Zyra pr Institucionet Demokratike dhe t Drejtat e Njeriut

REPUBLIKA E SHQIPRIS

ZGJEDHJET PARLAMENTARE 23 qershor 2013

Misioni i OSBE/ODIHR-it pr Vzhgimin e Zgjedhjeve

Raporti Prfundimtar

Varshav

10 tetor 2013

PRMBAJTJA

I. PRMBLEDHJE ................................................................................................ 1 II. HYRJE DHE FALENDERIME ......................................................................... 4 III. KONTEKSTI ....................................................................................................... 5 IV. SISTEMI ZGJEDHOR ....................................................................................... 5 V. KUADRI LIGJOR .............................................................................................. 6 VI. ADMINISTRIMI I ZGJEDHJEVE .................................................................. 7 VII. TEKNOLOGJIT E REJA PR ZGJEDHJET ............................................ 10 VIII. REGJISTRIMI I ZGJEDHSVE ................................................................... 10 IX. REGJISTRIMI I KANDIDATVE ................................................................ 12 X. FUSHATA ZGJEDHORE ................................................................................ 13 XI. FINANCIMI I FUSHATS .............................................................................. 15 XII. MEDIA ............................................................................................................... 15

A. MJEDISI I MEDIAS .............................................................................................. 15 B. KUADRI LIGJOR ................................................................................................. 16 C. REZULTATET E MONITORIMIT T MEDIAS .......................................................... 18

XIII. ANKIMI N RRUG ADMINISTRATIVE DHE GJYQSORE .............. 19 XIV. PJESMARRJA E PAKICAVE KOMBTARE .......................................... 21 XV. VZHGUESIT VENDOR DHE NDRKOMBTAR ............................. 22 XVI. VOTIMI DHE NUMRIMI ............................................................................. 22

A. DITA E ZGJEDHJEVE ............................................................................................ 22 B. NUMRIMI I VOTAVE ......................................................................................... 24

XVII. ZHVILLIMET PASZGJEDHORE .............................................................. 25 A. ZHVILLIMET PASZGJEDHORE .............................................................................. 25 B. ANKIMI N RRUG ADMINISTRATIVE DHE GJYQSORE PAS ZGJEDHJEVE ............. 26 C. SHPALLJA E REZULTATEVE ................................................................................ 27

XVIII. REKOMANDIME.......................................................................................... 28 A. REKOMANDIME PRIORITARE .............................................................................. 28 B. REKOMANDIME T TJERA 29

SHTOJC: REZULTATET PRFUNDIMTARE ................................................. 32 RRETH OSBE/ODIHR-IT ....................................................................................... 34

REPUBLIKA E SHQIPRIS ZGJEDHJET PARLAMENTARE

23 QERSHOR 2013

Raporti Prfundimtar i Misionit t OSBE/ODIHR-it pr Vzhgimin e Zgjedhjeve1 I. PRMBLEDHJE N prgjigje t ftess s Misionit t Prhershm t Republiks s Shqipris drejtuar OSBE-s, Zyra pr Institucionet Demokratike dhe t Drejtat e Njeriut e OSBE-s (OSBE/ODIHR) drgoi m dat 15 maj nj Mision pr Vzhgimin e Zgjedhjeve (MVZ) pr zgjedhjet parlamentare t 23 Qershorit 2013. OSBE/ODIHR vlersoi prputhjen e procesit zgjedhor me angazhimet e OSBE-s, me standardet e tjera ndrkombtare pr zgjedhje demokratike, si dhe me legjislacionin vendas. Lidhur me vzhgimin e dits s zgjedhjeve, MVZ-ja e OSBE/ODIHR-it i bashkoi prpjekjet me delegacionet vzhguese t Asambles Parlamentare (AP) t OSBE-s dhe Asambles Parlamentare t Kshillit t Evrops (APKE). Zgjedhjet parlamentare t 23 qershorit ishin konkurruese, me pjesmarrje aktive t shtetasve gjat gjith fushats dhe respekt t mirfillt pr lirit themelore. Megjithat, atmosfera e mosbesimit mes dy forcave kryesore politike cenoi klimn zgjedhore dhe vshtirsoi administrimin e t gjith procesit zgjedhor. Kodi Zgjedhor u ndryshua gjersisht n korrik 2012, ka prmirsoi n mnyr t prgjithshme kuadrin zgjedhor. Kto ndryshime morn parasysh nj sr rekomandimesh t mparshme t OSBE/ODIHR-it dhe Komisionit pr Demokraci nprmjet Ligjit t Kshillit t Evrops (Komisioni i Venecias). Kuadri ligjor q rregullon zgjedhjet parlamentare prgjithsisht siguron nj baz t shndosh pr zhvillimin e zgjedhjeve demokratike. Sugjerohen prmirsime t mtejshme t disa prej aspekteve kryesore t ligjit. Megjithat, besimi i publikut n procesin zgjedhor u cenua, pasi nuk u zbatuan plotsisht disa aspekte t tij nga t gjitha palt kryesore t interesuara. N munges t vendimmarrjes nga Komisioni Qendror i Zgjedhjeve (KQZ) pr caktimin e numrit t mandateve n katr zona zgjedhore, vendimi i mpasshm i parlamentit pr kt shtje vuri n pikpyetje parimin e procesit t rregullt ligjor dhe barazin e vots, pr shkak t prdorimit t statistikave t vjetra t shprndarjes s popullsis. Gjykata Kushtetuese vendosi moskompetencn ndaj nj krkese q kundrshtonte vendimin e parlamentit. Gjashtdhjet e gjasht parti politike dhe dy kandidat t pavarur u regjistruan pr t konkurruar n nj proces gjersisht prfshirs q u ofroi zgjedhsve nj zgjedhje t mirfillt. Shumica e partive politike t regjistruara u bashkuan me njrin nga dy koalicionet zgjedhore t drejtuara nga Partia Demokratike (PD) ose Partia Socialiste (PS). Prgatitjet teknike pr zgjedhjet ishin t prshtatshme, pavarsisht disa mangsive t konstatuara, veanrisht n mosrespektimin e nj sr afatesh ligjore. Pasi partit opozitare bojkotuan KQZ-n pas shkarkimit t diskutueshm t njrit prej antarve t saj, KQZ-ja e zhvilloi pjesn e mbetur t puns pa kuorumin e nevojshm pr t miratuar rregullore dhe pr t ndrmarr vendime kye. Edhe prpara se KQZ-ja t funksiononte me nj numr t reduktuar antarsh, ajo nuk arriti t miratonte rregulloret e nevojshme pr zbatimin e Kodit Zgjedhor. Prshtypja se KQZ-ja veproi n mnyr politike u prforcua nga vendimi i saj pr t ndryshuar prbrjen e komisioneve zgjedhore t niveleve m t

1 Versioni anglisht sht i vetmi version zyrtar i ktij raporti. Versioni n shqip sht prkthim jozyrtar.

Republika e Shqipris Faqe: 2 Zgjedhjet Parlamentare, 23 qershor 2013 Raporti Prfundimtar i Misionit t OSBE/ODIHR-it pr Vzhgimin e Zgjedhjeve ulta duke zvendsuar t gjith antart e 89 Komisioneve t Zonave t Administrimit Zgjedhor (KZAZ) t emruar nga partia e dyt m e madhe e opozits dhe ktij vendimi i mungonte argumentimi i shndosh ligjor. Pati thirrje t vonuara t mbledhjeve dhe nj paraqitje t paplot t vendimeve t KQZ-s n faqen e saj t internetit, n kundrshtim me ligjin. Megjithat, partit dhe media u informuan dhe morn pjes n mbledhjet e KQZ-s, t cilat ishin t hapura pr publikun dhe transmetoheshin n internet dhe KQZ-ja ishte plotsisht bashkpunuese me vzhguesit ndrkombtar. Kodi Zgjedhor parashikonte q KQZ-ja t vinte n prov dy sisteme t teknologjis zgjedhore: sistemin elektronik t numrimit dhe sistemin elektronik t verifikimit t zgjedhsve. Megjithat, KQZ-ja humbi nj sr afatesh ligjore dhe nuk miratoi aktet nnligjore t nevojshme, duke br kshtu t pamundur zbatimin e suksesshm t tyre. KQZ-ja i anuloi zyrtarisht t dyja sistemet pilote n javn prpara dits s zgjedhjeve. Prgjithsisht, ekzistonte besimi n cilsin e listave t zgjedhsve, me disa shqetsime t shprehura kryesisht nga partit m t vogla politike. Rreth 139 kryetar bashkish dhe komunash u gjobitn pr mosrespektimin e plot t detyrimit t tyre ligjor pr t informuar KQZ-n pr numrin e zgjedhsve dhe vendndodhjet e qendrave t votimit. Klima e fushats ishte prgjithsisht paqsore, me vetm pak incidente t dhunshme t izoluara. Kandidatt u angazhuan aktivisht n nj fushat t ethshme, edhe pse numri i debateve t drejtprdrejta mes kandidatve apo drejtuesve t partive ishte i kufizuar. Ndonjher, akuzat e ndrsjella mes dy partive m t mdha e largonin vmendjen nga thelbi i fushats. Partit m t mdha, me raste, prdorn automjetet publike dhe ndrtesat zyrtare pr qllime fushate, gj e cila ndalohet me ligj. Nj sr aktivitetesh zyrtare qeveritare u shoqruan me reklama t fushats s partis n pushtet, gj e cila zbehu kufijt mes institucioneve shtetrore dhe interesave partiake, duke vn n pikpyetje respektimin e paragrafit 5.4 t Dokumentit t Kopenhagenit t OSBE-s t vitit 1990. Presioni mbi punonjsit e sektorit publik pr t br fushat apo pr t votuar n nj mnyr t caktuar dhe shkarkimet nga puna t motivuara politikisht, njollosn fushatn. Akuzat pr blerjen e vots u intensifikuan me afrimin e dits s zgjedhjeve, dhe pati disa arrestime nga policia. Partit politike mund t financonin fushatat e tyre zgjedhore me kontribute nga fondet publike, donacione private dhe kredi. Kandidatt e pavarur nuk kishin t drejt t prfitonin nga fondet publike. Kuadri ligjor nuk ofron transparenc t mjaftueshme n lidhje me raportimin e financimit t fushats, duke qen se ai nuk prcakton detyrimin pr brjen publike t financimit para dits s zgjedhjeve. Mediat audiovizive prgjithsisht u ofruan partive kryesore politike koh t mjaftueshme transmetimi, duke u krijuar kshtu zgjedhsve mundsin t informoheshin n lidhje me qendrimet kryesore politike. Megjithat, pavarsia editoriale u pengua nga ndikimi politik. KQZ-ja miratoi nj vendim t diskutueshm q nnkuptoi vendosjen e detyrimit ndaj mediave pr t transmetuar materiale t prgatitura nga subjektet zgjedhore n edicionet e tyre informative, gj e cila do t cenonte lirin editoriale. Transmetuesi publik u ofroi partive m t mdha mbulim t njjt n edicionet informative, por kishte nj ton m pozitiv kundrejt partis n pushtet. Mediat e monitoruara nga MVZ-ja e OSBE/ODIHR-it nuk e prmbushn detyrimin pr tu siguruar partive m t vogla sasin e specifikuar t mbulimit n edicionet informative dhe tejkaluan kufirin e reklamave politike t paguara pr dy partit e mdha. Krijimi i vonuar i Bordit t Monitorimit t Medias dhe mungesa e kolegjialitetit e reduktoi efikasitetin e tij. KQZ-ja nuk zbatoi n mnyr efikase rregullimet ligjore n lidhje me median.

Republika e Shqipris Faqe: 3 Zgjedhjet Parlamentare, 23 qershor 2013 Raporti Prfundimtar i Misionit t OSBE/ODIHR-it pr Vzhgimin e Zgjedhjeve Kandidatet gra prfituan mbulim t ult mediatik q reflekton shtjet e vazhdueshme t pjesmarrjes s grave n jetn politike. Detyrimi pr kuotn gjinore n listat e kandidatve nuk u prmbush nga PD-ja, PS-ja si dhe Lvizja Socialiste pr Integrim (LSI) n nj numr zonash zgjedhore, gj q oi n vendosjen e gjobave, megjithse listat q nuk e zbatonin kt detyrim u regjistruan. Ndrsa partit politike e prmbushn detyrimin ligjor pr t caktuar t paktn 30 prqind t secils gjini n prbrjen e KZAZ-ve, por vzhguesit vun re se n ditn e zgjedhjeve prfaqsimi i grave n Komisionet e Qendrave t Votimit ishte 14 prqind. Aktorve zgjedhor nuk iu garantuan dhe nuk iu siguruan n mnyrn e duhur mjete juridike efektive dhe proces i rregullt ligjor pr zgjidhjen e ankesave lidhur me zgjedhjet. N raste kye, organet gjykuese refuzuan marrjen n shqyrtim t ankimeve ose tejkaluan kompetencat e tyre. N disa raste, Kolegji Zgjedhor mori n mnyr t pavend prgjegjsit administrative dhe kompetencat diskrecionale t KQZ-s. Garuesit n zgjedhjet rrallher i prdorn mekanizmat e disponueshm pr zgjidhjen e mosmarrveshjeve, pr shkak t ekzistencs s fryms s mosbesimit n sistemin ligjor dhe kulturs n favor t pazareve politike. Zgjedhsit dhe grupet e shoqris civile si rregull nuk u legjtimuan t ankoheshin ndaj vendimeve administrative t komisioneve zgjedhore. Dita e zgjedhjeve ishte prgjithsisht paqsore dhe e u zhvillua n mnyr t rregullt, megjithse nj incident vdekjeprurs n La ndikoi negativisht n fillimin e zgjedhjeve. Nj numr i konsiderueshm i qendrave t votimit u hapn me vones, kryesisht pr shkak t mungess s organizimit. Raste t votimit familjar/n grup dhe zbatimi n mnyra t ndryshme i disa procedurave ndikuan negativisht n vlersimin e prgjithshm t votimit. Procedurat e mbylljes dhe marrja n dorzim e kutive t votimit n vendet e numrimit t votave (VNV) u vlersuan me nota m pozitive. Numrimi u vonua n shum VNV pr shkak t organizimit, duke prfshir edhe emrimin e vonuar t numruesve dhe pengesat e krijuara nga disa numrues t propozuar nga partia n pushtet. Kur numrimi vijoi, n prgjithsi ishte i rregullt, megjithse i ngadalt, dhe u vlersua pozitivisht. Me disa prjashtime, n prgjithsi KZAZ-t i prpiluan rezultatet n mnyr t knaqshme. Prania e vzhguesve nga shoqria civile dhe vzhguesve t partive gjat gjith dits s zgjedhjeve n prgjithsi e shtoi transparencn, megjithse n disa raste vzhguesit e partive u konstatuan duke drejtuar apo ndrhyr n procesin e votimit ose numrimit. KQZ-ja filloi ti pasqyroj n faqen e internetit rezultatet paraprake n mngjesin pas zgjedhjeve, edhe pse e miratoi shumicn e rezultateve t zonave zgjedhore n tejkalim t afateve ligjore. KQZ-ja mori rreth 40 ankesa q kundrshtonin rezultatet e nj sr zonash zgjedhore, shumica me pretendimin q kundrshtart politik prvetsuan vota gjat numrimit. Edhe pse KQZ-ja me prbrjen e saj t reduktuar nuk duhet ti merrte n shqyrtim ankesat kundr rezultateve, n praktik ajo e ushtroi kt kompetenc ligjore. Ndrsa ankesat e paraqitura nga partit e vogla u refuzuan rregullisht, KQZ-ja pranoi dhe shqyrtoi ankesat e paraqitura nga partit m t mdha kundr rezultateve n tre qarqe (Lezh, Shkodr dhe Kuks), ku kandidatt kryesues ndaheshin nga nj diferenc e ngusht votash. Rinumrimet e kryera me vendim t KQZ-s, n prgjithsi treguan mosprputhje t paprfillshme, q nuk ndikuan n shprndarjen e mandateve. Pas zgjedhjeve, Kolegji Zgjedhor pranoi nj ankes q kundrshtonte ligjshmrin e veprimeve t KQZ-s, me argumentin se seancat e KQZ-s pr ankesat kundr rezultateve krkojn nj kuorum prej pes antarsh. N vijim, Kolegji Zgjedhor pranoi nj sr krkesash pr t shpallur t pavlefshme pr shkaqe procedurale vendimet e KQZ-s mbi ankesat dhe rinumrimet, por gjithashtu urdhroi rinumrim t qendrave t caktuara t votimit n Kuks dhe Lezh. T dyja rinumrimet prgjithsisht

Republika e Shqipris Faqe: 4 Zgjedhjet Parlamentare, 23 qershor 2013 Raporti Prfundimtar i Misionit t OSBE/ODIHR-it pr Vzhgimin e Zgjedhjeve konfirmuan rezultatet e nxjerra dhe gjykata e urdhroi KQZ-n ti ndryshoj vendimet e saj n prputhje me kto rezultate. M 2 gusht, Kolegji Zgjedhor mori kompetencat e KQZ-s dhe shprndau mandatet pr t 12 qarqet, si pasoj e nj ankese kundr mosmarrjes s vendimit nga ana e KQZ-s pr shkak t mungess s kuorumit. N vijim, m 6 gusht KQZ-ja shpalli rezultatet prfundimtare pr zgjedhjet. II. HYRJE DHE FALENDERIME N prgjigje t ftess s Misionit t Prhershm t Republiks s Shqipris drguar OSBE-s, Zyra pr Institucionet Demokratike dhe t Drejtat e Njeriut e OSBE-s (OSBE/ODIHR-i) ngriti nj Mision pr Vzhgimin e Zgjedhjeve (MVZ-n) m dat 15 maj pr t vzhguar zgjedhjet parlamentare. Drejtuar nga Conny McCormack, misioni prbhej nga ekipi kryesor me 15 antar, me zyr n Tiran dhe nga 30 vzhgues afatgjat, t cilt u shprndan n t gjith vendin. Pr vzhgimin n ditn e zgjedhjeve, OSBE/ODIHR bashkoi prpjekjet me delegacionet nga Asambleja Parlamentare (AP e OSBE-s) dhe Asambleja Parlamentare e Kshillit t Evrops (APKE). Roberto Batelli u emrua si Koordinator Special nga Kryetari n Detyr s OSBE-s pr t drejtuar misionin e vzhguesve afatshkurtr pr kto zgjedhje. Delegacioni i APKE-s u drejtua nga Luca Volont; Joo Soares kryesoi delegacionin e AP t OSBE-s N ditn e zgjedhjeve, 387 vzhgues nga 43 shtete u shprndan n terren, ku prfshiheshin 316 vzhgues nga OSBE/ODIHR-i, si edhe 48 deputet dhe punonjs nga AP e OSBE-s, dhe 23 vzhgues nga APKE. Procesi i votimit u vzhgua n rreth 1,297 nga 5,508 qendra votimi n t gjith vendin. Numrimi i votave u vzhgua n 84 nga 89 Vende t Numrimit t Votave (VNV) dhe prpilimi i rezultateve u vzhgua n 25 VNV-t. Zgjedhjet u vlersuan pr pajtueshmrin e tyre me angazhimet e OSBE-s dhe standardet e tjera ndrkombtar pr zgjedhje demokratike, si dhe legjislacionin vendas. Ky raport prfundimtar vijon pas Deklarats s Gjetjeve dhe Konkluzioneve Paraprake t bra publike n nj konferenc shtypi n Tiran m 24 qershor.2 Katr raste zgjedhjesh t pjesshme pr prfaqsues vendor u zhvilluan paralelisht me zgjedhjet parlamentare. OSCE/ODIHR-i i ka ndjekur kto zgjedhje vetm n masn q ato ndikuan n zhvillimin e zgjedhjeve parlamentare. MVZ-ja e OSBE/ODIHR-it dshiron t falnderoj autoritetet e Republiks s Shqipris pr ftesn pr t vzhguar zgjedhjet, Komisionin Qendror t Zgjedhjeve, Ministrin e Punve t Jashtme, Kuvendin e Shqipris, Gjykatn Kushtetuese, Kolegjin Zgjedhor dhe autoritetet e tjera shtetrore dhe vendore pr ndihmn dhe bashkpunimin e tyre. Misioni dshiron gjithashtu ti shpreh mirnjohjen, prfaqsuesve t partive politike, medias, shoqris civile dhe bashkbiseduesve t tjer q ndan pikpamjet e tyre. Gjithashtu, OSBE/ODIHR dshiron ti shpreh vlersimin e tij Prezencs s OSBE-s n Shqipri, Delegacionit t Bashkimit Evropian dhe prfaqsive diplomatike t Shteteve pjesmarrse t OSBE-s, si dhe organizatave ndrkombtare t pranishme n Shqipri pr bashkpunimin e tyre gjat gjith misionit.

2 Pr t gjitha raportet e mparshme t OSCE/ODIHR-it mbi Shqiprin shih

http://www.osce.org/odihr/elections/albania.

Republika e Shqipris Faqe: 5 Zgjedhjet Parlamentare, 23 qershor 2013 Raporti Prfundimtar i Misionit t OSBE/ODIHR-it pr Vzhgimin e Zgjedhjeve III. KONTEKSTI Zgjedhjet parlamentare t 23 qershorit u konsideruan gjersisht si nj test i rndsishm pr zhvillimin demokratik t Shqipris dhe aspiratat e saj drejt aderimit n Bashkimin Evropian. Klima politike kishte qen e tensionuar q nga zgjedhjet e fundit parlamentare n vitin 2009 q rezultuan n prfaqsim pothuajse t barabart t koalicioneve t drejtuara nga Partia Demokratike (PD) nn drejtimin e Kryeministrit Sali Berisha dhe Partia Socialiste (PS) drejtuar nga Edi Rama. Pas zgjedhjeve, PD-ja e krijoi koalicionin qeveriss me Lvizjen Socialiste pr Integrim (LSI), kryesuar nga Ilir Meta. N vijim t largimit t LSI-s nga koalicioni qeveriss n mars t vitit 2013, parlamenti shkarkoi antarin e Komisionit Qendror t Zgjedhjeve t propozuar nga LSI-ja i cili u zvendsua nga nj prfaqsues i Partis Republikane (PR), pasi u b partia e dyt m e madhe e koalicionit qeveriss. Baza ligjore pr shkarkimin ishte e diskutueshme dhe u perceptua gjersisht si e motivuar politikisht.3 Kjo oi n dorheqjen e tre antarve t KQZ-s t propozuar nga opozita, emruar nga PS-ja dhe Partia e t Drejtave t Njeriut (PBDNj-ja). Parlamenti nuk i miratoi dorheqjet si krkohet nga ligji, sepse PD-ja pretendonte q opozita duhet t propozoj zvendsimet prpara se parlamenti t mund t vepronte n lidhje me njoftimin e dhn nga KQZ-ja.4 Opozita iu shmang propozimin e zvendsimeve, duke pretenduar se shkarkimi ishte i paligjshm. Rrjedhimisht, KQZ-ja funksionoi vetm me katr antar q nga mesi i muajit prill. Klima politike u karakterizua nga polarizim i zgjatur ndrmjet PD-s dhe PS-s dhe mosbesimi i partive t tjera kundrejt tyre. Partit e vogla kundrshtuan sistemin aktual zgjedhor, pr t cilin ata pretendonin se favorizon dy partit e mdha politike. Shumica drrmuese e partive politike t regjistruara iu bashkua njrit prej dy koalicioneve pr kto zgjedhje: 25 parti ishin n Aleancn pr Punsim, Mirqenie dhe Integrim, t drejtuar nga PD-ja, dhe 37 parti iu bashkuan Aleancs pr Shqiprin Evropiane, t drejtuar nga PS-ja. IV. SISTEMI ZGJEDHOR T 140 antart e parlamentit nj-dhomsh (Kuvendi) zgjidhen pr nj periudh 4-vjeare sipas sistemit rajonal proporcional, me 12 zona zgjedhore shum-emrore q u korrespondojn rajoneve ose qarqeve administrative t vendit. Partit politike, koalicionet dhe kandidatt e pavarur mund t konkurrojn n zgjedhje me lista t mbyllura t kandidatve t paraqitura nga partit pr do zon. Partit q marrin t paktn tre prqind dhe koalicionet q marrin t paktn pes prqind t votave t vlefshme n nj zon kualifikohen pr ndarjen e mandateve. Numri i mandateve pr do zon shkon nga 4 n 32. Bazuar n statistikat e shprndarjes s deritanishme t popullsis paraqitur nga Ministria e Brendshme (MB), KQZ-s i krkohet t llogaris numrin e mandateve pr zon dhe tia paraqes at parlamentit pr miratim.5 Megjithse sht nj 3 Neni 18 i Kodit Zgjedhor paraqet nj list shteruese arsyesh pr ndrprerjen para kohe t mandatit t antarve t

KQZ-s, ku nuk prfshihet ri-kompozimi i koalicionit qeveriss dhe t opozits. Megjithse arsyetimi zyrtar pr shkarkimin e antarit t KQZ-s n parlament ishte informacion i ri n lidhje me moszgjedhshmrin e tij pr shkak t shkarkimit t mparshm nga nj detyr publike, LSI nuk ishte ftuar pr t zvendsuar kt antar, nj fakt i cili sugjeron motivim politik pr shkak t largimit t LSI-s nga koalicioni qeveriss.

4 Neni 18.2 i Kodit Zgjedhor parashikon se parlamenti miraton dorheqjet pas njoftimit nga ana e KQZ-s, edhe pse nuk parashikon afat; neni 19.3 parashikon se parlamenti zvendson antart e rinj brenda 48 orve nga krijimi i vakancs.

5 Sipas nenit 75 t Kodit Zgjedhor, numri i mandateve pr do zon caktohet n baz t numrit t shtetasve dhe do mandat prfaqson afrsisht nj numr t njjt shtetasish.

Republika e Shqipris Faqe: 6 Zgjedhjet Parlamentare, 23 qershor 2013 Raporti Prfundimtar i Misionit t OSBE/ODIHR-it pr Vzhgimin e Zgjedhjeve prllogaritje teknike, KQZ-ja, ishte e ndar politikisht dhe nuk mund t miratonte shprndarjen e mandateve. N munges t nj propozimi nga KQZ-ja, parlamenti e mori vendimin dhe e bri shprndarjen e mandateve n baz t statistikave t popullsis t vitit 2009 (n vend t atyre t vitit 2013), ka minoi parimet e procesit t rregullt ligjor dhe barazis s vots.6 Kjo sht n kundrshtim me paragrafin 7.3 t Dokumentit t Kopenhagenit t OSBE-s t vitit 1990, ku Shtetet pjesmarrse angazhohen tu garantojn shtetasve t tyre t drejtn e vots s barabart. N mnyr q t garantohet barazia e vots, caktimi i numrit t mandateve pr zonat zgjedhore duhet t bazohet n statistikat e fundit mbi shprndarjen e popullsis, sikurse prcaktohet me ligj. V. KUADRI LIGJOR Prgjithsisht, kuadri ligjor ofron nj baz t shndosh pr zhvillimin e zgjedhjeve demokratike. Gjithsesi, besimi i publikut n procesin zgjedhor u cenua, pasi nuk u zbatuan plotsisht disa aspekte t tij nga t gjith palt kryesore t interesuara. Zgjedhjet u rregulluan nga nj kuadr ligjor i plot, duke prfshir kryesisht Kushtetutn, e ndryshuar pr her t fundit n vitin 2008, dhe Kodin Zgjedhor t vitit 2008, i ndryshuar pr her t fundit n korrik 2012. Kushtetuta garanton t drejtat dhe lirit themelore, duke krijuar n kt mnyr bazn e nevojshme pr zgjedhjet demokratike. Ligje t tjera t zbatueshme prfshijn Ligjin pr Partit Politike, Ligjin pr Tubimet dhe Kodin Penal.7 Kodi i Procedurave Administrative dhe Kodi i Procedurs Civile zbatohen, prkatsisht, pr procedimet e komisioneve zgjedhore dhe t gjykatave. Ligji pr Barazin Gjinore n Shoqri prmban dispozita q sigurojn prfaqsim t barabart gjinor n organet e administrats zgjedhore dhe n parlament. KQZ-ja dhe Ministria e Brendshme plotsojn kuadrin ligjor me akte lnligjore dhe vendime. N vijim t nj procesi t gjer dhe gjithprfshirs konsultimi, Kodi Zgjedhor u ndryshua gjersisht n korrik t vitit 2012 me mbshtetjen e partive politike kryesore. Ndryshimet prmirsuan prgjithsisht kuadrin ligjor zgjedhor. Procesi i reforms kryesisht mori parasysh rekomandime t mparshme t OSBE/ODIHR-it dhe t Komisionit pr Demokraci nprmjet Ligjit (Komisioni i Venecias) i Kshillit t Evrops. Ndryshimet adresuan nj sr rekomandimesh, si jan prmirsimet thelbsore n procesin e przgjedhjes s komisionerve, nj proces i prmirsuar pr hartimin e lists s zgjedhsve, nj proces i thjeshtuar pr regjistrimin e kandidatve, si dhe akses t barabart n media dhe n fondet publike pr financimin e fushats zgjedhore. Kodi Penal u ndryshua n mars 2012 pr t krijuar vepra t reja penale zgjedhore dhe pr t rritur dnimet pr veprat penale zgjedhore ekzistuese. Megjithse shfuqizimi i dnimeve me burgim pr shpifje sht hap pozitiv, kto vepra mbeten shkelje penale q mund t ndshkohen me gjoba t rnda ka nuk sht n prputhje me qendrimet zyrtare t organeve t specializuara.8 Rekomandohet q dispozitat penale mbi shpifjen t shfuqizohen plotsisht dhe t rregullohen nga legjislacioni civil, n mnyr q t mos kufizohet padrejtsisht liria e shprehjes.

6 Dy mandate duhet t kishin ndryshuar zonat sipas statistikave aktuale t popullsis: qarku i Beratit dhe ai i Kors

duhet t kishin nj mandat m pak secili dhe qarku i Durrsit dhe i Tirans secili nj mandat m tepr. 7 Ligji pr Partit Politike rregullon regjistrimin e partive politike nga gjykatat dhe financimin e partive politike;

ndryshimet e shkurtit t vitit 2011 prcaktoi kompetencn e KQZ-s pr t mbikqyrur financat e partive politike. 8 Shih Deklaratat e Prbashkta t Reporterit Special pr Lirin e Mendimit dhe Shprehjes t OKB-s,

Prfaqsuesin e OSBE-s pr Median dhe Reporterin Special pr Lirin e Shprehjes t Organizats s Shtetve Amerikane m 30 nntor 2000, 10 dhjetor 2002 dhe 4 shkurt 2010.

Republika e Shqipris Faqe: 7 Zgjedhjet Parlamentare, 23 qershor 2013 Raporti Prfundimtar i Misionit t OSBE/ODIHR-it pr Vzhgimin e Zgjedhjeve Disa rishikime q iu bn Kodit Zgjedhor e dobsuan kuadrin ligjor, duke prfshir mekanizma t zbatimit t ligjit m pak t rrepta pr mosrespektimin e kuots gjinore pr listat e kandidatve dhe nj dispozit m t but pr prdorimin e npunsve publik pr qllime fushate.9 Gjithashtu u shtua nj mas pr heqjen e zgjedhsve q kan mbushur moshn 100-vjeare automatikisht nga regjistri. Pr m tepr, shum rekomandime t mparshme mbeten t patrajtuara, ku prfshihen masa pr t rritur paanshmrin e komisioneve zgjedhore, t drejtat e kandidatve t pavarur, transparenca mbi financimin e fushats, si dhe zgjidhja efektive e mosmarrveshjeve zgjedhore. N prputhje me angazhimet e OSBE-s, ligji parashikon t drejtn e kandidatve t pavarur pr t kandiduar n zgjedhje; megjithat, ata nuk kan t drejta t barabarta n procesin zgjedhor.10 Kuadri ligjor nuk arriti t detajoj nj sistem gjithprfshirs t sanksioneve pr keqprdorimin e burimeve administrative, duke prfshir npunsit publik, prfshirjen e nxnsve n fushat, shprdorimin e postit zyrtar dhe eventet e qeveris, pr qllime t fushats.11 Edhe n rastin kur nj npuns apo nxns bn fushat gjat orarit t puns n zyr apo t msimit, kjo nuk prbn kundrvajtje administrative ose penale, prve rastit kur personi ishte detyruar t bnte at. Rekomandohet q Kodi Zgjedhor t rishikohet pr t trajtuar mangsit e vna n dukje n kt raport dhe n raporte t mparshme t OSBE/ODIHR-it, duke prfshir dispozita t cilat sigurojn t drejta t barabarta pr kandidatt e pavarur. VI. ADMINISTRIMI I ZGJEDHJEVE Zgjedhjet u administruan nga nj sistem administrimi me tre nivele, t prbr nga KQZ-ja, 89 Komisione t Zonave t Administrimit Zgjedhor (KZAZ-t) dhe 5.508 Komisione t Qendrave t Votimit (KQV-t).12. KQZ-ja ka shtat antar, t gjith t emruar nga parlamenti. Tre antar propozohen nga shumica parlamentare dhe tre antar nga opozita. Antart e KQZ-s jan me mandat gjasht-vjear, ndrsa kryetari emrohet pr nj mandat katr-vjear nga kandidaturat e paraqitura nga partit parlamentare pas nj procesi t hapur rekrutimi. Dy antar t KQZ-s ishin gra, prfshir edhe kryetarin. Pas dorheqjes s mpasshme n muajin prill t tre antarve t KQZ-s t emruar nga opozita, pas shkarkimit t antarit t emruar nga LSI-ja, KQZ-ja funksionoi vetm me katr antar.13 Parlamenti dhe partit politike nuk arritn t gjejn nj zgjidhje pr t zhbllokuar situatn, e cila vshtirsoi t gjith procesin e administrimit zgjedhor dhe aftsin e KQZ-s pr t ushtruar plotsisht autoritetin e saj mbi organet n vartsi. Mnyra n t ciln operoi KQZ-ja la prshtypjen se ajo po vepronte n mnyr politike. Ky perceptim u prforcua nga vendimi i KQZ-s pr t riformuar komisione zgjedhore t nivelit m t ult. Pas krijimit fillestar t KZAZ-ve n 25 mars, KQZ-ja zvendsoi t gjith antart e emruar nga partia e dyt m e madhe e opozits, PBDNj, n t 89 KZAZ-t me antar t PR, pr shkak t rrethanave t reja t krijuara n prbrjen e grupeve t shumics dhe opozits parlamentare. Ky justifikim nuk prfshihet n listn shteruese t arsyeve ligjore pr shkarkim n baz t nenit 32 t Kodit Zgjedhor. 9 Ndalimi i gjer i parashikuar nga neni 88 mbi prdorimin e burimeve njerzore t shtetit pr qllime fushate

gjat orarit t puns u ndryshua n nj ndalim m tolerant t prdorimit t detyruar t burimeve njerzore. 10 Kodi Zgjedhor nuk u jep t drejtn kandidatve t pavarur pr t emruar nj prfaqsues ligjor n KQZ,t ken

akses t lir n media, ose t prftojn financim publik pr fushatn. 11 Shih rubrikn mbi Fushatn Zgjedhore. 12 Pr t adminstruar zgjedhjet, 12 zonat u ndan n 89 ZAZ, secila administrohej nga nj KZAZ. 13 Si PS-ja dhe LSI-ja e prdorn t drejtn e tyre ligjore pr t emruar prfaqsues pa t drejt vote n KQZ dhe

prfaqsuesit e tyre morn pjes aktivisht n mbledhjet e KQZ-s.

Republika e Shqipris Faqe: 8 Zgjedhjet Parlamentare, 23 qershor 2013 Raporti Prfundimtar i Misionit t OSBE/ODIHR-it pr Vzhgimin e Zgjedhjeve Duhet t sigurohet pavarsia institucionale e KQZ-s. Pr kt qllim, palt e interesuara duhet t veprojn n prputhje me rolin q kan n aktivitetet e KQZ-s dhe punonjsit zgjedhor nuk duhet ti bazojn veprimet dhe vendimet e tyre nn ndikimin e faktorve politik. KQZ-ja nuk i miratoi t gjitha aktet nnligjore t nevojshme pr zhvillimin transparent dhe konsistent t zgjedhjeve dhe as nuk bri ndryshimet e nevojshme t akteve nnligjore ekzistuese n vijim t ndryshimeve t fundit t Kodit Zgjedhor.14 Prbrja e reduktuar e KQZ-s e pengoi rregullimin e aspekteve t procesit zgjedhor n prputhje me ligjin pr sa i prket procedurs, meqense aktet normative dhe disa vendime krkonin miratim me nj shumic t cilsuar prej pes votash.15 KQZ-ja fillimisht shprfilli pengesat ligjore n aktivitetet e saj duke miratuar aktet normative me shumic t thjesht n kundrshtim me ligjin16 si dhe duke shmangur miratimin e vendimeve t domosdoshme pr ndryshimin e akteve t vjetruara.17 Prkufizimi i aktit normativ n Kodin Zgjedhor ndryshon nga prkufizimi i parashikuar n Ligjin mbi Gjykatat Administrative t vitit 2012. Nj vendim i diskutueshm i KQZ-s, si n lidhje me procedurn ashtu edhe n lidhje me prmbajtjen, ishte miratimi i rregullave pr hedhjen e shortit pr prcaktimin e renditjes s kandidatve n fletn e votimit. Vendimi krkonte shumic t cilsuar, por u miratua vetm me katr vota. Pr m tepr, kto rregulla u ndryshuan disa dit m von duke i lejuar KQZ-s t ndryshoj renditjen e partive n fletn e votimit pas hedhjes s shortit, n kundrshtim t nenit 98.3 t Kodit Zgjedhor.18 Gjithashtu, disa vendime t KQZ-s nuk prfshinin arsyetim ligjor t mjaftueshm dhe n disa raste KQZ-ja tejkaloi kompetencat e saj rregullatore.19 Edhe me prbrjen e plot t saj, KQZ-ja nuk arriti t miratoj aktet nnligjore t nevojshme pr t plotsuar Kodin Zgjedhor, duke prfshir ndarjen e ZAZ-ve dhe rregulloren e procedurave t saj. N prgjithsi, ishte e vshtir t prcaktoje se cilat aktet nnligjore t KQZ-se ishin n fuqi. Vmendje duhet t kushtohet pr t sqaruar dispozitat e Kodit Zgjedhor t cilat prkufizojn aktet normative dhe akte t tjera q duhet t miratohen vetm me nj shumic t cilsuar, si dhe pr t harmonizuar prkufizimet e zbatueshme me Ligjin pr Gjykatat Administrative. Gjithashtu, t gjitha aktet nnligjore zgjedhore dhe ndryshimet duhet t miratohen dhe t publikohen n koh.

Prgatitjet teknike pr zgjedhjet ishin t prshtatshme, prve disa mangsive t evidentuara, veanrisht mosrespektimi i nj numr afatesh ligjore. Pati thirrje t vonuar t mbledhjeve t KQZ-s dhe nj paraqitje e paplot e vendimeve t KQZ-s n faqen e internetit t KQZ-s, n kundrshtim me ligjin.20 Megjithat, partit dhe media u informuan dhe morn pjes n mbledhjet e KQZ-s, t cilat ishin t hapura pr publikun dhe transmetoheshin n internet. Gjithashtu, KQZ-ja ishte plotsisht bashkpunuese me vzhguesit ndrkombtar. 14 Si krkohet nga neni 23.4 i Kodit Zgjedhor. 15 Shih nenet 24, 61, 62, 94, 95, 98, 101, 103 dhe 179 t Kodit Zgjedhor. 16 Pr shembull, vendimet e KQZ-s nr. 426 dat 17 maj, nr. 445 dhe 446 dat 20 maj dhe nr. 621 dat 21 qershor.

Vetm vendimi i 21 qeshorit u kundrshtua formalisht dhe u shfuqizua nga gjykata, duke qen se ishte nj akt normativ dhe nuk ishte miratuar me pes vota si parashikohej.

17 Pr shembull, udhzimi nr. 4 i dats 9 mars 2009 pr organizmin dhe funksionimin e KQV-ve, i kushton vmendje kontekstit t veant politik dhe kuadrit ligjor t zgjedhjeve parlamentare t vitit 2009.

18 Vendime t tjera t KQZ-s krkuan pes vota prfshin miratimin e fletve t votimit dhe rendin e numrimit t fletve t votimit n zonat ku u zhvilluan si zgjedhjet parlamentare, ashtu edhe ato t pjesshme t qeverisjes vendore.

19 Shih rubrikn pr Median. 20 MVZ-ja e OSBE/ODIHR-it konstatoi se t paktn 159 vendime t KQZ-s nuk ishin vn n faqen e internetit.

Republika e Shqipris Faqe: 9 Zgjedhjet Parlamentare, 23 qershor 2013 Raporti Prfundimtar i Misionit t OSBE/ODIHR-it pr Vzhgimin e Zgjedhjeve KZAZ-t caktohen nga KQZ-ja pr do zgjedhje. Ato prbhen nga shtat antar dhe nj sekretar pa t drejt vote.21 Megjithse KZAZ-t prgjithsisht gzuan besimin e palve t interesuara dhe punuan n mnyr kolegjiale, nj numr KZAZ-sh u ndan sipas linjave politike n vendimmmarjen e tyre pr shtje t debatueshme. Pr m tepr, partit politike zvendsuan nj numr t madh t antarve t KZAZ-ve sipas dshirs. Ata vazhduan me kt praktik gjer n ditn e zgjedhjeve dhe gjat asaj dite, kur komisionet ishin trajnuar tashm. Kto zvendsime t vazhdueshme ngritn dyshime lidhur me paanshmrin e KZAZ-ve dhe potencialisht reduktuan efektshmrin e tyre.22 Votimi u administrua nga KQV-t, t prbr nga shtat antar, t caktuar nga KZAZ-t. Prbrja e tyre u bazua n emrimet politike dhe pasqyronte prbrjen e KZAZ-ve. N gjysmn e KQV-ve, kryetart u emruan nga shumica parlamentare dhe n gjysmn tjetr nga opozita. Numrimi u zhvillua n VNV-t t administruara nga grupet e numrimit t prbr nga katr antar t emruar nga KZAZ-t.23 Partit politike e prmbushn detyrimin e tyre pr prfshirjen e t paktn 30% t prfaqsuesve nga secila gjini n antarsin e prgjithshme t KZAZ-ve. Megjithat, prfaqsimi i grave n KQV-t, si u vu n dukje nga vzhguesit n ditn e zgjedhjeve, ishte n mnyr t ndjeshme m i ult, 14 prqind, dhe 16 prqind t KQV-ve, u kryesuan nga nj femr .24 Vmendje mund ti kushtohet vendosjes s kuotave gjinore pr KQV-t dhe grupet e numrimit n administratn zgjedhore, q t jet n prputhje me legjislacionin tjetr t vendit. Prcaktimi i disa qendrave t votimit (QV-ve) dhe vendeve t numrimit (VNV-ve), sidomos n ndrtesa private, tejkaluan afatin pr shkak t propozimeve t paprfunduara ose t dorzuara me vones nga kryetart e bashkive. Prve ksaj, ka pasur kundrshtime lidhur me vendndodhjen e disa QV-ve.25 N kundrshtim me ligjin, KQZ-ja zhvendosi rreth 90 QV, pr m tepr, pasi njoftimet pr zgjedhsit ishin drguar tashm.26 T gjitha partit politike me t drejt t propozojn kandidatura pr KQV-t i dorzuan emrimet shum koh pas skadimit t afateve ligjore, me sa duket me qllim q t shmangnin dispozitn q ndalon zvendsimin diskrecional t antarve t KQV-ve, si parashikohej pr her t par n Kodin Zgjedhor t rishikuar n vitin 2012. Gjithashtu, grupet e numrimit u krijuan prgjithsisht pas afateve ligjore. Vonesa t tilla shkaktuan pasiguri dhe nrprerje t prgatitjeve. Kodi Zgjedhor mund t ndryshohet pr t ndaluar zvendsimin diskrecional t antarve t KZAZ-ve nga partit politike. Duhet t respektohen me rigorozitet afatet ligjore pr propozimin e antarve 21 Formula e emrimit t antarve t KZAZ-ve pasqyron at t KQZ-s, m prjashtimin q n gjysmn e KZAZ-

ve, kryetari emrohet nga partia m e madhe mazhoritare dhe n gjysmn tjetr, nga partia m e madhe e opozits. Zvendskryetari dhe sekretari i prkasin partis politike m t madhe q nuk drejton KZAZ-n prkatse.

22 Zvendsimi i 173 antarve t KZAZ-ve prfaqson rreth 24 prqind t numrit t tyre n total. OSBE/ODHIR-i m par ka rekomanduar q t shfuqizohet mundsia e partive politike pr t trhequr antart e KZAZ-ve. Megjithat n vitin 2012, vetm dispozita n lidhje me zvendsimin e antarve t KVQ-ve u shfuqizua ne Kodin Zgjedhor.

23 Partit q prbjn shumicn dhe opozitn parlamentare kan secila dy antar n grupet e numrimit. 24 Ligji pr Barazin Gjinore n Shoqri parashikon nj kuot baz prej 30% pr prfaqsim gjinor n t gjitha

nivelet e institucioneve t administrats zgjedhore; megjithat Kodi Zgjedhor nuk prfshin kuotn gjinore pr KQV-t dhe grupet e numrimit.

25 Dy vendime t KQZ-s, nj mbi vendosjen e tre QV-ve n nj ndrtes private dhe nj tjetr mbi vendondodhjen e nj VNV-je u shfuqizuan nga gjykata me arsyetimin se vendndodhjet nuk plotsonin kushtet ligjore.

26 Shih nenin 62.4 t Kodit Zgjedhor. Dy ankesa q kundrshtonin ndryshimet e vonuara vendndodhjeve t QV-ve, u dorzuan n gjykat. Njra u pranua dhe tjetra u rrzua.

Republika e Shqipris Faqe: 10 Zgjedhjet Parlamentare, 23 qershor 2013 Raporti Prfundimtar i Misionit t OSBE/ODIHR-it pr Vzhgimin e Zgjedhjeve t KQV-ve dhe grupeve t numrimit. Gjithashtu, mund ti kushtohet vmendje parashikimit t mekanizmave pr t emruar antart e mbetur te KQV-ve dhe grupeve t numrimit, t ngjashme me ato q zbatohen kur partit politike nuk emrojn kandidatt e tyre pr KZAZ-t. KQZ-ja zhvilloi trajnime pr zyrtart zgjedhor, t cilat MVZ-ja e OSBE/ODIHR-it i vlersoi n mnyr pozitive, megjithse efektiviteti i tyre shpesh ishte i kufizuar pr shkak t emrimeve t vonuara dhe ndryshimeve n komisionet e niveleve m t ult. VII. TEKNOLOGJIT E REJA PR ZGJEDHJET Kodi Zgjedhor i caktoi detyrn KQZ-s q t testonte dy teknologji t reja zgjedhore pr kto zgjedhje: sistemin elektronik t numrimit (SEN) n qarkun e Fierit dhe sistemin elektronik t verifikimit t zgjedhsve (SEV) n qarkun e Tirans. KQZ-ja u urdhrua pr t filluar prgatitjet pr realizimin e dy projekteve brenda dats 23 gusht 2012 dhe t plotsonte t gjitha procedurat e prokurimit deri m 23 dhjetor 2012. Gjithashtu ishte e detyruar t hartonte dhe miratonte nj plan veprimi pr zbatimin e teknologjive t reja, t adoptonte rregulla plotsuese si dhe t nxjerrte udhzime pr administratn zgjedhore. Prgatitja pr kto dy projekte pilote u zgjat prtej afateve ligjore dhe e bri t pamundur zbatimin e suksesshm t tyre.27 Prve ksaj, KQZ-ja nuk miratoi t gjitha aktet nnligjore e duhura, t nevojshme pr testimin dhe zbatimin e sistemeve. Vendimi i KQZ-s q t ruante modelin e flets s votimit, s bashku me numrin e madh t konkurrentve n fletn e votimit, e bn t pamundur implementimin e SEN-it me hardware-in (pajisjen kompjuterike) t zgjedhur. Vendimi i KQZ-s pr t ndrprer projektin pilot SEN u mor m 17 qershor. Gjithashtu, prgatitjet pr SEV-in u dmtuan nga mungesa e kritereve t qart pr suksesin e testit, si u demonstrua n nj test publik. M 18 qershor KQZ-ja zyrtarisht anuloi gjithashtu edhe implementimin e sistemit SEV pr shkak t numrit t problemeve t paparashikuara t cilat u identifikuan gjat testimit n lidhje me sigurin e sistemit dhe vonesat e mundshme gjat votimit.28 Gjat gjith ktij procesi mungoi planifikimi i detajuar dhe n koh i projektit, bashkpunimi i palve t interesuara dhe edukimi i zgjedhsve, t nevojshme pr t prokuruar, testuar, trajnuar dhe zbatuar kto sisteme komplekse. Rekomandohet q do zbatim i projekteve pilote SEV dhe SEN t prcaktuara me ligj, t filloj koh m par sesa zgjedhjet e ardhshme, duke prfshir prgatitje t domosdoshme t tilla si miratimi i akteve nnligjore t detajuara dhe testimi i sistemeve. VIII. REGJISTRIMI I ZGJEDHSVE Shqipria ka nj sistem pasiv t regjistrimit t zgjedhsve. Listat e zgjedhsve (LZ-t) pr zgjedhjet nxirren nga baza elektronike e t dhnave t Regjistrit Kombtar t Gjendjes Civile (RKGjC-s), q mbahet nga Drejtoria e Prgjithshme e Gjendjes Civile n MB. Ndonse zyrat e gjendjes civile t njsive t qeverisjes vendore jan prgjegjse pr prmbajtjen e LZ-ve, kryetart e njsive certifikojn saktsin e tyre dhe informojn KQZ-n pr numrin e votuesve dhe vendndodhjet e QV-ve. KQZ-ja mbikqyr procesin e prgjithshm t hartimit t LZ-ve dhe mund t vendos sanksione mbi drejtuesit

27 Kontratat e prokurimit t SEN-it dhe SEV-it u nnshkruan prkatsisht m 16 dhe 25 mars. Testimi i SEN-it u

zhvillua m 13 prill, 20 dit pas afatit t prcaktuar. 28 M 20 qershor, PS-ja bri nj kallzim tek prokuroria pr t katr antart t KQZ-s dhe npunsit prgjegjs t

KQZ-s n baz t nenit 248 t Kodit Penal, pr shprdorim t detyrs publike n lidhje me anulimin e projektit pilot SEV. N korrik prokuroria nisi hetimin.

Republika e Shqipris Faqe: 11 Zgjedhjet Parlamentare, 23 qershor 2013 Raporti Prfundimtar i Misionit t OSBE/ODIHR-it pr Vzhgimin e Zgjedhjeve e institucioneve prkatse. KQZ-ja gjobiti gjithsej 139 kryetar t njsive t qeverisjes vendore pr mosdorzimin apo dorzimin me vones t informacionit apo informacionit t paplot mbi numrin e zgjedhsve dhe vendndodhjen e QV-ve. Sipas t dhnave t KQZ-s, 3,271,885 zgjedhs u prfshin n LZ-t, bazuar n informacionin e kryetarve t njsive vendore.29 Zgjedhsit me banim jasht shtetit gjendeshin n listn e zgjedhsve sipas adress s fundit ku ishin regjistruar. Rreth 20 qendra votimi u ngritn n burgje dhe n qendrat e paraburgimit. Gjat 40 ditve prpara dits s votimit zgjedhsit mund t futeshin n listat e zgjedhsve vetm me vendim gjykate; MVZ-ja e OSBE/ODIHR-it konstatoi se kishte pak raste t tilla. N prgjithsi ekzistonte besim n lidhje me saktsin dhe cilsin e LZ-ve, por edhe disa shqetsime q u shprehn kryesisht nga partit m t vogla politike. U ndrmorn masa t ndryshme pr t prmirsuar saktsin e regjistrit kombtar t zgjedhsve dhe LZ-ve. MB-ja informoi MVZ-n e OSBE/ODIHR-it q numri i regjistrimeve t dyshuara si t dubluara ishte zvogluar nga 7,674 n dhjetor 2012 n 1,139 n maj 2013. N nj prpjekje t prbashkt, Drejtoria e Prgjithshme e Gjendjes Civile dhe Zyra e Urbanistiks reduktoi numrin e zgjedhsve pa kod adrese t plot n periudhn shkurt-maj 2013 me rreth 35%, nga 542,808 n 348,346 persona, gj e cila e prmirsoi m tej saktsin dhe cilsin e LZ-ve.30 Duhet t vazhdoj dhe t intensifikohet bashkpunimi mes institucioneve qendrore dhe vendore n lidhje me masat pr t zvogluar numrin e regjistrimeve t dyshuara si t dubluara dhe numrin e zgjedhsve pa kod adrese t plot, n mnyr q t zgjidhen problemet e mbetura n lidhje me saktsin e t dhnave pr zgjedhsit. LZ-t e prditsuara u publikuan do muaj duke filluar nga janari. Megjithse LZ-t ishin afishuar pr publikun, vzhguesit ndrkombtar konstatuan si disa vonesa n afishimin e LZ-ve, ashtu edhe vendosjen e tyre n vende t vshtira pr tu arrirr. Gjithashtu, zgjedhsit mund ti kontrollonin detajet e tyre online. Megjithat, efikasiteti i ktyre masave mund t ishte prmirsuar nprmjet informacionit m t zgjeruar pr zgjedhsit. MVZ-ja e OSBE/ODIHR-it vuri re se zgjedhsit n m shum se gjysmn e KZAZ-ve nuk ishin njoftuar as pr vendndodhjen e QV-s s tyre dhe as pr numrin e tyre n LZ-n, si krkohet me ligj. Shtetasit q kan mbushur 18 vje ose m shum n ditn e zgjedhjeve kan t drejt vote, me prjashtim t atyre q jan shpallur t paaft mendrisht me vendim gjykate. Ligji detyroi MB-n t hiqte 1,130 shtetas t moshs 100 vje ose m shum nga lista e zgjedhsve si mas pr t trajtuar zgjedhsit q potencialisht nuk jetonin m dhe i detyroi ata t aplikonin pr riprfshirjen; rreth 380 njerz e bn kt. Kjo praktik prbn diskriminim n baz t moshs, n kundrshtim me pikn 5.9 t angazhimeve t Kopenhagenit t OSBE-s t vitit 1990. Vmendje mund ti kushtohet ndrprerjes s praktiks s heqjes s zgjedhsve mbi moshn 100 vje nga listat e zgjedhsve dhe prfshirjes s masave jodiskriminuese pr eliminimin e zgjedhsve q nuk jetojn m. Subjektet zgjedhore prdorn t drejtn e tyre pr t marr kopje t LZ-ve dhe disa ndihmuan zgjedhsit pr t verifikuar t dhnat e tyre. Si krkohet me ligj, KQZ-ja caktoi dy auditor, (t 29 KQZ-ja raportoi 949 zgjedhs m shum n krahasim me numrin e dhn nga MB-ja. 30 Zgjedhsit identifikohen nprmjet nj numri 10-shifror (tre numrat e par tregojn bashkin, katr t tjert

tregojn qendrn e votimit dhe tre t fundit tregojn kodin e adress). Kur tre shifrat e fundit jan t panjohura, ato shnohen me 888, 999 ose 000.

Republika e Shqipris Faqe: 12 Zgjedhjet Parlamentare, 23 qershor 2013 Raporti Prfundimtar i Misionit t OSBE/ODIHR-it pr Vzhgimin e Zgjedhjeve propozuar nga PS dhe PD), pr t verifikuar cilsin e lists s zgjedhsve. Gjetjet dhe rekomandimet e tyre t veanta u paraqitn n KQZ dhe u drguan n MB. Megjithat, kjo u b shum von, pr t patur ndikim n saktsin e LZ-ve. IX. REGJISTRIMI I KANDIDATVE Gjashtdhjet e gjasht parti politike dhe dy kandidat t pavarur u regjistruan si kandidat n nj proces gjersisht gjithprfshirs q u ofroi zgjedhsve nj zgjedhje t mirfillt. KQZ-ja fillimisht regjistroi 64 parti politike dhe 2 kandidat t pavarur, ndrsa 6 parti si dhe 5 kandidat t pavarur u refuzuan. Nga 6 partit q e ankimuan vendimin e KQZ-s, 2 ankesa u pranuan dhe partit u regjistruan nga gjykata.31 Asnj nga kandidatt e pavarur nuk apeloi vendimin kundr regjistrimit. Partit politike t regjistruara sipas Ligjit pr Partit Politike, si dhe kandidatt e pavarur mund t regjistroheshin si subjekte zgjedhore.32 Listat e kandidatve t partive politike jo-parlamentare q konkurruan n mnyr individuale (jasht koalicioneve), ose n koalicione q kan m pak vende n parlamentin t cilit i mbaroi mandati, sesa numri i partive n koalicion, duhet t mbshteteshin nga firmat e prkatsisht 5,000 ose 7,000 zgjedhsve t regjistruar, t grumbulluara n mbar vendin. Kandidatt e pavarur kishin nevoj pr firmat e t paktn nj prqind t zgjedhsve (por jo m shum se 3,000 zgjedhs) t regjistruar n zonn prkatse. Pasi u dha mundsin partive pr t br korrigjime, KQZ-ja miratoi t gjitha listat e kandidatve, t cilat prfshinin nj total prej 7,149 kandidatsh, duke prfshir 2,753 gra. Jo t gjith kandidatt q mbanin poste t nivelit t lart dhan dorheqjen prpara regjistrimit si e krkonte ligji.33 do list kandidatsh duhet sipas ligjit t prfshij t paktn nj mashkull dhe nj femr n tre vendet e para dhe duhet t prbhet t paktn nga 30% nga secila gjini. Pr t prmbushur kt kuot, shum parti vendosn gra n vendet e fundit t lists, n pozicione ku nuk mund t fitonin. Pr m tepr, tre partit m t mdha parlamentare (PD; PS dhe LSI) nuk prmbushn kuotn gjinore prkatsisht n katr, gjasht dhe katr zona. Megjithse KQZ-ja u dha partive nj mundsi t korrigjonin shkeljet n lidhje me kuotn gjinore, ato nuk e bn kt. Listat q nuk prputheshin me krkesat u regjistruan dhe pastaj KQZ-ja vendosi gjoba pr partit.34 Dispozita q detyronte KQZ-n t mohonte regjistrimin pr listat q nuk prputheshin me krkesat u shfuqizua n 2012. Pr m tepr, midis palve t interesuara, kishte interpretime t kundrta n lidhje me nenin 175.2 t Kodit Zgjedhor, q me sa duket e detyron KQZ-n t ndryshonte renditjen e listave t kandidatve pr t siguruar q t paktn nj nga tre vendet e para t jet prfaqsues nga secila gjini. Grupet e shoqris civile kritikuan faktin qe KQZ-ja nuk e bri kt. Vmendje duhet ti kushtohet promovimit t mtejshm t kandidateve gra. Dispozitat ligjore ekzistuese, t cilat lejojn KQZ-n t ndryshonte rendin e listave t kandidatve, mund t zbatohen 31 N t dyja rastet e pranuara nga Kolegji Zgjedhor, KQZ-ja zbatoi krkesa lidhur me dokumentacionin t cilat nuk

prfshiheshin n kriteret ligjore pr regjistrimin e partive. N nj rast tjetr, KQZ-ja refuzoi regjistrimin e nj partie me arsyetimin se nuk prfshinte shkurtimin zyrtar, i cili nuk krkohet me ligj. Rastet e tjera t refuzimit t regjistrimit duket se kishin baz t shndosh ligjore.

32 Subjektet zgjedhore prkufizohen n Kodin Zgjedhor si partit politike t regjistruara, koalicionet, kandidatt e propozuar nga nj grup zgjedhsish dhe kandidatt pr kryetar t organeve t qeverisjes vendore.

33 Drejtori i Prgjithshm i Burgjeve, zyrtar i lart i administrats publike, ishte kandidat n listn e PD-s pr Tirann dhe dha dorheqjen vetm m 19 qershor.

34 N vitin 2012, gjoba pr paputhshmrit n lista, u rrit nga 30 000 lek (215 Euro) n 1 milion lek (7 120 Euro) (afrsisht 1 Euro = 140 lek). Partia Popullore Kristian Demokrate u gjobit pr prfshirjen e m shum grave n tet nga listat e kandidatve t saj; gjoba u shfuqizua nga gjykata bazuar me arsyetimin se KQZ nuk i kishte dhn mundsin partis t korrigjonte listat e saj.

Republika e Shqipris Faqe: 13 Zgjedhjet Parlamentare, 23 qershor 2013 Raporti Prfundimtar i Misionit t OSBE/ODIHR-it pr Vzhgimin e Zgjedhjeve si dhe mund t vendosen gjithashtu edhe sanksione t tjera t mundshme n rast moszbatimi. Gjithashtu, Kodi Zgjedhor mund t ndryshohet pr t parashikuar pozicionimin m t ekuilibruar dhe t qndrueshm t kandidateve gra n listat e partive politike. X. FUSHATA ZGJEDHORE Kandidatt u angazhuan aktivisht n nj fushat t ethshme. Lirit themelore u respektuan dhe t gjith kandidatt patn mundsin t bjn fushat lirisht. Klima e fushats ishte prgjithsisht paqsore, me vetm pak incidente t dhunshme t izoluara.35 Dy zyra t fushats u dhunuan.36 Partit politike filluan t bnin fushat aktive prpara fillimit t fushats zyrtare n 24 maj, dhe figurat kryesore politike dhe zyrtart e lart t qeveris udhtuan n t gjith vendin pr t prezantuar kandidatt n tubime t shkalls s gjer. Partit e prfaqsuara n parlamentin aktual organizuan tubime t gjera dhe koncerte dhe prdorn gjersisht postera dhe banera. Partit e tjera zhvilluan takime t shkalls m t vogl dhe shprndan fletpalosje vetm n zonat ku prisnin mbshtetjeje. Shumica e partive prdorn median sociale gjersisht gjat gjith fushats. Numri i debateve t drejtprdrejta midis kandidatve apo drejtuesve t partive politike ishte i kufizuar dhe mungonin figurat kryesore. Shumica e partive promovuan platforma me objektiva t ngjashme: zhvillimi ekonomik, mundsi punsimi, lufta kundr korrupsionit, dhe integrimi Evropian. Tiparet m evidente t debatit publik kishin t bnin me sigurimet shoqrore dhe me shtjn e tatimeve dhe taksave. Ndrsa PD-ja theksonte arritjet e qeveris, dhe PS-ja premtonte nj fillim t ri. LSI-ja kritikoi qeverin dhe u fokusua mbi krijimin e vendeve t puns dhe bashkimin me strukturat evropiane. Akuzat e ndrsjella midis dy partive m t mdha dhe drejtuesve t tyre her pas here e largonin vmendjen nga thelbi i fushats. Ndrsa disa kryetar t njsive vendore i prmbushn detyrimet e tyre ligjore pr t ofruar hapsir pr reklam partive politike me an t nj vendimi zyrtar, t tjer nuk e bn kt, ose miratuan ndarjen e hapsirs vetm ndrmjet partive m t mdha.37 MVZ-ja e OSBE/ODHIR-it konstatoi prdorimin e automjeteve publike dhe t ndrtesave zyrtare pr qllime fushate nga dy partit m t mdha, gj e cila ndalohet me ligj. N Tiran disa automjete t sektorit publik prdoreshin her pas here pr t ekspozuar flamujt e PD-s, dhe flamujt e partive ishin par gjithashtu n autobust publik n Kamz (PD), Gjirokastr (PS) dhe Delvin (Partia pr Drejtsi, Integrim dhe Unitet (PDIU)). Ndrtesat e bashkive u prdorn gjat tubimeve nga PD-ja dhe PDIU-ja n Kruj dhe Durrs, dhe nga PS-ja n Gramsh dhe Librazhd. N 13 maj Kryeministri nxori nj urdhr q i detyronte zyrtart e lart publik t ndalonin prdorimin e fondeve dhe mjeteve publike pr qllime fushate, gj q prforcoi dispozitat ligjore ekzistuese. Nj sr ngjarjesh t axhends qeveritare, si hapja e rrugve dhe uzinave, si dhe shkollat dhe spitalet e 35 Incidentet prfshin disa t shtna n tentative me arm ndaj kryetarit t komisionit vendor (t PD-se) n

Komunn Shtiqen (Kuks); shprthimi i nj pajisjeje eksplosive jasht baness s nj kandidati t PD-s n Vlor; rrahja e nj kandidati t FRD-s n Fier dhe rrahja e nj antari t emruar nga PS-ja n nj KQV n qarkun e Beratit.

36 Zyra e PD-s ne Vlor u sulmua n 27 maj, dhe zyra e PS-s n Tiran u plakit m 1 qershor. 37 Shih nenin 79 t Kodit Zgjedhor. Kryetari i Bashkise Tiran informoi MVZ-n e OSBE/ODIHR-it q ata nuk kishin marr

asnj vendim formal n lidhje me vendet dhe hapsirat e prcaktuara pr fushat, por besuan n vet-rregullim nga partit politike; Bashkia do t ndrhynte vetm n rast problemesh ose prishjeje t rendit publik. N Vlor, Kryetari i Bashkis nuk pranoi tu jap kandidatit t pavarur si edhe Aleancs Kuq e Zi informacionin n lidhje me vendet dhe hapsirat e prcaktuara pr fushat. FRD-ja ngriti pretendime t ngjashme n Shkodr.

Republika e Shqipris Faqe: 14 Zgjedhjet Parlamentare, 23 qershor 2013 Raporti Prfundimtar i Misionit t OSBE/ODIHR-it pr Vzhgimin e Zgjedhjeve rinovuara u shoqruan me fjalime dhe reklamimin e fushats s partis n pushtet. Gjithashtu, pati mbulim t fushats n faqen zyrtare t internetit t Kryeministris. Kto raste t zbehjes s vazhdueshme t kufijve midis institucioneve shtetrore dhe interesave partiake duket se bien n kundrshtim me pikn 5.4 t Dokumentit t Kopenhagenit t OSBE-s t vitit 1990. Abuzimi me burimet shtetrore, prfshir burimet njerzore, pr qllime t fushats zgjedhore mund t ndalohet n mnyr m t efektshme nprmjet zbatimit m t mir t ligjit dhe vnies prpara prgjegjsis t personave q e shkelin at.

Pretendime t prhapura gjersisht se punonjsve t sektorit publik u krkohej nga shefat e tyre t merrnin pjes n tubime zgjedhore apo t siguronin mbshtetje pr partin n fuqi ndikuan negativisht n klimn para-zgjedhore.38 PS-ja i krkoi Prokurorit t Prgjithshm q t krijonte nj task forc kombtare pr t hetuar kto vepra penale dhe akte t tjera q lidheshin me fushatn. Krkesa u refuzua zyrtarisht. MVZ-ja e OSBE/ODHIR-it konstatoi raste specifike t shkollave q ishin t mbyllura gjat tubimeve t zhvilluara gjat orarit t msimit, sepse msuesit dhe nxnsit ishin t detyruar t merrnin pjes.39 N kto dhe t tjera ngjarje t ngjashme, MVZ-ja e OSBE/ODHIR-it konstatoi se rreth 30 prqind e pjesmarrsve ishin nxns shkolle. PS-ja pretendoi se aktivistt dhe mbshtetsit e saj, duke prfshir edhe antart e KQV-ve t zgjedhjeve t mparshme si dhe familjart e tyre, jan pushuar nga puna n sektorin publik pr arsye politike. N disa raste, vzhguesit e MVZ-s s OSBE/ODHIR-it takuan me persona t pushuar nga puna dhe i vlersuan kto pretendime si t besueshme.40 Kto veprime bien n kundrshtim me paragrafin 7.7 t Dokumentit t Kopenhagenit t OSBE-s t vitit 1990.41 Autoritetet dhe partit politike mund t konsiderojn marrjen e hapave m t vendosura pr t siguruar q nuk ushtrohet presion mbi punonjsit e sektorit publik, aktivistt politik si dhe persona t tjer pr t marr pjes n veprimtarin e fushats ose pr t votuar n nj mnyr t caktuar. do presion i till duhet t hetohet dhe autort t vihen prpara drejtsis sipas ligjit. Pretendimet pr blerjen e vots, t bra dhe nga dy partit politike m t mdha kundr njra-tjetrs dhe kundr LSI-s, u intensifikuan n ditt para dits s zgjedhjeve dhe cenuan klimn zgjedhore.42 Shum prej pretendimeve pr blerjen e vots fokusoheshin mbi grupet vulnerabl, veanrisht n komunitetin rom dhe egjiptian, sidomos n zonat rurale.

38 N La u raportua se nj drejtor shkolle u pushua nga puna sepse u raportua se nuk zbatoi urdhrin e shefit t tij

pr t drguar msuesit n tubimin e PD-s. PS-ja bri nj kallzim penal duke pretenduar q nj drejtor n Ministrin e Ekonomis, Tregtis dhe Energjis urdhroi zyrtarisht me shkrim punonjsit e saj q t mblidhnin informacione rreth votues t vendosur pr PD-n.

39 Kjo u vu re gjat nj tubimi t PD-s n Kuks m 23 maj dhe nj tubimi t PS-s n Divjak m 8 qershor. 40 Shih gjithashtu rubrikn mbi Ankimin n Rrug Administrative dhe Gjyqsore. 41 Paragrafi 7.7 parashikon zhvillimin e fushats n nj atmosfer ku zgjedhsit t mund t votojn pa patur frik

nga ndshkimi. 42 MVZ-ja e OSBE/ODIHR-it ka marr raporte t shumta mbi blerjen vots nga t paktn shtat qarqe dhe u njoftua

pr t paktn dy arrestime. Nj kandidat i PD-s u filmua m nj kamera t fshht duke bler vota n Tiran dhe u transmetua nga nj emision televiziv m 11 qershor, n baz t t cilit PS-ja depozitoi nj kallzim penal n Prokurorin e Tirans. N 21 qershor, policia n Tropoj arrestoi nj person n Lekbibaj nn akuzn e blerjes s vots dhe bri nj deklarat pr shtyp ku u krkonte banorve t zons t kallzonin prpjekjet pr blerjen e votave t tyre. Vzhguesi afatgjat i OSBE/ODIHR-it n Kuks konfirmoi nj prpjekje pr blerjen e votave t studentve t universitetit.

Republika e Shqipris Faqe: 15 Zgjedhjet Parlamentare, 23 qershor 2013 Raporti Prfundimtar i Misionit t OSBE/ODIHR-it pr Vzhgimin e Zgjedhjeve Institucionet e zbatimit t ligjit mund t rrisin prpjekjet pr identifikimin, hetimin dhe ngritjen e akuzave pr rastet e blerjes s votave. XI. FINANCIMI I FUSHATS Partit politike mund t financojn fushatn e tyre zgjedhore me fondet publike dhe donacionet private, si dhe me kredi. Kandidatt e pavarur nuk kan t drejt t marrin financim publik. Partit politike marrin pjesn e tyre t fondit publik n baz t numrit t votave t vlefshme q kan marr n zgjedhjet e mparshme; 95 prqind e fondit shprndahet midis partive q morn m shum se 0.5 prqind t votave t vlefshme, ndrsa 5 prqind q mbetet u shprndahet partive q morn m pak se 0.5 prqind e votave dhe partive q nuk morn pjes n zgjedhjet e fundit; 53 parti ishin n kt kategori. Vendimi pr t shprndar paraprakisht fonde pr fushat u mor 11 dit pas fillimit t fushats zyrtare pr shkak t vendimit t vonuar t parlamentit.43 Donacionet private pr fushatn lejohen me nj kufi prej 1 milion lek pr do donacion individual dhe me nj kufi t prgjithshm shpenzimesh jo m shum se dhjet her nga shuma m e madhe e dhn nga buxheti i shtetit pr nj subjekt t zgjedhur. Subjektet ishin t detyruar t mbanin nj regjistr t donatorve privat dhe t donacioneve, por t ardhurat dhe shpenzimet e fushats duhet tu raportoheshin vetm auditve t caktuar nga KQZ-ja pas shpalljes s rezultateve prfundimtare. KQZ-ja sht gjithashtu prgjegjse pr marrjen dhe publikimin e raporteve vjetore mbi financimet e zakonshme t partive politike jasht periudhs zgjedhore.44 Kuadri ligjor nuk garanton transparenc t mjaftueshme n lidhje me raportimin mbi financimin e fushats, sepse nuk ka asnj detyrim pr deklarimin e tyre prpara dits s zgjedhjeve. Pas zgjedhjeve KQZ-s i krkohet t publikoj vetm raportet e auditimit si dhe informacion mbi donatort q kontribuan me m shum se 100,000 lek. Pr t rritur transparencn e financimit t fushats, rekomandohet t detyrohen pjesmarrsit n zgjedhje ti raportojn rregullisht KQZ-s t gjitha t ardhurat dhe shpenzimet pr qllime fushate dhe ti krkohet KQZ-s q t publikoj raporte paraprake t financimit t fushats prpara dits s zgjedhjeve. XII. MEDIA A. MJEDISI I MEDIAS Nj gam e gjer mediash operojn n Shqipri. Sipas Autoritetit t Mediave Audiovizuale (AMA), ka tre kanale televizive kombtare (kanali publik TVSh, TV Klan dhe Top Channel), 71 kanale televizive lokale, 83 kanale televizive kabllore dhe 59 stacione radio.45 Ka shum media t shkruara, megjithse qarkullimi dhe ndikimi i tyre sht i kufizuar. Interneti ofron nj sfer t hapur pr diskursin publik.46 Televizioni zotron pjesn m t madhe t tregut t reklamave dhe konsiderohet si burimi parsor i informacionit pr shkak t mbulimit t gjer gjeografik t tij.

43 Parlamenti shprndau 65 milion lek pr financimin publik t fushats zgjedhore. 44 M 27 qershor, Grupi i Shteteve kundr Korrupsionit (GRECO) i Kshillit t Evrops nxori nj raport i cili

trajtonte problemin e financimit t partive politike, dhe vlersoi prgjithsisht me terma pozitiv masat e ndrmarra nga autoritetet shqiptare pr rritjen e transparencs n kt fush.

45 AMA sht emrtimi i ri i Kshillit Kombtar t Radio Televizionit, i cili shrben si institucioni rregullator kombtar dhe autoriteti liensues.

46 Sipas Autoritetit t Komunikimeve Elektronike dhe Postare, n fillim t vitit 2012, kishte rreth 175,000 familje me abonim t internetit me band t gjer.

Republika e Shqipris Faqe: 16 Zgjedhjet Parlamentare, 23 qershor 2013 Raporti Prfundimtar i Misionit t OSBE/ODIHR-it pr Vzhgimin e Zgjedhjeve B. KUADRI LIGJOR Kushtetuta parashikon lirin e shprehjes dhe lirin e medias pa censur. Media audiovizive rregullohet kryesisht me ligj.47 AMA sht prgjegjse pr zbatimin e ligjit, dhnien e licensave, monitorimin e medias dhe rialokimin e frekuencave pas kalimit n transmetime dixhitale. Bordet drejtuese t AMA-s dhe t transmetuesit publik RTSh kan respektivisht, shtat dhe njmbdhjet antar, t cilt zgjidhen nga parlamenti. Bashkbiseduesit e MVZ-s t OSBE/ODIHR-it kan shprehur shqetsim q mekanizmat e emrimit t tyre mund t krcnojn pavarsin e dy autoriteteve nga shumica parlamentare.48 Kodi Zgjedhor krijon nj baz t gjer ligjore pr pasqyrimin e zgjedhjeve n media; ai parashikon rregulla pr minutazhin e transmetimit falas, pasqyrim n edicionet informative dhe reklamat me pages. Dispozitat e tij zbatohen pr t gjitha mediat audiovizive gjat fushats. Media publike dhe private jan t detyruara tu ofrojn nj pasqyrim t barabart n lajme partive t mdha politike, dyfishin e kohs s transmetimit krahasuar me parti t tjera parlamentare. Pasqyrimi n lajme pr partit jo-parlamentare vendoset nga kryeredaktort. Ndalohet propaganda nga gazetart gjat edicioneve informative. Lajmet n lidhje me institucionet publike t cilat promovojn arritjet e tyre konsiderohen se jan pr qllime zgjedhore, kshtu q llogariten n kohn e transmetimit t partis s cils i prket titullari i institucionit. Kodi Zgjedhor detyron TVSh-n tu ofroj minutazh falas t gjitha partive politike sipas prfaqsimit t tyre n parlament. KQZ-ja e udhzoi at tu ofroj 60 minuta partive t cilat kan m shum se 20 prqind t vendeve n parlament, 30 minuta partive t tjera parlamentare, 10 minuta partive jo-parlamentare dhe 5 minuta kandidatve t pavarur.49 Transmetimi i reklamave politike me pages lejohet n median private gjat fushats zgjedhore zyrtare, por jo m shum se 90 minuta n do media audiovizive. Sipas ligjit, mediat jan t detyruar q t paraqesin tarifat e transmetimit prpara fillimit t fushats zyrtare. Megjithat, KQZ-ja zgjati afatin ligjor me tri dit dhe lista e tarifave e publikuar n faqen zyrtare t KQZ-s nuk ishte e plot.50 Bordi i Monitorimit t Medias (BMM), i cili ka detyr t monitoroj respektimin e Kodit Zgjedhor nga mediat, u krijua nga KQZ-ja m 21 maj, 37 dit pas afatit ligjor. do antar i KQZ-s emron nj antar t BMM-s bazuar n propozimet e organizatave jofitimprurse t medias. Megjithat, vonesat n proces dhe pasaktsit n listn e organizatave nga Gjykata e Rrethit Gjyqsor Tiran penguan mekanizmin e emrimit.51 Antart e BMM-s shpesh u ndan sipas linjave politike, duke mos vepruar n mnyr t pavarur dhe objektive. Krijimi i von i BMM-s dhe mungesa e kolegjialitetit reduktuan efektshmrin e tij.

47 Ligji pr Radion dhe Televizionin Publik dhe Privat i vitit 1998 u ndryshua s fundmi m 4 mars 2013 48 N Raportin Periodik pr Kshillin e Prhershm t 13 qershorit 2013, Prfaqsuesi i OSBE-s pr Lirin e

Medias tregoi se ligji nuk arrin t krkoj organe q jan politikisht prfshirse pr rregullatorin kombtar t transmetimit dhe transmetuesin publik, duke rrezikuar kshtu q t dyja institucionet t mbesin instrument politik t shumics parlamentare. Shih: http://www.osce.org/fom/102651.

49 Radha e transmetimeve u vendos me short m 21 maj. Nj boshllk ligjor n Kodin Zgjedhor pr garantimin e minutazhit falas pr kandidatt e pavarur bri q KQZ-ja t miratonte nj vendim q i krkon transmetuesit publik pr t siguruar minutazh pr kandidatt e pavarur.

50 Pr shembull, dy kanalet televizive private me liens kombtare, Top Channel dhe TV Klan, nuk prfshihen n listn e tarifave megjithse ato tranmestuan reklama politike t shumta me pages gjat fushats.

51 Vetm 14 nga 54 organizata jofitimprurse u njoftuan nga KQZ-ja dhe vetm tet prej organizatave propozuan kandidat.

Republika e Shqipris Faqe: 17 Zgjedhjet Parlamentare, 23 qershor 2013 Raporti Prfundimtar i Misionit t OSBE/ODIHR-it pr Vzhgimin e Zgjedhjeve Vmendje mund ti kushtohet emrimit n koh t antarve t BMM-s dhe sigurimit t nj procesi gjithprfshirs pr t gjitha organizatat jofitimprurse mediatike, n mnyr q t identifikohen profesionist t prshtatshm t fushs s medias. BMM-ja nuk i dha KQZ-s raporte ditore si krkohet me ligj dhe paraqiti vetm tre raporte javore t cilat prmbanin nj numr pasaktsish.52 Pr m tepr, edhe pse krkohej ligjrisht q t shqyrtoheshin raportet e BMM-s t paktn nj her n jav dhe q t vendosej n lidhje me propozimet e BMM-s ose t antarve t tij individual, KQZ-ja shqyrtoi vetm dy raporte javor dhe nuk u kushtoi vmendje krkesave t paraqitura nga antart e BMM-s t emruar nga opozita. Vendimet e KQZ-s pr kompensim t kohs s transmetimit nuk u zbatuan efektivisht; kshtu rastet e ansis nuk u korrigjuan nga t gjith transmetuesit. Megjithat, nuk u depozitua asnj ankes formale n lidhje me shtjet mbi median. Vmendje mund ti kushtohet prcaktimit t mtejshm t detyrave dhe prgjegjsive t BMM-s, duke prfshir procedura pr shqyrtimin e ankesave dhe pasjen e m shum trajnimeve pr stafin monitorues t medias. Materialet mbi fushatn t regjistruara m par t prgatitura nga partit politike mund t transmetohen n lajme, por ligji krkon q materialet t jen qartsisht t identifikueshme si propagand n prputhje me udhzimet e KQZ-s.53 M 3 qershor, KQZ-ja miratoi nj vendim t diskutueshm i cili nnkuptonte krkesn pr mediat audiovizive t transmetonin n lajme kaseta t prgatitura nga subjektet zgjedhore, duke shprfillur vendimin gjyqsor e vitit 2011, i cili shfuqizoi nj vendim t mparshm t KQZ-s mbi t njjtn shtje. Vendimi i 3 qershorit pengoi lirin editoriale t medias, tejkaloi pushtetin rregullues t KQZ-s, dhe nuk sht n prputhje me angazhimet e OSBE-s as standardet e Kshillit t Evrops.54 Ky vendim u dha partive politike nj ndikim t padrejt n lidhe me lirin editoriale t transmetuesve, duke kufizuar aksesin e shikuesve pr informimin e pavarur. Avokati i Popullit i rekomandoi KQZ-s q t shfuqizonte vendimin e saj; megjithat KQZ-ja nuk reagoi prpara mbarimit t fushats.55 Vmendje mund ti kushtohet ndryshimit t nenit 84.1 t Kodit Zgjedhor, duke sqaruar m tej se do material t lidhur me fushatn i prgatitur nga subjektet zgedhore duhet t identifikohet si material propagandistik dhe t mos detyrohen transmetuesit t transmetojn n edicionet informative materiale t tilla t regjistruara m par.

52 Raporti i par javor i BMM-s prmbante statistika sipas koalicioneve n vend q t ishin pr parti politike dhe

nuk prfshinte kohn e transmetimit q u kushtohej aktiviteteve t organeve t qeverisjes vendore. Gjithashtu, llogaritjet nga BMM-ja pr kompesim t kohs televizive pr t korigjuar mbulimin mediatik t pabalancuar t partive t vogla parlamentare ishin t pasakta meqense ato kan t drejt t marrin gjysmn e mass s mbulimit informative q i kushtohet partive t mdha.

53 Udhzimet e KQZ-s krkuan vetm se materiali t identifikohet n prkatsin e partis politike prkatse. 54 Shih paragrafin 9.1 t Dokumentit t Kopenhagenit t OSBE-s t vitit 1990, paragrafin 26 t Dokumentit t

Takimit t Mosks t vitit 1991 dhe paragrafin I.3 t Rekomandimeve t KE-s si dhe paragrafin 1.3 t Rekomandimit t KM-s CM/Rec (2007) n t cilin thuhet se Kornizat rregullatore pr mbulimin e zgjedhjeve nga ana e medias duhet t respektojn pavarsin editoriale t medias.

55 Rekomandimi iu drgua KQZ-s m 11 qershor. Sipas ligjit, KQZ-ja kishte 30 dit pr tiu prgjigjur, M 6 gusht, KQZ-ja e refuzoi krkesn e Avokatit t Popullit pr pavlefshmrin e vendimit t saj. Prgjigja e vonuar pas zgjedhjeve thekson mungesn e nj zgjidhjeje n koh dhe efikase.

Republika e Shqipris Faqe: 18 Zgjedhjet Parlamentare, 23 qershor 2013 Raporti Prfundimtar i Misionit t OSBE/ODIHR-it pr Vzhgimin e Zgjedhjeve C. REZULTATET E MONITORIMIT T MEDIAS Gjetjet e MVZ-s t OSBE/ODIHR-it treguan q media u ofroi nj pasqyrim t gjer zgjedhjeve.56 Gjasht kanalet televizive t monitoruara, ofruan mbi 387 or transmetimi mbi shtjet q kan t bjn me zgjedhjet, brenda programeve t llojeve t ndryshme duke prfshir lajmet, minutazh falas dhe t paguar, programe informimi dhe debate. Mediat audiovizive, prgjithsisht u ofruan mbulim t mjaftueshm partive kryesore politike, duke informuar zgjedhsit pr qndrimet e ndryshme politike. Televizioni publik TVSH u ofroi minutazh falas t gjith konkurruesve dhe pasqyrim t njjt n lajme partive politike kryesore (40 prqind PD-s, 6 prqind qeveris, 41 prqind PS-s). Megjithat nuk e prmbushi detyrimin e tij ligjor t paanshmris n mbulimin e lajmeve, duke u prdorur nj ton m pozitive ndaj PD-s dhe qeveris (45 prqind pr PD-n krahasuar me m pak se 1 prqind pr PS-n). T gjitha partit e tjera politike patn nj pasqyrim n lajme vetm, n total, 13 prqind. Gjithashtu, mediat e monitoruara nuk prmbushn detyrimet q tiu ofronin partive parlamentare t cilat kan marr m pak se 20 prqind t vendeve n parlament gjysmn e kohs s vn n dispozicion pr partit m t mdha. Edhe pse vendimi ishte n diskrecion t kryeredaktorve, media u ofroi konkurruesve t rinj, mbulim shum t kufizuar n lajme. Dy partit politike m t mdha, tejkaluan n mas t konsiderueshme kufirin prej 90 minutash t reklamave t paguara, por autoritetet kompetente nuk e vun re ose nuk reaguan ndaj shkeljes.57 Televizionet private ndryshonin n mbulimin e tyre. TV Klan favorizoi PD-n me 53 prqind t mbulimit t lajmeve, n t shumtn e rasteve me nj qasje pozitive, krahasuar me 28 prqind pr PS-n, shpesh me qasje negative. Top Channel dhe Vizion Plus ishin m t balancuar n mbulim, megjithse u vu re nj ton m negativ ndaj qeveris. Kanalet televizive News 24 dhe Ora News ofruan mbulim m t gjer pr partit kryesore i cili n prgjithsi ishte i paanshm. Mediat e shkruara treguan njfar polarizimi, ku gazetat Shqip dhe Shqiptarja.com kryesisht favorizonin opozitn ndrsa gazetat Mapo dhe Panorama partin qeverisse n pushtet. Kandidatet gra gjetn mbulim shum t pakt n lajme duke nxjerr n pah problemet e vazhdueshme n lidhje me pjesmarrjen e grave n jetn politike. TVSh u ofroi kandidateve gra vetm katr prqind n mbulimin e lajmeve. Mediat private u solln njsoj.58 Me qllim rritjen e pjesmarrjes dhe dukshmris s grave n fushatn zgjedhore, transmetuesi publik mund t ket n vmendje nxitjen aktive t pjesmarrjes s grave duke dhn mbulim m t gjer pr kandidatet gra n edicionet informative, ndrsa BMM-ja mund t prfshij nj komponent gjinor n metodologjin e tij pr monitorimin e medias.

56 MVZ-ja e OSBE/ODIHR-it monitoroi mbulimin politik n orarin e shikueshmris m t lart (18:00-24:00) n

gjasht kanale televizive (TVSh, Top Channel, TV Klan, Vizion Plus, News24 dhe Ora News), si dhe n katr gazeta t prditshme (Panorama, Shqip, Mapo dhe Shqiptarja.com) prgjat periudhs zyrtare t fushats zgjedhore (24 maj 23 qershor).

57 Monitorimi mediatik i MVZ-s s OSBE/ODIHR-it nxori n pah se PD-ja e kaloi kufirin ligjor prej 90 minutash n TV Klan (187 minuta), Vizion Plus (235 minuta), News 24 (204 minuta), Ora News (226 minuta). PS-ja e kaloi kufirin ligjor pr minutazhin n TV Klan (148 minuta), Top Channel (148 minuta), Vizion Plus (161 minuta), News 24 (125 minuta), Ora News (111 minuta).

58 Neni 4.1 i Konvents s Kombeve t Bashkuara pr Eliminimin e t Gjitha Formave t Diskriminimit kundr Grave (CEDAW) vren q mund t prdoren masat e veanta t prkohshme me qllim prshpejtimin de facto t barazis ndrmjet burrave dhe grave.

Republika e Shqipris Faqe: 19 Zgjedhjet Parlamentare, 23 qershor 2013 Raporti Prfundimtar i Misionit t OSBE/ODIHR-it pr Vzhgimin e Zgjedhjeve XIII. ANKIMI N RRUG ADMINISTRATIVE DHE GJYQSORE Aktorve t zgjedhjeve nuk iu siguruan n mnyr t mjaftueshme mjetet korrigjuese efikase ligjore dhe proces i rregullt ligjor pr zgjidhjen e ankesave, n kundrshtim me paragrafin 5.10 t Dokumentit t Kopenhagenit t OSBE-s t vitit 1990 dhe paragrafit II.3.3 t Kodit t Praktikave t Mira pr shtjet Zgjedhore, t Komisionit t Venecias. Kuadrit ligjor i mungon qartsia n lidhje me nj proces efektiv pr zgjidhjen e mosmarrveshjeve zgjedhore. N shtje t rndsishme, KQZ-ja, Kolegji Zgjedhor dhe Gjykata Kushtetuese refuzuan t shqyrtonin ankime ose tejkaluan kompetencat e tyre. Subjektet zgjedhore rrallher prdorn mekanizmat e disponueshm pr zgjidhjen e mosmarrveshjeve zgjedhore t lindura, pr shkaqet qe prfshijn mungesn e besimi t raportuar n administratn zgjedhore, gjykatat dhe institucionet e zbatimit t ligjit si dhe pr arsye t praktiks ekzistuese pr arritjen e marrveshjeve politike. Ankesat kundr vendimeve t KZAZ-ve mund t paraqiten n KQZ, megjithse asnj nuk u depozitua n periudhn parazgjedhore. Vendimet e KQZ-s mund t kundrshtohen n Kolegjin Zgjedhor.59 Kolegji Zgjedhor gjykoi 15 ankesa n periudhn parazgjedhore: tet kishin t bnin me regjistrimin e partive politike, gjasht me administratn zgjedhore, dhe nj me kundrshtimin e gjobs pr mosrespektimin e kuots gjinore. Kolegji Zgjedhor ka nj afat prej 10 ditsh pr gjykimin e shtjeve, i cili sht nj afat shum i gjat dhe jo i prshtatshm n nj periudhe parazgjedhore.60 Sipas disa partive politike, ky afat i zgjatur ishte arsyeja q ato nuk bn ankesa, n prpjekje pr t mos e ngadalsuar procesin zgjedhor. Sipas nenit 158.5 t Kodit Zgjedhor, vendimet e Kolegjit Zgjedhor jan prfundimtare. Kjo nuk sht n prputhje me nenin 43 t Kushtetuts, i cili garanton t drejtn e ankimit t nj vendimi gjyqsor n nj gjykat m t lart. Vmendje mund ti kushtohet shkurtimit t afatit pr gjykimin e shtjeve parazgjedhore nga Kolegji Zgjedhor n tre deri n pes dit (dhe jo m von se dita e zgjedhjeve), mundsimit t s drejts pr ankim gjyqsor, si dhe publikimit t t gjitha vendimeve t Kolegjit Zgjedhor.

Pr m tepr, Gjykata Kushtetuese ngarkohet sipas nenit 131.f t Kushtetuts t vendos prfundimisht n lidhje me ankimet e individve pr shkeljen e drejtave t tyre kushtetuese pr nj proces t rregullt ligjor. Megjithat, Gjykata refuzoi juridiksionin pr t rishikuar vendime t Kolegjit Zgjedhor n lidhje me respektimin e ktij parimi.61 Pr m tepr, nuk ka afate pr gjykimin e shtjeve n lidhje me procesin e rregullt ligjor, edhe ato q lidhen me procesin zgjedhor. PS-ja bri krkes n Gjykatn Kushtetuese duke kundrshtuar si anti-kushtetues vendimin e parlamentit n lidhje me shprndarjen e mandateve sipas zonave zgjedhore. PS-ja argumentoi se parlamenti nuk kishte kompetencn ligjore q t merrte kt vendim pa propozim t KQZ-s dhe se mosprdorimi nga ana e tij t statistikave aktuale n lidhje me shprndarjen e popullsis ka shkelur barazin e vots. Gjykata refuzoi juridiksionin n lidhje me kt shtje pa nj baz t shndosh ligjore, duke vendosur se krkuesi nuk kishte shteruar mjetet juridike.62 Duke qen se vendimet e

59 Kolegji Zgjedhor prbht nga tet gjyqtar t przgjedhur me short nga Gjykata e Apelit prpara do zgjedhjeje

kombtare. E drejta e partive politike q secila t kundrshtonte nj gjyqtar pas zgjedhjes s tyre u shfuqizua n 2012, duket rritur pavarsin e institucionit. Juridiksioni i tij sht i kufizuar vetm me gjykimin e ankesave kundr KQZ-s.

60 Shiko paragrafin II.3.3.g t Kodit t Praktikave t Mira pr shtjet Zgjedhore t Komisionit t Venecias n t cilin thuhet q afatet kohore pr paraqitjen e ankesave dhe marrjen e vendimeve pr to duhet t jen t shkurtr (tre deri n pes dit pr do rast n shkalln e par).

61 Vendimi i Gjykats Kushtetuese nr. 53, dat 7 maj 2013, i cili ka t bj me zgjedhjet vendore t vitit 2011, sht i detyrueshm.

62 Vendim i Gjykats Kushtetuese nr. 35 dat 7 mars 2013.

Republika e Shqipris Faqe: 20 Zgjedhjet Parlamentare, 23 qershor 2013 Raporti Prfundimtar i Misionit t OSBE/ODIHR-it pr Vzhgimin e Zgjedhjeve parlamentit nuk rishikohen nga Kolegji Zgjedhor ose ndonj gjykat tjetr prve Gjykats Kushtetuese, krkuesit ju mohua e drejta pr nj mjet korrigjimi ligjor. Gjykata Kushtetuese duhet t mos refuzoj n mnyr t paprshtatshme juridiksionin pr rishikimin e vendimeve t Kolegjit Zgjedhor dhe t vendimeve t parlamentit pr shkeljen e garancive kushtetuese t procesit t rregullt ligjor; ligji duhet t parashikoj afate t prshpejtuara pr paraqitjen dhe gjykimin e krkesave q kan lidhje me zgjedhjet n Gjykatn Kushtetuese.

Sipas Kodit Zgjedhor, vetm konkurruesit n zgjedhje kan t drejt t bjn ankesa kundr institucioneve t administrats zgjedhore. Zgjedhsit dhe grupet e shoqris civile nuk mund t kundrshtojn vendime administrative ose veprime t tjera q prekin t drejtat publike zgjedhore t tyre ose t drejtat e tyre pr votim, prve disa prjashtimeve t vogla.63 Edhe zbatimi nga KQZ-ja i dispozitave rreth kuotave gjinore dhe aktet nnligjore rreth transmetuesve mediatik nuk mund t kundrshtohen. Pr m tepr, publiku nuk mund t ankohet administrativisht n lidhje me veprime t parregullta gjat fushats. Kto kufizime nuk marrin parasysh interesin publik n procesin zgjedhor. Kodi Zgjedhor duhet t garantoj t drejtat e t gjitha palve t interesuara pr t paraqitur ankesa administrative kundr vendimeve dhe veprimeve t komisioneve zgjedhore, veprimeve t parregullta gjat fushats, parregullsive n ditn e zgjedhjeve si dhe rezultateve. Mosmarrja e nj vendimi nga KQZ-ja n lidhje me numrin e ZAZ-ve u kundrshtua n Kolegjin Zgjedhor. N vendimin e tij, Kolegji Zgjedhor prcaktoi numrin e ZAZ-ve, n kundrshtim me ligjin, i cili i krkon Kolegjit Zgjedhor t urdhroj KQZ-n t marr vendimin.64 Pr m tepr, n dy shtje n lidhje me vendndodhjen e paligjshme t QV-ve dhe KQV-ve, vendosur nga KQZ-ja, Kolegji Zgjedhor zgjodhi vendndodhje t reja n vend q t drgonte shtjen prsri n KQZ-n pr marrjen e vendimit t ri. N kto raste Kolegji Zgjedhor mori prsipr prgjegjsit administrative dhe pushtetin diskrecional t KQZ-s.65 Kolegji Zgjedhor duhet t veproj brenda kompetencave t tij dhe duhet ta detyroj KQZ-n t miratoj vendimet e krkuara. do vendim i KQZ-s, i cili prmban element diskrecional, duhet ti kthehet KQZ-s dhe ajo t urdhrohet t marr nj vendim (t ri). N rast se KQZ-ja prfundimisht nuk sht n gjendje t miratoj vendime t tilla, mund t eksplorohen nprmjet nj procesi prfshirs mekanizma alternative pr zgjidhjen e ngreve t tilla. Avokati i Popullit krijoi pr her t par nj grup pune n lidhje me shtjet zgjedhore dhe nxiti nnpunsit civil nn presion pr t marr pjes n fushat ose pr t votuar n nj mnyr t caktuar q t ankohen n zyrn e tij, megjithse vetm disa e bn nj gj t till. Sipas Avokatit t Popullit, shtetasit rrezikojn humbjen e puns ose pasoja t tjera nse paraqesin ose mbshtesin ankesa t tilla. KQZ-ja sht prgjegjse pr mbikqyrjen e prputhshmris me Kodin Zgjedhor, duke prfshir dhe ndalimet administrative t keqprdorimit t burimeve materiale dhe njerzore t shtetit, gjykimin e ankesave q kan lidhje me to, vendosjen e sanksioneve administrative, si dhe kallzimin e shtjeve

63 Zgjedhsit mund t ankimojn vetm kundr prjashtimit nga regjistri i zgjedhsve dhe grupet e shoqris civile

mund t ankimojn vetm kundr vendimeve q i refuzojn atyre akreditimin si vzhgues pr zgjedhjet. 64 Neni 145.2 parashikon, ndr t tjera: Subjektet zgjedhore kan t drejt t bjn ankim n Kolegjin Zgjedhor pr

mosmarrje t vendimit brenda afatit ligjor nga KQZ-ja. N kt rast Kolegji Zgjedhor nuk e gjykon shtjen n themel dhe, kur pranon krkesn, vendos detyrimin e KQZ-s pr t marr vendim. Neni 158.4 krkon q Kolegji Zgjedhor t caktoj nj afat, nj maksimum 10 ditor, pr marrjen e vendimit nga KQZ-ja.

65 Pr m tepr, n dy raste n t cilat Kolegji Zgjedhor pranoi ankesat kundr refuzimit t KQZ-s pr t rregjistruar partit poltike ai i rregjistroi vet partit n vend q t urdhronte KQZ-n pr t br nj gj t till.

Republika e Shqipris Faqe: 21 Zgjedhjet Parlamentare, 23 qershor 2013 Raporti Prfundimtar i Misionit t OSBE/ODIHR-it pr Vzhgimin e Zgjedhjeve penale pran organeve t zbatimit t ligjit.66 Megjithat, kur prfaqsuesi i PS-s n KQZ paraqiti nj ankim n lidhje me shkarkimin nga detyra t dy msuesve pr arsye t refuzimit pr t marr pjes n fushatn e PD-s, kryetarja e KQZ-s refuzoi t hap nj debat n lidhje me shtjen, duke e etiketuar at si politike.

Kuadri ligjor n lidhje me juridiksionin dhe procesin e trajtimit t ankesave administrative n lidhje me zgjedhjet sht i paqart, veanrisht, nse KZAZ-t (ose vetm KQZ-ja) mund t shqyrtojn ankesa n lidhje me fushatn dhe afatet pr depozitimin dhe gjykimin t tyre. Pr m tepr, juridiksioni i KZAZ-ve pr tu marr me ankesa kundr KQV-ve dhe grupeve t numrimit n lidhje me mnyrn e votimit dhe t numrimit sht i paqart.67 KQZ-ja mund t'i kushtoj vmendje miratimit t akteve nnligjore t cilat do t krijonin strukturn pr depozitimin dhe gjykimin e ankesave q kan t bjn me fushatn pr komisionet zgjedhore t t gjitha niveleve, duke parashikuar juridiksion dhe afate t qarta. XIV. PJESMARRJA E PAKICAVE KOMBTARE Pakicat kombtare iu garantohen t drejta t barabarta sipas Kushtetutes, dhe kto t drejta prgjithsisht u respektuan. Ndrsa nuk gjenden t dhna zyrtare t besueshme mbi pakicat, vlersohet se komunitetet m t mdha jan ato greke dhe rome. Pakicat m t vogla prfshijn etni maqedonase, bullgare, serbe, malazeze, boshnjake dhe vllahe. Ligji nuk lejon prdorimin e gjuhve t tjera n reklamat televizive t ndryshme nga gjuha shqipe, e cila ishte interpretuar nga nj stacion televiziv lokal q t prfshij spotet pr fushatn zgjedhore.68 Me prjashtim t ktij rasti, t gjith subjektet zgjedhore zhvilluan fushatn zgjedhore lirisht n gjuhn e tyre t paraplqyer. KQZ-ja prodhoi material mbi informimin e zgjedhsve n gjuht minoritare, i cili u shprnda n vendndodhjet e KQV-ve, ku ishin t prqendruar etni greke, vllahe, malazeze, serbe dhe maqedonase. shtjet specifike t pakicave jan trajtuar gjersisht vetm n fushatat e pes partive politike, t cilat fokusoheshin n komunitetet minoritare.69 Pak parti politike prfshin prfaqsues t pakicave n listat e tyre t kandidatve. Komunitetet jo t favorizuara, si ato rome dhe egjiptiane, sipas raporteve u bn m shpesh objekt i praktikave t jashtligjshme, duke prfshir blerjen e vots, t rnduara nga praktika e shumprhapur e votimit n bllok n kto komunitete. Disa drejtues t komuniteteve vendore informuan MVZ-n se nj numri t antarve t tyre iu mohuan e drejta e vots pr shkak t mungess s letrnjoftimeve t rregullta.

66 Neni 21 i Kodit Zgjedhor prcakton kto kompetenca pr KQZ-n. 67 Neni 33 i Kodit Zgjedhor parashikon q KZAZ t t regjistrojn pretendimet nga subjektet zgjedhore n qark

dhe ti verifikojn ato rast pas rasti. Asnj ankes nuk u depozitua n KZAZ-t gjat periudhs parazgjedhore. 68 N kundrshtim me paragrafin 32.5 t Dokumentit t Kopenhagenit t OSBE-s t vitit 1990: personat q i

prkasin pakicave kombtare kan t drejt t [] shprndajn, t ken akses dhe t shkmbejn informacion n gjuhn e tyre amtare

69 PBDNj-ja dhe Minoriteti Etnik Grek pr t Ardhmen u fokusuan kryesisht mbi pakicen greke, ndrsa Aleanca Maqedonase pr Integrimin Evropian dhe Partia pr Toleranc Kombtare u fokusuan mbi etnin Maqedonase dhe prkatsisht n votimin e pakicave rome dhe egjiptiane. Aleanca pr Barazi dhe Drejtsi Evropiane u fokusua n votn e komunitetit Vllah/Rumun.

Republika e Shqipris Faqe: 22 Zgjedhjet Parlamentare, 23 qershor 2013 Raporti Prfundimtar i Misionit t OSBE/ODIHR-it pr Vzhgimin e Zgjedhjeve XV. VZHGUESIT VENDOR DHE NDRKOMBTAR Kodi Zgjedhor parashikon vzhgim vendor dhe ndrkombtar. Vzhguesit kan t drejt t vzhgojn t gjitha aspektet e procesit zgjedhor. KQZ-ja, n nj proces gjithprfshirs, akreditoi 8 504 vzhgues nga 28 OJQ dhe 17 organizata t mediave, 615 vzhgues nga nnt organizata ndrkombtare, 125 vzhgues nga 15 prfaqsit diplomatike n Shqipri, 21 vzhgues nga gjasht organizata ndrkombtare te medias dhe 32 prfaqsues nga organizmat e huaja pr menaxhimin e zgjedhjeve. Pr m tepr, KZAZ-t akredituan nj numr t madh vzhguesish si prfaqsues t subjekteve zgjedhore. Vzhguesit vendor emrohen nga OJQ-t jopolitike. Partit politike q konkurrojn n mnyr individuale dhe kandidatt e pavarur mund t caktonin nga nj vzhgues pr do qendr votimi dhe nga nj pr do tavolin t numrimit t votave. Koalicionet mund t caktonin tre vzhgues pr qendr votimi dhe tavolin t numrimit t votave; sidoqoft, nj parti antar e nj koalicioni nuk mund t caktonte vzhgues n mnyr t pavarur. Vzhguesit vendor nuk kishin t drejt t merrnin kopje t Procesverbaleve pr Mbylljen e Votimit ose t tabels prmbledhse t rezultateve, apo t paraqitnin ankesa q kan t bjn me zgjedhjet. Prfaqsuesit e mediave lokale dhe ndrkombtare patn t drejtn e aksesit si vzhgues n QV-t dhe VNV-t; megjithat Kodi Zgjedhor nuk prmban detaje mbi t drejtat dhe prgjegjsit e tyre. Ndryshimet n Kodin Zgjedhor mund t parashikojn akreditimin e prfaqsuesve t medias si t till dhe jo si vzhgues, dhe tu garantojn vzhguesve vendor t drejta t barabarta me vzhguesit e partive politike. Nj sr grupesh vzhguesish vendor raportuan mbi prgatitjet dhe ecurin e zgjedhjeve dhe drguan vzhgues n terren pran QV-ve dhe VNV-ve n t gjith vendin n ditn e zgjedhjeve. XVI. VOTIMI DHE NUMRIMI A. DITA E ZGJEDHJEVE N prgjithsi, dita e zgjedhjeve ishte e qet dhe procesi u zhvillua n mnyr t rregullt. Gjithsesi, nj prplasje e dhunshme, n mngjes, jasht nj KQV-je n La, solli vdekjen e nj mbshtetsi t nj partie dhe plagosjen e dy t tjerve, prfshir edhe nj kandidat. N prgjithsi dita e zgjedhjeve kaloi me qetsi, megjithse ky rast dhe disa raste t tjera t izoluara dhune ndikuan negativisht n fillimin e zgjedhjeve. Ditn e zgjedhjeve, vzhguesit ndrkombtar t Misionit t Vzhgimit t Zgjedhjeve (MVZ-ja) ndoqn hapjen e 124 QV-ve, votimin n 1 297 QV, mbylljen dhe drgimin e materialeve n 104 QV dhe numrimin e 998 kutive t votimit n 84 nga 89 VNV. Nxjerrja e rezultateve u vzhgua n 25 VNV. Votimi u vzhgua n 10 burgje dhe tet spitale; 42 prqind e QV-ve t vzhguara ishin n zona rurale dhe 58 prqind n zona urbane. KQZ-ja shpalli pjesmarrjen e prgjithshme prej 53.50 prqind, me ndryshime t dukshme rajonale nga 41.99 prqind n qarkun e Vlors deri n 61.55 prqind n Kuks. KQZ-ja nuk nxorri shifrat paraprake mbi pjesmarrjen e zgjedhsve gjat dits s votimit duke cituar probleme n marrjen e informacionit t plot mbi pjesmarrjen e zgjedhsve nga komisionet e nivelit m t ult. Vzhguesit ndrkombtar t MVZ-s vlersuan pozitivisht procedurat e hapjes n 84 prqind t QV-ve t vzhguara, dhe negativisht n 16 prqind, gj e cila u konsiderua si e rndsishme. U konstatuan

Republika e Shqipris Faqe: 23 Zgjedhjet Parlamentare, 23 qershor 2013 Raporti Prfundimtar i Misionit t OSBE/ODIHR-it pr Vzhgimin e Zgjedhjeve vonesa n 71 prqind t QV-ve, pr arsye ku prfshihen munges organizimi, debate mbi procedura, mbrritja me vones e antarve t KQV-ve apo mungesa e materialeve.70 N 15 raste u raportuan vonesa prej m shum se gjysm ore. N 12 raste t vzhguara, procesverbali i vulosjes nuk ishte depozituar n kutit e fletve t votimit prpara fillimit t votimit. N 24 QV, persona t tjer prve antarve t KQV-ve ndrhynin n procesin e hapjes s kutive. Pr arsye t panjohura, nj QV n ZAZ-n 88 t Sarands (Qarku Vlor) nuk u hap n ditn e votimit.71 N 94 prqind t rasteve t vzhgimit votimi ishte i rregullt dhe i mirorganizuar, por vzhguesit e vlersuan at negativisht n 6 prqind t rasteve t vzhgimit, kryesisht pr shkak t ndrhyrjes s panevojshme n proces dhe disa parregullsive procedurale. Vzhguesit dhan m tepr vlersim negativ n prgjithsi n zonat rurale (10 prqind) krahasuar me zonat urbane (3 prqind). Tregues t tejmbushjes s mundshme t kutive t fletve t votimit u vzhguan n tre QV.72 N disa raste, u vzhguan zgjedhs t cilt fotografonin fletn e tyre t votimit brenda n dhomn e fsheht.73 Raste t votimit familjar/n grup u vzhguan n 13 prqind t QV-t dhe m shpesh n zonat rurale.74 Verifikimi i bojs, nj nga disa prej garancive kundr votimit t shumfisht nuk u krye n vazhdimsi n 28 prqind t QV-ve t vzhguara, duke qen nj prej parregullsive t veshguara m shpesh.

Votimi n emr t personave t tjer u vzhgua n 5 prqind t QV-ve. N 3 prqind t QV-ve, nj person u vzhgua duke asistuar shum zgjedhs dhe nj person i cili bnte prpjekje t ndikonte tek zgjedhsit pr k t votonin. Votimi m shum se nj her u vzhgua n 13 QV.75 Letrnjoftimet e zgjedhsve u kontrolluan vazhdimisht n 99 prqind t vzhgimeve. N prgjithsi, nuk u lejuan t votonin zgjedhsit t cilt nuk ishin n list ose nuk kishin letrnjoftim t rregullt.

Materialet e nevojshme pr informimin e zgjedhsve ishin t pranishme n shumicn e QV-ve dhe LZ-t ishin n prgjithsi t afishuara. 630 QV (44 prqind) u vlersuan si jo lehtsisht t aksesueshme pr zgjedhsit me aftsi t kufizuara, q sht e rndsishme duke pasur parasysh mungesn e mundsive pr votim nga shtpia. Prgjithsisht, kushtet brenda QV-ve ofruan proces transparent. N shtat dhe katr prqind t QV-ve t vzhguara, prkatsisht u konstatua mbipopullim dhe tension. U konstatuan se vzhguesit e partive ishin t pranishm n 88 prqind t QV-ve t vizituara gjat hapjes, n 89 prqind t QV-t gjat votimit dhe n 98 prqind t VNV-t. Vzhguesit vendor u konstatuan t pranishm n 35 prqind t QV-ve t vzhguara gjat hapjes, n 22 prqind t Qv-ve gjat votimit dhe n dy t tretat e VNV-ve t vzhguara. Ndrsa prania e vzhguesve rriti transparencn n prgjithsi, vzhguesit e partive u konstatuan disa her duke drejtuar apo duke ndrhyr n proces. Kjo u vzhgua n rreth 15 prqind t QV-ve t vizituara gjat hapjes dhe mbylljes dhe n 8 prqind t vzhgimeve t votimit. Ata q drejtonin apo ndrhynin n punn e KQV-ve prfaqsonin n mnyr t barabart koalicionet e udhhequra nga PD-s dhe PS-s.

70 N QV 2547, ZAZ-ja 46 (Crrik) n hapje t votimit nuk kishte flet votimi. Flett e votimit rezerv mbrritn

vetm n 12:30, ku m pas filloi votimi. N QV 2178 n ZAZ 42 (Kavaj), mungesa e nj vule vonoi hapjen deri n or