t ndrmarrjeve kan nj problem me shnime dhe rregullimin e

informatave te brendshme te ndrmarrjes, kjo edhe ka sjell deri tek investimet e gabuara dhe mos

njohjen e situats n detaje t ndrmarrjes. Nuk kan softuer Enterprise Recourse Planning t instaluar

e cila bn prcjelljen e shnimeve materiale dhe financiare t ndrmarrjeve, e cili investim sht i

domosdoshm pr ndrmarrjet n ditt e sodit.

6. Korrupsioni dhe infrastruktura ligjore korrupsioni i zyrtarve t lart ka pas nj ndikim negativ

duke krijuar nj imazh paragjykues tek bizneset duke mos iu ndihmuar atyre por duke i stagnuar.

N fakt ekonomia joformale ka ndikuar negativisht duke krijuar konkurrenc jolojale, zbritje t fitimeve

etj. Infrastruktura ligjore10 dhe ATK-ja n ann tjetr duke qen me kapacitete jo t plota ka nj ndikim

t madh n stagnim si neglizhimin e proceseve gjyqsore t ndrmarrjeve, mbrojtja joefikase e

bizneseve n tregun e lir nga konkurrenca jolojale etj.

5. Rekomandimet

Rekomandimet pr sektorin jan : 1. Zhvillimi i takimeve apo seminareve me ndrmarrje me kto seminare do t bhet

informimi i ndrmarrjeve t ktij sektori pr t metat e tyre.

a. Cilat jan rezultatet e ktyre t metave

b. Duhet t informohen pr s afrmi pr nevojat t cilat duhet ndrmarr pr largimin e

ktyre t metave n kt sektor.

c. Organizimin e ndrmarrjeve nn shoqatn e ZES-it pr nj zhvillim m t mir t biznesit

2. Zhvillimi I trajnimeve profesionale

a. Trajnim pr stafin e brendshm t ndrmarrjeve pr ngritjen e kapaciteteve dhe kualitetit t

kompanive sidomos n zdrukthtari.

3. Zhvillimi i trajnimeve pr plan zhvillimor ( Plan Biznesi) - i cili do t prcakton

objektivat e qarta dhe t arritshme pr ndrmarrjet dhe mnyrn e zhvillimit t tyre. Pastaj t

rekomandohet pr angazhimin e ekspertve11 pr do ndrmarrje n veanti.

4. Zhvillimi i trajnimeve n fushn e Marketingut - Eksperti i marketingut do t bj

shpjegimin e rndsis s marketingut. Angazhimi i do ndrmarrje nga nj ekspert t marketingut12 i

cili do t punoj nj plan marketingu duke precizuar nevojat pr:

10 Gjyqet, komunat dhe institucionet tjera relevante t involvuara n procesin e biznesit 11 Ekspert t jashtm t cilt do ta ndihmojn ndrmarrjen n zhvillimin e planit t biznesit dhe atij investiv

a) prmirsime t marketingut aktual,

b) prcaktimit t objektivave duke i prputh me objektivat e planit zhvillimor,

c) prcaktimit t forms m optimale t zhvillimit t promocionit dhe planifikim t buxhetit pr

marketing.

Eksperti do t bj edhe nj plan t eksportit i cili do t ishte nj prej objektivave primare t ndrmarrjes.

5. Zhvillimi i trajnimeve pr softuerin ERP13 t bhet nj prezantim i rndsis instalimi i

nj softueri i cili bn prcjelljen e shnimeve dhe dhnien e raporteve pr gjendjen e ndrmarrjes.

6. Zhvillimi i trajnimeve pr zhvillim kualiteti - t bhet angazhimi i nj eksperti i

kualitetit14 i cili do t ndihmoj ndrmarrjet e caktuara n rritjen e cilsis dhe dizajnve.

Dorzuar nga: Besnik Kaleci

12 Angazhimi i nj eksperti do t maksimizonte prfitimet nga marketing duke minimizuar shpenzimet. Angazhimi i ekspertit do t ndikonte direkt n rritjen e vlers s produkteve dhe n mnyr zinxhir do t ndikonte ne rritjen e vlers s konsumatorve. 13 Softuer pr menaxhimin e kontabilitetit menxherial dhe atij financiar Enterprise Resource Planning (shiko f. 6) 14 Ekspertt e angazhuar do t ken nj kosto por prfitimet do t jen shum m t mdha me angazhimin e tyre.