raporti i stabilitetit financiar pËr gjashtËmujorin...
TRANSCRIPT
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
PB Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë �
RAPORTI I STABILITETIT FINANCIAR PËR GJASHTËMUJORIN
E PARË TË VITIT 20�2
B a n k a e S h q i p ë r i s ë
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
2 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë �
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
2 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë �
Nëse përdorni të dhëna të këtij publikimi, jeni të lutur të citoni burimin.Botuar nga: Banka e Shqipërisë, sheshi “Avni Rustemi”, nr.24, TiranëTel: �55 4 24�9�0�/2/�Faks: + �55 4 24�9409/�0/��E-mail: [email protected]
Tirazhi: 900 kopje
www.bankofalbania.org
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
2 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë �
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
2 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë �
P Ë R M B A J T J A
HYRJE 7
SQARIME 8
DEKLARATA E STABILITETIT FINANCIAR PËR GJASHTËMUJORIN E PARË TË VITIT 2012 9
1. ZHVILLIMET NDËRKOMBËTARE 151.1 Zhvillimet kryesore në tregjet financiare 19
2. ZHVILLIMET MAKROEKONOMIKE NË SHQIPËRI GJATË GJASHTËMUJORIT TË PARË TË VITIT 2012 232.1 Sektori i ekonomisë reale 232.2 Tregu i banesave 262.3 Pozicioni financiar dhe ekspozimi ndaj rreziqeve i individëve dhe bizneseve 28
3. TREGJET FINANCIARE 413.1 Tregu primar i titujve të borxhit 413.2 Tregu sekondar i titujve të borxhit 433.3 Tregu ndërbankar 443.4 Tregu i këmbimeve valutore 45
4. ZHVILLIMET NË SISTEMIN E PAGESAVE GJATË GJASHTËMUJORIT TË PARË TË VITIT 2012 464.1 Ecuria e sistemit të pagesave 46
5. ZHVILLIME TË SISTEMIT FINANCIAR 48
6. SEKTORI BANKAR 536.1 Ecuria e aktiv-pasiveve dhe përbërja e tyre 536.2 Pozicioni i sektorit bankar ndaj jorezidentëve 546.3 Teprica e kredisë 576.4 Ecuria e depozitave 636.5 Kapitalizimi i veprimtarisë 656.6 Rezultati financiar dhe eficienca e burimeve 66
7. MONITORIMI I RREZIQEVE NDAJ TË CILËVE EKSPOZOHET SEKTORI BANKAR 697.1 Rreziqet e tregut 697.2 Rreziku i kreditit 717.3 Rreziku i likuiditetit 757.4 Vlerësim i qëndrueshmërisë së sektorit bankar sipas ushtrimit të provës së rezistencës 77
ANEKS 81Shtojcë 1. Indeksi i Fortësisë Financiare 81Shtojcë 2. Indeksi i rrezikut sistemik dhe rezultatet e vrojtimit për perceptimin e rrezikut sistemik nga bankat 84
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
4 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 5
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
4 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 5
H A P Ë S I R A I N F O R M U E S E
P Ë R M B A J T J A E T A B E L A V E
�. Zhvillimet ndërkombëtareTabelë 1.1. Disa tregues kryesorë makroekonomikë për SHBA-në dhe Eurozonën. 17Tabelë 1.2. Disa tregues kryesorë makroekonomikë për Evropën Lindore Qendrore e Juglindore. 19Tabelë 1.3. Të dhëna financiare mbi grupet e huaja bankare të pranishme në Shqipëri (miliardë euro). 22
2. Zhvillimet makroekonomike në Shqipëri gjatë gjashtëmujorit të parë të vitit 20�2Tabelë 2.1. Ecuria e investimeve të huaja direkte sipas vendeve. 26
4. Zhvillimet në sistemin e pagesave gjatë gjashtëmujorit të parë të vitit 20�2Tabelë 4.1. Aktiviteti në AIPS për gjashtëmujorin e parë 2012. 46Tabelë 4.2. Aktiviteti në AECH për periudhën janar-qershor 2012. 46Tabelë 4.3. Shpërndarja e pagesave për klient sipas llojit të instrumenteve për periudhën janar-qershor 2012. 47
5. Zhvillimet në sistemin financiarTabelë 5.1. Pesha e segmenteve të sistemit financiar ndaj PBB-së në vite (në përqindje). 48Tabelë 5.2. Ecuria e disa treguesve të aktivitetit të shoqërive të kursim-kreditit dhe unioneve të tyre. 51
6. Sektori bankarTabelë 6.1. Angazhimet e marra nga bankat mëma dhe bankat e tjera të grupit. 55Tabelë 6.5.1. Norma e mjaftueshmërisë së kapitalit. 65Tabelë 6.6.1. Zbërthimi i ROE-s. 67
7. Monitorimi i rreziqeve ndaj të cilëve ekspozohet sektori bankarTabelë 7.4.1. Supozimet për ndërtimin e stress test-it. 78Tabelë 7.4.2 a). Rezultatet për fundin e vitit 2012. 79Tabelë 7.4.2 b). Rezultatet për fundin e vitit 2013. 79
ShtojcaTabelë 8.1. Ecuria e nënindekseve dhe indeksit të fortësisë financiare për sektorin bankar. 83
Hapësirë Informuese 1. Vendimet politike të Samitit Evropian të 28-29 qershorit 2012. 18Hapësirë informuese 1.2. Zhvillimet për grupet bankare që operojnë në Shqipëri. 22Hapësirë informuese 2. Ekspozimi i ekonomisë shqiptare ndaj Greqisë dhe Italisë. 25Hapësirë informuese 3. Vrojtimi mbi situatën financiare të individëve dhe bizneseve. 38Hapësirë informuese 5.1. Sektori financiar jobankar. 50Hapësirë Informuese 6.2. Ekspozimi i sektorit bankar me jorezidentët. 56Hapësirë informuese 6.3.1. Kredia e re. 59Hapësirë informuese 6.3.2. Lidhja midis kredisë së re nga njëra anë, dhe cilësisë së portofolit dhe normave të interesit nga ana tjetër. 61Hapësirë informuese 6.4.1. Depozitat e reja me afat. 64Hapësirë informuese 6.6. Faktorët që ndikojnë kthimin nga kapitali (ROE). 67Hapësirë informuese 7.4. Prova e rezistencës përmes përqasjes “poshtë-lart”. 80Hapësirë informuese 8.1. Indeksi i rrezikut sistemik financiar për Shqipërinë 84Hapësirë informuese 8.2. Rezultatet e vrojtimit “Perceptimi i rrezikut sistemik nga sektori bankar”. 86
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
4 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 5
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
4 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 5
P Ë R M B A J T J A E G R A F I K Ë V E
�. Zhvillimet ndërkombëtareGrafik 1.1. Ecuria e normave të interesit në tregjet kryesore të parasë dhe të obligacioneve shtetërore. 20
2. Zhvillimet makroekonomike në Shqipëri gjatë gjashtëmujorit të parë të vitit 20�2Grafik 2. Struktura e eksport-importeve sipas vendeve. 25Grafik 2.1. Zhvillimet në tregun e banesave. 27Grafik 2.2. Pozicioni financiar i individëve ndaj sistemit. 29Grafik 2.3. Ecuria e kredisë për individët. 30Grafik 2.4. Ekspozimi i individëve ndaj rrezikut të tërthortë të kreditit për shkak të kursit të këmbimit. 31Grafik 2.5. Cilësia e kredisë së individëve. 31Grafik 2.6. Ekspozimi i individëve ndaj rrezikut të tërthortë të kredisë për shkak të normës së interesit. 32Grafik 2.7. Pozicioni financiar i bizneseve. 33Grafik 2.8. Struktura e kredisë sipas afatit të maturimit për bizneset. 34Grafik 2.9. Cilësia e portofolit të bizneseve. 35Grafik 2.10. Ekspozimi i bizneseve ndaj rrezikut të tërthortë për shkak të kursit të këmbimit. 35Grafik 2.11. Cilësia e kredisë për bizneset. 36Grafik 2.12. Ekspozimi i bizneseve ndaj rrezikut të tërthortë të kreditit për shkak të normës së interesit. 37Grafik 2.13. Balanca neto e përgjigjeve mbi zhvillimet në aftësitë paguese të individëve dhe pritshmëritë përkatëse. 39Grafik 2.14. Indeksi i shpërndarjes së pritshmërive mbi pagesën e huasë. 40
�. Tregjet financiareGrafik 3.1.1. Ecuria e normës mesatare të interesit të borxhit të emetuar në letra me vlerë (në %). 42Grafik 3.1.2. Vëllimi dhe normat e kthimit të bonove në tregun primar. 42Grafik 3.1.3. Ecuria e ankandeve të obligacioneve. 43Grafik 3.1.4. Normat mesatare të interesit të borxhit në tregun primar. 43Grafik 3.2.1. Vëllimi i tregtimit të bonove në tregun sekondar. 44Grafik 3.3.1. Vëllimi dhe normat e interesit në tregun ndërbankar. 44Grafik 3.4.1. Ecuria e kursit të këmbimit për tre monedhat kryesore. 45Grafik 3.4.2. Treguesit e kursit nominal efektiv (NEER) dhe të kursit real efektiv (REER). 45
5. Zhvillimet në sistemin financiarGrafik 5.1. Pesha e subjekteve të sistemit financiar ndaj totalit të aktiveve të sistemit financiar në tërësi, në përqindje. 49Grafik 5.2. Ecuria e aktiveve dhe portofolit të kredisë për institucionet financiare jobanka. 50Grafik 5.3. Ecuria e mjaftueshmërisë së kapitalit dhe e raportit të huave me probleme, në përqindje. 50Grafik 5.4. Pesha e zërave të aktiveve të shoqërive të sigurimit, në përqindje. 52
6. Sektori bankarGrafik 6.1.1. Kontributi i zërave të aktiveve në rritjen e aktiveve, në pikë përqindje. 53Grafik 6.1.2. Financimi me bazë vjetore i aktiveve të sektorit bankar, në pikë përqindje. 54Grafik 6.2.1. Pozicioni i sektorit bankar ndaj jorezidentëve. 55Grafik 6.2.2. Ekspozimi i sektorit bankar me jorezidentët. 56Grafik 6.3.1. Ecuria vjetore e kredisë për subjektet individë dhe biznese, në përqindje. 58Grafik 6.3.2. Ecuria e kredisë për subjektet private dhe sektorët me kontributin në rritje. 58
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
6 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 7
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
6 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 7
Grafik 6.3.3. Shpërndarja e tepricës së kredisë për biznesin dhe individët sipas qëllimit të përdorimit. 58Grafik 6.3.4. Kredia e re dhe përdorimi i kredisë. 59Grafik 6.3.5. Shpërndarja e peshave të kredisë së re për sektorin e biznesit dhe për individët sipas qëllimit të përdorimit, në përqindje. 59Grafik 6.3.6. Shpërndarja e kredisë së re sipas sektorëve të ekonomisë. 60Grafik 6.3.7. Ecuria e normës të interesave për kreditë e reja në lekë dhe valutë. 61Grafik 6.3.8. Indeksi i korrelacionit midis kredisë së re dhe raportit të kredive me probleme, ` sipas sektorëve. 62Grafik 6.3.9. Indeksi i korrelacionit midis kredisë së re dhe normës së interesit, sipas qëllimit të përdorimit. 62Grafik 6.4.1. Norma e rritjes së depozitave, në përqindje. 63Grafik 6.4.2. Struktura e depozitave të sektorit bankar sipas maturimit. 63Grafik 6.4.3. Ecuria e depozitave të reja. 64Grafik 6.4.4. Normat e interesit për depozitat e reja me afat, në përqindje. 64Grafik 6.5.1. Ecuria e normës së mjaftueshmërisë së kapitalit, në përqindje. 65Grafik 6.6.1. Ecuria e kthimit nga kapitali (RoE) dhe aktivet (RoA), në përqindje. 66Grafik 6.6.2. Kthimi nga kapitali dhe aktivet për grupet sipas madhësisë së aktivitetit, në përqindje. 66Grafik 6.6.3. Ecuria dhe përbërja (e linearizuar) e ROE-s. 68
7. Monitorimi i rreziqeve ndaj të cilëve ekspozohet sektori bankarGrafik 7.1.1. Pesha e aktiveve dhe detyrimeve në valutë ndaj totalit të aktiveve të sektorit bankar, në përqindje (dhjetor ’06 – qershor ’12). 69Grafik 7.1.2. Ecuria e pozicioneve valutore neto ndaj kapitalit rregullator, në përqindje. 69Grafik 7.1.3. Ecuria e pozicioneve valutore neto ndaj kapitalit rregullator për grupet sipas madhësisë së aktivitetit, në përqindje. 70Grafik 7.1.4. Diferenca midis aktiveve-pasiveve sipas periudhave të riçmimit (në mln lekë). 70Grafik 7.1.5. Ecuria e ndryshimit të normave të kredive dhe depozitave me afat, në përqindje. 71Grafik 7.2.1. Ecuria e aktiveve me rrezik, indeks dhjetor 2005=100. 72Grafik 7.2.2. Ecuria e aktiveve me rrezik sipas grupeve të bankave, në përqindje. 72Grafik 7.2.3. Ecuria e huave me probleme, në përqindje. 72Grafik 7.2.4. Ecuria e provigjoneve (boshti në të majtë) dhe e raportit të mbulimit të huave me probleme (boshti në të djathtë), në përqindje. 73Grafik 7.2.5. Ecuria e klasave të portofolit të kredisë, në përqindje. 73Grafik 7.2.6. Cilësia e portofolit të kredisë sipas sektorëve të ekonomisë, në përqindje. 74Grafik 7.2.7. Ecuria e kredisë sipas llojit të kolateraleve. 75Grafik 7.3.1. Maturimi mesatar i mbetur i aktiveve dhe detyrimeve, në muaj. 75Grafik 7.3.2. Maturimi mesatar i mbetur i depozitave dhe kredive, në muaj. 76Grafik 7.3.3. Ecuria e aktiveve likuide ndaj totalit të aktiveve për sektorin bankar dhe grupet e bankave sipas madhësisë së aktivitetit, në përqindje. 76Grafik 7.3.4. Ecuria e aktiveve likuide ndaj detyrimeve afatshkurtra, në përqindje. 77Grafik 7.4.1. Shpërndarja e dendurive të vlerave të raportit të kredive me probleme për tremujorin e fundit të vitit 2012 dhe 2013 të simuluara me metodën Monte Carlo sipas skenarit bazë dhe skenarit të rënduar. 78
ShtojcaGrafik 8.1. Ecuria e Indeksit të Fortësisë Financiare. 82Grafik 8.1.1. Indeksi i rrezikut sistemik financiar. 84Grafik 8.1.2. Indeksi i stresit të sistemit financiar pa përfshirjen e nënindeksit të tregut të shtëpive. 85Grafik 8.2.1. Rreziqet më të vështira për t’u përballuar në nivel institucioni. 86Grafik 8.2.2. Probabiliteti i ndodhjes së një rreziku të rëndësishëm sistemik. 86Grafik 8.2.3. Ndryshimi i probabilitetit të ndodhjes së një rreziku sistemik. 87Grafik 8.2.4. Besueshmëria e bankave në sistemin financiar shqiptar. 87
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
6 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 7
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
6 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 7
Ky është numri i tetë i Raportit të Stabilitetit Financiar, një dokument i Bankës së Shqipërisë që publikohet dy herë në vit. Qëllimi i raportit është identifikimi dhe vlerësimi i rreziqeve me të cilat ndeshet sistemi financiar dhe infrastruktura e tij, për t’i dhënë autoriteteve publike mundësinë që të identifikojnë masat përkatëse për korrigjimet e nevojshme. Në hyrje të dokumentit është vendosur Deklarata e Stabilitetit Financiar, publikimi i së cilës çdo gjashtë muaj është një kërkesë ligjore.
Për hartimin e raportit, janë shfrytëzuar të dhëna që disponohen në Bankën e Shqipërisë, është shkëmbyer informacion me autoritete të tjera që mbikëqyrin veprimtarinë e tregut financiar, si edhe janë shfrytëzuar informacione dhe analiza të institucioneve të vendit dhe të atyre financiare ndërkombëtare, publike dhe private. Të dhënat dhe analizat e paraqitura përfshijnë kryesisht zhvillimet gjatë gjashtëmujorit të parë të vitit 20�2. Nëse nuk përcaktohet ndryshe në raport, pritjet për zhvillimet e ardhshme ekonomike dhe financiare shtrihen deri në fund të vitit 20�2.
Qëndrueshmëria e sistemit financiar është vlerësuar në bazë të ecurisë dhe rreziqeve që krijohen nga ndërveprimi i tij me mjedisin e përgjithshëm ekonomik, të brendshëm dhe të jashtëm, si edhe nga vetë veprimtaria e tij. Për të vlerësuar rreziqet që vijnë për shkak të ndërveprimit me mjedisin rrethues, janë analizuar zhvillimet më të fundit në tregjet financiare ndërkombëtare dhe në ekonomitë e zhvilluara e ato të rajonit, si dhe është bërë një vlerësim mbi ndikimin e tyre në sistemin financiar të vendit dhe sektorin bankar. Ndër treguesit e brendshëm, janë vlerësuar zhvillimet e përgjithshme dhe pritshmëritë për rritjen ekonomike, bilancin tregtar, nivelin e përgjithshëm të çmimeve, kursin e këmbimit dhe treguesit fiskalë. Gjithashtu, nëpërmjet një analize të situatës së punëzënies dhe të ecurisë së të ardhurave, është vlerësuar gjendja financiare e bizneseve dhe e individëve dhe ndikimi mbi aftësinë paguese të kredimarrësve të sektorit bankar.
HyRJE
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
� Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 9
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
� Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 9
Në fund të muajit qershor 20�2, bankat e sektorit bankar shqiptar ndahen sipas madhësisë së aktivitetit të tyre në:
a) banka të Grupit � (secila nga 0-2% të totalit të aktiveve të sektorit): Banka e Bashkuar e Shqipërisë, Veneto Banka, Banka Ndërkombëtare Tregtare, Banka e Parë e Investimeve, Banka e Kreditit të Shqipërisë;
b) banka të Grupit 2 (secila nga 2-7% të totalit të aktiveve të sektorit): Banka Procredit, Banka Emporiki, Banka Kombëtare e Greqisë, Banka Societe Generale - Albania, Banka Alfa – Shqipëri, Banka Union;
c) banka të Grupit � (secila mbi 7% të totalit të aktiveve të sektorit): Banka Raiffeisen, Banka Credins, Banka Kombëtare Tregtare, Banka Intesa Sanpaolo –Shqipëri, Banka Tirana.
Në fund të muajit qershor 20�2, sipas origjinës së kapitalit, bankat e sektorit bankar shqiptar ishin:
d) me kapital� austriak: Banka Raiffeisen;
e) me kapital italian: Banka Intesa Sanpaolo – Shqipëri, Veneto Banka;
f) me kapital grek: Banka Alfa-Shqipëri, Banka Tirana, Banka Kombëtare e Greqisë;
g) me kapital francez: Banka Societe Generale, Banka Emporiki;
h) me kapital shqiptar: Banka Credins, Banka Union.
Në fund të muajit qershor 20�2, shtrirje të rrjetit të degëve jashtë vendit evidenton Banka Kombëtare Tregtare dhe Banka Intesa Sanpaolo – Shqipëri, përkatësisht në Prizren, Kosovë dhe Athinë, Greqi.
1 Sipas origjinës së kapitalit, kur kapitali i huaj përbën më shumë se 50% të madhësisë së kapitalit të paguar të bankës.
SQARIME
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
� Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 9
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
� Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 9
Në mbështetje të kërkesës së nenit 69 të ligjit nr. �269, datë 2�.�2.�997 “Për Bankën e Shqipërisë”, i ndryshuar, dhe të nenit � të ligjit nr. 9962, datë ��.�2.2006 “Për bankat në Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar, për të informuar Kuvendin e Republikës së Shqipërisë dhe Këshillin e Ministrave, si edhe për të tërhequr vëmendjen e institucioneve financiare dhe të publikut mbi gjendjen e sistemit financiar në vend dhe rreziqet potenciale që mund të kërcënojnë qëndrueshmërinë e tij, Banka e Shqipërisë publikon këtë deklaratë periodike. Kjo deklaratë është pjesë përbërëse e Raportit të Stabilitetit Financiar për të njëjtën periudhë.
Gjatë periudhës, gjendja dhe ecuria e sektorit bankar dhe e sistemit financiar u paraqitën të qëndrueshme. Sektori bankar dhe sistemi financiar kanë vepruar në një mjedis më sfidues, të karakterizuar nga ngadalësim i rritjes ekonomike të brendshme dhe të jashtme, rënie e stimulit financiar publik dhe ngadalësim i investimeve dhe konsumit privat, ngadalësim i ritmeve të kreditimit të sektorit bankar dhe rënie e mëtejshme e cilësisë së saj, si edhe ndryshime të diktuara strukturore të likuiditetit në tregun ndërbankar. Megjithatë, gjatë periudhës, sektori bankar ka gjeneruar fitim dhe treguesit e kapitalizimit e të likuiditetit të veprimtarisë u paraqitën në nivele të mira. Ndikimi i drejtpërdrejtë i rreziqeve të tregut në sektorin bankar vlerësohet i moderuar, por ndikimi i tërthortë që buron si rezultat i ekspozimit të individëve dhe bizneseve është i rëndësishëm, duke sugjeruar nevojën për një monitorim të kujdesshëm nga ana e sektorit bankar. Rënia e cilësisë së kredisë përfaqëson shqetësimin kryesor për qëndrueshmërinë e treguesve financiarë të sektorit bankar. Në kushtet kur zhvillimet në mjedisin ekonomik të brendshëm dhe të jashtëm nuk mbështesin një përmirësim të qëndrueshëm të pritjeve të operatorëve për zhvillimet ekonomike, përmirësimi i cilësisë së kredisë nuk mund të vijë në masën dhe me shpejtësinë e duhur vetëm nga veprimtaria normale e sektorit bankar. Trajtimi me efektivitet i këtij problemi, kërkon bashkëpunimin dhe angazhimin e sektorit bankar dhe të autoriteteve publike në vend, për ndërmarrjen e masave paralele në disa drejtime, si në vijim.
Së pari, përmirësimi i monitorimit të kredisë në banka duhet të vijojë me përparësi në drejtim të: forcimit të strukturave përkatëse për vlerësimin e cilësisë së kredimarrësit dhe mbledhjen e kredisë; përshpejtimit të veprimeve që mundësojnë ristrukturimin e kredisë për kredimarrësit e vlefshëm; krijimin e rezervave për mbrojtjen nga rreziku i kredisë në mënyrë proaktive; ndërmarrjen e veprimeve të vendosura për njohjen e efektit financiar që buron nga kreditë e humbura, fshirjen e tyre nga bilanci dhe ekzekutimin e kolateralit për rikuperimin maksimal të vlerës
DEKLARATA E STABILITETIT FINANCIAR PËR GJASHTËMUJORIN E PARË TË VITIT 20�2
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�0 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë ��
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�0 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë ��
së kredisë. Nëse kryhen në mënyrë profesionale dhe transparente, këto veprime do të çlirojnë burime financiare për sektorin bankar që do të mbështesin më mirë veprimtarinë e kreditimit në vijim.
Së dyti, angazhimi i autoriteteve publike, duke përfshirë Ministrinë e Drejtësisë dhe Ministrinë e Financave, është i nevojshëm për të stimuluar dhe përshpejtuar këto procese në sektorin bankar nëpërmjet krijimit të stimujve të nevojshëm ligjorë dhe financiarë. Banka e Shqipërisë thekson rëndësinë që ka përmirësimi i shpejtë i kuadrit ligjor për forcimin e infrastrukturës së ekzekutimit të kolateralit për kredinë bankare, dhe vlerëson reformën e rëndësishme të realizuar me krijimin e subjekteve përmbarimore private. Në vijim, është e nevojshme të kryhen përmirësime të tjera ligjore dhe operacionale që: përmirësojnë edukimin financiar të gjykatësve dhe rrisin eficiencën e gjykatave në trajtimin e shpejtë e të saktë të praktikave kredituese të paraqitura; sigurojnë konsistencën e vendimeve të gjykatave të së njëjtës shkallë për praktika të ngjashme kredituese; çojnë në përmirësimin e rezultatit të ankandit për shitjen e kolateralit që siguron kredinë; lidhin më mirë shpërblimin financiar të subjekteve përmbarimore private me performancën e tyre në zbatimin e urdhrit të ekzekutimit të kolateralit; nxisin zgjidhjen jashtë gjykatës të pretendimeve mes kreditorit dhe debitorit; mundësojnë formimin dhe hyrjen në treg të institucioneve financiare jobanka që, nëpërmjet negocimit me bankat, marrin përsipër të vlerësojnë dhe të administrojnë apo blejnë pjesë të portofolit të kredive me probleme. Banka e Shqipërisë vlerëson se këto propozime, të identifikuara nëpërmjet bashkëpunimit mes autoriteteve publike, institucioneve financiare ndërkombëtare dhe Shoqatës Shqiptare të Bankave, ofrojnë zgjidhje të provuara edhe në vende edhe situata të ngjashme, duke krijuar premisat për një trajtim të gjithanshëm dhe zgjidhje të qëndrueshme të kredive me probleme.
Së treti, në këtë proces sektori bankar duhet të vijojë të mbetet i mirëkapitalizuar dhe likuid. Për këtë qëllim, Banka e Shqipërisë do të sigurojë që bankat të realizojnë vlerësime të sakta të nevojave të tyre për kapital shtesë dhe për mjete likuide, duke analizuar me kujdes profilin e rrezikut të veprimtarisë së tyre dhe duke vepruar në mënyrë proaktive për sigurimin e tyre.
Më konkretisht, ndërveprimi i sistemit financiar me mjedisin ekonomik
dhe ekspozimi ndaj rreziqeve të ndryshme në gjashtëmujorin e parë të vitit 20�2, vlerësohet në vijim.
Gjatë periudhës, ritmet e rritjes së ekonomisë botërore ishin të paqëndrueshme. Ato reflektuan kryesisht ecurinë e dobët ekonomike të Eurozonës dhe dobësitë strukturore, kryesisht në tregjet e punës dhe të pasurive të paluajtshme. Kontributi i vendeve të zhvilluara në rritjen ekonomike botërore vijoi të ishte ndjeshëm më i ulët se ai i vendeve në zhvillim. Pritjet më të ulëta për rritjen e ekonomisë botërore si edhe tensionet në tregjet financiare, veçanërisht në Eurozonë, kanë nxitur autoritetet evropiane të ndërmarrin disa veprime që synojnë të lehtësojnë
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�0 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë ��
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�0 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë ��
koston e rifinancimit të borxhit për vendet anëtare periferike, të stabilizojnë sistemin bankar dhe të forcojnë mekanizmat evropiane për kapitalizimin e tij. Suksesi i këtyre masave është i dëshiruar jo vetëm për vendet e Eurozonës, por edhe për vendet e tjera që rrethojnë Bashkimin Evropian dhe që ndikohen negativisht nga gjendja e tij përmes kanaleve të tregtisë, të lëvizjeve të kapitalit njerëzor dhe financiar, si edhe të integrimit të sistemit financiar.
Rënia e kërkesës së huaj, duket se ka patur ndikimin e saj edhe në ecurinë e dobët të ekonomisë së vendit. Prodhimi i Brendshëm Bruto u tkurr në tremujorin e parë të vitit 20�2 me 0.2% në terma vjetorë dhe �.2% në terma tremujorë. Sektorët që kontribuan në këtë rënie ishin industria, ndërtimi, postë-komunikacioni dhe transporti. Sektorët që patën një ecuri pozitive ishin shërbimet, tregtia dhe bujqësia. Treguesit e tërthortë sugjerojnë se zhvillimet në terma të konsumit privat dhe investimeve private janë të ngadalta, duke sjellë ulje të kontributit të tyre në ecurinë e ekonomisë. Procesi i konsolidimit fiskal është shoqëruar me tkurrjen e stimulit financiar publik për ekonominë. Dobësia e kërkesës së huaj u shoqërua me një ngadalësim të ndjeshëm të eksporteve shqiptare krahasuar me të njëjtën periudhë të vitit të kaluar.
Gjendja financiare e individëve/familjeve dhe bizneseve, shfaqi të njëjtat prirje si në periudhën e mëparshme. Individët kanë zgjeruar më tej pozicionin e tyre kreditor, për shkak të rritjes së depozitave më shpejt se kreditimi në sistemin financiar. Pozicioni i bizneseve vijon të mbetet thellësisht debitor dhe në pjesën dërrmuese të tij është në valutë. Kreditimi i sektorit të biznesit gjatë pjesës së parë të vitit 20�2 u rrit me ritme më të ulëta, ndërsa kreditimi i individëve u tkurr. Cilësia e kredisë për individët dhe bizneset ka rënë. Individët dhe bizneset janë të ekspozuar ndaj rrezikut të tërthortë të kreditit, që mund të vijë për shkak të lëvizjeve të pafavorshme në kursin e këmbimit ose në normën e interesit.
Aktiviteti i operatorëve në tregjet financiare është zgjeruar. Tregu ndërbankar është karakterizuar nga vëllime më të larta të transaksioneve dhe qëndrueshmëri e normave të interesit, duke dëshmuar aftësinë për të përmbushur nevojat e bankave për likuiditet. Në tregun e titujve të borxhit, janë regjistruar nivele më të larta të kërkesë-ofertës në tregun primar dhe tregtimin e tyre në atë sekondar. Gjatë periudhës, tregu sekondar i titujve të borxhit ka shënuar vëllime më të larta të tregtimit, duke reflektuar veprimet mes bankave për t’iu përshtatur ndryshimeve strukturore të likuiditetit, si edhe hyrjen në treg të operatorëve të rinj jobankarë. Një ndër zhvillimet kryesore në tregjet financiare ka qenë vendimi i një banke të madhe në vend, pjesë e një grupi të rëndësishëm bankar evropian, për tërheqjen e papritur nga ankandet e borxhit të Qeverisë Shqiptare. Shkak për këtë veprim ishte kërkesa e autoritetit rregullativ të vendit të origjinës, në zbatim të rekomandimeve të Autoritetit Bankar Evropian për përmirësimin e treguesve të kapitalit të grupeve më të mëdha bankare evropiane. Oferta e likuiditetit të bankave të tjera të sektorit dhe veprimet e fuqishme mbështetëse të Bankës së Shqipërisë, arritën të plotësojnë
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�2 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë ��
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�2 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë ��
vakumin e krijuar dhe të ruajnë luhatshmëri të ulët të normave të interesit tek titujt e borxhit të qeverisë. Sidoqoftë, kjo ngjarje, e cila testoi kuadrin e Bankës së Shqipërisë për operacionet në treg, tregoi nevojën për rritjen e konkurrencës në tregun bankar, për zgjerimin e bazës së investitorëve në titujt e borxhit të qeverisë dhe përmirësimin e funksionimit të tregut sekondar, me qëllim uljen e përqendrimit në shpërndarjen e borxhit dhe pakësimin e rrezikut të rifinancimit. Edhe tregu i këmbimeve valutore ka njohur rritje të vëllimeve të tregtimit. Në këtë treg, monedha kombëtare ka shfaqur qëndrueshmëri ndaj shportës së valutave kryesore.
Sistemi financiar zgjeroi më tej veprimtarinë e tij, ndonëse me ritme më të ngadalësuara. Niveli i ndërmjetësimit financiar në Shqipëri, i llogaritur si raport i aktiveve të sistemit financiar ndaj Prodhimit të Brendshëm Bruto (PBB) vlerësohet në nivelin 92.�% në fund të qershorit 20�2, nga �9.5% në fund të vitit 20�� dhe �6.9% në të njëjtën periudhë të një viti më parë. Sektori bankar mbetet segmenti kryesor i ndërmjetësimit financiar, aktivet e të cilit përfaqësojnë rreth 9�.9% të totalit të aktiveve të sistemit financiar në tërësi dhe rreth �7.2% të PBB-së. Gjatë periudhës, aktivet e sektorit bankar u zgjeruan me rreth �.4% krahasuar me fundin e vitit 20�� dhe me rreth ��% ndaj së njëjtës periudhë të një viti më parë. Shoqëritë e sigurimit përfaqësojnë segmentin e dytë më të rëndësishëm të sistemit financiar. Në këtë periudhë, ka filluar të veprojë edhe një institucion financiar që ofron skema të investimit kolektiv, duke zgjeruar mundësitë e investimit të subjekteve të ndryshme. Në sektorin bankar, kontribuesi kryesor në ecurinë e aktiveve është aktiviteti kreditues, ndonëse ai ka ardhur në rënie si pasojë e ngadalësimit të rritjes ekonomike dhe të një sjelljeje më të kujdesshme nga ana e bankave në akordimin e kredisë. Në financimin e aktivitetit bankar ka kontribuar pothuaj totalisht aktiviteti depozitues. Ky konsiderohet si zhvillim pozitiv, i cili ndikon në qëndrueshmërinë e gjendjes së likuiditetit të sektorit bankar. Nga ana tjetër, ky zhvillim evidenton nevojën për ruajtjen e vazhdueshme të besimit të publikut në sektorin bankar. Në fund të periudhës, treguesi i mjaftueshmërisë së kapitalit rezultoi �5.7%. Sektori bankar gjeneroi rezultat financiar pozitiv, ndonëse ai vijoi të ishte i përqendruar tek bankat më të mëdha. Cilësia e kredisë ka shënuar rënie, pothuaj në të gjitha grupndarjet e saj. Raporti i kredisë me probleme ndaj totalit të kredisë shënoi vlerën 2�.�% në fund të periudhës.
Rreziqet për sistemin financiar burojnë nga ndërveprimi i tij me mjedisin ekonomik rrethues dhe nga vetë veprimtaria e tij.
Në lidhje me ndikimin prej zhvillimeve makroekonomike, vlerësohet se stimuli fiskal dhe kontributi i kërkesës së huaj në rritjen ekonomike do të mbeten të ulëta. Ashtu si edhe në deklaratat e mëparshme, Banka e Shqipërisë vlerëson se përparësi e politikës fiskale duhet të jenë veprimet që synojnë uljen e deficitit buxhetor dhe të borxhit publik, uljen e rrezikut të rifinancimit përmes zgjatjes së afatit mesatar të maturimit të borxhit dhe zgjerimit të bazës së investitorëve institucionalë dhe të individëve, sigurimin e burimeve të nevojshme për financimin ose shlyerjen e detyrimeve
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�2 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë ��
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�2 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë ��
në valutë. Disa nga këta objektiva bëhen më të vështirë në kushtet e performancës së ekonomisë në tremujorin e parë të vitit, dobësisë së kërkesës së jashtme dhe uljes së pritjeve për rritjen ekonomike përgjatë vitit. Në afat të parashikueshëm, presionet inflacioniste mund të vijojnë të mbeten të dobëta duke i dhënë më shumë mundësi autoritetit monetar për ruajtjen e kushteve monetare akomoduese. Sidoqoftë, shkalla e përfitimit të operatorëve ekonomikë në treg prej mundësisë së kushteve më të favorshme monetare do të varej nga gjendja e tyre financiare, si edhe nga sasia e kreditimit nga sektori bankar e niveli përkatës i normës së interesit.
Rreziku i drejtpërdrejtë dhe ai i tërthortë i kreditit përfaqësojnë rreziqet kryesore për sektorin bankar. Ndonëse me ritme të ndryshme, cilësia e kredisë ka rënë për kredinë në lekë, për kredinë në valutë, për kredinë për sektorin e biznesit dhe për individët. Rënia e cilësisë së kredisë përfshin sektorët kryesorë të ekonomisë. Trajtimi i kredive me probleme në sektorin bankar, është i rëndësishëm për ritmin e dhënies së kredisë dhe kontributin e ardhshëm që mund të japë sektori bankar dhe sistemi financiar në zhvillimin ekonomik të vendit. Për këtë arsye, Banka e Shqipërisë nxit bashkëpunimin mes autoriteteve publike dhe sektorit bankar në vend, për të ndërmarrë masa që do të ofronin një zgjidhje të qëndrueshme dhe gjithëpërfshirëse të këtij problemi. Disa nga këto veprime, janë përmendur si pjesë e deklaratës së stabilitetit financiar që çel këtë raport.
Sektori bankar paraqitet relativisht i mbrojtur ndaj rrezikut të drejtpërdrejtë prej lëvizjeve të pafavorshme në kursin e këmbimit dhe në normën e interesit, por ndjeshmëria është rritur. Pozicioni i hapur në valutë i sektorit bankar është brenda niveleve historike. Ndërkohë, vlerat e aktiveve dhe të detyrimeve të ndjeshme ndaj normës së interesit janë të krahasueshme me njëra-tjetrën. Megjithatë, sektori bankar paraqitet i ndjeshëm ndaj ndikimit që japin mbi klientët e tij lëvizjet në kursin e këmbimit dhe në normën e interesit. Një nënçmim i ndjeshëm i kursit të këmbimit ose një rritje e tillë e normës së interesit, mund të dëmtojë aftësinë paguese të klientëve të sektorit bankar, veçanërisht të sektorit të biznesit. Kanali kryesor i transmetimit të këtij rreziku përfaqësohet nga kredia në valutë kur burimi kryesor i shlyerjes së saj është në monedhën vendase, dhe nga kredia me normë të ndryshueshme të interesit.
Rreziku i likuiditetit për sektorin bankar, vlerësohet gjithashtu në nivele të moderuara. Si edhe më parë, depozitat përbëjnë burimin kryesor të financimit për sektorin bankar dhe ato janë rritur me ritme të mira. Huamarrja nga jorezidentët mbetet në nivele të kontrolluara. Aktivet likuide të sektorit, në lekë dhe në valutat kryesore, janë mbi nivelet minimale të kërkuara nga kuadri rregullativ.
Treguesit e kapitalizimit të veprimtarisë janë aktualisht në nivele të mira por bankat duhet të vlerësojnë me kujdes nevojat e tyre për kapital shtesë në të ardhmen. Gjatë periudhës, kontributin kryesor në këtë ecuri, e ka dhënë ngadalësimi i rritjes së aktiveve të ponderuara me koeficientët e
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�4 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë �5
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�4 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë �5
rrezikut, si edhe rritja e moderuar e kapitalit. Pavarësisht arritjes së një rezultati financiar pozitiv, aftësia e sektorit bankar për të prodhuar të ardhura të mjaftueshme për të mbështetur rritjen e kapitalit dhe zhvillimin e veprimtarisë me burime të brendshme, është ende e paqëndrueshme. Nga ana tjetër, mbulimi me kapital i kredisë me probleme neto është ulur. Për këto arsye, vlerësimi i kujdesshëm dhe proaktiv i nevojave për kapital shtesë në përputhje me profilin e rrezikut të veprimtarisë, përfaqëson një domosdoshmëri për bankat.
Ushtrimi i provës së rezistencës mund t’iu shërbejë bankave si mjet për të mbështetur vlerësimin e nevojave të mundshme për kapital shtesë. Banka e Shqipërisë realizon rregullisht ushtrimet e provës së rezistencës, për të vlerësuar ndjeshmërinë e treguesve kryesorë të kapitalizimit të sektorit bankar ndaj lëvizjeve në treguesit makroekonomikë. Skenarët, bazë dhe të rrezikut, përfshijnë supozime lidhur me lëvizjet në normën e rritjes së PBB-së, në nivelin e kursit të këmbimit dhe të normës së interesit, si edhe në nivelin e kreditimit, dhe shtrihen për një periudhë dyvjeçare, deri në fund të vitit 20��. Rezultatet e ushtrimit tregojnë që në tërësi, sektori bankar paraqitet i qëndrueshëm në rast të realizimit të supozimeve për treguesit përkatës. Niveli i kapitalizimit për të gjithë sektorin mbetet mbi nivelin minimal të kërkuar në rastin e skenarit bazë. Në rastin e skenarëve më të rënduar që përfshijnë supozimet përkatëse për uljen e normës së rritjes së PBB-së, uljen e nivelit të kreditimit dhe nënçmimin e kursit të këmbimit, banka të veçanta mund të kenë nevojë për kapital shtesë.
Infrastruktura teknike që mbështet veprimtarinë e sektorit bankar, vlerësohet të ketë funksionuar sipas parametrave të pritshëm. Sistemet e pagesave janë një pjesë e rëndësishme në strukturën e një sistemi financiar, duke qenë kanalet nëpërmjet të cilave mundësohet transferimi i fondeve ndërmjet bankave, institucioneve të tjera financiare dhe klientëve. Si rrjedhojë, operimi i tyre në mënyrë të qëndrueshme dhe eficiente kontribuon në mënyrë të rëndësishme në ruajtjen e stabilitetit financiar. Në këtë kuadër, vlerësohet që sistemet AIPS dhe AECH, infrastruktura bazë e pagesave në lekë, kanë operuar në përputhje me kërkesat që përcakton kuadri i tyre rregullativ dhe operacional. Banka e Shqipërisë mbetet e angazhuar të kryejë të gjitha përmirësimet e nevojshme në kuadrin rregullativ dhe infrastrukturën teknologjike mbështetëse, që ecuria e këtyre sistemeve t’i paraprijë nevojave të operatorëve për një veprimtari pagesash të sigurt dhe eficiente.
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�4 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë �5
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�4 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë �5
Gjatë gjashtëmujorit të parë të vitit 20�2, ritmet e rritjes së ekonomisë botërore ishin të paqëndrueshme. Ato reflektuan kryesisht ecurinë e dobët ekonomike të Eurozonës dhe dobësitë strukturore, kryesisht në tregjet e punës dhe të pasurive të paluajtshme. Kontributi i vendeve të zhvilluara në rritjen ekonomike botërore vijoi të ishte ndjeshëm më i ulët se ai i vendeve në zhvillim. Pritjet më të ulëta për rritjen e ekonomisë botërore si edhe tensionet në tregjet financiare, veçanërisht në Eurozonë, kanë nxitur autoritetet evropiane të ndërmarrin disa veprime që synojnë të lehtësojnë koston e rifinancimit të borxhit për vendet anëtare periferike, të stabilizojnë sektorin bankar dhe të forcojnë mekanizmat evropianë për kapitalizimin e tij. Suksesi i këtyre masave është i dëshiruar jo vetëm për vendet e Eurozonës, por edhe për vendet e tjera që rrethojnë Bashkimin Evropian dhe që ndikohen negativisht prej gjendjes së tij përmes kanaleve të tregtisë, të lëvizjeve të kapitalit njerëzor dhe financiar, si edhe të integrimit të sistemit financiar.
Pas një periudhe të pafavorshme në gjysmën e dytë të vitit 20��, ekonomia botërore shfaqi shenja stabilizimi në fillim të vitit 20�2, duke shënuar një rritje vjetore prej �.6%2 në tremujorin e parë. Tregtia dhe prodhimi industrial u rigjallëruan duke favorizuar ekonomitë eksportuese si ato të Azisë apo të Gjermanisë. Këto zhvillime ishin kryesisht rezultat i lehtësimit të tensioneve në tregjet financiare pas një sërë veprimesh politike dhe ekonomike në Eurozonë, ku veçohen: operacionet e rifinancimit afatgjatë të Bankës Qendrore Evropiane (BQE) për bankat evropiane dhe hartimi i programeve fiskale afatmesme nga qeveritë e Eurozonës, veçanërisht në Itali dhe Spanjë, për konsolidimin fiskal dhe për mbështetjen e reformave ambicioze që liberalizojnë tregun e punës dhe përmirësojnë konkurrueshmërinë e ekonomisë. Megjithatë, këto zhvillime pozitive rezultuan afatshkurtra pasi në periudhën maj-qershor 20�2, vendet periferike të Eurozonës u vendosën sërish në qendër të tensioneve në tregjet financiare. Shqetësimet lidhur me mungesën e stabilitetit politik e financiar në Greqi pas zgjedhjeve politike në maj, problemet e sektorit bankar në Spanjë dhe rritja e dyshimeve mbi zbatimin e plotë dhe rezultatin e reformave fiskale nga qeveritë e Eurozonës pas zgjedhjeve presidenciale në Francë, nxitën një valë të re mosbesimi në tregjet financiare. Perceptimi më i lartë për rreziqet e ndryshme u shfaq me lëvizje të kapitalit drejt produkteve më të sigurta dhe likuide në ekonomitë më të qëndrueshme, rritje të normave të interesit të borxhit të qeverive në vendet periferike të Eurozonës dhe shtrëngim të kushteve të rifinancimit për sektorin bankar në Eurozonë.
2 Parashikim i FMN-së, Korrik 2012.
I. ZHVILLIMET NDËRKOMBËTARE
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�6 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë �7
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�6 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë �7
Në këtë mënyrë, efekti stabilizues i masave të lartpërmendura u zbeh shpejt dhe treguesit e sektorit real të ekonomisë në tremujorin e dytë të vitit reflektuan efektin frenues të tensioneve në Eurozonë. Ecuria më e dobët ekonomike në tremujorin e dytë të vitit, ka ndikuar edhe pritjet për rritjen e ekonomisë botërore për vitin 20�2. Sipas Fondit Monetar Ndërkombëtar (FMN), rritja e ekonomisë botërore parashikohet të jetë e moderuar gjatë vitit 20�2 në nivelin �.5% dhe të gjallërohet disi gjatë vitit të ardhshëm në nivelin �.9%, çka përbën gjithsesi një parashikim të përkeqësuar krahasuar me parashikimin e prillit 20�2. Në vendet e zhvilluara, ngadalësimi ekonomik shfaqet më i ndjeshëm dhe ky grup vendesh pritet të rritet me një normë �.4% në vitin 20�2 (�.6% në vitin 20��) dhe �.95% në vitin 20��. Kjo pritshmëri reflekton tkurrjen e ekonomisë së Eurozonës dhe dobësitë strukturore kryesisht në tregjet e punës dhe të pasurive të paluajtshme. Në vendet në zhvillim, aktiviteti ekonomik ka vazhduar të zgjerohet me ritme të larta gjatë vitit 20�2, duke siguruar kontributin kryesor në rritjen e ekonomisë botërore. Gjithsesi, ritmi i rritjes ekonomike pritet të ulet në nivelin 5.6% gjatë vitit 20�2 (nga 6.2% në vitin 20��) si pasojë e reflektimit të politikave konsoliduese fiskale dhe dobësimit të kërkesës nga vendet e zhvilluara, dhe të përmirësohet në 5.9% në vitin 20��. Ndërkohë, presionet inflacioniste kanë ardhur duke u zbehur si rezultat i dobësimit të kërkesës globale dhe stabilizimit të çmimit të naftës dhe të lëndëve të para. Në shkallë botërore, inflacioni pritet të bjerë në nivelin �-�.5% në fund të vitit 20�2, krahasuar me 4.5% në fund të vitit 20��.
Optimizmi që karakterizoi aktivitetin ekonomik të Shteteve të Bashkuara të Amerikës (SHBA) në fund të vitit 20�� me një rritje vjetore 4.�% në tremujorin e fundit, u zbeh në dy tremujorët e parë të vitit 20�2 kryesisht për shkak të rënies së konsumit në sektorin privat e atë shtetëror dhe kontributit negativ të tregtisë neto. Besimi i biznesit shënoi rënie në tremujorin e dytë në kushtet e përkeqësimit të mjedisit makroekonomik global, veçanërisht në rajonin e Eurozonës. Gjithsesi, efektet negative nga Eurozona u kompensuan pjesërisht si pasojë e lëvizjes së kapitalit nga tregjet evropiane drejt atyre amerikane të konsideruara më të sigurta e likuide. Kushtet në tregun e punës dhanë shenja përmirësimi, veçanërisht në tremujorin e parë të vitit dhe norma e papunësisë është stabilizuar rreth nivelit �.2%. Aktiviteti në tregun e pasurive të paluajtshme, pavarësisht disa sinjaleve pozitive, vazhdon të mbetet një dobësi strukturore që frenon rritjen ekonomike. Presionet inflacioniste kanë qenë të dobëta (Tabela �.�). Në këto kushte, Rezerva Federale ka mbajtur të pandryshuar normën e interesit për huadhënien e fondeve në nivelin 0-0.25%, dhe ka deklaruar publikisht prirjen për të ruajtur këtë nivel të normës së interesit deri në fund të vitit 20�4.
Në Eurozonë, aktiviteti ekonomik u ngadalësua ndjeshëm gjatë pjesës së parë të vitit 20�2, ndonëse pati ritme të ndryshme midis vendeve anëtare. Pas një situate ekonomike relativisht të stabilizuar në fillim të vitit, pritshmëritë për ecurinë ekonomike të rajonit u goditën nga rritja e tensioneve lidhur me qëndrueshmërinë financiare të disa vendeve.
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�6 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë �7
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�6 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë �7
Eurozona hyri sërish në recesion ekonomik në tremujorin e dytë të vitit 20�2�. Rënia ekonomike u theksua më tej në vendet më të prekura nga kriza e borxhit si Greqia, Italia, Spanja e Portugalia. Nga ana tjetër, vendet më të zhvilluara si Gjermania, Finlanda, Franca dhe Austria ruajtën një rritje pozitive modeste gjatë të dy tremujorëve (Tabela �.�). Ecuria e dobët ekonomike shpjegohet kryesisht me dobësimin e kërkesës së brendshme nga kombinimi i një sërë faktorësh, si efekti negativ i krizës së borxhit tek besimi i bizneseve dhe i konsumatorëve, dhe kushtet e pafavorshme të kredidhënies e shtrëngimi fiskal në disa nga vendet anëtare. Për Eurozonën, FMN parashikon një recesion ekonomik në masën 0.�% për vitin 20�2 dhe një rritje të lehtë ekonomike prej 0.7% për vitin 20��4. Në kushtet e dobësimit të aktivitetit ekonomik dhe uljes së luhatshmërisë së çmimeve të lëndëve të para dhe ushqimore, inflacioni ka ardhur në rënie në gjysmën e parë të vitit 20�2 dhe pritet të luhatet nën nivelin 2% në vitin 20��. Progresi i konsolidimit fiskal në Eurozonë ishte i konsiderueshëm gjatë vitit 20�� dhe ka vazhduar intensivisht në gjysmën e parë të vitit 20�2. Gjithsesi, deficitet buxhetore në shumicën e vendeve mbeten mbi nivelin referencë prej �%. Në tregun e punës, kushtet kanë vazhduar të përkeqësohen dhe norma e papunësisë është rritur duke arritur nivelin ��.2% në qershor 20�2. Ekspertët evropianë presin që papunësia në Eurozonë të arrijë pikun prej ��.4% gjatë vitit të ardhshëm dhe të bjerë në nivelin �0.�% në vitin 20�4.
Tabelë 1.1. Disa tregues kryesorë makroekonomikë për SHBA-në dhe Eurozonën.
Ndryshimi i PBB-së (% vjetore) Inflacioni (% vjetore) Papunësia (% vjetore) Borxhi sovran (% ndaj PBB-së)
20�� 20�2* T�’�2 T2’�2 20�� Maj’�2 Korr.’�2 20�� Maj’�2 Korr.’�2 20�� T�’�2SHBA �.� 2.0 2.4 2.� �.2 �.7 �.4 9 �.2 �.� �02.9* :Eurozonë �.4 -0.� 0.0 -0.5 2.7 2.4 2.4 �0.2 ��.2 ��.� �7.� �9.�Gjermani �.0 �.0 �.2 �.0 2.5 2.2 �.9 6 5.5 5.5 ��.2 �0.9Francë �.7 0.� 0.� 0.� 2.� 2.� 2.2 9.6 �0.� �0.� �5.� �9.2Itali 0.4 -�.9 -�.4 -2.5 2.9 �.5 �.6 �.4 �0.5 �0.7 �20.� �2�.�Greqi -6.9 : -6.5 -6.2 �.� 0.9 0.9 �7.7 2�.� : �65.� ��2.�Spanjë 0.7 -�.5 -0.6 -�.� �.� �.9 2.2 2�.7 24.� 25.� 6�.5 72.�
Burimi: Byroja e Analizave Ekonomike - SHBA, Eurostat, BQE: Buletine Mujore (Qershor 2012, Shtator 2012). * Parashikim i FMN-së.: Nuk ka të dhëna.
Në përgjigje të këtyre zhvillimeve negative, autoritetet evropiane kanë ndërmarrë disa nisma që synojnë stabilizimin e kushteve në tregjet financiare dhe nxitjen e rritjes ekonomike. Takimi evropian i 2�-29 qershorit 20�2, përfaqëson një moment kulmor për identifikimin e këtyre nismave, ku vendimet përfshijnë ngritjen e një mekanizmi të vetëm mbikëqyrës dhe autorizimin e Mekanizmit të Stabilitetit Evropian për rikapitalizimin e drejtpërdrejtë të bankave evropiane (Hapësirë informuese �).
3 Sipas vlerësimeve më të fundit të Eurostat-it. 4 Parashikim i korrikut 2012.
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�� Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë �9
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�� Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë �9
Hapësirë informuese 1. Vendimet politike të Samitit Evropian të 28-29 qershorit 2012.
Në 28 - 29 qershor 2012, krerët e vendeve të Eurozonës u takuan për të diskutuar masa të mëtejshme lidhur me krizën në Eurozonë dhe sigurimin e stabilitetit në rajon. Takimi u pasua nga dy mbledhje të tjera të Eurogrupit në 9 dhe 20 korrik, për të diskutuar detajet e zbatimit të tyre. Vendimet kryesore të dala nga këto mbledhje ishin: • Ngritja e një mekanizmi të vetëm mbikëqyrës të drejtuar nga Banka Qendrore Evropiane e më pas autorizimi i Mekanizmit të Stabilitetit Evropian (ESM) për të rikapitalizuar direkt bankat. Kjo synon të thyejë rrethin vicioz të krijuar mes ekspozimit të bankave evropiane në borxhin sovran dhe qëndrueshmërinë e këtij të fundit, çka ka luajtur një rol mjaft negativ në zgjatjen e krizës së borxhit. Rikapitalizimi i drejtpërdrejtë i bankave përmes ESM-së nuk do të rrisë barrën e borxhit shtetëror, duke ulur në këtë mënyrë presionet mbi këto tregje.
• Aprovimi i ndihmës financiare për rikapitalizimin e bankave në Spanjë (në mbledhjen e Eurogrupit të datës 20 korrik), në formën e një huaje deri në 100 miliardë euro. Kjo do të sigurohet fillimisht nga Fondi i Stabilitetit Financiar Evropian (EFSF) sipas rregullave ekzistuese, derisa ESM të fillojë funksionimin (pas korrikut 2012). Më pas, fondet do të transferohen pranë ESM-së pa marrë statusin e fondeve shtetërore.
• Rritje e fleksibilitetit në përdorimin e instrumenteve ekzistuese të EFSF/ESM me qëllim stabilizimin e tregjeve të borxhit sovran nga ato vende të Eurozonës që kanë arritur të respektojnë në kohë rekomandimet dhe angazhimet e caktuara nga autoritetet evropiane.
Zbatimi në kohë i këtyre masave mund të mos jetë i lehtë pasi disa prej tyre kërkojnë unanimitet të të gjithë anëtarëve të eurogrupit, ndërkohë që shumë detaje teknike mbeten ende të paqarta. Gjithsesi, Samiti i qershorit, duke vënë në lëvizje procesin drejt një mbikëqyrjeje të unifikuar, hodhi hapin e parë drejt një bashkimi bankar në Eurozonë dhe përbën një iniciativë të rëndësishme për rindërtimin e besimit të tregjeve.
Në vijim, BQE uli normën bazë të interesit në korrik 20�2 duke zbritur në nivelin 0.75% dhe vazhdoi të sigurojë likuiditet të bollshëm për bankat, për të adresuar nevojat e tyre për rifinancim të detyrimeve dhe vijimin e kreditimit.
Thellimi i problemeve në Eurozonë ka vazhduar të dëmtojë aktivitetin ekonomik të vendeve në zhvillim të Evropës. Rritja ekonomike në shumicën e vendeve të Evropës Qendrore e Lindore është dobësuar veçanërisht gjatë tremujorit të dytë 20�2. Vendet me performancë më të dobët kanë qenë Republika Çeke dhe Hungaria, recesioni ekonomik i të cilave është thelluar për shkak të rënies së kërkesës së jashtme dhe masave për shtrëngime fiskale. Polonia dhe vendet e rajonit të Baltikut kanë kryesuar rritjen ekonomike në këtë rajon, por me shenja të dukshme ngadalësimi gjatë vitit 20�2. Përsa i përket vendeve të Evropës Juglindore (rajoni i Ballkanit), të dhënat për tremujorin e parë 20�2 tregojnë rënie të aktivitetit ekonomik, veçanërisht në Kroaci, në Ish - Republikën
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�� Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë �9
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�� Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë �9
Jugosllave të Maqedonisë dhe në Serbi, duke thelluar një prirje të nisur që në tremujorin e fundit 20��. Edhe treguesit ekonomikë për Bosnje dhe Hercegovinën, dhe Malin e Zi sinjalizojnë një performancë të dobët ekonomike gjatë këtij viti. Përkeqësimi ekonomik i vendeve të këtij rajoni erdhi kryesisht si rezultat i rënies së eksporteve, të ndikuara negativisht nga përkeqësimi i kushteve të mjedisit të jashtëm. Në të kundërt, Turqia vazhdon të regjistrojë norma të larta të rritjes ekonomike duke kryesuar në vlerat e ritmit të rritjes ekonomike për vendet në zhvillim të Evropës.
Tabelë 1.2. Disa tregues kryesorë makroekonomikë për Evropën Lindore Qendrore e Juglindore.
Evropa Lindore Qendrore
Rritja e PBB-së(% vjetore) Inflacioni (% vjetore) Papunësia (% vjetore) Borxhi sovran
(% PBB-së)20�� T�’ �2 T2’�2 Dhj.’�� Maj ‘�2 Korr’�2 20�� Maj ‘�2 Korr ‘�2 20�� T�’�2
Hungari �.6 -�.2 -� 4.� 5.4 5.7 ��.0 ��.0 �0.� �0.6 79.0Poloni 4.� �.5 2.5 4.5 �.6 4.0 9.7 �0.0 �0.0 56.� 56.�Rumani 2.5 �.2 �.7 �.2 2.0 �.� 7.4 7.� 7.0 ��.� �4.� Serbi �.6 -�.� -0.6 7* 2.7 5.5 2�.0 25.5** : 47.7 50.7Kosovë 4.9*** : : 4.�* �.� : : : : : :Bosnje&Hercegovinë �.6 : : 4.0 2.� : 4�.� 4�.�** 44.�** 25.7 26.�IRJ Maqedonisë �.� -�.4 : 2.� �.4 2.� ��.4 ��.5** : 2�.2 :Mal i Zi 2.5 : : �.0 -�.5 �.� ��.2 : : 45.� 45.�Turqi �.5 �.2 : 9.2* �.2� 9.07 9.� �0.4** : ��.4f :
Burimi: Eurostat, Komisioni Evropian, bankat qendrore përkatëse, institucionet statistikore përkatëse.
f - Parashikim i ECFIN, vjeshtë 2011.* Të dhënat për T4 2011. ** Të dhënat e papunësisë janë për T1 2012 , T2 2012.*** Parashikim i ECFIN, FMN.: Nuk ka të dhëna.
Zhvillimet negative në Eurozonë dhe në rajon pritet të vazhdojnë të ndikojnë negativisht mbi ekonominë e vendit tonë. Dobësimi i aktivitetit ekonomik në Evropë do të ndikojë negativisht në kërkesën për eksporte shqiptare, ndërkohë që rënia e presioneve inflacioniste mund të ndikojë në uljen e çmimeve të importit. Nga ana tjetër, nivelet ende të larta të papunësisë në Eurozonë dhe veçanërisht në Itali dhe Greqi, kombinuar dhe me zbatimin e mëtejshëm të masave shtrënguese fiskale, do të vazhdojnë të rëndojnë situatën financiare të emigrantëve shqiptarë në këto vende dhe të ndikojnë negativisht dërgesat e tyre në atdhe përgjatë kohës.
�.� ZHVILLIMET KRyESORE NË TREGJET FINANCIARE
Tregjet financiare përjetuan një moment qetësimi në fillim të vitit por pas rezultatit të zgjedhjeve politike të majit në Greqi dhe rritjes së dyshimeve mbi shëndetin e sistemit bankar në Spanjë, besimi i tregjeve u lëkund përsëri dhe lëvizja e kapitalit drejt tregjeve më të sigurta dhe likuide, u intensifikua.
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
20 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 2�
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
20 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 2�
Sidoqoftë, në tregjet evropiane të parasë normat e interesit ishin të stabilizuara dhe me një prirje rënëse gjatë gjithë gjashtëmujorit të parë, si rezultat i likuiditetit të bollshëm të siguruar nga BQE përmes operacioneve të rifinancimit dhe lehtësimit të mëtejshëm të politikës monetare me uljen e normës bazë deri në 0.75% në korrik 20�2. Në tregjet e borxhit sovran, ndryshimet e normave të kthimit kanë qenë të skajshme, duke reflektuar lëvizjet e kapitalit drejt vendeve me ecurinë më të mirë ekonomike dhe fiskale. Nga njëra anë patëm rënien e ndjeshme të normave të kthimit për borxhin sovran të SHBA-së, Zvicrës, Gjermanisë (për këtë fundit, norma e kthimit për borxhin 2-vjeçar zbriti poshtë 0), ndërsa nga ana tjetër patëm rritje të luhatshmërisë dhe përgjithësisht një prirje rritëse të normave të kthimit për borxhin sovran të Italisë dhe Spanjës. Përkohësisht, normat e kthimit për borxhin �0-vjeçar të Italisë dhe të Spanjës, u ngjitën mbi nivelin 7%, gjerësisht të konsideruar si kufiri maksimal që përcakton qëndrueshmërinë e tij.
Aktiviteti në tregjet e kapitalit përjetoi një periudhë përmirësimi në tremujorin e parë të vitit, kur çmimet e aksioneve u rritën në tregjet amerikane dhe ato evropiane, dhe kushtet e tregtimit u përmirësuan edhe në tregjet e obligacioneve të korporatave. Por rritja e pasigurisë lidhur me krizën evropiane në periudhën mars–qershor shkaktoi një tkurrje të re të aktivitetit në tregjet e kapitalit, veçanërisht në segmentin e institucioneve financiare. Së fundmi, iniciativat politike për të forcuar stabilitetin financiar në Eurozonë dhe zgjatja e politikës monetare akomoduese në ShBA, kanë ndikuar pozitivisht në stabilizimin e kushteve në këto tregje. Në tregjet e monedhave, euro ka patur një prirje nënçmuese kundrejt monedhave kryesore që pas fundit të shkurtit 20�2 e në vazhdim, duke reflektuar pasigurinë e investitorëve lidhur me zhvillimet fiskale e ekonomike të Eurozonës. Nga ana tjetër, lëvizja e fondeve drejt tregjeve të sigurta, një pjesë e të cilave brenda Eurozonës (si obligacionet shtetërore të Gjermanisë, Austrisë), kanë ndihmuar në ruajtjen e vlerës së euros.
Burimi: Banka Qendrore Evropiane, Eurostat.
Grafik 1.1. Ecuria e normave të interesit në tregjet kryesore të parasë dhe të obligacioneve shtetërore.
-
1.00
2.00
3.00
4.00
5.00
6.00
7.00
Jan' 08
Maj '08
Sht '08
Jan '09
Maj '09
Sht '09
Jan '10
Maj '10
Sht '10
Jan '11
Maj '11
Sht '11
Jan'12
Maj '12
EONIA Euribor 1-mujorEuribor 3-mujor Libor 3-mujor (dollarë)Libor 3-mujor (jen) Libor 3-mujor (paund)
0.00
1.00
2.00
3.00
4.00
5.00
6.00
Jan' 07M
aj '07Sht '07Jan' 08M
aj '08Sht '08Jan '09M
aj '09Sht '09Jan '10M
aj '10Sht '10Jan '11M
aj '11Sht '11Jan '12M
aj '12
Eurozonë SHBA Japoni
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
20 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 2�
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
20 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 2�
Në tregjet e lëndëve të para, çmimet e naftës u rritën me shpejtësi në fillim të vitit 20�2, duke reflektuar rritjen e tensioneve gjeopolitike në rajonin e Lindjes së Mesme dhe optimizmin mbi ecurinë e ekonomisë botërore pas daljes së të dhënave pozitive të ekonomisë amerikane dhe asaj kineze. Kjo rritje kulmoi në muajin mars, kur çmimi i naftës arriti në �22.7 dollarë/fuçi. E njëjta prirje rritëse u shfaq edhe në çmimet e lëndëve të tjera të para gjatë kësaj periudhe. Në tremujorin e dytë të vitit, dobësimi i aktivitetit ekonomik në vendet e zhvilluara dhe në Kinë, si edhe ruajtja e niveleve të prodhimit të naftës, rikthyen prirjen rënëse të çmimit të naftës. Si rezultat, çmimi i një fuçie naftë zbriti në 90 dollarë në 26 qershor 20�2, rreth 2�% më i ulët krahasuar me nivelin e shënuar në fund të tremujorit të parë 20�2.
Grupet e Mëdha Komplekse Bankare Globale (GMKBG) zhvilluan veprimtarinë në një mjedis sfidues, veçanërisht për bankat me ekspozim të lartë ndaj pasurive të paluajtshme. Grupet bankare amerikane u ndikuan negativisht nga zhvillimet në Eurozonë, ndërsa fitimet e grupeve bankare angleze u goditën nga rënia e çmimeve të pasurive të paluajtshme. Të ardhurat nga aktiviteti i tregtimit shënuan përmirësim pas rënies së theksuar në fund të vitit 20��, ndërsa të ardhurat nga interesat ishin përgjithësisht të qëndrueshme. Treguesit e kapitalit për GMKBG mbetën përgjithësisht të pandryshuar gjatë fundit të vitit 20�� dhe tremujorit të parë 20�2. Pas vlerësimit të mjaftueshmërisë së kapitalit nga autoritetet, niveli i saj rezultoi pozitiv për bankat amerikane, ndërkohë që bankave angleze iu kërkua shtim kapitali. Çmimet e aksioneve të këtyre grupeve bankare, veçanërisht të atyre amerikane, regjistruan rritje në fillim të vitit 20�2, por kjo rritje rezultoi e përkohshme për shkak të pasigurisë së tregjeve në tremujorin e dytë të vitit.
Performanca financiare e Grupeve të Mëdha e Komplekse Bankare të Eurozonës (GMKBE) u dobësua pas marsit 20�2 duke reflektuar rritjen e rrezikut të kreditit dhe përkeqësimin e kushteve në tregun e pasurive të paluajtshme në disa prej vendeve. Nga ana tjetër, shumica e bankave të mëdha të Eurozonës përmirësuan normat e tyre të kapitalit gjatë tremujorit të parë 20�2, si pjesë e zbatimit të rekomandimeve të Autoritetit Bankar Evropian (EBA) për të rritur kapitalin pas ushtrimit të provës së rezistencës së zhvilluar në nëntor 20��. Më tej, shumë banka të mëdha evropiane kanë njoftuar planet e tyre të ristrukturimit, që përfshijnë zvogëlim të aktivit gjatë periudhës afatmesme dhe mbështetjen në burime të qëndrueshme financimi. Kjo periudhë ndryshimesh strukturore të nevojshme për sektorin bankar, është mbështetur me likuiditet të bollshëm nga Eurosistemi.
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
22 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 2�
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
22 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 2�
Hapësirë informuese 1.2. Zhvillimet për grupet bankare që operojnë në Shqipëri.
Në tabelën e mëposhtme paraqiten në mënyrë të përmbledhur treguesit kryesorë të pasqyrave financiare të grupeve bankare që operojnë në Shqipëri. Në krahasim me fundin e vitit të kaluar apo me të njëjtën periudhë të një viti më parë, këta tregues paraqesin një prirje rënëse të nivelit të fitimit, kryesisht prej rënies së të ardhurave, pavarësisht pakësimit të shpenzimeve të veprimtarisë. Norma e mjaftueshmërisë së kapitalit paraqitet në nivele të kënaqshme për këto grupe, pa shfaqur nevojën për shtesë të kapitalit ekzistues, sipas përcaktimeve të detyrimeve ligjore. Totali i aktiveve të secilës bankë në vendin tonë ndaj totalit të aktiveve të grupit të tyre zotërues ka shfaqur ndryshime mjaft të lehta për të gjitha grupet bankare të shqyrtuara në krahasim me periudhat e mëparshme.
Tabelë 1.3. Të dhëna financiare mbi grupet e huaja bankare të pranishme në Shqipëri (miliardë euro).
Raiffesen
Bank InternationalI�
Intesa San PaoloII
2
Alpha Bank*III
�
Piraeus Bank* IV4
National Bank of
Greece*V5
Societe GeneraleVI
6
Credit AgricoleVII
7
Totali i aktiveve �52.7 666.4 57.6 46.4 �04.� �,246.7 �,956.7Ndryshimi 6-mujor �.9% 4.�% -�2% 6% 4.�%Vëllimi i kredive të klientëve �4.9 �74.9 4�.7 �4.� 70.7 �60.5 �05.6Ndryshimi 6-mujor 4.�% -0.5% -5% -2% 0.�%Vëllimi i depozitave të klientëve 72 �65.6 27.9 20.7 57.4 �4�.5 67�.�Ndryshimi 6-mujor 7.9% 2.�% -�5% 2% �.7%Norma e kredive me probleme 9.�% 7% �4.9%Provigjone 0.4 2.� �.� 0.� 0.�Fitimi neto 0.7� �.� -0.� 0.� -0.5 -�.2 �.7Ndryshimi vjetor �.�% -9.�% -29.9% -��.2%Të ardhurat operative 2.6 �.9 0.5 0.4 0.� 2.5 �.4Ndryshimi vjetor -4.9% 2.6% -�5.5% 4% -2�%Të ardhurat neto nga interesi, ndryshim vjetor -�.6% �.6% -5%Të ardhurat neto nga komisionet, ndryshim vjetor -2.2% -5.9% -7.7%
Shpenzimet operative, ndryshim vjetor 0.2% -�.9% -�.�% -7% -�.5% 0%Kosto të stafit, ndryshim vjetor �.5% -�.4% -�.9%Rezultati neto operativ, ndryshim vjetor -��.2% 7.4% -�.2%Marzhi neto nga interesat 2.�% 2.�% 4%Norma e mjaftueshmërisë së kapitalit �0.6% ��.7% 9.6% 9% �.�% ��.6% �2.7%Totali i aktiveve të bankës në Shqipëri ndaj totalit të grupit �.52% 0.�4% 0.�2% �.��% 0.26% 0.0�% 0.0�%
*Të dhënat për tremujorin e parë të vitit 2012.I
1 Raporti financiar gjashtëmujor, qershor 2012, URL: http://investor.rbinternational.com/fileadmin/ir/2012_Q2/2012-08-29_Q2_Report_RBI.pdf
II2 Raporti financiar gjashtëmujor, qershor 2012, URL: http://www.group.intesasanpaolo.
com/scriptIsir0/si09/contentData/view/20120824_Relazione_Semestrale_06_12_uk.pdf?id=CNT-04-00000000BCF2B&ct=application/pdf
III3 Rezultatet financiare për tremujorin e parë 2012, njoftim për shtyp, URL: http://www.
alpha.gr/files/deltia_typou/Deltio_Typou_20120531EN.pdfIV
4 Pasqyrat financiare për tremujorin e parë 2012, URL: http://www.piraeusbank.gr/Documents/internet/ConsolidatedCo2012/3M_1st_ENG.pdf
V5 Rezul ta te t f inanciare për t remujor in e parë 2012, URL: h t tp://www.
nbg .g r /wps /wcm/connec t /2c09bb804b6 f4e f ca8e6ae277c464667/20120530+NBG+%26+Group+Q1+2012+Results+EN.pdf?MOD=AJPERES&CACHEID=2c09bb804b6f4efca8e6ae277c464667
VI6 Informacioni financiar për gjashtëmujorin e parë 2012, njoftim për shtyp, URL: http://www.
societegenerale.com/sites/default/files/documents/CP_Q212-.pdfVII
7 Rezultatet financiare për gjashtëmujorin e parë 2012, URL: http://www.credit-agricole.com/en/Finance-and-Shareholders/Financial-reporting/Credit-Agricole-S.A.-financial-results
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
22 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 2�
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
22 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 2�
2.� SEKTORI I EKONOMISË REALE
Në tremujorin e parë të vitit 20�2, ekonomia shqiptare u tkurr me 0.2% në terma vjetorë dhe �.2% në terma tremujorë. Industria dhe ndërtimi kanë reflektuar një thellim të ndjeshëm të tkurrjes së tyre vjetore gjatë tremujorit të parë 20�2, përkatësisht me �9.�% dhe �7.6%, ndërkohë që si postë-komunikacioni ashtu edhe transporti shënojnë rënie. Sektorët e shërbimeve të tjera dhe tregtia vijojnë të kontribuojnë pozitivisht në rritjen ekonomike me përkatësisht ��.�% dhe 5.�% në terma vjetorë. Edhe bujqësia është rritur me 4.5% ndaj fillimit të vitit 20�� dhe me �.6% ndaj fundvitit 20��.
Treguesit e tërthortë sugjerojnë se zhvillimet në terma të konsumit privat dhe investimeve private janë të ngadalta. Rritja e prirjes për kursim e shoqëruar nga një sjellje konsumatore e kujdesshme është reflektuar në një kontribut të kufizuar të konsumit në rritjen ekonomike. Pavarësisht mbështetjes së investimeve private me kredi, prania e kapaciteteve të lira të prodhimit, ulja e kërkesës agregate dhe zhvillimet e ngadalta në tregun e punës janë reflektuar në nivele të ulëta të investimeve private. Gjatë kësaj periudhe, politika fiskale është përcaktuar si konsoliduese duke ulur stimulin fiskal në ekonomi. Zhvillime të dobëta janë shfaqur dhe nga krahu i kërkesës së huaj, të cilat të shoqëruara nga ulja e prodhimit të energjisë elektrike, janë reflektuar në një ngadalësim të ndjeshëm të eksporteve shqiptare krahasuar me fillimin e vitit të kaluar.
Duke prezantuar më në detaje zhvillimet e mësipërme, vlerësohet se përkeqësimi i ndjeshëm i besimit konsumator5 në gjashtëmujorin e parë 20�2 reflekton pritshmëritë në rënie për situatën ekonomike të konsumatorëve dhe rritje të prirjes për kursim. Tremujori i parë i vitit 20�2, shënoi dhe një tkurrje të ndjeshme të pagës mesatare në ekonomi me �2.4% në terma realë. E shoqëruar dhe me rënien e dërgesave të emigrantëve me 2.0�% në terma vjetorë gjatë gjashtëmujorit të parë të vitit, vlerësohet se të ardhurat e disponueshme janë në ngadalësim.
Konsumi është kufizuar dhe nga zhvillimet në tregun e punës. Në tremujorin e parë 20�2, norma e papunësisë shënoi vlerën ��.�2% krahasuar me ��.29% në fund të vitit 20��. Gjithsesi, norma e papunësisë ka shënuar rënie me 0.�� pikë përqindje ndaj një viti më parë. Zhvillimet e punësimit në sektorin privat jobujqësor mbeten pozitive me një zgjerim
5 Në tremujorin e dytë të vitit 2012, Treguesi i Besimit Konsumator (TBK) ra me 1.1 pikë përqindje në vijim të prirjes rënëse të nisur në fund të vitit 2011.
2. ZHVILLIMET MAKROEKONOMIKE NË SHQIPËRI GJATË GJASHTËMUJORIT TË PARË TË VITIT 20�2
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
24 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 25
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
24 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 25
prej �.�% ndaj një viti më parë, por më të ngadalta se në fundin e vitit 20��, kur shënonte një zgjerim prej 9.9%. Nga ana tjetër, punësimi në sektorin shtetëror në fillim të vitit vijon të shënojë rënie me 0.5% në terma vjetorë. Pritshmëritë6 për tregun e punës gjatë tremujorit të dytë të vitit 20�2 vlerësohen në rënie për sektorët e industrisë dhe të ndërtimit, ndërkohë që sektori i shërbimeve ka pritshmëri pozitive por me një ritëm më të ulët rritjeje.
Ulja e stimulit fiskal në ekonomi gjatë gjashtëmujorit të parë 20�2, është reflektuar në rritjen e të ardhurave me 4.�% në terma vjetorë, në nivelin �6�.6 miliardë lekë, dhe rënien e shpenzimeve buxhetore me 0.�% në terma vjetorë, në nivelin ��2.7 miliardë lekë. Rritja e të ardhurave ka reflektuar ecurinë e të ardhurave tatimore dhe jotatimore, ndërsa ulja e shpenzimeve është ndikuar kryesisht prej atyre kapitale. Si rezultat i këtyre zhvillimeve, në fund të periudhës buxheti rezultonte me një deficit prej 2�.� miliardë lekësh ose �.�% të PBB-së7. Financimi i deficitit është bërë në masën 60.6% nga burime të brendshme dhe �9.4% nga burime të jashtme. Në fund të periudhës, stoku i borxhit publik ka arritur në �00.9 miliardë lekë. Në fund të gjashtëmujorit të parë të vitit, borxhi i brendshëm përbën 56.6% të totalit. Kohëzgjatja mesatare e borxhit ka qenë e luhatshme përgjatë gjashtëmujorit por ka qenë në rritje që prej muajit maj, duke arritur në ��6 ditë deri në maturim në fund të periudhës.
Zhvillimet në tregtinë me jashtë gjatë gjashtëmujorit të parë të vitit, reflektojnë një ngushtim të deficitit të llogarisë korrente në nivelin 446 milionë euro, duke u tkurrur me �7.�% në terma vjetorë. Gjatë së njëjtës periudhë, deficiti tregtar vlerësohet në nivelin 904 milionë euro duke u zvogëluar me �0.�% në terma vjetorë. Ky zhvillim reflekton një zgjerim të ulët të eksporteve me 0.5% në terma vjetorë gjatë gjashtëmujorit të parë 20�2, ndërkohë që importet janë ulur me 4.2% në terma vjetorë. Ndërkohë, në të njëjtën periudhë, llogaria kapitale dhe financiare shënon vlerën 425.7 milionë euro duke u ngushtuar me �.�% në terma vjetorë. Investimet e huaja direkte janë rritur me 2�.5% në terma vjetorë ndaj një viti më parë, ndërkohë që investimet e portofolit dhe investimet e tjera janë tkurrur.
Përsa i përket zhvillimeve në ecurinë e çmimeve në vend, inflacioni gjatë gjashtëmujorit të parë të 20�2 ka qenë nën nivelin minimal të synuar nga Banka e Shqipërisë, ndonëse ka ardhur në rritje kryesisht për shkak të rritjes së çmimeve të ushqimeve të papërpunuara. Në tremujorin e dytë të vitit 20�2, inflacioni mesatar vjetor shënoi vlerën �.9%, rreth 0.� pikë përqindje më shumë se në fillim të vitit.
Së fundi, zhvillimet negative në Eurozonë dhe në rajon pritet të vazhdojnë të ndikojnë negativisht mbi ekonominë e vendit tonë. Dobësimi i aktivitetit
6 Bazuar në Indeksin e Besimit të Bizneseve, në tremujorin e parë të 2012, Indeksi i Pritshmërive për Punësim shënon vlerën -2.8 për industrinë, -7.6 për ndërtimin dhe 2.1 për shërbimet.
7 Raporti bazohet mbi vlerësimet për PBB-në e gjashtëmujorit të parë të 2012.
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
24 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 25
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
24 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 25
ekonomik në Evropë do të vazhdojë të ndikojë negativisht tregtimin e eksporteve shqiptare, ndërkohë që rënia e presioneve inflacioniste mund të ndikojë në uljen e çmimeve të importit. Nga ana tjetër, nivelet ende të larta të papunësisë në Eurozonë dhe veçanërisht në Itali dhe Greqi, kombinuar dhe me zbatimin e mëtejshëm të shtrëngimeve fiskale, do të vazhdojnë të rëndojnë situatën financiare të emigrantëve shqiptarë në këto vende dhe të ushtrojnë presion për pakësimin e dërgesave të tyre në atdhe.
Hapësirë informuese 2. Ekspozimi i ekonomisë shqiptare ndaj Greqisë dhe Italisë.
Ekspozimi i ekonomisë shqiptare ndaj Greqisë dhe Italisë në terma të ekonomisë së jashtme vlerësohet i rëndësishëm. Kanalet kryesore përmes të cilave ekonomia jonë ndikohet nga zhvillimet në këto vende janë në terma të kërkesës për eksporte, të vlerës së dërgesave të emigrantëve (remitancave)* e të investimeve të huaja direkte që vijnë prej tyre.
Në grafikun 1.1 paraqitet ecuria e eksporteve dhe importeve nga Greqia dhe Italia duke i krahasuar me zhvillimet në totalin e tregtisë me jashtë. Pesha e eksporteve shqiptare në Greqi ka ardhur vazhdimisht në rënie dhe në qershor 2012 shënon vlerën 3.9% të totalit të eksporteve. Vlerat e ulëta të ekspozimit me Greqinë e bëjnë të përballueshëm ndikimin prej një krize edhe më të thelluar në Greqi. Në të njëjtën periudhë, eksportet me Italinë përfaqësonin 52.1% të totalit të eksporteve, duke e bërë të rëndësishëm ndikimin mbi ekonominë tonë të një ngadalësimi ose tkurrjeje të ekonomisë italiane.
Përsa i përket strukturës së eksporteve, në qershor 2012, 39.2% e eksporteve drejt Greqisë përbëhet nga materiale ndërtimi dhe metale, 23.8% nga tekstile dhe këpucë, dhe 19.4% nga ushqim, pije dhe duhan. Në rastin e Italisë, 50.7% përbëhet nga tekstile dhe këpucë, 25% nga minerale, lëndë djegëse, energji elektrike dhe 10.2% nga materiale ndërtimi dhe metale. Këto zhvillime tregojnë se ulja e eksporteve drejt Greqisë prek kryesisht sektorin e ndërtimit, ndërsa ulja e eksporteve ndaj Italisë prek sektorin e tekstileve dhe të mineraleve, lëndëve djegëse dhe energjisë
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Grafik 2. Struktura e eksport importeve sipas vendeve.
Eksporte
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Jan-96
Jan-98
Jan-00
Jan-02
Jan-04
Jan-06
Jan-08
Jan-10
Jan-12
Greqi Itali Totali
Importe
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Jan-96
Jan-98
Jan-00
Jan-02
Jan-04
Jan-06
Jan-08
Jan-10
Jan-12
Greqi Itali Totali
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
26 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 27
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
26 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 27
elektrike. Gjithsesi, reagimi i bizneseve shqiptare përmes rritjes së përpjekjeve për diversifikim të vendeve me të cilat bëjnë tregti, ka zbutur disi efektet negative të krizës financiare.
Nga ana e importeve, varësia ndaj Greqisë është më e lartë, me 8.9% të totalit, tregues që ka ardhur gjithashtu në rënie. Përgjithësisht, diversifikimi i importeve është më i lehtë se i eksporteve, ndaj problemet e mundshme në sigurimin e importeve nga Greqia janë më të përballueshme.
Përsa i përket remitancave, ato do të ndikohen negativisht nga zhvillimet ekonomike në Greqi e Itali, duke patur ndikim në të ardhurat e disponueshme dhe konsumin e familjeve në vend. Ndikimi tek remitancat pritet të jetë më i dukshëm në një periudhë afatmesme.
Në lidhje me zhvillimet në Investimet e Huaja Direkte, pesha e kapitalit grek në totalin e stokut është e rëndësishme, por ka ardhur në rënie. Të dhënat më të fundit zyrtare i referohen vitit 2010, ku pesha e investimeve të huaja direkte nga Greqia është zvogëluar në 27.42% të totalit nga niveli 42.48% që përbënte në vitin 2007. Ndërkohë, investimet e huaja direkte nga Italia përbëjnë një peshë në rritje me 15.18% në vitin 2010 nga niveli 11.72% në vitin 2007. Këto zhvillime reflektojnë ndikimin e ndjeshëm të krizës financiare që ka prekur këto vende në financimin e investimeve të tyre drejt vendeve të tjera. Gjithsesi, zgjerimi i totalit të Investimeve të Huaja Direkte (tabela 2.1) në kushtet kur pesha e Greqisë ka rënë vazhdimisht tregon mundësinë e vendit për thithjen e kapitalit edhe nga vende të tjera jo fqinje.
Tabelë 2.1. Ecuria e investimeve të huaja direkte sipas vendeve.Investimet e huaja direkte në mln euro
Periudhat Greqi Itali Totali i IHD-ve2007 77�.05 2�2.7 �,��5.0�200� 694.22 ��7.57 2,0�9.�52009 670.69 �49.99 2,2��.��20�0 72�.97 400.62 2,6�9.�5
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Gjithsesi, një pjesë e investimeve të huaja direkte në formën e kapitalit nga Greqia, kanë qenë të rëndësishme për mbështetjen e veprimtarisë së bankave me kapital grek që veprojnë në vend.
* Të dhëna të përditësuara për dërgesat e emigrantëve nga Greqia mungojnë. Gjithsesi, sipas publikimit nga A. Frashëri, “Informacion mbi rezultatet e vrojtimit pranë familjeve”, Buletini Ekonomik, Banka e Shqipërisë, Shtator 2007, 37.7% e dërgesave të emigrantëve janë nga Greqia dhe 45.8% vijnë nga Italia.
2.2 TREGU I BANESAVE
Gjatë periudhës, zhvillimet në tregun e banesave nuk shfaqin ndryshime të dukshme në krahasim me periudhat e kaluara, në kushtet kur indekset kryesore kanë lëvizur pranë prirjes së tyre afatgjatë. Në pjesën e parë të vitit 20�2, indeksi i çmimit të banesave ka shënuar një rritje më të shpejtë se indeksi i çmimit të qirasë. Kredia për blerje pasurie të paluajtshme është tkurrur edhe në kushtet e një kërkese më të ulët nga individët, ndërkohë që cilësia e saj vijon të përkeqësohet. Fakti që indekset e banesave janë rritur në një kohë kur kredia për blerje pasurie të paluajtshme është
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
26 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 27
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
26 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 27
tkurrur, është një tregues i kompleksitetit të faktorëve që ndikojnë kërkesën për pasuri të paluajtshme, madhësinë e ndikimit të tyre në një periudhë kohe të caktuar dhe mund të jetë gjithashtu një tregues për nevojën e përmirësimit të metodologjisë së ndërtimit të indekseve.
2.2.� ZHVILLIMET NË TREGUN E BANESAVE
Gjatë gjysmës së parë të vitit 20�2, indeksi i çmimit të banesave� ka shënuar një rritje mesatare prej �.�% në terma vjetorë kundrejt një rritjeje prej 2.�% të indeksit të çmimit të qirasë. Në terma tremujorë, është shënuar një rënie e indeksit të qirasë me 6.�%, në një nivel më të ulët se ai i fundit të vitit 20��, ndërsa indeksi i çmimit të banesave është rritur me �.6% duke qëndruar më lart se niveli i fundit të vitit 20��. Në fund të periudhës, raporti midis indeksit të çmimit të banesave dhe të qirasë arriti në 2.�4 nga �.96 që shënonte në fund të 20��-ës.
Tremujori i dytë i vitit 20�2 shënoi tkurrje me 0.6% në terma vjetorë të tepricës së kredisë për blerje pasurie të paluajtshme pas një ritmi pozitiv zgjerimi me 6.�% në tremujorin e parë. Në të njëjtën linjë, kostoja relative e pagesës së kredisë për blerje pasurie të paluajtshme ka shënuar rënie gjatë tremujorit të dytë 20�2 me �.27 pikë përqindje ndaj një viti më parë, ndërkohë që fillimi i vitit kishte një rritje të kostos me 0.6� pikë përqindje. Ky zhvillim9 reflekton kryesisht një rritje më të shpejtë të çmimit të banesave që në terma relativë e bën koston e pagesës për këtë kredi më të ulët. Norma e ponderuar e interesit për investim në pasuri të paluajtshme gjatë tremujorit të dytë 20�2 ka një rënie shumë të lehtë, me vetëm 0.� pikë përqindje në terma vjetorë.
8 Indekset e çmimeve të banesave ndërtohen vetëm për qytetin e Tiranës.9 Kostoja relative e pagesës për blerje pasurie të paluajtshme është matur si diferenca midis
normës së interesit të kredisë për pasuri të paluajtshme dhe normës mesatare të rritjes së çmimit të banesave për katër tremujorët e kaluar. Në rast se norma e interesit rritet më shpejt se rritja e çmimit të banesave, atëherë kostoja relative vlerësohet në rritje dhe anasjelltas.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Grafik 2.1. Zhvillimet në tregun e banesave.
0
20,000
40,000
60,000
80,000
100,000
120,000
T4-05
T3-06
T2-07
T1-08
T4-08
T3-09
T2-10
T1-11
T4-11
mln
, lek
ë
0.00
2.00
4.00
6.00
8.00
10.00
12.00
%
Kredi për blerje pasurie të paluajtshmeKosto e pagesës së kredisë për blerje pasurie të paluajtshme
0.0
20.0
40.0
60.0
80.0
100.0
120.0
140.0
160.0
180.0
200.0
T1-05
T3-05T1-06
T3-06T1-07
T3-07T1-08
T3-08T1-09
T3-09T1-10
T3-10
T1-11T3-11
T1-12
Çmimi i qirasëÇmimi i banesave
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
2� Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 29
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
2� Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 29
Tkurrja e kredisë për pasuri të paluajtshme ka ardhur edhe në kushtet e një kërkese më të ulët të individëve për kredi për shtëpi, ndonëse në tremujorin e dytë të periudhës ka një përmirësim ndaj tremujorit të parë�0. Ndërkohë, bankat raportojnë se kushtet e miratimit të kredisë në total për individët nuk kanë ndryshuar gjatë tremujorit të dytë dhe pritet të përmirësohen gjatë tremujorit të tretë.
Përsa i përket cilësisë së portofolit të kredisë për pasuri të paluajtshme, ajo vijon të përkeqësohet. Në qershor 20�2, raporti i kredive me probleme për pasuri të paluajtshme shënoi vlerën ��.9% në krahasim me �2.55% në dhjetor 20��. Në krahasim me totalin e portofolit të kredisë, cilësia e portofolit për pasuri të paluajtshme mbetet më e mirë për shkak të lidhjes më të fortë që ekziston mes huamarrësit, objektit të kredisë dhe kolateralit të saj.
2.� POZICIONI FINANCIAR DHE EKSPOZIMI NDAJ RREZIQEVE I INDIVIDËVE DHE BIZNESEVE
Gjendja financiare e individëve/familjeve dhe bizneseve, shfaqi të njëjtat prirje si në periudhën e mëparshme. Individët kanë vijuar prirjen e tyre për kursim, duke zgjeruar më tej pozicionin e tyre kreditor ndaj sistemit financiar për shkak të rritjes së depozitave më shpejt se kreditimi. Pozicioni i bizneseve vijon të mbetet thellësisht debitor, dhe në pjesën dërrmuese të tij është në valutë. Kreditimi i sektorit të biznesit gjatë pjesës së parë të vitit 20�2 u rrit me ritme më të ulëta, ndërsa kreditimi i individëve u tkurr. Cilësia e kredisë për individët dhe bizneset ka rënë. Individët dhe bizneset, ndonëse në mënyra të ndryshme, mbeten të ekspozuar ndaj rrezikut të tërthortë të kreditit që mund të vijë për shkak të lëvizjeve të pafavorshme në kursin e këmbimit ose në normën e interesit.
· INDIVIDËT
Në fund të gjashtëmujorit të parë 20�2, pozicioni financiar kreditor�� i individëve shënoi vlerën 65�.� miliardë lekë, rreth 9�.9� miliardë lekë më shumë se në qershorin e vitit 20�� dhe �7.�7 miliardë lekë më shumë se në dhjetor të vitit 20��. Në krahasim me një vit më parë, depozitat e individëve në sistemin financiar janë rritur me �7.7 miliardë lekë, ndërsa kredia është ngushtuar me 6.� miliardë lekë. Sipas valutës, individët janë kreditorë në masën �55.� miliardë lekë në monedhën vendase dhe 29� miliardë lekë në monedhë të huaj. Pozicioni kreditor në lekë është zgjeruar me �5.� miliardë lekë në krahasim me një vit më parë kryesisht
10 Sipas Vrojtimit të Aktivitetit Kreditues për tremujorin e dytë të vitit 2012, kërkesa e individëve për blerje shtëpie ka shënuar vlerat negative -30.0 dhe -6.1 për tremujorin e parë dhe të dytë të vitit.
11 Pozicioni financiar i individëve vlerësohet si diferenca midis depozitave të individëve dhe kredive të tyre në sistem. Në kushtet kur kjo diferencë është pozitive, atëherë individët janë kreditorë të sistemit.
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
2� Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 29
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
2� Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 29
për shkak të zgjerimit më të shpejtë të kredisë në lekë krahasuar me rritjen e depozitave në lekë. Për të njëjtën periudhë, pozicioni kreditor në valutë është zgjeruar me 64 miliardë lekë, kryesisht nga rritja e depozitave në valutë.
2.�.� RREZIKU I KREDISË
Gjatë gjashtëmujorit të parë të vitit 20�2, teprica e kredisë për individë�2 është tkurrur në mënyrë të vazhdueshme, duke rënë me �.72% në terma vjetorë. Një vit më parë, kjo tepricë ishte zgjeruar me 5.57%, ndërkohë që shenjat e ngadalësimit u shënuan në dhjetor 20�� me një zgjerim vetëm 0.5% në terma vjetorë. Gjatë kësaj periudhe, kredia afatmesme ka shënuar edhe normën më të lartë të tkurrjes me �6%, ndërkohë që ajo afatgjatë u tkurr me �% në terma vjetorë. Vetëm kredia afatshkurtër për individë vijon të zhvillohet me ritme pozitive me një rritje vjetore prej 6%. Struktura e kredisë sipas maturitetit vijon të mbetet e njëjtë, ku kredia afatshkurtër përbën 6.�% të totalit, ajo afatmesme ��.7% dhe ajo afatgjatë 79.�%. Tkurrja më e madhe është reflektuar për kredinë në valutë e cila ka rënë me 6.9% në terma vjetorë, ndërkohë që kredia në lekë ka një zgjerim të lehtë me �%. Si rrjedhim, në qershor 20�2 kredia në valutë përbën 55.6% të totalit të kredisë për individë, kundrejt 57.�% që shënonte një vit më parë, dhe 56.6% në dhjetor 20��.
12 Në llogaritje nuk përfshihen jorezidentët.
*Në grafikun majtas paraqitet ecuria e depozitave të individëve, kredisë së individëve dhe pozicionit kreditor që matet si diferencë midis depozitave dhe kredisë. Në grafikun djathtas, pozicioni financiar i individëve është paraqitur për lekun dhe valutën.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Grafik 2.2. Pozicioni financiar i individëve ndaj sistemit*.Pozicioni financiar, individë
-400
-200
0
200
400
600
800
1,000
Jan 2007Pri 2007Korr 2007Tet 2007Jan 2008Pri 2008Korr 2008Tet 2008Jan 2009Pri 2009Korr 2009Tet 2009Jan 2010Pri 2010Korr 2010Tet 2010Jan 2011Pri 2011Korr 2011Tet 2011Jan 2012Pri 2012
mld
, lek
ë
DepozitaKrediPozicioni kreditor
Pozicioni financiar i individëve sipas valutës
0
100
200
300
400
500
600
700
Jan 2007Pri 2007Korr 2007Tet 2007Jan 2008Pri 2008Korr 2008Tet 2008Jan 2009Pri 2009Korr 2009Tet 2009Jan 2010Pri 2010Korr 2010Tet 2010Jan 2011Pri 2011Korr 2011Tet 2011Jan 2012Pri 2012
mld
, lek
ë
Lekë Valutë
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�0 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë ��
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�0 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë ��
Përkeqësimi i ecurisë së kreditimit i shfaqur me një rritje të vazhdueshme të stokut të kredive me probleme, ka sjellë rritjen e raportit të kredive me probleme për individët. Në qershor 20�2, ky raport shënoi vlerën �6.4�%, krahasuar me �5.4% në fund të vitit 20�� dhe ��.9% në qershor 20��. Rritja e stokut të kredive me probleme gjatë gjysmës së parë të vitit 20�2 ka ndodhur me një ritëm më të ngadaltë, por në kushtet kur edhe bankat kanë tkurrur huadhënien për individët, prirja mbetet shqetësuese. Pritshmëritë e fundit të vitit për një ekspozim më të lartë të individëve ndaj rrezikut të kredisë, në kushtet e një rritjeje ekonomike të ngadaltë dhe tendencë më të ulët të bankave për të kredituar, tashmë janë materializuar. Vlerësohet se zhvillimi�� në terma të kreditimit për individët për pjesën e dytë të vitit 20�2, kryesisht nga ana e kërkesës, do të jetë i ngjashëm me pjesën e parë të vitit.
2.�.2 RREZIKU I TËRTHORTË I KREDITIT PËR SHKAK TË KURSIT TË KËMBIMIT
Në qershor 20�2, raporti “kredi e pambuluar nga rreziku i kursit të këmbimit për individët/ kredia totale për individë” shënon vlerën �7.7%. Një vit më parë, ky raport qëndronte në nivelin 4�.4% dhe në dhjetor 20�� ishte në nivelin 40.4%.
Rreth �4.5% e kredisë së pambuluar nga rreziku i kursit të këmbimit përbëhet nga kredia për blerje shtëpie. Ky raport ka shënuar rritje ndaj nivelit �2.4% që shënonte një vit më parë.
13 Sipas Vrojtimit të aktivitetit kreditues për tremujorin e dytë 2012, kërkesa e individëve për kredi është në rënie edhe pse bankat raportojnë pritshmëri pozitive në terma të çlirimit të standardeve të miratimit të kredisë.
*Në grafikun djathtas, paraqitet norma vjetore e rritjes së stokut të kredive me probleme, të tepricës së kredisë së individëve
(në përqindje) në boshtin e majtë dhe raporti i kredive me probleme në përqindje në boshtin e djathtë.Burimi: Banka e Shqipërisë.
Grafik 2.3. Ecuria e kredisë për individët*.Normat e rritjes vjetore të tepricës së kredisë sipas afateve të maturimit për individë
-40%
-20%
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Jan 2007Prill 2007Korr 2007Tet 2007D
hj 2007M
ar 2008Q
er 2008Sht 2008D
hj 2008M
ar 2009Q
er 2009Sht 2009D
hj 2009M
ar 2010Q
er 2010Sht 2010D
hj 2010M
ar 2011Q
er 2011Sht 2011D
hj 2011M
ar 2012Q
er 2012
Afatshkurtër Afatmesme Afatgjatë
Cilësia e portofolit individë
-0.1
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
T3 2010
T4 2010
T1 2011
T2 2011
T3 2011
T4 2011
T1 2012
T2 2012
0.05
0.07
0.09
0.11
0.13
0.15
0.17
Kredia me problemeTeprica e kredisë
Raporti i kredive me probleme
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�0 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë ��
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�0 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë ��
Cilësia e portofolit të kredisë së pambuluar nga lëvizjet e kursit të këmbimit është përkeqësuar më shpejt se portofoli i kredisë në valutë dhe portofoli i përgjithshëm i kredisë. Në qershor 20�2, pjesa problematike e kredive të pambuluara nga rreziku i tërthortë i kreditit për shkak të kursit të këmbimit, për individët, u ngjit në nivelin �9.7%, nga �7.7% që shënonte në dhjetor 20�� dhe �4.7% një vit më parë.
Treguesi i cilësisë për portofolin e kredisë për individë në valutë, shënon �7.5�% ndërsa për portofolin total të kredisë për individë qëndron në nivelin �6.4�%. Për sa i përket cilësisë së portofolit për blerje banese, treguesi shënon �9.9%, një përkeqësim me 2.4 pikë përqindje ndaj fundit të vitit 20�� dhe 5.� pikë përqindje ndaj qershorit 20��.
*Grafiku djathtas paraqet ecurinë e kredisë së pambuluar nga rreziku i kursit të këmbimit për individët me dy përbërësit kryesorë të saj: kredia për blerje banese dhe kredia konsumatore.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Grafik 2.4. Ekspozimi i individëve ndaj rrezikut të tërthortë të kreditit për shkak të kursit të këmbimit*.
Individë
0.0
10,000.0
20,000.0
30,000.0
40,000.0
50,000.0
60,000.0
70,000.0
80,000.0
T3 2009
T4 2009
T1 2010
T2 2010
T3 2010
T4 2010
T1 2011
T2 2011
T3 2011
T4 2011
T1 2012
T2 2012
mln
lekë
Kredi e pambuluar nga rreziku i kursit të këmbimit
Kredi për blerje baneseKredi konsumatore
Individë
22%
27%
32%
37%
42%
47%
52%
T3 2006
T1 2007
T3 2007
T1 2008
T3 2008
T1 2009
T3 2009
T1 2010
T3 2010
T1 2011
T3 2011
T1 2012
Teprica e kredisë së pambuluar nga rreziku i kursit të këmbimit/Teprica e kredisë
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Grafik 2.5. Cilësia e kredisë së individëve.Raporti i kredive me probleme ndaj tepricës së kredisë për individë
0.0%
5.0%
10.0%
15.0%
20.0%
25.0%
T3 2009
T4 2009
T1 2010
T2 2010
T3 2010
T4 2010
T1 2011
T2 2011
T3 2011
T4 2011
T1 2012
T2 2012
Kredi e pambuluar nga rreziku i kursit të këmbimitKredi totalKredi në valutë
Vlera mesatare e kredisë për huamarrës
0
500
1,000
1,500
2,000
2,500
3,000
T3 2009
T4 2009
T1 2010
T2 2010
T3 2010
T4 2010
T1 2011
T2 2011
T3 2011
T4 2011
T1 2012
T2 2012
mijë
lek
Kredia në valutëKredia në valutë për blerje banese
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�2 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë ��
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�2 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë ��
Në gjysmën e parë të vitit 20�2, treguesi “hua për blerje banese/ individë” është pothuaj i pandryshuar në nivelin 2.�� milionë lekë kundrejt 2.�6 milionë lekë që shënonte në dhjetor 20��. Pavarësisht se pjesa më e madhe e kredisë së pambuluar nga rreziku i kursit të këmbimit është e mbrojtur me kolateral, përkeqësimi i vazhdueshëm i cilësisë së saj duhet monitoruar me kujdes. Mbiçmimi mesatar i kursit të këmbimit lek/euro me �.2% gjatë kësaj periudhe ka ndikuar pozitivisht në aftësitë paguese të huamarrësve, por faktorë të tjerë që ndikojnë të ardhurat e disponueshme mund të kenë patur një ndikim të kundërt më të rëndësishëm.
2.�.� RREZIKU I TËRTHORTË I KREDITIT PËR SHKAK TË NORMËS SË INTERESIT
Në gjashtëmujorin e parë të vitit 20�2, ekspozimi i individëve ndaj rrezikut të tërthortë të kreditit për shkak të normës së interesit vijon prirjen rënëse. Raporti i kredisë me normë të ndryshueshme interesi ndaj totalit të tepricës së kredisë për individë arriti në nivelin 2�.4%, nga 2�.�% që shënonte në dhjetor 20�� dhe 26.5% një vit më parë. Ndërkohë normat e interesit për kredinë e marrë nga individët në monedhën vendase dhe atë të huaj, kanë shënuar rënie.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Grafik 2.6. Ekspozimi i individëve ndaj rrezikut të tërthortë të kredisë për shkak të normës së interesit.
Raporti i kredisë me normë të ndryshueshme interesi ndaj tepricës totale të kredisë për individë
0.0%
5.0%
10.0%
15.0%
20.0%
25.0%
30.0%
35.0%
2008T12008T22008T32008T42009T12009T22009T32009T42010T12010T22010T32010T42011T12011T22011T32011T42012T12012T2
Mesatare afatgjatë
Norma e interesit për individët
-
2.00
4.00
6.00
8.00
10.00
12.00
14.00
16.00
18.00
Jan 2010
Mar 2010
Maj 2010
Korr 2010
Sht 2010
Nën 2010
Jan 2011
Mar 2011
Maj 2011
Korr 2011
Sht 2011
Nën 2011
Jan 2012
Mar 2012
Maj 2012
Lek Usd Euro
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�2 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë ��
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�2 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë ��
Zhvillimet e pritshme për pjesën e dytë të vitit 20�2 do të përcaktohen nga balancimi i faktorëve përcaktues të normave të interesit. Nga njëra anë, politika monetare akomoduese në vend ushtron presion për rënien e normave të interesit në afatin e parashikueshëm, ndërkohë që shtrëngimi i kushteve të miratimit të kredisë�4 në terma të marzhit mesatar�5 do të balancojë disi këtë efekt. Në tregjet ndërkombëtare, vlerësohet se normat e interesit për valutat kryesore do të ruhen në nivele të ulëta në kushtet e ngadalësimit të aktivitetit ekonomik.
· BIZNESET
Në qershor 20�2, pozicioni debitor i bizneseve�6 shënoi vlerën 296.5 miliardë lekë, duke u zgjeruar me 40.�7 miliardë lekë në krahasim me vitin e kaluar dhe me �5.44 miliardë lekë në krahasim me dhjetorin 20��. Ky zhvillim reflekton rritjen e kredisë me ��.79 miliardë lekë në krahasim me një vit më parë, ndërkohë që depozitat janë ngushtuar me 2.0� miliardë lekë. Sipas valutës, bizneset janë debitorë në masën �4.7 miliardë lekë në monedhën vendase dhe 2��.7� miliardë lekë në monedhë të huaj. Pozicioni debitor në monedhën vendase është zgjeruar me 20.4� miliardë lekë dhe ai në valutë të huaj me 20.�9 miliardë lekë kryesisht për shkak të rritjes më të shpejtë të kredisë në valutë ndaj depozitave.
14 Sipas vrojtimit të aktivitetit kreditues të bankave, vlerësohet se standardet për miratimin e kredisë së re për bizneset janë shtrënguar lehtë në tremujorin e dytë të vitit 2012. Kjo politikë e bankave është zbatuar nëpërmjet zgjerimit të marzhit mesatar, rritjes së kërkesës për kolateral, rritjes së komisioneve dhe uljes së maturitetit maksimal të kredisë.
15 Marzhi mesatar përcaktohet si ndryshimi ndërmjet normës së interesit të kredisë dhe normës së interesit të referencës së bankës (për shembull, norma e bonove të thesarit, Euribor, Libor).
16 Pozicioni financiar i bizneseve vlerësohet si diferenca midis depozitave të bizneseve dhe kredive të tyre në sistem. Në kushtet kur kjo diferencë është negative, atëherë bizneset janë debitore të sistemit.
*Në grafikun majtas paraqitet ecuria e depozitave të bizneseve, kredisë së bizneseve dhe pozicionit debitor që matet si diferencë midis depozitave dhe kredisë. Në grafikun djathtas, pozicioni financiar i bizneseve është paraqitur per lekun dhe valuten.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Grafik 2.7. Pozicioni financiar i bizneseve*.Pozicioni financiar, biznese
-400
-300
-200
-100
0
100
200
Jan 2007Pri 2007Korr 2007Tet 2007Jan 2008Pri 2008Korr 2008Tet 2008Jan 2009Pri 2009Korr 2009Tet 2009Jan 2010Pri 2010Korr 2010Tet 2010Jan 2011Pri 2011Korr 2011Tet 2011Jan 2012Pri 2012
mld
, lek
ë
Depozita Kredi Pozicioni debitor
Pozicioni financiar i bizneseve sipas valutës
-350
-300
-250
-200
-150
-100
-50
0
50
Jan 2007Pri 2007Korr 2007Tet 2007Jan 2008Pri 2008Korr 2008Tet 2008Jan 2009Pri 2009Korr 2009Tet 2009Jan 2010Pri 2010Korr 2010Tet 2010Jan 2011Pri 2011Korr 2011Tet 2011Jan 2012Pri 2012
mld
, lek
ë
LekëValutë
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�4 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë �5
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�4 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë �5
2.�.4 RREZIKU I KREDITIT
Gjashtëmujori i parë i vitit 20�2 ka shënuar një ngadalësim të vazhdueshëm të normës së rritjes së kreditimit të bizneseve. Në qershor 20�2, kredia për biznese u zgjerua me ��.9% në terma vjetorë kundrejt �6.6% në dhjetor 20�� dhe �4.�% një vit më parë. Në strukturën e kreditimit sipas bizneseve vihet re një rritje e kreditimit për biznesin e vogël kundrejt ngadalësimit të kreditimit për biznesin e mesëm. Biznesi i madh reflekton një prirje të lehtë ngadalësuese të kreditimit. Ai ka ulur në mënyrë të ndjeshme peshën e huamarrjes afatgjatë�7 dhe afatshkurtër duke u përqendruar kryesisht te huamarrja afatmesme. Biznesi i vogël ka ulur peshën e huamarrjes afatshkurtër dhe afatmesme, duke rritur peshën e huamarrjes afatgjatë. Nga ana tjetër, biznesi i mesëm është përqendruar kryesisht te huamarrja afatshkurtër.
Gjatë periudhës, ritmi i përkeqësimit të kredive me probleme për bizneset zbriti në 42.9%, nga 6�.2% që shënonte në dhjetor 20��. Gjithsesi, rritja e raportit të kredive me probleme në nivelin 22.�% mbetet shqetësuese.
17 Në qershor 2012, huamarrja afatgjatë përbën 28.3% të totalit kundrejt 30.4% një vit më parë.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Grafik 2.8 Struktura e kredisë sipas afatit të maturimit për bizneset.
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
Jan 2007Q
er 2007N
ën 2007M
ar 2008G
us 2008Jan 2009Q
er 2009N
ën 2009Prill 2010Sht 2010Shk 2011Korr 2011D
hj 2011M
aj 2012
Maj 2007
Tet 2007Shk 2008Korr 2008D
hj 2008M
aj 2009Tet 2009M
ar 2010G
us 2010Jan 2011Q
er 2011N
ën 2011Prill 2012
Prill 2007Sht 2007Jan 2008Q
er 2008N
ën 2008Prill 2009Sht 2009Shk 2010Korr 2010D
hj 2010M
aj 2011Tet 2011M
ar 2012
Kredi afatshkurtër Kredi afatmesme Kredi afatgjatë
Biznesi i vogël Biznesi i mesëm Biznesi i madh
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�4 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë �5
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�4 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë �5
Raporti i kredive me probleme për bizneset është rreth 6.4 pikë përqindje më i lartë se i njëjti raport për individët, të cilët nga ana tjetër kanë patur një tkurrje të kreditimit. Pavarësisht se me ritme të ngadalësuara, bizneset vijojnë të mbështeten me kreditim me një rritje vjetore �5.9% në fund të gjashtëmujorit të dytë 20�2.
Për pjesën e dytë të vitit, në kushtet kur aktiviteti ekonomik dhe pritshmëritë e bankave për kreditim vlerësohen të ngjashme me pjesën e parë të vitit, rreziku i kredisë për bizneset do të vijojë të jetë i pranishëm.
2.�.5 RREZIKU I TËRTHORTË I KREDITIT PËR SHKAK TË KURSIT TË KËMBIMIT
Gjysma e parë e vitit 20�2 ka shënuar një ulje të ndjeshme të ekspozimit të bizneseve ndaj luhatjeve të kursit të këmbimit. Raporti i kredisë së pambuluar nga rreziku i kursit të këmbimit ndaj tepricës totale të kredisë shënon nivelin �0% në krahasim me �7.2% në fund të vitit 20��. Kredia në valutë ndaj tepricës së kredisë për biznese gjithashtu ka shënuar rënie në 70.4%, kundrejt 7�.4% në dhjetor 20�� dhe 72.�% një vit më parë.
Viti 20�2 shënoi dhe tkurrjen e parë për kredinë e pambuluar nga rreziku i kursit të këmbimit akorduar bizneseve me mesatarisht 4.�%, ndërkohë që tkurrja për të njëjtën kredi për individët ka filluar në fund të vitit 2009��. Gjatë këtyre 6 muajve të parë të 20�2-ës, 45.4% e 18 Mesatarja e tkurrjes për kredinë në valutë të pambuluar nga rreziku i kursit të këmbimit për
individët, është 14.4% gjatë gjashtëmujorit të parë 2012.
Grafik 2.9 Cilësia e portofolit të bizneseve*.
*Në grafik paraqitet norma vjetore e rritjes së stokut të kredive me probleme, të tepricës së kredisë së bizneseve (në përqindje) në boshtin majtas
dhe raporti i kredive me probleme në përqindje në boshtin djathtas.Burimi: Banka e Shqipërisë.
Cilësia e portofolit të bizneseve
0.0%
10.0%
20.0%
30.0%
40.0%
50.0%
60.0%
70.0%
80.0%
T3 2010
T4 2010
T1 2011
T2 2011
T3 2011
T4 2011
T1 2012
T2 2012
0.0%
5.0%
10.0%
15.0%
20.0%
25.0%
Kredia me problemeTeprica e kredisë
Raporti i kredive me probleme
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Grafik 2.10 Ekspozimi i bizneseve ndaj rrezikut të tërthortë për shkak të kursit të këmbimit.
Bizneset
0
20,000
40,000
60,000
80,000
100,000
120,000
140,000
160,000
180,000
T3 2009
T4 2009
T1 2010
T2 2010
T3 2010
T4 2010
T1 2011
T2 2011
T3 2011
T4 2011
T1 2012
T2 2012
mln
, lek
ë
Kredi për bizneseKredi për zhvillimin e pasurive të paluajtshmeKredi për zhvillim biznesiKredi për tregti
Bizneset
22%
24%
26%
28%
30%
32%
34%
36%
38%
40%T3 2006T4 2006T1 2007T2 2007T3 2007T4 2007T1 2008T2 2008T3 2008T4 2008T1 2009T2 2009T3 2009T4 2009T1 2010T2 2010T3 2010T4 2010T1 2011T2 2011T3 2011T4 2011T1 2012T2 2012
Teprica e kredisë e pambuluar nga rreziku i kursit të kembimit/ Teprica e kredisë
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�6 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë �7
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�6 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë �7
kredisë së pambuluar nga rreziku i tërthortë i kreditit për shkak të kursit të këmbimit për bizneset përbëhet nga kredia “për tregti”, në rritje me 2.4 pikë përqindje ndaj fundit të vitit 20�� por në rënie me �.5 pikë përqindje ndaj një viti më parë. Përbërësi i dytë i rëndësishëm i kësaj kredie është “për zhvillim biznesi” dhe përbën �0.5% të totalit, në rritje të vazhdueshme ndaj vitit 20��. Ndërkohë, kredia për zhvillimin e pasurive të paluajtshme është zvogëluar në nivelin 9.6% të totalit nga �0.4% që shënonte në dhjetor 20��.
Cilësia e portofolit për kredinë e pambuluar nga lëvizjet e kursit të këmbimit të bizneseve është përkeqësuar më shpejt se portofoli i kredisë totale dhe i kredisë në valutë. Në qershor 20�2, raporti i kredive me probleme në valutë për kredinë e pambuluar nga rreziku i tërthortë i kreditit për shkak të kursit të këmbimit shënoi vlerën më të lartë historike 25.2%. Ky tregues është në nivelin 24.�% për kredinë në valutë të bizneseve dhe 22.77% për kredinë totale të bizneseve. Përkeqësimi është vërejtur në të gjitha kategoritë e kredisë në valutë të bizneseve.
Portofoli i kredisë së pambuluar nga rreziku i kursit të këmbimit për qëllime tregtie është me probleme në masën �9.�% nga �4.�% që shënonte në dhjetor 20��. Ndërkohë, ky tregues për kredinë për zhvillim biznesi, ka kërcyer në nivelin �5.�% nga 27.2% në dhjetor 20��. Përkeqësimi është edhe më i ndjeshëm për kredinë dhënë bizneseve për zhvillim të pasurive të paluajtshme në nivelin �7.6% nga ��% që shënonte në fund të vitit 20��. Këto zhvillime reflektojnë një rritje të stokut të kredive me probleme por edhe tkurrjen e kreditimit të pambuluar nga rreziku i kursit të këmbimit gjatë gjashtëmujorit të parë të vitit 20�2.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Grafik 2.11. Cilësia e kredisë për bizneset.
Raporti i kredive me probleme ndaj tepricës së kredisë, biznese
0.0%
5.0%
10.0%
15.0%
20.0%
25.0%
30.0%
T3 2009
T4 2009
T1 2010
T2 2010
T3 2010
T4 2010
T1 2011
T2 2011
T3 2011
T4 2011
T1 2012
T2 2012
Kredi e pambuluar nga rreziku i kursit të këmbimit"Kredi total
Kredi në valutë
Vlera mesatare e kredisë për huamarrës, biznese
0
5,000
10,000
15,000
20,000
25,000
30,000
T3 2009
T4 2009
T1 2010
T2 2010
T3 2010
T4 2010
T1 2011
T2 2011
T3 2011
T4 2011
T1 2012
T2 2012
mijë
lek
Kredia në valutëKredi për tregti
Kredi dhënë bizneseve për zhvillimin e pasurive të paluajtshme
Kredi per zhvillim biznesi
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�6 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë �7
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�6 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë �7
2.�.6 RREZIKU I TËRTHORTË I KREDITIT PËR SHKAK TË NORMËS SË INTERESIT
Në qershor të vitit 20�2, ekspozimi i bizneseve ndaj rrezikut të tërthortë të kreditit për shkak të normës së interesit është rritur. Raporti i kredisë me normë të ndryshueshme të interesit ndaj tepricës së kredisë për bizneset arriti në 6�.�% kundrejt 6�.5% në dhjetor 20�� dhe 60.�% një vit më parë. Raporti vijon të mbetet mbi mesataren afatgjatë të tij.
Pavarësisht se në qershor 20�2 normat e interesit të kredisë së re për bizneset kanë shënuar një rritje të lehtë për kredinë në lekë dhe dollarë, sërish ato mbeten në nivele të ulëta në krahasim me një vit më parë. Më konkretisht, norma e interesit të kredisë për bizneset është zvogëluar me përkatësisht 0.46 pikë përqindje, �.� pikë përqindje dhe 0.55 pikë përqindje për kredinë në lekë, dollarë dhe euro, kundrejt një zvogëlimi me �.07 pikë përqindje, 0.4� pikë përqindje dhe �.22 pikë përqindje përkatësisht për individët. Këto zhvillime reflektojnë tendencën e bankave për të mbështetur bizneset me kredi por duke zbutur më pak koston e tyre.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Grafik 2.12. Ekspozimi i bizneseve ndaj rrezikut të tërthortë të kreditit për shkak të normës së interesit.
Raporti i kredisë me normë të ndryshueshme interesi ndaj tepricës totale të kredisë për biznese
0.0%
10.0%
20.0%
30.0%
40.0%
50.0%
60.0%
70.0%
2008T12008T22008T32008T42009T12009T22009T32009T42010T12010T22010T32010T42011T12011T22011T32011T42012T12012T2
Mesatare afatgjatëNorma e interesit për bizneset
-
2.00
4.00
6.00
8.00
10.00
12.00
14.00
Jan 2010M
ar 2010M
aj 2010Korr 2010Sht 2010N
ën 2010Jan 2011M
ar 2011M
aj 2011Korr 2011Sht 2011N
ën 2011Jan 2012M
ar 2012M
aj 2012
Lek Usd Euro
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�� Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë �9
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�� Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë �9
Hapësirë informuese 3. Vrojtimi mbi situatën financiare të individëve dhe bizneseve.
Për të mbështetur vlerësimin mbi gjendjen financiare të individëve dhe të bizneseve, Banka e Shqipërisë kryen një vrojtim të posaçëm i cili zhvillohet çdo gjashtë muaj. Vrojtimi i fundit u krye në periudhën qershor-korrik 2012, duke u fokusuar në zhvillimet e gjashtëmujorit të parë të vitit.
A. VROJTIMI MBI SITUATËN FINANCIARE DHE HUAMARRJEN E INDIVIDËVE
• Situata financiareSipas rezultateve të vrojtimit, gjatë periudhës burimet kryesore të të ardhurave për individët vazhdojnë të mbeten: vetëpunësimi, pensioni dhe puna në sektorin privat, përkatësisht për 25%, 28% dhe 24% të numrit total të të punësuarve në familjet e anketuara. Pesha e “emigracionit” si burim të ardhurash në 6-mujorin e parë 2012, ka mbetur në nivele të njëjta me 6-mujorin e fundit të vitit 2011, ndërsa është rritur pesha e të vetëpunësuarve në raport me totalin e të punësuarve.
• HuamarrjaNë totalin e familjeve të intervistuara, rreth 31% e kampionit (373 familje) pohojnë se kanë aktualisht një hua për të paguar, çka përbën një rritje me rreth 4 pikë përqindje krahasuar me gjashtëmujorin e kaluar. Në 43% të rasteve, familjet huamarrëse deklarojnë se kanë marrë hua nga bankat (39%) dhe institucione të tjera financiare jobankare (4%); në 54% të rasteve, familjet huamarrëse deklarojnë se i janë drejtuar burimeve informale, nga persona fizikë (40%) dhe nga dyqanet (15%). Në 13% të rasteve, familjet deklarojnë se kanë aktualisht më shumë se një hua të marrë nga burime të ndryshme.
Qëllimet kryesore të marrjes së huasë nga familjet mbeten “blerja/riparimi i një prone të paluajtshme” në 36% të rasteve, “konsumi” në 27% të rasteve dhe “zhvillimi i biznesit” në 16% të rasteve. Pesha e familjeve që deklarojnë se kanë marrë hua me qëllim blerje/riparim të një prone ka shënuar rënie me 4 pikë përqindje krahasuar me 6-mujorin e kaluar, ndërsa dy zërat e tjerë kanë qëndruar në nivele të ngjashme. Euroizimi i huamarrjes vazhdon të jetë i ulët (91% e rasteve në lekë), kryesisht për shkak të huamarrjes së lartë nga persona fizikë. Koha e mbetur për shlyerjen e stokut të huasë në momentin e intervistimit, është kryesisht 1-3 vjet në 39% të rasteve dhe deri në 12 muaj në 34% të rasteve.
• Ngarkesa e borxhit për familjetNë këtë vrojtim, rreth 32% e familjeve borxhmarrëse deklarojnë përkeqësim të aftësisë së tyre paguese, kryesisht për shkak të rënies së të ardhurave, rritjes së shpenzimeve të domosdoshme ose si kombinim i të dyjave. Për të përballuar vështirësitë financiare lidhur me shlyerjen e detyrimeve të borxhit, nga përgjigjet rezulton se në 45% të rasteve familjet ulin shpenzimet e tyre dhe vetëm 8% e rasteve kërkojnë një rinegocim të kushteve të borxhit.
Për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012, rreth 65% e familjeve huamarrëse nuk presin ndryshim të aftësisë së tyre paguese, ndërsa rreth 26% presin përkeqësim, krahasuar me 16% në vrojtimin e kaluar. Përsa i përket mundësisë së marrjes së një borxhi të ri në gjashtëmujorin e ardhshëm, rreth 61% e të përgjigjurve* kanë deklaruar se nuk ekziston si mundësi.
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�� Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë �9
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�� Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë �9
B. VROJTIMI MBI SITUATËN FINANCIARE DHE HUAMARRJA E BIZNESEVE
• Situata financiarePër të analizuar gjendjen financiare dhe të huamarrjes së bizneseve në vend në kushtet e mungesës së të dhënave zyrtare, marrim në konsideratë rezultatet e vrojtimit të realizuar për gjashtëmujorin e parë të vitit, nëpërmjet një kampioni prej 712 biznesesh të intervistuara të shpërndara gjeografikisht në të gjithë vendin. Gjatë kësaj periudhe, vetëm 15.7% e bizneseve të intervistuara kanë pohuar zgjerim të veprimtarisë së tyre apo rritje investimesh në 6 muajt e fundit, ndërkohë që pjesa kryesore e tyre (56.7%) nuk e kanë ndryshuar veprimtarinë e tyre.
• HuamarrjaNë totalin e ndërmarrjeve të përgjigjura, 56.4% (ose 47.9% e kampionit total) kanë aktualisht një hua për të paguar, një rritje prej 6.5 pikësh përqindje në krahasim me gjashtëmujorin e kaluar. Financimi i veprimtarisë nëpërmjet huamarrjes si burim më vete apo i kombinuar është realizuar për 29.3% të bizneseve të intervistuara (209 të tilla), rreth 3.6 pikë përqindje më tepër se në gjashtëmujorin e kaluar. Shitjet kanë financuar vetëm 15.3% të ndërmarrjeve të kampionit total ose 31.3% të bizneseve të përgjigjura, duke konfirmuar uljen e nivelit të shitjeve në këtë gjashtëmujor, të pohuar nga 41.7% e ndërmarrjeve të intervistuara. Në kushtet kur pjesa më e madhe e bizneseve pohojnë se mbi 80% e produkteve të tyre shiten brenda vendit, ngadalësimi i aktivitetit ekonomik në vend ndikon në ngadalësimin e shitjeve të bizneseve. Në këtë aspekt, rezultati financiar ka pësuar ulje gjatë këtij gjashtëmujori, e raportuar nga 43.5% e ndërmarrjeve. Ndërkohë, 26.4% e tyre dëshmojnë një rezultat financiar të pandryshuar në këtë periudhë.
Veprimtaria e biznesit është realizuar kryesisht në lekë për 75.3% të bizneseve të përgjigjura dhe vetëm në lekë për 17.5% të tyre. Ndërkohë, bizneset huamarrëse të përgjigjura tregojnë që shuma e huasë së mbetur për t’u paguar është në monedhën vendase për 52.9% të tyre dhe në euro për 36.4% të tyre, duke dëshmuar për ekspozim ndaj rrezikut të kursit të këmbimit.
Huaja e bizneseve është përfituar në 5 vitet e fundit për 49% të të intervistuarve dhe gjatë vitit të fundit për 29.3% të tyre. Sidoqoftë, 48.4% e huave të këtyre
Burimi: Llogaritje të Departamentit të Stabilitetit Financiar.
Grafik 2.13. Balanca neto e përgjigjeve mbi zhvillimet në aftësitë paguese të individëve dhe pritshmëritë përkatëse.
Pritshmëria e aftësisë paguese të familjeve huamarrëse
9% 9%
4%
8%
-12%-14%
-16%
-26%
-12%
-18%
-2% -5%
-30%
-25%
-20%
-15%
-10%
-5%
0%
5%
10%
15%
6M II-2010 6M I-2011 6M II-2011 6MI-2012
Do të rritetDo të uletBalanca neto
Mundësia për të rimarrë hua në 6 muajt e ardhshëm
56% 55%60% 61%
27%31%
28%31%
12%10% 9% 7%
5% 4% 3% 2%0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
6MII-
2010
6MI-
2011
6MII-
2011
6MI-
2012
Nuk ekziston si mundësiKa pak mundësi
Ka shumë mundësi
Është e sigurt
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
40 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 4�
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
40 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 4�
ndërmarrjeve do të shlyhen brenda një afati të mesëm kohor, 29% e tyre në një afat të gjatë, duke lënë kështu një përqindje më të ulët për periudhën afatshkurtër. Qëllimi i përdorimit të huasë është përballimi i shpenzimeve afatshkurtra për 35.6% të bizneseve të përgjigjura dhe kryerja e një investimi afatgjatë për 34.1% të tyre. 73.3% e bizneseve kanë vendosur si kolateral një pasuri të paluajtshme për huanë e tyre, ndërkohë që huamarrja pa kolateral ka vijuar të zvogëlohet, duke arritur në vetëm 2.3% të ndërmarrjeve të intervistuara.
• Ngarkesa e borxhit të bizneseveVlera e përgjithshme e huasë në krahasim me kapitalin është afërsisht sa gjysma për 70.4% të ndërmarrjeve të përgjigjura, rreth 3.1% më pak se gjashtëmujorin e kaluar. Rreth 74% e bizneseve të përgjigjura pohojnë se në gjashtë muajt e kaluar shpenzimi për huanë ka zënë deri në 20% të të ardhurave, ndërsa 19.5% e tyre kanë shpenzuar 20-50% të të ardhurave të tyre për ta shlyer atë. Ndër bizneset e përgjigjura, 79% pranojnë që shpenzimi i tyre për pagesën e huasë nuk ka ndryshuar, por 17.2% tregojnë që ky shpenzim ka ardhur në rritje gjatë periudhës së analizuar.
Duke vlerësuar pritshmëritë për gjashtëmujorin e ardhshëm, nga totali i huamarrësve të përgjigjur pritet një rritje e lehtë e pagesës së huasë, ndonëse për sektorë të ndryshëm këto rezultate janë të ndryshme. Gjithsesi, 67.3% e bizneseve nuk parashikojnë të marrin një hua në gjashtëmujorin e dytë të vitit.
* Kjo pyetje i drejtohet të gjithë kampionit të familjeve (1209 familje) dhe i është përgjigjur 85% e tij (1027 familje).
Grafik 2.14. Indeksi i shpërndarjes së pritshmërive mbi pagesën e huasë*.
*Ky indeks është ndërtuar nëpërmjet kuantifikimit të përgjigjeve cilësore mbi pritshmëritë e bizneseve për pagesën totale të huasë
në gjashtëmujorin pasardhës. Ai llogaritet si mesatare e ponderuar e frekuencave të përgjigjeve dhe vlerës së tyre për secilën
alternativë. Konkretisht, këto vlera janë: 0 = nuk do të ndryshojë, 1 = do të rriten, -1 = nuk do të rriten.
Burimi: Llogaritje të Departamentit të Stabilitetit Financiar.
Indeksi i shpërndarjes së pritshmërive mbi pagesën e huasë
-20%
-15%
-10%
-5%
0%
5%
10%
6M I 2011
6M II 2011
6M I 2012
6M II 2012
6M I 2011
6M II 2011
6M I 2012
6M II 2012
6M I 2011
6M II 2011
6M I 2012
6M II 2012
6M I 2011
6M II 2011
6M I 2012
6M II 2012
6M I 2011
6M II 2011
6M I 2012
6M II 2012
Totali i huamarrësve
Industria Shërbimi Ndërtimi Tjetër
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
40 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 4�
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
40 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 4�
Gjashtëmujori i parë i vitit 20�2 ka shënuar një rritje të aktivitetit në tregjet financiare. Tregu ndërbankar është karakterizuar nga vëllime më të larta të transaksioneve, duke dëshmuar përshtatshmërinë e likuiditetit dhe perceptimin më të qëndrueshëm për ecurinë e normave të interesit nga ana e operatorëve të tregut. Një ndër zhvillimet kryesore në tregjet financiare ka qenë vendimi i një banke të madhe në vend, pjesë e një grupi të rëndësishëm bankar evropian, për tërheqjen e papritur nga ankandet e borxhit të Qeverisë Shqiptare. Shkak për këtë veprim ishte kërkesa e autoritetit rregullativ të vendit të origjinës, në zbatim të rekomandimeve të Autoritetit Bankar Evropian për përmirësimin e treguesve të kapitalit të grupeve më të mëdha bankare evropiane. Oferta e likuiditetit të bankave të tjera të sektorit dhe veprimet e fuqishme mbështetëse të Bankës së Shqipërisë, arritën të plotësojnë vakumin e krijuar dhe të ruajnë luhatshmëri të ulët të normave të interesit tek titujt e borxhit të qeverisë. Sidoqoftë, kjo ngjarje, e cila testoi kuadrin e Bankës së Shqipërisë për operacionet në treg, tregoi nevojën për rritjen e konkurrencës në tregun bankar, për zgjerimin e bazës së investitorëve në titujt e borxhit të qeverisë dhe përmirësimin e funksionimit të tregut sekondar, me qëllim uljen e përqendrimit në shpërndarjen e borxhit dhe pakësimin e rrezikut të rifinancimit. Emetimet e borxhit gjatë periudhës ishin më të larta në afatin �2-mujor, për t’iu përgjigjur më mirë preferencës së pjesëmarrësve të tregut. Gjatë periudhës, tregu sekondar i titujve të borxhit ka shënuar vëllime më të larta të tregtimit, duke reflektuar veprimet mes bankave për t’iu përshtatur ndryshimeve strukturore të likuiditetit në treg si edhe hyrjen e operatorëve të rinj jobankarë. Tregu i këmbimeve valutore, gjithashtu ka njohur rritje të vëllimeve të tregtimit. Në këtë treg, monedha kombëtare ka shfaqur qëndrueshmëri ndaj shportës së valutave kryesore. Një analizë më e detajuar e ecurisë së tregjeve individuale paraqitet në vijim.
�.� TREGU PRIMAR I TITUJVE TË BORxHIT
Vëllimi i letrave me vlerë të borxhit të qeverisë të emetuara gjatë gjysmës së parë të vitit 20�2, është ngjitur në nivelin 2��.4 miliardë lekë nga ��5.6 miliardë lekë që rezultonte një gjashtëmujor më parë. Për sa i takon përbërjes së emetimeve, bonot e thesarit zënë �2.2% dhe notat/obligacionet zënë �7.�% të vlerës. Gjatë gjysmës së parë të vitit, pesha e borxhit me afat më të gjatë se një vit në totalin e borxhit ekzistues është rritur me �.2 pikë përqindje.
�. TREGJET FINANCIARE
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
42 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 4�
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
42 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 4�
Norma mesatare e interesit të borxhit të emetuar gjatë periudhës është rritur lehtë me 0.06 pikë përqindje në nivelin 7.29%. Në krahasim me një gjashtëmujor më parë, norma mesatare e interesit të bonove të thesarit ka shënuar rënie, ndërsa ajo e borxhit me afat mbi një vit ka shënuar rritje duke kontribuar në rritjen e normës mesatare të interesit për të gjithë borxhin.
Në fund të gjashtëmujorit të parë të vitit 20�2, bonot e thesarit kanë arritur një vlerë prej �90.2 miliardë lekësh nga �5�.4 miliardë lekë në fund të vitit 20��. Vëllimi i instrumenteve të emetuara është rritur me 20.�% ndaj fundit të vitit 20��, dhe me 4% ndaj së njëjtës periudhë të një viti më parë. Në krahasim me fundin e vitit 20��, rritja në vëllimin e bonove të thesarit të emetuara i atribuohet rritjes së atyre me afat maturimi �2 muaj me rreth 4� miliardë lekë ose 47.6%, ndërkohë që bonot me afat maturimi 6 muaj kanë rënë me �.� miliardë lekë ose 2.9%, dhe ato me afat � muaj kanë rënë me 7.9 miliardë lekë ose 2�.5%. Në fund të periudhës, në borxhin ekzistues në bono thesari, ato me afat maturimi �2 muaj zinin 66.9%, ato me afat maturimi 6 muaj zinin 22.6% dhe ato me afat maturimi � muaj zinin �0.5%. Në borxhin e emetuar me instrumentin e bonove të thesarit, konstatohet prirja për zhvendosjen drejt emetimeve me afat �2 muaj, duke reflektuar edhe preferencën e subjekteve investuese.
Norma mesatare e interesit vijon rënien me ritme të lehta. Niveli në fund të periudhës ishte 6.9%, ose 0.05 pikë përqindje më i ulët se në fund të gjashtëmujorit të dytë të vitit 20�� dhe 0.0� pikë përqindje më i ulët se një vit më parë. Ky nivel vlerësohet 0.5 pikë përqindje më i ulët se mesatarja 4-vjeçare.
Gjatë periudhës, edhe emetimet e borxhit në formën e notave/obligacioneve janë rritur, duke u ngjitur në vlerën 4�.2 miliardë lekë ose 5�.7% më shumë krahasuar me fundin e vitit 20�� dhe ��.�% më shumë krahasuar me të njëjtën periudhë të një viti më parë. Ndër këto emetime, titujt me afat maturimi 2-vjeçar zënë
52.5% të vlerës, pasuar nga ato me afat maturimi 5-vjeçar me normë interesi të ndryshueshme që zënë 2�.5%, ato me afat maturimi �-vjeçar që zënë �2.�%, ato me afat maturimi 5-vjeçar me normë interesi të pandryshueshme që zënë 5.�% dhe ato me afat maturimi 7-vjeçar me normë interesi të ndryshueshme dhe të pandryshueshme që së bashku
Grafik 3.1.1. Ecuria e normës mesatare të interesit të borxhit të emetuar në letra me vlerë (në %).
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Norma mesatare e interesit (në %)
6.60
6.80
7.00
7.20
7.40
7.60
7.80
8.00
8.20
8.40
1H '08
2H '08
1H '09
2H '09
1H '10
2H '10
1H '11
2H '11
1H '12
Grafik 3.1.2. Vëllimi dhe normat e kthimit të bonove në tregun primar.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Vëllimi i ankandeve të bonove të thesarit dhe norma mesatare e interesit
0
50
100
150
200
250
1H
'08
2H
'08
1H
'09
2H
'09
1H
'10
2H
'10
1H
'11
2H
'11
1H
'12
Mld
lek
6.2
6.4
6.6
6.8
7
7.2
7.4
7.6
7.8
8
8.2
%
Bono Thesari 3 MBono Thesari 6 M
Bono Thesari 12 MNorma mesatare e interesit (boshti në të djathtë)
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
42 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 4�
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
42 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 4�
zënë 6% të vlerës. Në krahasim me fundin e vitit 20��, borxhi me afat maturimi 2-vjeçar është rritur me 4.4 miliardë lekë ose 25.6% dhe ai me afat maturimi �-vjeçar pothuaj është dyfishuar duke u rritur me �.5 miliardë lekë.
Norma e interesit për këto instrumente ka vijuar prirjen rritëse të vërejtur që nga viti i kaluar, megjithatë në raport me mesataren 4-vjeçare qëndron vetëm 0.04 pikë përqindje më lart.
Në vijim pasqyrohet ecuria e normave të interesit sipas strukturës së maturimit të letrave me vlerë të borxhit të qeverisë.
�.2 TREGU SEKONDAR I TITUJVE TË BORxHIT
Në gjysmën e parë të vitit 20�2, është vënë re një aktivizim i konsiderueshëm i tregtimit të titujve në tregun sekondar, ku vijon të mbizotërojë shitblerja e bonove të thesarit.
Vëllimi i transaksioneve të bonove të thesarit regjistroi në vlerë nominale një shifër prej ��.4 miliardë lekësh, pothuaj dy herë më e lartë se vlera e tregtimit të realizuar gjatë gjithë vitit 20�� (9.� miliardë lekë). Vlerat më të larta të tregtimit vijojnë t’i regjistrojnë bonot me afat maturimi �2 muaj, ndonëse gjatë periudhës vëllimi i tregtuar i bonove me afat maturimi � muaj pati një rritje më të shpejtë.
Grafik 3.1.3. Ecuria e ankandeve të obligacioneve.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Vëllimi i ankandeve të obligacioneve dhe norma mesatare e interesit
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
1H '08
2H '08
1H '09
2H '09
1H '10
2H '10
1H '11
2H '11
1H '12
Mld
lek
0.00
2.00
4.00
6.00
8.00
10.00
12.00
%
Obligacione 2-vjeçareObligacione 3-vjeçare Obligacione 5-vjeçare FixObligacione 5-vjeçare Variabël
Obligacione 7-vjeçare Fix
Norma mesatare e interesit (boshti në të djathtë)
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Grafik 3.1.4. Normat mesatare të interesit të borxhit në tregun primar.
Kurba e normave të interesit të bonove të thesarit
4%
5%
6%
7%
8%
9%
10%
1H '09
2H '09
1H '10
2H '10
1H '11
2H '11
1H '12
Bono Thesari 3 M
Bono Thesari 6 MBono Thesari 12 M
Kurba e normave të interesit të obligacioneve
4%
5%
6%
7%
8%
9%
10%
11%
12%
1H '09
2H '09
1H '10
2H '10
1H '11
2H '11
1H '12
Obligacione 2-vjeçareObligacione 3-vjeçare
Obligacione 5-vjeçare
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
44 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 45
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
44 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 45
�.� TREGU NDËRBANKAR
Vëllimi i transaksioneve në tregun ndërbankar u rrit me 42.9% gjatë gjysmës së parë të vitit 20�2. Në terma vjetorë, vëllimi i tregut ndërbankar pothuajse është dyfishuar. Për këtë zhvillim kanë kontribuar një sërë faktorësh të përmendur edhe më parë, ku veçojmë veprimet e bankave për t’iu përshtatur ndryshimeve strukturore të likuiditetit në treg, rënien e ritmit të rritjes së kreditimit dhe rritjen e depozitave. Këto faktorë kanë ndikuar përgjithësisht në rritjen e madhësisë së fondeve të disponueshme për veprime në tregun ndërbankar, dhe kanë ushtruar presion për uljen e normave të interesit në këtë treg.
Në transaksionet e tregut ndërbankar, vijojnë të mbizotërojnë ato me afat maturimi �-ditor,
ndonëse numri i transaksioneve me afat maturimi �-javor dhe �-mujor është rritur. Gjatë periudhës, vëllimet më të larta të transaksioneve për secilin afat maturimi, u realizuan në muajin mars kur u materializuan ndryshimet e para strukturore të likuiditetit nga operatorët në treg.
Veprimet lehtësuese të politikës monetare në gjashtëmujorin e parë të vitit janë reflektuar edhe në normat e interesit në tregun ndërbankar, ku mesatarja e ponderuar ka zbritur në nivelin 4.�7%, nga 5.�2% një periudhë më parë. E njëjta prirje është transmetuar edhe në ecurinë e normave të interesit të kredive dhe të depozitave të reja në monedhën vendase (trajtuar më gjerë në paragrafët përkatës të kredisë dhe depozitave).
Përsa i përket normës së interesit sipas afatit të maturimit të transaksionit, interesat për transaksionet ditore dhe javore kanë qenë më të larta në tremujorin e parë dhe më të ulëta në tremujorin e dytë, krahasuar me normën bazë të interesit. Ky devijim është minimizuar në fund të qershorit 20�2.
Grafik 3.2.1. Vëllimi i tregtimit të bonove në tregun sekondar.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
1H '07
2H '07
1H '08
2H '08
1H '09
2H '09
1H '10
2H '10
1H '11
2H '11
Mld
lek
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
Mln
lek
Bono Thesari 12 MBono Thesari 3 M
Bono Thesari 6 MVlera për transaksion (boshti në të djathtë)
Grafik 3.3.1. Vëllimi dhe normat e interesit në tregun ndërbankar.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
-
10
20
30
40
50
60
70
01-0603-0605-0607-0609-0611-0601-0703-0705-0707-0709-0711-0701-0803-0805-0807-0809-0811-0801-0903-0905-0907-0909-0911-0901-1003-1005-1007-1009-1011-1001-1103-1105-1107-1109-1111-1101-1203-1205-12
Mili
ardë
ALL
-
1
2
3
4
5
6
7
8
%
VëllimiMesatarja e ponderuar e interesit Norma repo
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
44 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 45
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
44 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 45
�.4 TREGU I KËMBIMEVE VALUTORE
Ecuria e kursit të këmbimit të euros ndaj valutave kryesore vlerësohet e qëndrueshme, duke reflektuar kryesisht ecurinë e tyre në tregjet ndërkombëtare të këmbimit.
Krahasuar me të njëjtën periudhë të një viti më parë, monedha vendase është mbiçmuar ndaj monedhës evropiane me rreth 2.4%, ndërkohë që ndaj dollarit amerikan është nënçmuar me rreth �2.0%. Krahasuar me fundin e vitit 20��, leku është paraqitur i qëndrueshëm në këmbimin me euron, duke u nënçmuar me rreth 5.�% ndaj dollarit amerikan.
Në terma realë, gjatë periudhës kursi nominal efektiv (NEER) dhe kursi real efektiv (REER) i lekut kanë forcuar prirjet e tyre vjetore, duke u dobësuar përkatësisht me �.�% dhe �.�%. Kjo ecuri ofron një mbështetje më të mirë për konkurrueshmërinë e produkteve shqiptare në tregjet e huaja, përsa i takon çmimit të tyre. Sidoqoftë, ky ndikim vlerësohet i moderuar në kushtet kur faktorë të tjerë që lidhen me cilësinë e produkteve dhe tregtueshmërinë e tyre janë shumë të rëndësishëm, dhe kur importet dhe eksportet tona vlerësohen me ndjeshmëri të ulët ndaj ndryshimit të çmimit.
Grafik 3.4.1. Ecuria e kursit të këmbimit për tre monedhat kryesore.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
0
20
40
60
80
100
120
140
160
1M `07
4M `07
7M `07
10M `07
1M `08
4M `08
7M `08
10M `08
1M `09
4M `09
7M `09
10M `09
1M `10
4M `10
7M `10
10M `10
1M `11
4M `11
7M `11
10M `11
1M `12
4M `12
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
Lek/EURLek/USD EUR/USD
Grafik 3.4.2. Treguesit e kursit nominal efektiv (NEER) dhe të kursit real efektiv (REER).
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Treguesit e kursit nominal efektiv (NEER) dhe të kursit real efektiv (REER)
85
90
95
100
105
110
115
120
1M `07
7M `07
1M `08
7M `08
1M `09
7M `09
1M `10
7M `10
1M `11
7M `11
1M `12
NEER REER
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
46 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 47
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
46 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 47
4.� ECURIA E SISTEMIT TË PAGESAVE
Sistemet e pagesave janë një pjesë e rëndësishme në strukturën e një sistemi financiar, duke qenë kanalet nëpërmjet të cilave mundësohet transferimi i fondeve ndërmjet bankave, institucioneve të tjera financiare dhe klientëve. Si rrjedhojë, operimi i tyre në mënyrë të qëndrueshme dhe eficiente kontribuon në mënyrë të rëndësishme në ruatjen e stabilitetit financiar. Në këtë kuadër, vlerësohet që sistemet AIPS dhe AECH, infrastruktura bazë e pagesave në lekë, kanë operuar në përputhje me kërkesat që përcakton kuadri i tyre rregullativ dhe operacional.
Të dhënat statistikore në lidhje me vlerat dhe vëllimet e transaksioneve të procesuara në këto dy sisteme, gjatë periudhës janar–qershor 20�2, tregojnë një rritje të konsiderueshme në terma të vlerës, në një kohë që numri i transaksioneve paraqitet i qëndrueshëm. Në sistemin AIPS, rritja e konsiderueshme e vlerës së transaksioneve ka ardhur kryesisht si pasojë e zërit “Transaksione/instrumente financiare BSH” dhe “Pagesa ndërbankare”, duke reflektuar veprimet e bankave në tregun ndërbankar për t’iu përshtatur ndryshimeve strukturore të likuiditetit.
Tabelë 4.1. Aktiviteti në AIPS për gjashtëmujorin e parë 2012.Sistemi AIPS Janar - qershor 20�� Janar - qershor 20�2 Numri i transaksioneve �7,045.00 �7,250.00 Vlera e transaksioneve (miliardë lekë) �,�7�.2� 2,670.66 Vlera mesatare për transaksion (milionë lekë) 50.57 7�.70
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Tabelë 4.2. Aktiviteti në AECH për periudhën janar-qershor 2012.Sistemi AECH Janar - qershor 20�� Janar - qershor 20�2Numri i transaksioneve ���,�42 ���,62�Vlera e transaksioneve (milionë lekë) 2�,624 �2,257Vlera mesatare e transaksionit (milionë lekë) 0.�6 0.��
Burimi: Banka e Shqipërisë.
4 bankat më aktive në sistem zënë 26.2% të numrit të transaksioneve dhe 45.�% të vlerës së tyre.
Përsa u përket instrumenteve të pagesave, transfertat e kreditit mbizotërojnë në totalin e pagesave, por pesha e tyre është në rënie në favor të pagesave elektronike, pagesave me kartë bankare, debitimit direkt dhe home banking.
4. ZHVILLIMET NË SISTEMIN E PAGESAVE GJATË GJASHTËMUJORIT TË PARË TË VITIT 20�2
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
46 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 47
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
46 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 47
Tabelë 4.3. Shpërndarja e pagesave për klient sipas llojit të instrumenteve për periudhën janar- qershor 2012.
Numri Vlera200� 2009 20�0 20�� 20�2 200� 2009 20�0 20�� 20�2
Transferta kreditimi të iniciuara nga klientët
��.�0% �2.�6% ��.0�% 79.�5% 75.5�% 97.96% 96.0�% 94.25% 95.2�% 94.5�%
�-transfertë krediti në formë letër 9�.42% 97.59% 97.29% 97.05% 96.6�% 9�.27% 97.9�% 97.�5% 97.25% 96.7�% 2-transfertë krediti në formë joletër �.5�% 2.4�% 2.7�% 2.95% �.�9% �.7�% 2.07% 2.�5% 2.75% �.29%
Pagesa të iniciuara nga klientët me kartë
4.60% 5.�5% 7.�5% 9.��% ��.90% 0.��% 0.�4% 0.22% 0.2�% 0.�5%
Debitimi direkt 5.5�% �0.94% �0.�4% �0.75% ��.��% 0.4�% �.79% �.55% 2.29% 2.��% Çeqet �.56% �.06% 0.9�% 0.77% 0.7�% �.44% �.99% �.99% 2.20% 2.��%
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
4� Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 49
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
4� Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 49
Zhvillimet financiare paraqiten të qëndrueshme. Sektori bankar paraqitet i mirëkapitalizuar, likuid dhe me rritje të treguesve të fitimit, megjithatë evidentohet një ritëm më i ulët i rritjes së nivelit të aktiveve krahasuar me një vit më parë. Ritmi vjetor i rritjes së kredisë ka rënë, ndërkohë që depozitat vijojnë të rriten me ritme të qëndrueshme. Institucionet financiare jobanka dhe shoqëritë e kursim-kreditit kanë zgjeruar aktivitetin e tyre, ndërkohë që aktiviteti i shoqërive të sigurimit paraqet ngadalësim. Tregu i pensioneve private suplementare, ndonëse i kufizuar, paraqet zhvillime pozitive që janë reflektuar në rritjen e nivelit të aktiveve të shoqërive që administrojnë fondet e pensionit. Gjatë periudhës, patëm hyrjen në treg dhe zgjerimin e shpejtë të veprimtarisë së një fondi investimi. Krahas zhvillimeve pozitive në sistemin financiar, rreziku i kreditit vijon të mbetet rreziku kryesor për institucionet që kryejnë aktivitet kreditues në vend.
Niveli i ndërmjetësimit financiar në Shqipëri, i llogaritur si raport i aktiveve të sistemit financiar�9 ndaj Prodhimit të Brendshëm Bruto (PBB) vlerësohet në nivelin 92.�% në fund të qershorit 20�2, nga �9.5% në fund të vitit 20�� dhe �6.9% në të njëjtën periudhë të një viti më parë. Vëllimi i aktiveve të institucioneve financiare u rrit me rreth 4.2% krahasuar me një gjashtëmujor më parë dhe rreth ��.6% krahasuar me një vit më parë. Sektori bankar mbetet segmenti kryesor i ndërmjetësimit financiar, aktivet e të cilit përfaqësojnë rreth 9�.9% të totalit të aktiveve të sistemit financiar në tërësi dhe rreth �7.2% të PBB-së.
Tabelë 5.1. Pesha e segmenteve të sistemit financiar ndaj PBB-së në vite (në përqindje).
Autoriteti licencues dhe mbikëqyrës Sistemi financiar 2007 200� 2009 20�0 20�� 20�2-6M�
Banka e Shqipërisë
Sistemi bankar 75.9 76.7 77.5 �0.9 �4.7 �7.2Institucione
jobanka �.5 �.7 2.2 2.7 2.5 2.5
SHKK-të dhe Unionet e tyre 0.6 0.7 0.� 0.� 0.7 0.7
Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare
Shoqëri sigurimi �.4 �.4 �.5 �.4 �.5 �.5
Fondet e pensionit - - 0.0� 0.0� 0.0� 0.0�
Fonde Investimi 0.�6Burimi: Banka e Shqipërisë, Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare.
19 Sistemi financiar përbëhet nga bankat, institucionet financiare jobanka, shoqëritë e kursim-kreditit (SHKK), shoqëritë e sigurimit, fondet e pensioneve private suplementare si dhe fonde të investimit. Në analizën e këtij kapitulli, ju lutemi konsideroni faktin që aktiviteti i jobankave mbështetet në të dhënat e raportuara prej tyre dhe në vlerësime të Departamentit të Stabilitetit Financiar.
5. ZHVILLIME TË SISTEMIT FINANCIAR
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
4� Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 49
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
4� Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 49
Sektori financiar jobankar, vijon të pasqyrojë një peshë totale të vogël ndaj tërësisë së sistemit financiar. Kështu, totali i aktiveve të sektorit financiar jobankar20 përfaqëson rreth 6.�% të sistemit financiar, duke shënuar rritje të peshës referuar fundit të vitit 20�� kur rezultonte 5.�%. Kjo rritje i atribuohet futjes në treg gjatë periudhës të fondit të investimit “Raiffeisen Prestige”. Në fund të periudhës, pesha e aktivitetit të sektorit financiar jobankar ndaj PBB-së ishte 5.6%.
20 Informacioni për totalin e aktiveve të fondeve të pensionit është marrë nga publikimi më i fundit i AMF, 19 qershor 2012.
Burimi: Banka e Shqipërisë, Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare.
Grafik 5.1. Pesha e subjekteve të sistemit financiar ndaj totalit të aktiveve të sistemit financiar në tërësi, në përqindje.
Pesha e aktiveve të subjekteve të sistemit financiar ndaj totalit të aktiveve të sistemit financiar, Qershor 2012
93.9%
1.6%0.9%
2.7%
0.0%0.8%
Sektori bankarJobankat
Shoqëritë e sigurimit Fonde pensioniSHKK-tëFondi i investimit
Pesha e aktiveve të subjekteve të sistemit financiar ndaj totalit të aktiveve të sistemit financiar, Dhjetor 2011
94.7%
2.8%
1.6% 0.0%0.8%
Sektori bankarJobankat
Shoqëritë e sigurimitFonde pensioniSHKK-të
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
50 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 5�
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
50 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 5�
Hapësirë informuese 5.1. Sektori financiar jobankar.
AKTIVITETI I INSTITUCIONEVE FINANCIARE JOBANKA
Institucionet financiare jobanka licencohen dhe mbikëqyren nga Banka e Shqipërisë. Në gjysmën e parë të vitit 2012, aktivet e institucioneve financiare jobanka rezultuan 33.8 miliardë lekë, rreth 115.5 milionë lekë (ose 0.3%) më shumë se në fundin e vitit 2011 dhe 1.1 miliardë lekë (ose 3.4%) më shumë se në të njëjtën periudhë të një viti më parë. Peshën kryesore në aktivitetin e jobankave e zë aktiviteti kreditues, me një peshë prej 60% të totalit të aktiveve. Edhe pse me ritme pozitive rritjeje, portofoli i kredisë mbetet me një tendencë në rënie që nga gjysma e dytë e vitit 2010.
Niveli i kapitalizimit, i matur si raport i llogarisë së kapitalit me totalin e aktiveve në gjysmën e parë të vitit 2012, ka shënuar rritje në nivelin 38.5% nga 36.8% në fund të vitit 2011 dhe 36.4% në të njëjtën periudhë të një viti më parë.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Grafik 5.2. Ecuria e aktiveve dhe portofolit të kredisë për institucionet financiare jobanka.
Ecuria e kredive në mld lek dhe rritja e tyre në %
-
5.00
10.00
15.00
20.00
25.00
Mar 05
Qer 05
Sht 05D
hj 05M
ar 06Q
er 06Sht 06D
hj 06M
ar 07Q
er 07Sht 07D
hj 07M
ar 08Q
er 08Sht 08D
hj 08M
ar 09Q
er 09Sht 09D
hj 09M
ar 10Q
er 10Sht 10D
hj 10M
ar 11Q
er 11Sht 11D
hj 11M
ar 12Q
er 12
-5
0
5
10
15
20
25
30
Portofoli i kredisë % e rritjes
Ecuria e aktiveve të institucioneve financiare jobanka (mln lek)
-
5,000.00
10,000.00
15,000.00
20,000.00
25,000.00
30,000.00
35,000.00
40,000.00
Mar 05
Qer 05
Sht 05D
hj 05M
ar 06Q
er 06Sht 06D
hj 06M
ar 07Q
er 07Sht 07D
hj 07M
ar 08Q
er 08Sht 08D
hj 08M
ar 09Q
er 09Sht 09D
hj 09M
ar 10Q
er 10Sht 10D
hj 10M
ar 11Q
er 11Sht 11D
hj 11M
ar 12Q
er 12
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Grafik 5.3. Ecuria e mjaftueshmërisë së kapitalit dhe raportit të huave me probleme, në përqindje.
Kredi me probleme ndaj totalit të kredive (në %)
-
1.00
2.00
3.00
4.00
5.00
6.00
7.00
8.00
9.00
10.00
Mar 05
Qer 05
Sht 05D
hj 05M
ar 06Q
er 06Sht 06D
hj 06M
ar 07Q
er 07Sht 07D
hj 07M
ar 08Q
er 08Sht 08D
hj 08M
ar 09Q
er 09Sht 09D
hj 09M
ar 10Q
er 10Sht 10D
hj 10M
ar 11Q
er 11Sht 11D
hj 11M
ar 12Q
er 12
Llogaria kapitale ndaj totalit të aktiveve (në %)
-
10.00
20.00
30.00
40.00
50.00
60.00
Mar 05
Qer 05
Sht 05D
hj 05M
ar 06Q
er 06Sht 06D
hj 06M
ar 07Q
er 07Sht 07D
hj 07M
ar 08Q
er 08Sht 08D
hj 08M
ar 09Q
er 09Sht 09D
hj 09M
ar 10Q
er 10Sht 10D
hj 10M
ar 11Q
er 11Sht 11D
hj 11M
ar 12Q
er 12
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
50 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 5�
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
50 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 5�
Cilësia e portofolit të kredisë për institucionet financiare jobanka ka vijuar rënien referuar fundit të vitit 2011 dhe të njëjtës periudhë të një viti më parë. Më konkretisht, raporti “hua me probleme / totalit të kredisë” u ngjit në 8.9% nga 6.9% në fund të vitit 2011 dhe 7.6% në të njëjtën periudhë të një viti më parë. Përkeqësimi i cilësisë së kredisë, reflekton ngadalësimin e përgjithshëm të rritjes ekonomike dhe një mjedis përgjithësisht më sfidues për huamarrësit.
Institucionet financiare jobanka kanë shënuar rritje të rezultatit financiar në gjysmën e parë të vitit 2012, ku fitimi neto rezultoi 788 milionë lekë, nga 742 milionë lekë referuar të njëjtës periudhë të një viti më parë. Përsa i përket nivelit të të ardhurave për të njëjtën periudhë, ato shënuan nivelin 3.9 miliardë lekë, nga 3.7 miliardë lekë një vit më parë. Kontributin kryesor në këtë rritje të të ardhurave e dhanë kryesisht “të ardhurat nga komisionet” të cilat u rritën me 256 milionë lekë, duke zbutur efektin negativ të rënies së të ardhurave nga interesat, të cilat ranë me 26 milionë.
AKTIVITETI I SHOQËRIVE TË KURSIM-KREDITIT
Veprimtaria e shoqërive të kursim-kreditit në gjysmën e parë të vitit 2012 paraqet zhvillime pozitive përsa i përket rritjes së nivelit të aktiveve dhe zgjerimit të portofolit të kredisë krahasuar me fundin e vitit 2011. Megjithatë, ato kanë thelluar humbjen financiare referuar një viti më parë, kryesisht si rezultat i rënies së cilësisë së portofolit të kredisë.
Tabelë 5.2. Ecuria e disa treguesve të aktivitetit të shoqërive të kursim-kreditit dhe unioneve të tyre.
6M �-20�0 6M 2-20�0 6M �-20�� 6M 2-20�� 6M �-20�2Totali i aktiveve (mln lek) 9,�7�.00 9,705.00 9,649.57 9,�0�.6� 9,90�.69Teprica e kredisë (mln lek) 7,�25.00 7,072.00 6,946.5� 7,���.6� 7,26�.55Teprica e kredisë/totalit të aktiveve (%) 75.90 72.�0 7�.99 72.5� 7�.�4Kredi me probleme (mln lek) 2�7.�0 �57.90 ��5.�� ��5.65 ��9.20Kredi me probleme/tepricës së kredisë (%) �.�0 5.06 4.54 4.40 5.�6
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Shoqëritë e kursim-kreditit bashkë me unionet e tyre kanë thelluar humbjen financiare në nivelin 35.9 milionë lekë, ndërkohë që një vit më parë ato rezultonin me një fitim pozitiv prej 9.6 milionë lekësh. Ky rezultat negativ është kryesisht rrjedhojë e rritjes së provigjoneve të një prej unioneve financiare, ndërkohë që paralelisht me këtë zhvillim evidentohet rritje në shpenzimet administrative dhe të tjera.
AKTIVITETI I SHOQËRIVE TË SIGURIMIT DHE SHOQËRIVE TË PENSIONEVE PRIVATE SUPLEMENTARE
Tregu i sigurimeve për periudhën janar-qershor 2012* paraqet një ngadalësim të aktivitetit të tij ku të ardhurat nga primet dhe numri i kontratave të reja kanë shënuar rënie. Ky ngadalësim është evidentuar edhe në nivelin e kapitalizimit si dhe në treguesit e performancës financiare RoE dhe RoA. Ky treg vijon të mbetet i orientuar tek sigurimet e jojetës.
Gjatë periudhës janar-qershor 2012, të ardhurat nga primet e sigurimit arritën rreth 4,072 milionë lekë ose 5.56% më pak se në të njëjtën periudhë të një viti më parë. Gjatë gjashtëmujorit të parë të vitit 2012, dëmet e paguara arritën nivelin 1,501 milionë lekë ose 35.9% më shumë se një vit më parë. Si rezultat i kësaj rritjeje, raporti dëme/prime, i cili mat dhe depërtimin e tregut të sigurimeve në sistemin
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
52 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 5�
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
52 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 5�
financiar shënoi një rritje të qenësishme në nivelin 36.8% nga 26% që llogaritej në fund të vitit 2011. Numri i kontratave të lidhura shënoi një rënie me rreth 25.4% krahasuar me periudhën e një viti më parë.
Tregu vijon të mbetet sërish i orientuar tek sigurimet e jojetës, të cilat sollën rreth 88.63% të vëllimit të përgjithshëm të primeve. Parë nga këndvështrimi i ndarjes së tregut sipas llojit të sigurimit, i detyrueshëm dhe vullnetar, primet e shkruara bruto të sigurimit vullnetar përfaqësuan 54.48% dhe primet e shkruara bruto të sigurimit të detyrueshëm zunë 45.52% të totalit të tregut. Aktivet e sektorit të sigurimeve** për tremujorin e parë të vitit 2012, rezultuan rreth 19.6 miliardë lekë, me një rritje të lehtë prej 234 milionë lekësh (ose 1.21%) referuar fundit të vitit 2011 dhe me 1.3 miliardë lekë (ose 7.3%) më shumë se në të njëjtën periudhë të një viti më parë. Peshën kryesore në totalin e aktiveve të shoqërive të sigurimit e përbën zëri “depozita, certifikata depozitash dhe llogari në banka” me rreth 42.7%.
Treguesi që mat aftësinë e shoqërive të sigurimit për të përballuar humbjet, përfaqësohet nga raporti “kapital ndaj rezervave teknike”, i cili për tremujorin e parë të
vitit 2012 zbriti në nivelin 132% nga 133.8% në fund të vitit 2011 dhe 172% në të njëjtën periudhë të një viti më parë. Rënia e treguesit ka ardhur si rezultat i rritjes më të madhe të rezervave teknike, e cila tregon edhe një pritshmëri më të madhe të ekspozimit ndaj rreziqeve gjatë kryerjes së veprimtarisë të sigurimeve në vend.
Shoqëritë e sigurimit paraqesin një nivel më të ulët të rezultatit financiar i cili në tremujorin e parë të vitit 2012 rezultoi 46.7 milionë lekë nga 331.8 milionë lekë një vit më parë. Ngadalësimi i ndjeshëm i fitimit është reflektuar edhe në treguesit e kthimit RoA dhe RoE, të cilët ranë respektivisht në nivelet 0.25% dhe 0.44%, nga 1.9% dhe 3.4% që shënonin një vit më parë.
Në tremujorin e parë të vitit 2012, një ecuri pozitive shfaqi aktiviteti i shoqërive të pensioneve private suplementare, aktivet e të cilave u ngjitën në nivelin 194.8 milionë lekë nga rreth 154.7 milionë lekë që rezultonin në të njëjtën periudhë të një viti më parë. Numri i shoqërive administruese të fondeve private të pensioneve vijon të jetë 3.
Në gjysmën e parë të vitit 2012, ka nisur veprimtarinë fondi i investimit “Raiffeisen Prestige”, i cili u licencua në fund të vitit 2011. Në fund të periudhës, ky fond investimi kishte një vlerë aktivesh prej 11.4 miliardë lekësh, duke përbërë 0.92% të totalit të aktiveve të sistemit financiar në tërësi.
* Mbështetur në publikimin statistikor “Mbi tregun e sigurimeve janar-qershor 2012”, Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare (AMF).
** Sipas raportimit më të fundit të bilancit të shoqërive të sigurimit pranë Bankës së Shqipërisë.
Grafik 5.4. Pesha e zërave të aktiveve të shoqërive të sigurimit, në përqindje.
Burimi: Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare.
Peshat e zërave të aktiveve të shoqërive të sigurimit ndaj totalit të aktiveve në %
TI-2012
42.7% 9.2%
2.8%
6.0%
6.8%
Depozita, certifikata depozitash dhe llogari në banka Investime në pasuri të paluajtshme Mjete të qëndrueshme (të trupëzuara dhe të patrupëzuara)Provigjone teknikeLetra me vlerë të ndryshme nga aksionet
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
52 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 5�
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
52 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 5�
6.� ECURIA E AKTIV-PASIVEVE DHE PËRBËRJA E TyRE
Totali i aktiveve të sektorit bankar përbën rreth �2% të PBB-së së vendit. Në gjysmën e parë të vitit 20�2, aktivet e sektorit bankar u zgjeruan me rreth �.4% krahasuar me fundin e vitit 20�� dhe me rreth ��% ndaj së njëjtës periudhë të një viti më parë. Ecuria historike e aktiveve të sektorit bankar paraqitet e luhatshme, rrjedhojë kjo e ndryshimeve në kontributin e zërave kryesorë të aktivit (grafik 6.�.�).
Në ecurinë e aktiveve, shfaqet mbizotërues kontributi i aktivitetit kreditues (përfaqësuar nga “veprime me klientët”). Së fundmi, ky kontribut ka ardhur në rënie si pasojë e ngadalësimit të rritjes ekonomike dhe të një sjelljeje më të kujdesshme nga ana e bankave në akordimin e kredisë. Gjithashtu, zhvillimet që pasuan krizën financiare ndërkombëtare sollën përkeqësim të cilësisë së portofolit të kredisë duke rezultuar në rritje të nivelit të provigjoneve, të cilat kanë tkurrur ecurinë normale të aktiveve, dhe kanë ndikuar negativisht në nivelin e përfitueshmërisë së sektorit bankar. Kërkesa e lartë për financimin e borxhit sovran ka mbajtur të lartë kontributin e “Veprimeve me thesarin dhe ndërbankare” në ecurinë e aktiveve të sektorit bankar.
Në financimin e aktivitetit bankar (në pasiv të bilancit të bankës), vërehet se së fundmi kontributi në gjenerimin e fondeve ka ardhur tërësisht nga aktiviteti depozitues (përfaqësuar nga “veprime me klientët”). Ky konsiderohet si zhvillim pozitiv, i cili ndikon në qëndrueshmërinë e gjendjes së likuiditetit të sektorit bankar. Nga ana tjetër ky zhvillim evidenton nevojën për ruajtjen e vazhdueshme të besimit të publikut në sektorin bankar.
Bankat kanë stabilizuar raportin e përdorimit të kapitalit të tyre (zëri “burime të përhershme”) për financimin e veprimtarisë, duke iu përshtatur njëkohësisht kërkesave për shtim kapitali nga autoriteti mbikëqyrës, në kuadër të respektimit të normave rregullative. Përdorimi i kapitalit ka qenë burim i rëndësishëm i financimit të aktivitetit bankar në periudhën e shpërthimit të krizës financiare ndërkombëtare (200�-2009), ndjekur nga
6. SEKTORI BANKAR
Grafik 6.1.1. Kontributi i zërave të aktiveve në rritjen e aktiveve, në pikë përqindje.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
(15.00)
(10.00)
(5.00)
-
5.00
10.00
15.00
20.00
25.00Jan 09M
ar 09M
aj 09Korr 09Sht 09N
en 09Jan 10M
ar 10M
aj 10Korr 10Sht 10N
en 10Jan 11M
ar 11M
aj 11Korr 11Sht 11N
en 11Jan 12M
ar 12M
aj 12
-
2.00
4.00
6.00
8.00
10.00
12.00
14.00
16.00
Veprimet me thesarin dhe ndërbankare
Veprimet me klientëVeprimet me letra me vlerë
Fonde rezervë të krijuaraMjete të tjera
Mjete të qëndrueshmeInteresa të përllogarituraTotali i aktiveve
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
54 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 55
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
54 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 55
veprimet e Bankës së Shqipërisë për injektimin e likuiditetit dhe ruajtjen e stabilitetit të sistemit financiar në vend.
Sektori bankar shqiptar mbetet i dominuar nga 5 banka. Së bashku këto banka përfaqësojnë rreth 6�% të huadhënies dhe 75% të depozitave të publikut. Kjo nënkupton që këto banka luajnë një rol të rëndësishëm në kreditimin e ekonomisë dhe një funksion të rëndësishëm në ecurinë dhe qëndrueshmërinë e sistemit financiar shqiptar.
6.2 POZICIONI I SEKTORIT BANKAR NDAJ JOREZIDENTËVE
Investimet e sektorit bankar në mjete të subjekteve jorezidente janë zgjeruar, ku evidentohet rritje e vendosjeve në formën e llogarive rrjedhëse dhe depozitave. Njëkohësisht, përdorimet e linjave të kreditit me grupin bankar zotërues kanë shënuar rënie. Këto zhvillime tregojnë për një situatë të përmirësuar të likuiditetit në sektorin bankar për periudhën e analizuar.
Investimet e sektorit bankar në mjete të subjekteve jorezidente rezultuan 2�4.5 miliardë lekë, në rritje me rreth �7% krahasuar me fundin e vitit 20�� dhe rreth 66% në terma vjetorë. Vendosjet e sektorit bankar pranë institucioneve jorezidente u rritën me 25% në terma gjashtëmujorë dhe 77% në terma vjetorë, kryesisht si rezultat i rritjes së llogarive rrjedhëse dhe depozitave. Në përgjithësi, aktivet me jorezidentët përbëjnë ��.5% të totalit të aktiveve, duke shfaqur rritje krahasuar me fundin e vitit 20�� dhe me një vit më parë.
Përsa i përket detyrimeve të sektorit bankar ndaj jorezidentëve ato u vlerësuan në masën 79.� miliardë lekë, duke përbërë 6.�% të totalit të detyrimeve. Në këto detyrime, pjesën dërrmuese e zënë detyrimet ndaj grupeve bankare zotëruese.
Grafik 6.1.2. Financimi me bazë vjetore i aktiveve të sektorit bankar, në pikë përqindje.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
(10.00)
(5.00)
-
5.00
10.00
15.00
20.00
Janar 09M
ars 09M
aj 09Korrik 09Shtator 09N
entor 09Janar 10M
ars 10M
aj 10Korrik 10Shtator 10N
entor 10Janar 11M
ars 11M
aj 11Korrik 11Shtator 11N
entor 11Janar 12M
ars 12M
aj 12
-
2.00
4.00
6.00
8.00
10.00
12.00
14.00
16.00
Veprimet me thesarin dhe ndërbankareVeprime me klientët
Veprime me letrat me vlerë
Detyrime të tjera
Burimet e përhershme
Interesa të përllogaritura
Totali i aktiveve
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
54 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 55
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
54 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 55
Vlera e linjave të kreditit të përfituara nga grupet bankare zotëruese ka shënuar rënie, dhe kjo prirje është shfaqur edhe në ecurinë e pjesës së përdorur dhe të papërdorur të linjave të kreditit.
Tabelë 6.1. Angazhimet e marra nga bankat mëma dhe bankat e tjera të grupit.Mln lek Totali i linjës Pjesa e përdorur Pjesa e papërdorurQershor 20�2 55,5�0.�4 ��,750.�7 4�,760.67 Dhjetor 20�� 6�,422.40 �6,90�.90 46,5��.50 Qershor 20�� 65,5�2.5� �9,504.29 46,07�.24
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Nga analiza e mësipërme, ku evidentohet që aktivet e sektorit bankar ndaj jorezidentëve janë pothuaj tre herë më të larta se detyrimet ndaj jorezidentëve, vlerësohet se varësia e sektorit bankar në vend nga grupet bankare zotëruese është e ulët. Megjithatë, në banka të veçanta kjo varësi është më e ndjeshme dhe kërkon një monitorim të kujdesshëm. Nga ana tjetër, bankat evropiane, të cilat zotërojnë disa nga bankat që operojnë në vend, janë ndikuar ndjeshëm nga kriza financiare ndërkombëtare. Përçimi i problemeve të tyre tek bankat që operojnë në vend përfaqëson një kanal të mundshëm rreziku. Është e nevojshme që bankat të llogarisin përmasat e këtij rreziku dhe të vlerësojnë qëndrueshmërinë e tyre, duke ndërtuar skenarë që i përgjigjen realitetit të zhvillimeve financiare ndërkombëtare.
Grafik 6.2.1. Pozicioni i sektorit bankar ndaj jorezidentëve.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Pozicioni i sektorit bankar ndaj jorezidentëve, në %
0.0%
2.0%
4.0%
6.0%
8.0%
10.0%
12.0%
14.0%
16.0%
18.0%
20.0%
Dhj 07
Mar 07
Qer 07
Sht 07D
hj 07M
ar 08Q
er 08Sht 08D
hj 08M
ar 09Q
er 09Sht 09D
hj 09M
ar 10Q
er 10Sht 10D
hj 10M
ar 11Q
er 11Sht 11D
hj 11M
ar 12Q
er 12
Aktive jorezidente/Totalit të aktivevePasive jorezidente/Totalit të pasiveve
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
56 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 57
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
56 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 57
Hapësirë informuese 6.2. Ekspozimi i sektorit bankar me jorezidentët.
Pesha ndaj totalit të aktivit. Në fund të muajit qershor 2012*, pretendimet totale ndaj jorezidentëve zinin 10.8% të totalit të aktiveve dhe ato ndaj grupeve bankare zotëruese zinin 3.4% të tyre. Ndërkohë, detyrimet ndaj jorezidentëve zinin 1.7% të pasiveve dhe ato ndaj grupeve bankare zotëruese zinin 1.4% të tyre.
Ecuria në kohë. Totali i pretendimeve ndaj institucioneve jorezidente ka shfaqur rritje në krahasim me të njëjtën periudhë të vitit të kaluar, si edhe në krahasim me fundin e vitit 2011. Pretendimet totale thuajse janë dyfishuar në raport me një vit më parë dhe kanë pasur një rritje prej 27.9% në krahasim me fundin e vitit. Të njëjtën prirje kanë pasur edhe pretendimet ndaj grupeve bankare zotëruese të bankave që operojnë në vendin tonë, ku në vlerë absolute këto pretendime thuajse janë trefishuar, ndërkohë që në raport me fundin e vitit kanë pasur një rritje prej 21.1%. Në fund të muajit qershor 2012, pretendimet ndaj grupeve bankare zotëruese në raport me totalin e pretendimeve ndaj jorezidentëve të sektorit bankar zinin 31.8%. Në anën e pasivit, vërehet një rënie e detyrimeve totale të sektorit tonë bankar ndaj institucioneve të tilla, duke shënuar një rënie me 22.6% në raport me qershorin e vitit 2011 dhe me 19.8% në krahasim me fundvitin 2011.
Pozicioni neto i ekspozimit ndaj jorezidentëve. Sektori bankar paraqitet me një pozicion neto pozitiv ndaj jorezidentëve. Ky pozicion është rritur ndjeshëm në krahasim me një vit më parë, dhe për rastin e marrëdhënies me grupet bankare zotëruese ka kaluar nga vlera negative në vlera pozitive.
Struktura e maturimit të ekspozimeve me afat. Pjesa kryesore e pretendimeve ndaj jorezidentëve maturohet në një afat të shkurtër kohor. Në fund të muajit qershor 2012, pretendimet të cilat maturohen deri në 1 muaj zinin 81.6% të pretendimeve me afat, ndërkohë që detyrimet të cilat maturohen në këtë hark kohor zinin 11.4% të detyrimeve me afat. Peshën më të madhe të detyrimeve e zënë detyrimet të cilat maturohen në më tepër se 6 muaj, me 88.6% të totalit.
Përbërja sipas monedhave.: Në qershor 2012, pretendimet ndaj jorezidentëve paraqiten kryesisht në euro në masën 78.6%, ndërsa pjesa në euro e pretendimeve ndaj grupeve bankare zotëruese është më e lartë, në masën 87.7%. Në anën e detyrimeve ndaj jorezidentëve paraqitet një situatë e ngjashme, ku kryesisht monedha më e përdorur është ajo evropiane për 98.5% të totalit dhe për 98.25% të detyrimeve ndaj grupeve bankare zotëruese.
Burimi: Të dhënat operative të bankave, përpunim nga Departamenti i Stabilitetit Financiar.
Grafik 6.2.2. Ekspozimi i sektorit bankar me jorezidentët.
Detyrimet ndaj institucioneve jorezidente (në mln lekë)
-
5,000
10,000
15,000
20,000
25,000
30,000
35,000
40,000
45,000
50,000
Detyrimet totaleDetyrimet ndaj grupit bankar zotërues
Pozicionet neto të vendosjeve (në mln lekë)
(20,000)
-
20,000
40,000
60,000
80,000
100,000
120,000
Pozicioni neto i vendosjeve totale
Pozicioni neto i vendosjeve në grupin bankar zotërues
Pretendimet e sektorit bankar ndaj jorezidenteve (në mln lekë)
-
20,000
40,000
60,000
80,000
100,000
120,000
140,000
Qer 2011
Sht 2011
Tet 2011
Nën 2011
Dhj 2011
Jan 2012
Shk 2012
Mar 2012
Prill 2012
Maj 2012
Qer 2012
Qer 2011
Sht 2011
Tet 2011
Nën 2011
Dhj 2011
Jan 2012
Shk 2012
Mar 2012
Prill 2012
Maj 2012
Qer 2012
Qer 2011
Sht 2011
Tet 2011
Nën 2011
Dhj 2011
Jan 2012
Shk 2012
Mar 2012
Prill 2012
Maj 2012
Qer 2012
Pretendimet totalePretendimet ndaj grupit bankar zotërues
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
56 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 57
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
56 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 57
Përbërja e ekspozimit sipas origjinës së kapitalit të bankave. Në totalin e pretendimeve ndaj jorezidentëve, ato të grupit grek zënë 18% të totalit, ato të grupit italian zënë 14.4%, ato të grupit francez zënë 8.2% dhe ato të grupit shqiptar zënë 4.5%. Pretendimet totale ndaj jorezidentëve paraqiten më të larta se në fundin e vitit 2011 për grupin grek, italian dhe francez, dhe më të ulëta për grupin shqiptar. Pretendimet ndaj grupeve bankare zotëruese janë paraqitur të luhatshme dhe në krahasim me fundin e vitit 2011, ato kanë ardhur në rritje për grupin italian dhe atë francez, por kanë shënuar rënie të theksuar për grupin grek. Në fund të muajit qershor 2012, peshën më të lartë ndaj totalit të detyrimeve ndaj jorezidentëve e shfaq grupi francez me 57.6%, pasuar nga ai grek me 26% dhe ai italian me 10.5%. Ritme të ngjashme paraqiten edhe për detyrimet ndaj grupeve bankare zotëruese, duke qenë se një pjesë e konsiderueshme e detyrimeve totale ndaj jorezidentëve janë detyrime ndaj grupeve bankare zotëruese. Pozicioni neto i ekspozimit paraqitet negativ për grupin francez, ndonëse përmasat e tij janë zvogëluar ndjeshëm. Grupi italian dhe grupi grek shfaqen me një pozicion pozitiv dhe në rritje, ndonëse grupi grek ka shfaqur një luhatshmëri më të lartë.
* Kjo hapësirë informuese është bazuar në të dhënat operative të raportuara nga sektori ynë bankar mbi marrëdhëniet me jorezidentët.
6.� TEPRICA E KREDISË
Në fund të periudhës, pesha e portofolit të kredisë ndaj PBB-së vlerësohet 4�.5%. Teprica e kredisë ka vijuar ritmet e ngadalta të rritjes, si rrjedhojë e kërkesës së dobët për kredi dhe e shtrëngimit të kushteve të kredidhënies.
Në fund të gjashtëmujorit të parë të vitit 20�2, teprica e kredisë u ngjit në nivelin 57�.9 miliardë lekë duke u rritur gjatë periudhës me vetëm 5.7 miliardë lekë ose �%. Në gjashtëmujorin e dytë të vitit 20��, teprica e kredisë u rrit me 42.7 miliardë lekë ose �.2%. Në terma vjetorë, në fund të qershorit 20�2, rritja e kredisë rezulton të jetë 9.�%.
Gjatë periudhës, sipas subjekteve kredimarrëse, rritja më e shpejtë evidentohet në kredinë akorduar ndërmarrjeve publike, në raport me ato private, ndërkohë që kredia dhënë individëve ka pësuar rënie. Më konkretisht, kredia ndaj sektorit publik u rrit me �.5 miliardë lekë ose 7.4%, duke vijuar me prirjen rritëse të një gjashtëmujori më parë kur rritja e kredisë shënonte 4.� miliardë lekë ose �0.�%. Kredia ndaj sektorit privat është rritur me 5.2 miliardë lekë ose me �.�%, shumë më e ulët se një gjashtëmujor më parë kur rritja e kredisë shënonte 4�.� miliardë lekë ose �2.2%. Kredia për individët, ka rënë me rreth � miliard lekë ose 0.7%, duke vijuar prirjen e një gjashtëmujori më parë kur ra me 5.� miliardë lekë ose me �.4%. Ky ngadalësim i ecurisë së kredisë reflekton një kërkesë më të dobët për kredi për shkak të pasigurisë së bizneseve dhe familjeve mbi ecurinë e ekonomisë dhe shtrëngimin e standardeve të kredidhënies nga bankat pas përkeqësimit të cilësisë së portofolit të kredisë.
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
5� Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 59
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
5� Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 59
Sipas monedhës, gjatë periudhës kredia në valutë ka pësuar rënie, ndërsa kredia në lekë është rritur me ritme të qëndrueshme. Më konkretisht, kredia e dhënë në lekë është rritur me 6.4 miliardë lekë ose me �.5%, ndërkohë që kredia në valutë ka rënë me 0.7 miliardë lekë ose me 0.2%. Në gjysmën e dytë të vitit 20��, rritja e kredisë në lekë ishte ��.� miliardë lekë ose ��.2% dhe rritja e kredisë në valutë ishte 24.5 miliardë lekë ose 6.�%.
Sipas afatit të maturimit, në rritjen e kredisë gjatë periudhës ka kontribuar pozitivisht kredia afatshkurtër me rreth 4.0 miliardë lekë (e rritur me 2.0%) dhe ajo afatgjatë me rreth 6.� miliardë lekë (e rritur me 2.7%). Nga ana tjetër, kredia afatmesme ka pësuar rënie me 5.0 miliardë lekë ose 4.4%.
Sipas sektorëve të ekonomisë, kredia është dhënë kryesisht për tregtinë, ndërtimin, industrinë dhe prodhimin e energjisë elektrike, ndërkohë që kredia për sektorët e tjerë ka rezultuar me rritje modeste. Në terma relativë, gjatë periudhës evidentohet rritje për sektorin e arsimit me rreth 22%, industrinë nxjerrëse me rreth 22% si dhe hotelerinë me rreth �2.�% si pasojë e efektit sezonal. Gjatë periudhës, kredia për sektorin e bujqësisë u tkurr me 0.7 miliardë lekë ose ��.�%.
Grafik. 6.3.1. Ecuria vjetore e kredisë për subjektet individë dhe biznese, në përqindje.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
-0.05
0.05
0.15
0.25
0.35
0.45
0.55
0.65
1/1/1900
1/4/1900
1/7/1900
1/10/1900
1/13/1900
1/16/1900
1/19/1900
1/22/1900
1/25/1900
1/28/1900
1/31/1900
2/3/1900
2/6/1900
2/9/1900
2/12/1900
2/15/1900
2/18/1900
2/21/1900
Teprica e kredisë Kredia për biznesin
Kredia për individët
Grafik 6.3.2. Ecuria e kredisë për subjektet private dhe sektorët me kontributin në rritje.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
-5%
5%
15%
25%
35%
45%
55%
T2:07
T3:07
T4:07
T1:08
T2:08
T3:08
T4:08
T1:09
T2:09
T3:09
T4:09
T1:10
T2:10
T3:10
T4:10
T1:11
T2:11
T3:11
T4:11
T1:12
T2:12
Tregtia, Riparimi i automjeteve dhe artikujve shtëpiakeNdërtimiIndustia
Prodhimi, shpërndarja e energjisë elektrike, e gazit dhe e ujitBujqësia, Gjuetia dhe Silvikultura
Të tjeraEcuria e kredisë për sektorët e ekonomisë
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Grafik 6.3.3. Shpërndarja e tepricës së kredisë për biznesin dhe individët sipas qëllimit të përdorimit.
30.9 31.6
19.5 18.0
27.5 26.424.9 24.4
0
5
10
15
20
25
30
35
40
Overdraft
Kapitalqarkullues
Investime
në blerjepajisjesh
Investime
për pasuri tëpaluajtshm
e
Shpërndarja e tepricës së kredisë për biznesin sipas qëllimit të përdorimit, në %
Qershor 2012 Mesatarja 5-vjeçare
5.4 4.912.3 10.6
6.0 7.5
70.7 69.6
5.1 7.4
0
20
40
60
80
Overdraft
Konsum i
mallrave jo të
qendrueshme
Konsum i
mallrave të
qendrueshme
Për pasuri tëpaluajtshm
e
Për ushtrimaktiviteti
Shpërndarja e tepricës së kredisë për individët sipas qëllimit të përdorimit, në %
Qershor 2012 Mesatarja 5-vjeçare
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
5� Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 59
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
5� Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 59
Sipas qëllimit të përdorimit, kredia për bizneset është orientuar kryesisht për blerje pajisjesh. Kredia në formën “Overdraft” vijon të mbizotërojë në përdorim dhe pesha e saj në total mbetet mbi mesataren 5-vjeçare, ndonëse shfaq një prirje të lehtë rënëse. Tek individët nuk vërehet ndonjë ndryshim strukturor në përdorimin e kredisë, ku kredia për pasuri të paluajtshme mban peshën më të madhe.
Hapësirë informuese 6.3.1. Kredia e re.
Në gjashtëmujorin e parë të vitit 2012, sektori bankar dha kredi të re në masën 126.3 miliardë lekë, duke shënuar një rënie të konsiderueshme prej 25.2 miliardë lekësh ose 16.7% krahasuar me fundin e vitit 2011 dhe me vetëm 3.5 miliardë lekë ose 2.7% referuar të njëjtës periudhë të një viti më parë. Për të njëjtën periudhë, sektori bankar mblodhi kredi në masën 119.5 miliardë lekë, nga rreth 116.6 miliardë lekë që shënonte në fund të dhjetorit 2011 dhe 103.2 miliardë lekë të mbledhura gjatë të njëjtës periudhë një vit më parë. Raporti i kredisë së mbledhur me kredinë e dhënë përfaqëson treguesin e përdorimit të kredisë. Për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012, ky raport u llogarit në nivelin 94.6% nga 77% në fund të gjashtëmujorit të dytë 2011 dhe 79.5% referuar gjashtëmujorit të parë 2011, si rezultat i ritmit më të ulët të rritjes së kredisë së re krahasuar me kredinë e mbledhur.
Sipas grupeve të përdoruesve, gjatë gjashtëmujorit të parë të vitit 2012, sektori i biznesit ka përfituar rreth 109.9 miliardë lekë ose rreth 87.04% të kredisë së re, ndërkohë që sektori i individëve përfitoi rreth 16.4 miliardë lekë ose rreth 13% të totalit të kredisë së re. Grafiku 6.3.4 paraqet ecurinë e kredisë së re dhe treguesin e përdorimit të kredisë me bazë gjashtëmujore.
Grafik 6.3.4. Kredia e re dhe përdorimi i kredisë.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Kredia e re (majtas) dhe Përdorimi i kredisë (djathtas)
-
20.00
40.00
60.00
80.00
100.00
120.00
140.00
160.00
Qershor 06
Dhjetor 06
Qershor 07
Dhjetor 07
Qershor 08
Dhjetor 08
Qershor 09
Dhjetor 09
Qershor 10
Dhjetor 10
Qershor 11
Dhjetor 11
Qershor 12
mld
lek
0.0%
10.0%
20.0%
30.0%
40.0%
50.0%
60.0%
70.0%
80.0%
90.0%
100.0%
Kredia e re Përdorimi i kredisë
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Grafik 6.3.5. Shpërndarja e peshave të kredisë së re për sektorin e biznesit dhe për individët sipas qëllimit të përdorimit, në përqindje.
44% 45%
24% 23% 21%
15%11%
17%
0%
10%
20%
30%
40%
50%
- Ovërdraft
- kapitalqarkullues
- investime
në blerjepajisjesh
- investime
për pasuri tëpaluajtshm
e
Pesha e kredisë së re për biznesin sipas qëllimit të përdorimit Pesha e kredisë së re për individët sipas qëllimit të përdorimit
6MII-2011 6MII-2010
18%14%
22%19%
11%9%
40%
47%
10% 10%
0%
20%
40%
60%
Ovërdraft
konsum i
mallrave jo të
qendrueshëm
konsum i
mallrave të
qendrueshëm
për pasuri tëpaluajtshm
e
për ushtrimaktiviteti
6MII-2011 6MII-2010
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
60 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 6�
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
60 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 6�
Shpërndarja e kredisë së re për sektorin e biznesit sipas qëllimit të përdorimit, tregon se në gjashtëmujorin e parë të vitit 2012, kredia e re është zhvendosur drejt financimit të “kapitalit qarkullues”. Për sektorin e individëve vihet re një ritëm më i lartë i zgjerimit të kredisë së re për “konsum të mallrave të qëndrueshme”, ndërkohë që kredia e re “për ushtrim aktiviteti” është zgjeruar më ngadalë.
Shpërndarja sipas monedhave, evidenton rritjen e kredisë së re në monedhën vendase dhe në dollarë amerikanë me 0.6% dhe 44%, në nivelet 51.2 miliardë lekë dhe 18.5 miliardë lekë. Ndërkohë, shënohet rënie e konsiderueshme e kredisë së re akorduar në monedhën evropiane me 14.3%, duke zbritur në 56.6 miliardë lekë. Kjo tendencë mund të jetë rrjedhojë e zhvillimeve ndërkombëtare, ku monedha euro ka shfaqur paqëndrueshmëri krahasuar me monedhat e tjera. Nevojitet një periudhë më e gjatë kohe për të vlerësuar qëndrueshmërinë e kësaj prirjeje dhe arsyet e pasojat e saj.
Shpërndarja e kredisë së re sipas sektorëve kryesorë të ekonomisë paraqitet në grafikun 6.3.6. Vihen re dy zhvillime kryesore. Së pari, është rritur pesha e kredisë së re dhënë sektorit të “tregtisë, riparimit të automjeteve dhe artikujve shtëpiakë” në rreth 38.8%, nga 32.5% në fund të muajit qershor 2011. Së dyti, ka rënë pesha e kredisë së re për sektorin e “industrisë përpunuese” në 9.1% nga 12.3% që ishte një vit më parë.
ECURIA E NORMAVE TË INTERESIT PËR KREDITË E REJA
Gjatë gjashtëmujorit të parë të vitit 2012, vërehet një prirje e lehtë rënëse në normat e interesit të kredisë së re për të tre monedhat kryesore (lekë, usd dhe euro) që operojnë në treg. Interesat për kreditë e reja në lekë, kanë shfaqur luhatje të papërfillshme. Norma mesatare e interesit për këto kredi rezultoi 11.41% ose 0.06 pikë përqindje më e ulët se një gjashtëmujor më parë. Në
sektorin e biznesit vërehen kushte më pak të favorshme për kredinë e re dhënë në formën “overdraft”, pasi norma mesatare e interesit për këtë kategori është rritur me rreth 0.45 pikë përqindje, në nivelin 10.89%. Më të favorshme janë paraqitur kushtet për kredinë e re në lekë dhënë sektorit “individë”, ku norma mesatare e interesit të kredisë së re dhënë për ushtrim aktiviteti ka rënë me 0.7 pikë përqindje në nivelin 16.38%.
Gjatë periudhës, norma mesatare e interesit për kredinë e dhënë në usd zbriti në 6.88%, rreth 1.01 pikë përqindje më e ulët se në gjashtëmujorin e dytë të vitit 2011. Ky fakt ka qenë favorizues për kredinë e re dhënë në formën “overdraft”, pasi norma mesatare e interesit zbriti me rreth 2.11 pikë përqindje, në nivelin 6.31%. Prirja në rënie e normës së interesit për kredinë e re në usd, mund të ketë ndikuar në rritjen e kërkesës për këtë kredi. Edhe norma mesatare e interesit për kreditë në euro për të njëjtën periudhë është ulur me rreth 0.25 pikë përqindje, duke zbritur në nivelin 7.25%. Në këtë rënie mund të ketë ndikuar ecuria e normave mesatare të Euriborit në tregjet ndërkombëtare që zbritën me rreth 0.6 pikë përqindje gjatë periudhës.
Grafik 6.3.6. Shpërndarja e kredisë së re sipas sektorëve të ekonomisë.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
0.0%
5.0%
10.0%
15.0%
20.0%
25.0%
30.0%
35.0%
40.0%
Bujqësia
Industria përpunuese
Prodhimi i energjisë elektrike
Ndërtimi
Tregtia, Riparimi i automjeteve dhe
artikujve shtëpiake
Shpërndarja e kredisë së re sipas sektorëve të ekonomisë
6MII-2011 6MII-2010
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
60 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 6�
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
60 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 6�
Burimi: Departamenti i Stabilitetit Financiar.
Grafik 6.3.7. Ecuria e normave të interesave për kreditë e reja në lekë dhe valutë.
Ecuria e normës së interesave për kreditë e reja në lekë
4.00
6.00
8.00
10.00
12.00
14.00
16.00
Jan 07M
aj 07Sht 07Jan 08M
aj 08Sht 08Jan 09M
aj 09Sht 09Jan 10M
aj 10Sht 10Jan 11M
aj 11Sht 11Jan 12M
aj 12
Interesi i ponderuar për kreditë në lekëBono-thesari 12 mujore
Ecuria e normës së interesave për kreditë e reja në euro
-
1.00
2.00
3.00
4.00
5.00
6.00
7.00
8.00
9.00
10.00
Jan 07M
aj 07Sht 07Jan 08M
aj 08Sht 08Jan 09M
aj 09Sht 09Jan 10M
aj 10Sht 10Jan 11M
aj 11Sht 11Jan 12M
aj 12
Interesi i ponderuar për kreditë në euroEuribor
Ecuria e normës së interesave për kreditë e reja në usd
-
2.00
4.00
6.00
8.00
10.00
12.00
14.00
Jan 07M
aj 07Sht 07Jan 08M
aj 08Sht 08Jan 09M
aj 09Sht 09Jan 10M
aj 10Sht 10Jan 11M
aj 11Sht 11Jan 12M
aj 12
Interesi i ponderuar për kreditë në UsdLibor USD
Hapësirë informuese 6.3.2. Lidhja midis kredisë së re nga njëra anë, dhe cilësisë së portofolit dhe normave të interesit nga ana tjetër.
LIDHJA MIDIS KREDISË SË RE DHE CILËSISË SË PORTOFOLITNë fund të tremujorit të dytë 2012, ecuria e kredisë së re reflektoi prirjen e bankave për të mbështetur bizneset me kreditim, ndërkohë që kredia për individët është tkurrur. Në totalin e kredisë së re për bizneset, 37.3% e totalit është disbursuar për sektorin e tregtisë, riparimit të automjeteve dhe artikujve shtëpiakë, ndërkohë që sektori i ndërtimit përbën 16.3% dhe sektori i industrisë përpunuese 6.7%. Nga ana tjetër, cilësia e portofolit të kredisë së bizneseve është përkeqësuar më shumë se cilësia e portofolit të kredisë së individëve. Sipas sektorëve, raporti i kredive me probleme është 25.5% për sektorin e tregtisë, riparimit të automjeteve dhe artikujve shtëpiakë, 29.6% për sektorin e ndërtimit dhe 23.1% për industrinë përpunuese. Raporti i kredive me probleme për individët shënon 16.9% (pa përfshirë jorezidentët). Për të gjykuar nëse bankat kanë reaguar ndaj përkeqësimit të cilësisë së portofolit nëpërmjet uljes së kredisë së re për secilin sektor, bizneset dhe individët, është ndërtuar korrelacioni i ndryshueshëm në kohë që lidh pikërisht kredinë e re me raportin e kredive me probleme. Ecuria e korrelacionit për çdo sektor paraqitet në grafikët në vijim.
Indeksi i korrelacionit për totalin tregon se pas një niveli të lartë të tij në fillim të vitit 2009, indeksi është zvogëluar gradualisht duke reflektuar tendencën e bankave për të ngushtuar kredinë e re në kushtet e përkeqësimit të cilësisë së portofolit. Ndërkohë, pas shtatorit të vitit 2011 korrelacioni është rritur duke ndjekur kryesisht zhvillimet në treguesin e korrelacionit për bizneset, rritja e të cilit ka reflektuar rritjen e kredisë së re për ristrukturim. Gjatë dy muajve maj-qershor 2012, korrelacioni është ulur duke reflektuar tendencën e bankave për të ngadalësuar kreditimin e bizneseve. Ndërkohë për sektorët e veçantë, koeficienti i korrelacionit është pozitiv dhe i lartë për sektorin e prodhimit, shpërndarjes së energjisë elektrike, gazit dhe të ujit, dhe të bujqësisë. Sektori i ndërtimit reflekton një indeks negativ korrelacioni midis ecurisë së kredisë së re dhe cilësisë së tij të portofolit për të gjithë periudhën e paskrizës.
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
62 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 6�
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
62 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 6�
Nga ana tjetër, korrelacioni i kredisë së re dhe cilësisë së portofolit për individët në periudhën e paskrizës është negativ. Ky zhvillim reflekton reagimin e shpejtë të bankave në uljen e kredisë së re për individët në kushtet e përkeqësimit të cilësisë së kredisë por edhe të zhvendosjes së kreditimit për ristrukturim të bizneseve. Tendenca e fortë në rënie e koeficientëve të korrelacionit tregon se në kushtet e një reagimi të fortë të bankave gjatë gjysmës së parë të vitit 2012, kredia e re për individët është ngadalësuar në mënyrë të ndjeshme.
LIDHJA MIDIS KREDISË SË RE DHE NORMËS SË INTERESITLidhja që ekziston midis kredisë së re sipas sektorëve të ekonomisë dhe normës përkatëse të interesit vlerësohet nëpërmjet analizës së ecurisë së korrelacionit përkatës. Për sektorin e bizneseve, vlerësohet se koeficienti i korrelacionit është negativ për të gjithë periudhën duke reflektuar lidhjen e zhdrejtë që ekziston midis kredisë së re dhe normës së interesit. Gjithsesi, prirja në rritje e këtij korrelacioni pas qershorit 2011 për kredinë e re për kapital qarkullues dhe investime për pasuri të paluajtshme, reflekton tendencën e bankave për të ngadalësuar kreditimin për këto qëllime dhe rritjen e normave përkatëse të interesit. Tendenca në rënie e korrelacionit për kredinë overdraft reflekton prirjen e bankave për ngadalësim të
Burimi: Departamenti i Stabilitetit Financiar.
Grafik 6.3.8. Indeksi i korrelacionit midis kredisë së re dhe raportit të kredive me probleme, sipas sektorëve.
-0.60
-0.40
-0.20
0.00
0.20
0.40
0.60
Jan-09M
ar-09M
aj-09Korr-09Sht-09N
ën-09Jan-10M
ar-10M
aj-10Korr-10Sht-10N
ën-10Jan-11M
ar-11M
aj-11Korr-11Sht-11N
ov-11Jan-12M
ar-12M
aj-12
Bizneset Individët Totali
-0.20
-0.10
0.00
0.10
0.20
0.30
0.40
0.50
Tet-08Jan-09Pri-09Korr-09Tet-09Jan-10Pri-10Korr-10Tet-10Jan-11Pri-11Korr-11Tet-11Jan-12Pri-12
Bujqësia, Gjuetia dhe Silvikultura Peshkimi
-0.20-0.100.000.100.200.300.400.500.60
Industria nxjerrëseIndustria përpunueseProdhimi, shpërndarja e energjisë elektrike, e gazit dhe e ujit
-0.30
-0.20
-0.10
0.00
0.10
0.20
0.30
Tet-08
Mar-09
Gus-09
Jan-10
Korr-10
Nën-10
Pri-11
Sht-11
Shk-12
Tet-08
Mar-0
9
Gus-0
9
Jan-10
Korr-10
Nën-1
0
Pri-11
Sht-11
Shk-12
NdërtimiPasuritë e patundshme, dhënia me qira, etj.
Burimi: Departamenti i Stabilitetit Financiar.
Grafik 6.3.9 Indeksi i korrelacionit midis kredisë së re dhe normës së interesit sipas qëllimit të përdorimit.
Bizneset
-0.70-0.60-0.50-0.40-0.30-0.20-0.100.000.10
Overdraft
Kapital qarkullues
Investime në blerje pajisjesh
Investime për pasuri të paluajtshme
Individët
-0.80
-0.60
-0.40
-0.20
0.00
0.20
0.40
Overdraft
Konsum i mallrave jo të qëndrueshme
Konsum i mallrave të qëndrueshme
Për pasuri të paluajtshme
Për ushtrim aktivitetiTotali
-0.70-0.60-0.50-0.40-0.30-0.20-0.100.000.100.20
Dhj-08
Mar-09
Qer-09
Sht-09
Dhj-09
Mar-10
Qer-10
Sht-10
Dhj-10
Mar-11
Qer-11
Sht-11
Dhj-11
Mar-12
Qer-12
Dhj-08
Mar-09
Qer-09
Sht-09
Dhj-09
Mar-10
Qer-10
Sht-10
Dhj-10
Mar-11
Qer-11
Sht-11
Dhj-11
Mar-12
Qer-12
Dhj-08
Mar-09
Qer-09
Sht-09
Dhj-09
Mar-10
Qer-10
Sht-10
Dhj-10
Mar-11
Qer-11
Sht-11
Dhj-11
Mar-12
Qer-12
Biznese totali Individë totali Totali
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
62 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 6�
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
62 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 6�
kreditimit në formë overdraft-i por edhe të kostos së tij. Ndërkohë edhe kreditimi për investime në blerje pajisjesh është ngadalësuar, por norma e tij e interesit vijon të mbetet në rritje.
Përsa i përket individëve, korrelacioni pozitiv midis kredisë së re dhe normës së interesit për konsum të mallrave të qëndrueshme dhe jo të qëndrueshme para vitit 2010 pasqyron tendencën në rritje të kredisë për këtë qëllim shoqëruar nga norma më të larta interesi. Ndërkohë, korrelacioni për të gjitha kategoritë e tjera të kredisë është negativ.
Gjatë fillimit të vitit 2012, vërehet një rritje e korrelacionit për të gjitha kategoritë me përjashtim të mallrave të qëndrueshme për shkak të uljes së kredisë së re për këtë qëllim por edhe të normave përkatëse të interesit. Përjashtim bën kredia e re dhënë individëve për pasuri të paluajtshme, që gjatë muajve maj-qershor 2012 ka një rritje të lehtë por me një kosto më të lartë. Kjo tendencë e fortë e ngadalësimit të kredisë së re për individët është reflektuar në një rritje të shpejtë të korrelacionit total të tyre krahasuar me një tendencë më të zbutur për bizneset dhe kredinë në total.
6.4 ECURIA E DEPOZITAVE
Depozitat e sektorit bankar kanë vijuar të rriten gjatë periudhës, por me ritme më të ulëta se në periudhën paraardhëse.
Depozitat vijojnë të mbeten të përqendruara në bankat më të mëdha të sektorit bankar dhe shkalla e përqendrimit të tyre shënon rritje në terma vjetorë. Totali i depozitave, në gjysmën e parë të vitit 20�2, ka shënuar rritje me 4% në krahasim me muajin dhjetor 20�� dhe me �2.2% krahasuar me një vit më parë.
Gjatë periudhës, në strukturën e depozitave vërehet një rënie e vlerës së depozitave me afat maturimi 6-�2 muaj për rreth 2�%, dhe një zhvendosje drejt depozitave me afat më të shkurtër. Kjo ecuri mund të reflektojë një nevojë më të lartë për likuiditet nga ana e publikut (tërheqjen e kursimeve në një periudhë afatshkurtër), si rrjedhojë e pritshmërive për një ecuri ekonomike më të ngadaltë në vend. Për bankat, kjo ecuri rrit nevojën për monitorimin e kujdesshëm të madhësisë dhe ecurisë së aktiveve likuide.
Lidhur me strukturën e depozitave sipas monedhës, vërehet se në qershor të vitit 20�2, depozitat në lekë dhe ato në valutë zënë thuajse të njëjtën peshë në totalin e depozitave, secila me vlerë rreth 4�0 miliardë lekë. Një vit më parë depozitat në lekë zinin 4�% të totalit të depozitave.
Grafik 6.4.1. Norma e rritjes së depozitave, në përqindje.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Rritja vjetore e depozitave, %
(20.00)
(10.00)
-
10.00
20.00
30.00
40.00
Jan 08M
ar 08M
aj 08Korr 08Sht 08N
en 08Jan 09M
ar 09M
aj 09Korr 09Sht 09N
en 09Jan 10M
ar 10M
aj 10Korr 10Sht 10N
en 10Jan 11M
ar 11M
aj 11Korr 11Sht 11N
en 11Jan 12M
ar 12M
aj 12
Totali i depozitave Bizneset Individë
Grafik 6.4.2. Struktura e depozitave të sektorit bankar sipas maturimit.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
19%17%
14%12%
16%
27%
15%
18%
34%
23%
3% 3%
0% 0%
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
35%
Deri në 7 ditë
7 ditë-1 muaj
1-3 muaj
3-6 muaj
6-12 muaj
1-5 vjet
mbi 5 vjet
Dhjetor 2011 Qershor 2012
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
64 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 65
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
64 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 65
Hapësirë informuese 6.4.1. Depozitat e reja me afat.
Ecuria e depozitave të reja me afat në monedhën vendase ka treguar rënie gjatë gjashtëmujorit të parë të vitit 2012. Gjatë kësaj periudhe u pranuan 250 miliardë lekë depozita të reja me afat në lekë ose rreth 23.3% më pak se në gjashtëmujorin e parë të vitit 2011. Kjo rënie ka ardhur në një kohë kur norma mesatare e interesit për depozitat në lekë ka pësuar ulje në 4.5%, nga 4.8%. Për sa i takon strukturës së maturimit të depozitave të reja në lekë, gjatë periudhës vërehet rënie me rreth 3.8 pikë përqindje në peshën e depozitave të reja me afat maturimi 3 muaj, në nivelin 19.3%, dhe rritje e peshës së depozitave të reja me afat maturimi 12 muaj me rreth 10.1 pikë përqindje, në nivelin 36.2%.
Depozitat e reja me afat në usd të pranuara nga sektori bankar, në gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 ishin 363.6 milionë usd, rreth 23.6% më pak se një vit më parë. Struktura e depozitave ka shfaqur një rritje me 6.8 pikë përqindje të peshës së depozitave me afat 12 muaj dhe një rënie me 9 pikë përqindje të peshës së depozitave me afat maturimi 1 muaj. Gjatë periudhës, norma mesatare e interesit për depozitat e reja në usd, ka qenë 1.6%, krahasuar me 1.2% në të njëjtën periudhë të vitit të kaluar.
Depozitat e reja me afat në euro të pranuara nga sektori bankar ishin 1.68 miliardë euro, duke rënë me 31.6% në krahasim me gjashtëmujorin e parë të vitit 2011. Kjo normë rënieje është reflektuar pavarësisht rritjes me rreth 0.3 pikë përqindje të normës mesatare të interesit në krahasim me një vit më parë, nga 2.2 në 2.5%. Në lidhje me strukturën e maturimit të depozitave të reja në monedhën evropiane, vërehet rritje e peshës të depozitave me afat maturimi 12 muaj me 13.3 pikë përqindje, në nivelin 26.6%, ndërsa pesha e depozitave me afat maturimi 1 muaj ka rënë me 21.3 pikë përqindje, duke zbritur në nivelin 34.9%.
Grafik 6.4.3. Ecuria e depozitave të reja.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Depozitat e reja
0
50,000
100,000
150,000
200,000
250,000
300,000
Jan 09
Prill 09
Korr 09
Tet 09
Jan 10
Prill 10
Korr 10
Tet 10
Jan 11
Prill 11
Korr 11
Tet 11
Jan 12
Prill 12
0
500
1000
1500
2000
2500
Lek Dollar Euro
Grafik 6.4.4. Normat e interesit për depozitat e reja me afat, në përqindje.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Normat e interesit për depozitat e reja me afat
0.00
0.50
1.00
1.50
2.00
2.50
3.00
3.50
Jan 09
Mar 09
Maj 09
Korr 09Sht 09
Nën 09
Jan 10
Mar 10
Maj 10
Korr 10Sht 10
Nën 10
Jan 11
Mar 11
Maj 11
Korr 11
Sht 11N
ën 11
Jan 12M
ar 12
Maj 12
Dollar Euro
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
64 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 65
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
64 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 65
6.5 KAPITALIZIMI I VEPRIMTARISË
Në fund të gjashtëmujorit të parë të vitit 20�2, raporti i mjaftueshmërisë së kapitalit2� shënoi vlerën �5.66%, krahasuar me �5.56% në fund të vitit 20�� dhe �4.6% në të njëjtën periudhë të një viti më parë. Ecuria e këtij treguesi jepet në grafikun 6.5.�.
Në fund të gjashtëmujorit të parë të vitit 20�2, kapitali rregullator i sektorit bankar rezultoi �00.2 miliardë lekë ose �.7% më i lartë se në fund të vitit 20��. Aktivet dhe zërat jashtë bilancit të ponderuara me koeficientët e rrezikut shënuan një rritje me rreth 6.9 miliardë lekë (ose �.�%) krahasuar me fundin e vitit 20��, në nivelin 6�9.6 miliardë lekë.
Në vijim paraqiten në mënyrë të përmbledhur vlerat e treguesit të mjaftueshmërisë së kapitalit, për sektorin bankar dhe grupet e bankave sipas madhësisë së aktivitetit dhe origjinës së kapitalit.
Tabelë 6.5.1. Norma e mjaftueshmërisë së kapitalit. Sektori Grupi � Grupi 2 Grupi � Italian Francez Grek Shqiptar
Qershor 20�2 �5.66 2�.5 ��.4 �5.� 20.2 ��.� �5.2 �4.6
Dhjetor 20�� �5.56 27.9 �4.� �5.5 20.2 �2.5 �6.6 ��.9
Qershor 20�� �4.64 �0 ��.5 �4.� ��.7 ��.� ��.� �2.7Burimi: Banka e Shqipërisë.
Niveli i kapitalizimit për tërësinë e sektorit bankar tejkalon normën minimale të kërkuar, ndërkohë që bankat e Grupit 2 evidentojnë vlerën më të ulët të treguesit prej ��.4%. Sipas origjinës së kapitalit, nivelet më të larta të normës së mjaftueshmërisë së kapitalit e shfaqin bankat me kapital italian dhe ato me kapital grek.
Kapitali i aksionerëve, në fund të muajit qershor 20�2, ishte 99.4 miliardë lekë, në rritje me rreth 2 miliardë lekë (ose 2.�%) kundrejt fundit të vitit 20��. Kapitali i paguar përbën zërin kryesor të kapitalit të aksionerëve të sektorit bankar, duke zënë 90% të tij. Në fund të gjashtëmujorit të parë të vitit 20�2, kapitali i paguar kishte vlerën �9.6 miliardë lekë, rreth 6.� miliardë lekë ose �.�% më shumë se në fund të vitit 20��, duke evidentuar rritjen e kapitalit nga disa banka.
21 Raporti i kapitalit rregullator ndaj totalit të aktiveve të ponderuara me rrezikun.
Grafik 6.5.1. Ecuria e normës së mjaftueshmërisë së kapitalit, në përqindje.
Burimi:Banka e Shqipërisë.
Norma e mjaftueshmërisë së kapitalit, në %
12
13
14
15
16
17
18
Mar 07
Qer 07
Sht 07D
hj 07M
ar 08Q
er 08Sht 08D
hj 08M
ar 09Q
er 09Sht 09D
hj 09M
ar 10Q
er 10Sht 10D
hj 10M
ar 11Q
er 11Sht 11D
hj 11M
ar 12Q
er 12
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
66 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 67
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
66 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 67
6.6 REZULTATI FINANCIAR DHE EFICIENCA E BURIMEVE
Në gjashtëmujorin e parë të vitit 20�2, aktivet mesatare që sjellin të ardhura u ngjitën në nivelin 977.5 miliardë lekë, duke përfaqësuar rreth 90.7% të vlerës së përgjithshme të aktiveve mesatare të sektorit bankar. Ky tregues shënoi rritje me ��.5 miliardë lekë ose 4.�% kundrejt muajit dhjetor 20�� dhe me 5�.� miliardë ose 6.�% kundrejt një viti më parë. Raporti “Pasive mesatare që shkaktojnë shpenzime/Aktive mesatare që sjellin të ardhura” është në nivelin 99.7%, rreth 5.4 pikë përqindje më i lartë se në fund të muajit dhjetor 20��, dhe 6.� pikë përqindje më i lartë se një vit më parë.
Të ardhurat neto të veprimtarisë22 së sektorit bankar, rezultojnë �7.� miliardë lekë ose 2�.6% më të ulëta se në të njëjtën periudhë të një viti më parë, dhe përfaqësohen totalisht nga të ardhurat neto nga interesat (të ardhurat neto nga veprimtaritë e tjera kanë vlerë negative). Kostot operative2� të veprimtarisë shënojnë vlerën �2.� miliardë lekë ose 5.2% më të larta se një vit më parë. Si rezultat, raporti i kostove operative ndaj të ardhurave neto rezulton në nivelin 7�% nga 52.9% për të njëjtën periudhë të një viti më parë.
Raporti i shpenzimeve të përgjithshme të veprimtarisë24 ndaj të ardhurave arriti në �2.7%, krahasuar me 9�% në muajin qershor 20��, rrjedhojë e rënies së shpenzimeve për provigjone me rreth 6.� miliardë lekë.
Në gjysmën e parë të vitit 20�2, rezultati neto është pozitiv në masën 2.�6 miliardë lekë, i dyfishuar kundrejt së njëjtës periudhë të një viti më parë. Vlen të theksohet fakti se rezultati neto nga interesat është thuajse i pandryshuar, dhe ai nga veprimtaritë e tjera në rënie. Rritja e rezultatit neto vjen kryesisht nga rënia e konsiderueshme e shpenzimeve për provigjone. Gjithashtu, fitimi i sektorit bankar vazhdon të mbetet i përqendruar në bankat më të mëdha.
Kthimi mbi aktivet (RoA), i kthyer në bazë vjetore, ka rezultuar 0.42% nga 0.22% për të njëjtën periudhë të një viti më parë. Kthimi mbi kapitalin (RoE), i kthyer në bazë vjetore, ka rezultuar 4.�%. Në fund të muajit qershor 20��, ky tregues ishte 2.4%.
22 Të ardhurat neto nga interesat plus të ardhurat e tjera neto.23 Pa përfshirë shpenzimet për provigjone.24 Kosto oprerative plus shpenzime për provigjone dhe rezerva të tjera.
Grafik 6.6.1. Ecuria e kthimit nga kapitali (RoE) dhe aktiveve (RoA), në përqindje.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Ecuria e RoE (djathtas) dhe RoA (majtas) në %
0
5
10
15
20
25
Mar 2007
Qer 2007
Sht 2007Tet 2007D
hj 2007M
ar 2008Q
er 2008Sht 2008D
hj 2008M
ar 2009Q
er 2009Sht 2009D
hj 2009M
ar 2010Q
er 2010Sht 2010D
hj 2010M
ar 2011Q
er 2011Sht 2011D
hj 2011M
ar 2012Q
er 2012Kor 2012
0
0.2
0.4
0.6
0.8
1
1.2
1.4
1.6
1.8
RoE RoA
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
66 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 67
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
66 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 67
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Grafik 6.6.2. Kthimi nga kapitali dhe aktivet për grupet sipas madhësisë sëaktivitetit, në përqindje.
Kthimi nga aktivet (RoA) sipas grupeve të bankave, në %
(3.00)
(2.50)
(2.00)
(1.50)
(1.00)
(0.50)
-
0.50
1.00
1.50
2.00
2.50
G1 G2 G3
Kthimi nga kapitali (RoE) sipas grupeve të bankave, në %
(40.00)
(30.00)
(20.00)
(10.00)
-
10.00
20.00
30.00
40.00
Dhj 07
Mar 08
Qer 08
Sht 08D
hj 08M
ar 09Q
er 09Sht 09D
hj 09M
ar 10Q
er 10Sht 10D
hj 10M
ar 11Q
er 11Sht 11D
hj 11M
ar 12Q
er 12
Dhj 07
Mar 08
Qer 08
Sht 08D
hj 08M
ar 09Q
er 09Sht 09D
hj 09M
ar 10Q
er 10Sht 10D
hj 10M
ar 11Q
er 11Sht 11D
hj 11M
ar 12Q
er 12
G1 G2 G3
Hapësirë informuese 6.6. Faktorët që ndikojnë kthimin nga kapitali (ROE).
Kthimi nga kapitali ROE, i përllogaritur si rezultati neto në raport me kapitalin, është gjerësisht i përdorur në matjen e përfitueshmërisë së bankës. Një rritje e ROE-s është përgjithësisht një zhvillim pozitiv, megjithatë duhet interpretuar me kujdes pasi mund të reflektojë ndryshime në faktorë të tjerë të ndryshëm nga përfitueshmëria, siç mund të jetë për shembull rritja e aktiviteteve me rrezik për bankën. Në këtë kuptim, një rritje e ROE-s jodetyrimisht reflekton një përmirësim të fortësisë financiare të sistemit.
Një mënyrë e zbërthimit të ROE-s, është ndarja e këtij treguesi në katër faktorë: marzhi i fitimit, të ardhurat e rregulluara me rrezikun, niveli i rrezikut dhe leva financiare (Tabela 6.6.1).*
Tabelë 6.6.1. Zbërthimi i ROE**.Faktori Përshkrimi dhe implikimi në stabilitetin financiarMarzhi i fitimit Mat diferencën mes të ardhurave dhe shpenzimeve Efekti i rritjes: pozitiv
Të ardhurat e rregulluara nga rreziqet Vlerëson nivelin e të ardhurave duke e skontuar me nivelin e rreziqeveEfekti i rritjes: pozitiv
Niveli i rrezikut Mat prirjen për rreziqe (i referohet nivelit të rrezikut të kredisë së një banke) Efekti i rritjes: negativ
Leva financiare Mat ndikimin e borxhit Efekti i rritjes: negativ
Sipas renditjes së mësipërme, një rritje e ROE-s si pasojë e një marzhi fitimi më të lartë (fitimi/të ardhurat nga veprimtaria kryesore) pranohet se redukton paqartësinë financiare të një banke, pasi reflekton një diferencë më të madhe mes të ardhurave dhe shpenzimeve. Një rritje në të ardhurat e rregulluara me rrezikun (të ardhurat nga veprimtaria kryesore/aktive të ponderuara me rrezikun) gjithashtu, mund të shihet si pozitive për stabilitetin, pasi pasqyron më shumë të ardhura lidhur me aktivet me rrezik.
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
6� Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 69
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
6� Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 69
Një rritje e ROE-s, pasojë e levës financiare (total i aktiveve/kapitalin) nga ana tjetër, mund të pasqyrojë një humbje të fortësisë financiare, pasi nënkupton një rritje të borxhit dhe/ose zvogëlim të kapitalit dhe për pasojë rritjen e rreziqeve për bankën. Një rritje e ekspozimit ndaj rrezikut (aktive të ponderuara me rrezikun/totalin e aktiveve), sipas të njëjtës logjikë, mund të ketë efekt negativ në gjendjen financiare, pasi mund të nënkuptojë që banka ka ndërmarrë investime në projekte me rrezik më të lartë.
Pra, për të vlerësuar nëse një ROE më e lartë nënkupton që një bankë është më rezistente ndaj goditjeve, duhet vlerësuar nëse kjo gjendje vjen kryesisht nga një marzh i mirë dhe një eficiencë më e lartë, apo nga një nivel i lartë rreziku dhe levë e lartë financiare.
Në rastin e bankave të sistemit, ndryshimet në ROE këto vitet e fundit kanë ardhur kryesisht nga luhatjet në marzhin e fitimit dhe në nivelin e rrezikut (Grafik 6.6.3). Në vitet 2008 dhe 2009, ROE ra me përkatësisht 9 dhe 7 pikë përqindje. Përveç rënies të marzhit të fitimit, vërehet zvogëlimi i efektit levë. Nga ana tjetër, trendi rënës i ROE-s (2009) u kompensua nga rritja e nivelit të rrezikut. Kjo do të thotë se rënia e ROE-s reflekton jo vetëm humbje të fortësisë financiare, por edhe një rritje të ekspozimit ndaj rreziqeve. Ndërkohë, efektshmëria e sistemit ka ardhur në rritje (të ardhurat e rregulluara me rrezikun).
Rënia e ROE-s në vitin 2011 ishte plotësisht pasojë e një marzhi të përkeqësuar fitimi që mund të shihet si një tregues i rënies së fuqisë financiare të sektorit bankar.
* Kjo analizë është përdorur fillimisht nga Banka e Anglisë në Raportin e Stabilitetit Financiar (Dhjetor 2003).
** Kjo përqasje nuk merr parasysh llojin e ekspozimeve jashtë bilancit të bankës dhe si këto të fundit ndikojnë në profilin e rrezikut për bankën.
Grafik 6.6.3. Ecuria dhe përbërja (e linearizuar) e ROE-s.
Burimi: Departamenti i Stabilitetit Financiar.
(3.00)
(2.50)
(2.00)
(1.50)
(1.00)
(0.50)
-
0.50
1.00
2006
2007
2008
2009
2010
2011
-
0.0500
0.1000
0.1500
0.2000
0.2500
Marzhi i fitimitTë ardhurat e rregulluara me rrezikunNiveli i rrezikutLeva financiare
ROE (boshti në të djathtë)
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
6� Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 69
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
6� Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 69
7.� RREZIQET E TREGUT
7.�.� RREZIKU I KURSIT TË KËMBIMIT
Ecuria e diferencës mes aktiveve në valutë dhe detyrimeve në valutë gjatë periudhës, si edhe rritja e peshës së pozicionit të hapur valutor ndaj kapitalit rregullator, tregojnë për një rritje të ndjeshmërisë së sektorit bankar ndaj lëvizjeve të kursit të këmbimit. Sidoqoftë, në rastin e supozimit të lëvizjeve të pafavorshme të kursit të këmbimit, vlerësohet se ato nuk do të kenë një ndikim të ndjeshëm në treguesit e kapitalit të sektorit bankar.
Në fund të gjashtëmujorit të parë të vitit 20�2, aktivet në valutë të sektorit bankar shënuan vlerën 645.� miliardë lekë, me një rritje prej 4.�% krahasuar me një gjashtëmujor më parë dhe �7.9% krahasuar me të njëjtën periudhë të një viti më parë. Pesha e aktiveve dhe e detyrimeve në valutë kundrejt totalit të aktiveve në fund të qershorit 20�2 është përkatësisht 55.�% dhe 52.�%. Krahasuar me një vit më parë, është rritur pesha e aktiveve dhe e detyrimeve në valutë kundrejt totalit, përkatësisht me 6.2� dhe �.9 pikë përqindje. Pavarësisht rritjes së diferencës ndërmjet aktiveve dhe pasiveve në valutë në nivelet më të larta të viteve të fundit, ajo mbetet brenda intervalit historik 0-�0%.
Sektori bankar paraqet një ekspozim më të lartë ndaj rrezikut të drejtpërdrejtë të kursit të këmbimit, edhe pse kjo madhësi vlerësohet e kufizuar. Në fund të gjashtëmujorit të parë të vitit 20�2, pozicioni valutor neto në termat e kapitalit rregullator ka shënuar vlerën 6.02%, më e larta që prej muajit korrik 20�0.
7. MONITORIMI I RREZIQEVE NDAJ TË CILËVE EKSPOZOHET SEKTORI BANKAR
Grafik 7.1.1. Pesha e aktiveve dhe detyrimeve në valutë ndaj totalit të aktiveve të sektorit bankar, në
përqindje (dhjetor ’06 – qershor ’12).
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Aktive dhe detyrime në valutë ndaj totalit të aktiveve të sektorit bankar, në përqindje
20
25
30
35
40
45
50
55
60
Dhj 2006
Shk 2007Prill 2007Q
er 2007G
us 2007Tet 2007D
hj 2007Shk 2008Prill 2008Q
er 2008G
us 2008Tet 2008D
hj 2008Shk 2009Prill 2009Q
er 2009G
us 2009Tet 2009D
je 2009Shk 2010Prill 2010Q
er 2010G
us 2010Tet 2010D
hj 2010Shk 2011Prill 2011Q
er 2011G
us 2011Tet 2011D
hj 2011Shk 2012Prill 2012Q
er 2012
Aktive në valutë/Totali i aktivevePasive valutë/Totali i aktiveve
Grafik 7.1.2. Ecuria e pozicioneve valutore neto ndaj kapitalit rregullator, në përqindje.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Pozicioni i hapur neto në valutë ndaj kapitalit bazë në %
-4
-2
0
2
4
6
8
10
12
Mar 07
Prill 07Q
er 07Sht 07D
hj 07M
ar 08Prill 08Q
er 08Sht 08D
hj 08M
ar 09Prill 09Q
er 09Sht 09D
hj 09M
ar 10Prill 10Q
er 10Sht 10D
hj 10M
ar11Prill 11Q
er 11Sht 11D
hj 11M
ar 12Prill 12M
aj 12Q
er 12
Pozicioni i hapur neto në valutë ndaj kapitalit bazë në %
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
70 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 7�
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
70 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 7�
Sipas grupeve të bankave, bankat e grupit 2 kanë thelluar pozicionin e tyre “në shitje” gjatë gjashtëmujorit të parë të vitit, ndërsa bankat e grupeve � dhe � ishin pozicionuar “në blerje”.
7.�.2.RREZIKU I NORMËS SË INTERESIT
Gjatë periudhës, diferenca mes aktiveve dhe detyrimeve të ndjeshme ndaj normës së interesit sipas periudhave të riçmimit paraqitet negative. Për periudhën deri në � muaj kjo diferencë rezulton negative për rreth 0.7 miliardë lekë, për periudhën deri në � muaj kjo diferencë rezulton negative për rreth 7� miliardë lekë dhe për periudhën deri në �2 muaj kjo diferencë rezulton negative në masën �2 miliardë lekë.
Vlerat negative të diferencës mes aktiveve dhe pasiveve të ndjeshme ndaj normës së interesit, veçanërisht për periudhën e riçmimit mbi � muaj, e ekspozojnë sektorin bankar ndaj rrezikut të rritjes së normës së interesit. Megjithatë, efekti në kapitalin e sektorit bankar i rritjes së mundshme të normës së interesit vlerësohet i kufizuar në kushtet kur pesha e këtyre diferencave ndaj totalit të aktiveve të sektorit bankar është relativisht e ulët, respektivisht sipas periudhave të riçmimit 0.06%, 6.�% dhe 7.�%.
Grafik 7.1.4. Diferenca midis aktiveve-pasiveve sipas periudhave të riçmimit (në mln lekë).
Burimi: Banka e Shqipërisë.
(100,000)
(80,000)
(60,000)
(40,000)
(20,000)
0
20,000
40,000
60,000
80,000
100,000
T2' 12T1' 12T4 '11T3 '11T2 '11T1 '11T4 '10T3 '10T2 '10T1 '10T4 '09T3 '09T2 '09T1 '09T4 '08T3 '08T2 '08T1 '08T4 '07T3 '07T2 '07T1 '07T4 '06T3 '06T2 '06T1 '06T4 '05
Deri në 1 muajDeri në 3 muaj Deri në 1 vit
Diferenca midis aktiveve-pasiveve sipas periudhave te riçmimit (mln lekë)
Grafik 7.1.3. Ecuria e pozicioneve valutore neto ndaj kapitalit rregullator për grupet sipas madhësisë
së aktivitetit, në përqindje.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
-10
-5
0
5
10
15
DH
J-2007
MAR-2008
QER-2008
SHT-2008
DH
J-2008
MAR-2009
QER-2009
SHT-2009
DH
J-2009
MAR-2010
QER-2010
SHT-2010
DH
J-2010
MAR-2011
QERS2011
SHT2011
DH
J-2011
MAR-2012
QER-2012
G1 G2 G3
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
70 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 7�
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
70 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 7�
NDRYSHIMI MIDIS NORMAVE TË INTERESIT TË KREDIVE DHE DEPOZITAVE TË REJA
Gjatë gjashtëmujorit të parë të vitit 20�2, diferenca midis normës mesatare të kredive dhe normës mesatare të depozitave, është ngushtuar për të tre monedhat kryesore, përkatësisht me 0.5 pikë përqindje për veprimet në lekë, 0.6 pikë përqindje për veprimet në dollarë amerikanë dhe 0.� pikë përqindje për veprimet në euro. Për valutën, shkak kryesor për këtë ndryshim është ulja e normave mesatare të interesit për kreditë dhe rritja e normave mesatare të interesit të depozitave në euro dhe dollarë, ndërsa për lekun shkak është rënia më e lartë e normës mesatare të interesit të kredive kundrejt uljes së normës mesatare të depozitave. Vlen të theksohet fakti se spread-i për monedhën vendase është zgjeruar ndjeshëm në muajin qershor, si pasojë e rënies së lartë të normës së interesit për depozitat në lekë25, por kjo nuk ka arritur të ndikojë në rënien e vlerës mesatare të spread-it gjatë periudhës gjashtëmujore.
7.2 RREZIKU I KREDITIT
Gjatë periudhës, cilësia e kredisë ka vijuar rënien. Rreziku i kredisë është rreziku kryesor në aktivitetin e sektorit bankar.
Në fund të gjashtëmujorit të parë të vitit 20�2, aktivet me rrezik26 të sektorit bankar rezultuan rreth 6�9.7 miliardë lekë, rreth 6.9 miliardë lekë ose �.�% më shumë se një gjashtëmujor më parë dhe 20.9 miliardë lekë ose �.4% më shumë se në të njëjtën periudhë të një viti më parë. Aktualisht ato përbëjnë rreth 55.2% të totalit të aktiveve të sektorit bankar. Aktivet që konsiderohen pa rrezik (me koeficient rreziku 0%) rezultuan 457.9 miliardë lekë dhe kanë një rritje vjetore prej ��.6 miliardë lekësh ose 4.2%.
Në gjysmën e parë të vitit 20�2, aktivet me rrezik që ponderohen me koeficient rreziku �50%, shënuan një rritje me rreth �.6 miliardë lekë ose �.�% krahasuar me një gjashtëmujor më parë, duke u ngjitur në nivelin e �5�.9 miliardë lekëve. Aktivet me koeficient rreziku 50% dhe
25 Normat e depozitave me afat në lekë kanë rënë nga 4.4% (maj 2012) në 0.8% në qershor 2012, duke sjellë zgjerim të qenësishëm të spread-it për këtë monedhë.
26 Për qëllim të llogaritjes së normës së mjaftueshmërisë së kapitalit, aktivet ponderohen me një koeficient të caktuar rreziku (20%, 50%, 100% ose 150%). Në përgjithësi, aktivet me rrezik mbizotërohen nga portofoli i kredisë dhe përfshijnë edhe investimet në letrat me vlerë të borxhit e vendosjet pranë institucioneve financiare.
•
Grafik 7.1.5. Ecuria e ndryshimit të normave të kredive dhe depozitave me afat, në përqindje.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Spread-i kredi-depozita me afat, në %
-
2.00
4.00
6.00
8.00
10.00
12.00
Dhj-07
Mar-08
Qer-08
Sht-08
Dhj-08
Mar-09
Qer-09
Sht-09
Dhj-09
Mar-10
Qer-10
Sht-10
Dhj-10
Mar-11
Qer-11
Sht-11
Dhj-11
Mar-12
Qer-12
Leku Usd Euro
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
72 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 7�
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
72 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 7�
�00%, ranë respektivisht me rreth 2.9% dhe 0.6% referuar një gjashtëmujori më parë. Ndërkohë, aktivet me rrezik të ulët (me ponderim 20%), kanë shënuar rritje me rreth �2.� miliardë lekë ose 24% krahasuar me gjashtë muaj më parë. Edhe gjatë kësaj periudhe bankat kanë vijuar të investojnë në aktive me koeficient të ulët rreziku, duke reflektuar preferencën për vendosjet në formën e depozitave dhe të llogarive rrjedhëse, si edhe veprimet për zbatimin e kërkesave rregullative për treguesit e likuiditetit.
Sipas madhësisë së bankave, analiza tregon një raport më të ulët të aktiveve të ponderuara me koeficientët e rrezikut kundrejt totalit të aktiveve, për të gjitha grupet gjatë periudhës, si rezultat i ritmit më të lartë të rritjes së aktiveve. Peshën më të lartë të aktiveve me rrezik në totalin e aktiveve vijojnë ta kenë bankat e Grupit 2 me rreth 65.9%.
Në gjysmën e parë të vitit 20�2, vlera e huave me probleme të sektorit bankar ka vijuar prirjen rritëse duke u ngjitur në nivelin �20.6 miliardë lekë, nga �06 miliardë lekë në gjysmën e dytë të vitit 20�� dhe �9 miliardë lekë krahasuar me të njëjtën periudhë të një viti më parë. Raporti i huave me probleme ndaj totalit të huave u ngjit në nivelin 2�.�% nga ��.�% në gjysmën e dytë të vitit 20�� dhe �7% në të njëjtën periudhë të një viti më parë.
Totali i provigjoneve ka ndjekur të njëjtën prirje rritëse si huatë me probleme, duke zënë rreth ��.�% të totalit të kredisë në fund të qershorit 20�2. Krahasuar me një vit më parë, rritja e provigjoneve ka rezultuar me një ritëm më të lartë (rreth 40.6%) se rritja e huave me probleme (�5.6%) duke u reflektuar në një rritje të raportit të mbulimit (“provigjone/kredi me probleme”), në nivelin 5�.64% (rreth 2 pikë përqindje më shumë se në qershor 20��).
Grafik 7.2.1. Ecuria e aktiveve me rrezik, indeks dhjetor 2005=100.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
0
50
100
150
200
250
300
350
400
450
500
T-IV-05T-I-06T-II-06T-III-06T-IV-06T-I-07T-II-07T-III-07T-IV-07T-I-08T-II-08T-III-08T-IV-08T-I-09T-II-09T-III-09T-IV-09T-I-10T-II-10T-III-10T-IV-10T-I-11T-II-11T-III-11T-IV-11T-I-12T-II-12
Aktivet me rrezik Totali i aktiveve
Ecuria e aktiveve me rrezik dhe totalit të aktiveve (dhjetor 2005=100)
Grafik 7.2.2. Ecuria e aktiveve me rrezik sipas grupeve të bankave, në përqindje.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
0
10
20
30
40
50
60
70
80
T-I-07T-II-07T-III-07T-IV-07T-I-08T-II-08T-III-08T-IV-08T-I-09T-II-09T-III-09T-IV-09T-I-10T-II-10T-III-10T-IV-10T-I-11T-II-11T-III-11T-IV-11T-I-12T-II-12
G1 G2 G3
Aktivet me rrezik ndaj totalit te aktiveve sipas grupeve të bankave, në %
Grafik 7.2.3. Ecuria e huave me probleme, në përqindje.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Ecuria e huave me probleme
-40
-20
0
20
40
60
80
100
120
6M1 2005
6M2 2005
6M1 2006
6M2 2006
6M1 2007
6M2 2007
6M1 2008
6M2 2008
6M1 2009
6M2 2009
6M1 2010
6M2 2010
6M1 2011
6M2 2011
6M1 2012
0
5
10
15
20
25
Ndryshimi në stokun e huave me probleme në 6-mujor, në % Hua me probleme ndaj totalit të kredisë në %, (boshti djathtas)
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
72 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 7�
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
72 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 7�
Aftësia e sektorit bankar për të mbuluar me kapital kreditë me probleme ka rënë, pasi raporti “hua me probleme neto / kapital rregullator” u ngjit në fund të periudhës në nivelin 55.�%, nga 52% në fund të vitit 20�� dhe 47.4% në fund të qershorit 20��. Rritja e këtij treguesi tregon se bankat duhet të gjejnë mënyra për të fuqizuar kapitalin e tyre rregullator, për të përballuar rënien e cilësisë së kredisë dhe rritjen e provigjoneve për rrezikun e kreditit.
Struktura e klasifikimit të kredive sipas cilësisë së tyre ka rezultuar me ndryshime të lehta në përbërjen e saj, megjithatë shfaqet një prirje rritëse e klasave më cilësi më të ulët. Gjatë gjysmës së parë të vitit 20�2, kredia në klasën “standard” ka shënuar një rënie me rreth �� miliardë lekë ose me 2.6%, duke u zhvendosur në klasat e tjera të cilësisë më të ulët. Kështu, klasa “në ndjekje” është rritur me 2.4 miliardë lekë ose 5.�%, klasa “nënstandard” është rritur me rreth 2 miliardë lekë ose �.7%, klasa “të dyshimta” është rritur me 6.� miliardë lekë ose 27.5% dhe klasa “të humbura” regjistroi rritjen më të madhe në vlerë absolute me 6.� miliardë lekë ose �9.9%. Në totalin e kredisë së klasifikuar, kredia “standarde” ka humbur peshë me rreth 2.7 pikë përqindje duke zbritur gjatë periudhës në nivelin 7�.2%.
Sektori bankar vijon të paraqitet më i ekspozuar ndaj rrezikut të kreditit në portofolin e kredisë në valutë dhe në atë për bizneset. Huatë me probleme bruto ndaj totalit të huave për të dy këto kategori u rritën përkatësisht në nivelet 22.6% dhe 2�.�%, nga �9.6% dhe 20.�% të llogaritura një gjashtëmujor më parë, duke qenë mbi nivelin mesatar të kredive me probleme.
Gjatë gjysmës së parë të vitit 20�2, një sërë sektorësh të cilët në vetvete zënë një peshë të vogël në totalin e kredisë, kanë paraqitur përkeqësime të cilësisë së kredisë. Këtë kategori e kryesojnë bizneset që operojnë në fushën e: shëndetësisë dhe veprimtarive sociale, ku raporti i kredive me probleme ndaj totalit të kredisë së dhënë në këtë fushë është rritur me ��.7 pikë përqindje; sektori i arsimit, ku raporti është rritur me �.2 pikë përqindje; bujqësia, ku raporti është rritur me 6.5 pikë përqindje. Cilësia e portofolit të kredisë ka shënuar rënie edhe për sektorët e administrimit publik, ku raporti i kredive me probleme është rritur me 20.� pikë përqindje, dhe të hotelerisë e restoranteve ku raporti
Grafik 7.2.4. Ecuria e provigjoneve (boshti në të majtë) dhe raportit të mbulimit të huave me
probleme (boshti në të djathtë), në përqindje.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Raporti i provigjioneve dhe mbulimi i huave me probleme me provigjione, në %
0
2
4
6
8
10
12
Jan 10
Mar 10
Maj 10
Korr 10
Sht 10
Nen 10
Jan 11
Mar 11
Maj 11
Korr 11
Sht 11
Nen 11
Jan 12
Mar 12
Maj 12
0
10
20
30
40
50
60
Provigjone/Teprica e kredisëRaporti i mbulimit
Grafik 7.2.5 . Ecuria e klasave të portofolit të kredisë, në përqindje.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
0%
20%
40%
60%
80%
100%
1M `08
3M `08
5M `08
7M `08
9M `08
11M `08
1M `09
3M `09
5M `09
7M `09
9M `09
11M `09
1M `10
3M `10
5M `10
7M `10
9M `10
11M `10
1M `11
3M `11
5M `11
7M `11
9M `11
11M `11
1M `12
3M `12
5M `12
StandardNë ndjekje Nënstandard
Të dyshimta Të humbura
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
74 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 75
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
74 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 75
është rritur me 4.� pikë përqindje. Këta dy sektorë kanë përfituar edhe një pjesë të konsiderueshme të kredisë së re gjatë periudhës. Për sektorët më përfaqësues, ecuria e cilësisë së kredisë paraqitet në grafikun 7.2.6.
Teprica e kredisë në valutë ku të ardhurat e huamarrësit janë në lekë, ka pësuar rënie gjatë gjashtëmujorit të parë të vitit 20�2 për rreth �5% në nivelin ��2.� miliardë lekë, duke zbritur në ��.9% të tepricës së kredisë dhe 47.6% të tepricës së kredisë në valutë. Sipas monedhave, rreth �5% e kësaj kredie është në euro dhe rreth �6.�% është në monedhën amerikane. Në fund të periudhës, raporti “hua me probleme në valutë, ku kredimarrësi është i pambuluar nga rreziku i kursit të këmbimit / teprica e kredisë në valutë, ku kredimarrësi është i pambuluar nga rreziku i kursit të këmbimit” është ngjitur në nivelin 2�.6%, duke u rritur me rreth 4.7 pikë përqindje krahasuar me një periudhë më parë dhe me 6.5 pikë përqindje krahasuar me të njëjtën periudhë të një viti më parë. Sipas monedhës, kontributin kryesor në rritjen e treguesit, e ka dhënë kredia në usd27.
Kjo ecuri mund të ketë qenë pasojë e nënçmimit të lekut ndaj monedhës amerikane gjatë vitit të fundit.
Mbulimi me kolateral2� i portofolit të kredisë, shënoi rritje në nivelin 7�.7% nga 76.4% në fund të vitit 20��. Për portofolin e kredisë me probleme, mbulimi me kolateral zbriti në masën �4.6%, duke shënuar rënie të lehtë nga mbulimi prej �5.2% që vlerësohej në fund të vitit 20��.
Grafikët në vijim tregojnë përbërjen e kredisë sipas llojit të kolateralit dhe ecurinë përkatëse të cilësisë së kredisë. Vërehet se kredia e kolateralizuar me “kolateral tjetër” është rritur gjatë viteve të fundit dhe cilësia e saj është përmirësuar gjatë periudhës. Një ecuri të mirë ka patur edhe kredia e pakolateralizuar, por rënia e cilësisë së saj në periudhën e fundit është shoqëruar me tkurrjen e ofertës nga bankat. Cilësia e kredive që ka si kolateral pasuritë e paluajtshme (tregtare dhe rezidenciale) është përkeqësuar gjatë periudhës.
27 Më konkretisht, sipas monedhave i njëjti tregues në euro, në qershor 2012 rezultoi 22.8% nga 20.3% në dhjetor 2011 dhe 17.6% në qershor 2011. Ndërsa në monedhën amerikane (usd) referuar të njëjtës periudhë, rezultoi 24.7% nga 10% në dhjetor 2011 dhe 13% në qershor 2011.
28 Kolaterali në formën e pasurive të paluajtshme (rezidenciale, tregtare ose tokë), cash etj.
Grafik 7.2.6. Cilësia e portofolit të kredisë sipas sektorëve të ekonomisë, në përqindje.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
- 5.00
10.00
15.00
20.00
25.00
30.00
Bujqësia
Industria përpunuese
Prodhimi i energjisë
Ndërtimi
Tregtia
Cilësia e kredisë sipas sektorëve të ekonomisë, në %
6MI-2012 6MII-2011 6MI-2011
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
74 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 75
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
74 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 75
7.� RREZIKU I LIKUIDITETIT
Në fund të gjashtëmujorit të parë të vitit 20�2, diferenca në maturim midis aktiveve dhe detyrimeve është ngushtuar krahasuar me fundin e vitit 20�� dhe me të njëjtën periudhë të një viti më parë. Kjo ecuri, ka përkuar me rritjen e vlerës së aktiveve likuide nga ana e sektorit bankar, duke përmirësuar qëndrueshmërinë e sektorit bankar ndaj rrezikut të likuiditetit.
Në fund të periudhës, afati mesatar i maturimit të mbetur për aktivet e sektorit bankar u vlerësua në 27.6 muaj, nga 2�.7 muaj në fund të vitit 20�� dhe �0.� muaj në të njëjtën periudhë të një viti më parë. I njëjti tregues për detyrimet e sektorit bankar rezultoi ��.7 muaj, nga �2.� muaj në fund të vitit 20�� dhe ��.5 muaj në të njëjtën periudhë të një viti më parë.
Diferenca në maturim midis aktiveve dhe detyrimeve është ngushtuar në nivelin �5.9 muaj, nga �6.4 muaj në fund të vitit 20�� dhe ��.5 muaj në të njëjtën periudhë të një viti më parë. Ky ngushtim ka ardhur kryesisht si rezultat i rënies së maturimit të mbetur të kredive, të cilat përbëjnë zërin kryesor të aktiveve, me rreth �.2 muaj referuar fundit të vitit 20��, në nivelin 4�.� muaj. Përsa i përket zërit kryesor të detyrimeve, depozitat, maturimi mesatar i mbetur i tyre ka shënuar një rënie prej 0.72 muaj në nivelin 4.75 muaj nga 5.5 muaj në fund të vitit të kaluar. Kjo rënie mund të jetë një prirje e individëve
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Grafik 7.2.7. Ecuria e kredisë sipas llojit të kolateraleve.
Kredia totale sipas kategorive të kolateraleve (në milionë lekë)
-
20,000.0
40,000.0
60,000.0
80,000.0
100,000.0
120,000.0
140,000.0
160,000.0
6M2 2009
6M1 2010
6M2 2010
6M1 2011
6M2 2011
6M1 2012
Pasuri të paluajtshme komercialePasuri të paluajtshme rezidenciale
Kredi e pakolateralizuarKolateral tjetër
TokëCash
NPL sipas kategorive të kolateraleve (në %)
0
5
10
15
20
25
30
6M2 2009
6M1 2010
6M2 2010
6M1 2011
6M2 2011
6M1 2012
Pasuri të paluajtshme tregtare
Pasuri të paluajtshme rezidencialeKredi e pakolateralizuar
Kolateral tjetër
TokëCash
Grafiku 7.3.1. Maturimi mesatar i mbetur i aktiveve dhe detyrimeve, në muaj.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
0
5
10
15
20
25
30
35
Qer 06
Sht 06D
hj 06M
ar 07Q
er 07Sht 07D
hj 07M
ar 08Q
er 08Sht 08D
hj 08M
ar 09Q
er 09Sht 09D
hj 09M
ar 10Q
er 10Sht 10D
hj 10M
ar 11Q
er 11Sht 11D
hj 11
Gapi i maturimit Maturimi aktive Maturimi pasive
Maturimi mesatar i mbetur i aktiveve dhe detyrimeve , në muaj.
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
76 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 77
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
76 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 77
për të vendosur kursimet e tyre në depozita me afat të shkurtër (niveli i depozitave ka shënuar rritje për shportat e maturimit �-� muaj dhe �-6 muaj dhe rënie për periudha më të gjata kohore). Kjo ecuri e cila mund të reflektojë preferencën e depozituesve në kushtet e rënies së normës së interesit të depozitave, duhet të monitorohet me kujdes dhe në periudhat e ardhshme pasi vijimi i saj e bën më të ndjeshëm sektorin bankar ndaj ndryshimeve në preferencat e depozituesve dhe goditjeve të ndryshme të situatës së likuiditetit.
Treguesit “aktive likuide / detyrime afatshkurtra” dhe “aktive likuide / totali i aktiveve” shfaqen të përmirësuar kundrejt fundit të vitit 20�� dhe kundrejt të njëjtës periudhë të një viti më parë, duke treguar nivel të kënaqshëm likuiditeti të sektorit bankar.
Në fund të gjashtëmujorit të parë të vitit 20�2, raporti “aktive likuide / detyrime afatshkurtra (me maturim deri në �2 muaj)” rezultoi �6%, kundrejt ��.2% në fund të muajit dhjetor 20�� dhe �0.2% në të njëjtën periudhë të një viti më parë. Sipas monedhave, vlera e raportit paraqitet më e lartë për lekun dhe euron dhe më e ulët për dollarin. Konkretisht, për lekun rezulton 45.4%, për euron 27.�% dhe për dollarin �9.9%. Gjatë periudhës, edhe raporti “aktive likuide / totali i aktiveve” ka shënuar rritje me �.4 pikë përqindje,
në nivelin 29%. Sipas madhësisë së aktivitetit, të tre grupet e bankave paraqesin rritje në të dy treguesit kundrejt një viti më parë. Përgjithësisht, e njëjta ecuri vlen edhe për bankat të ndara sipas origjinës së kapitalit, ku vetëm grupi francez shfaq një rënie të lehtë në treguesin “aktive
Grafik 7.3.2. Maturimi mesatar i mbetur i depozitave dhe kredive, në muaj.
Burimi:Banka e Shqipërisë.
Maturimi mesatar i mbetur i depozitave dhe kredive (në muaj)
36.00
38.00
40.00
42.00
44.00
46.00
48.00
50.00
Qer 06
Sht 06D
hj 06M
ar 07Q
er 07Sht 07D
hj 07M
ar 08Q
er 08Sht 08D
hj 08M
ar 09Q
er 09Sht 09D
hj 09M
ar 10Q
er 10Sht 10D
hj 10M
ar 11Q
er 11Sht 11D
hj 11M
ar 12Q
er 12
-
1.00
2.00
3.00
4.00
5.00
6.00
Maturimi i mbetur-kreditëMaturimi i mbetur-depozitat
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Grafik 7.3.3. Ecuria e aktiveve likuide ndaj totalit të aktiveve për sektorin bankar dhe grupet e bankave sipas madhësisë së aktivitetit, në përqindje.
Aktive likuide ndaj totalit të aktiveve në %
-
10.00
20.00
30.00
40.00
50.00
60.00
70.00
80.00
Qer `12
Sht `11
Dhj `10
Mar `10
Qer `09
Sht `08
Dhj `07
Mar `07
Qer `06
Sht `05
Aktive likuide ndaj totalit të aktiveve sipas grupeve të bankave në %
-
10.00
20.00
30.00
40.00
50.00
60.00
70.00
80.00
90.00
Qer `12
Sht `11
Dhj `10
Mar `10
Qer `09
Sht `08
Dhj `07
Mar `07
Qer `06
Sht `05
G1 G2 G3
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
76 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 77
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
76 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 77
likuide / detyrime afatshkurtra”. Në tërësi, këto dy raporte paraqiten në përmirësim dhe në përgjithësi mbi nivelet minimale të përcaktuara nga Banka e Shqipërisë29.
7.4 VLERËSIM I QËNDRUESHMËRISË SË SEKTORIT BANKAR SIPAS USHTRIMIT TË PROVËS SË REZISTENCËS�0
Nëpërmjet provës së rezistencës ose analizës “stress-test” me vështrim nga e ardhmja, vlerësohet stabiliteti i sistemit financiar dhe mjaftueshmëria e kapitalit për sektorin bankar për një periudhë kohore deri në fund të vitit 20��. Prova e rezistencës vlerëson ndikimin e situatave makroekonomike në gjendjen financiare të sektorit bankar, duke përjashtuar mundësinë e rritjes së kapitalit të paguar gjatë periudhës së marrë në konsideratë. Në praktikë, situata zakonisht përkeqësohet gradualisht dhe bankat kanë kohë të marrin masat e nevojshme, duke injektuar kapital. Kjo analizë përmban tre skenarë: skenarin bazë dhe dy versione të skenarëve të rënduar.
Skenari bazë bazohet në parashikimin e treguesve ekonomikë dhe financiarë mbështetur kryesisht në ecurinë e tyre historike. Skenarët e rënduar të analizës supozojnë një situatë “të stresuar” me një probabilitet
29 Sipas ndryshimeve në rregulloren “Për administrimin e rrezikut të likuiditetit” miratuar me vendimin nr.71, datë 14.10.2009 të Këshillit Mbikëqyrës të Bankës së Shqipërisë, bankat duhet të respektojnë në çdo kohë nivelin minimal të aktiveve likuide ndaj detyrimeve afatshkurtra në masën 20% për monedhën kombëtare, 20% në monedhë të huaj dhe 25% në total.
30 Theksojmë që prova e rezistencës nuk përfaqëson një mënyrë parashikimi. Në mënyrë të qëllimshme skenarët përmbajnë zhvillime negative dhe ekstreme, por me një probabilitet të ulët ndodhjeje, për të provuar rezistencën e sektorit bankar ndaj tyre. Megjithëse bankat nxiten të vlerësojnë kapacitetin e gjendjes së tyre financiare për të përballuar ndikimin e këtyre skenarëve, ato nuk duhet t’i konsiderojnë këta skenarë si ngjarje të pritshme nga ana e Bankës së Shqipërisë për të ardhmen. Skenarët janë të ndryshueshëm përgjatë kohës, në varësi të zhvillimeve ekonomike dhe financiare. Nga ana tjetër, skenarët nuk marrin në konsideratë veprimet që mund të kryejnë bankat për të forcuar në vazhdimësi situatën e tyre financiare dhe qëndrueshmërinë ndaj rreziqeve.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Grafik 7.3.4. Ecuria e aktiveve likuide ndaj detyrimeve afatshkurtra, në përqindje.
Aktive likuide ndaj pasiveve afatshkurtra në %
-
20.00
40.00
60.00
80.00
100.00
120.00
Qer `12
Sht `11
Dhj `10
Mar `10
Qer `09
Sht `08
Dhj `07
Mar `07
Qer `06
Sht `05
Aktive likuide ndaj pasiveve afatshkurtra sipas grupeve të bankave në %
-
20.00
40.00
60.00
80.00
100.00
120.00
140.00
160.00
180.00
Qer `12
Qer `11
Qer `10
Qer `09
Qer `08
Qer `07
Qer `06
G1 G2 G3
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
7� Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 79
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
7� Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 79
të ulët ndodhjeje��, duke u mbështetur në tre goditje të mundshme në ekonominë shqiptare: a) ngadalësim i mëtejshëm i kreditimit; b) rritje e normave të interesit të tregut; dhe c) nënçmim i monedhës vendase.
Tabelë 7.4.1. Supozimet për ndërtimin e stress test-it.
Skenari bazë
Skenarët e rënduar
Goditje në krediGoditje në kredi dhe nënçmim i kursit të
këmbimitVlera në terma mesatarë 20�2 20�� 20�2 20�� 20�2 20��Rritja vjetore e PBB-së në % �.7 2.0� �.� �.� 0.6 �.��Rritja vjetore e normave të interesit të tregut 0.0 0.5 p.p. 0.5 pp � pp 0.5 pp � ppMbiçmimi i lekut kundrejt dy monedhave kryesore (EUR dhe USD) në % 0.9 0.05 0.9 0.05 -�0% -�0%
Rritja vjetore e parashikuar për tepricën e kredisë në % �.5 �.� 4.25 4.4 4.25 4.4
Burimi: Supozime të Departamentit të Stabilitetit Financiar dhe projeksione të Departamentit të Kërkimeve, Banka e Shqipërisë.
Vlerësimet për treguesin e cilësisë së portofolit të kredisë deri në fund të vitit 20�� (Grafik 7.4.2) tregojnë se probabiliteti i përballjes me vlera ekstreme (larg mesatares) të raportit të kredive me probleme është më i lartë në skenarin e rënduar krahasuar me skenarin bazë.
Ndikimi i ecurisë së mësipërme të cilësisë së portofolit të kredisë të portofolit (krahas ecurisë së elementeve të tjerë) në treguesit e kapitalit të sektorit bankar paraqitet në vijim. Rezultatet janë paraqitur në terma të mjaftueshmërisë së kapitalit për sektorin bankar në tërësi dhe të bankave individuale, respektivisht në fund të viteve 20�2 dhe 20��.
31 Departamenti i Kërkimeve, në Bankën e Shqipërisë.
Burimi: Departamenti i Stabilitetit Financiar.
Grafik 7.4.2. Shpërndarja e dendurive të vlerave të raportit të kredive me probleme për tremujorin e fundit të viteve 2012 dhe 2013 të simuluara me metodën
Monte Carlo sipas skenarit bazë dhe skenarit të rënduar.
Fund 2012
0
100
200
300
400
500
60012.3%14.5%16.7%18.9%21.1%23.3%25.5%27.7%29.9%32.1%34.3%36.5%38.7%40.9%43.1%45.3%47.5%49.7%51.9%54.1%56.3%58.5%
Skenari bazëNgadalësim i kredisë
Ngadalësim i kredisë dhe nënçmim i kursit të këmbimit
Fund 2013
0
50
100
150
200
250
300
350
400
450
500
12.3%14.4%16.5%18.6%20.7%22.8%24.9%27.0%29.1%31.2%33.3%35.4%37.5%39.6%41.7%43.8%45.9%48.0%50.1%52.2%54.3%56.4%58.5%
Skenari bazëNgadalësim i kredisë
Ngadalësim i kredisë dhe nënçmim i kursit të këmbimit
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
7� Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 79
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
7� Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë 79
Tabelë 7.4.2 a). Rezultatet për fundin e vitit 2012.Skenari bazë Skenari i kredisë Skenari i kursit të këmbimit
Banka Sektori Banka Sektori Banka SektoriKapitali Rregullator I kapitalizuar I kapitalizuar I kapitalizuar Nënkapitalizim modest �/ Po Po Po Nënkapitalizim i rëndë 2/ Jo Jo PoKapital bazë (Kapitali bazë / Totali i aktiveve me rrezik) I kapitalizuar I kapitalizuar I kapitalizuar
Nënkapitalizim modest �/ Po Po Po Nënkapitalizim i rëndë 4/ Jo Po Po
Tabelë 7.4.2 b). Rezultatet për fundin e vitit 2013.Skenari bazë Skenari i kredisë Skenari i kursit të këmbimit
Banka Sektori Banka Sektori Banka SektoriKapitali rregullator I kapitalizuar I kapitalizuar I kapitalizuar Nënkapitalizim modest �/ Po Po Po Nënkapitalizim i rëndë 2/ Jo Jo PoKapital bazë (Kapitali bazë / Totali i aktiveve me rrezik) I kapitalizuar I kapitalizuar I nënkapitalizuar
Nënkapitalizim modest �/ Po Po Po Nënkapitalizim i rëndë 4/ Jo Po Po
/1= Nën raportin prej 12%./2= Nën raportin prej 8%./3= Nën raportin prej 6%./4= Nën raportin prej 3%.Burimi: Departamenti i Stabilitetit Financiar.
Rezultatet e ushtrimit tregojnë që në tërësi, sektori bankar paraqitet i qëndrueshëm në rast të realizimit të supozimeve për treguesit përkatës. Niveli i kapitalizimit për të gjithë sektorin mbetet mbi nivelin minimal të kërkuar në rastin e skenarit bazë. Në rastin e skenarëve më të rënduar që përfshijnë supozimet përkatëse për uljen e normës së rritjes së PBB-së, uljen e nivelit të kreditimit dhe nënçmimin e kursit të këmbimit, banka të veçanta dhe sektori bankar mund të kenë nevojë për kapital shtesë. Në kushtet e presioneve nga zhvillimet ndërkombëtare dhe aktivitetit ekonomik në vend, bankat duhet të monitorojnë me kujdes veprimtarinë e tyre për të mundësuar një nivel të përshtatshëm kapitalizimi për çdo situtatë.
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�0 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë ��
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�0 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë ��
Hapësirë informuese 7.4. Prova e rezistencës përmes përqasjes “poshtë-lart”.
Aktualisht, për realizimin e ushtrimit të provës së rezistencës, Banka e Shqipërisë ndërton skenarët makroekonomikë dhe përdor të dhënat zyrtare të raportuara nga bankat individuale për të vlerësuar ndikimin e këtyre skenarëve në kapitalizimin e bankave. Në këtë rast, i gjithë procesi kryhet pranë Bankës së Shqipërisë pa përfshirë bankat. Kjo përqasje, konceptohet ndryshe si “nga lart – poshtë”.
Gjatë vitit 2012, Banka e Shqipërisë ka ndërmarrë nismën e ndërtimit të ushtrimit të provës së rezistencës përmes përqasjes “nga poshtë-lart”, që do të zhvillohet me një frekuencë vjetore. Siç mund të kuptohet, kjo përqasje synon vlerësimin e qëndrueshmërisë së bankave dhe të sektorit bankar ndaj goditjeve makroekonomike përmes përfshirjes së rezultateve të vlerësuara nga vetë bankat sipas skenarëve të ofruar nga Banka e Shqipërisë. Bankat duhet të vlerësojnë ndikimin e goditjeve në treguesit e aktivitetit të tyre në terma të zërave të bilancit, tabelës së të ardhurave dhe shpenzimeve, rrezikut të kredisë, rrezikut të tregut etj. Pas përpunimit të rezultateve, bankat individuale i dërgojnë ato në Bankën e Shqipërisë e cila i përpunon dhe i krahason ato me vlerësime të brendshme të formës “nga lart-poshtë”. Çdo ndryshim në vlerësime midis Bankës së Shqipërisë dhe bankave individuale është objekt diskutimi në takimet e përbashkëta. Versioni përfundimtar i ushtrimit përmbledh vlerësimet e provës së rezistencës sipas rezultateve të bankave individuale të cilat janë rishikuar në rast nevoje.
Zbatimi i përqasjes “nga poshtë – lart” ofron mundësinë e përdorimit të një baze më të gjerë dhe më të detajuar të të dhënave të bankave në krahasim me ato që disponohen në Bankën e Shqipërisë, duke mundësuar potencialisht marrjen e rezultateve të një cilësie më të lartë. Gjithashtu, nëpërmjet angazhimit të bankave individuale në ushtrim, kjo përqasje rrit vigjilencën e tyre ndaj rreziqeve makroekonomike, si dhe nxit ndërtimin e kapaciteteve për realizimin e rregullt të ushtrimit të rezistencës nga vetë bankat.
Ushtrimi zyrtar i vitit 2012 u parapri nga një version pilot i realizuar në periudhën tetor-nëntor 2011, i cili iu drejtua të gjitha bankave të sektorit por ishte i detyrueshëm për 5 bankat më të mëdha. Në ushtrimin zyrtar u përfshinë 5 bankat më të mëdha në Shqipëri, aktivet e të cilave përfaqësonin 73.4% të totalit të aktiveve të sektorit bankar në fund të vitit 2011. Me krijimin e një baze më të gjerë rezultatesh dhe pas konsolidimit të cilësisë së tyre, ato do t’iu komunikohen bankave pjesëmarrëse, si edhe do të publikohen në formën e përshtatshme.
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�0 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë ��
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�0 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë ��
SHTOJCË �. INDEKSI I FORTËSISË FINANCIARE�2
32ECURIA E INDEKSIT TË FORTËSISË FINANCIARE TË SEKTORIT BANKAR QERSHOR 2012
Vlerësohet se në fund të qershorit 20�2, vlera e indeksit të fortësisë financiare ka zbritur në nivelin ��.�, duke shënuar një rënie me rreth 2.4% referuar fundit të vitit 20��, dhe një rritje të lehtë me 0.��% referuar të njëjtës periudhë të një viti më parë. Vlera e indeksit të fortësisë financiare paraqitet nën nivelin mesatar të periudhës�� prej 94.7 dhe njëkohësisht poshtë nivelit të periudhës bazë (Dhjetor 2005=�00). Rënia e indeksit u shkaktua si rezultat i efektit të kombinuar të ecurisë së nënindekseve përbërëse të indeksit të fortësisë financiare, si më poshtë:
Cilësia e aktiveve ka pësuar rënie të mëtejshme, si rezultat i rënies së nënindeksit në nivelin 66.5, nga 68.6 që vlerësohej në fund të vitit 2011. Kjo ka ardhur si rezultat i rritjes së huave me probleme (bruto) dhe (neto) të sektorit bankar.
Nënindeksi i likuiditetit ka shënuar rënie, me rreth 4.2% në nivelin 85.4 si rezultat i rënies së raportit përbërës të tij “aktive me maturim deri në 3 muaj/detyrime me maturim deri në 3 muaj”, raport i cili në gjysmën e parë të vitit ra nga 77.2% në 73.1%.
Nënindeksi i rrezikut të kursit të këmbimit ka shënuar rënie, çka tregon ekspozim më të lartë ndaj rrezikut të kursit të këmbimit, për shkak të llogaritjes së anasjelltë të këtij nënindeksi. Ky ekspozim më i lartë ka ardhur si rezultat i rritjes së raportit “zërat e bilancit34/kapitali rregullator” në 8.7% nga 3.7% e llogaritur në fund të vitit 2011.
Nënindeksi i mjaftueshmërisë së kapitalit ka shënuar rënie në gjysmën e parë të vitit 2012, me rreth 3.5% në nivelin 65.5. Edhe pse raporti i mjaftueshmërisë së kapitalit ka shënuar përmirësim në qershor 2012, përbërësi tjetër i këtij nënindeksi, “kapitali i lirë35/totali i aktiveve” ka shënuar rënie në nivelin 24% nga 29% që llogaritej në fund të vitit 2011 si rezultat i rritjes së huave me probleme neto.
32 Metodologjia e ndërtimit të Indeksit të Fortësisë Financiare është prezantuar në Raportin e Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2010.
33 Mesatarja i referohet periudhës dhjetor 2005-qershor 201234 Zërat e bilancit i referohen diferencës aktive minus pasive në valutë, pa përfshirë zërat jashtë
bilancit.35 Kapitali i lirë = Kapital aksioner - Aktive fikse (mjete të qëndrueshme+hua me probleme
neto).
•
•
•
•
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�2 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë ��
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�2 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë ��
Ndërkohë, nënindekset që kanë kontribuar pozitivisht në ecurinë e indeksit të fortësisë financiare dhe rrjedhimisht në performancën e sektorit bankar analizohen si më poshtë:
Nënindeksi i përfitueshmërisë ka shënuar një përmirësim të dukshëm në gjysmën e parë të vitit 2012, në nivelin 79.1 nga 71.1 në fund të vitit 2011, si rezultat i rritjes së njëkohshme të të dy raporteve përbërëse të këtij nënindeksi.
Nënindeksi i rrezikut të normës së interesit ka shënuar rritje, gjë e cila tregon për një ekspozim më të ulët ndaj këtij rreziku si rezultat i llogaritjes së anasjelltë të këtij nënindeksi. Në gjysmën e parë të vitit 2012, vlera e nënindeksit rezultoi 102.3 nga 92.7 që llogaritej në fund të vitit 2011.
Në vijim paraqitet grafikisht dhe në formë tabelore, ecuria e vlerave të indeksit të fortësisë financiare për sektorin bankar dhe e nënindekseve përbërëse të tij.
•
•
Burimi: Banka e Shqipërisë, llogaritje të Departamentit të Stabilitetit Financiar.
Grafik 8.1. Ecuria e Indeksit të Fortësisë Financiare.Indeksi i Fortësisë Financiare
70
75
80
85
90
95
100
105
110
TIV-05TI-06TII-06TIII-06TIV-06TI-07TII-07TIII-07TIV-07TI-08TII-08TIII-08TIV-08TI-09TII-09TIII-09TIV-09TI-10TII-10TIII-10TIV-10TI-11TII-11TIII-11TIV-11TI-12TII-12
Ecuria e nënindekseve të fortësisë financiare
60
80
100
120
140
160
180
TIV-05TI-06TII-06TIII-06TIV-06TI-07TII-07TIII-07TIV-07TI-08TII-08TIII-08TIV-08TI-09TII-09TIII-09TIV-09TI-10TII-10TIII-10TIV-10TI-11TII-11TIII-11TIV-11TI-12TII-12
Indeksi i cilësisë së aktiveve
Indeksi i rrezikut të likuiditetit
Indeksi i rrezikut të kursit të këmbimit
Indeksi i përfitueshmërisë
Indeksi i mjaftueshmërisë së kapitalit
Indeksi i rrezikut të normës së interesit
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�2 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë ��
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�2 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë ��
Tabe
lë 8
.1. E
curia
e n
ënin
deks
eve
dhe
inde
ksit
të fo
rtësi
së fi
nanc
iare
për
sek
torin
ban
kar.
Nën
inde
kset
Cilë
sia
e ak
tivev
e Rr
ezik
u i l
ikui
dite
tit
Rrez
iku
i kur
sit t
ë kë
mbi
mit
Përfi
tues
hmër
iaM
jaftu
eshm
ëria
e
kapi
talit
Rr
ezik
u i n
orm
ës s
ë in
tere
sit
Inde
ksi i
For
tësi
së
Fina
ncia
re
Dhj
etor
05
�00
.00
�00
.00
�00
.00
�00
.00
�00
.00
�00
.00
�00
.00
Mar
s 06
9
�.46
�
00.7
6 �
04.5
0 �
06.0
9 �
00.0
0 �
00.�
� �
0�.6
7 Q
ersh
or 0
6 9
6.97
�
00.0
2 �
55.�
� �
00.7
0 9
4.77
9
�.54
�
06.5
6 S
htat
or 0
6 9
�.46
9
7.40
�
0�.5
� �
00.�
5 9
4.77
9
7.�5
9
9.4�
D
hjet
or 0
6 9
�.46
9
�.40
�
�4.7
� �
00.5
0 9
4.77
9
�.92
9
�.64
M
ars
07
9�.
�5
95.
�7
��0
.97
�04
.��
�9.
54
96.
55
99.
2�
Qer
shor
07
9�.
�5
�9.
9�
�44
.07
�06
.�9
�9.
54
94.
55
�0�
.77
Sht
ator
07
97.
��
9�.
45
�02
.�9
�05
.��
�0�
.4�
97.
67
99.
52
Dhj
etor
07
97.
52
�7.
��
�4�
.�4
�04
.�4
�9.
54
94.
6�
�0�
.70
Mar
s 0�
9
6.06
9
0.�4
�
05.�
0 9
7.46
�
9.54
9
7.�2
9
6.00
Q
ersh
or 0
� 9
2.09
7
9.46
�
49.2
7 9
9.57
�
9.54
�
7.29
9
9.54
S
htat
or 0
� 9
2.�7
�
4.7�
�
2�.5
� 9
�.��
�
9.54
9
0.62
9
6.�5
D
hjet
or 0
� �
4.92
7
6.�6
�
�0.9
5 9
0.0�
�
9.54
�
00.2
7 9
5.4�
M
ars
09
��.
��
77.
25
�49
.27
72.
69
�9.
54
�02
.�2
95.
90
Qer
shor
09
�2.
95
7�.
62
�26
.�2
7�.
22
�9.
54
���
.5�
92.
50
Sht
ator
09
��.
��
77.
�0
�22
.2�
7�.
�6
�9.
29
�0�
.74
92.
��
Dhj
etor
09
�0.
75
77.
04
��4
.�4
7�.
5�
�7.
�7
���
.02
95.
�4
Mar
s �0
7
9.00
�
7.2�
�
�9.5
9 �
4.�9
�
5.�9
�
05.0
9 9
�.62
Q
ersh
or �
0 7
�.70
7
7.�4
�
�0.5
0 �
6.6�
�
6.72
�
0�.0
� 9
�.29
S
htat
or �
0 7
6.59
�
9.�2
�
�0.9
� �
�.�7
�
0.�2
�
09.0
� 9
4.75
D
hjet
or �
0 7
6.26
�
0.�9
�
��.7
� �
4.75
7
9.��
9
5.�4
�
�.0�
M
ars
��
75.
60
��.
6�
�24
.25
75.
65
74.
20
9�.
9�
�7.
�7
Qer
shor
��
70.
95
6�.
5�
��6
.7�
74.
64
65.
46
�02
.99
��.
2�
Sht
ator
��
69.
�6
�4.
72
�29
.52
7�.
5�
65.
�6
�00
.�4
�7.
27
Dhj
etor
��
6�.
6�
�9.
��
�22
.96
7�.
�4
67.
9�
92.
7�
�5.
4�
Mar
s �2
6
7.��
9
9.52
�
04.�
4 �
5.42
6
7.9�
�
05.9
5 �
�.�6
Q
ersh
or �
2 6
6.54
�
5.�6
�
0�.2
6 7
9.��
6
5.52
�
02.2
7 �
�.�4
Bu
rimi:
Bank
a e
Shqi
përis
ë, ll
ogar
itje
të D
epar
tam
entit
të S
tabi
litet
it Fi
nanc
iar.
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�4 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë �5
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�4 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë �5
Hapësirë informuese 8.1. Indeksi i rrezikut sistemik financiar për Shqipërinë (IRSF).
Matja e rrezikut sistemik* dhe analiza e tij mbeten të rëndësishme në vendimmarrjen makroprudenciale, duke ndihmuar në identifikimin dhe vlerësimin e kërcënimeve të stabilitetit financiar.
Për këtë qëllim më poshtë është paraqitur indeksi i rrezikut** sistemik i cili mat nivelin e stresit financiar për ekonominë e vendit tonë, nëpërmjet informacionit mbi segmente të ndryshme të sistemit financiar, të agreguar në një tregues të vetëm. Treguesit e përdorur, të grupuar në 4 nënindekse, përfaqësojnë segmente të rëndësishme të sistemit financiar në një ekonomi: sektorin bankar, tregun e parasë, tregun e këmbimeve (kursi i këmbimit) dhe tregun e shtëpive. Këto nënindekse paraqiten të peshuara në mënyrë që të reflektojnë kontributin e tyre në sistemin financiar dhe në aktivitetin ekonomik të vendit. Ata gjithashtu synojnë të sigurojnë informacion të ndryshëm dhe plotësues mbi nivelin e stresit financiar në segmente të ndryshme të tregut.
Më sipër, paraqitet Indeksi i Rrezikut Sistemik Financiar (IRSF), sipas kontributit të secilit nënindeks (në të majtë) në nivelin e përgjithshëm të tij (në të djathtë), si edhe sipas vlerësimit të korrelacioneve (në të djathtë), duke përdorur variancë-kovariancat përkatëse të secilit nënindeks. Sipas këtij indeksi dallohen periudhat kryesore me një nivel më të lartë stresi. Përveç situatës së theksuar të stresit me një fillim në fundin e vitit 2008 për shkak të krizës financiare, fundi i vitit 2011 ka paraqitur një nivel të dallueshëm stresi në sektorin financiar, i cili ndonëse me një ritëm rënës, ka vijuar edhe përgjatë tremujorit të parë të vitit aktual. Kërkesa e tkurrur për kredi*** , oferta më e shtrënguar dhe cilësia e përkeqësuar e saj, ndryshimet në kursin e këmbimit dhe në çmimet e shtëpive, të pasqyruar edhe në
SHTOJCË 2. INDEKSI I RREZIKUT SISTEMIK DHE REZULTATET E VROJTIMIT PËR PERCEPTIMIN E RREZIKUT SISTEMIK NGA BANKAT
Burimi: Departamenti i Stabilitetit Financiar.
Grafik 8.1.1 Indeksi i rrezikut sistemik financiar.
0.0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
1.0
IRSF -mesatare rrëshqitëse e ponderuar eksponencialeIRSF -mesatare e ponderuar
0.0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
1.0
Jan '00M
aj '00Sht 00Jan '01M
aj '01Sht 01Jan '02M
aj '02Sht 02Jan '03M
aj '03Sht 03Jan '04M
aj '04Sht 04Jan '05M
aj '05Sht 05Jan '06M
aj '06Sht 06Jan '07M
aj '07Sht 07Jan '08M
aj '08Sht 08Jan '09M
aj '09Sht 09Jan '10M
aj '10Sht 10Jan '11M
aj '11Sht 11Jan '12M
aj '12
Jan '00M
aj '00Sht 00Jan '01M
aj '01Sht 01Jan '02M
aj '02Sht 02Jan '03M
aj '03Sht 03Jan '04M
aj '04Sht 04Jan '05M
aj '05Sht 05Jan '06M
aj '06Sht 06Jan '07M
aj '07Sht 07Jan '08M
aj '08Sht 08Jan '09M
aj '09Sht 09Jan '10M
aj '10Sht 10Jan '11M
aj '11Sht 11Jan '12M
aj '12
Sektori bankarTregu i parasë Kursi i këmbimit
Tregu i shtëpive
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�4 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë �5
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�4 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë �5
efektin e kolateralit, kanë kontribuar në rritjen e nivelit të këtij indeksi të rrezikut sistemik financiar, kryesisht prej bashkëveprimit të segmenteve të ndryshme të sistemit financiar me njëri-tjetrin.
Përfshirja në këtë indeks e tregut të shtëpive, synon vlerësimin e ekspozimit të drejtpërdrejtë që ky treg përçon në tregjet e tjera në këtë sistem. Në rast të mospërfshirjes së tij, ecuria e indeksit të rrezikut sistemik financiar paraqitet në grafikun e mëposhtëm.
Sipas të dyja formave të vlerësimit, ekspozimi ndaj rrezikut ka pësuar një rënie graduale pas përfundimit të tremujorit të parë të vitit 2012.
* Rrezik sistemik është quajtur materializimi i goditjeve kur mungesa e stabilitetit financiar merr përmasa të tilla që dëmtojnë funksionimin e sistemit financiar deri në masën që mirëqenia dhe rritja ekonomike preken në mënyrë materiale (Hollo et al, 2011).
** Një prezantim i detajuar i metodologjisë së përdorur për ndërtimin e Indeksit të Rrezikut Sistemik paraqitet në materialin “Një indeks për rrezikun sistemik financiar në Shqipëri”, Vasilika Kota dhe Arisa Saqe, Departamenti i Stabilitetit Financiar, Banka e Shqipërisë, prezantuar në Workshop-in e 5-të të Kërkimeve në Evropën Juglindore, Tiranë, 10-11 nëntor 2011.
*** Sipas Vrojtimit të Aktivitetit Kreditues për tremujorin e parë 2012, përgatitur nga Departamenti i Politikës Monetare, Banka e Shqipërisë.
Burimi: Departamenti i Stabilitetit Financiar.
Grafik 8.1.2. Indeksi i stresit të sistemit financiar pa përfshirjen e nënindeksit të tregut të shtëpive.
0.0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
1.0
Jan '00Q
er '00N
en '00Prill '01Sht '01Shk '02Korr '02D
hj '02M
aj '03Tet '03M
ar '04G
us '04Jan '05Q
er '05N
en '05Prill '06Sht '06Shk '07Korr '07D
hj '07M
aj '08Tet '08M
ar '09G
us '09Jan '10Q
er '10N
en '10Prill '11Sht '11Shk '12
Sektori bankarTregu i parasëKursi i këmbimit
0.0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
1.0
Jan '00M
aj '00Sht '00Jan '01M
aj '01Sht '01Jan '02M
aj '02Sht '02Jan '03M
aj '03Sht '03Jan '04M
aj '04Sht '04Jan '05M
aj '05Sht '05Jan '06M
aj '06Sht '06Jan '07M
aj '07Sht '07Jan '08M
aj '08Sht '08Jan '09M
aj '09Sht '09Jan '10M
aj '10Sht '10Jan '11M
aj '11Sht '11Jan '12M
aj '12
IRSF -mesatare rrëshqitëse e ponderuar eksponencialeIRSF-mesatare e ponderuar
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�6 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë �7
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�6 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë �7
Hapësirë informuese 8.2. Rezultatet e vrojtimit “Perceptimi i rrezikut sistemik nga sektori bankar”.
Ky vrojtim me frekuencë tremujore, i nisur në mars 2012, ka si qëllim të kuantifikojë perceptimet e bankave që operojnë në vend, lidhur me rreziqet sistemike që mund të kërcënojnë sektorin bankar. Në këtë vrojtim marrin pjesë të gjitha bankat. Nga rezultatet e vrojtimit të dytë (korrik 2012), konstatohet:
5 rreziqet e cilësuara më shpesh nga bankat, të renditura sipas madhësisë së ndikimit në sistemin financiar në rast të materializimit të tyre janë: 1) Përkeqësimi i ekonomisë së brendshme; 2) Transferimi i goditjeve nga ekonomia e jashtme; 3)Vështirësi në ekzekutimin e kolateraleve; 4)Rritje e rrezikut të kreditit për bizneset; 5) Rritje e rrezikut të kreditit për të gjitha subjektet njëkohësisht.
3 rreziqet sistemike më pak shqetësuese për sektorin bankar rezultojnë të jenë: 1) Rreziku i inflacionit në vend; 2) Probleme të funksionimit të tregut ndërbankar; 3) Probleme në funksionimin e sistemit të pagesave.
Rreziqet sistemike që bankat konsiderojnë si “më të vështira” për t’u përballuar në nivel institucioni janë: “përkeqësimi i ekonomisë së brendshme” dhe “transferimi i goditjeve nga ekonomia e jashtme”. Kjo për shkak të natyrës komplekse dhe gjithëpërfshirëse të tyre. Lidhur me rrezikun e “vështirësisë në ekzekutimin e kolateraleve”, bankat e shohin problemin kryesisht tek mangësitë ligjore e rregullative që shkaktojnë vonesa në këtë proces.
Rreth 53% e sistemit bankar percepton një probabilitet mesatar të ndodhjes së një rreziku të rëndësishëm sistemik në afat të shkurtër (deri në 12 muaj), ndërkohë që kjo frekuencë rritet në 56% në periudhën afatmesme (1-3 vjet).
Rreth 67% e bankave të sistemit mendojnë se probabiliteti i ndodhjes së një rreziku sistemik është rritur në periudhën afatshkurtër deri në 1 vit dhe kjo përqindje rritet në 75% kur horizonti kohor shtrihet në periudhën afatmesme 1-3 vjet.
•
•
•
•
•
Burimi: Banka e Shqipërisë, Departamenti i Stabilitetit Financiar.
Grafik 8.2.2 Probabiliteti i ndodhjes së një rreziku të rëndësishëm sistemik.
Periudha afatshkurtër (0-12 muaj)
33%
47%
-20%
40%
53%
-7%
-40%
-20%
0%
20%
40%
60%
I lartë
Mesatar
I ulët
Mars'12 Korrik'12
Periudha afatmesme (1-3 vjet)
44%38%
-19%
38%
56%
-6%
-40%
-20%
0%
20%
40%
60%
80%
I lartë
Mesatar
I ulët
Mars'12 Korrik'12
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�6 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë �7
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�6 Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë �7
Ndër strategjitë kryesore të cilësuara nga bankat për zbutjen e rrezikut sistemik në periudhën afatshkurtër janë: “forcimi i sistemeve të brendshme të kontrollit” dhe “shtrëngimi i kushteve të kreditimit”. Me shtrirjen e horizontit kohor në afat të mesëm, bankat e vënë më shumë theksin në strategjitë e “diversifikimit të aktivitetit”, “shtimin e kapitalit”, “ndërmarrjen e politikave për të rritur depozitat” dhe “orientimin drejt sektorëve strategjikë të ekonomisë”.
Pavarësisht rritjes së rreziqeve të perceptuara, shumica e bankave deklarojnë se kanë besim të mjaftueshëm në sistemin financiar në vend si për periudhën afatshkurtër ashtu edhe për atë afatmesme. Kështu, në vrojtimin e korrikut 2012, 10 nga 16 banka (në total zotërojnë 76% të aktiveve të sistemit), deklarojnë se kanë besim të mjaftueshëm në sistemin financiar në periudhën afatshkurtër dhe ky numër rritet në 11 banka (77% e aktiveve të sistemit) në periudhën afatmesme.
Të pyetura se si ka ndryshuar niveli i besimit në sistemin financiar në vend gjatë 6 muajve të kaluar (duke patur si referencë muajin korrik 2012), 14 nga 16 banka të përgjigjura kanë deklaruar se niveli i besimit të tyre nuk ka ndryshuar, pasi sistemi është i mirëkapitalizuar dhe likuid.
•
•
•
Burimi: Banka e Shqipërisë, Departamenti i Stabilitetit Financiar.
Grafik 8.2.3. Ndryshimi i probabilitetit të ndodhjes së një rreziku sistemik.
Periudha afatshkurtër (0-12 muaj)
53%
33%
-13%
20%
67%
33%
0%
33%
-20%
0%
20%
40%
60%
80%
Ështërritur
Nuk ka
ndryshuar
Është ulur
BalancaN
eto
Mars'12 Korrik'12
Periudha afatmesme (1-3 vjet)
63%
19%
-19%
22%
75%
19%
-6%
34%
-40%
-20%
0%
20%
40%
60%
80%
Ështërritur
Nuk ka
ndryshuar
Është ulur
BalancaN
eto
Mars'12 Korrik'12
Burimi: Banka e Shqipërisë, Departamenti i Stabilitetit Financiar.
Grafik 8.2.4. Besueshmëria e bankave në sistemin financiar shqipëtar.
1
5
9
1
0
0
5
10
1
0
0 2 4 6 8 10 12
Besim të plotë
Shumë besim
Besim te mjaftueshëm
Pak besim
Aspak besim
Numri i bankave të përgjigjura
Mars'12 Korrik'12
0
5
11
0
0
0
4
1
0
11
0 2 4 6 8 10 12
Besim te plotë
Shume besim
Besim te mjaftueshëm
Pak besim
Aspak besim
Numri i bankave të përgjigjura
Mars'12 Korrik'12
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012 Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2012
�� Banka e Shqipërisë Banka e Shqipërisë PB
1
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e dytë të
vitit 2012
2
Përmbajtja
Raporti i Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e dytë të vitit 2012 ....................................................1
Hyrje..................................................................................................................................................4
Sqarime .............................................................................................................................................5
Deklarata e Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e dytë të vitit 2012 ................................................6
1. Zhvillimet ndërkombëtare..........................................................................................................14
1.1 Zhvillimet kryesore në tregjet financiare dhe të lëndëve të para ...........................................17
2. Zhvillimet makroekonomike në Shqipëri gjatë gjashtëmujorit të dytë të vitit 2012 ........................21
2.1 Sektori i ekonomisë reale ...................................................................................................21
2.2 Tregu i banesave................................................................................................................23
2.2.1 Zhvillimet në tregun e banesave.........................................................................................23
2.3 Pozicioni financiar dhe ekspozimi ndaj rreziqeve i individëve dhe bizneseve ..........................24
2.3.1 Rreziku i kredisë ................................................................................................................26
2.3.2 Rreziku i tërthortë i kreditit për shkak të kursit të këmbimit ................................................26
2.3.3 Rreziku i tërthortë i kreditit për shkak të normës së interesit ...............................................28
2.3.4 Rreziku i kredisë ................................................................................................................30
2.3.5 Rreziku i tërthortë i kreditit për shkak të kursit të këmbimit ................................................31
2.3.6 Rreziku i tërthortë i kreditit për shkak të normës së interesit ...............................................33
3. Tregjet financiare ......................................................................................................................38
3.1 Tregu primar i titujve të borxhit ...............................................................................................38
3.2 Tregu sekondar i titujve te borxhit............................................................................................41
3.3 Tregu ndërbankar ....................................................................................................................42
3.4 Tregu i këmbimeve valutore.....................................................................................................43
4. Zhvillimet në sistemet e pagesave ..............................................................................................45
5. Ecuria e sistemit financiar ..........................................................................................................47
6. Sektori bankar ...........................................................................................................................52
6.1 Ecuria e aktiv-pasiveve dhe përbërja e tyre ...............................................................................52
6.2 Pozicioni i sektorit bankar ndaj jorezidentëve............................................................................54
6.3 Teprica e kredisë .....................................................................................................................56
6.4 Ecuria e depozitave .................................................................................................................62
6.5 Rezultati financiar dhe eficenca e burimeve ..............................................................................66
6.6 Kapitalizimi i veprimtarisë ........................................................................................................72
7. Monitorimi i rreziqeve ndaj të cilëve ekspozohet sektori bankar ......................................................76
3
7.1 Rreziqet e tregut .....................................................................................................................76
7.1.a Rreziku i kursit të këmbimit ...............................................................................................76
7.1.b Rreziku i normës së interesit ..............................................................................................78
7.2 Rreziku i kreditit ......................................................................................................................80
7.3 Rreziku i likuiditetit..................................................................................................................89
7.4 Vlerësim i qëndrueshmërisë së sektorit bankar sipas ushtrimit të provës së rezistencës ..............93
Shtojcë 1: Indeksi i fortësisë financiare ..............................................................................................97
Shtojce 2: Rreziku sistemik në Shqipëri ............................................................................................ 102
Hapësirë informuese 2.1: Indeksi i rrezikut të stresit të sistemit financiar për Shqipërinë (IRSF)....... 102
Hapësirë informuese 2.2: Rezultatet e vrojtimit të “Rrezikut sistemik ndaj sistemit bankar shqiptar”. .................................................................................................................................................. 103
Fjalorth .......................................................................................................................................... 107
4
Hyrje
Ky është numri i nëntë i Raportit të Stabilitetit Financiar, një dokument i
Bankës së Shqipërisë që publikohet dy herë në vit. Qëllimi i raportit është
identifikimi dhe vlerësimi i rreziqeve me të cilat ndeshet sistemi financiar dhe
infrastruktura e tij, për t‟i dhënë autoriteteve publike mundësinë që të identifikojnë
masat përkatëse për korrigjimet e nevojshme. Në hyrje të dokumentit është
vendosur Deklarata e Stabilitetit Financiar, publikimi i së cilës çdo gjashtë muaj
është një kërkesë ligjore.
Për hartimin e raportit, janë shfrytëzuar të dhëna që disponohen në Bankën e
Shqipërisë, është shkëmbyer informacion me autoritete të tjera që mbikëqyrin
veprimtarinë e tregut financiar, si edhe janë shfrytëzuar informacione dhe analiza
të institucioneve të vendit dhe të atyre financiare ndërkombëtare, publike dhe
private. Të dhënat dhe analizat e paraqitura përfshijnë kryesisht zhvillimet gjatë
gjashtëmujorit të dytë të vitit 2012. Nëse nuk përcaktohet ndryshe në raport,
pritjet për zhvillimet e ardhshme ekonomike dhe financiare shtrihen, sipas rastit,
deri në fund të vitit 2013.
Qëndrueshmëria e sistemit financiar është vlerësuar në bazë të ecurisë dhe
rreziqeve që krijohen nga ndërveprimi i tij me mjedisin e përgjithshëm ekonomik,
të brendshëm dhe të jashtëm, si edhe nga vetë veprimtaria e tij. Për të vlerësuar
rreziqet që vijnë për shkak të ndërveprimit me mjedisin rrethues, janë analizuar
përmbledhtazi zhvillimet më të fundit në tregjet financiare ndërkombëtare dhe në
ekonomitë e zhvilluara e ato të rajonit, si dhe është bërë një vlerësim mbi ndikimin
e tyre në sistemin financiar të vendit dhe sektorin bankar. Ndër treguesit e
brendshëm, janë vlerësuar zhvillimet e përgjithshme dhe pritshmëritë për rritjen
ekonomike, bilancin tregtar, nivelin e përgjithshëm të çmimeve, kursin e këmbimit
dhe treguesit fiskalë. Gjithashtu, nëpërmjet një analize të situatës së punëzënies
dhe të ecurisë së të ardhurave, është vlerësuar gjendja financiare e bizneseve dhe
e individëve, dhe ndikimi mbi aftësinë paguese të kredimarrësve të sektorit bankar.
5
Sqarime Në fund të muajit dhjetor 2012, bankat e sektorit bankar shqiptar ndahen sipas
madhësisë së aktivitetit të tyre në:
a) banka të Grupit 1 (secila nga 0-2% të totalit të aktiveve të sektorit): Banka
e Bashkuar e Shqipërisë, Veneto Banka, Banka Ndërkombëtare Tregtare, Banka
e Parë e Investimeve, Banka e Kreditit të Shqipërisë;
b) banka të Grupit 2 (secila nga 2-7% të totalit të aktiveve të sektorit): Banka
Procredit, Banka Credit Agricole, Banka Kombëtare e Greqisë, Banka Societe
Generale - Albania, Banka Alfa – Shqipëri, Banka Union;
c) banka të Grupit 3 (secila mbi 7% të totalit të aktiveve të sektorit): Banka
Raiffeisen, Banka Credins, Banka Kombëtare Tregtare, Banka Intesa Sanpaolo –
Shqipëri, Banka Tirana.
Në fund të muajit dhjetor 2012, sipas origjinës së kapitalit, bankat e sektorit
bankar shqiptar grupoheshin si në vijim:
a) me kapital te huaj1: Banka Raiffeisen (Austri); Banka Intesa Sanpaolo –
Shqipëri, Veneto Banka (Itali); Banka Alfa-Shqipëri, Banka Tirana, Banka
Kombëtare e Greqisë (Greqi); Banka Kombëtare Tregtare (Turqi); Banka Societe
Generale, Banka Credit Agricole (Francë); Banka Procredit (Gjermani); Banka e
Parë e Investimeve (Bullgari); Banka Ndërkombëtare Tregtare (Malajzi); Banka
e Bashkuar e Shqipërisë (Arabia Saudite); Banka e Kreditit të Shqipërisë
(Kuvajt);
b) me kapital shqiptar: Banka Credins, Banka Union.
Në fund të muajit dhjetor 2012, shtrirje të rrjetit të degëve jashtë vendit evidenton
Banka Kombëtare Tregtare, në Prizren, Kosovë.
1 Sipas origjinës së kapitalit, kur kapitali i huaj përbën më shumë se 50% të madhësisë së kapitalit të paguar të bankës.
6
Deklarata e Stabilitetit Financiar për
gjashtëmujorin e dytë të vitit 2012
Në mbështetje të kërkesës së nenit 69 të ligjit nr. 8269, datë 23.12.1997
“Për Bankën e Shqipërisë”, i ndryshuar, dhe të nenit 8 të ligjit nr. 9962, datë
18.12.2006 “Për bankat në Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar, për të informuar
Kuvendin e Republikës së Shqipërisë dhe Këshillin e Ministrave, si edhe për të
tërhequr vëmendjen e institucioneve financiare dhe të publikut mbi gjendjen e
sistemit financiar në vend dhe rreziqet potenciale që mund të kërcënojnë
qëndrueshmërinë e tij, Banka e Shqipërisë publikon këtë deklaratë periodike. Kjo
deklaratë është pjesë përbërëse e Raportit të Stabilitetit Financiar për të njëjtën
periudhë.
Gjatë periudhës, gjendja dhe ecuria e sektorit bankar dhe e sistemit
financiar u paraqitën të qëndrueshme. Sektori bankar përmirësoi më tej
rezultatin financiar, treguesit e kapitalizimit dhe të likuiditetit. Por vëllimi i
aktivitetit u zgjerua me ritme më të ulëta, në kushtet e rritjes më të
ngadaltë të depozitave dhe uljes së ndjeshme të ritmeve të kreditimit.
Kuadri makroekonomik ka qenë i qëndrueshëm, megjithë ngadalësimin e
mëtejshëm të rritjes ekonomike. Ai është karakterizuar nga një
luhatshmëri e ulët në kursin e këmbimit, presione të dobëta inflacioniste,
dhe rënie e kostos së huamarrjes të qeverisë pavarësisht rritjes së deficitit
buxhetor dhe të borxhit publik. Tregjet financiare kanë vepruar në
përputhje me prirjen e tyre në vitet e fundit, karakterizuar nga rritja e
vëllimit të veprimtarisë dhe e numrit të transaksioneve. Për sektorin
bankar, rreziku i kreditit përfaqëson sfidën më të rëndësishme të
veprimtarisë. Ekspozimi i tij ndaj rreziqeve të tregut dhe të likuiditetit
mbetet i kufizuar.
Në vijim paraqitet në mënyrë të përmbledhur analiza e zhvillimeve në
mjedisin ekonomik rrethues, të brendshëm dhe të jashtëm, si edhe në vetë
sistemin financiar.
Pavarësisht përmirësimit të funksionimit të tregjeve financiare
botërore, zhvillimet ekonomike mbeten të paqëndrueshme. Vendet e
zhvilluara kanë shënuar tkurrje të rritjes ekonomike, ndërsa vendet në zhvillim
vijojnë të kontribuojnë pozitivisht në rritjen ekonomike. Ngadalësimi i rritjes
ekonomike, në SHBA dhe në Evropë, ka qenë më i theksuar në tremujorin e fundit
të vitit 2012. Edhe në vendet e rajonit të Evropës Juglindore, pjesa e fundit e vitit
të kaluar u karakterizua nga ngadalësim i mëtejshëm i rritjes ekonomike ose
tkurrje e saj në vende të ndryshme. Presionet inflacioniste mbeten të dobëta në
kushtet e qëndrueshmërisë së hendekut të prodhimit, rritjes së papunësisë dhe
uljes së çmimit të naftës e të produkteve ushqimore. Politikat monetare mbeten
7
thellësisht lehtësuese, ndërsa veprimet e qeverive, veçanërisht në Evropë, po
synojnë konsolidimin fiskal, përmirësimin e klimës së biznesit dhe liberalizimin e
tregut të punës, me efekt kryesisht afatmesëm. Situata në tregjet financiare,
paraqitet më e stabilizuar veçanërisht pas veprimeve të ndërmarra nga Banka
Qendrore Evropiane. Megjithatë, kërkesa për kredi, veçanërisht në Eurozonë dhe në
rajonin e Evropës Qendrore e Juglindore, vijon të mbetet e dobët në kushtet e
perceptimit të rrezikut të kreditit dhe nevojës për ristrukturimin (shëndoshjen) e
mëtejshme të bilanceve të bankave dhe të institucioneve të tjera të kreditit. Tregjet
e kapitalit, veçanërisht ato në SHBA, kanë njohur rritje, për shkak të përmirësimit
të besimit të investitorëve në vijim të treguesve më optimistë për rritjen
ekonomike.
Zhvillimet ekonomike në vend kanë qenë të ngjashme me periudhën
e kaluar, duke u karakterizuar nga një ritëm më i ngadaltë i rritjes
ekonomike. Vlerësohet se në tremujorin e katërt të vitit 2012, ekonomia shqiptare
u rrit mesatarisht me 1.6%. Konsumi dhe investimet private vijojnë të jenë të
dobëta, ndërkohë që norma e papunësisë mbetet e qëndrueshme. Sektorët e
ekonomisë që kanë dhënë kontribut pozitiv në rritjen ekonomike ishin industria,
bujqësia dhe shërbimet, ndërsa ata që dhanë kontribut negativ ishin sektorët e
transportit dhe të ndërtimit. Gjatë periudhës, kërkesa e jashtme dha një kontribut
pozitiv në rritjen ekonomike, duke sjellë ulje të deficitit të llogarisë korrente dhe të
asaj tregtare, si në vlerë absolute ashtu edhe në raport me prodhimin e brendshëm
bruto. Sidoqoftë, zhvillimet ekonomike u reflektuan në një rënie vjetore të të
ardhurave fiskale, diktuar kryesisht nga rënia e të ardhurave tatimore. Në fund të
vitit 2012, deficiti fiskal vlerësohet në 3.4% të PBB-së. Në fund të periudhës,
Kuvendi miratoi kërkesën e qeverisë për rritje të nivelit të raportit të borxhit publik
ndaj PBB-së mbi vlerën 60%, e motivuar me nevojën për të rritur kontributin e
stimulit fiskal në rritjen ekonomike. Kohëzgjatja mesatare e borxhit vijoi të rritet
për shkak të rritjes më të shpejtë të vlerës së emetimeve të borxhit me afat
maturimi më të gjatë se 12 muaj. Gjatë periudhës, në kushtet e presioneve të ulëta
inflacioniste, Banka e Shqipërisë ndoqi një politikë monetare lehtësuese duke ulur
disa herë normën e interesit të transaksioneve të riblerjes me afat maturimi
njëjavor. Ky qëndrim i politikës monetare synon krijimin e kushteve më të mira për
mbështetjen e konsumit dhe të investimeve private përmes uljes së kostove të
financimit në monedhën kombëtare.
Gjatë periudhës, pozicioni financiar dhe ndjeshmëria ndaj rreziqeve e
individëve dhe bizneseve nuk ka patur ndryshime thelbësore. Pozicioni
kreditor i individëve është thelluar, kryesisht prej rritjes së ndjeshme të depozitave
në valutë. Cilësia e kredisë për individët ka ardhur në rënie, pothuaj për të gjithë
përbërësit e saj. Ekspozimi i individëve ndaj ndryshimeve të pafavorshme në kursin
e këmbimit dhe në normën e interesit nuk paraqet ndryshime thelbësore në
krahasim me periudhën e mëparshme. Tek bizneset, pozicioni debitor ka rënë gjatë
8
periudhës për shkak të rritjes së kredisë në masë më të vogël se depozitat.
Pozicioni debitor ndikohet kryesisht nga veprimtaria në valutë. Raporti i kredive me
probleme tek bizneset është rritur për shkak të ngadalësimit të ndjeshëm të
kreditimit, ndonëse ritmi i rritjes së stokut të kredisë me probleme është ulur.
Ekspozimi i bizneseve ndaj ndryshimeve të pafavorshme në kursin e këmbimit dhe
në normën e interesit, ndonëse mbetet në nivele të larta, është zvogëluar disi gjatë
periudhës.
Tregjet financiare në vend kanë ndjekur përgjithësisht sipas prirjen e
tyre të viteve të fundit. Për aktivet jofinanciare, veçohet rënia e njëkohshme dhe
me ritme të ngjashme e indeksit të çmimit të banesave dhe e atij të qirasë. Kjo
ecuri ka ndodhur në kushtet kur rritja e kostos relative të pagesës së kredisë për
pasuri të paluajtshme, ka qenë më e ulët në tremujorin e fundit të vitit. Të
kombinuara, këto informacione sugjerojnë për vijimin, në mënyrë më të
qëndrueshme, të prirjes rënëse të çmimit të banesave. Në tregun e emetimit të
titujve të borxhit të qeverisë, është konstatuar rritja e preferencës së
pjesëmarrësve për emetimet e borxhit me afat maturimi mbi 12 muaj. Normat e
interesit kanë ardhur në rënie, duke reflektuar uljen e normës bazë të interesit nga
Banka e Shqipërisë, si edhe gjendjen e bollshme të likuiditetit për shkak edhe të
ngadalësimit të ndjeshëm të kredisë për sektorin privat. Në tregun sekondar të
titujve të borxhit, vëllimet e tregtimit mbeten të ulëta dhe të përqendruara vetëm
tek bonot e thesarit. Në tregun ndërbankar, vëllimi i aktivitetit është rritur
ndjeshëm. Transaksionet me afat maturimi njëditor zënë peshën kryesore në
numrin e transaksioneve, por rritja më e ndjeshme ka ndodhur në transaksionet me
afat maturimi njëjavor. Normat e interesit në transaksionet ndërbankare kanë
reflektuar ecurinë e normës bazë të interesit. Në tregun e këmbimeve valutore,
leku është paraqitur relativisht i qëndrueshëm në këmbimin me euron dhe me
dollarin amerikan.
Infrastruktura teknike që mbështet veprimtarinë e sektorit bankar,
vlerësohet të ketë funksionuar sipas parametrave të parashikuar. Sistemet
e pagesave janë një pjesë e rëndësishme në strukturën e një sistemi financiar,
duke qenë kanalet nëpërmjet të cilave mundësohet transferimi i fondeve ndërmjet
bankave, institucioneve të tjera financiare dhe klientëve. Si rrjedhojë, operimi i
qëndrueshëm dhe eficient i tyre kontribuon në mënyrë të rëndësishme në ruajtjen
e stabilitetit financiar. Gjatë periudhës, sistemet e pagesave AIPS dhe AECH, kanë
punuar në përputhje me kushtet teknike për të plotësuar nevojat e sektorit bankar
në shlyerjen e transaksioneve të pagesave në monedhën kombëtare. Në sistemin e
transaksioneve me vlerë të madhe, AIPS, është konstatuar një rritje e vëllimit dhe
vlerës së transaksioneve, duke u shoqëruar pothuaj me një dyfishim të vlerës për
transaksion. Në sistemin e transaksioneve me vlerë të vogël, AECH, numri i
transaksioneve dhe vlera e tyre kanë shënuar rënie. Në të dy sistemet,
transaksionet në emër të klientëve të bankave zënë peshën kryesore në numrin
9
dhe në vlerën e transaksioneve. Sipas bankave, veprimet që kryejnë 4 bankat më
të mëdha në këto sisteme, përfaqësojnë rreth 2/3 e numrit dhe të vlerës së
transaksioneve të procesuara. Për shkak të rëndësisë që kanë këto sisteme, Banka
e Shqipërisë mbetet e angazhuar të kryejë të gjitha përmirësimet e nevojshme në
kuadrin rregullativ dhe infrastrukturën teknologjike mbështetëse, që ecuria e tyre
t‟i paraprijë nevojave të operatorëve për një veprimtari pagesash të sigurt dhe
eficiente.
Gjatë periudhës, sektori bankar përmirësoi më tej rezultatin
financiar, treguesit e kapitalizimit dhe të likuiditetit. Por vëllimi i aktivitetit
u zgjerua me ritme më të ulëta, në kushtet e rritjes më të ngadaltë të
depozitave dhe uljes së ndjeshme të ritmeve të kreditimit. Niveli i
ndërmjetësimit financiar në Shqipëri, i llogaritur si raport i aktiveve të sistemit
financiar2 ndaj Prodhimit të Brendshëm Bruto (PBB) vlerësohet në nivelin 93.9% në
fund të vitit 2012, nga 92.8% në gjysmën e parë të vitit 2012 dhe 89.5% një vit
më parë. Vëllimi i aktiveve të institucioneve financiare u rrit me rreth 2.9%
krahasuar me një gjashtëmujor më parë dhe rreth 7.3% krahasuar me një vit më
parë. Sektori bankar mbetet segmenti kryesor i ndërmjetësimit financiar, aktivet e
të cilit përfaqësojnë rreth 93.6% të totalit të aktiveve të sistemit financiar në tërësi
dhe rreth 87.9% të PBB-së.
Në sektorin bankar, totali i aktiveve të sektorit u ngjit në 1,187.98 miliardë
lekë, duke shënuar një rritje prej 6.1% prej një viti më parë, por duke u tkurrur me
0.1% në tremujorin e fundit. Ritmi i rritjes vjetore të kredisë është ngadalësuar
ndjeshëm duke zbritur në 2%. Për shkak të tkurrjes së kredisë në valutë,
kontributin e vetëm në rritjen e kredisë e ka dhënë kredia në lekë, e cila është
rritur me 12.8%. Ngadalësimi i treguesve të sektorit bankar ka qenë më i dukshëm
gjatë tremujorit të fundit të vitit 2012, kur rritja ekonomike është ngadalësuar në
raport me periudhën e mëparshme. Në fund të vitit, raporti i kredive me depozitat
shënoi vlerën 58.6%. Gjatë vitit, rritja e stokut të kredisë shënoi 11.8 miliardë lekë,
krahasuar me 75.2 miliardë lekë në vitin 2011. Pavarësisht rritjes së ulët të stokut
të kredisë, kredia e re e sektorit bankar gjatë vitit 2012 ka qenë në nivele të
krahasueshme me një vit më parë. Ndaj, ndikimi në ecurinë e stokut të kredisë ka
ardhur nga rritja e arkëtimeve të kredisë, të cilat gjatë vitit 2012 kanë qenë në
nivele më të larta. Raporti i kredive me probleme ndaj totalit të kredisë ka shënuar
vlerën 22.5%, duke rënë në tremujorin e fundit me 0.24 pikë përqindje por duke u
rritur me 3.72 pikë përqindje në krahasim me fundin e vitit të kaluar. Për kredinë
në lekë, raporti shënoi vlerën 18.5%, me një rritje prej 1.6 pikë përqindje prej
dhjetorit 2011, dhe një përmirësim prej 0.9 pikë përqindje prej shtatorit 2012. Për 2 Sistemi financiar përbëhet nga bankat, institucionet financiare jobanka, shoqëritë e kursim-kreditit
(SHKK), shoqëritë e sigurimit, fondet e pensioneve private suplementare , si dhe fonde të investimit. Në analizën e këtij kapitulli, aktiviteti i jobankave, shoqërive të sigurimit, si dhe fondeve të pensionit
mbështetet në të dhënat e tremujorit të tretë, si më të fundit të raportuara pranë Bankës së Shqipërisë.
10
kredinë në valutë raporti shënoi vlerën 24.7%, me një rritje prej 5.0 pikë përqindje
prej fundit të vitit të kaluar dhe një rritje prej 0.3 pikë përqindje në tremujorin e
fundit të vitit 2012. Depozitat shënuan vlerën 991.6 miliardë lekë, duke u rritur
gjatë vitit me 7.3%. Rritja për depozitat në valutë ishte më e lartë se ajo për
depozitat në lekë.
Në nivel sektori, vërehet një rezultat financiar pozitiv, me një fitim neto të
akumuluar prej 3.8 miliardë lekësh. Në rezultatin financiar, “Të ardhurat neto nga
interesat” arritën vlerën 39.8 miliardë lekë, duke qenë 0.3% më të larta se një vit
më parë. Ndërkohë, provigjionet për humbjet nga kreditë janë rritur me rreth 19
miliardë lekë, rreth 12% më të ulëta se një vit më parë. Gjatë vitit, kapitali i paguar
u rrit me rreth 9.5 miliardë lekë (rreth 2/3 e kësaj rritjeje u kryen në
gjashtëmujorin e parë të vitit). Kapitali rregullator u ngjit në nivelin 104.1 miliardë
lekë, me një rritje prej 5.7% dhe aktivet me rrezik u ngjitën në nivelin 643.7
miliardë lekë, me një rritje vjetore vetëm 1.7%. Si rezultat, norma e
mjaftueshmërisë së kapitalit u ngjit në 16.2%.
Rreziqet për sistemin financiar burojnë nga ndërveprimi i tij me mjedisin
ekonomik rrethues dhe nga vetë veprimtaria e tij.
Në lidhje me ndikimin prej zhvillimeve makroekonomike, vlerësohet
se kontributi i stimulit fiskal në rritjen ekonomike do të ishte më i
ndjeshëm nëse do të shoqërohej me përmirësimin e besimit të agjentëve
ekonomikë në qëndrueshmërinë e treguesve fiskalë në afat të mesëm.
Rritja e deficitit buxhetor dhe e nivelit të borxhit publik, pritet të shoqërohet me një
stimul më të madh fiskal në veprimtarinë ekonomike në vend. Orientimi i
shpenzimeve drejt atyre kapitale, duke përfshirë edhe ato në formën e shlyerjes së
detyrimeve ekzistuese ndaj subjekteve të sektorit privat, do të ishte i rëndësishëm
për përmirësimin e gjendjes financiare të këtyre subjekteve dhe të subjekteve të
tjera të lidhura me to në marrëdhëniet e biznesit. Kjo sjellje do të përmirësonte
aftësinë paguese të tyre dhe do të shoqërohej me përmirësimin e cilësisë së borxhit
që këto subjekte kanë ndaj sektorit bankar. Nga ana tjetër, vështirësitë me të cilat
përballet ekonomia e vendit, por edhe ajo ndërkombëtare, përcaktohen në një
masë të konsiderueshme nga perceptimi i agjentëve ekonomikë për situatën
ekonomike. Një perceptim negativ i zgjatur në kohë, kthehet në një mungesë
besimi për zhvillime të ardhshme optimiste dhe dikton agjentët ekonomikë në
ndërmarrjen e veprimeve që synojnë të kufizojnë dëmin në performancën e tyre
financiare. Në një kuadër më të përgjithshëm, këto veprime të ndërmarra në nivel
individual, përforcojnë ciklin ngadalësues të zhvillimeve ekonomike duke sjellë
pasoja negative në një kontekst më të gjerë. Për këto arsye, Banka e Shqipërisë
vlerëson se objektivi i politikës fiskale për nxitjen e rritjes ekonomike, duhet të
shoqërohet me objektivin e përmirësimit të besimit të agjentëve ekonomikë në
qëndrueshmërinë e treguesve fiskalë. Kjo do të kërkonte vendosjen në afat të
shkurtër të një rregulli fiskal të qëndrueshëm, që të përcaktonte kufijtë maksimalë
11
të borxhit publik në afat të mesëm dhe të mundësonte rikthimin e këtij treguesi në
një prirje të qëndrueshme rënëse. Banka e Shqipërisë ka bërë propozimet
përkatëse për këtë qëllim dhe është e gatshme të kontribuojë në këtë proces për
mënyrën e ndërtimit dhe të funksionimit të këtij rregulli. Banka e Shqipërisë
vlerëson pozitivisht politikën e Ministrisë së Financave për shtimin e emetimit të
titujve të borxhit me afat maturimi mbi 12 muaj. Zgjatja e kohës mesatare të
maturimit të borxhit ul rrezikun e riinvestimit në titujt e borxhit si edhe
luhatshmërinë në koston e tij. Për këtë arsye, kjo politikë duhet të vazhdojë duke
konsideruar me kujdes situatën e likuiditetit në tregun ndërbankar dhe kërkesën e
investitorëve të tjerë. Monitorimi me kujdes i ecurisë së detyrimeve në valutë,
është një tjetër element i rëndësishëm në politikën fiskale. Përcaktimi i veprimeve
për sigurimin, në kohë dhe me kosto të pranueshme, të burimeve në valutë për
përballimin e këtyre detyrimeve, kontribuon në shmangien e pasigurive në treg dhe
në nxitjen e stabilitetit financiar.
Në veprimtarinë e sistemit financiar, rreziku i drejtpërdrejtë dhe ai i
tërthortë i kreditit përfaqësojnë rreziqet kryesore, veçanërisht për sektorin
bankar. Rënia e cilësisë së kredisë gjatë vitit të kaluar, u shoqërua me ngadalësim
të ndjeshëm të ritmit të kredidhënies. Këto janë dy prirje që përforcojnë njëra-
tjetrën, ndaj Banka e Shqipërisë e konsideroi të rëndësishme të ndërmarrë disa
masa për të nxitur bankat drejt kreditimit dhe angazhimit në ristrukturime më të
hershme të kredisë. Më konkretisht, për të nxitur kredidhënien, ndryshimet
rregullative parashikojnë:
a) heqjen e kërkesave për kapital për rritjen vjetore të stokut të kredisë për
ekonominë, nëse ajo është midis 4%-10%;
b) rritjen e kërkesave për kapital për shtesën e investimeve të sektorit bankar
me institucionet financiare jorezidente;
c) uljen e përgjithshme me 5 pikë përqindje të kërkesës rregullative për
nivelin e raportit minimal të likuiditetit në total, për lekun dhe për valutën,
në krahasim me nivelin ekzistues sipas profilit të rrezikut të bankave.
Për të adresuar dukurinë e rritjes së kredive me probleme, ndryshimet rregullative
mundësojnë:
a) ristrukturimin e kredisë që në fazën kur ajo kategorizohet si kredi e rregullt
por kredimarrësi nis të shfaqë problemet e para në pagesën e kredisë.
Qëllimi është që, me kushtet e reja të kredisë pas ristrukturimit, të ruhet
aftësia paguese e kredimarrësit dhe cilësia e kredisë. Kjo kredi do të vijojë
të klasifikohet si kredi e rregullt (në dy klasat e para të kategorizimit) por
do të kërkojë një normë provigjionimi më të lartë, prej 10%.
b) uljen nga 9 muaj (ose derisa kredimarrësi të ketë paguar tre këste të
kredisë) në 6 muaj të afatit të qëndrimit të kredisë së ristrukturuar në të
12
njëjtën kategori, për të nxitur interesin e bankave drejt procesit të
ristrukturimit.
Ndryshimi i kërkesave për kapital lidhur me rritjen vjetore të stokut të
kredisë dhe të fluksit të investimeve të sektorit bankar me subjektet jorezidente,
janë me natyrë kundërciklike, të përkohshme dhe do të shtrijnë efektin e tyre për
periudhën 2013-2014. Nëse Banka e Shqipërisë nuk vendos ndryshe me një vendim
të posaçëm, këto ndryshime do të shfuqizohen me përfundimin e periudhës së
sipërpërmendur, dhe bankat duhet të sigurojnë përputhshmërinë me kërkesat e
kuadrit rregullativ ekzistues deri në qershor 2015. Ky mekanizëm vlerësohet i
rëndësishëm për të ruajtur tek bankat kërkesën për një kreditim të kujdesshëm dhe
veprimtari të mirëkapitalizuar.
Këto masa vijnë në vijim të propozimeve ligjore për ndryshimet në Kodin
Civil dhe në Kodin e Procedurës Civile, që synojnë të përmirësojnë procesin e
ekzekutimit të kolateralit të kredisë. Banka e Shqipërisë vlerëson se miratimi i
këtyre ndryshimeve në një kohë të shkurtër në Kuvendin e Shqipërisë, do të
përfaqësonte një kontribut të rëndësishëm për trajtimin dhe lehtësimin e gjendjes
së kredive me probleme të sektorit bankar, duke mbështetur rimëkëmbjen e
kreditimit.
Banka e Shqipërisë ka si objektiv qendror ruajtjen e qëndrueshmërisë së
sektorit bankar. Për këtë arsye, sjellja e bankave nën efektin e këtyre ndryshimeve
do të mbikëqyret në mënyrë të posaçme dhe të vazhdueshme, për të vlerësuar
ndikimin e këtyre masave në treguesit e veprimtarisë bankare dhe për të
identifikuar nevojën për veprime të tjera.
Prania e stokut të lartë të kredive me probleme në bilancin e bankave, rrit
koston e veprimtarisë së bankave dhe kërkon një përdorim të shtuar e joeficient të
kapaciteteve të tyre. Si rezultat, shërbimet bankare priren të jenë më të shtrenjta
për konsumatorin. Në thelb, masat e mësipërme synojnë të ngadalësojnë rritjen e
mëtejshme të kredive me probleme në raport me totalin e kredisë. Në këtë kuadër,
është e rëndësishme të vlerësohen edhe veprimet e nevojshme shtesë për trajtimin
e stokut ekzistues të kredive me probleme.
Sektori bankar paraqitet relativisht i mbrojtur ndaj rrezikut të
drejtpërdrejtë prej lëvizjeve të pafavorshme në kursin e këmbimit dhe në
normën e interesit, por ndjeshmëria është rritur. Pozicioni i hapur në valutë i
sektorit bankar është brenda niveleve historike dhe vlerat e aktiveve e të
detyrimeve të ndjeshme ndaj normës së interesit janë të krahasueshme.
Megjithatë, sektori bankar paraqitet i ndjeshëm ndaj ndikimit që japin mbi klientët
e tij, lëvizjet në kursin e këmbimit dhe në normën e interesit. Një nënçmim i
ndjeshëm i kursit të këmbimit ose një rritje e tillë e normës së interesit, mund të
dëmtojë aftësinë paguese të klientëve të sektorit bankar, veçanërisht të sektorit të
biznesit. Kanali kryesor i transmetimit të këtij rreziku përfaqësohet nga kredia në
13
valutë kur burimi kryesor i shlyerjes së saj është në monedhën vendase, dhe nga
kredia me normë të ndryshueshme interesi.
Rreziku i likuiditetit për sektorin bankar, vlerësohet gjithashtu në
nivele të moderuara. Si edhe më parë, depozitat përbëjnë burimin kryesor të
financimit për sektorin bankar dhe ato janë rritur me ritme të mira, ndonëse më të
ngadalësuara, edhe gjatë periudhës së kaluar. Huamarrja nga jorezidentët ka
ardhur në rënie dhe mbetet në nivele të kontrolluara. Aktivet likuide të sektorit, në
lekë dhe në valutat kryesore, janë dukshëm mbi nivelet minimale që kërkohen nga
kuadri rregullativ. Raporti “kredi/depozita”, për shkak edhe të ngadalësimit të
kreditimit, është në nivele optimale.
Treguesit e kapitalizimit të veprimtarisë janë aktualisht në nivele të
mira por bankat duhet të vlerësojnë me kujdes nevojat e tyre për kapital
shtesë në të ardhmen. Gjatë kësaj periudhe, kontributin kryesor në këtë ecuri, e
ka dhënë ngadalësimi i rritjes së aktiveve të peshuara me koeficientët e rrezikut.
Pavarësisht gjenerimit të një rezultati financiar pozitiv, aftësia e sektorit bankar për
të gjeneruar të ardhura të mjaftueshme për të mbështetur rritjen e kapitalit dhe
zhvillimin e veprimtarisë me burime të brendshme, është ende e paqëndrueshme.
Nga ana tjetër, mbulimi me kapital i kredisë me probleme neto është ulur. Për këto
arsye, si edhe më parë, vlerësimi i kujdesshëm dhe proaktiv i nevojave për kapital
shtesë në përputhje me profilin e rrezikut të veprimtarisë mbetet një
domosdoshmëri për bankat. Kur del e nevojshme në bazë të këtij vlerësimi, bankat
duhet të veprojnë për fuqizimin e gjendjes së tyre të kapitalit, fillimisht përmes
kufizimit të shpërndarjes së fitimit e më pas përmes injektimit të kapitalit shtesë.
Ushtrimi i provës së rezistencës mund t’iu shërbejë bankave si
instrument për të mbështetur vlerësimin e nevojave të mundshme për
kapital shtesë. Banka e Shqipërisë realizon rregullisht ushtrimet e provës së
rezistencës, për të vlerësuar ndjeshmërinë e treguesve kryesorë të kapitalizimit të
sektorit bankar ndaj lëvizjeve në treguesit makroekonomikë. Skenarët, bazë dhe të
rrezikut, përfshijnë supozime lidhur me lëvizje të normës së rritjes së PBB-së, të
nivelit të kursit të këmbimit dhe të normës së interesit, si edhe të nivelit të
kreditimit, dhe shtrihen për një periudhë dyvjeçare, deri në fund të vitit 2014.
Rezultatet e ushtrimit tregojnë që në tërësi, sektori bankar paraqitet i qëndrueshëm
në rast të realizimit të supozimeve për treguesit përkatës. Niveli i kapitalizimit për
të gjithë sektorin mbetet mbi nivelin minimal të kërkuar në rastin e skenarit bazë.
Në rastin e skenarëve më të rënduar që përfshijnë supozimet përkatëse për uljen e
normës së rritjes së PBB-së, uljen e nivelit të kreditimit dhe nënçmimin e kursit të
këmbimit, banka të veçanta mund të kenë nevojë për kapital shtesë.
14
1. Zhvillimet ndërkombëtare
Aktiviteti ekonomik botëror ka vazhduar të rimëkëmbet gradualisht gjatë
gjashtëmujorit të dytë të vitit 2012, por me ritme më të ngadalta se në pjesën e parë
të vitit, duke reflektuar kryesisht dobësimin ekonomik të Eurozonës dhe pasojat e tij në
pjesën tjetër të botës. Veprimet politike të ndërmarra nga autoritetet si përgjigje ndaj
përkeqësimit të perspektivës makroekonomike dhe veçanërisht masat e marra nga
Banka Qendrore Evropiane, patën efekt pozitiv në tregjet financiare. Besueshmëria e
investitorëve u rrit dhe kushtet e tregtimit u përmirësuan në pothuaj gjithë segmentet e
tregut.
Rritja e ekonomisë botërore gjatë gjysmës së dytë të vitit 2012, ka qenë
pozitive por me ritme më të ngadalësuara se në gjysmën e parë të tij. Ngërçi ekonomik
ishte më i theksuar në vendet e zhvilluara, veçanërisht në Eurozonë, për shkak të
dobësimit të konsumit të brendshëm dhe të investimeve, në kushtet e papunësisë së
lartë, rënies së kreditimit dhe zbatimit të reformave të forta fiskale. Ekonomitë në
zhvillim kryesuan rritjen ekonomike në këtë periudhë, megjithatë ritmi i tyre u
kushtëzua nga rënia e kërkesës së jashtme dhe zbatimi i politikave shtrënguese të
nisura gjatë vitit të kaluar. Aktiviteti tregtar botëror u dobësua kryesisht si pasojë e
rënies së kërkesës për eksporte nga ekonomitë e zhvilluara. Presionet inflacioniste në
shkallë globale janë lehtësuar në muajt e fundit të vitit 2012, pas një periudhe rritjeje
në tremujorin e tretë kryesisht për shkak të zhvillimeve në sektorin energjetik.
Pavarësisht zhvillimeve në sektorin real, ecuria e tregjeve financiare globale ka
qenë përgjithësisht pozitive në dy tremujorët e fundit të vitit 2012, duke reflektuar
efektet e nismave polit ike kryesisht në Eurozonë dhe në Shtetet e Bashkuara të
Amerikës (SHBA). Veprimet e Bankës Qendrore Evropiane (BQE) si: lehtësimi i
mëtejshëm i polit ikës monetare3, angazhimi për blerjen e një vlere të pakufizuar
obligacionesh shtetërore në tregjet sekondare4
, ristrukturimi i sektorit bankar në
Spanjë, rinovimi i huasë financiare për Greqinë etj., ndikuan pozitivisht besimin e
investitorëve në tregjet financiare. Normat e kthimit të kërkuara për titujt shtetërorë në
Eurozonë shënuan rënie dhe kushtet e tregtimit në pothuaj të gjitha segmentet e tregut
financiar u përmirësuan.
Nisur nga zhvillimet më të fundit të treguesve makroekonomikë, aktiviteti global
pritet të rigjallërohet gradualisht në fund të vitit 2013 dhe të forcojë këtë prirje gjatë
vitit të ardhshëm5, i mbështetur nga përmirësimi i kushteve financiare dhe politikat
monetare akomoduese në shumicën e ekonomive të zhvilluara dhe atyre në zhvillim.
3 Në korrik 2012, Banka Qendrore Evropiane njoftoi uljen e normës së fondeve në nivelin 0.75%.
4 Në shtator 2012, Banka Qendrore Evropiane njoftoi iniciativën për të blerë tituj shtetërorë të
vendeve të prekura nga kriza e borxhit në tregun sekondar, përmes një programi të ri, OMT (Outright
Monetary Transaction). Qëllimi i kësaj iniciative ishte ruajtja e transmisionit të politikës monetare dhe shmangia e pasigurive për të ardhmen e monedhës së përbashkët.
5 FMN parashikon një rritje mesatare të prodhimit botëror prej 3.5% në vitin 2013 dhe 4.1% në 2014-ën.
15
Gjithsesi, një sërë rreziqesh si: zbatimi i ngadaltë i reformave strukturore në Eurozonë,
dobësimi i mëtejshëm i tregtisë globale, konfliktet gjeopolitike dhe paqëndrueshmëria
makroekonomike në vendet e zhvilluara; vazhdojnë të jenë të pranishme. Këta faktorë
mund të ndikojnë negativisht ndjesinë në tregjet financiare dhe të lëndëve të para,
duke vonuar procesin e rimëkëmbjes së ekonomisë globale.
Aktiviteti ekonomik në Shtetet e Bashkuara të Amerikës u ngadalësua në
tremujorin e fundit të vitit 2012 krahasuar me ecurinë optimiste në tremujorin e tretë,
si rezultat i rënies së shpenzimeve qeveritare, rënies së inventarëve dhe ngadalësimit
të eksporteve në kushtet e dobësimit të tregtisë globale. Nga ana tjetër, rritja
ekonomike u mbështet nga rritja e shpenzimeve konsumatore dhe e investimeve
private. Ngadalësimi i ekonomisë amerikane pritet të vazhdojë dhe gjatë vitit 2013.
Kushtet në tregun e punës kanë dhënë shenja përmirësimi, ndërsa aktiviteti në tregun
e banesave ka vazhduar të rikuperohet gradualisht. Presionet inflacioniste kanë qenë të
ulëta gjatë gjithë gjashtëmujorit, ndihmuar edhe nga rënia e çmimit të naftës në muajt
e fundit të vitit. Pavarësisht shenjave pozitive, një sërë dobësish vazhdojnë të jenë të
pranishme, duke përfshirë këtu: dobësinë strukturore të tregut të punës, presionet për
uljen e levës financiare dhe veçanërisht paqartësinë lidhur me politikat fiskale për vitin
2013. Në këto kushte, politika monetare e Rezervës Federale ka qenë në mbështetje të
rritjes ekonomike, duke mbajtur të pandryshuara normat e interesit për huadhënien e
fondeve në nivelin 0%-0.25%.
Në Eurozonë, rënia ekonomike është thelluar më tej gjatë gjysmës së dytë të
vitit 2012, për shkak të rënies së konsumit dhe të kërkesës së brendshme, e kombinuar
dhe me dobësimin e kërkesës së jashtme. Aktiviteti i dobët ekonomik dhe rënia e
çmimeve në sektorin e energjisë, e kanë mbajtur inflacionin në nivele të ulëta. Kushtet
në tregun e punës kanë vazhduar të përkeqësohen në nivel rajoni, por me diferenca të
theksuara midis vendeve. Procesi i konsolidimit fiskal ka shënuar një progres të
dukshëm gjatë gjithë vit it 2012, duke rezultuar në një rënie të deficitit në 3.5% të PBB-
së (nga 4.2% në vitin 2011) dhe reduktim të borxhit në nivelin 90% të PBB-së. Në
sektorin bankar, kredit imi ndaj sektorit privat ka vazhduar të ulet, duke reflektuar
rrezikun e lartë të kreditit dhe procesin e përshtatjes së bilanceve për sektorin financiar
dhe jofinanciar. Treguesit për tremujorin e fundit të vitit konfirmojnë dobësimin e
mëtejshëm të kërkesës për kredi dhe efektin e rrezikut të kreditit në shtrëngimin e
kushteve të kreditimit. Në të njëjtën kohë, vihet re një efekt pozitiv i masave të marra
nga Eurosistemi në situatën e përgjithshme të likuiditetit dhe të financimit të sektorit
bankar, si dhe një përmirësim i dukshëm i ndjesisë ekonomike në tregjet financiare
evropiane.
Përsa i përket vitit në vazhdim , dobësia ekonomike e Eurozonës pritet të vazhdojë dhe
në gjysmën e parë të 2013-ës dhe të fillojë një rikuperim gradual gjatë fundit të vit it.
Kushtet në tregun e punës do të vazhdojnë të jenë të shtrënguara dhe parashikimet
mbi papunësinë janë në rritje, por me një ritëm më të ngadalësuar. Presionet
inflacioniste pritet të mbeten të ulëta, me norma të inflacionit nën 2%. Ndërkohë,
rreziqet kryesore që kërcënojnë perspektivën ekonomike të Eurozonës mbeten: rënia e
kërkesës së brendshme dhe eksporteve nën nivelet e pritura, si dhe rreziku i rikthimit
16
të krizës së borxhit në rastin e moszbatimit në kohë të reformave strukturore në
sektorin fiskal dhe atë financiar.
Tabela 1.1 Disa tregues kryesorë makroekonomikë për SHBA-në dhe Eurozonën.
Ndryshimi i PBB-së (%
vjetore) Inflacioni (% vjetore) Papunësia (% vjetore)
Borxhi bruto i qeverisë
(% PBB-së)
2012* T3'12 T4'12
Mes. 2012
Sht'12/Sht'11
Dhj'12/Dh'11
2012 Sht.'12 Dhj.'12 2011 T2'12 T3'12
SHBA 2.2 2.6 1.7 2.1 2.0 1.7 8.1 7.8 7.8 86.0 88.2 88.7
Eurozonë -0.6 -0.6 -0.9 2.5 2.6 2.2 11.4 11.6 11.7 87.3 89.9 90.0
Gjermani 0.7 0.9 0.4 2.1 2.1 2.0 5.5 5.4 5.3 80.5 82.4 81.7
Francë : -2.4 -2.7 3.3 3.4 2.6 10.6 10.9 11.3 120.7 126.0 127.3
Itali -6.4 -6.7 -6.0 1.0 0.3 0.3 : 26.2 27.0* 170.6 149.2 152.6
Greqi -1.4 -1.6 -1.8 2.4 3.5 3.0 25.0 25.7 26.1 69.3 76.0 77.4
Spanjë 2.2 2.6 1.7 2.1 2.0 1.7 8.1 7.8 7.8 86.0 88.2 88.7
Burimi: BQE, Eurostat, FMN.
*Parashikime të FMN-së, Tetor 2012.
Ecuria ekonomike e rajonit të Evropës Lindore është ngadalësuar në gjysmën e dytë të vitit, por me diferenca të dukshme midis vendeve. Vendet e mëdha si Rumania, Republika Çeke dhe Polonia kanë vazhduar të ndikohen negativisht nga rënia e kërkesës së jashtme dhe moderimi i kërkesës së brendshme, ndërkohë që rritja e kreditimit ka mbetur e ndrydhur dhe kushtet në tregun e punës të vështira.
Në Evropën Juglindore, pavarësisht diferencave, aktiviteti ekonomik përgjithësisht është ngadalësuar gjatë tremujorit të tretë të vitit 2012. Rritja ekonomike e Turqisë prej 1.6% rezultoi më e ulët nga sa pritej. Aktiviteti u ngadalësua dhe në Kosovë, Mal të Zi dhe Bosnjë-Hercegovinë, ndërkohë që në Kroaci dhe Serbi ekonomia vijoi të tkurrej. Në tregun e punës, kushtet u përmirësuan disi në Turqi, Mal të Zi dhe IRJ të Maqedonisë, ku normat e papunësisë regjistruan rënie krahasuar me një vit më parë. Ndërkohë papunësia vazhdon të mbetet problematike veçanërisht në pjesën më të madhe të vendeve të këtij rajoni. Presionet inflacioniste janë rritur në disa prej vendeve gjatë vitit 2012, të nxitura kryesisht nga faktorë të brendshëm, si politikat e taksave doganore. Në sektorin bankar, rritja e kreditimit është ngadalësuar më tej në dy tremujorët e fundit të vitit 2012 dhe në disa raste (si ashpër shembull, në Kroaci, Mal të Zi) ka shënuar rënie. Ndërkohë, cilësia e portofolit të kredive është përkeqësuar pothuaj në të gjitha vendet e këtij rajoni.
17
Tabela 1.2 Disa tregues kryesorë makroekonomikë për Evropën Lindore Qendrore dhe
Juglindore.
Evropa Lindore Qendrore
Rri tja e PBB-së(
%vjetore) Inflacioni (% vjetore) Papunësia (% vjetore) Borxhi sovran (% PBB-së)
2012* T3'
12 T4'12
Mes.
2012
Sht'12/Sht'
11
Dhj'12/
Dh'11 2012 Shtat'12 Dhj.'12 2011 T2'12 T3'12
Hungari -1.0 -1.7 -2.8 5.7 6.4 5.1 10.9* 10.8 10.9 81.4 78.9 78.6
Poloni 2.0 1.8 : 3.7 3.8 2.2 10.2 10.3 10.6 56.4 57.0 55.9
Rumani 0.9 -0.3 0.1 3.4 5.4 4.6 7.0 7.0 6.5 33.4 35.6 35.2
Evropa Juglindore (Rajoni i Ballkanit) 2012 T3’12 T4’12 2012 T3’12 T4’12 2011* T3’12 T4’12
Serbi -1.9p -2.5 -1.5 7.3p 10.3 12.2 26.4p 22.4 22.4 48.7 55.1 59.2
Kosovë 3.7p : : 0.6* 3.2 2.5 : : : : : :
IRJM 0.8p 0.2 : 3.3p 3.8 4.9 30.8p 30.6 : 27.7 : :
Mal i Zi 0.2p 0.0 : 3.9p 4.4 : 13.5p 12.2 13.5 46.8 : ;
Turqi 3.0p 1.6 : 8.9p 9.0 6.8 7.5p 8.8 : 39.2 : :
Burimi: BQE, Eurostat, FMN; Ecofin.
* Parashikime të FMN-së, Tetor 2012;
p- parashikime të Ecofin, Nëntor 2012.
1.1 Zhvillimet kryesore në tregjet financiare dhe të
lëndëve të para
Zhvillimet në tregjet financiare ndërkombëtare kanë vazhduar të reflektojnë perceptimet e investitorëve lidhur me ecurinë e krizës së borxhit në Eurozonë gjatë gjysmës së dytë të vitit. Gjithsesi, masat politike të marra nga autoritetet në Evropë dhe në SHBA, ulën ndjeshëm tensionet në tregje, veçanërisht në tremujorin e fundit të vitit, duke sjellë rritje të besimit të investitorëve dhe përmirësim të kushteve të tregtimit pothuaj në të gjitha segmentet e tregut.
Kështu, tregjet evropiane të parasë janë karakterizuar nga norma interesi në rënie dhe luhatshmëri e ulët, si rezultat i politikës akomoduese dhe mbështetjes së vazhdueshme me likuiditet nga BQE. Aktiviteti në tregun ndërbankar gjithashtu është rritur ndjeshëm, dhe fragmentimi është zbutur disi pas shtatorit 2012, duke pasqyruar rënien e rrezikut të kreditit. Edhe në tregjet amerikane të parasë, likuiditeti ka qenë i mjaftueshëm dhe normat e interesit të ulëta, veçanërisht pas njoftimit të Rezervës Federale për të mbajtur normën e fondeve në nivelin 0%-0.25% deri në mes të vitit 2015, dhe iniciativës për të blerë letra derivative hipotekare, deri në 40 miliardë dollarë në muaj.
Në tregjet e borxhit sovran në Eurozonë, tensionet u lehtësuan pas realiz imit të marrëveshjes për borxhin e Greqisë, progresit për ristrukturimin e sektorit bankar në Spanjë, dhe veçanërisht pas shpalljes nga BQE, në shtator 2012, të angazhimit për të blerë tituj të borxhit të vendeve problematike në tregun sekondar, pasi ato të kërkojnë zyrtarisht ndihmën e Bashkimit Evropian. Këto ngjarje zbutën perceptimin e rreziqeve për Eurozonën, duke sjellë rënie të
18
përgjithshme të normave të kthimit të kërkuar për borxhin sovran të vendeve anëtare. Në SHBA, normat e kthimit për titujt shtetërorë afatgjatë kanë qenë përgjithësisht të stabilizuara, por me një prirje rritëse në fund të vitit si rezultat i rritjes së besimit nga investitorët për ecurinë e ekonomisë dhe zhvendosjen e fondeve drejt tregjeve më fitimprurëse.
Grafik 1.1.1 Ecuria e normave të interesit në tregjet kryesore të parasë dhe të obligacioneve
shtetërore 10-vjeçare.
Burimi: BQE, Eurostat.
Aktiviteti në tregjet e kapitalit ka vazhduar të përmirësohet në gjashtëmujorin e dytë të vitit, pavarësisht pasigurisë lidhur me perspektivën ekonomike globale. Për shkak të pritjeve më optimiste, çmimet në tregjet e aksioneve u rritën në përgjithësi, dhe veçanërisht në tregjet amerikane. Kushtet e tregtimit u përmirësuan dhe në tregjet e kreditit, ku rritja e besueshmërisë së investitorëve solli rritje të kërkesës për tituj më fitimprurës, veçanërisht për obligacionet e korporatave, si në tregjet evropiane dhe në ato amerikane.
Në tregjet e monedhave, që nga fundi i muajit korrik 2012 e në vazhdim, euro ka patur prirje të vlerësohet ndaj dollarit amerikan dhe jenit japonez, duke reflektuar kryesisht perceptimet e tregut lidhur me agresivitetin e stimulit monetar të zbatuar në këto tregje.
Në tregjet e lëndëve të para, çmimi i naftës bruto erdhi në rritje duke shënuar vlerën 116 dollarë/fuçi6 në shtator 2012. E njëjta prirje rritëse karakterizoi dhe tregjet e lëndëve të para jo-energji, ku dominoi rritja e produkteve bujqësore. Në tremujorin e fundit të vitit 2012, dobësimi i aktivitetit ekonomik global ushtroi presion për rënien e çmimit të naftës dhe luhatjen e tij në kufijtë 107-112 dollarë/ fuçi7. Edhe çmimet e produkteve bujqësore pësuan rënie, si rezultat i tepricës së
6 Në datë 5 shtator 2013 (Buletini mujor i BQE - Janar 2013).
7 Në periudhën dhjetor 2012- janar 2013.
0.0
1.0
2.0
3.0
4.0
5.0
6.0
Janar' 0
7
Maj '0
7
Shta
tor '0
7
Janar' 0
8
Maj '0
8
Shta
tor '0
8
Janar '0
9
Maj '0
9
Shta
tor '0
9
Janar '1
0
Maj '1
0
Shta
tor '1
0
Janar '1
1
Maj '1
1
Shta
tor '1
1
Janar'12
Maj '1
2
Shta
tor'12
Eurozonw SHBA
Japoni
19
ofertës në kushtet e dobësimit të kërkesës. Për vitin në vazhdim, kërkesa globale për naftë parashikohet të mbetet e ndrydhur, ndërkohë që nivelet e prodhimit kanë vazhduar të mbeten të larta, gjë që pritet të rezultojë në një rënie të lehtë të çmimeve në periudhën afatmesme.
Grupet e Mëdha Globale Komplekse Bankare (GMGKB) kanë vepruar në një mjedis të vështirë ekonomik, të karakterizuar nga rënia e të ardhurave për shkak të papunësisë së lartë, niveli i ulët i normave të interesit dhe qëndrueshmëria e kredive me probleme, si edhe dobësia e tregut të pasurive të paluajtshme, veçanërisht në SHBA dhe në Mbretërinë e Bashkuar. Performanca financiare e tyre u dobësua gjatë tremujorit të dytë dhe të tretë të vitit 2012 8 , si rezultat i përkeqësimit të gjithë burimeve të mëdha të fitimit. Komisionet përgjithësisht mbetën burimi kryesor i të ardhurave, ndërkohë që të ardhurat nga interesat vazhduan të bien. Treguesit e kapitalit u përmirësuan në fillim të vitit 2012, kryesisht si rezultat i rritjes së fitimit të pashpërndarë dhe mbeten përgjithësisht në të njëjtat nivele gjatë vazhdimit të vitit. Gjithsesi performanca financiare e grupeve të mëdha globale bankare, gjatë kësaj periudhe, ishte më e mirë se ajo e Grupeve të Mëdha Komplekse Bankare Evropiane (GMKBE). Këto të fundit u ndikuan negativisht nga rritja e provigjioneve dhe humbjet nga aktivet me probleme. Pavarësisht mjedisit jofavorizues, me rënie të nivelit të kreditimit dhe të normave të interesit, të ardhurat nga interesat dhe komisionet mbetën përgjithësisht të stabilizuara. Fitimet e tyre pritet të rezultojnë të ulëta dhe për 3-mujorin e fundit të vitit 2012, si rezultat i kombinimit të zhvillimeve të reja ekonomike dhe rregullatore, dhe përpjekjes për të përshtatur modelet e biznesit me realitetin e ri ekonomik. Pozicioni i kapitalit në shumicën e bankave të mëdha evropiane u përmirësua ndjeshëm si përgjigje ndaj ushtrimit të provës së rezistencës nga Autoriteti Bankar Evropian dhe në vijim të progresit në procesin e zbatimit të standardit “Basel III”. Pavarësisht përmirësimit të ndjesisë ekonomike të tregjeve financiare ndaj bankave evropiane, pas masave të reja të BQE-së, situata mbetet gjithsesi delikate. Bankat e Eurozonës vazhdojnë të përballen me një sërë sfidash në periudhën afatshkurtër dhe afatmesme që do të ndikojnë në rezultatin e tyre financiar në afat të shkurtër. Këto sfida lidhen me nevojën për të përshtatur modelet e biznesit, për të përmirësuar qëndrueshmërinë e burimeve të financimit dhe për të përmirësuar cilësinë e aktiveve. Përballimi i tyre bëhet më i vështirë në kushtet e rritjes së dobët ekonomike.
Grupet bankare të Eurozonës, që veprojnë në Shqipëri, kanë shfaqur prirje të ndryshme të aktivitetit. Grupet bankare greke, kanë regjistruar rënie të kreditimit dhe të depozitave, dhe rënie të rezultatit financiar neto, ndonëse kanë ulur ndjeshëm kostot e veprimtarisë. Grupet bankare me origjinë nga vendet e tjera të Eurozonës, ndonëse kanë shënuar zgjerim të moderuar të veprimtarisë, janë përballur gjithashtu me rënie të fitimeve.
8 Raporti i Stabilitetit Financiar të BQE-së, dhjetor 2012.
20
Hapësirë informuese 1: Zhvillimet për grupet bankare që operojnë në Shqipëri.
Në tabelën e mëposhtme paraqiten në mënyrë të përmbledhur treguesit kryesorë të
pasqyrave financiare të grupeve bankare të cilat operojnë në Shqipëri. Në krahasim me
fundin e vitit të kaluar apo me të njëjtën periudhë të një viti më parë, këta tregues
paraqesin ndryshime të vëllimit të depozitave të klientëve dhe të kredive, si edhe të nivelit
të fitimit, pavarësisht shpenzimeve të reduktuara. Norma e mjaftueshmërisë së kapitalit
paraqitet në nivele të kënaqshme për këto grupe, pa shfaqur nevojën për shtesë të kapitalit
ekzistues, sipas përcaktimeve në detyrimet ligjore. Totali i aktiveve të secilës bankë në
vendin tonë ndaj totalit të aktiveve të grupit bankar zotërues ka patur ndryshime të lehta
në krahasim me periudhat e mëparshme.
Tabelë 1.3. Të dhëna financiare mbi grupet e huaja bankare të pranishme në Shqipëri.
Raiffeisen Bank
International9
Intesa San
Paolo10
Alpha Bank11
Piraeus Bank*12
National Bank
of Greece
13
Societe Generale
14
Credit Agricole
15
Totali i aktiveve 136.1 673.5 58.4 75.3 104.8 1250.7 2008.2 Ndryshim vjetor16 -7.4% 5.3% -1.3%
-2% 6% 6.8%
Vëllimi i kredive të klientëve
83.3 376.6 45.1 42 70.5 350.2 734.9
Ndryshim vjetor 2.2% -0.1% -9.3%
-3% -5% -8%
Vëllimi i depozitave të klientëve
66.3 377.4 28.4 33.3 58.7 337.2 639
Ndryshim vjetor -0.7% 5.6% -3.2%
-1% -1% -4.2%
Norma e kredive me probleme
9.8%
22.8% 18% 18.3%
8.1%
Provigjione 1 4.7 4.6 4.6 2.5 2.8
Fitimi neto 0.73 1.6 -1.1 -0.6 -2.1 0.8 -0.5 Ndryshimi vjetor -25%
-67.5%
Të ardhurat operative
5.1 17.9 1.5 1.1 3.4 2.7 6
Ndryshimi vjetor -6.1% 6.5% -34.2%
-23% -35.9% -25.4%
Të ardhurat neto nga interesi, ndryshim vjetor
-5.3% -3.6% -21.7%
-12%
Të ardhurat neto nga komisionet, ndryshim vjetor
1.8% -0.3% -7.3%
0%
Shpenzimet operative, ndryshim vjetor
4.6% -2.5% 7.5%
-8% -3.5% 0.1%
9 Raporti vjetor 2012, URL: http://investor.rbinternational.com/fileadmin/ir/2012_FY/2013-04-10_2012_Annual_Report_RBI.pdf 10 Rezultatet financiare për vitin 2012, njoftim për shtyp, URL: http://www.group.intesasanpaolo.com/scriptIsir0/si09/contentData/view/20130312_RisultatiFY12_uk.pdf?id=CNT-04-00000000FF11B&ct=application/pdf 11 Rezultatet financiare për vitin 2012, njoftim për shtyp, URL: http://www.alpha.gr/files/deltia_typou/Deltio_Typou_20130327En.pdf 12 Pasqyrat financiare për tremujorin e tretë 2012, URL: http://www.piraeusbank.gr/Documents/internet/Group_Presentations/2012/9m_Results_Presentation_en.pdf 13 Rezultatet financiare për vitin 2012, URL: http://www.nbg.gr/wps/wcm/connect/ebe1c4aa-84d8-43f8-82cd-a4bf73026f65/Combined+Q42012+Presentation_FINAL.pdf?MOD=AJPERES&CONVERT_TO=url&CACHEID=ebe1c4aa-84d8-43f8-82cd-a4bf73026f65 14 Informacioni financiar për vitin 2012, URL: http://www.investor.socgen.com/phoenix.zhtml?c=69575&p=irol-results 15 Rezultatet financiare për vitin 2012, njoftim për shtyp, URL: www.credit-agricole.com/en/content/download/30520/924604/version/43/file/Press_release_VA_Q4-12.pdf 16 Ndryshim nëntëmujor për treguesit e bilancit në rastin e të dhënave për tremujorin e tretë 2012.
21
Kosto të stafit, ndryshim vjetor
4.3% -1.5% 2%
-14%
Rezultati neto operativ, ndryshim vjetor
-20.3% 17.3%
Marzhi neto nga interesat
2.4%
2.4%
3.7%
Norma e mjaftueshmërisë së kapitalit
10.7% 11.2% 9.5% 12.5% 8.8% 12.5% 11.8%
Totali i aktiveve të bankës në Shqipëri ndaj totalit të grupit
1.65% 0.13% 0.92% 0.88% 0.25% 0.03% 0.01%
Të dhënat paraqiten në miliardë euro.
*Të dhënat për tremujorin e tretë të vitit 2012.
2. Zhvillimet makroekonomike në Shqipëri
gjatë gjashtëmujorit të dytë të vitit 2012
2.1 Sektori i ekonomisë reale
Në tremujorin e katërt të vitit 2012, ekonomia vendase u zgjerua me 1.7% në terma vjetorë. Kontribut pozitiv në rritjen ekonomike ka ofruar sektori i industrisë me 7.8%, sektori i bujqësisë me 6.1% dhe ai i shërbimeve me 4%. Në sektorin e shërbimeve, rritja më e lartë është shënuar nga postë-komunikacioni me 24%, ndjekur nga shërbimet e tjera me 7.8%. Ndërkohë, transporti dhe sektori i ndërtimit kanë vijuar të tkurren në këtë periudhë, përkatësisht me 8.4% dhe 15.4% në terma vjetorë. Tregtia ka pësuar gjithashtu një tkurrje prej 1.7% në terma vjetorë.
Bazuar në treguesit e tërthortë, gjatë gjashtëmujorit të dytë të vitit 2012, konsumi dhe investimet private në vend mbetën në nivele të ulëta. Ngadalësimi i kreditimit dhe i stimulit fiskal, ndikuan në dobësinë e kërkesës së brendshme dhe të asaj agregate pavarësisht përmirësimit të eksporteve neto. Kërkesa e huaj mbetet sidoqoftë e paqëndrueshme në kushtet e performancës së dobët ekonomike në vendet partnere në tregti. Gjatë periudhës, politika monetare e ndjekur nga Banka e Shqipërisë ishte dukshëm lehtësuese, duke synuar të nxisë konsumin dhe investimet në vend.
Në fund të tremujorit të katërt 2012, paga mesatare në ekonomi shënoi një tkurrje prej 6.5% në terma realë. Në këtë mënyrë, presioni për rënie të të ardhurave të disponueshme ka qenë më i lartë. Kjo situatë është reflektuar edhe në treguesin e besimit konsumator17, i cili është përkeqësuar në tremujorin e fundit të vitit.
17 Treguesi i Besimit Konsumator ka rënë me 3.1 pikë përqindje në tremujorin e katërt të vitit 2012.
22
Zhvillimet në konsum kanë reflektuar edhe lëvizjet në tregun e punës. Norma e papunësisë shënoi një nivel prej 13.26% në fund të vitit 2012, duke u ngushtuar me vetëm 0.03 pikë përqindje në terma vjetorë. Në sektorin privat jobujqësor është shënuar një rritje e numrit të të punësuarve me 6.7% në terma vjetorë. Ndërkohë, numri i të punësuarve në sektorin shtetëror dhe në sektorin privat bujqësor ka patur një rënie prej përkatësisht 0.6% dhe 4.2%. Pritshmëritë18 për zhvillimet në
tregun e punës për periudhën pasardhëse nuk vlerësohen pozitive për sektorin e industrisë dhe atë të ndërtimit, por shfaqen më optimiste për sektorin e shërbimeve.
Të dhënat fiskale për fundin e vitit 2012 tregojnë për një rënie të totalit të të ardhurave me 0.03% në terma vjetorë, duke shënuar vlerën 330.4 miliardë lekë. Edhe shpenzimet kanë rënë në një masë të ngjashme, duke shënuar vlerën 376.2 miliardë lekë. Ecuria e të ardhurave të përgjithshme është diktuar nga performanca më e dobët e të ardhurave tatimore, për shkak të peshës së tyre më të lartë në buxhet, ndonëse të ardhurat jotatimore janë rritur në terma vjetorë. Totali i shpenzimeve ka reflektuar uljen e ndjeshme të shpenzimeve kapitale, megjithë rritjen e shpenzimeve korrente në këtë periudhë. Deficiti buxhetor rezultoi në një nivel prej 45.9 miliardë lekësh në fund të vitit 2012, ose 3.4% e PBB19-së. Ky deficit
është financuar nga burime të brendshme në masën 57.8% dhe nga burime të jashtme për 42.2% të tij. Për sa i përket borxhit publik, stoku i tij shënoi një vlerë prej 828 miliardë lekësh në fund të vitit 2012. Kohëzgjatja mesatare e tij është rritur në krahasim me fundin e vitit paraardhës, duke arritur në 386 ditë deri në maturim në fund të kësaj periudhe. Rreth 56.8% e stokut të borxhit përbëhet nga stoku i borxhit të brendshëm.
Ecuria e normës së inflacionit gjatë gjashtëmujorit të dytë të vitit 2012 reflektoi presionet e ulëta inflacioniste duke rezultuar brenda zonës s synuar dhe nën objektivin pikësor të Bankës së Shqipërisë. Norma mesatare e inflacionit për këtë periudhë rezultoi 2.5% ose 0.6 pikë përqindje më e lartë se në gjashtëmujorin e parë të vitit.
Në fund të tremujorit të katërt 2012, deficiti i llogarisë korrente u ngushtua me 13.8% në terma vjetorë, duke shënuar vlerën 1.02 miliardë euro. Dërgesat e emigrantëve janë përmirësuar disi në tremujorin e fundit të vitit 2012 duke shënuar një rritje vjetore prej 1.6%. Deficiti tregtar pati një vlerë prej 1.99 miliardë euro në fund të kësaj periudhe, duke rënë me 10.8% në krahasim me të njëjtën periudhë të një viti më parë. Rënia e tij reflekton një rritje vjetore të eksporteve me 8.5% dhe një rënie të importeve me 3.4%. Për të njëjtën periudhë, llogaria financiare dhe kapitale regjistroi vlerën 867.3 milionë euro, me një zvogëlim prej 11.3% në terma vjetorë. Investimet e huaja direkte kanë mbetur në nivele thuajse të njëjta me një vit më parë, me një vlerë prej 744.9 milionë euro. Investimet e portofolit dhe investimet e tjera janë ngushtuar në këtë periudhë. Aktiviteti i dobët ekonomik në Eurozonë e në rajon, do të mbajë në nivele të ulëta kërkesën e jashtme për produkte të operatorëve ekonomikë në vend, si edhe do të ruajnë presionin mbi
18 Sipas Indeksit të Besimit të Bizneseve për tremujorin e katërt 2012, treguesi i pritshmërive për
punësimin ka një vlerë prej -2.3 për industrinë, -6.5 për ndërtimin dhe 4.6 për sektorin e shërbimeve.
19 Ky raport bazohet në vlerësime të PBB-së për vitin 2012.
23
dërgesat e emigrantëve. Nga ana tjetër, presionet inflacioniste nga mallrat e importuara do të vijojnë të jenë të ulëta.
2.2 Tregu i banesave
Gjatë gjashtëmujorit të dytë të vitit, zhvillimet në tregun e pasurive të
paluajtshme shfaqin ndryshime të moderuara krahasuar me periudhën paraardhëse. Në këtë periudhë, indeksi i çmimit të banesave ka shfaqur një rënie më të theksuar se ai i qirasë. Kredia për blerje pasurie të paluajtshme ka pësuar një rritje të lehtë. Cilësia e portofolit të kredisë për blerje pasurish të paluajtshme është përmirësuar në fund të këtij gjashtëmujori, ndërkohë që kostoja relative e blerjes së pasurive të paluajtshme ka shënuar rritje për këtë periudhë.
2.2.1 Zhvillimet në tregun e banesave
Në gjashtëmujorin e dytë të vitit 2012, indeksi i çmimit të banesave 20 ka pësuar një rënie mesatare vjetore prej 10%, ndërsa ai i qirasë ka rënë me 7.3%. Në fund të vitit 2012, raporti ndërmjet indeksit të çmimit të banesave dhe atij të qirasë shënoi një vlerë prej 2.03, me një ndryshim të lehtë me vlerën e këtij raporti në fund të vitit 2011, prej 1.96 njësi. Grafik 2.2.1.1 Zhvillimet në tregun e banesave.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
20 Indeksi i çmimit të banesave dhe ai i qirasë i referohen vetëm kryeqytetit.
24
Tremujori i katërt i vitit 2012 shënoi një rritje të tepricës së kredisë për blerje pasurie të paluajtshme me 1.61% ndaj një viti më parë, pas një zgjerimi me 1.96% në tremujorin e tretë të vitit. Në fund të tremujorit të katërt 2012, norma e ponderuar e interesit për kredi për blerje pasurie të paluajtshme ka shfaqur një rritje prej 0.52 pikësh përqindje në terma vjetorë. Kostoja21 relative e pagesës së kredisë për blerje pasurie të paluajtshme ka shënuar gjithashtu një rritje në tremujorin e fundit të vitit me 2.58 pikë përqindje në terma vjetorë, por kjo ka qenë më e ulët se rritja prej 4.86 pikësh përqindje në tremujorin e tretë të vitit. Në kushtet kur norma mesatare e interesit të kredisë për blerje pasurish të patundshme është rritur vetëm me 0.52 pikë përqindje gjatë vitit 2012, rënia e treguesit të kostos relative reflekton kryesisht zvogëlimin më të madh të normës së rritjes së çmimit të banesave gjatë vitit të kaluar, ku kontributin kryesor e jep tremujori i fundit. Nëse kjo ecuri do të përsëritet në vitin 2013, ky do të jetë një tregues i hyrjes së tregut të banesave në një proces më të qëndrueshëm të korrektimit (rënies) të çmimit të banesave.
Pavarësisht standardeve të shtrënguara të kreditimit 22 nga ana e huadhënësve, kredia për blerje pronash të patundshme ka pësuar një përmirësim gjatë tremujorit të tretë dhe të katërt në terma vjetorë dhe tremujorë. Kërkesa për mbulim me kolateral të kredisë në raport me madhësinë e saj është rritur për bizneset dhe individët. Bankat gjithashtu raportojnë që standardet e kredisë për blerje banese kanë mbetur të pandryshuara për individët dhe sugjerojnë për një lehtësim të tyre në tremujorin e parë të vitit 2013.
Lidhur me cilësinë e portofolit të kredisë për pasuri të paluajtshme, vërehet një përmirësim i tij në gjashtëmujorin e dytë të vitit 2012. Kështu, raporti i kredive me probleme për blerje pasurie të patundshme ndaj tepricës së kredisë për këtë qëllim është 12.88%, krahasuar me 13.9% në fund të muajit qershor 2012. Në këtë nivel, ky tregues është më i lartë por pranë vlerës së treguesit për fundin e vitit 2011, prej 12.55%. Cilësia e kësaj pjese të kredisë, mbetet gjithsesi më e mirë se cilësia e portofolit total të kredisë, ku objekti i kredisë dhe lloji i kolateralit diktojnë një sjellje të kujdesshme si nga bankat ashtu edhe nga kredimarrësit.
2.3 Pozicioni financiar dhe ekspozimi ndaj rreziqeve i
individëve dhe bizneseve
Gjendja financiare e individëve/familjeve ruan të njëjtat karakteristika dhe prirje si në periudhën e mëparshme. Në gjysmën e dytë të vitit 2012, individët kanë vijuar prirjen e tyre për kursim por me ritëm më të ngadalësuar se në gjysmën e parë të tij. Duke qenë se kreditimi për individët është rritur me një vlerë shumë të vogël, pozicioni kreditor i tyre është zgjeruar më tej gjatë periudhës. Pozicioni i ndjeshëm debitor i bizneseve, veçanërisht në valutë, është rritur gjatë periudhës, 21 Kostoja relative e pagesës për blerje pasurie të paluajtshme është matur si diferenca midis normës
së interesit të kredisë për pasuri të paluajtshme dhe normës mesatare të rritjes së çmimit të banesave për katër tremujorët e kaluar. Në rast se kjo diferencë vjen në rritje, atëherë kostoja relative
vlerësohet në rritje dhe anasjelltas.
22 Bazuar në Vrojtimin e Aktivitetit Kreditues për tremujorin e katërt të vitit 2012, Banka e Shqipërisë.
25
por me një ritëm të ulët për shkak të ngadalësimit të ndjeshëm të kreditimit nga ana e sektorit bankar. Cilësia e kredisë për individët dhe bizneset ka vazhduar të bjerë gjatë gjysmës së dytë të vitit 2012. Individët dhe bizneset, ndonëse në mënyra të ndryshme, mbeten të ekspozuar ndaj rrezikut të tërthortë të kreditit që mund të vijë për shkak të lëvizjeve të pafavorshme të kursit të këmbimit ose të normës së interesit.
Individët
Në fund të vitit 2012, pozicioni financiar kreditor23 i individëve shënoi vlerën 674.23 miliardë lekë, rreth 20.94 miliardë më shumë se në fund të qershorit 2012 dhe rreth 58.82 miliardë lekë më shumë se në dhjetor 2011.
Në krahasim me një vit më parë, depozitat e individëve në sistemin financiar janë rritur me 59.69 miliardë lekë, ndërsa kreditimi ka shënuar një rritje të lehtë me 0.8 miliardë lekë. Gjatë periudhës, depozitat e individëve në banka u rritën me 22.2 miliardë lekë, më ulët se rritja prej 37.5 miliardë lekësh në gjashtëmujorin e parë. Kreditimi i individëve u rrit me 1.27 miliardë lekë, pas një tkurrjeje prej 0.41 miliardë lekësh në periudhën paraardhëse. Sipas valutës, individët janë kreditorë në masën 356.62 miliardë lekë në monedhën vendase dhe 317.62 miliardë lekë në monedhë të huaj. Pozicioni kreditor në lekë është zgjeruar me rreth 18.3 miliardë lekë krahasuar me një vit më parë (dhjetor 2011), kryesisht për shkak të rritjes më të shpejtë të depozitave në lekë krahasuar me rritjen e kredisë. Për të njëjtën periudhë, pozicioni kreditor në valutë është zgjeruar me 40.8 miliardë lekë, që ka ardhur si rezultat i rritjes së depozitave në valutë ndërkohë që kredia në valutë është tkurrur.
Grafik 2.3.1 Pozicioni financiar i individëve ndaj sistemit financiar24
.
23 Pozicioni financiar i individëve vlerësohet si diferenca midis depozitave të individëve dhe kredive të
individëve në sistem. Në rast se kjo diferencë është pozitive, atëherë individët janë „kreditorë‟ ndaj
sistemit financiar.
24 Në grafikun majtas paraqitet ecuria e depozitave të individëve, kredisë së individëve dhe pozicionit
kreditor që matet si diferencë midis depozitave dhe kredisë. Në grafikun djathtas, pozicioni financiar i individëve është paraqitur për lekun dhe valutën.
-400
-200
0
200
400
600
800
1,000
Jan
20
07
Qe
r 2
00
7
Në
n 2
00
7
Pri
20
08
Sht
20
08
Shk
20
09
Ko
rr 2
00
9
Dh
j 20
09
Maj
20
10
Tet
20
10
Mar
20
11
Gsh
20
11
Jan
20
12
Qe
r 2
01
2
Ne
n 2
01
2
mld
, le
kë
Depozita Kredi Pozicioni kreditor
0100200300400500600700800
Jan
20
07
Qe
r 2
00
7N
ën
20
07
Pri
20
08
Sht
20
08
Shk
20
09
Ko
rr 2
00
9
Dh
j 20
09
Maj
20
10
Tet
20
10
Mar
20
11
Gsh
20
11
Jan
20
12
Qe
r 2
01
2N
en
20
12
mld
, le
kë
Lekë Valutë
26
Burimi: Banka e Shqipërisë.
2.3.1 Rreziku i kredisë
Në fund të vitit, teprica e kredisë 25 për individë në sektorin bankar ka shënuar një rritje të lehtë prej 0.46% në terma vjetorë dhe një rritje prej 1.01% krahasuar me fundin e qershorit 2012. Sipas afatit, në gjashtëmujorin e dytë të vitit kredia afatshkurtër për individë është rritur me ritme të larta, duke shënuar një rritje vjetore prej 26%. Kredia afatmesme është tkurrur me 5.96% në terma vjetorë. Gjithashtu, është tkurrur edhe kredia afatgjatë ndonëse me ritme më të moderuara. Struktura e kredisë për individë sipas afatit të maturimit mbetet e ngjashme me periudhën paraardhëse, ku kredia afatshkurtër zë 7.7% të tepricës së kredisë për individët, kredia afatmesme zë 13.3% dhe ajo afatgjatë 79%. Edhe struktura e kredisë sipas monedhës ka mbetur thuajse e njëjtë, sipas të cilës kredia në valutë zë 55.3%, ndërsa ajo në lekë 44.7%. Në fund të gjashtëmujorit të dytë, kredia për individë në lekë është rritur me 3.3%, ndërsa ajo në valutë është tkurrur me 1.72%. Grafik 2.3.1.1 Ecuria e kredisë për individët26.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Cilësia e tepricës së kredisë është përkeqësuar për portofolin e individëve. Në
fund të gjashtëmujorit të dytë 2012, raporti “kredi me probleme për individët / totali i kredisë për individë” shënoi vlerën 16.9%, duke u rritur me 0.5 pikë përqindje në krahasim me fundin e gjashtëmujorit të parë dhe me 1.6 pikë përqindje në krahasim me fundin e vitit 2011.
2.3.2 Rreziku i tërthortë i kreditit për shkak të kursit të këmbimit
25 Në llogaritje përfshihen vetëm rezidentët.
26 Në grafikun djathtas, paraqitet norma vjetore e rritjes së stokut të kredive me probleme, të tepricës së kredisë së individëve (në përqindje) në aksin e majtë dhe raporti i kredive me probleme në
përqindje në aksin e djathtë.
27
Në dhjetor 2012, raporti “kredi e pambuluar nga rreziku i kursit të këmbimit për individët / kredia totale për individë” u rrit në nivelin 39.0% krahasuar me 37.7% në fund të gjashtëmujorit të parë të vitit, por rezultoi më i ulët krahasuar me të njëjtën periudhë të një viti më parë, kur ky raport ishte 40.4%.
Rreth 85.1% e kredisë së pambuluar nga rreziku i kursit të këmbimit përbëhet nga “kredia për blerje shtëpie” dhe ky raport është rritur krahasuar me nivelin prej 83.7% të rezultuar një vit më parë.
Grafik 2.3.2.1 Ekspozimi i individëve ndaj rrezikut të tërthortë të kreditit për shkak të kursit
të këmbimit27
.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Cilësia e portofolit të kredisë së pambuluar nga rreziku i kursit të këmbimit për individët në fund të vitit 2012, është përkeqësuar më shpejt se cilësia e portofolit të kredisë në valutë dhe e portofolit total të kredisë, por ky ritëm duket se është ngadalësuar në gjysmën e dytë të vitit 2012. Në dhjetor 2012, pjesa problematike e kredive të pambuluara nga rreziku i tërthortë i kreditit për shkak të kursit të këmbimit për individët, është rritur në 19.0%, nga 17.7% që rezultonte në dhjetor 2011, por është ulur pak krahasuar me vlerën 19.7% të qershorit 2012. Në të njëjtën kohë, treguesit e cilësisë për portofolin e kredisë për individë në valutë dhe për portofolin total të kredisë për individë, në fund të vitit 2012, kanë arritur respektivisht në nivelet 18.08% dhe 16.94% (Grafiku 2.3.2.2 -majtas).
Në fund të vitit 2012, treguesi “hua për blerje banese/për individ” ka rënë në nivelin 2.36 milionë lekë nga 2.38 milionë lekë në mes të vitit (qershor 2012), duke arritur pothuaj në një nivel me një vit më parë (Grafik 2.3.2.2- djathtas).
Grafik 2.3.2.2 Cilësia e kredisë së individëve.
27 Grafiku djathtas paraqet ecurinë e kredisë së pambuluar nga rreziku i kursit të këmbimit për individët me dy përbërësit kryesorë të saj: kredia për blerje banese dhe kredia konsumatore.
22%
27%
32%
37%
42%
47%
52%
T3 2
00
6
T1 2
00
7
T3 2
00
7
T1 2
00
8
T3 2
00
8
T1 2
00
9
T3 2
00
9
T1 2
01
0
T3 2
01
0
T1 2
01
1
T3 2
01
1
T1 2
01
2
T3 2
01
2
Teprica e kredisës e pambuluar nga rreziku i kursit të kembimit/ Teprica e kredisë
0
10,000
20,000
30,000
40,000
50,000
60,000
70,000
80,000
T3 2
00
9
T4 2
00
9
T1 2
01
0
T2 2
01
0
T3 2
01
0
T4 2
01
0
T1 2
01
1
T2 2
01
1
T3 2
01
1
T4 2
01
1
T1 2
01
2
T2 2
01
2
T3 2
01
2
T4 2
01
2
mln
lekë
Kredi e pambuluar nga rreziku i kursit të këmbimit
Kredi për blerje banese
Kredi konsumatore
28
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Raporti i kredive me probleme tek kredia për individë për blerje banese e pambuluar ndaj rrezikut të kursit, rezultoi 18.6%, duke u përmirësuar me 1.3 pikë përqindje krahasuar me qershorin 2012, por duke u përkeqësuar me 1.1 pikë përqindje krahasuar me një vit më parë.
Pavarësisht se pjesa më e madhe e kredisë së pambuluar nga rreziku i kursit të këmbimit është e mbrojtur me kolateral, përkeqësimi i cilësisë së saj përbën një problem që duhet monitoruar me kujdes, për të njohur shkaqet dhe për të vlerësuar pritshmëritë për ecurinë në të ardhmen.
2.3.3 Rreziku i tërthortë i kreditit për shkak të normës së interesit
Në fund të gjashtëmujorit të dytë të vitit 2012, ekspozimi i individëve ndaj rrezikut të tërthortë të kreditit për shkak të lëvizjeve të pafavorshme në normën e interesit ka mbetur në të njëjtat nivele me fundin e gjashtëmujorit të parë. Për individët, raporti i kredisë me normë të ndryshueshme interesi ndaj totalit të tepricës së kredisë ishte 23.4%, duke rënë me 0.4 pikë përqindje krahasuar me fundin e vitit të mëparshëm. Për periudhën, normat e interesit të kredisë për individë në lekë dhe në valutë kanë rënë në krahasim me fundin e një viti më parë. Për kredinë e re për individë, normat e interesit ranë me 0.47 pikë përqindje për kredinë në lekë, me 1.34 pikë përqindje për atë në dollarë amerikanë dhe me 0.44 pikë përqindje për euron.
Grafik 2.3.3.1 Ekspozimi i individëve ndaj rrezikut të tërthortë të kredisë për shkak të
normës së interesit.
0.0%
20.0%
40.0%T3
20
09
T4 2
00
9
T1 2
01
0
T2 2
01
0
T3 2
01
0
T4 2
01
0
T1 2
01
1
T2 2
01
1
T3 2
01
1
T4 2
01
1
T1 2
01
2
T2 2
01
2
T3 2
01
2
T4 2
01
2
Raporti i kredive me probleme ndaj tepricës së kredisë për individë
Kredi e pa mbuluar nga rreziku i kursit të këmbimit"Kredi totalKredi në valutë
0
1,000
2,000
3,000
T3 2
00
9
T4 2
00
9
T1 2
01
0
T2 2
01
0
T3 2
01
0
T4 2
01
0
T1 2
01
1
T2 2
01
1
T3 2
01
1
T4 2
01
1
T1 2
01
2
T2 2
01
2
T3 2
01
2
T4 2
01
2
mijë
lek
Vlera mesatare e kredisë për huamarrës
Kredia në valutë
Kredia në valutë për blerje banese
29
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Për periudhën pasardhëse, pritet që politika monetare lehtësuese të ndikojë
në rënien e normave të interesit të kredive në monedhën vendase, ndërkohë që politikat akomoduese në Eurozonë dhe ecuria e normave të interesit në tregjet ndërkombëtare do të mbështesin ruajtjen e niveleve aktuale të normave të interesit të kredisë për valutat kryesore në të ardhmen e parashikueshme.
Bizneset
Në dhjetor 2012, pozicioni debitor i bizneseve28 ndaj sistemit financiar në vend shënoi vlerën 288.4 miliardë lekë, duke u ngushtuar me 8.5 miliardë lekë krahasuar me fundin e qershorit 2012, por duke u zgjeruar me 7.4 miliardë lekë krahasuar me një vit më parë. Zhvillimi i pozicionit debitor gjatë gjysmës së dytë të vitit ka qenë rezultat i rënies së kredisë për bizneset me 2.74 miliardë lekë, ndërkohë që depozitat janë rritur me 5.31 miliardë lekë.
Sipas valutës, bizneset janë debitorë në masën 86.14 miliardë lekë në monedhën vendase dhe 202.32 miliardë lekë në monedhë të huaj. Gjatë periudhës, pozicioni debitor në monedhë vendase është zgjeruar me 1.42 miliardë lekë ndaj qershorit 2012, dhe me 9.79 miliardë lekë krahasuar me një vit më parë. Pozicioni debitor në valutë të huaj ka shfaqur tendencën e kundërt, duke u ngushtuar me 9.47 miliardë lekë krahasuar me qershorin 2012 dhe me 2.39 miliardë lekë krahasuar me një vit më parë.
Grafik 2.3.3.2 Pozicioni financiar i bizneseve29
.
28 Pozicioni financiar i bizneseve vlerësohet si diferenca midis depozitave të bizneseve dhe kredive të
bizneseve në sistem. Në kushtet kur kjo diferencë është negative, atëherë bizneset janë debitorë të
sistemit. 29 Në grafikun majtas paraqitet ecuria e depozitave të bizneseve, kredisë së bizneseve dhe pozicionit
debitor që matet si diferencë midis depozitave dhe kredisë. Në grafikun djathtas, pozicioni financiar i bizneseve është paraqitur për lekun dhe valutën.
30
Burimi: Banka e Shqipërisë.
2.3.4 Rreziku i kredisë
Kreditimi i bizneseve është ngadalësuar ndjeshëm përgjatë gjithë gjashtëmujorit të dytë të vitit 2012. Në muajin dhjetor 2012, kredia për biznese u zgjerua me vetëm 1.8% në terma vjetorë, kundrejt 11.9% në fund të gjashtëmujorit të parë të vitit dhe 15.6% në fund të vitit 2011. Sipas strukturës së kreditimit sipas madhësisë së bizneseve, vërehet një rënie e peshës së kredisë së akorduar biznesit të vogël dhe të mesëm dhe një rritje e peshës së kreditimit të biznesit të madh, i cili zë 63.7% të portofolit të kredisë për bizneset ose 1.7 pikë përqindje më tepër se në fund të gjashtëmujorit të parë të vitit 2012. Biznesi i madh ka ulur lehtësisht nivelin e kredisë afatshkurtër dhe afatmesme, duke rritur disi nivelin e kredisë afatgjatë krahasuar me gjashtëmujorin paraardhës dhe me fundin e një viti më parë. Biznesi i mesëm ka shfaqur të njëjtën prirje ndërsa biznesi i vogël, në ndryshim nga biznesi i mesëm dhe biznesi i madh, është fokusuar në rritjen e peshës së kreditimit afatmesëm. Grafik 2.3.4.1 Struktura e kredisë sipas afatit të maturimit për bizneset.
-400
-300
-200
-100
0
100
200
Jan
20
07
Ko
rr 2
00
7
Jan
20
08
Ko
rr 2
00
8
Jan
20
09
Ko
rr 2
00
9
Jan
20
10
Ko
rr 2
01
0
Jan
20
11
Ko
rr 2
01
1
Jan
20
12
Ko
rr 2
01
2
mld
, le
kë
Depozita Kredi Pozicioni debitor
-350
-300
-250
-200
-150
-100
-50
0
50
Jan
20
07
Qe
r 2
00
7
Në
n 2
00
7
Pri
20
08
Sht
20
08
Shk
20
09
Ko
rr 2
00
9
Dh
j 20
09
Maj
20
10
Tet
20
10
Mar
20
11
Gsh
20
11
Jan
20
12
Qe
r 2
01
2
Ne
n 2
01
2
mld
, le
kë
Lekë Valutë
31
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Gjatë periudhës, stoku i kredisë me probleme tek biznesi ka vijuar të tkurret,
duke ndjekur këtë prirje që prej tremujorit të katërt të vitit 2011. Megjithatë, për shkak të ngadalësimit të ndjeshëm të kreditimit, raporti i kredive me probleme është rritur në vlerën 24.5% në dhjetor 2012, krahasuar me 22.8% në qershor 2012 dhe 20.0% në të njëjtën periudhë të një viti më parë.
Grafik 2.3.4.2 Cilësia e portofolit të bizneseve30
.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
2.3.5 Rreziku i tërthortë i kreditit për shkak të kursit të këmbimit
Gjithashtu, stoku i kredisë në valutë ndaj tepricës së kredisë për bizneset, ka vijuar rënien duke shënuar nivelin 67.0% në fund të vitit 2012. Në qershor 2012 ky tregues ishte 70.4%, ndërsa në fund të vitit 2011 ishte 71.4%. Ekspozimi i bizneseve ndaj luhatjeve të kursit të këmbimit ka vazhduar të bjerë gjatë gjysmës së dytë të vitit 2012, duke vijuar rënien e nisur gjatë gjysmës së parë të tij. Raporti “kredia e pambuluar nga rreziku i kursit të këmbimit / teprica totale e kredisë”, ra në nivelin 28.4% në dhjetor 2012. Ky raport ishte në nivelin 30.0% në qershor 2012 dhe 37.2% në dhjetor 2011 (grafiku 2.3.5.1- majtas).
Grafik 2.3.5.1 Ekspozimi i bizneseve ndaj rrezikut të tërthortë për shkak të kursit të
këmbimit.
30 Në grafik paraqitet norma vjetore e rritjes së stokut të kredive me probleme, të tepricës së kredisë
së bizneseve (në përqindje) në aksin majtas dhe raporti i kredive me probleme (në përqindje) në aksin djathtas.
32
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Teprica e kredisë për biznese e pambuluar nga rreziku i kursit të këmbimit është tkurrur gjatë gjithë vitit 201231 me 21.4% (grafiku 2.3.5.1- majtas). Në fund të vitit 2012, 46.3% e kredisë së pambuluar nga rreziku i tërthortë i kreditit për shkak të kursit të këmbimit për bizneset, përbëhet nga kredia “për tregti”, 26.6% përbëhet nga kredia “për zhvillim biznesi” dhe 10.4% përbehet nga kredia “për zhvillimin e pasurisë të paluajtshme” (grafiku 2.3.5.1-djathtas).
Cilësia e portofolit për “kredinë e bizneseve të pambuluar nga lëvizjet e kursit të këmbimit”, ka vazhduar të përkeqësohet gjatë gjithë vitit 2012, ku pesha e kredisë me probleme ka arritur në nivelin 27.2% në dhjetor 2012, krahasuar me 25.2% në qershor 2012 dhe 19.4% në dhjetor 2011. Përkeqësimi i cilësisë të këtij portofoli në fund të vitit 2012 ka qenë më i lartë se përkeqësimi i kredisë totale të bizneseve, ku pesha e kredive me probleme ka rezultuar 24.5% dhe se e kredisë në valutë të bizneseve, ku kreditë me probleme kanë arritur në 26.7% (Grafiku 2.3.5.2-majtas).
Grafik 2.3.5.2 Cilësia e kredisë për bizneset.
31 Në dhjetor 2011, teprica e kredisë së pambuluar nga rreziku i kursit të këmbimit për bizneset rezultoi 155.03 milionë lekë dhe në dhjetor 2012, kjo tepricë ra në 121.85 milionë lekë.
.
22%24%26%28%30%32%34%36%38%40%
T3 2
00
6
T1 2
00
7
T3 2
00
7
T1 2
00
8
T3 2
00
8
T1 2
00
9
T3 2
00
9
T1 2
01
0
T3 2
01
0
T1 2
01
1
T3 2
01
1
T1 2
01
2
T3 2
01
2
Teprica e kredisë e pambuluar nga rreziku i kursit të kembimit/ Teprica e
kredisë
0
20,000
40,000
60,000
80,000
100,000
120,000
140,000
160,000
180,000
T3 2
00
9
T4 2
00
9
T1 2
01
0
T2 2
01
0
T3 2
01
0
T4 2
01
0
T1 2
01
1
T2 2
01
1
T3 2
01
1
T4 2
01
1
T1 2
01
2
T2 2
01
2
T3 2
01
2
T4 2
01
2
mln
, le
kë
Kredi për biznese
Kredi për zhvillimin e pasurive të paluajtshme
Kredi për zhvillim biznesi
Kredi për tregti
33
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Sipas objektit të kredisë, kredia “për tregti” ka rezultuar me probleme në masën 20.4% nga 19.1% në qershor 2012 dhe 14.1% në dhjetor 2011. Për kredinë për “zhvillim biznesi”, ky tregues është ngjitur në nivelin 37.9% nga 35.8% në qershor dhe 27.2% në fund të vitit të kaluar. Përkeqësimi ka qenë më i theksuar për kredinë e bizneseve me qëllim “zhvillimin e pasurisë së paluajtshme”, ku raporti i kredisë me probleme është ngjitur në nivelin 47.1% nga 37.6% në qershor 2011 dhe 33.0% një vit më parë. Në ecurinë e këtyre treguesve, krahas rritjes së stokut të kredive me probleme, ka ndikuar edhe tkurrja e kredisë së pambuluar nga rreziku i kursit të këmbimit krahasuar me një vit më parë.
2.3.6 Rreziku i tërthortë i kreditit për shkak të normës së interesit
Në gjashtëmujorin e dytë të vitit 2012, ekspozimi i bizneseve ndaj rrezikut të tërthortë të kredisë për shkak të normës së interesit ka ardhur në rënie. Raporti i kredisë me normë të ndryshueshme interesi ndaj tepricës së kredisë për biznese shënoi një vlerë prej 63% kundrejt 63.8% në fund të gjashtëmujorit të parë të vitit 2012. Sidoqoftë, ndonëse në rënie, kjo normë mbetet mbi vlerën mesatare afatgjatë të këtij raporti.
0.0%
5.0%
10.0%
15.0%
20.0%
25.0%
30.0%
T3 2
00
9
T4 2
00
9
T1 2
01
0
T2 2
01
0
T3 2
01
0
T4 2
01
0
T1 2
01
1
T2 2
01
1
T3 2
01
1
T4 2
01
1
T1 2
01
2
T2 2
01
2
T3 2
01
2
T4 2
01
2
Raporti i kredive me probleme ndaj tepricës së kredisë, biznese
Kredi e pa mbuluar nga rreziku i kursit të këmbimit"
Kredi total
Kredi në valutë
0
10,000
20,000
30,000
T3 2
00
9
T4 2
00
9
T1 2
01
0
T2 2
01
0
T3 2
01
0
T4 2
01
0
T1 2
01
1
T2 2
01
1
T3 2
01
1
T4 2
01
1
T1 2
01
2
T2 2
01
2
T3 2
01
2
T4 2
01
2
mij
ë le
k
Vlera mesatare e kredisë për
huamarrës, biznese
Kredia në valutë
Kredi për tregti
Kredi dhënë bizneseve për zhvillimin e pasurive të paluajtshme
Kredi per zhvillim biznesi
34
Grafik 2.3.6.1 Ekspozimi i bizneseve ndaj rrezikut të tërthortë të kredisë për shkak të
normës së interesit.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Normat e interesit të kredisë së re për bizneset janë paraqitur më të larta për
monedhën vendase dhe dollarin amerikan, ndërkohë që janë ulur disi për monedhën euro. Normat e interesit për kredinë e re për bizneset janë rritur me 0.85 pikë përqindje dhe me 0.42 pikë përqindje, përkatësisht për lekun dhe dollarin amerikan, ndërkohë që janë ulur me 0.22 pikë përqindje për euron. Luhatja e këtyre normave ka reflektuar ecurinë e normave bazë të interesit sipas monedhave dhe vendimmarrjen e bankave në përcaktimin e marzheve të tyre.
Hapësirë informuese 2: Vrojtimi mbi situatën financiare të familjeve dhe
bizneseve.
Për të mbështetur vlerësimin mbi gjendjen financiare të familjeve dhe të bizneseve, Banka e
Shqipërisë kryen çdo gjashtë muaj një vrojtim të posaçëm . Vrojtimi i fundit u krye në
periudhën nëntor-dhjetor 2012, duke patur në fokus zhvillimet në gjysmën e dytë të vitit.
2.1 Vrojtimi mbi situatën financiare dhe huamarrjen e individëve32
Situata financiare
Sipas rezultateve të vrojtimit, burimet kryesore të të ardhurave të familjeve të vrojtuara
vazhdojnë të mbeten: të ardhurat nga vetëpunësimi, pensioni dhe puna në sektorin privat,
përkatësisht për 26%, 28% dhe 25% të totalit të personave që sigurojnë të ardhura. Pesha
e “emigracionit” si burim të ardhurash, në gjashtëmujorin e dytë 2012, ka mbetur në të
njëjtin nivel si dhe gjashtëmujorin e kaluar. Duke u fokusuar vetëm tek “totali i të
punësuarve”, rezulton se 41% janë të vetëpunësuar, 39% janë të punësuar në sektorin
privat dhe 18% në sektorin shtetëror. Pesha e “të vetëpunësuarve” në raport me totalin e të
punësuarve, është rritur krahasuar me gjashtëmujorin e parë të vitit 2012, ndërsa pesha e
të “punësuarve në sektorin shtetëror” ka rënë.
32 Vrojtohet një kampion prej 1210 familjesh të shpërndara në 16 rrethe të ndryshme të vendit. Në vrojtimin e fundit (6-mujori II 2012), janë përgjigjur 98% e familjeve të intervistuara (1184 familje).
35
Huamarrja
Në totalin e familjeve të intervistuara, rreth 33% e kampionit (401 familje) pohojnë se kanë
(në momentin e intervistimit) një hua të papaguar, çka përbën një rritje me rreth 2 pikë
përqindje krahasuar me gjashtëmujorin e kaluar. Në 45% të rasteve, familjet huamarrëse
deklarojnë se e kanë siguruar huanë/huatë nga burime formale, si “banka” (39%) dhe
“institucione të tjera financiare jobanka” (6%). Kjo përbën një rritje me 2 pikë përqindje
krahasuar me 6-mujorin e kaluar. Në 54% të rasteve, familjet huamarrëse deklarojnë se u
janë drejtuar burimeve informale si “persona fizikë” (41%) dhe “hua nga dyqanet” (13%).
Nga 401 familje huamarrëse, rreth 7% e tyre kanë më shumë se një hua të marrë nga
burime të ndryshme, kryesisht bankë dhe person fizik.
Qëllimet kryesore të marrjes së huasë nga familjet mbeten: “blerja/riparimi i një prone të
paluajtshme” në 33% të rasteve, “konsumi” në 32% të rasteve dhe “zhvillimi i biznesit” në
15% të rasteve. Numri i rasteve që deklarojnë se kanë marrë hua me qëllim blerje/riparim
të një prone, ka shënuar rënie me rreth 3 pikë përqindje krahasuar me gjashtëmujorin e
parë 2012, një prirje e nisur që në periudhën e mëparshme. Numri i rasteve ku deklarohet
se huaja është marrë për “konsum” është rritur me 4 pikë përqindje krahasuar me
gjashtëmujorin e kaluar. Euroizimi i huamarrjes së familjeve vazhdon të jetë i ulët (92% e
rasteve është në lekë), kryesisht për shkak të huamarrjes së lartë nga persona fizikë. Koha
e mbetur për shlyerjen e stokut të huasë në momentin e intervistimit, është kryesisht “deri
në 12 muaj” në 41% të rasteve dhe “1-3 vjet” në 34% të rasteve.
Grafik 2.1.1 Shpërndarja e familjeve huamarrëse sipas qëllimit dhe burimit të huamarrjes
(6-mujori II, 2012).
Burimi: Banka e Shqipërisë, Departamenti i Stabilitetit Financiar.
Ngarkesa në borxh e familjeve
Rreth 26% e familjeve huamarrëse (të përgjigjura), deklarojnë përkeqësim të aftësisë së
tyre paguese gjatë periudhës, kryesisht për shkak të rënies së të ardhurave, rritjes së
shpenzimeve të domosdoshme ose si kombinim i të dyjave. Për të përballuar vështirësitë
financiare lidhur me detyrimet e huasë së marrë, nga përgjigjet rezulton se në 51% të
rasteve familjet ulin shpenzimet e tyre, në 24% të rasteve kërkojnë një punë të dytë dhe
vetëm në 12% të rasteve kërkojnë lehtësim të kushteve të huasë.
Në këtë vrojtim, rreth 70% e familjeve huamarrëse nuk presin ndryshim të aftësisë së tyre
paguese në 6 muajt e ardhshëm, ndërsa 24% e tyre presin përkeqësim dhe 5% presin
përmirësim. Krahasuar me rezultatet e vrojtimit të kaluar, pesha e familjeve që nuk presin
ndryshime të aftësisë paguese është rritur me 5 ikë përqindje, ndërsa e familjeve që presin
64%77%
67% 65%
5%
33%
29%23%
25% 32%
91%
67%
7% 5%8% 3%
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Ble
rje/r
ipar
im
shtë
pie
/tok
e
Zhvillim
biz
nesi
Ble
rje
makin
e
Stu
dim
e
Konsum
Tje
tër
Hua formale (Bankë+Inst.
Jobankar)
Hua joformale (Person
fizik+hua dyqanesh)
Kombinim Burimesh
Tjetër
36
rënie është ulur me 2 pikë përqindje. Përsa i përket mundësisë së marrjes së një huaje të re
në gjashtëmujorin e ardhshëm, rreth 57% e të përgjigjurve33
e kanë përjashtuar si
mundësi.
Grafik 2.1.2 Rezultatet e përgjigjeve të familjeve mbi: pritshmërinë e aftësisë paguese
(majtas) dhe pritshmërinë e rimarrjes së huasë (djathtas), në 6 muajt e ardhshëm.
Burimi: Banka e Shqipërisë, Departamenti i Stabilitetit Financiar.
2.2 Vrojtimi mbi situatën financiare dhe huamarrjen e bizneseve
Situata financiare
Për të analizuar gjendjen financiare dhe të huamarrjes në vend, është vrojtuar një kampion
prej 727 ndërmarrjesh të shpërndara gjeografikisht në të gjithë vendin. Në gjashtëmujorin e
dytë të vitit 2012, prirja e dobët në favor të zgjerimit të veprimtarisë apo të rritjes së
investimeve ka vijuar. Balanca neto prej 1.7% e ndërmarrjeve që deklarojnë zgjerim/rritje
e dëshmon këtë, duke shfaqur gjithashtu një rënie prej 2.4 pikësh përqindje krahasuar me
periudhën paraardhëse. Nga ndërmarrjet aktive në këtë vrojtim, 53.6% (ose 43.6% e
kampionit total, 317 ndërmarrje) pohojnë që kanë një hua për të paguar aktualisht, rezultat
i cili tregon një rënie prej 2.8 pikësh përqindje krahasuar me përqindjen e ndërmarrjeve
huamarrëse në gjashtëmujorin e mëparshëm.
Huamarrja
Huamarrja si burim më vete apo i kombinuar është përdorur nga 65.9% e ndërmarrjeve të
përgjigjura (211 të tilla) në këtë vrojtim, duke u rritur me 5.9 pikë përqindje në këtë
gjashtëmujor. Ndërkohë, veprimtaria e biznesit është financuar vetëm nga shitjet për
27.2% të ndërmarrjeve. Rreth 71% e ndërmarrjeve deklarojnë se shesin më shumë se 80%
të produkteve të tyre brenda vendit. Rreth 25% e ndërmarrjeve deklarojnë një rezultat
financiar negativ nga veprimtaria e tyre. Veprimtaria e ndërmarrjeve është realizuar
“kryesisht në lekë” për 80.3% të tyre dhe “vetëm në lekë” për 15.4% të tyre.
Huaja është përfituar në lekë nga 49.3% e ndërmarrjeve, në euro për 36.1% të tyre dhe në
dollarë amerikanë për 2.1% të tyre. Rreth 29% e ndërmarrjeve pohojnë se e kanë përfituar
huanë gjatë vitit të fundit, ndërsa 48.2% e tyre e kanë përfituar atë prej një periudhe 1-5
33 Kjo pyetje i drejtohet të gjithë kampionit të familjeve (1210 familje) dhe janë përgjigjur 91% e tyre (1102 familje).
9% 9%
4%
8%5%
-12%-14%
-17%
-26%-24%
-2%
-5%
-12%
-18%-19%
-30%
-20%
-10%
0%
10%
20%
6M II-2010 6M I-2011 6M II-2011 6MI-2012 6MII_2012
Do te rritetDo te ulet ndjeshemBalanca neto
56% 55%60% 61%
57%
27%31%
28%31% 30%
12%10% 9% 7%
11%
5% 4% 3% 2% 3%
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
6M
II_2010
6M
I _2011
6M
II _
2011
6M
I_2012
6M
II_2012
nuk ekziston si mundesi ka pak mundesi
ka shume mundesi eshte e sigurte
37
vjeçare. Për 60.1% të ndërmarrjeve, koha e mbetur për shlyerjen e plotë të vlerës së huasë
është 1-5 vjet, për 16.9% të ndërmarrjeve ky afat është deri në 12 muaj dhe për 23.1% të
tyre ky afat është mbi 5 vjet. Huaja ka pasur si qëllim përdorimi kryesisht përballimin e
shpenzimeve korrente për 37.3% të ndërmarrjeve, si edhe kryerjen e një investimi
afatgjatë për 30.2% të ndërmarrjeve, ndonëse numri i ndërmarrjeve të cilat kanë marrë
hua për këtë qëllim ka vijuar prirjen e mëparshme rënëse. Pasuritë e paluajtshme janë
përdorur si kolateral për përfitimin e huasë nga 63.7% e ndërmarrjeve, duke rënë në
krahasim me gjashtëmujorin paraardhës, por kjo formë kolaterali është përdorur edhe nga
ndërmarrjet të cilat kanë kombinuar disa forma kolateralizimi, përqindja e të cilave ka
rezultuar në rritje për këtë gjashtëmujor.
Ngarkesa e borxhit të bizneseve
Për më tepër se gjysmën e ndërmarrjeve, huaja shlyhet nëpërmjet pagesave me shuma të
barabarta, me frekuencë mujore dhe me një normë interesi të pandryshueshme deri në
fund të afatit të maturimit. Vlera e përgjithshme e huasë në raport me kapitalin e
ndërmarrjes ka qenë afërsisht sa gjysma e tij për 74.7% të ndërmarrjeve, 4.2 pikë
përqindje më tepër se në gjashtëmujorin e parë të vitit 2012. Në raport me nivelin e të
ardhurave, 68.6% e ndërmarrjeve tregojnë që në gjashtë muajt e kaluar kanë shpenzuar
për huanë deri në 20% të të ardhurave të tyre, ndërsa 27.1% e ndërmarrjeve pohojnë se
shpenzimi për huanë e tyre zë 20-50% të të ardhurave të tyre. Rritja e shpenzimit për
pagesën e huasë paraqitet e ngadalësuar në krahasim me periudhat e mëparshme, e
shprehur në një balancë neto pozitive prej 10.7% në fund të gjashtëmujorit të dytë 2012.
Grafik 2.2.1 Ndryshimi i shpenzimit për pagesën e huasë.
Burimi: Banka e Shqipërisë, Departamenti i Stabilitetit Financiar.
Pagesa totale e këstit të huasë pritet të mbetet thuajse e pandryshuar për gjashtëmujorin e
parë të vitit 2013, e shprehur nga balanca neto prej 0.65% të ndërmarrjeve që presin një
pagesë më të lartë në këtë gjashtëmujor, ndonëse për sektorë të ndryshëm këto rezultate
janë të ndryshme. Për sa i përket nevojës për huamarrje në gjashtëmujorin e ardhshëm,
83.8% e ndërmarrjeve shprehen se nuk e planif ikojnë diçka të tillë. Marrëdhënia me bankat
është vlerësuar “e domosdoshme” për 47.8% të ndërmarrjeve, me një rritje prej 2.8 pikësh
përqindje në krahasim me gjashtëmujorin paraardhës dhe “e rëndësishme” për 48.5% të
tyre. Ndërkohë, 52% e ndërmarrjeve e kanë konsideruar “normal” procesin e marrjes së një
huaje nga bankat, 37% e tyre si “të vështirë” dhe 6.6% e tyre e kanë konsideruar “shumë
të vështirë” këtë proces.
38
3. Tregjet financiare
Gjatë gjysmës së dytë të vitit 2012, në tregun primar të titujve të borxhit të qeverisë, pjesëmarrësit kanë shfaqur një preferencë më të lartë për instrumentet me maturitet afatgjatë duke kontribuar kështu në rënien e normës mesatare të interesit të borxhit të emetuar në letra me vlerë.
Në tregun sekondar të tregtimit të titujve të borxhit të qeverisë, gjatë periudhës vëllimi i aktivitetit ka ruajtur prirjen e tij më afatgjatë. Në këtë treg vijon të mbizotërojë shitblerja e bonove të thesarit në masën 52.1% të transaksioneve.
Në tregun ndërbankar, vëllimi i aktivitetit është rritur, duke i shërbyer më mirë nevojave të bankave për likuiditet afatshkurtër. Në tregun e këmbimeve valutore, monedha vendase ka shfaqur qëndrueshmëri në tregtimin me valutat kryesore. Në fakt, ecuria e kursit të këmbimit të lekut, vlerësohet më e qëndrueshme se ajo e monedhave të tjera të rajonit të Evropës Lindore që zbatojnë një regjim të lirë të kursit të këmbimit.
Një analizë më e detajuar e ecurisë së tregjeve individuale paraqitet në vijim.
3.1 Tregu primar i titujve të borxhit
Vëllimi i letrave me vlerë të borxhit të qeverisë të emetuar gjatë gjysmës së dytë të vitit 2012, ka rënë në 196.6 miliardë lekë nga 231.4 miliardë lekë që rezultonte një gjashtëmujor më parë. Financimi i qeverisë është mundësuar me instrumente afatgjata, ku emetimi i obligacioneve është rritur me 4.6 pikë përqindje dhe zë 22.4% të vlerës totale të borxhit. Normat e interesit të kërkuara nga investitorët në titujt e borxhit kanë rënë, duke reflektuar rënien e normës bazë të interesit dhe situatën e bollshme të likuiditetit për shkak edhe të ngadalësimit të kreditimit për sektorin privat. Gjatë periudhës, norma mesatare e interesit të borxhit të emetuar ka shënuar rënie me 0.34 pikë përqindje, në nivelin 6.95%.
Grafik 3.1.1 Ecuria e normës mesatare të interesit të borxhit të emetuar në letra me vlerë,
në përqindje.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
6.00
6.50
7.00
7.50
8.00
8.50
1H
'08
2H
'08
1H
'09
2H
'09
1H
'10
2H
'10
1H
'11
2H
'11
1H
'12
2H
'12
39
Gjatë periudhës, në ankandet e bonove të thesarit u emetuan 152.6 miliardë lekë, nga 190.2 miliardë lekë në fund të gjashtëmujorit të kaluar dhe 158.4 miliardë lekë në fund të vitit 2011.
Tek bonot e thesarit, interesi i pjesëmarrësve në ankande ka qenë më i madh për ato me afat maturimi 12 muaj. Gjatë periudhës janë organizuar edhe ankande të jashtëzakonshme, përfshi emetimin për herë të parë të bonos së thesarit me afat maturimi 9 muaj. Gjithashtu, është organizuar edhe një ankand për emetimin e një bonoje thesari me afat 12 muaj në euro, ku kërkesa e pjesëmarrësve tejkaloi ndjeshëm vlerën e emetuar.
Për bonot e thesarit, në fund të periudhës, norma mesatare e interesit rezultoi 6.4% ose 0.5 pikë përqindje më e ulët se në fundin e gjashtëmujorit të parë të vitit 2012, 0.6 pikë përqindje më e ulët se një vit më parë dhe 0.3 pikë përqindje më e ulët se mesatarja 4-vjeçare. Grafik 3.1.2 Vëllimi dhe norma mesatare e ponderuar e kthimit të bonove në tregun primar .
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Shënim: Vëllimi i BTH 12-mujore përfshin edhe emetimin në monedhën evropiane (20 milionë Euro, konvertuar me kursin e datës së ankandit).
0.0
2.0
4.0
6.0
8.0
10.0
0
50
100
150
200
250
1H '08 2H '08 1H '09 2H '09 1H '10 2H '10 1H '11 2H '11 1H '12 2H '12
%
Mld
lek
Bono Thesari 3 M
Bono Thesari 6 M
Bono Thesari 9 MBono Thesari 12 M
Bono Thesari në Euro 12 M
40
Grafik 3.1.3 Ecuria e ankandeve të bonove të thesarit gjatë vitit 2012.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Emetimet e borxhit në formën e obligacioneve kanë shënuar një rritje të
lehtë krahasuar me një periudhë më parë, duke u ngjitur në fund të vitit 2012 në 44 miliardë lekë nga 41.2 miliardë lekë. Kjo rritje është e ndjeshme krahasuar me një vit më parë kur vlera e këtyre emetimeve ishte 27.2 miliardë lekë. Gjatë periudhës, rritja është përfaqësuar nga emetimi i titujve me afat maturimi 5-vjeçar (për të dyja kategoritë e normës së interesit, fikse dhe të ndryshueshme) me 5.5 miliardë lekë ose 31.6%. Pavarësisht rënies së emetimeve për obligacionet 2 dhe 3-vjeçare, për të gjitha kategoritë e emetimeve evidentohet rënie e normës së kërkuar të kthimit në nivelin mesatar prej 8.7%, nga 9.1% që shënonte një gjashtëmujor më parë. Norma e interesit për këto instrumente, në raport me mesataren 4-vjeçare qëndron 0.9 pikë përqindje më e ulët.
Grafik 3.1.4 Vëllimi dhe norma mesatare e ponderuar e kthimit të obligacioneve në tregun
primar.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
0.00
2.00
4.00
6.00
8.00
10.00
12.00
-
10
20
30
40
50
1H '08 2H '08 1H '09 2H '09 1H '10 2H '10 1H '11 2H '11 1H '12 2H '12
%
Mld
lek
Obligacione 2 vjeçare Obligacione 3 vjeçare
Obligacione 5 vjeçare Fix Obligacione 5 vjeçare Variabël
Obligacione 7 vjeçare Fix Norma mesatare e interesit (boshti në të djathtë)
41
Grafik 3.1.5 Ecuria e ankandeve të obligacioneve gjatë vitit 2012.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Në vijim pasqyrohet ecuria e normave të interesit sipas strukturës së maturimit të letrave me vlerë të borxhit të qeverisë.
Grafik 3.1.6 Normat mesatare të interesit të borxhit në tregun primar.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
3.2 Tregu sekondar i titujve të borxhit
Vëllimi i transaksioneve të bonove të thesarit regjistroi në vlerë nominale një shifër prej 4.9 miliardë lekësh, duke rënë kështu me rreth 13.5 miliardë lekë ose 73.2% krahasuar me një gjashtëmujor më parë. Pas një aktivizimi të konsiderueshëm të tregtimit të titujve në tregun sekondar gjatë gjysmës së parë të vitit 2012 për shkak të lëvizjeve strukturore të likuiditetit dhe hyrjes në treg të operatorëve të rinj financiarë jobankarë, tregu është rikthyer pranë vlerës mesatare të tregtimit të dy viteve të fundit. Në treg vijon të mbizotërojë tregtimi i bonove me afat maturimi 12 muaj.
42
Grafik 3.2.1 Vëllimi i tregtimit të bonove në tregun sekondar.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
3.3 Tregu ndërbankar
Gjatë gjysmës së dytë të vitit 2012, vëllimi i aktivitetit në tregun ndërbankar është rritur. Transaksionet mbizotërohen nga ato me maturitet 1-ditor, megjithatë vërehet një rritje e konsiderueshme e transaksioneve javore dhe atyre deri në një muaj (respektivisht me 81.1 miliardë lekë ose 95.4% dhe 5 miliardë lekë ose 63.7%).
Ecuria e normës mesatare të ponderuar të interesit në tregun ndërbankar, ka vijuar të qëndrojë poshtë normës bazë34 të interesit, me një devijim më të vogël krahasuar me gjashtëmujorin e kaluar dhe duke e mbyllur vitin me një trajektore rënëse. Në fund të vitit, ajo shënonte 3.93% nga 4.16% një periudhë më parë. E njëjta prirje është transmetuar edhe në ecurinë e normave të interesit të kredive dhe të depozitave të reja në monedhën vendase (trajtuar më gjerë në paragrafët përkatës të kredisë dhe depozitave). Përsa i përket normës së interesit sipas afatit të maturimit të transaksionit, rënia e normave ka qenë e dukshme tek transaksionet javore, ndërkohë që interesi ditor shfaq luhatshmërinë më të lartë nga norma bazë.
34 Veprimet lehtësuese të politikës monetare kanë vijuar edhe gjatë gjashtëmujorit, duke e ulur me
0.25 pikë përqindje normën repo në 4% në korrik 2012, dhe duke e mbajtur të pandryshuar në 5 muajt në vijim.
-
5
10
15
20
25
-
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
6m I 2007
6m II 2007
6m I 2008
6m II 2008
6m I 2009
6m II 2009
6m I 2010
6m II 2010
6m I 2011
6m II 2011
6m I 2012
6m II 2012
Mln
lek
Mld
lek
3m 6m 12m Vlera per transaksion (boshti djathtas)
43
Grafik 3.3.1 Vëllimi dhe normat e interesit në tregun ndërbankar.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Grafik 3.3.2 Diferenca e normave sipas maturitetit në tregun ndërbankar nga norma bazë.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
3.4 Tregu i këmbimeve valutore
Në tregun e këmbimeve valutore, leku është shfaqur përgjithësisht i qëndrueshëm në shkëmbimin me valutat kryesore. Krahasuar me të njëjtën periudhë të një viti më parë, monedha vendase është nënçmuar ndaj monedhës evropiane me rreth 1.03% dhe me rreth 1.42% ndaj dollarit amerikan. Kursi
-
1
2
3
4
5
6
7
8
-
10
20
30
40
50
60
70
80
07-0
6
09-0
6
11-0
6
01-0
7
03-0
7
05-0
7
07-0
7
09-0
7
11-0
7
01-0
8
03-0
8
05-0
8
07-0
8
09-0
8
11-0
8
01-0
9
03-0
9
05-0
9
07-0
9
09-0
9
11-0
9
01-1
0
03-1
0
05-1
0
07-1
0
09-1
0
11-1
0
01-1
1
03-1
1
05-1
1
07-1
1
09-1
1
11-1
1
01-1
2
03-1
2
05-1
2
07-1
2
09-1
2
11-1
2
%
Milia
rdë A
LL
Volumi Mesataria e ponderuar e Interesit Norma repo
3.00
3.50
4.00
4.50
5.00
02-J
ul-
12
10-J
ul-
12
18-J
ul-
12
26-J
ul-
12
03-A
ug-1
2
13-A
ug-1
2
21-A
ug-1
2
29-A
ug-1
2
06-S
ep-1
2
14-S
ep-1
2
24-S
ep-1
2
02-O
ct-
12
10-O
ct-
12
18-O
ct-
12
30-O
ct-
12
07-N
ov-1
2
15-N
ov-1
2
23-N
ov-1
2
05-D
ec-1
2
13-D
ec-1
2
21-D
ec-1
2
1 ditore 7 ditore 1 mujore REPO
44
mesatar lek/euro gjatë periudhës rezulton 138.81 nga 139.27 një gjashtëmujor më parë, ndërsa ai lek/usd rezulton 109 nga 107.36 një periudhë më parë. Grafik 3.4.1 Ecuria e kursit të këmbimit për tre monedhat kryesore.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Treguesit matës të ndryshimeve në kursin e këmbimit - kursi nominal efektiv
i këmbimit (NEER) shfaqet më i qëndrueshëm edhe për shkak të rënies së rreziqeve në tregjet ndërkombëtare, ndërkohë që ecuria e indeksit të lekut të korrektuar me çmimet e konsumit (kursi real efektiv i këmbimit - REER), tregon për një forcim prej vetëm 0.3% gjatë gjashtëmujorit, duke mos ndikuar shumë pozitën konkurruese apo të fuqisë blerëse me jashtë. Grafik 3.4.2 Treguesit e kursit nominal efektiv (NEER) dhe të kursit real efektiv (REER).
Burimi: Banka e Shqipërisë.
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
70
80
90
100
110
120
130
140
1501M
07
3M
07
5M
07
7M
07
9M
07
11M
07
1M
08
3M
08
5M
08
7M
08
9M
08
11M
08
1M
09
3M
09
5M
09
7M
09
9M
09
11M
09
1M
10
3M
10
5M
10
7M
10
9M
10
11M
10
1M
11
3M
11
5M
11
7M
11
9M
11
11M
11
1M
12
3M
12
5M
12
7M
12
9M
12
11M
12
Lek/EUR Lek/USD EUR/USD (djathtas)
95
100
105
110
115
1M
07
7M
07
1M
08
7M
08
1M
09
7M
09
1M
10
7M
10
1M
11
7M
11
1M
12
7M
12
NEER (G5) REER (G5) cpi-based
45
4. Zhvillimet në sistemet e pagesave
Sistemet AIPS dhe AECH (infrastruktura bazë e pagesave në lekë) kanë vepruar në kushte normale dhe sipas parametrave të përcaktuar teknikë, duke reflektuar kështu qëndrueshmëri të infrastrukturës bazë të pagesave kombëtare në lekë.
Sistemet e pagesave janë një pjesë e rëndësishme në strukturën e një sistemi financiar, duke qenë kanalet nëpërmjet të cilave mundësohet transferimi i fondeve ndërmjet bankave, institucioneve të tjera financiare dhe klientëve. Si rrjedhojë, funksionimi i qëndrueshëm dhe eficient i tyre kontribuon në mënyrë të rëndësishme në ruajtjen e stabilitetit financiar.
Në vijim, pasqyrohen disa tregues për vëllimin e transaksioneve në sistemet AIPS dhe AECH. Sistemi AIPS Tabelë 4.1 Ecuria e sistemit AIPS.
Sistemi AIPS Korrik - Dhjetor
2011
Korrik - Dhjetor
2012
Numri i transaksioneve 38,224 39,840
Vlera e transaksioneve (miliardë lekë) 2,211.83 4,072.76
Vlera mesatare për transaksion (milionë lekë) 57.87 102.23
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Pas një rritjeje të numrit të transaksioneve, vlera e transaksioneve totale në sistemin AIPS është pothuaj dyfishuar kundrejt së njëjtës periudhë të vitit të kaluar dhe e njëjta ecuri pasqyrohet edhe për vlerën mesatare të çdo transaksioni.
Gjatë gjithë vitit, rritja në vëllimin e transaksioneve të procesuara i detyrohet kryesisht “Transfertave ndërbankare” dhe “Instrumenteve financiare të BSh-së”, ndërkohë që përsa i përket vlerës, të gjitha llojet e transaksioneve kanë patur rritje në krahasim me të njëjtën periudhë të vitit të kaluar.
Përgjatë gjithë vitit 2012, “Pagesat për klientë” kanë vijuar të zënë peshën kryesore të numrit të transaksioneve me rreth 63.6% ndaj totalit të tyre.
Megjithëse “Instrumentet financiare të BSh-së” është lloji i transaksionit që zë vetëm 5% të numrit të transaksioneve në sistemin AIPS, vlera e tij përfaqëson 56% të vëllimit të transaksioneve.
Sistemi AECH
Në sistemin AECH procesohen dhe klerohen pagesat e klientëve të bankave me vlerë nën 1.5 milionë lekë. Gjatë gjashtëmujorit të dytë 2012, në sistemin AECH u procesuan rreth 178 mijë urdhërpagesa, me një vlerë mesatare për transaksion të shlyer prej 200 mijë lekësh.
46
Tabelë 4.2 Ecuria e aktivitetit të sistemit AECH.
Sistemi AECH AECHCHAECH Korrik - Dhjetor
2011
Korrik - Dhjetor
2012
Numri i transaksioneve 204,866 177,931
Vlera e transaksioneve (milionë lekë) 35,474.50 34,733.46
Vlera mesatare e transaksionit (milionë lekë) 0.17 0.20
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Ulja në numrin e transaksioneve në sistemin AECH vjen si rezultat i uljes së numrit të pagesave të procesuara nga Ministria e Financave, duke qenë se kjo e fundit zë peshën më të madhe në procesimin e pagesave në këtë sistem. Por pavarësisht kësaj uljeje, Ministria e Financave vazhdon të jetë kontribuesi kryesor në procesimin e pagesave me vlerë të vogël, përkatësisht me 66% në numër dhe me 58% në vlerë. Për sa i takon rolit të bankave, të dhënat tregojnë se 4 bankat më aktive në sistem zënë rreth 60% të numrit të transaksioneve dhe 66.4% të vlerës së tyre. Tabelë 4.3 Treguesi i përqendrimit për sistemin AECH.
Sistemi AECH Numri i
transaksioneve
Vlera e transaksioneve (në
miliardë lekë)
4 banka35 68,061 17.13
Pesha ndaj totalit (%) 59.75 66.35
Totali 361,552 66.99
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Përsa u përket instrumenteve të pagesave, transfertat e kreditit mbizotërojnë në totalin e pagesave, por pesha e tyre është në rënie në favor të pagesave elektronike, pagesave me kartë bankare, debitimit direkt dhe home banking. Tabelë 4.4 Pesha e pagesave të klientëve sipas instrumentit të pagesës.
6m II 2011 6m II 2012
Numri Vlera Numri Vlera
Transferta kreditimi të iniciuara nga
klientët 78.10% 95.36% 75.42% 95.38%
1-transfertë krediti në formë letër 75.73% 92.69% 72.59% 92.19%
2-transfertë krediti në formë jo-letër 2.37% 2.67% 2.83% 3.19%
Pagesa të kryera nga klientët me kartë 10.05% 0.29% 13.35% 0.37%
Debitim direkt 11.10% 2.15% 10.50% 2.06%
Çeqe 0.75% 2.20% 0.73% 2.19%
Burimi: Banka e Shqipërisë (Raportimet nga bankat sipas “Metodologjisë për raportimin e
instrumenteve të pagesave”).
35 Nuk përfshihen Banka e Shqipërisë dhe Ministria e Financave.
47
5. Ecuria e sistemit financiar
Ecuria e sistemit financiar paraqitet e qëndrueshme. Sektori bankar paraqitet i mirëkapitalizuar, likuid dhe me rritje të treguesve të fitimit, ndonëse gjatë periudhës u evidentua një ritëm më i ulët i rritjes së nivelit të aktiveve krahasuar me një vit më parë. Ritmi vjetor i rritjes së depozitave dhe të kredisë ka rënë, madje për kredinë ai ka rënë në nivelet më të ulëta historike. Institucionet financiare jobanka, shoqëritë e kursim-kreditit, shoqëritë e sigurimit, shoqëritë e pensioneve private suplementare dhe fondi i investimeve, kanë zgjeruar më tej aktivitetin e tyre. Krahas zhvillimeve pozitive në sistemin financiar, cilësia e kredisë vijon të paraqesë problemin kryesor për institucionet që kryejnë aktivitet kreditues në vend.
Niveli i ndërmjetësimit financiar në Shqipëri, i llogaritur si raport i aktiveve të sistemit financiar36 ndaj Prodhimit të Brendshëm Bruto (PBB) vlerësohet në nivelin 93.9% në fund të vitit 2012, nga 92.8% në gjysmën e parë të vitit 2012 dhe 89.5% një vit më parë. Vëllimi i aktiveve të institucioneve financiare u rrit me rreth 2.9% krahasuar me një gjashtëmujor më parë dhe rreth 7.3% krahasuar me një vit më parë. Sektori bankar mbetet segmenti kryesor i ndërmjetësimit financiar, aktivet e të cilit përfaqësojnë rreth 93.6% të totalit të aktiveve të sistemit financiar në tërësi dhe rreth 87.9% të PBB-së.
Tabelë 5.1 Pesha e segmenteve të sistemit financiar ndaj PBB-së në vite (në përqindje).
Autoriteti
licencues dhe
mbikëqyrës
Sistemi
financiar 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Banka e Shqipërisë
Sistemi bankar
75.9 76.7 77.5 80.9 84.7 87.9
Institucione
jobanka
1.5 1.7 2.2 2.7 2.5 2.6
SHKK-të dhe unionet e tyre
0.6 0.7 0.8 0.8 0.7 0.78
Autoriteti i
Mbikëqyrjes Financiare
Shoqëri sigurimi
1.4 1.4 1.5 1.4 1.5 1.5
Fonde
pensioni
- - 0.01 0.01 0.01 0.02
Fonde investimi
1.1
Burimi: Banka e Shqipërisë, Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare.
Sektori financiar jobankar, vijon të pasqyrojë një peshë totale të vogël ndaj
tërësisë së sistemit financiar. Totali i aktiveve të sektorit financiar jobankar përfaqëson rreth 6.4% të sistemit financiar, duke shënuar rritje të peshës referuar
36 Sistemi financiar përbëhet nga bankat, institucionet financiare jobanka, shoqëritë e kursim-kreditit
(SHKK), shoqëritë e sigurimit, fondet e pensioneve private suplementare , si dhe fonde të investimit. Në analizën e këtij kapitulli, aktiviteti i jobankave, shoqërive të sigurimit, si dhe fondeve të pensionit
mbështetet në të dhënat e tremujorit të tretë, si më të fundit të raportuara pranë Bankës së Shqipërisë.
48
fundit të vitit 2011 kur rezultonte 5.3%. Kjo rritje është pasojë e shtimit të numrit të institucioneve financiare jobanka. Në fund të vitit 2012, pesha e aktivitetit të sektorit financiar jobankar ndaj PBB-së ishte rreth 6%.
Grafik 5.1 Pesha e subjekteve të sistemit financiar ndaj totalit të aktiveve të sistemit
financiar në tërësi, në përqindje.
Burimi: Banka e Shqipërisë, Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare.
Hapësirë informuese 3: Sektori financiar jobankar.
Aktiviteti i institucioneve financiare jobanka 37
Institucionet financiare jobankare licencohen dhe mbikëqyren nga Banka e Shqipërisë. Tremujori i tretë i vitit 2012, njohu zhvillime pozitive në aktivitetin e jobankave ku u evidentua shtim i numrit të institucioneve38 (aktualisht numërohen 21 të tilla), çka ndikoi në zgjerimin e aktiveve referuar një viti më parë. Konkretisht, aktivet e institucioneve financiare jobanka rezultuan 34.6 miliardë lekë, rreth 631 milionë lekë (ose rreth 2%) më shumë se periudha e një viti më parë. Pjesën kryesore me rreth 66.9% të totalit të aktiveve jobanka e zotërojnë institucionet që kryejnë kryesisht aktivitet kreditues, ndjekur ato që kryejnë veprimtari të qirasë financiare me rreth 31.5% dhe me peshë më të ulët renditen institucionet e mikrokredisë dhe ato të faktoringut, respektivisht me rreth 1.2% dhe 0.4%. Aktiviteti kreditues edhe pse me ritme pozitive rritjeje paraqet një tendencë në rënie, e cila ka nisur që në gjysmën e dytë të vitit 2010.
Grafik 3.1 Ecuria e aktiveve dhe portofolit të kredisë për institucionet financiare jobanka.
37 Të dhënat e fundit të raportuara pranë Bankës së Shqipërisë i takojnë tremujorit të tretë të vitit 2012.
38 Dy institucione të reja u licencuan për të zhvilluar aktivitetin e tyre si jobanka. Aktualisht, vetëm një prej tyre ka raportuar për herë të parë në tremujorin e tretë 2012, pranë Bankës së Shqipërisë.
49
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Niveli i kapitalizimit tek institucionet financiare jobanka, i matur si raport i llogarisë së kapitalit me totalin e aktiveve në tremujorin e tretë të vitit 2012, ka shënuar rritje në nivelin 38.7% nga 35.7% qç shënonte një vit më parë. Cilësia e portofolit të kredisë për institucionet financiare jobanka ka vijuar rënien referuar një viti më parë. Raporti “hua me probleme / totali i huasë” është ngjitur në nivelin 10.4% nga 8.1% për të njëjtën periudhë të një viti më parë. Përkeqësimi i cilësisë së kredisë, reflekton ngadalësimin e përgjithshëm të rritjes ekonomike, e cila ka ndikuar në aftësinë paguese të kredimarrësve. Grafik 3.2 Ecuria e mjaftueshmërisë së kapitalit dhe raportit të huave me probleme, në
përqindje.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Institucionet financiare jobanka shënuan rritje të rezultatit financiar pozitiv në tremujorin e tretë të vitit 2012, i cili rezultoi 719.7 milionë lekë, krahasuar me 181.8 milionë lekë të regjistruar në të njëjtën periudhë të një viti më parë. Niveli i të ardhurave për të njëjtën periudhë rezultoi rreth 5.8 miliardë lekë, duke shënuar një rritje vjetore me rreth 4.5% (ose 250 milionë lekë). Kontributin kryesor në këtë rritje e dhanë kryesisht të ardhurat nga komisionet me 63.9%, duke zbutur në këtë mënyrë efektin negativ të rënies së të ardhurave nga interesat, të cilat zbritën me 9.4 milionë lekë.
50
Aktiviteti i shoqërive të kursim-kreditit
Veprimtaria e shoqërive të kursim-kreditit gjatë tremujorit të katërt të vitit 2012, ka vijuar të zgjerohet mbështetur kryesisht në ecurinë e portofolit të kredisë. Megjithatë, ato kanë thelluar humbjen financiare, ndërkohë që cilësia e portofolit të kredisë ka vijuar të ulet. Tabelë 3.1 Ecuria e disa treguesve të aktivitetit të shoqërive të kursim-kreditit dhe unioneve
të tyre.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Shoqëritë e kursim-kreditit bashkë me unionet e tyre kanë thelluar humbjen financiare në nivelin 40 milionë lekë, ndërkohë që një vit më parë këto shoqëri rezultuan me fitim në nivelin 7.1 milionë lekë. Ky rezultat negativ është kryesisht rrjedhojë e rritjes së provigjioneve nga kreditë të një prej unioneve financiare, ndërkohë që krahas këtij zhvillimi evidentohet edhe rritje në shpenzimet administrative.
Aktiviteti i shoqërive të sigurimit dhe shoqërive të pensioneve private
suplementare
Tregu i sigurimeve për vitin 201239 paraqet një përmirësim të aktivitetit të tij ku evidentohet rritje e të ardhurave nga primet e shkruara bruto si dhe rritje në treguesit e performancës financiare RoE dhe RoA. Megjithatë, u evidentua ngadalësim në termat e kapitalizimit dhe mbulimit të humbjeve të mundshme nga aktiviteti i tyre. Tregu vijon të mbetet i orientuar tek sigurimet e jojetës.
Në vitin 2012, të ardhurat nga primet e shkruara bruto të sigurimit arritën rreth 8,951 milionë lekë ose 7.4% më shumë se një vit më parë. Gjatë vitit u evidentua një rënie e numrit të kontratave të sigurimit të lidhura me rreth 19% krahasuar me një vit më parë. Tregu vijon të mbetet i orientuar tek sigurimet e jojetës, të cilat sollën rreth 89.8% të vëllimit të përgjithshëm të primeve. Nga këndvështrimi i ndarjes së tregut sipas llojit të sigurimit të detyrueshëm dhe vullnetar, primet e shkruara bruto të sigurimit vullnetar zënë 48.8% dhe ato të detyrueshme zënë 51.1% të totalit të tregut. Gjatë vitit 2012, dëmet e paguara në tregun e sigurimeve arritën në rreth 2,823 milionë lekë ose 27.7% më shumë se një vit më parë. Si rezultat i kësaj rritjeje, raporti dëme/prime, i cili mat dhe depërtimin e tregut të sigurimeve në sistemin financiar shënoi një rritje të qenësishme në nivelin 31.5% nga 26.5%.
39 Mbështetur në publikimin statistikor “Mbi tregun e sigurimeve, Viti 2012”, Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare (AMF), Publikim i datës 24 janar 2013.
H1-2010 H2-2010 H1-2011 H2-2011 H1-2012 H2-2012
Totali i aktiveve (mln lek) 9,378.00 9,705.00 9,649.57 9,808.68 9,901.69 10,559.99
Teprica e kredisë (mln lek) 7,125.00 7,072.00 6,946.58 7,118.68 7,261.55 7,122.11
Teprica e kredisë/totalit të aktiveve (%) 75.90 72.80 71.99 72.58 73.34 67.44
Kredi me probleme (mln lek) 237.10 357.90 315.11 315.65 389.20 450.96
Kredi me probleme/tepricës së kredisë
(%)
3.30 5.06 4.54 4.40 5.36 6.33
51
Aktivet e sektorit të sigurimeve40 për tremujorin e tretë të vitit 2012, rezultuan rreth 20.8 miliardë lekë, me një rritje prej 2.6 miliardë lekësh (ose 14.1%) referuar të njëjtës periudhë të një viti më parë. Peshën kryesore në totalin e aktiveve të shoqërive të sigurimit vijon ta zotërojë zëri “depozita, certifikata depozitash dhe llogari në banka” me rreth 41.2%.
Grafik 3.3 Pesha e zërave të aktiveve të shoqërive të sigurimit, në përqindje.
Burimi: Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare.
Treguesi që mat aftësinë e shoqërive të sigurimit për të përballuar humbjet përfaqësohet nga raporti “kapitali / rezerva teknike”, i cili për tremujorin e tretë të vitit 2012 zbriti në nivelin 138.2% nga 158.4% në të njëjtën periudhë të një viti më parë. Rënia e treguesit ka ardhur si rezultat i rritjes më të madhe të rezervave teknike, që është deri diku tregues i një pritshmërie më të madhe të ekspozimit ndaj rreziqeve gjatë kryerjes së veprimtarisë së sigurimeve në vend. Shoqëritë e sigurimit paraqesin një nivel më të lartë të rezultatit financiar i cili në tremujorin e tretë të vitit 2012 rezultoi 647 milionë lekë nga 540.4 milionë lekë një vit më parë. Performanca më e lartë është reflektuar edhe në treguesit e kthimit RoA dhe RoE, të cilët u ngjitën respektivisht në nivelet 3.3% dhe 6.1%, nga 3.1% dhe 5.6% që shënonin një vit më parë.
Në tremujorin e tretë të vitit 2012, një ecuri pozitive shfaqi aktiviteti i shoqërive të pensioneve private suplementare, aktivet e të cilave u ngjitën në nivelin 248.6 milionë lekë nga rreth 154.9 milionë lekë që rezultonte në të njëjtën periudhë të një viti më parë.
Në gjysmën e parë të vitit 2012, ka nisur veprimtarinë fondi i investimit “Raiffeisen Prestigj”, i cili u licencua në fund të vitit 2011. Në fund të vitit 2012, ky fond investimi kishte një vlerë aktivesh prej 15.2 miliardë lekësh, duke përbërë 1.2% të sistemit financiar në tërësi.
40 Sipas raportimit më të fundit të bilancit të shoqërive të sigurimit pranë Bankës së Shqipërisë.
41.2%8.9%
2.7% 7.1%
6.9%
Shtator 2012 Depozita, certifikata
depozitash dhe llogari në banka
Investime në pasuri të paluajtshme
Mjete të qëndrueshme (të trupëzuara dhe të patrupëzuara)
Provigjone teknike
Letra me vlerë të ndryshme nga aksionet
52
6. Sektori bankar
6.1 Ecuria e aktiv-pasiveve dhe përbërja e tyre
Aktivet e sektorit bankar u zgjeruan në fund të vitit 2012, por me ritme më të ngadalësuara krahasuar me një vit më parë. Në ecurinë e aktiveve, shfaqet mbizotërues kontributi i “veprimeve me thesarin dhe ndërbankare”, ndërkohë që ka ardhur gjithnjë e në rënie kontributi i aktivitetit kreditues (përfaqësuar nga “veprimet me klientët”), si pasojë e ngadalësimit të rritjes ekonomike, rënies së kërkesës për kredi dhe të një sjelljeje më të kujdesshme nga ana e bankave në akordimin e kredisë. Bankat kanë rritur investimet në letra me vlerë, veçanërisht në tremujorin e fundit të vitit, ndonëse norma e rritjes vjetore është e ulët. Në financimin e aktivitetit bankar (në pasiv të bilancit të bankës), kontributi ka ardhur tërësisht nga aktiviteti depozitues (përfaqësuar nga “veprime me klientët”), edhe pse ky zë ashtu si pjesa tjetër e aktivitetit të sektorit bankar, ka shfaqur norma rritjeje më të ulëta.
Totali i aktiveve të sektorit bankar përbën rreth 87.9% të PBB-së së vendit. Në gjysmën e dytë të vitit 2012, u evidentua një ngadalësim në ritmet e rritjes së aktiveve të sektorit bankar krahasuar me një vit më parë. Konkretisht, ato u zgjeruan me rreth 6.1%, ndërkohë që një vit më parë rritja rezultoi 13.1%. Ecuria historike e aktiveve të sektorit bankar paraqitet e luhatshme, rrjedhojë kjo e ndryshimeve në kontributin e zërave kryesorë të aktivit (Grafik 6.1.1). Grafik 6.1.1 Kontributi i zërave të aktiveve në rritjen e aktiveve, në pikë përqindje.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Në ecurinë e aktiveve, shfaqet mbizotërues kontributi i zërit “veprime me thesarin dhe ndërbankare” i cili shënoi një rritje vjetore me rreth 14.7%, nga
(15.00)
(10.00)
(5.00)
-
5.00
10.00
15.00
20.00
25.00
(15.00)
(10.00)
(5.00)
-
5.00
10.00
15.00
20.00
25.00
Janar 09
Mars
09
Maj 09
Korr
ik 0
9
Shta
tor 09
Nento
r 09
Janar 10
Mars
10
Maj 10
Korr
ik 1
0
Shta
tor 10
Nento
r 10
Janar 11
Mars
11
Maj 11
Korr
ik 1
1
Shta
tor 11
Nento
r 11
Janar 12
Mars
12
Maj 12
Korr
ik 1
2
Shta
tor 12
Nento
r 12
INTERESA TË
PËRLLOGARITURA
MJETE TË
QËNDRUESHME
MJETE TË TJERA
FONDE REZERVË TË
KRIJUARA
VEPRIMET ME LETRA
ME VLERË
VEPRIMET ME
KLIENTË
VEPRIMET ME
THESARIN DHE NDËRBANKARE
TOTALI I AKTIVEVE
(boshti në të djathtë)
53
12.5% që rezultonte një vit më parë41 . Kombinimi jo i favorshëm i faktorëve të kërkesës dhe ofertës për kredi u përkthye në një kontribut në rënie të aktivitetit kreditues (përfaqësuar nga “veprimet me klientë”42), i cili ka regjistruar normat më të ulëta historike në fund të vitit 2012. Ngadalësimi në rritjen e portofolit të kredisë, u shoqërua me ritme më të ulëta të rritjes së nivelit të provigjioneve, megjithatë ato shënuan një rritje vjetore me rreth 25.5% nga 57.3% që rezultoi një vit më parë. Sektori bankar ka rritur investimet në letra me vlerë, kryesisht në ato me të ardhura fikse duke ndikuar pozitivisht në ecurinë totale të aktiveve.
Në financimin e aktivitetit bankar (në pasiv të bilancit të bankës), vërehet se kontributi ka ardhur kryesisht nga aktiviteti depozitues (përfaqësuar nga “veprime me klientët”43), i cili përbën rreth 82.3% të totalit të detyrimeve. Ky konsiderohet si zhvillim pozitiv, i cili ndikon në qëndrueshmërinë e gjendjes së likuiditetit të sektorit bankar. Megjithatë, ky burim i rëndësishëm financimi ka shfaqur tendencë rënëse duke ndjekur në këtë mënyrë prirjen e zhvillimit të ekonomisë së vendit. Bankat kanë ruajtur raportin e përdorimit të kapitalit të tyre (zëri “burime të përhershme”) për financimin e veprimtarisë, duke iu përshtatur njëkohësisht kërkesave për shtim kapitali nga autoriteti mbikëqyrës, në kuadër të respektimit të normave rregullative. Grafik 6.1.2 Financimi me bazë vjetore i aktiveve të sektorit bankar, në pikë përqindje.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Sektori bankar shqiptar mbetet i mbizotëruar nga pesë bankat më të mëdha. Së bashku ato zotërojnë 67.8% të portofolit të kredisë dhe rreth 74.4% të depozitave.
41 Ecurinë pozitive të këtij zëri e ndikoi kryesisht zëri “Marrëdhënie me bankat, institucionet e kreditit dhe institucionet e tjera financiare” të cilat rezultuan 163.7 miliardë lekë, nga 117.6 miliardë lekë një
vit më parë. Kategoritë “Depozita në bankat, institucionet e kreditit dhe institucionet e tjera financiare” dhe “Hua” rezultuan nxitësit kryesorë të transaksioneve ndërbankare gjatë vitit 2012. 42 Zëri “veprime me klientët” në aktivin e bilancit të bankave përfaqëson kreditë e sektorit bankar për
subjektet rezidente dhe jorezidente, pa përfshirjen e interesave të përllogaritura.
43 Zëri “veprime me klientët” në pasivin e bilancit të bankave përfaqëson depozitat e subjekteve rezidente dhe jorezidente, pa përfshirjen e interesave të përllogaritura.
(10.00)
(5.00)
-
5.00
10.00
15.00
20.00
(10.00)
(5.00)
-
5.00
10.00
15.00
20.00
Janar 09
Mars
09
Maj 09
Korr
ik 0
9
Shta
tor 09
Nento
r 09
Janar 10
Mars
10
Maj 10
Korr
ik 1
0
Shta
tor 10
Nento
r 10
Janar 11
Mars
11
Maj 11
Korr
ik 1
1
Shta
tor 11
Nento
r 11
Janar 12
Mars
12
Maj 12
Korr
ik 1
2
Shta
tor 12
Nento
r 12
INTERESA TE PERLLOGARITURA
BURIMET E PËRHERHME
DETYRIME TË TJERA
VEPRIME ME LETRAT ME VLERË
VEPRIME ME KLIENTËT
VEPRIMET ME THESARIN DHE NDËRBANKARE
TOTALI I AKTIVEVE (boshti në të djathtë)
54
Kjo nënkupton që këto banka luajnë një rol të rëndësishëm në kreditimin e ekonomisë dhe një funksion të rëndësishëm në ecurinë dhe qëndrueshmërinë e sistemit financiar shqiptar.
6.2 Pozicioni i sektorit bankar ndaj jorezidentëve
Investimet e sektorit bankar në mjete të subjekteve jorezidente janë zgjeruar, ku evidentohet kryesisht rritje e vendosjeve në formën e llogarive rrjedhëse dhe depozitave. Nga ana tjetër, sektori ka ulur më tej përdorimin e linjave të kreditit me grupet bankare zotëruese. Këto zhvillime tregojnë për një situatë të përmirësuar të likuiditetit në sektorin bankar.
Investimet e sektorit bankar në mjete të subjekteve jorezidente rezultuan rreth 250 miliardë lekë, në rritje me rreth 16.5% krahasuar me gjysmën e parë të vitit dhe rreth 36.3% në terma vjetorë. Investimet në formën e vendosjeve pranë institucioneve jorezidente u rritën ndjeshëm në nivelin 140.6 miliardë lekë nga 98.2 miliardë lekë një vit më parë, kryesisht si rezultat i rritjes së llogarive rrjedhëse dhe të depozitave. Tek investimet me jorezidentët, ato me grupin bankar zotërues përbëjnë rreth 1/3 e vlerës. Në përgjithësi, aktivet me jorezidentët përbëjnë 21% të totalit të aktiveve, duke shfaqur rritje me rreth 4.7 pikë përqindje referuar një viti më parë.
Përsa i përket detyrimeve të sektorit bankar ndaj jorezidentëve, ato u vlerësuan në masën 80.2 miliardë lekë, duke përbërë 6.7% të totalit të detyrimeve, peshë e cila përgjatë gjithë vitit 2012 nuk ka pësuar luhatje të qenësishme. Në këto detyrime, pjesën dërrmuese e zënë detyrimet ndaj grupeve bankare zotëruese. Grafik 6.2.1 Pozicioni i sektorit bankar ndaj jorezidentëve, në përqindje.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Vlera e linjave të kreditit të përfituara nga grupet bankare zotëruese ka
shënuar rënie, dhe kjo prirje është shfaqur edhe në ecurinë e pjesës së përdorur dhe të papërdorur të linjave të kreditit.
0.0%
5.0%
10.0%
15.0%
20.0%
25.0%
Dhje
tor
07
Mars
07
Qers
hor
07
Shta
tor
07
Dhje
tor
07
Mars
08
Qers
hor
08
Shta
tor
08
Dhje
tor
08
Mars
09
Qers
hor
09
Shta
tor
09
Dje
tor
09
Mars
10
Qers
hor
10
Shta
tor
10
Dhje
tor
10
Mars
11
Qers
hor
11
Shta
tor
11
Dhje
tor
11
Mars
12
Qers
hor
12
Shta
tor
12
Dhje
tor
12
Aktive Jorezidente/Totalit te aktiveve
Pasive Jorezidente/Totalit te pasiveve
55
Tabela 6.2.1 Angazhimet e marra nga bankat mëma dhe bankat e tjera të grupit.
mln lek Totali i linjës Pjesa e përdorur Pjesa e papërdorur
Dhjetor 2011 63,422.40 16,903.90 46,518.50
Qershor 2012 55,510.84 13,750.17 41,760.67
Dhjetor 2012 49,045.40 10,116.90 38,928.50
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Nga analiza e mësipërme, ku evidentohet që aktivet e sektorit bankar ndaj jorezidentëve janë pothuaj tre herë më të larta se detyrimet ndaj jorezidentëve, vlerësohet se varësia e sektorit bankar në vend nga grupet bankare zotëruese është e ulët. Megjithatë, në banka të veçanta kjo varësi është më e ndjeshme dhe kërkon një monitorim të kujdesshëm.
Hapësirë informuese 4: Ekspozimi i sektorit bankar ndaj jorezidentëve44
Shënim: Kjo hapësirë informuese synon të japë një panoramë më të gjerë mbi karakteristikat e ekspozimit të sektorit bankar ndaj jorezidentëve. Për shkak se këto të dhëna disponohen në format të
dhënash operative duhet të konsiderojmë një diferencë nga të dhënat e bilanceve të certifikuara të paraqitura më sipër në tekst.
Pozicioni neto i ekspozimit ndaj jorezidentëve. Sektori bankar paraqitet me një pozicion neto
pozitiv. Ky pozicion ka shfaqur një rritje të theksuar krahasuar me fundin e vitit paraardhës,
veçanërisht për pozicionin neto në rastin e marrëdhënies me grupet bankare zotëruese.
Grafik 4.1 Ekspozimi i sektorit bankar ndaj jorezidentëve.
Burimi: Banka e Shqipërisë, Departamenti i Stabilitetit Financiar.
Struktura e maturimit të ekspozimeve me afat. Pretendimet ndaj jorezidentëve maturohen
kryesisht në një afat të shkurtër. Në fund të vitit 2012, pretendimet jorezidente me afat
maturimi deri në një muaj zinin 76.3% të pretendimeve, ndërkohë që detyrimet me të
njëjtin afat maturimi zinin 8.7% të detyrimeve me afat. Në anën e detyrimeve, pesha më e
44 Kjo hapësirë informuese është bazuar në të dhëna operative të raportuara nga sektori bankar mbi marrëdhënien me institucionet jorezidente.
56
madhe zihet nga ato detyrime të cilat maturohen për më tepër se 6 muaj, me 86.1% të
totalit.
Përbërja sipas monedhave. Në fund të vitit 2012, pretendimet ndaj jorezidentëve paraqiten
kryesisht në euro, në masën 76.6% dhe në dollarë amerikanë në masën 17.7%. Edhe në
anën e detyrimeve, monedha më e përdorur është ajo evropiane për 99.1% të detyrimeve,
të cilat janë kryesisht ndaj grupeve bankare zotëruese.
Përbërja e ekspozimit sipas origjinës së kapitalit . Në totalin e pretendimeve ndaj
institucioneve jorezidente, pretendimet e bankave greke zënë 21% të totalit, pretendimet e
bankave italiane zënë 13.9%, ato të bankave franceze zënë 6.1% dhe ato të bankave me
kapital shqiptar zënë 5.8% të totalit të pretendimeve jorezidente. Këto pretendime
paraqiten më të larta se një vit më parë për të gjitha këto grupe. E njëjta prirje vlen edhe
në krahasim me gjashtëmujorin e kaluar, me përjashtim të bankave me origjinë franceze.
Prirja është e njëjtë edhe në rastin e pretendimeve ndaj grupeve bankare zotëruese.
Ritmet rënëse të detyrimeve ndaj jorezidentëve janë reflektuar nga rënia e tyre për bankat
italiane dhe franceze, krahasuar me gjashtëmujorin e kaluar dhe fundin e një viti më parë.
Në fund të muajit dhjetor 2012, pesha e detyrimeve të bankave franceze ndaj detyrimeve
totale jorezidente ishte 56.3%, ajo e bankave greke ishte 23% dhe ajo e bankave italiane
ishte 13.4%. Pozicioni neto i ekspozimit vijon të mbetet negativ për bankat me origjinë
franceze, ndonëse paraqet përmirësim krahasuar me periudhat paraardhëse të marra në
shqyrtim. Ndërkohë, grupet e tjera paraqesin një pozicion neto pozitiv në rritje krahasuar
me periudhat e mëparshme.
6.3 Teprica e kredisë
Rritja e kredisë për ekonominë u ngadalësua ndjeshëm dhe qëndron poshtë vlerave historike. Ky ngadalësim reflekton kryesisht dobësinë e kërkesës për kredi si rezultat i pasigurisë së agjentëve ekonomikë për zhvillimet e ardhshme ekonomike. Gjithashtu, bankat kanë shfaqur një kujdes më të madh në procesin e përzgjedhjes së klientëve dhe në zbatimin e procedurave të dhënies dhe të monitorimit të kredisë.
Aktiviteti kreditues, në fund të vitit 2012, arriti në 42.8% të PBB-së së vendit duke u ngjitur kështu në nivelin 577.8 miliardë lekë45. Rritja vjetore e stokut të kredisë shënon 2%, ndërkohë që një vit më parë rezultonte 15.3%.
Sipas afatit të maturimit, kreditimi paraqet një zhvendosje drejt maturitetit afatgjatë. Gjatë gjashtëmujorit të dytë të vitit, stoku i kredisë afatgjatë u rrit me 8 miliardë lekë (ose 3.1%). Ndërkohë, rritja e stokut të kredisë afatshkurtër është pothuaj e papërfillshme dhe kredia afatmesme ka rënë me rreth 2.2 miliardë lekë ose 1.9%. Kredia afatgjatë në fund të vitit mban rreth 47% të portofolit të kredisë.
Sipas monedhës, kredia në valutë vijon të bjerë, ndërsa ajo në monedhën vendase është rritur me ritme më të larta. Më konkretisht, kredia në valutë ka rënë me 11 miliardë lekë ose me 2.9% dhe kredia e dhënë në lekë është rritur me 16.9 miliardë lekë ose me 9%. Në gjysmën e parë të vitit 2012, kredia në valutë ra me 0.7 miliardë lekë ose 0.2%, ndërsa rritja e kredisë në lekë shënonte 6.4 miliardë
45 Duke përfshirë edhe interesat e përllogaritura.
57
lekë ose 3.5%. Në fund të vitit, kredia në valutë përfaqëson rreth 65% të portofolit të kredisë nga 68% që shënonte një vit më parë.
Grafik. 6.3.1 Norma vjetore e rritjes së kredisë sipas afatit të maturimit dhe monedhës.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Sipas subjekteve kredimarrëse, rritja më e shpejtë e kredisë evidentohet për
individët - edhe pse në vlera modeste, përkatësisht me 1.7 miliardë lekë ose 1.1%, ndërkohë që kredia akorduar bizneseve është rritur me vetëm 0.6 miliardë lekë ose 0.1%. Një gjashtëmujor më parë, rritja e kredisë për individët ishte më e ulët me rreth 1 miliardë lekë ose 0.7%, ndërsa bizneset u kredituan me rreth 5.2 miliardë lekë, me një rritje prej 1.3%. Sektori publik vijon të kreditohet me ritme të qëndrueshme. Këtë gjashtëmujor, kredia e akorduar për sektorin publik u rrit me 3.7 miliardë lekë ose 16.8%, kundrejt 1.5 miliardë lekë ose 7.4% një periudhë më parë.
Grafik. 6.3.2 Struktura e portofolit të kredisë për ekonominë vendase.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Shënim: Të dhënat e grafikut të mësipërm i referohen kredisë për subjektet rezidente, e cila
në fundin e vitit 2012 zinte 99.7% të totalit të kredisë për bizneset (përfshi këtu edhe
ndërmarrjet me kapital shtetëror) dhe 95.2% të totalit të kredisë për individët.
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Dhje
tor
2006
Mars
2007
Qers
hor
2007
Shta
tor
2007
Dhje
tor
2007
Mars
2008
Qers
hor
2008
Shta
tor
2008
Dhje
tor
2008
Mars
2009
Qers
hor
2009
Shta
tor
2009
Dhje
tor
2009
Mars
2010
Qers
hor
2010
Shta
tor
2010
Dhje
tor
2010
Mars
2011
Qers
hor
2011
Shta
tor
2011
Dhje
tor
2011
Mars
2012
Qers
hor
2012
Shta
tor
2012
Dhje
tor
2012
Kredia dhënë biznesit Kredia hipotekare dhënë individëve
Kredia konsumatore dhënë individëve
58
Grafik 6.3.3 Ndryshimi mujor (boshti në të majtë) dhe ecuria vjetore (boshti në të djathtë)
e kredisë dhënë biznesit, e kredisë konsumatore dhënë individëve dhe e kredisë hipotekare
dhënë individëve.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Sipas sektorëve të ekonomisë, këtë gjashtëmujor kredia është akorduar
kryesisht për prodhimin e energjisë elektrike për rreth 8.6 miliardë lekë, si dhe për blerjen dhe zhvillimin e pasurive të paluajtshme për rreth 3 miliardë lekë. Ndërkohë, sektorët të cilët kanë ndjerë një tkurrje të kredisë janë ndërtimi me rreth 7.7 miliardë lekë, tregtia me rreth 3 miliardë lekë dhe industria me rreth 1 miliard lekë. Kontributi i sektorëve kryesorë në ecurinë e kredisë paraqitet në grafikun në vijim.
Grafik 6.3.4 Ecuria e kredisë për subjektet private dhe sektorët me kontributin në rritje.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Sipas qëllimit të përdorimit, kredia për bizneset është orientuar drejt
investimeve për pasuri të paluajtshme, ndërkohë që kredia për blerje pajisjesh ka
-5%
5%
15%
25%
35%
45%
55%
Q2
:07
Q3
:07
Q4
:07
Q1
:08
Q2
:08
Q3
:08
Q4
:08
Q1
:09
Q2
:09
Q3
:09
Q4
:09
Q1
:10
Q2
:10
Q3
:10
Q4
:10
Q1
:11
Q2
:11
Q3
:11
Q4
:11
Q1
:12
Q2
:12
Q3
:12
Q4
:12
Tregtia, Riparimi i automjeteve dhe artikujve shtëpiake Ndërtimi
Industia Prodhimi, shpërndarja e energjisë elektrike, e gazit dhe e ujit
Bujqësia, Gjuetia dhe Silvikultura Të tjera
Ecuria e kredisë për sektorët e ekonomisë
59
shënuar rënie. Kredia në formën “Overdraft” që mbizotëron në përdorim nga biznesi, vijon të shfaqë prirje të lehtë rënëse, fenomen i cili vërehet edhe tek individët. Kategoritë e tjera në shpërndarjen e kredisë tek individët nuk shfaqin ndryshime strukturore. Grafik 6.3.5 Shpërndarja e tepricës së kredisë për biznesin dhe individët sipas qëllimit të
përdorimit.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Hapësirë informuese 5: Kredia e re.
Në gjashtëmujorin e dytë 2012, sektori bankar dha kredi të re në masën 142
miliardë lekë, duke e përmirësuar portofolin me 15.7 miliardë lekë ose 12.4% krahasuar me
një gjashtëmujor më parë, ndërkohë që krahasuar me gjashtëmujorin e dytë të vitit 2011,
kredia e re evidentohet të ketë rënë me 6.5 miliardë lekë ose 4.4%. Për të njëjtën periudhë,
sektori bankar mblodhi kredi në masën 139 miliardë lekë, 22.5 miliardë lekë (19.3%) më
shumë se në fund të qershorit 2012 dhe 22.3 miliardë lekë (19.1%) më shumë se gjatë të
njëjtës periudhë të një viti më parë. Raporti i kredisë së mbledhur me kredinë e dhënë
përfaqëson treguesin e përdorimit të kredisë nga banka. Për gjashtëmujorin e dytë të vitit
2012, ky raport u llogarit në nivelin 97.8%, nga 92.2% që shënonte një gjashtëmujor më
parë dhe 78.6% referuar fundit të vitit 2011.
Sipas grupeve të përdoruesve, gjatë periudhës, subjektet private kanë përfituar rreth
123 miliardë lekë ose rreth 86.6% të kredisë së re, ndërkohë që individët përfituan rreth 19
miliardë lekë ose rreth 13.4% të totalit të kredisë së re. Grafiku 5.1 më poshtë paraqet
ecurinë e kredisë së re për këto subjekte dhe treguesin e përdorimit të kredisë.
Grafik 5.1 Kredia e re dhe raporti i përdorimit të kredisë.
60
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Shpërndarja e kredisë së re sipas qëllimit të përdorimit, evidenton një rritje të
kredisë afatshkurtër të përdorur për qëllime të papërcaktuara, sikundër është kategoria
“overdraft”, ndërkohë që kategoria tjetër që përmbush po nevoja afatshkurtra operative për
ndërmarrjet – kredia për kapital qarkullues – ka shënuar rënie. Për individët vijon të tkurret
kredimarrja për ushtrim aktiviteti, ndërkohë që evidentohet zgjerim i kredisë së re për
konsum të mallrave jo të qëndrueshme.
Grafik 5.2 Shpërndarja e kredisë së re për biznesin dhe individët sipas qëllimit të përdorimit.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Shpërndarja e kredisë së re sipas sektorëve kryesorë të ekonomisë paraqitet në
grafikun më poshtë. Evidentohet zgjerim i kredisë së re për sektorin e “prodhimit,
shpërndarjes së energjisë elektrike, gazit dhe ujit” me rreth 14.3 miliardë lekë ose 190%,
ndërkohë që ka rënie për sektorin e “tregtisë”, me rreth 5.9 miliardë lekë ose 12%.
Grafik 5.3 Shpërndarja e kredisë së re sipas sektorëve të ekonomisë.
-
20
40
60
80
100
120
140
-
5
10
15
20
25
30
35
40
Janar 2008
Shkurt
2008
Mars
2008
Pri
ll 2
008
Maj 2008
Qers
hor 2008
Korr
ik 2
008
Gusht 2008
Shta
tor 2008
Teto
r 2008
Nento
r 2008
Dhje
tor 2008
Janar 2009
Shkurt
2009
Mars
2009
Pri
ll 2
009
Maj 2009
Qers
hor 2009
Korr
ik 2
009
Gusht 2009
Shta
tor 2009
Teto
r 2009
Nento
r 2009
Dhje
tor 2009
Janar 2010
Shkurt
2010
Mars
2010
Pri
ll 2
010
Maj 2010
Qers
hor 2010
Korr
ik 2
010
Gusht 2010
Shta
tor 2010
Teto
r 2010
Nento
r 2010
Dhje
tor 2010
Janar 2011
Shkurt
2011
Mars
2011
Pri
ll 2011
Maj 2
011
Qers
hor 2011
Korr
ik 2
011
Gusht 2
011
Shta
tor 2
011
Teto
r 2
011
Nento
r 2
011
Dhje
tor 2
011
Janar 2
012
Shkurt
2012
Mars
2012
Pri
ll 2012
Maj 2
012
Qers
hor 2
012
Kori
k 2
012
Gusht 2
012
Shta
tor 2
012
Teto
r 2
012
Nento
r 2
012
Dhje
tor 2
012
Në %
Në m
ilia
rdë le
kë
Kredia e re për individët Kredia e re për biznesin Përdorimi i kredisë (boshti në të djathtë)
61
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Shpërndarja e kredisë së re sipas monedhave, evidenton rimëkëmbjen e kredisë
akorduar në monedhën evropiane, ndërkohë që rritjen më të madhe vijon ta paraqesë
kredia në monedhën vendase. Gjatë gjashtëmujorit, rritja e kredisë se re në euro ishte 5.4
miliardë lekë ose 9.6%, dhe rritja e kredisë së re në lekë ishte 19 miliardë lekë ose 37.1%,
referuar një gjashtëmujori më parë. Kredia e re në dollarë amerikanë është tkurrur gjatë
gjashtëmujorit me 8.8 miliardë lekë ose 47.3%.
Ecuria e normave të interesit për kreditë e reja
Gjatë gjashtëmujorit të dytë të vitit 2012, vërehet një prirje e lehtë rënëse në
normat e interesit të kredisë së re në të tre monedhat kryesore. Norma mesatare e interesit
për kreditë e reja në lekë rezultoi 10.62%, ose 0.8 pikë përqindje më e ulët se një
gjashtëmujor më parë.
Tek bizneset, rënia më e madhe e normës së interesit vërehet tek kredia e re dhënë
në formën “overdraft”, me rreth 1.2 pikë përqindje, në nivelin 9.66%. Tek individët, më të
favorshme janë paraqitur kushtet për kredinë e re në lekë dhënë për investim në “pasur i të
paluajtshme”, norma mesatare për të cilin ka rënë me 0.9 pikë përqindje në nivelin 8.43%.
Pavarësisht ecurisë rënëse të normave mesatare të Euribor-it në tregjet
ndërkombëtare, në tregun vendas tendenca nuk ka patur të njëjtin intensitet. Gjatë
periudhës, norma mesatare e interesit për kredinë e dhënë në monedhën evropiane ka
shënuar rënie me rreth 0.2 pikë përqindje krahasuar me një gjashtëmujor më parë, në
nivelin 7.06%. Kredia e re dhënë në formën “overdraft” për biznesin është regjistruar me
kushtet më të përshtatshme, pasi ka rënë me 0.6 pikë përqindje. Tek individët, regjistrohet
rritje në normën e interesit për kredinë e re dhënë për ushtrim aktiviteti, ndërsa të gjitha
kategoritë e tjera janë përfaqësuar me rënie të normave të interesit.
Norma mesatare e interesit për kredinë e re dhënë në dollarë amerikanë, ka shënuar
një rritje të lehtë me 0.1 pikë përqindje në nivelin 7.01%, ndërkohë që brenda kategorive
për biznesin, kredia e re në dollarë për investime në pasuri të paluajtshme është shtrenjtuar
me 2.1 pikë përqindje. Në këto nivele është shtrenjtuar edhe kredia e re dhënë individëve
në formën “overdraft”, me 2.5 pikë përqindje.
Grafik 5.4 Ecuria e normës së interesave për kreditë e reja në lekë dhe valutë.
0 20 40 60
Peshkimi
Arsimi
Administrimi publik
Shëndeti dhe veprimtaritë sociale
Bujqësia, Gjuetia dhe Silvikultura
Industria nxjerrëse
Hotelet dhe restorantet
Transporti, Magazinimi dhe Telekomunikacioni
Të tjera
Pasuritë e patundshme, dhënia me qira,etj.
Shërbime kolektive, sociale dhe individuale
Ndërmjetësim monetar dhe financiar
Ndërtimi
Industria përpunuese
Prodhimi, shpërndarja e energjisë elektrike, e gazit …
Tregtia, Riparimi i automjeteve dhe artikujve …
Miliardë
6M II 2011
6M I 2012
6M II 2012
62
Burimi: Banka e Shqipërisë.
6.4 Ecuria e depozitave
Depozitat e sektorit bankar kanë vijuar të rriten me ritme të kënaqshme gjatë periudhës, megjithatë me ecuri të ngadalësuar kundrejt 2 viteve paraardhëse.
Grafik 6.4.1 Ecuria e depozitave totale dhe sipas monedhës, në milionë lekë dhe në
përqindje.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Depozitat vijojnë të mbeten të përqendruara në bankat më të mëdha të
sektorit bankar, por shkalla e përqendrimit të tyre shënon rënie në terma vjetorë46. Totali i depozitave, në gjysmën e dytë të vitit 2012, ka shënuar rritje me 3.1% në 46 Të matura me indeksin Herfindahl, shkalla e përqendrimit të depozitave ka rënë në 1542, nga 1581
një vit më parë. Pavarësisht rënies së indeksit, sektori bankar shfaq përqendrim në mbledhjen e depozitave.
(10.0)
(5.0)
-
5.0
10.0
15.0
20.0
25.0
30.0
0
200,000
400,000
600,000
800,000
1,000,000
1,200,000
Janar 09
Mars
09
Maj 09
Korr
ik 0
9
Shta
tor 09
Nento
r 09
Janar 10
Mars
10
Maj 10
Korr
ik 1
0
Shta
tor 10
Nento
r 10
Janar 11
Mars
11
Maj 11
Korr
ik 1
1
Shta
tor 11
Nento
r 11
Janar 12
Mars
12
Maj 12
Korr
ik 1
2
Shta
tor 12
Nento
r 12
Depozita
Rritja vjetore e depozitave ne valutë (boshti në të djathtë)
Rritja vjetore e depozitave në Lekë (boshti në të djathtë)
63
krahasim me muajin qershor 2012 dhe me 7.3% krahasuar me një vit më parë, duke u ngjitur në nivelin 992 miliardë lekë47.
Depozitat e individëve, të cilat përfaqësojnë rreth 88% të totalit të
depozitave, u rritën me një normë më të ulët vjetore prej 8.9%, kundrejt rritjes 13.1% një vit më parë. Depozitat e bizneseve, të cilat në gjashtëmujorin e parë të vitit shfaqën rënie, këtë gjashtëmujor u rikthyen në terma pozitivë rritjeje - edhe pse vlerësohen 3% më të ulëta se një vit më parë. Grafik 6.4.2 Norma vjetore e rritjes së depozitave, në përqindje.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Në strukturën e depozitave vërehet një zhvendosje e rëndësishme drejt
depozitave me afate më të gjata maturimi. Kjo ecuri mund të reflektojë prirjen e publikut për kursim dhe një nevojë për norma kthimi më të larta për këto kursime. Kjo prirje, gjithashtu rrit qëndrueshmërinë e depozitave si burim financimi për veprimtarinë e bankave.
Grafik 6.4.3 Struktura e depozitave të sektorit bankar sipas maturimit.
47 Duke përfshirë edhe interesat e përllogaritura.
(20.00)
(10.00)
-
10.00
20.00
30.00
40.00
Janar
08
Mars
08
Maj 08
Korr
ik 0
8
Shta
tor
08
Nento
r 08
Janar
09
Mars
09
Maj 09
Korr
ik 0
9
Shta
tor
09
Nento
r 09
Janar
10
Mars
10
Maj 10
Korr
ik 1
0
Shta
tor
10
Nento
r 10
Janar
11
Mars
11
Maj 11
Korr
ik 1
1
Shta
tor
11
Nento
r 11
Janar
12
Mars
12
Maj 12
Korr
ik 1
2
Shta
tor
12
Nento
r 12
Total Depozita Sektori Privat Individë
64
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Lidhur me strukturën e depozitave sipas monedhës, vërehet se në fund të vitit 2012, depozitat në lekë dhe ato në valutë zënë thuajse të njëjtën peshë në totalin e depozitave, secila me vlerë rreth 500 miliardë lekë. Kundrejt një viti më parë, depozitat në valutë kanë një peshë lehtësisht më të madhe në totalin e depozitave. Hapësirë informuese 6: Depozitat e reja me afat48.
Depozitat e reja me afat në monedhën vendase pësuan rënie në gjashtëmujorin e
dytë të vitit 2012. Gjatë kësaj periudhe u pranuan 273 miliardë lekë depozita të reja me
afat në lekë, ose rreth 18% më pak se në gjashtëmujorin e dytë të vitit 2011. Kjo rënie ka
ardhur në një kohë kur norma mesatare e interesit për depozitat në lekë ka pësuar ulje në
4.6%, nga 5.1% në pjesën e dytë të vitit 2011. Për sa i takon strukturës së maturimit të
depozitave të reja në lekë, gjatë periudhës vërehet rënie me rreth 12.5 pikë përqindje në
peshën e depozitave të reja me afat maturimi 1 muaj, në nivelin 19%, dhe rritje e peshës
së depozitave të reja me afat maturimi 12 muaj me rreth 9.8 pikë përqindje, në nivelin
47%.
Depozitat e reja me afat në usd të pranuara nga sektori bankar, në gjashtëmujorin e
dytë të vitit 2012 ishin 422 milionë usd, rreth 13.4% më pak se një vit më parë. Struktura e
depozitave ka shfaqur një rritje me 6.2 pikë përqindje të peshës së depozitave me afat 12
muaj dhe një rënie me 8.9 pikë përqindje të peshës së depozitave me afat maturimi 1 muaj.
Gjatë periudhës, norma mesatare e interesit për depozitat e reja në usd, ka qenë 1.8%,
krahasuar me 1.5% në të njëjtën periudhë të vitit të kaluar.
Depozitat e reja me afat në euro të pranuara nga sektori bankar ishin 1.92 miliardë
euro, duke rënë me 8% në krahasim me gjashtëmujorin e dytë të vitit 2011. Norma
mesatare e interesit ka mbetur thuajse e pandryshuar, në 2.6%. Në lidhje me strukturën e
maturimit të depozitave të reja në monedhën evropiane, vërehet rritje e peshës të
depozitave me afat maturimi 12 muaj me 8.8 pikë përqindje, në nivelin 43.5%, ndërsa
pesha e depozitave me afat maturimi 1 muaj ka rënë me 6.8 pikë përqindje, duke zbritur në
nivelin 20%.
Grafik 6.1 Ecuria e depozitave të reja me afat sipas monedhave, në milionë njësi monetare.
48 Në analizën e treguesve të depozitave të reja duhet marrë parasysh fakti se një pjesë e
konsiderueshme e fluksit të depozitave të reja vjen nga rinegocimi i kontratave ekzistuese.
29%
44%
23%
3%
32%
30%
34%
4%
deri në 1 muaj
1-6 muaj
6-12 muaj
1-5 vjet
mbi 5 vjet
Qershor 2012
Dhjetor 2012
65
Burimi: Banka e Shqipërisë. Shënim: Depozitat në lekë boshti në të majtë, depozitat në euro dhe dollarë boshti në të djathtë.
Grafik 6.2 Normat e interesit për depozitat e reja me afat, në përqindje.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
0
500
1000
1500
2000
2500
0
50,000
100,000
150,000
200,000
250,000
300,000
Jan 0
9
Mars
09
Maj 09
Korr
09
Shta
t 09
Nënto
r 09
Jan 1
0
Mars
10
Maj 10
Korr
10
Shta
t 10
Nënto
r 10
Janar 11
Mars
11
Maj 11
Korr
11
Shta
t 11
Nënto
r 11
Janar 12
Mars
12
Maj 12
Korr
12
Shta
t 12
Nënto
r 12
Lek Dollar Euro
0.00
1.00
2.00
3.00
4.00
5.00
6.00
7.00
Jan 0
9
Mars
09
Maj 09
Korr
09
Shta
t 09
Nënto
r 09
Jan 1
0
Mars
10
Maj 10
Korr
10
Shta
t 10
Nënto
r 10
Janar 11
Mars
11
Maj 11
Korr
11
Shta
t 11
Nënto
r 11
Janar 12
Mars
12
Maj 12
Korr
12
Shta
t 12
Nënto
r 12
Lek Dollar Euro
66
6.5 Rezultati financiar dhe eficienca e burimeve
Rezultati neto i sektorit bankar ishte pozitiv në fund të vitit 2012, në vlerën 3.8 miliardë lekë, 5.3 herë më i lartë se një vit më parë. Fitimi nga aktivitetet kryesore bankare – të ardhurat nga interesat dhe veprimtaritë e tjera – shfaqen të pandryshuara kundrejt një viti më parë. Thuajse i gjithë ndryshimi në rezultatin neto të sistemit bankar vendas vjen nga rënia e konsiderueshme e shpenzimeve për provigjione në tërësi – diktuar kryesisht nga përmirësimi i çmimit të letrave me vlerë në portofolet e bankave, gjë që ka ndikuar në uljen e masës së provigjionimit për këto investime. Efekt të mëtejshëm pozitiv në rezultatin neto ka sjellë gjithashtu edhe rritja e nivelit të shlyerjeve, të cilat kanë zbutur efektin gërryes të fitimit të shkaktuar nga përkeqësimi i portofolit të kredive. Për më tepër, edhe pse në masë më të vogël, ndikim pozitiv dhanë të ardhurat e jashtëzakonshme49.
Grafik 6.5.1 Ecuria e përbërësve të humbjeve nga huatë, në përqindje ndaj tepricës së
kredisë.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Krahasuar me fundin e vitit 2011, niveli i marzhit neto nga interesat tregoi rënie, duke shfaqur rritjen e kostove të financimit të aktiveve që sjellin të ardhura, kundrejt rënies së të ardhurave që sjellin këto aktive. Tabelë 6.5.1 Tregues të përfitueshmërisë nga veprimtaria kryesore në përqindje
(kumulative).
Treguesit Dhjetor
`08
Dhjetor
`09
Dhjetor
`10
Dhjetor
`11
Dhjetor
`12
Të ardhurat nga interesat/aktivet që
sjellin të ardhura
8.06 8.10 8.11 7.78 7.73
Shpenzime për interesa/aktive që 3.94 4.06 3.78 3.57 3.72
49 Rritja e të ardhurave të jashtëzakonshme është ndikuar kryesisht nga ekzekutimi i kolateraleve të lëna pranë bankave për garantimin e kredive të marra.
(15.0)
(10.0)
(5.0)
-
5.0
10.0
15.0
Qers
hor 08
Dhje
tor 08
Qers
hor 09
Dhje
tor 09
Qers
hor 10
Dhje
tor 10
Qers
hor 11
Dhje
tor 11
Qers
hor 12
Korr
ik 1
2
Gusht 12
Shta
tor 2012
Teto
r 2012
Nento
r 2012
Dhje
tor 2012
provigjion statistikor provigjion specifikkredi të fshira rimarrjeshlyerje humbjet nga huate
67
sjellin të ardhura
Marzhi Neto nga Interesat (MNI) 4.13 4.04 4.32 4.20 4.01
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Në fund të vitit 2012, aktivet mesatare që sjellin të ardhura u ngjitën në nivelin 977.5 miliardë lekë, duke përfaqësuar rreth 85.7% të vlerës së përgjithshme të aktiveve mesatare të sektorit bankar. Ky tregues shënoi rritje me 14.8 miliardë lekë ose 1.5% kundrejt muajit qershor 2012 dhe me 53.2 miliardë ose 5.7% kundrejt një viti më parë. Raporti “Pasive mesatare që shkaktojnë shpenzime/Aktive mesatare që sjellin të ardhura” është në nivelin 99.7%, thuajse i pandryshuar kundrejt muajit qershor 2012, dhe rreth 6 pikë përqindje më i lartë se një vit më parë.
Të ardhurat neto të veprimtarisë së sektorit bankar, rezultojnë 39.3 miliardë lekë, të pandryshuara kundrejt së njëjtës periudhë të një viti më parë, rezultatet neto nga interesat dhe nga veprimtaritë e tjera shfaqin rritje të papërfillshme. Kostot operative të veprimtarisë shënuan vlerën 25.9 miliardë lekë ose 6% më të larta se një vit më parë. Si rezultat, raporti i kostove operative ndaj të ardhurave neto qëndron në nivelin 52.8% nga 50.1% për të njëjtën periudhë të një viti më parë.
Raporti i shpenzimeve të përgjithshme të veprimtarisë ndaj të ardhurave u ul në 88.4%, krahasuar me 94.1% në muajin dhjetor 2011, rrjedhojë e rënies së shpenzimeve për provigjione me rreth 4 miliardë lekë.
Përfitueshmëria e sistemit bankar shfaqet e përmirësuar në krahasim me vitin e kaluar. Kthimi nga kapitali (RoE) u vlerësua në 3.8% nga 0.8% një vit më parë. Megjithatë një rritje e RoE-s nuk tregon domosdoshmërisht një sistem financiar më të fortë (pasi rritja e tij mund të vijë si rezultat i rritjes së aktiveve me rrezik). Një analizë më të detajuar të faktorëve që kanë ndikuar në përmirësimin e RoE-s e jep zbërthimi i përbërësve50 të saj:
Ndryshimi i RoE-s gjatë vitit 2012, është shkaktuar thuajse ekskluzivisht nga marzhi i fitimit (raporti I në zbërthim) dhe nga rritja e levës financiare (raporti IV) e cila, nga pikëpamja e stabilitetit e ekspozon më shumë sistemin. Të ardhurat e rregulluara me rrezik (raporti II) dhe niveli i rrezikut (raporti III) kanë rënë.
Grafik 6.5.2 Ecuria dhe përbërja e ROE-s, e linearizuar.
50 Shpjegimi më i detajuar i përbërësve të RoE-s mund të gjendet në Raportin e Stabilitetit Financiar, 6M–I 2012.
68
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Kthimi nga aktivet (RoA) rezultoi 0.33%, rreth 5 herë më i lartë se një vit më parë.
Grafik 6.5.3 Ecuria e RoE-s dhe RoA-s (boshti në të djathtë), në përqindje.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Sipas grupeve të bankave, ecuria e këtyre dy treguesve paraqitet në grafikun në vijim.
Grafik 6.5.4 Ecuria e RoE-s dhe RoA-s sipas grupeve të bankave, në përqindje.
-
0.0500
0.1000
0.1500
0.2000
0.2500
-3
-2.5
-2
-1.5
-1
-0.5
0
0.5
1
1.5
2
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Leva financiare
Niveli i riskut
Te ardhurat e axhustuara me riskun
Marzhi i fitimit
ROE (boshti në të djathtë)
-
0.20
0.40
0.60
0.80
1.00
1.20
1.40
1.60
1.80
-
5.00
10.00
15.00
20.00
25.00
Mars
07
Qers
hor
07
Shta
tor
07
Dhje
tor
07
Mars
08
Qers
hor
08
Shta
tor
08
Dhje
tor
08
Mars
09
Qers
hor
09
Shta
tor
09
Dhje
tor
09
Mars
10
Qers
hor
10
Shta
tor
10
Dhje
tor
10
Mars
11
Qers
hor
11
Shta
tor
11
Dhje
tor
11
Mars
12
Qers
hor
12
Shta
tor
12
Teto
r 12
Nënto
r 12
Dhje
tor
12
RoE
RoA
69
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Hapësirë informuese 7: Zbërthimi i kostos së ndërmjetësimit ex-post financiar në
sektorin bankar shqiptar.
Në këtë hapësirë informuese synohet të analizohen faktorët që shkaktojnë ndryshimin e
marzhit neto të interesave në sektorin bankar shqiptar. Marzhi neto i interesit, i matur si
diferenca ndërmjet normave të interesit të kredisë dhe atyre të depozitave, është pranuar
gjerësisht si përafrues i kostos së ndërmjetësimit financiar në një ekonomi të caktuar.
Analizat empirike sugjerojnë se marzhi i interesit është gjerësisht i lidhur me efikasitetin e
sektorit bankar. Përcaktuesit e marzhit të interesit klasif ikohen, në tre kategori treguesish,
që lidhen me: modelin e biznesit të vetë bankës, modelin e biznesit të sektorit bankar dhe
ato të përcaktuara nga gjendja e ekonomisë.
Studimet akademike kanë treguar se kostot e larta të ndërmjetësimit financiar mund të
përbëjnë një pengesë të rëndësishme për nivelin e thellimit të ndërmjetësimit f inanciar në
një ekonomi. Nga ana tjetër, nivelet e larta të marzhit mund të jenë tregues i problemeve
strukturore (potencialisht sistemike), si për shembull, mungesa e konkurrencës; rreziku i
lartë i tregut dhe i kredisë; mungesa e ekonomive të shkallës të cilat shkaktojnë kosto të
larta operacionale; kuadër institucional jo i favorshëm; si dhe prani e një kuadri të
shtrënguar rregullativ që pengojnë mirëfunksionimin e aktiviteteve në tregjet financiare (Poghosyan, 2012)51.
Për sektorin bankar shqiptar, spread-i ndërmjet normave të interesit të kredisë dhe
normave të depozitave, ka pësuar rënie në harkun kohor të tre viteve të fundit, mesatarisht
me 0.5pp. Për vitin 2012, spread-i u vlerësua mesatarisht në 5.4% ose 0.2pp më i ulët ndaj
një viti më parë (graf ik 7.1).
Grafik 7.1 Ecuria e normave të interesit të kredive dhe depozitave dhe spread-i i tyre, në përqindje.
51 Poghosyan, T. (2012) Financial Intermediation Costs in Low-Income Countries: The Role of Regulatory, Institutional, and Macroeconomic Factors, IMF, WP/12/140.
70
Burimi: Banka e Shqipërisë.
*Shënim: Grafiku në të djathtë paraqet mesataren e spread-it në harkun kohor 2008-2010,
www.dataworldbank.org
Në vijim, është bërë llogaritja ex-post e normës të ndërmjetësimit financiar, si dhe kostoja
e ndërmjetësimit ex-post e zbërthyer në katër komponentë të saj me qëllim analizimin e
kontributit të tyre në përcaktimin e normës së interesit për kredi për periudhën 2006-2012,
–rezultatet paraqiten në tabelën 7.1. Për zbërthimin e kostos së ndërmjetësimit financiar
janë përshtatur metodologjitë e propozuara nga Randall (1998) 52 dhe Hansen & Rocha
(1986)53, si dhe studimi i Kallucit (2010)54. Aplikimi i këtyre qasjeve mundëson llogaritjen e
normës së ndërmjetësimit duke e lidhur atë vetëm me operacionet bankare të kreditimit .
Llogaritja bazohet në koncepte të kontabilitetit ku të hyrat nga operacionet bankare të
kreditimit barazohen me shpenzimet për kreditim dhe fitimin që realizohet nga banka për
periudhën e caktuar. Kështu, komponentët e marzhit të interesave janë zbërthyer duke u
mbështetur në pasqyrat financiare të të ardhurave dhe shpenzimeve, si dhe në bilancin
kontabël të bankave të sistemit55.
Duke aplikuar formulën (1), marzhi është zbërthyer si diferencë ndërmjet të ardhurave dhe
kostove të sistemit të realizuara nga aktiviteti kreditues, dhe raportet e përftuara paraqiten
në tabelën 1. Kështu, norma e ndërmjetësimit e cila mbartet nga huamarrësi përbëhet nga
norma e kreditimit (interesat e arkëtuara nga aktiviteti kreditues) si dhe nga pagesa e
tarifave dhe komisioneve, të cilat së bashku pasqyrojnë të ardhurat që përfton banka nga
veprimtaria e kreditimit (si në tabelën 7.1.). Kjo e ardhur duhet të mbulojë kostot që
mbartin bankat, e që zbërthehen në: kostot e financimit, kostot operacionale, kostot e
rrezikut dhe ato rregullative; si dhe të kënaqë aktivitetin bankar me një marzh të caktuar
fitimi. Mbetja reflekton gabimet që rezultojnë nga kombinimi i të dhënave të pasqyrës të të
ardhurave (të dhënave fluks) dhe të dhënave stok të bilanceve të konsoliduara, si dhe
supozime të thjeshtëzuara lidhur me raportet e llogaritura.
52 Randall, R. (1998), Interest Rate Spreads in the Eastern Caribbean, IMF/ WP/ 98/59.
53 Hanson, J. A. and R. Rocha (1986), High interest rates, spreads, and the cost of intermediation, Industry and Finance Series 18, WB. 54 Kalluci, I. (2010) Përcaktuesit e marzhit neto të interesave në sistemin bankar shqiptar, BSH. 55 Në pasqyrën e konsoliduar të të ardhurave dhe shpenzimeve, fitimi pas taksave (P) përcaktohet si shuma e të ardhurave nga interesat (II) dhe të ardhurave jo nga interesat (NII), minus shpenzimet e
interesit (IE), minus shpenzimet e veprimtarisë (OC), minus provigjionet e huave me probleme (Prov),
minus taksat e paguara: P≡ II+NII-IE-OC-Prov-Taksa. Ky identitet transformohet më tej duke u pjesëtuar me mesataren e kredisë (L) dhe mesataren e depozitave (D) dhe duke u shumëzuar me
treguesin e zgjerimit të ndërmjetësimit (A) i cili matet si peshë e kredisë ndaj totalit të aktivit e mesatarizuar gjatë vitit, si faktor skalar, si në formulën (1):
(1)
71
Tabela 7.1 Zbërthimi i kostos së ndërmjetësimit për sektorin bankar shqiptar.
Përshkrimi 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Mesatarja
Norma e ndërmjetësimit ex-post 10.0% 10.3% 10.0% 9.3% 9.4% 9.0% 8.8% 9.6%
-Norma e kreditimit 9.4% 9.6% 9.4% 8.7% 8.7% 8.3% 8.2% 8.9%
-Tarifat dhe komisionet 0.6% 0.6% 0.7% 0.6% 0.7% 0.7% 0.6% 0.6%
Kosto ex-post 8.2% 8.5% 9.7% 10.6% 10.2% 10.7% 10.2% 9.7%
Kosto e financimit 2.8% 3.3% 3.9% 4.1% 3.8% 3.5% 3.5% 3.6%
Kosto operacionale 2.4% 2.4% 2.5% 2.6% 2.5% 2.3% 2.2% 2.4%
Kosto e rrezikut 1.7% 1.4% 2.4% 3.0% 2.9% 3.9% 3.5% 2.7%
Kosto rregullative 1.3% 1.3% 0.9% 0.9% 1.0% 1.0% 0.9% 1.0%
-Taksat 0.4% 0.4% 0.2% 0.1% 0.2% 0.2% 0.1% 0.2%
-Rezervat e detyrueshme 0.9% 0.8% 0.8% 0.8% 0.8% 0.8% 0.8% 0.8%
Tregues shtesë
Mbetja 1.8% 1.8% 0.3% -1.3% -0.8% -1.8% -1.4% -0.2%
Fitimi 1.4% 1.5% 0.9% 0.4% 0.7% 0.1% 0.3% 0.7%
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Komponentët e kostos
Kosto e financimit:IE/D. Burimi kryesor i financimit të aktivitetit kreditues janë depozitat.
Shpenzimet e bankave në formën e pagesave të interesave për depozitat e klient ëve do të
ndikojnë në nivelin e marzhit.
Kosto operative: OC/L. Ky komponent mat ndikimin e eficiencës së bankës tek marzhi.
Bankat më eficiente mund të ruajnë kosto operative më të ulëta në krahasim me bankat e
tjera më pak eficiente.
Kosto e fondit të provigjioneve: Prov/L. Ky komponent është përafrues për matjen e efektit
të rrezikut të kredisë në marzhin e interesave. Sa më i lartë të jetë portofoli i kredive me
probleme të një banke, aq më shumë fonde rezervë do të transferojë banka me qëllim
krijimin e rezervave të përshtatshme për mbulimin e humbjeve të pritshme. Këto fonde
amortizohen në kohë duke rritur shpenzimet për një kohë relativisht të gjatë, duke ndikuar
kështu në nivelin e marzhit.
Kosto rregullative (taksa dhe rezerva e detyruar): Nivelet e larta të rezervës së detyruar i
ngarkojnë bankat me kosto shtesë. Bankat duhet t‟u paguajnë depozituesve një normë
tregu dhe nga ana tjetër duhet të mbajnë një pjesë të këtyre depozitave në bankën
qendrore me një normë interesi më të ulët sesa ajo e tregut (rezerva e remuneruar).
Zakonisht, bankat parapëlqejnë që t‟i kalojnë këto kosto shtesë tek klientët e tyre përmes
zgjerimit të marzhit.
Fitimi: P/L. Bankat synojnë të ruajnë një nivel të kënaqshëm të rezultatit financiar. Për këtë
arsye faktori i fitimit konsiderohet si faktor shtesë në kostot totale. Në industritë bankare
me shkallë të ulët konkurrueshmërie, bankat kanë mundësi të kërkojnë nivele të rezultatit
financiar që tejkalojnë nivelin normal përmes zgjerimit të marzhit.
Rezultatet
72
Normat e ndërmjetësimit, të studiuara në harkun kohor 2006-2012, pasqyrojnë një
tendencë në rënie, sikundër ilustrohet në tabelën 7.1. Për vitin 2012, norma e kreditimit
vlerësohet 8.2%, ndërsa ajo e tarifave dhe komisioneve 0.6% duke dhënë kështu normën e
përgjithshme të ndërmjetësimit prej 8.8%, e cila është 0.2 pikë përqindje më e ulët se një
vit më parë dhe njëkohësisht më e ulët se mesatarja e viteve të marra në shqyrtim (9.6%).
Nga ana tjetër, zhvillimet në strukturën e kostove të ndërmjetësimit tregojnë se efektin
dominues në marzh e mbajnë kostot e financimit dhe kostot e rrezikut. Këto të fundit kanë
rritur peshën në formimin e marzhit gjatë viteve të fundit, si pasojë e rritjes së
shpenzimeve për provigjione për kreditë, të cilat janë rritur më shpejt krahasuar me ecurinë
e vëllimit të kredive. Bankat kanë ulur kostot operacionale ndërkohë që, kostot rregullative
mbajnë nivele të ulëta (Grafik 7.2). Kostoja e financimit ndjek zhvillimet në vëllimin e
depozitave (ritëm më i ulët rritjeje në vitet e fundit) por nga ana tjetër pasqyron edhe
nevojat e bankave për të ruajtur prezencën në treg.
Grafik 7.2 Ecuria e kostove të ndërmjetësimit financiar shprehur sipas raporteve të formulës (1), në përqindje.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Rritja e konkurrencës në treg, pas përfundimit të privatizimit të bankave shtetërore, mund
të jetë faktor në rënien e fitimit të kërkuar, ndërkohë që rritja e kostove të rrezikut në dy
vitet e fundit, potencialisht ka ndikuar në tkurrjen e fitimit në këtë periudhë. Zbatimi i një
politike monetare lehtësuese nga ana e Bankës së Shqipërisë (2011-2012) vërehet të jetë
reflektuar lehtësisht në normat e kreditimit të ekonomisë. Megjithatë rritja e kontributit të
kostove në normën e ndërmjetësimit financiar sugjeron një sjellje nga ana e bankave e cila
orientohet drejt transferimit të mëtejshëm të tyre tek klientët, por pa mundur të ruajë
nivelet e fitimit (siç tregohet në Tabelën 7.1). Monitorimi i vazhdueshëm i komponentëve të
kostove mbetet objektiv i rregullatorit, në këtë rast edhe për zbatim të rregullave të
disiplinës së tregut.
6.6 Kapitalizimi i veprimtarisë
0.0%
0.5%
1.0%
1.5%
2.0%
2.5%
3.0%
3.5%
4.0%
4.5%
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Kostoja e financimit Kostoja operacionale
Kostoja e rrezikut Kostoja rregullative
73
Performanca më e mirë financiare, rritja e kapitalit dhe ngadalësimi në zgjerimin e aktiveve të ponderuara me koeficientet e rrezikut, kanë forcuar më tej aftësinë paguese të sektorit bankar gjatë gjashtëmujorit të dytë të vitit 2012.
Ecuria më e mirë financiare e sektorit bankar në vitin e fundit, ka ndikuar në rritjen e kapitalit rregullator me rreth 5.7%, në nivelin 104.1 miliardë lekë. Struktura e kapitalit rregullator paraqitet e favorshme në drejtim të kapacitetit për të mbuluar humbjet e mundshme, pasi ai vijon të përbëhet në rreth 90% të tij nga kapitali bazë. Grafik 6.6.1 Ecuria e kapitalit bazë dhe borxhit të varur të sektorit bankar, në miliardë
lekë.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Gjatë vitit 2012, sektori bankar i është përgjigjur rënies së kërkesës për kredi dhe përkeqësimit të mëtejshëm të cilësisë së saj, duke zgjeruar investimet në aktive me koeficientë rreziku të ulët (me ponderim 20%).
Në fund të vitit 2012, ritmet e rritjes vjetore të investimeve në aktivet me rrezik të sektorit bankar u ngadalësuan në nivelin 1.7%, krahasuar me 7.9% që ishin një vit më parë, duke arritur vlerën stok prej 643.7 miliardë lekësh. Ritmet më të larta të rritjes së kapitalit rregullator kundrejt aktiveve me rrezik, përmirësuan më tej normën e mjaftueshmërisë së kapitalit në fund të vitit 2012 në nivelin 16.2% nga 15.7% që shënonte në qershor 2012 dhe 15.6% një vit më parë.
Grafik 6.6.2 Ecuria e përbërësve të normës së mjaftueshmërisë së kapitalit.
-
20.00
40.00
60.00
80.00
100.00
120.00
Janar
09
Mars
09
Maj 09
Korr
ik 0
9
Shta
tor
09
Nento
r 09
Janar
10
Mars
10
Maj 10
Korr
ik 1
0
Shta
tor
10
Nento
r 10
Janar
11
Mars
11
Maj 11
Korr
ik 1
1
Shta
tor
11
Nento
r 11
Janar
12
Mars
12
Maj 12
Korr
ik 1
2
Shta
tor
12
Nento
r 12
Kapitali bazë
Borxhi i varur
74
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Në fund të vitit 2012, niveli i kapitalizimit për të gjitha bankat tejkalon
normën minimale të lejuar prej 12%. Përmirësimi i kapitalizimit të sektorit bankar evidentohet nga rritja e peshës së bankave që e kanë këtë tregues në intervalin 16%-18% (grafiku 6.6.3).
Grafik 6.6.3 Aktivet e bankave sipas raportit të mjaftueshmërisë së kapitalit.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Në vijim paraqiten në mënyrë të përmbledhur vlerat e treguesit të mjaftueshmërisë së kapitalit, për sektorin bankar dhe grupet e bankave sipas madhësisë së aktivitetit dhe origjinës së kapitalit.
Tabela 6.6.1. Treguesi i mjaftueshmërisë së kapitalit, në përqindje.
Sektori Grupi 1 Grupi 2 Grupi 3 Italian Francez Grek Shqiptar
Dhjetor 2011 15.6 27.9 14.1 15.5 20.2 12.5 16.6 13.9
Qershor 2012 15.7 28.5 13.4 15.8 20.2 13.2 15.1 14.5
Dhjetor 2012 16.2 25.1 15.1 16.0 19.6 14.7 16.7 13.9
13.0%
13.5%
14.0%
14.5%
15.0%
15.5%
16.0%
16.5%
17.0%
17.5%
18.0%
-
100.00
200.00
300.00
400.00
500.00
600.00
700.00
T1 07
T2 07
T3 07
T4 07
T1 08
T2 08
T3 08
T4 08
T1 09
T2 09
T3 09
T4 09
T1 10
T2 10
T3 10
T4 10
T1 11
T2 11
T3 11
T4 11
T1 12
T2 12
T3 12
T4 12
milia
rdë lek
Kapitali rregullator
Aktivet e peshuara me rrezik
Norma e mjaftueshmërisë së kapitalit (boshti në të djathtë)
0.0%
10.0%
20.0%
30.0%
40.0%
50.0%
60.0%
Pesha e
aktiveve të b
ankave
ndaj to
toalit të
aktiveve të
sis
tem
it
Norma e mjaftueshmërisë së kapitalit
Dhjetor 2011
Qershor 2012
Dhjetor 2012
75
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Kapitali i aksionerëve, në fund të muajit dhjetor 2012, ishte 101.8 miliardë lekë, në rritje me rreth 4.5 miliardë lekë (ose 4.7%) kundrejt një viti më parë. Kapitali i paguar përbën zërin kryesor të kapitalit të aksionerëve të sektorit bankar, duke zënë 90.7% të tij. Në fund të vitit 2012, kapitali i paguar kishte vlerën 92.3 miliardë lekë, nga 89.6 miliardë në fund të muajit qershor 2012 dhe 82.8 miliardë lekë në të njëjtën periudhë të një viti më parë. Në harkun kohor prej një viti, 8 banka të sektorit bankar, të cilat përfaqësojnë 54.3% të totalit të sektorit, shtuan kapitalin e paguar në një shumë totale prej 9.5 miliardë lekësh.
Treguesi i levës financiare (raporti i totalit të aktiveve me kapitalin aksioner) në fund të vitit 2012 u llogarit në nivelin 11.7 herë, me luhatje të papërfillshme në terma gjashtëmujorë dhe vjetorë. Në grafikun e mëposhtëm jepet ecuria e treguesit të levës financiare për sektorin bankar dhe bankat sipas madhësisë së aktivitetit. Nga grafiku, Grupi 2 i bankave edhe pse mban nivelin më të lartë të levës financiare (12.2 herë) krahasuar me dy grupet e tjera, në fund të vitit 2012 paraqet një prirje rënëse si rezultat i ritmit më të lartë të rritjes së kapitalit aksioner kundrejt totalit të aktiveve të këtij grupi.
Grafik 6.6.4 Ecuria e levës financiare për sektorin bankar dhe për grupbankat sipas
madhësisë së aktivitetit, në herë.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
-
2.00
4.00
6.00
8.00
10.00
12.00
14.00
16.00
18.00
20.00
Janar
09
Mars
09
Maj 09
Korr
ik 0
9
Shta
tor
09
Nento
r 09
Janar
10
Mars
10
Maj 10
Korr
ik 1
0
Shta
tor
10
Nento
r 10
Janar
11
Mars
11
Maj 11
Korr
ik 1
1
Shta
tor
11
Nento
r 11
Janar
12
Mars
12
Maj 12
Korr
ik 1
2
Shta
tor
12
Nento
r 12
Sektori G1
G2 G3
76
7. Monitorimi i rreziqeve ndaj të cilëve ekspozohet
sektori bankar
7.1 Rreziqet e tregut
Sektori bankar shqiptar rezulton relativisht i mbrojtur ndaj rrezikut të drejtpërdrejtë të lëvizjeve të pafavorshme në kursin e këmbimit dhe në normën e interesit, por ndjeshmëria është rritur. Pozicionet e hapura valutore të sektorit rezultuan brenda niveleve historike, dhe vlerat e aktiveve dhe detyrimeve të ndjeshme ndaj normës së interesit janë të krahasueshme me njëra-tjetrën.
7.1.a Rreziku i kursit të këmbimit
Ecuria e diferencës mes aktiveve në valutë dhe detyrimeve në valutë gjatë periudhës, si edhe pesha e pozicionit të hapur valutor ndaj kapitalit rregullator, sugjerojnë se lëvizjet e pafavorshme të kursit të këmbimit duhet të jenë të konsiderueshme për të patur një ndikim material mbi treguesit e kapitalit të sektorit bankar.
Në fund të gjashtëmujorit të dytë të vitit 2012, aktivet në valutë të sektorit bankar shënuan vlerën 665.7 miliardë lekë, me një rritje prej 3.07% krahasuar me një gjashtëmujor më parë dhe 8% krahasuar me të njëjtën periudhë të një viti më parë. Pesha e aktiveve dhe e detyrimeve në valutë kundrejt totalit të aktiveve në fund të dhjetorit 2012 ishte përkatësisht 56.03% dhe 52.60%. Këto nivele vlerësohen lehtësisht në rritje krahasuar me fundin e qershorit 2012 dhe me dhjetorin 2011. Diferenca ndërmjet aktiveve dhe pasiveve në valutë mbetet brenda intervalit historik 0-10%.
Grafik 7.1.a.1 Pesha e aktiveve dhe detyrimeve në valutë ndaj totalit të aktiveve të sektorit
bankar, në përqindje.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
40
45
50
55
60
Dhje
tor
2007
Mars
2008
Qers
hor
2008
Shta
tor
2008
Dhje
tor
2008
Mars
2009
Qers
hor
2009
Shta
tor
2009
Dje
tor
2009
Mars
2010
Qers
hor
2010
Shta
tor
2010
Dhje
tor
2010
Mars
2011
Qers
hor
2011
Shta
tor
2011
Dhje
tor
2011
Mars
2012
Qers
hor
2012
Shta
tor
2012
Dhje
tor
2012
Aktive në valutë/Totali i aktiveve
Pasive valutë/Totali i aktiveve
77
Sektori bankar paraqet një nivel të ulët të ekspozimit ndaj rrezikut të drejtpërdrejtë të kursit të këmbimit. Në fund të vitit 2012, pozicioni i hapur në valutë i sektorit bankar ishte 3.98% e kapitalit të tij rregullator. Ky nivel është ndjeshëm më i ulët se kufiri maksimal i lejuar prej 30%. Grafik 7.1.a.2 Ecuria e pozicioneve valutore neto ndaj kapitalit rregullator, në përqindje.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Sipas grupeve të bankave, bankat e grupit 3 vazhdojnë të pozicionohen “në blerje” gjatë gjashtëmujorit të dytë të vitit, ndërsa bankat e grupeve 1 dhe 2 në dhjetor 2012 janë pozicionuar “në shitje”. Krahasuar me qershorin 2012, për bankat e grupit 1 evidentohet zhvendosje e pozicionimit nga “ blerje” në “shitje”, ndërsa bankat e grupit 2 kanë ruajtur te njëjtin pozicion me pothuajse të njëjtat vlera si një gjashtëmujor më parë. Grafik 7.1.a.3 Ecuria e pozicioneve valutore neto ndaj kapitalit rregullator për grupet sipas
madhësisë së aktivitetit, në përqindje.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
-4
-2
0
2
4
6
8
10
12
Dhje
tor
07
Mars
08
Qers
hor
08
Shta
tor
08
Dhje
tor
08
Mars
09
Qers
hor
09
Shta
tor
09
Dhje
tor
09
Mars
10
Qers
hor
10
Shta
tor
10
Dhje
tor
10
Mars
11
Qers
hor
11
Shta
tor
11
Dhje
tor
11
Mars
12
Qers
hor
12
Shta
tor
12
Dhje
tor
12
(10.00)
(5.00)
0.00
5.00
10.00
15.00
Dhje
tor'07
Mars
'08
Qers
hor '0
8
Shta
tor '0
8
Dhje
tor'08
Mars
'09
Qers
hor '0
9
Shta
tor '0
9
Dhje
tor'09
Mars
'10
Qers
hor '1
0
Shta
tor '1
0
Dhje
tor'10
Mars
'11
Qers
hor '1
1
Shta
tor '1
1
Dhje
tor'11
Mars
'12
Qers
hor'12
Shta
tor '1
2
Dhje
tor'12
G1 G2 G3
78
Më tej, Indeksi i Modifikuar i Mospërputhjeve Valutore 56 ka treguar një ekspozim më të ulët të sektorit bankar ndaj rrezikut të tërthortë të kursit të këmbimit.
Në dhjetor 2012 vërehet një përmirësim i indeksit të mospërputhjes valutore krahasuar me qershorin e këtij viti, me rreth 0.6 pikë përqindje në nivelin 11.7%, nga 16.1% që shënonte në dhjetor 2011. Gjatë këtij viti evidentohet një tkurrje e pozicionit të kredisë së pambuluar57 për rrezikun e kursit të këmbimit ndaj portofolit të kredisë në total si dhe ndaj atij në valutë. Rënia e tepricës së kredisë në valutë e pambuluar nga rreziku i kursit të këmbimit ka zbutur ekspozimin e sektorit bankar ndaj rrezikut të tërthortë, megjithatë pesha e konsiderueshme që ajo vijon të ketë në totalin e portofolit të kredisë (rreth 31.3%) e bën sektorin bankar të ndjeshëm ndaj lëvizjeve të pafavorshme në kursin e këmbimit.
Grafik 7.1.a.4 Indeksi i mospërputhjes valutore i modifikuar, në përqindje.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
7.1.b Rreziku i normës së interesit
Ekspozimi i sektorit bankar ndaj luhatjeve të normës së interesit paraqitet në nivele të kufizuara. Madhësia e ekspozimit, e matur si pesha e diferencës së aktiveve dhe detyrimeve të ndjeshme ndaj normës së interesit në raport me totalin e aktiveve nuk është në vlera të konsiderueshme.
Në fund të vitit 2012, diferenca midis aktiveve dhe pasiveve të ndjeshme ndaj normës së interesit, për maturime deri në 12 muaj, rezulton negative dhe në
56 Ky indeks është një tregues i ri i bazuar në metodologjinë e ofruar nga Romain Ranciere, Aaron
Tornell dhe Athanasios Vamvakidis në “A New Index of Currency Mismatch and Systemic Risk”. Indeksi mundëson një matje më të plotë të ekspozimeve, që bankat kanë ndaj kursit të këmbimit.
Indeksi përllogaritet si: Pasive të pambuluara neto në valutë të transformuar / Totali i aktiveve = {[aktive në jorezidentë në valutë + aktive rezidentë në valutë] – [detyrime jorezidentë në valutë +
detyrime rezidentë në valutë] – [hua e pambuluar në valutë për individ + hua e pambuluar në valutë
për biznese]} / [totali i aktiveve bankare]. 57 Kredia në një monedhë të ndryshme nga monedha e burimit të të ardhurave të kredimarrësit që shërbejnë për shlyerjen e kredisë.
-25-20-15-10-505
Mars
2008
Qers
hor
2008
Shta
tor
2008
Dhje
tor
2008
Mars
2009
Qers
hor
2009
Shta
tor
2009
Dhje
tor
2009
Mars
2010
Qers
hor
2010
Shta
tor
2010
Dhje
tor
2010
Mars
2011
Qers
hor
2011
Shta
tor
2011
Dhje
tor
2011
Mars
2012
Qers
hor
2012
Shta
tor
2012
Dhje
tor
2012
Detyrime neto të pambuluar në valutë të ndryshuar / totalin e aktiveve bankare
Gap-i midis aktiveve dhe pasiveve ne valute / totalin e aktiveve bankare
79
rritje kundrejt një viti më parë, në nivelin 83.4 miliardë lekë ose 7% e totalit të aktiveve. Për maturimet 1 dhe 3 muaj, këto diferenca janë pozitive dhe në vlera më të ulëta – përkatësisht 5.5 miliardë lekë dhe 43.2 miliardë lekë. Ndonëse këto nivele konsiderohen të përballueshme, thellimi i mëtejshëm i diferencës negative do të ekspozonte sektorin bankar ndaj kostove shtesë në rastin e rritjes së normës së interesit. Grafik 7.1.b.1 Diferenca midis aktiveve-pasiveve sipas periudhave të riçmimit (në mln lekë).
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Hapësirë informuese 8: Ndryshimi midis normave të interesit të kredive dhe
depozitave të reja.
Në gjashtëmujorin e dytë të vitit 2012, sjellja e normave të interesit sipas monedhave
kryesore për kreditë dhe depozitat nuk ishte e njëtrajtshme. Sektori bankar paraqitet më
pak i ekspozuar ndaj rrezikut të tërthortë të normës së interesit kryesisht për portofolin në
lekë, ku spread-i ka shënuar rënie – pasojë e rënies më të madhe të normave të interesit të
kredisë për këtë monedhë. Ndërkohë, në të dy monedhat e tjera Spread-i është zgjeruar
lehtësisht, si rezultat i rënies së normës së depozitave për këto dy monedha.
Në një horizont kohor njëvjeçar, evidentohet ekspozim më i ulët ndaj rrezikut të tërthortë të
normës së interesit për të tre monedhat, ku spread-i ka shënuar rënie. Gjatë vitit 2012,
diferenca e normave mesatare të ponderuara të interesit të kredisë dhe depozitave ka
shënuar rënie për të tre monedhat kryesore krahasuar me një vit më parë. Evidentohet
kryesisht ngushtim i spread-it për monedhën amerikane dhe evropiane respektivisht me
0.95 pikë përqindje dhe 0.6 pikë përqindje, duke zbritur në nivelet 4.4% dhe 4%.
Gjithashtu, spread-i i monedhës vendase ka ndjekur ecurinë e dy monedhave të tjera duke
shënuar një rënie të lehtë krahasuar me një vit më parë, me rreth 0.3 pikë përqindje në
nivelin 5.4%. Ecuria e spread-it është ndikuar kryesisht nga rënia e normave të interesit të
kredisë për të tre monedhat, ndërkohë që norma mesatare e depozitave nuk paraqet luhatje
të qenësishme referuar një viti më parë.
(120,000)
(100,000)
(80,000)
(60,000)
(40,000)
(20,000)
0
20,000
40,000
60,000
80,000
100,000
T4 '12
T3 '12
T2' 12
T1' 12
T4 '11
T3 '11
T2 '11
T1 '11
T4 '10
T3 '10
T2 '10
T1 '10
T4 '09
T3 '09
T2 '09
T1 '09
T4 '08
T3 '08
T2 '08
T1 '08
T4 '07
T3 '07
T2 '07
T1 '07
T4 '06
T3 '06
T2 '06
T1 '06
deri në 1 muaj deri në 3 muaj deri në 1 vit
80
Grafik 8.1 Ecuria e diferencës së normave të kredive dhe depozitave, në përqindje.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
7.2 Rreziku i kreditit
Çdo investim i burimeve financiare të bankave, edhe në kushte normale të zhvillimeve ekonomike, përmban në vetvete një nivel të caktuar të rrezikut të humbjes. Ky lloj rreziku konceptohet i plotë në rastin e aktivitetit kreditues, veçanërisht në kushtet e pasigurisë për zhvillimet ekonomike. Në rastin e sektorit bankar në vend, kreditimi i publikut dhe i institucioneve financiare zë rreth 50% të aktiveve të sektorit, dhe dominon treguesin e aktiveve me rrezik.
Shtrëngimi i mëtejshëm i kushteve të kreditimit mund të jetë i dëmshëm. Gjatë gjashtëmujorit të dytë 2012, teprica e kredisë së sektorit bankar u rrit vetëm me 1% (ose 5.9 miliardë lekë) duke përfunduar në një rritje vjetore prej 2% - niveli më i ulët historik. Përveç kërkesës së ulët nga sektori privat, kushtet e kreditimit në Shqipëri duket të jenë shtrënguar, sikundër evidentohet edhe në rënien e aktiveve të ponderuara me rrezik ndaj totalit të aktiveve (grafik 7.2.1). Çdo shtrëngim i mëtejshëm në kushtet e kredidhënies do të përcillte sinjale negative në ambientin makroekonomik, çka mund të dëmtonte më tej qëndrueshmërinë e sistemit financiar. Për këtë arsye kërkohet një politikë që synon të ekuilibrojë nivelin e financimit nga publiku me atë të kreditimit drejt tij.
Gjatë gjysmës së dytë të vitit 2012, aktivet e ponderuara me rrezik u rritën në terma absolutë me 0.6% ose 4 miliardë lekë ndaj gjysmës së parë të tij, duke u vlerësuar në rreth 644 miliardë lekë në fund të vitit (ose 1.7% në terma vjetorë). Aktivet me koeficient rreziku 20% kanë rritur peshën e tyre duke u zgjeruar me 4 pikë përqindje ose me 56.8 miliardë lekë. Aktivet me koeficient rreziku 150% janë tkurrur me 2 pikë përqindje për një shumë prej rreth 15 miliardë lekësh. Aktivet që konsiderohen pa rrezik rezultuan 457.7 miliardë lekë, dhe kanë një rritje vjetore prej 7.4 miliardë lekësh ose 1.7%. Rritja e aktiveve me rrezik me ritëm më të ulët se rritja e totalit të aktiveve, ka sjellë rënien e peshës së aktiveve me rrezik në 54.2% të totalit të aktiveve në fund të vitit 2012.
0.00
2.00
4.00
6.00
8.00
10.00
12.00
Dhj-
07
Shk-0
8
Pri
-08
Qer-
08
Gus-0
8
Tet-
08
Dhj-
08
Shk-0
9
Pri
-09
Qer-
09
Gus-0
9
Tet-
09
Dhj-
09
Shk-1
0
Pri
-10
Qer-
10
Gus-1
0
Tet-
10
Dhj-
10
Shk-1
1
Pri
-11
Qer-
10
Gus-1
1
Tet-
11
Dhj-
11
Shk-1
2
Pri
-12
Qer-
12
Gus-1
2
Tet-
12
Dhj-
12
lek usd euro
81
Grafik 7.2.1 Ecuria e aktiveve me rrezik.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Shënim: Grafiku në të djathtë paraqet shpërndarjen e aktiveve të ponderuara me rrezik sipas koeficientëve të ponderimit.
Peshën më të lartë të aktiveve me rrezik ndaj totalit të aktiveve vijojnë ta kenë bankat e Grupit 2 me rreth 65.03%.
Grafik 7.2.2 Ecuria e aktiveve me rrezik sipas grupeve të bankave, në përqindje.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
0
10
20
30
40
50
60
70
80
T-I
-07
T-I
I-07
T-I
II-0
7
T-I
V-0
7
T-I
-08
T-I
I-08
T-I
II-0
8
T-I
V-0
8
T-I
-09
T-I
I-09
T-I
II-0
9
T-I
V-0
9
T-I
-10
T-I
I-10
T-I
II-1
0
T-I
V-1
0
T-I
-11
T-I
I-11
T-I
II-1
1
T-I
V-1
1
T-I
-12
T-I
I-12
T-I
II-1
2
T-I
V-1
2
G1 G2 G3
82
Rreziku i kredisë dominon profilin e rrezikut me gjithë huadhënien e kujdesshme të bankave.
Rreziku i kredisë me origjinë në portofolin e huadhënies së bankave mbetet rreziku më i rëndësishëm dhe me ndikim të drejtpërdrejtë për stabilitetin financiar të sektorit bankar. Megjithë kontraktimin në kreditim dhe tendencat e kohëve të fundit nga ana e bankave për të pozicionuar një pjesë të mirë të fondeve të tyre në aktive të sigurta, rreziku i kredisë mbetet dominues në profilin e rreziqeve të sektorit bankar dhe gjatë gjashtëmujorit të dytë të vitit ky rrezik është rritur.
Rritja nën potencial e prodhimit prej disa vitesh, si dhe problemet strukturore në sektorë të caktuar të ekonomisë vazhdojnë të kushtëzojnë kapacitetin e ripagimit të
borxhit të huamarrësit, duke çuar në rritje të huave me probleme.
Gjatë gjysmës së dytë të vitit 2012, huatë me probleme të sektorit bankar u ngjitën në nivelin 130 miliardë lekë, nga 121 miliardë lekë që ishin një gjashtëmujor më parë dhe 106 miliardë lekë në gjysmën e dytë të vitit 2011. Megjithatë, ritmi i rritjes së huave me probleme nga tremujori në tremujor është ngadalësuar. Stoku i huave me probleme në tremujorin e katërt të vitit u përmirësua lehtë me 0.95%. Ngadalësimi i huave me probleme reflekton shtimin e përpjekjeve të bankave për arkëtime nga huamarrësit.
Në fund të periudhës, raporti i huave me probleme ndaj totalit të huave u ngjit në nivelin 22.5% nga 21.1% në gjysmën e parë të vitit 2012 dhe 18.8% në të njëjtën periudhë të një viti më parë.
Grafik 7.2.3 Ndryshimi absolut tremujor i vëllimit të huave me probleme dhe ecuria e
raportit të huave me probleme ndaj totalit të kredisë (boshti në të djathtë).
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Rritja e huave me probleme është shoqëruar me zgjerimin e kategorisë së kredive të humbura.
Gjatë vitit 2012 evidentohet një prirje rritëse në klasat më cilësi më të ulët (Grafik 7.2.4). Kështu, gjatë gjysmës së dytë të vitit 2012, kredia në klasën
0%
5%
10%
15%
20%
25%
-4
-2
0
2
4
6
8
10
12
14
16
Dhje
tor 2005
Mars
2006
Qers
hor 2006
Shta
tor 2006
Dhje
tor 2006
Mars
2007
Qers
hor 2007
Shta
tor 2007
Dhje
tor 2007
Mars
2008
Qers
hor 2008
Shta
tor 2008
Dhje
tor 2008
Mars
2009
Qers
hor 2009
Shta
tor 2009
Dhje
tor 2009
Mars
2010
Qers
hor 2010
Shta
tor 2010
Dhje
tor 2010
Mars
2011
Qers
hor 2011
Shta
tor 2011
Dhje
tor 2011
Mars
2012
Qers
hor 2012
Shta
tor 2012
Dhje
tor 2012
Në m
ilia
rdë
Δ qoq NPL (boshti në të djathtë)
83
“standard” ka shënuar një rënie me rreth 7.1 miliardë lekë ose me 1.8%, duke u zhvendosur drejt klasave të tjera me cilësi më të ulët. Kështu, klasa “në ndjekje” është rritur me 3.7 miliardë lekë ose 8.4%, klasa “nënstandard” është rritur me rreth 1.5 miliardë lekë ose 2.7%, klasa “të dyshimta” është rritur me 1.7 miliardë lekë ose 5.9%. Rritja më e madhe e kredisë në vlerë absolute gjatë gjashtëmujorit të dytë 2012, u evidentua në klasën “kredi të humbura”, me 6.2 miliardë lekë ose 16.4%. Në totalin e kredisë së klasifikuar, kredia “standarde” ka humbur peshë me rreth 2.8% krahasuar me një gjashtëmujor më parë, duke zbritur në nivelin 69.2%.
Rritja e peshës së kredive të humbura në grupin e kredive me probleme, rrit varësinë e bankave në mirëfunksionimin e procesit të ekzekutimit të kolateralit, duke evidentuar rëndësinë e miratimit të ndryshimeve ligjore që përfshihen së fundi në Kodin Civil dhe Kodin e Procedurës Civile. Por zgjerimi i kredive të humbura, ul pritshmëritë për rikuperimin e kredive me probleme nga aktiviteti ekonomik, rrit persistencën dhe ndikimin negativ të tyre në bilancin e bankave dhe shtron nevojën për ndërmarrjen e veprimeve me natyrë strukturore. Këto të fundit, duhet të synojnë vendosjen e kërkesave dhe zbatimin e stimujve që mundësojnë largimin e këtyre kredive nga bilanci i bankës në mënyrë të qëndrueshme dhe brenda një kohe të përshtatshme.
Grafik 7.2.4 Ecuria e klasave të portofolit të kredisë, në përqindje.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Provigjionet për rrezikun e kreditit u rritën me 7.4 miliardë lekë ose 11.4% ndaj gjysmës së parë të vitit. Raporti i mbulimit me provigjione të huave me probleme në dhjetor 2012 arrin në nivelin 55.4%, nga 53.6% që shënonte në qershor 2012 dhe 51.8% në dhjetor 2011. Përmirësimi i këtij raporti ka ardhur si rezultat i rritjes me një ritëm më të lartë të provigjioneve (rreth 11.4%) në krahasim me rritjen e huave me probleme (7.8%).
Nga ana tjetër, me prirje rritëse shfaqet edhe raporti “Provigjione / Teprica e kredisë” që në dhjetor 2012 arriti nivelin 12.5%, krahasuar me 11.3% në qershor 2012 dhe 9.6% në dhjetor 2011.
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Dhjetor 2009
Qershor 2010
Dhjetor 2010
Qershor 2011
Dhjetor 2011
Qershor 2012
Dhjetor 2012
Nënstandard Të dyshimta Të humbura
84
Grafik 7.2.5 Ecuria e provigjioneve dhe raporti i mbulimit të huave me probleme (boshti në
të djathtë), në përqindje.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Mbulimi me kolateral58 i portofolit të kredisë shënoi një rënie të lehtë, në nivelin 78%, nga 78.7% në gjysmën e parë të vitit 2012. Edhe për portofolin e kredisë me probleme, mbulimi me kolateral zbriti në masën 81.1%, nga 84.6% që vlerësohej në qershor 2012.
Grafikët në vijim tregojnë përbërjen e kredisë sipas llojit të kolateralit dhe ecurinë përkatëse të cilësisë së kredisë. Vërehet se kredia e kolateralizuar me “kolateral tjetër” është rritur gjatë vitit të fundit, ndërkohë që cilësia e saj është përkeqësuar këtë gjashtëmujor me rreth 1.6 pikë përqindje, duke bërë që raporti të ngjitet në nivelin 20.4%. Një ecuri të mirë ka patur kredia e kolateralizuar me “Cash”, stoku i së cilës u rrit me 9.5% krahasuar me një periudhë më parë. Kjo ecuri e mirë vërehet edhe në përmirësimin e cilësisë së kësaj kredie. Cilësia e kredive që kanë si kolateral pasuritë e paluajtshme tregtare është lehtësisht e përkeqësuar gjatë periudhës, ndërsa ajo e kredive që kanë si kolateral pasuritë e paluajtshme rezidenciale është përmirësuar në vlera modeste.
Grafik 7.2.6 Ecuria e kredisë sipas llojit të kolateraleve.
58 Kolaterali në formën e pasurive të paluajtshme (rezidenciale, tregtare ose tokë), cash etj.
0
10
20
30
40
50
60
0
2
4
6
8
10
12
14
Dhje
tor'07
Qers
hor'08
Dhje
tor'08
Qers
hor'09
Dhje
tor'09
Qers
hor'10
Dhje
tor'10
Qers
hor'11
Dhje
tor'11
Qers
hor'12
Dhje
tor'12
Provigjone/Tepricën e kredisë në %
Mbulimi me provigjone i huave me probleme në %
85
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Megjithatë, mbetet për diskutim nëse ky nivel mbulimi me provigjione dhe kolateral do të jetë i mjaftueshëm në një ekonomi të ngadalësuar. Mbulimi me kolateral, edhe pse lehtësisht në rënie, vlerësohet i kënaqshëm. Megjithatë vlerësimi i pasurive të paluajtshme dhe i llojeve të tjera të kolateralit (të ndryshme nga ato cash) mund të jetë problematik në një situatë me një kuadër jo të plotë ligjor dhe që vështirëson infrastrukturën e ekzekutimit të kolateraleve për kredinë bankare.
Sinjale të tjera nga zhvillimet në strukturën e huave me probleme, të përshkruara më sipër, mund të tregojnë disa rreziqe. Gjatë vitit 2012, pjesa e kredive me probleme e kategorizuar si “e humbur” është rritur. Një perspektivë e paqartë ekonomike mund të sjellë zhvendosje të mëtejshme drejt klasës “të humbura” dhe si rrjedhojë nevojën për provigjionime shtesë ose fshirje kredish duke ndikuar kështu negativisht përfitueshmërinë e sistemit.
Aftësia e sektorit bankar për të mbuluar me kapital kreditë me probleme ka rënë, pasi raporti “hua me probleme neto / kapital rregullator” u ngjit në fund të dhjetorit 2012 në nivelin 55.6%, nga 52% që ishte në të njëjtën periudhë të një viti më parë. Rritja e këtij treguesi tregon se bankat duhet të gjejnë mënyra për fuqizimin e kapitalit rregullator, për të përballuar rënien e cilësisë së kredisë dhe rritjen e provigjioneve për rrezikun e kreditit. Këto mënyra mund të përfshijnë fillimisht kufizimin në shpërndarjen e fitimit dhe injektimin e kapitalit shtesë.
Sektori bankar vijon të paraqitet më i ekspozuar ndaj rrezikut të kreditit në portofolin e kredisë afatgjatë, në portofolin e kredisë në valutë dhe në atë për bizneset. “Huatë me probleme bruto ndaj totalit të huave” për të treja këto kategori u rritën përkatësisht në nivelet 31.6%, 24.7% dhe 25.9%, nga 28.8%, 22.6% dhe 23.8% të llogaritura një gjashtëmujor më parë, duke qenë mbi nivelin mesatar të kredive me probleme.
Përsa i përket sektorëve të ekonomisë, cilësia e portofolit të kredisë është në rënie thuajse në të gjithë sektorët më përfaqësues për ekonominë e vendit (Grafik 7.2.7). Nga grafiku më poshtë, vihet re që sektorët më të ekspozuar ndaj rrezikut
86
të kredisë janë ata të “Ndërtimit”, “Tregtisë” dhe “Industrisë përpunuese”. Raporti “hua me probleme ndaj tepricës së kredisë” për këto klasa shënon në fund të vitit 2012 respektivisht: 32.2% , 29.2% dhe 27.2%. Krahasuar me një gjashtëmujor më parë, raporti i kredive me probleme për sektorin e “Industrisë përpunuese” ka shënuar rritje me rreth 4.1 pikë përqindje, për “Tregtinë” ka shënuar rritje me rreth 3.7 pikë përqindje, ndërsa për “Ndërtimin" ka shënuar rritje me rreth 2.7 pikë përqindje.
Grafik 7.2.7 Cilësia e portofolit të kredisë sipas sektorëve të ekonomisë, në përqindje.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Teprica e kredisë në valutë kur të ardhurat e huamarrësit janë në lekë, ka pësuar rënie të lehtë gjatë gjashtëmujorit të dytë të vitit 2012 për rreth 0.8% në nivelin 180.9 miliardë lekë, duke zbritur në 31.3% të tepricës së kredisë dhe 48.5% të tepricës së kredisë në valutë.
Sipas monedhave, rreth 84% e tepricës së kredisë të pambuluar është në euro dhe rreth 15.9% është në monedhën amerikane. Në fund të periudhës, raporti “hua me probleme në valutë, ku kredimarrësi është i pambuluar nga rreziku i kursit të këmbimit / teprica e kredisë në valutë, ku kredimarrësi është i pambuluar nga rreziku i kursit të këmbimit” është ngjitur në nivelin 24.4%, duke u rritur me rreth 0.8 pikë përqindje krahasuar me një gjashtëmujor më parë dhe me 5.3 pikë përqindje krahasuar me të njëjtën periudhë të një viti më parë. Sipas monedhës, vlera më e madhe e raportit “hua me probleme (euro, usd), ku kredimarrësi është i pambuluar nga rreziku i kursit të këmbimit / teprica e kredisë (euro, usd), ku kredimarrësi është i pambuluar nga rreziku i kursit të këmbimit” , evidentohet për kredinë në usd59.
Grafik 7.2.8 Pesha e tepricës së kredisë së pambuluar në valutë, në përqindje.
59 Më konkretisht, sipas monedhave i njëjti tregues në euro, në dhjetor 2012 rezultoi 24.1%, nga 22.8% në qershor 2012 dhe 20.4% në dhjetor 2011. Ndërsa në monedhën amerikane (usd), ky
tregues rezultoi 26.2% në dhjetor 2012, nga 24.7% në qershor 2012 dhe 11.1% në dhjetor 2011.
0 5 10 15 20 25 30 35
Bujqësia
Industria përpunuese
Prodhimi i energjisë
Ndërtimi
Tregtia
6MII-2011 6MI-2012 6MII-2012
87
Burimi: Banka e Shqipërisë.
0
20
40
60
80
100
120
Mars
07
Qers
hor 07
Shta
tor 07
Dhje
tor 07
Mars
08
Qers
hor 08
Shta
tor 08
Dhje
tor 08
Mars
09
Qers
hor 09
Shta
tor 09
Dhje
tor 09
Mars
10
Qers
hor 10
Shta
tor 10
Dhje
tor 10
Mars
11
Qers
hor 11
Shta
tor 11
Dhje
tor 11
Mars
12
Qers
hor 12
Shta
tor 12
Dhje
tor 12
Teprica e pambuluar Usd/Tepricës së pambuluar në total
Teprica e pambuluar Euro/Tepricës së pambuluar në total
Teprica e pambuluar/Tepricës në valutë
Teprica e pambuluar e kredisë/Tepricës së kredisë
88
Hapësirë informuese 9: Shpërndarja e bankave sipas raporteve të mbulimit të
kredive me probleme nga provigjionet.
Harta e shpërndarjes së bankave lidhur me mbulimin me provigjione të huave me probleme
(grafiku 9.1) evidenton se shumica e bankave qëndrojnë në intervale mbulimi më të larta se
50%. Megjithatë ka edhe disa banka, në të cilat ky tregues është më i ulët se raporti 50%
(duke qenë poshtë mesatares së sistemit prej 55%). Gjithsesi, prirja rritëse e fondit të
provigjioneve dhe prania e konsiderueshme e kolateraleve, forcojnë qëndresën e sektorit
bankar ndaj rrezikut të kreditit.
Kombinimi i një raporti të lartë të “huave me probleme / tepricës së kredisë” me një nivel të
ulët mbulimi me provigjione, mund të paraqesë një nivel më të lartë rreziku. Ky rrezik
paraqitet grafikisht nëpërmjet bankave nën kategorinë 4, dhe sikundër shihet në të
ndodhen 3 banka.
Grafik 9.1 Raporti i mbulimit me provigjione i huave me probleme, për çdo bankë të
sistemit.
Hua me probleme/Teprica e kredisë (%)
Pro
vig
jon
e/K
red
i m
e p
rob
lem
e (
%)
Kategoria 1Kategoria 2Kategoria 3Kategoria 4
0 10 20 30 40 50 600
10
20
30
40
50
60
70
80
90
Burimi: Departamenti i Stabilitetit Financiar.
Shënim: Në kategorizimin e kombinimeve pikësore për çdo bankë janë marrë parasysh niveli i sistemit
për provigjione ndaj huave me probleme (55%) dhe niveli i raportit të huave me probleme (22.5%).
89
Diagrama më poshtë (grafiku 9.2) paraqet kombinimin pikësor të raporteve: “hua me
probleme / teprica e kredisë” dhe “hua me vonesë 60 / teprica e kredisë”, për bankat e
sektorit. Sikundër evidentohet vizualisht në këtë diagramë, bankat e sektorit qëndrojnë
thuajse në drejtëzën “45 gradë”, duke treguar se pjesa më e madhe e kredive me vonesë
janë në kategorinë e huave me probleme, pra me vonesë mbi 90 ditë. Në kategorinë e tretë
ndohen bankat cilatë paraqesin ekspozimin më të madh ndaj rrezikut të kredisë domethënë
bankat që kanë një nivel të lartë të raportit të huave me probleme dhe peshë më të madhe
të huave në vonesë ndaj tepricës së kredisë.
Nga ana tjetër, kategoria e dytë përfaqëson ato banka të cilat kanë treguar rezultate më të
mira përsa i përket cilësisë së portofolit.
Grafik 9.2 Rreziku i kredisë në bilancin bankar për çdo bankë të sistemit.
Hua me probleme/teprica e kredisë (%)
Pë
rqin
dja
e h
ua
ve
në
vo
ne
së
/to
tali
i kre
dis
ë (
%)
Kategoria 1Kategoria 2Kategoria 3Kategoria 4
0 10 20 30 40 50 600
10
20
30
40
50
60
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Shënim: Në kategorizimin e kombinimeve pikësore për çdo bankë është marrë parasysh niveli i
sistemit për raportin e huave me probleme (22.5%).
7.3 Rreziku i likuiditetit
Rreziku i likuiditetit për sektorin bankar vlerësohet të jetë në nivele të moderuara. Treguesit e likuiditetit të sektorit bankar pasqyrojnë stabilizim në nivele të qëndrueshme. Depozitat vijojnë të mbeten burimi kryesor i financimit dhe norma e tyre e rritjes vlerësohet e kënaqshme. Aktivet likuide të sektorit bankar në 60 Hua me vonesë konsiderohet kredia e cila nuk shlyhet në ditën e maturimit të këstit. Edhe kthimi i
huave një ditë më vonë se afati përfundimtar i shlyerjes quhet “hua me vonesë”. Kategoria e huave me probleme nuk përfshin kreditë me vonesë nga 1-90 ditë.
90
monedhën vendase dhe në monedhë të huaj janë mbi nivelet minimale rregullative. Mospërputhja e maturimit midis aktiveve dhe detyrimeve është ngushtuar më tej krahasuar me periudhat e mëparshme, duke kontribuar në përmirësimin e administrimit të rrezikut të likuiditetit.
Aktiviteti i sektorit bankar shqiptar financohet në mënyrë të konsiderueshme nga depozitat e klientëve, të cilat mbulojnë mbi 1.7 herë vlerën e kredive.
Grafik 7.3.1 Ecuria e raportit depozita ndaj kredi, në përqindje.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Në fund të vitit 2012, bankat paraqiten likuide duke siguruar respektimin e normave rregullative për treguesin “aktive likuide / detyrime afatshkurtra”, si në monedhën vendase ashtu dhe në valutat euro dhe usd61. Në fund të vitit 2012, ky raport në monedhën vendase u llogarit në nivelin 45.8% nga 43% që regjistronte një vit më parë, ndërkohë ai në valutë u llogarit në nivelin 27.5% nga 22.8% një vit më parë.
61 Mbështetur në disa ndryshime në rregulloren “Për administrimin e likuiditetit”, u
ripërkufizuan disa zëra të aktiveve likuide, u rrit kufiri minimal i treguesit rregullator të
aktiveve likuide ndaj pasiveve afatshkurtra në nivelin 25%, si dhe filloi zbatimi i dy kufijve
të ndarë për treguesin në monedhën vendase dhe në valutë të huaj në nivelin minimal prej
20%.
135.00
140.00
145.00
150.00
155.00
160.00
165.00
170.00
175.00
Janar 09
Mars
09
Maj 09
Korr
ik 0
9
Shta
tor 09
Nento
r 09
Janar 10
Mars
10
Maj 10
Korr
ik 1
0
Shta
tor 10
Nento
r 10
Janar 11
Mars
11
Maj 11
Korr
ik 1
1
Shta
tor 11
Nento
r 11
Janar 12
Mars
12
Maj 12
Korr
ik 1
2
Shta
tor 12
Nento
r 12
91
Grafik 7.3.2 Aktive likuide ndaj detyrimeve afatshkurtra sipas monedhës, në përqindje.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Në fund të vitit 2012, aktivet likuide përfaqësonin 36.7% të totalit të detyrimeve afatshkurtra dhe 29.4% të totalit të aktiveve, krahasuar me 33.1% dhe 26.5% një vit më parë. Përmirësimi i treguesve të likuiditetit është evidentuar gjithashtu edhe në grupet e bankave sipas madhësisë së aktivitetit dhe origjinës, ku mund të përmendim Grupin 1 dhe Grupin 3 për nivelet më të larta të regjistruara si dhe Grupin italian, ndërkohë që evidentohet ngadalësim për Grupin shqiptar. Në tabelën e mëposhtme paraqitet treguesi “aktive likuide / totali i aktiveve” sipas grupeve.
Tabela 7.3.1 Treguesi i likuiditetit për grupet e bankave, në përqindje.
Grupi 1 Grupi 2 Grupi 3
Grupi italian
Grupi francez
Grupi grek Grupi shqiptar
Dhjetor 2011 28.7 26.6 26.4 31.1 25.5 26.6 20.9
Qershor 2012 29.5 27.2 29.5 35.2 26.4 29.6 21.3
Dhjetor 2012 30.9 27.5 29.9 36.9 26.0 27.2 20.8
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Pavarësisht se financimi nga bankat mëma mbetet një burim i rëndësishëm për disa banka, në dhjetor të vitit 2012, linjat e kredisë kanë shënuar rënie të qenësishme referuar një viti më parë. Konkretisht këto fonde, në fund të vitit 2012 shënonin rreth 49 miliardë lekë, nga 63.4 miliardë lekë në dhjetor 2011. Në përgjithësi, niveli i likuiditetit të sektorit bankar mbetet në nivele të kënaqshme.
-
10.00
20.00
30.00
40.00
50.00
60.00
Dhje
tor 09
Shkurt
10
Pri
ll 1
0
Qers
hor 10
Gusht 10
Teto
r 10
Dhje
tor 10
Shkurt
11
Pri
ll 1
1
Qers
hor 11
Gusht 11
Teto
r 11
Dhje
tor 11
Shkurt
12
Pri
ll 1
2
Qers
hor 12
Gusht 12
Teto
r 12
Dhje
tor 12
Lek
Valutë
Minimumi rregullator (20%)
92
Në fund të vitit 2012, diferenca në maturim midis aktiveve dhe detyrimeve është ngushtuar më tej krahasuar me një gjashtëmujor më parë dhe me një vit më parë, duke ekspozuar më pak sektorin bankar ndaj rrezikut të likuiditetit. Ky zhvillim pozitiv ka ardhur si rezultat i rritjes së maturimit të mbetur të depozitave, për shkak të investimit të kursimeve nga publiku në periudha më të gjata kohore.
Në fund të vitit 2012, aktivet e sektorit bankar kishin një afat maturimi mesatar të mbetur prej 27.6 muajsh shumë pranë nivelit të një gjashtëmujori më parë dhe në rënie referuar një viti më parë, i llogaritur në nivelin 28.7 muaj. Ndërkohë, detyrimet e sektorit bankar paraqitën një afat maturimi mesatar të mbetur prej 12.5 muajsh nga 11.7 muaj në qershor 2012 dhe 12.3 muaj në fund të dhjetorit 2011.
Grafik 7.3.3 Maturimi mesatar i mbetur i aktiveve dhe detyrimeve, në muaj.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
Diferenca në maturim midis aktiveve dhe detyrimeve është ngushtuar më tej në nivelin 15.1 muaj, nga 15.9 muaj në qershor 2012 dhe 16.4 muaj një vit më parë. Ky ngushtim ka ardhur kryesisht si rezultat i rritjes së maturimit të mbetur të zërit kryesor të detyrimeve, depozitave, me rreth 0.97 muaj me një gjashtëmujor më parë dhe 0.25 muaj me një vit më parë. Nga ana tjetër, maturimi mesatar i mbetur i kredive ka shënuar një rritje të lehtë me një gjashtëmujor më parë, në nivelin 41.5 muaj, megjithatë ky maturim ka rënë me rreth 0.76 muaj referuar një viti më parë. Në terma vjetorë, rënia e maturimit të mbetur të kredive, nënkupton hezitimin e bankave për të akorduar kredi për një periudhë më të gjatë kohore. Megjithatë ky hezitim duket se është materializuar më shumë në vendimin e bankave për të akorduar më pak kredi sesa duke i dhënë ato me një afat më të shkurtër kohor.
-
5.00
10.00
15.00
20.00
25.00
-
5.00
10.00
15.00
20.00
25.00
30.00
35.00
Qers
hor
06
Shta
tor
06
Dhje
tor
06
Mars
07
Qers
hor
07
Shta
tor
07
Dhje
tor
07
Mars
08
Qers
hor
08
Shta
tor
08
Dhje
tor
08
Mars
09
Qers
hor
09
Shta
tor
09
Dhje
tor
09
Mars
10
Qers
hor
10
Shta
tor
10
Dhje
tor
10
Mars
11
Qers
hor
11
Shta
tor
11
Dhje
tor
11
Mars
12
Qers
hor
12
Shta
tor
12
Dhje
tor
12
gap-i i maturimit maturimi_aktivet maturimi_pasive
93
Grafik 7.3.4 Maturimi mesatar i mbetur i depozitave dhe kredive, në muaj.
Burimi: Banka e Shqipërisë.
7.4 Vlerësim i qëndrueshmërisë së sektorit bankar sipas
ushtrimit të provës së rezistencës62
Nëpërmjet provës së rezistencës ose analizës “stress-test”, vlerësohet stabiliteti i sistemit financiar dhe mjaftueshmëria e kapitalit për sektorin bankar për një periudhë kohore deri në fund të vitit 2014. Prova e rezistencës vlerëson ndikimin e situatave makroekonomike në gjendjen financiare të sektorit bankar, duke përjashtuar mundësinë e rritjes së kapitalit të paguar gjatë periudhës së marrë në konsideratë. Në praktikë, situata zakonisht përkeqësohet gradualisht dhe bankat kanë kohë të marrin masat e nevojshme, duke injektuar kapital. Kjo analizë përmban tre skenarë: skenarin bazë dhe dy versione të skenarëve të rënduar63.
Skenari bazë bazohet në parashikimin e treguesve ekonomikë dhe financiarë mbështetur kryesisht në ecurinë e tyre historike. Skenarët e rënduar të analizës supozojnë një situatë “të stresuar” me një probabilitet të ulët ndodhjeje64, duke u
mbështetur në dy goditje të mundshme në ekonominë shqiptare:
62 Prova e rezistencës nuk përfaqëson një mënyrë parashikimi. Në mënyrë të qëllimshme, skenarët përmbajnë zhvillime negative dhe ekstreme, por me një probabilitet të ulët
ndodhjeje, për të provuar rezistencën e sektorit bankar ndaj tyre. Megjithëse bankat nxiten që të vlerësojnë kapacitetin e gjendjes së tyre financiare për të përballuar ndikimin e këtyre
skenarëve, ato nuk duhet t’i konsiderojnë këta skenarë si ngjarje të pritshme nga ana e
Bankës së Shqipërisë për të ardhmen. Skenarët janë të ndryshueshëm përgjatë kohës, në varësi të zhvillimeve ekonomike dhe financiare. Nga ana tjetër, skenarët nuk marrin në
konsideratë veprimet që mund të kryejnë bankat për të forcuar në vazhdimësi situatën e tyre financiare dhe qëndrueshmërinë ndaj rreziqeve.
63 Skenarët, nuk marrin në konsideratë efektin e mundshëm të masave për nxitjen e kreditimit, të miratuara nga Këshilli Mbikëqyrës i Bankës së Shqipërisë në datën 27 mars 2013. 64
Departamenti i Kërkimeve, Banka e Shqipërisë.
-
1.00
2.00
3.00
4.00
5.00
6.00
7.00
36.00
38.00
40.00
42.00
44.00
46.00
48.00
50.00
Qers
hor
06
Shta
tor
06
Dhje
tor
06
Mars
07
Qers
hor
07
Shta
tor
07
Dhje
tor
07
Mars
08
Qers
hor
08
Shta
tor
08
Dhje
tor
08
Mars
09
Qers
hor
09
Shta
tor
09
Dhje
tor
09
Mars
10
Qers
hor
10
Shta
tor
10
Dhje
tor
10
Mars
11
Qers
hor
11
Shta
tor
11
Dhje
tor
11
Mars
12
Qers
hor
12
Shta
tor
12
Dhje
tor
12
maturimi mbetur_kreditë
maturimi mbetur_depozitat
94
a) përgjysmim i rritjes vjetore të kreditimit (gjë që supozon njëkohësisht dhe rritje të normave të interesit të tregut) në krahasim me periudhën e mëparshme (skenari R1); b) përgjysmim i rritjes vjetore të kreditimit dhe njëkohësisht nënçmim i monedhës vendase me 10% (skenari R2). Tabelë 7.4.1 Supozimet për ndërtimin e stress test-it.
Skenari bazë
Skenarët e rënduar
Skenari R1 Skenari R2
2013 2014 2013 2014 2013 2014
Vlera në terma mesatarë
Rritja vjetore e PBB-së, në % 1.43 1.26 1.13 0.99 1.29 -0.1
Rritja vjetore e normave të interesit, në pp 0 0.5pp 0.5pp 1pp 0.5pp 1pp
Mbiçmimi i Lekut kundrejt dy monedhave
kryesore (EUR dhe USD), në % 1.7 0 1.7 0 -10% -10%
Rritja vjetore e parashikuar për tepricën e
kredisë, në % 4 4 2 2 2 2
Burimi: Supozime të Departamentit të Stabilitetit Financiar dhe projeksione të
Departamentit të Kërkimeve, Banka e Shqipërisë.
Vlerësimet për treguesin e cilësisë së portofolit të kredisë deri në fund të vitit 2013 dhe në fund të vitit 2014, sipas skenarit bazë dhe skenarëve të rënduar paraqiten në grafikun në vazhdim (grafik 7.4.1).
Grafik 7.4.1 Ecuria aktuale dhe e parashikuar e raportit të kredive me probleme.
Burimi: Departamenti i Stabilitetit Financiar.
95
Grafik 7.4.2. Shpërndarja e dendurive të vlerave të raportit të kredive me probleme për
tremujorin e fundit të viteve 2013 dhe 2014, të simuluara me metodën Monte Carlo sipas
skenarit bazë dhe skenarëve të rënduar.
Ndikimi i ecurisë së mësipërme të cilësisë së portofolit të kredisë (krahas ecurisë së elementëve të tjerë) në treguesit e kapitalit të sektorit bankar pasqyruar në vijim (Tabela 7.4.2). Rezultatet janë paraqitur në terma të mjaftueshmërisë së kapitalit për sektorin bankar në tërësi dhe të bankave individuale, respektivisht në fund të viteve 2013 dhe 2014.
Tabelë 7.4.2 a) Rezultatet për fundin e vitit 2013.
Skenari bazë Skenari R1 Skenari R2
Banka Sektori Banka Sektori Banka Sektori
Kapitali Rregullator I kapitalizuar I kapitalizuar I kapitalizuar
Nënkapitalizim modest 1/ Po Po Po
Nënkapitalizim i rëndë 2/ Jo Jo Jo
Kapital bazë (Kapitali bazë / Totalin e aktiveve me rrezik)
Nënkapitalizim modest 3/ Po I kapitalizuar Po I kapitalizuar Po I kapitalizuar
Nënkapitalizim i rëndë 4/ Jo Jo Po 1/ = Nën 12%; 2/ = Nën 6%; 3/ = Nën 6%; 4/ = Nën 3%.
Burimi: Departamenti i Stabilitetit Financiar.
96
Tabelë 7.4.2 b) Rezultatet për fundin e vitit 2014.
Skenari bazë Skenari R1 Skenari R2
Banka Sektori Banka Sektori Banka Sektori
Kapitali Rregullator I kapitalizuar I kapitalizuar I kapitalizuar
Nënkapitalizim modest 1/ Po Po Po
Nënkapitalizim i rëndë 2/ Jo Jo Po
Kapital bazë (Kapitali bazë / Totalin e aktiveve me rrezik)
Nënkapitalizim modest 3/ Po I kapitalizuar Po I kapitalizuar Po I kapitalizuar
Nënkapitalizim i rëndë 4/ Po Po Po 1/ = Nën 12%; 2/ = Nën 6%; 3/ = Nën 6%; 4/ = Nën 3%.
Burimi: Departamenti i Stabilitetit Financiar.
Rezultatet e ushtrimit “stress-test” tregojnë se në tërësi sektori bankar mbetet i qëndrueshëm në rast realizimi të supozimeve të ngritura për treguesit përkatës. Në të gjitha rastet, për skenarët e supozuar, niveli i kapitalizimit të sektorit mbetet mbi nivelin minimal të kërkuar. Gjithsesi, si në rastin e skenarit bazë ashtu edhe për skenarët e rënduar, banka të veçanta dhe sektori bankar mund të kenë nevojë për kapital shtesë. Në kushtet e presioneve nga zhvillimet ndërkombëtare dhe situatës ekonomike jo të favorshme në vend, bankat duhet të monitorojnë me kujdes veprimtarinë e tyre për të ruajtur një nivel të përshtatshëm kapitaliz imi.
97
Shtojcë 1: Indeksi i fortësisë financiare65
Ecuria e Indeksit të Fortësisë Financiare të sektorit bankar
Sektori bankar ka treguar rezultate pozitive përsa i përket ecurisë së treguesve që matin shëndetin financiar të tij, gjë e cila është reflektuar në vlerën në rritje të indeksit të fortësisë financiare në fund të vitit 2012, në nivelin 87.1 nga 85.8 që llogaritej një vit më parë. Ecuria pozitive e indeksit u ndikua nga efekti i kombinuar i nënindekseve që e përbëjnë atë, më konkretisht:nënindeksi i përfitueshmërisë, i likuiditetit, i mjaftueshmërisë dhe një ekspozim më i ulët ndaj rrezikut të normës së interesit. Dy nënindekset e tjera, ai i cilësisë së portofolit të kredisë dhe ai që mat ekspozimin ndaj rrezikut të kursit të këmbimit kontribuan negativisht në ecurinë e indeksit agregat të fortësisë financiare.
Cilësia e aktiveve të sektorit bankar ka vijuar të bjerë përgjatë vit it 2012, rënie e cila u reflektua në ecurinë e nënindeksit përkatës, i cili ra në 67.6 nga 70.4 që ishte një vit më parë. Të tre treguesit përbërës në ndërtimin e këtij nënindeksi kanë shënuar rritje, ku veçojmë kryesisht rritjen e raportit “Hua me probleme bruto ndaj tepricës së kredisë”, i cili në fund të vitit 2012 shënoi vlerën 22.5% nga 18.8% një vit më parë. Në grafikun e mëposhtëm paraqitet ecuria e përbërësve të standardizuar si dhe nënindeksi i cilësisë së aktiveve.
Grafik 1.1 Ecuria e nënindeksit të cilësisë së aktiveve sipas përbërësve, në vlerë.
Burimi: Banka e Shqipërisë, llogaritje të Departamentit të Stabilitetit Financiar.
Nënindeksi i likuiditetit edhe pse paraqet një tendencë rënëse në fundin e vitit 2012, ka regjistruar një vlerë më të lartë krahasuar me një vit më parë,
65 Banka e Shqipërisë përllogarit Indeksin e Fortësisë Financiare si një mesatare e peshuar e
treguesve përbërës të shëndetit financiar të bankave. Indeksi kombinon gjashtë fusha të treguesve të
shëndetit financiar: cilësia e aktiveve, likuiditeti, përfitueshmëria, rreziku ndaj kursit të këmbimit, mjaftueshmëria e kapitalit dhe rreziku ndaj normës së interesit. Metodologjia e ndërtimit të Indeksit të
Fortësisë Financiare është prezantuar në Raportin e Stabilitetit Financiar për gjashtëmujorin e parë të vitit 2010.
-
20.00
40.00
60.00
80.00
100.00
120.00
-
1.00
2.00
3.00
4.00
5.00
6.00
7.00
8.00
9.00
10.00
TIV
-05
TI-
06
TII
-06
TII
I-06
TIV
-06
TI-
07
TII
-07
TII
I-07
TIV
-07
TI-
08
TII
-08
TII
I-08
TIV
-08
TI-
09
TII
-09
TII
I-09
TIV
-09
TI-
10
TII
-10
TII
I-10
TIV
-10
TI-
11
TII
-11
TII
I-11
TIV
-11
TI-
12
TII
-12
TII
I-12
TIV
-12
Nën-indeksi i cilësisë së aktiveve (boshti në të djathtë)Teprica bruto me probleme/teprices totaleTeprica neto me probleme/kapitali aksionerAktive te qendrueshme/totali aktiveve
98
konkretisht 94 nga 88.6 që llogaritej në dhjetor 2011. Treguesi që ka ndikuar më shumë në rritjen e vlerës së nënindeksit është “aktive me maturim deri në 3-muaj/detyrime deri në 3-muaj”, i cili u ngjit në 82% nga 77.2% një vit më parë.
Grafik 1.2 Ecuria e nënindeksit të likuiditetit sipas përbërësve të tij, në vlerë.
Burimi: Banka e Shqipërisë, llogaritje të Departamentit të Stabilitetit Financiar.
Në fund të vitit 2012, nën-indekset që përfaqësojnë rreziqet e tregut 66 , përkatësisht ekspozimi ndaj rrezikut të normës së interesit dhe luhatjeve të kursit të këmbimit, paraqitën efekte të kundërta në ecurinë agregate të indeksit të fortësisë financiare. Konkretisht, nën-indeksi i rrezikut të normës së interesit u ngjit në 98.7 nga 92.5 një vit më parë, si rezultat i rënies së raportit “diferenca aktive-detyrime të ndjeshme ndaj normës së interesit (në monedhë të huaj) deri në një muaj/Kapitalit aksioner”, duke ulur në këtë mënyrë ekspozimin ndaj rrezikut të normës së interesit të sektorit bankar. Ndërkohë, nënindeksi i rrezikut të kursit të këmbimit ka rënë në nivelin 114.7, nga 122.4 që rezultonte një vit më parë, si rezultat i rritjes së treguesit përbërës “zërat brenda bilancit (pa përfshirë ato jashtë bilancit)/kapitalit rregullator” i cili në fund të vitit 2012 u llogarit në nivelin 6.5% nga 3.7% një vit më parë. Megjithatë në tërësi ekspozimi i sektorit bankar ndaj rreziqeve të tregut mbetet në nivele të moderuara.
66 Të dy këto nënindekse llogariten në përpjestime të zhdrejta. Metodologjia më e gjerë është e
publikuar në raportin e gjashtëmujorit të parë të vitit 2010.
-
20.00
40.00
60.00
80.00
100.00
120.00
-
1.00
2.00
3.00
4.00
5.00
6.00
7.00
8.00
9.00
10.00
TIV
-05
TI-
06
TII-0
6
TIII-
06
TIV
-06
TI-
07
TII-0
7
TIII-
07
TIV
-07
TI-
08
TII-0
8
TIII-
08
TIV
-08
TI-
09
TII-0
9
TIII-
09
TIV
-09
TI-
10
TII-1
0
TIII-
10
TIV
-10
TI-
11
TII-1
1
TIII-
11
TIV
-11
TI-
12
TII-1
2
TIII-
12
TIV
-12
Nën-indeksi i likuiditetit(boshti në të djathtë)
Aktive likuide/Totalit të aktiveve
Aktive deri në 3 muaj/Detyrime deri në 3 muaj
99
Grafik 1.3 Ecuria e nënindekseve të rreziqeve të tregut.
Burimi: Banka e Shqipërisë, llogaritje të Departamentit të Stabilitetit Financiar.
Nën-indeksi i përfitueshmërisë shënoi një përmirësim të dukshëm në harkun kohor dhjetor 2011-dhjetor 2012, duke regjistruar vlera më të larta. Konkretisht, në fund të vitit 2012, nënindeksi u ngjit në nivelin 77.1 nga 71.2 që rezultoi një vit më parë. Megjithatë, ky nivel vijon të mbetet poshtë mesatares historike67 prej 88.5. Ecuria e nënindeksit të përfitueshmërisë u përcaktua nga dy treguesit kryesorë të performancës “rezultati neto/totalit të aktiveve” si dhe “rezultati neto/kapitalit aksioner” të cilët u ngjitën përkatësisht në nivelet 0.32% dhe 3.7% nga 0.1% dhe 0.73% një vit më parë. Përmirësimi i nënindeksit të mjaftueshmërisë së kapitalit u ndikua kryesisht
nga rritja e nivelit të kapitalizimit të sektorit bankar në fund të vitit 2012, në nivelin 16.2% nga 15.5% një vit më parë. Kjo ecuri solli që vlera e nënindeksit të rritet lehtësisht në nivelin 70.3 nga 69.9 një vit më parë, duke vijuar të mbetet ende nën mesataren historike prej 84.5.
67 Dhjetor 2005 - dhjetor 2012.
40.00
60.00
80.00
100.00
120.00
140.00
160.00
40.00
60.00
80.00
100.00
120.00
140.00
160.00
Dhje
tor …
Mars
06
Qers
hor …
Shta
tor
06
Dhje
tor …
Mars
07
Qers
hor …
Shta
tor
07
Dhje
tor …
Mars
08
Qers
hor …
Shta
tor
08
Dhje
tor …
Mars
09
Qers
hor …
Shta
tor
09
Dhje
tor …
Mars
10
Qers
hor …
Shta
tor
10
Dhje
tor …
Mars
11
Qers
hor …
Shta
tor
11
Dhje
tor …
Mars
12
Qers
hor …
Shta
tor
12
Dhje
tor …
Rreziku i kursit i këmbimit
Rreziku i normës së interesit (boshti në të djathtë)
100
Grafik 1.4 Ecuria e nënindeksit të performancës dhe mjaftueshmërisë së kapitalit.
Burimi: Banka e Shqipërisë, llogaritje të Departamentit të Stabilitetit Financiar.
Efekti agregat i nënindekseve të analizuara më lart ka sjellë që në dhjetor 2012, Indeksi i Fortësisë Financiare (IFF) të shënojë një rritje në nivelin 87.1 nga 85.8 që llogaritej në dhjetor 2011, duke na paraqitur në këtë mënyrë një situatë më të përmirësuar të sektorit bankar.
Grafik 1.5 Ecuria e Indeksit të Fortësisë Financiare.
Burimi: Banka e Shqipërisë, llogaritje të Departamentit të Stabilitetit Financiar.
60.00
65.00
70.00
75.00
80.00
85.00
90.00
95.00
100.00
105.00
110.00
Dhje
tor
05
Mars
06
Qers
hor
06
Shta
tor
06
Dhje
tor
06
Mars
07
Qers
hor
07
Shta
tor
07
Dhje
tor
07
Mars
08
Qers
hor
08
Shta
tor
08
Dhje
tor
08
Mars
09
Qers
hor
09
Shta
tor
09
Dhje
tor
09
Mars
10
Qers
hor
10
Shta
tor
10
Dhje
tor
10
Mars
11
Qers
hor
11
Shta
tor
11
Dhje
tor
11
Mars
12
Qers
hor
12
Shta
tor
12
Dhje
tor
12
Përfitueshmëria Mjaftueshmëria e kapitalit
70.00
75.00
80.00
85.00
90.00
95.00
100.00
105.00
110.00
Dhje
tor
05
Mars
06
Qers
hor
06
Shta
tor
06
Dhje
tor
06
Mars
07
Qers
hor
07
Shta
tor
07
Dhje
tor
07
Mars
08
Qers
hor
08
Shta
tor
08
Dhje
tor
08
Mars
09
Qers
hor
09
Shta
tor
09
Dhje
tor
09
Mars
10
Qers
hor
10
Shta
tor
10
Dhje
tor
10
Mars
11
Qers
hor
11
Shta
tor
11
Dhje
tor
11
Mars
12
Qers
hor
12
Shta
tor
12
Dhje
tor
12
101
Tabelë 1.1 Ecuria e nënindekseve të fortësisë financiare.
Burimi: Banka e Shqipërisë, llogaritje të Departamentit të Stabilitetit Financiar.
Tabelë 1.2 Ecuria e treguesve të shëndetit financiar.
Në % 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Treguesit me bazë kapitalin (i) Kapitali rregullator ndaj aktiveve të ponderuara me rrezik 17.1 17.2 16.2 15.4 15.6 16.2 (ii) Kapitali bazë ndaj aktiveve të ponderuara me rrezik 16.0 16.3 15.3 14.5 14.3 14.6
(iii)Kapitali aksioner ndaj totalit të aktiveve 7.6 8.6 9.6 9.4 8.7 8.6
Cilësia e aktiveve
(iv) Hua me probleme neto ndaj kapitalit rregullator 11.2 25.7 28.2 35.9 52.2 55.6
(v) Hua me probleme bruto ndaj tepricës së kredisë 3.4 6.6 10.5 14.0 18.8 22.5
Përfitueshmëria
(vi) Kthimi nga kapitali (RoE-me bazë vjetore) 20.7 11.4 4.6 7.6 0.8 3.8
(vii) Kthimi nga aktivet (RoA-me bazë vjetore) 1.6 0.9 0.4 0.7 0.1 0.3
Rreziku i tregut (kursi i këmbimit) (viii) Pozicioni i hapur neto në valutë të huaj ndaj kapitalit rregullator 1.7 4.3 3.9 5.0 3.9 4.0 (ix) Pozicioni i hapur neto në valutë të huaj ndaj kapitalit bazë 1.8 4.5 4.1 5.3 4.3 4.4
Likuditeti i sektorit
(x) Aktive likuide ndaj totalit të aktiveve 49.8 42.8 27.6 25.9 26.5 29.4
(xi)Aktive likuide ndaj totalit të pasiveve afatshkurtra 55.6 104.7 32.6 30.6 33.1 36.7
(xii) Depozitat e klientëve ndaj totalit të kredisë 215.5 162.6 154.3 166.4 163.2 171.6
Burimi: Banka e Shqipërisë.
102
Shtojcë 2: Rreziku sistemik në Shqipëri
2.1 Indeksi i rrezikut të stresit të sistemit financiar për
Shqipërinë (IRSF)
Matja e rrezikut sistemik68
dhe analiza e tij mbeten të rëndësishme në vendimmarrjen
makroprudenciale, duke ndihmuar në identifikimin dhe vlerësimin e kërcënimeve të cilat
kanosin stabilitetit financiar të një vendi.
Për këtë qëllim, më poshtë paraqitet indeksi i rrezikut69
sistemik i cili mat nivelin e stresit
financiar për ekonominë vendase, nëpërmjet informacionit mbi segmente të ndryshme të
sistemit financiar, të agreguar në një tregues të vetëm. Treguesit e përdorur janë grupuar
në katër nënindekse, duke përfaqësuar segmente të rëndësishme të sistemit financiar në
ekonomi: sektorin bankar, tregun e parasë, tregun e këmbimeve (kursi i këmbimit) dhe
tregun e shtëpive. Këto nënindekse synojnë të sigurojnë informacion të ndryshëm dhe
plotësues mbi nivelin e stresit financiar në segmente të ndryshme të tregut. Ata gjithashtu
paraqiten të peshuar, për të reflektuar kontributin e tyre në sistemin financiar dhe në
aktivitetin ekonomik në vend.
Grafik 2.1 Indeksi i rrezikut sistemik financiar.
Burimi: Departamenti i Stabilitetit Financiar.
Më grafikun e mësipërm paraqitet Indeksi i Rrezikut Sistemik Financiar (IRSF), sipas
kontributit të secilit nënindeks (majtas) në nivelin e përgjithshëm të tij, si edhe sipas
vlerësimit të korrelacioneve (djathtas), duke përdorur variancë-kovariancat përkatëse të
secilit nënindeks. Sipas këtij indeksi dallohen periudhat kryesore me një nivel më të lartë të
stresit financiar. Përveç gjendjes së theksuar të stresit duke f illuar nga fundi i vitit 2008 për
shkak të krizës financiare, fundi i vitit 2012 ka paraqitur një nivel të dallueshëm stresi në
sektorin financiar. Ngadalësimi i kreditimit, nënçmimi (relativ) i kursit të këmbimit dhe rënia
68
Rrezik sistemik është quajtur materializimi i goditjeve kur mungesa e stabilitetit financiar merr
përmasa të tilla të cilat dëmtojnë funksionimin e sistemit financiar deri në masën që mirëqenia dhe
rritja ekonomike preken në mënyrë materiale (Hollo et al, 2011). 69 Një prezantim i detajuar i metodologjisë së përdorur për ndërtimin e Indeksit të Rrezikut Sistemik paraqitet në materialin “Një indeks për rrezikun sistemik financiar në Shqipëri”, Vasilika Kota dhe Arisa
Saqe, Departamenti i Stabilitetit Financiar, Banka e Shqipërisë, prezantuar në Workshop-in e 5-të të Kërkimeve në Evropën Juglindore, Tiranë, 10-11 nëntor 2011.
103
në çmimet e banesave, konsiderohen si faktorë që shtojnë stresin financiar në ekonomi,
duke kontribuar në rritjen e nivelit të këtij indeksi, veçanërisht prej bashkëveprimit të
këtyre segmenteve të ndryshme të sistemit financiar me njëri-tjetrin.
Përfshirja në këtë indeks e tregut të shtëpive, edhe pse jo pjesë e sistemit financiar, synon
vlerësimin e ekspozimit të drejtpërdrejtë dhe të vulnerabilitetit që ky treg përcjell në tregjet
e tjera të sistemit financiar në vend. Në rast të mospërfshirjes së tij, ecuria e indeksit të
rrezikut sistemik financiar paraqitet në grafikun e mëposhtëm.
Grafik 2.2 Indeksi i stresit të sistemit financiar pa përfshirjen e nënindeksit të tregut të
shtëpive.
Burimi: Departamenti i Stabilitetit Financiar.
Në rastin e përfshirjes së tregut të shtëpive, krahasuar me periudhën e mëparshme,
ekspozimi ndaj rrezikut ka shfaqur rënie për gjashtëmujorin e dytë të vitit 2012. Në këtë
mënyrë, vërehet që tregu i shtëpive përçon presion në nivelin e stresit të sistemit financiar,
për shkak të bashkëveprimit të tij me segmentet e këtij sistemi. Gjithsesi, kontribues të
rëndësishëm në këtë vlerësim të rrezikut sistemik, mbeten sektori bankar dhe kursi i
këmbimit, me një peshë të konsiderueshme në nivelin e stresit financiar në vend.
2.2 Rezultatet e vrojtimit “Rreziku sistemik ndaj sistemit
bankar shqiptar”
Kuantifikimi i perceptimeve të bankave lidhur me rreziqet që mund të kërcënojnë
veprimtarinë e sektorit bankar, shfrytëzohet nga Banka e Shqipërisë si një mjet shtesë për
vlerësimin e qëndrueshmërisë së sistemit dhe si një burim informacioni për ndërmarrjen e
politikave makroprudenc iale. Në këtë kuadër, Banka e Shqipërisë që prej marsit 2012,
mbledh me frekuencë tremujore nga të gjitha bankat që operojnë në territorin e vendit,
perceptimin mbi rreziqet me nivelin më të lartë të ndikimit në qëndrueshmërinë e sistemit
financiar në rast të materializimit të tyre.
Vrojtimi i fundit u zhvillua në muajin janar 2013 dhe mbledh opinionin për tremujorin e
fundit të vitit 2012. Pas përpunimit të të dhënave rezulton se:
5 rreziqet sistemike të perceptuara nga bankat si rreziqet me nivelin më të lartë të
ndikimit në sistemin f inanciar, në rast të materializimit të tyre janë: 1) Përkeqësimi i
ekonomisë së brendshme; 2) Rritje e rrezikut të kreditit të bizneseve; 3) Transfer imi i
104
goditjeve nga ekonomia e jashtme; 4) Paqëndrueshmëria e borxhit publik; 5)
Vështirësi në ekzekutimin e kolateraleve. Krahasuar me rezultatet e vrojtimit të kaluar,
në këtë vrojtim vihet re një rritje e shqetësimit të bankave lidhur me “rrezikun e
kreditit nga sektori i biznesit” dhe “paqëndrueshmërinë e borxhit publik”.
3 rreziqet sistemike më pak shqetësuese për sistemin bankar për momentin, të
renditura sipas frekuencës së përzgjedhjes së tyre nga bankat, rezultojnë: 1) Rreziku i
inflacionit në vend; 2) Probleme në funksionimin e sistemit të pagesave; 3) Probleme
të funksionimit të tregut ndërbankar.
Dy rreziqet sistemike të konsideruara nga bankat si më të vështira për t‟u menaxhuar
në nivel banke, janë: “Përkeqësimi i ekonomisë së brendshme”, për shkak të natyrës
së gjerë dhe komplekse të saj dhe “Vështirësitë në ekzekutimin e kolateraleve”, që
sipas bankave lidhet me mangësitë ligjore e rregullative që vonojnë procesin e
ekzekutimit të kolateralit.
Rreth 48% e sektorit bankar percepton një probabilitet të lartë të ndodhjes së një
rreziku të rëndësishëm sistemik në afat të shkurtër (deri në 12 muaj), dhe kjo
frekuencë është rritur krahasuar me vrojtimet e kaluara. Kur këndvështrimi shtrihet në
periudhën afatmesme (1-3 vjet), perceptimi mbi probabilitetin e ndodhjes së një
rreziku sistemik zbutet disi dhe 56% e sektorit e konsideron atë në nivelin mesatar.
Grafik 2.2.1 Probabiliteti i ndodhjes së një rreziku të rëndësishëm sistemik (strukturë në
përqindje).
Burimi: Banka e Shqipërisë, Departamenti i Stabilitetit Financiar.
Rreth 50% e sektorit bankar mendon se probabiliteti i ndodhjes së një rreziku sistemik
është rritur në periudhën afatshkurtër deri në 1 vit dhe kjo përqindje rritet në 63% kur
horizonti kohor shtrihet në periudhën afatmesme 1-3 vjet.
105
Grafik 2.2.2 Ndryshimi i probabilitetit të ndodhjes së një rreziku sistemik (strukturë në
përqindje).
Burimi: Banka e Shqipërisë, Departamenti i Stabilitetit Financiar.
Ndër strategjitë kryesore të cilësuara nga bankat si mënyra për zbutjen e rrezikut
sistemik në periudhën afatshkurtër rezultojnë: “forcimi i sistemeve të brendshme të
kontrollit”, “shtrëngimi i kushteve të kreditimit”, “pakësimi i ekspozimeve,
veçanërisht në valutë”. Me shtrirjen e horizontit kohor në afat të mesëm, bankat e
vënë theksin në strategji më afatgjata si ato të “diversif ikimit të aktivitetit” dhe
“orientimit drejt sektorëve strategjikë”.
Pavarësisht rritjes së rreziqeve të perceptuara, shumica e bankave deklarojnë se
kanë besim të mjaftueshëm në sistemin financiar në vend si në periudhën
afatshkurtër dhe në atë afatmesme. Kështu, në vrojtimin e janarit 2013, gjithsej 15
banka (që në total zotërojnë rreth 94% të aktiveve të sektorit) nga 16 banka të
përgjigjura, deklarojnë nivele besimi nga “besim i plotë” në “besim të mjaftueshëm”,
në periudhën afatshkurtër.
Kur gjykimi shtrihet për periudhën afatmesme, ky perceptim mbetet i ngjashëm, ku
15 banka (89.3% e aktiveve të sektorit) nga 16 të përgjigjura deklarojnë “shumë
besim” dhe “besim të mjaftueshëm”.
Grafik 2.2.3 Besueshmëria e bankave në sistemin financiar shqiptar.
Burimi: Banka e Shqipërisë, Departamenti i Stabilitetit Financiar.
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Besim të plotë
Shumë besim
Besim të
mjaftueshëm
Pak besim
Periudha afatshkurtër (0-12 muaj)
Janar'13 Tetor'12 Korrik'12 Mars'12
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
Besim të plotë
Shumë besim
Besim të
mjaftueshëm
Pak besim
Periudha afatmesme (1-3 vjet)
Janar'13 Tetor'12 Korrik'12 Mars'12
106
Të pyetura se si ka ndryshuar niveli i besimit në sistemin financiar në vend gjatë 6
muajve të kaluar (duke patur si referencë muajin dhjetor 2012), 15 nga 16 banka të
përgjigjura kanë deklaruar se niveli i besimit të tyre nuk ka ndryshuar, pasi sistemi
vazhdon të mbetet i mirëkapitalizuar dhe likuid, ndërsa 1 bankë ka deklaruar rënie të
nivelit të besimit.
107
Fjalorth
Afat maturimi - përfaqëson jetën e mbetur të një instrumenti financiar.
Aftësi paguese - është vlerësimi mbi mundësinë e shlyerjes së borxhit nga një
kredimarrës.
Aktiv me rrezik – çdo instrument financiar me rrezik të ndryshëm nga zero.
Aktive të ponderuara me rrezik – janë aktivet e një banke që sipas karakteristikave
vlerësohen të kenë rrezik tregu, operacional ose kredie sipas rregulloreve të
mjaftueshmërisë së kapitalit.
Anëtar në një fond pensioni - është personi fizik, në emër dhe në përfitim të të cilit
është hapur një llogari pensioni në fondin e pensionit dhe që ka të drejtën e përfitimit në të
ardhmen nga fondi i pensionit sipas kontratës së fondit të pensionit, me shoqërinë
administruese, në masën e zotërimit të kuotave.
Bazel III - është një kuadër rregullator ndërkombëtar mbi mjaftueshmërinë e kapitalit të
një institucioni financiar, dhe që zëvendëson Bazel II në këtë fushë. Krahasuar me Bazel II,
kërkesat për kapital janë më të mëdha dhe njëkohësisht rregullon menaxhimin e likuiditetit
të bankës. Ky kuadër do të zbatohet gradualisht deri në vitin 2019.
Bilanci i pagesave - është një pasqyrë statistikore e transaksioneve ekonomike të një
vendi me botën që e rrethon dhe përbëhet nga llogaria korrente, llogaria kapitale dhe
llogaria financiare.
Bono thesari - është një instrument financiar afatshkurtër i garantuar nga qeveria që e
emeton.
Burime të përhershme (kapitali) - është ai zë i bilancit të një banke që rezulton nëse
nga aktivet zbriten detyrimet.
Deficit tregtar - është një tregues ekonomik i cili mat bilancin tregtar negativ të një
vendi, pra kur importet e tij tejkalojnë eksportet. Një deficit tregtar përfaqëson një dalje të
monedhës vendase në tregjet e huaja.
Dëm i paguar - është shuma e paguar për një humbje financiare ose jofinanciare, sipas
një kontrate sigurimi, me ndodhjen e ngjarjes së siguruar.
Eksporte neto - është vlera e eksporteve të një vendi pasi i janë zbritur importet.
Përdoret për të llogaritur Produktin e Brendshëm Bruto të një vendi.
Fond investimi - është një institucion që financohet nga kapitali i shumë investitorëve dhe
këto fonde i përdor për blerje kolektive letrash me vlerë, ndërkohë që çdo investitor është
zotërues i pjesës së investimit individual.
Grup bankar zotërues - është një grup bankar ndërkombëtar që operon në Shqipëri.
Hua me probleme (cilësia e kredisë / rreziku i kredisë) - është ajo kredi që ka një
probabilitet të lartë të mos ripaguhet sipas termave të kontratës.
Indeksi i Herfindahlit - është një tregues që përcakton nivelin e përqendrimit për një
veprimtari të caktuar. Vlerat e treguesit luhaten nga 0 në 1, ku vlera 0 tregon për
përqendrim më të ulët dhe vlera 1 është treguesi i përqendrimit maksimal të operatorëve
përkatës për veprimtarinë që matet. Një indeks nën 0.01 tregon për një ambient shumë
konkurrues, nën 0.15 pak të përqendruar, 0.15-0.25 përqendrim të moderuar dhe mbi
0.25 përqendrim të lartë.
Institucion financiar jobankë - është subjekti që licencohet nga Banka e Shqipërisë për
të kryer disa veprimtari në fushën e kredidhënies, por që ndalohet të grumbullojë depozita
monetare dhe fonde të tjera të ripagueshme nga publiku.
108
Kapital bazë - është treguesi që përbëhet nga disa zëra të bilancit të bankës si kapitali i
nënshkruar, rezervat, fitimet e pashpërndara, etj. Konsiderohet si treguesi bazë i fortësisë
financiare të një banke nga këndvështrimi i një rregullatori.
Kapital rregullator - është treguesi që përbëhet nga kapitali bazë, kapitali shtesë dhe nga
një sërë përllogaritjesh të tjera të zërave të bilancit. Përdoret për të matur
mjaftueshmërinë e kapitalit.
Kërkesë agregate - është kërkesa totale për mallra dhe shërbime me një çmim të
caktuar, në një periudhë të caktuar, në një ekonomi të caktuar.
Klasifikim i kredisë - është metodologjia sipas së cilës bankat bazuar në aftësinë
paguese të kredimarrësit klasifikojnë kreditë në 5 klasa më qëllim provigjionimin e tyre.
Kredi e pambuluar nga rreziku i kursit të këmbimit - është kredia dhënë në një
monedhë të ndryshme nga monedha e burimit të të ardhurave të kredimarrësit, që
shërbejnë edhe për shlyerjen e kredisë.
Kredi hipotekare - është kredia që merret nga individi me qëllim investimin në pasuri të
paluajtshme.
Kredi konsumatore - është kredia që merret nga individi për plotësim nevoja konsumi.
Kurs nominal efektiv i këmbimit (NEER) - është vlera mesatare e ponderuar e
monedhës së një vendi ndaj monedhave të vendeve të tjera të cilat këmbehen brenda një
grupi vendesh me një karakteristikë të përbashkët (p.sh. partnerë tregtarë), me peshat e
rëndësisë që secili vend ka ndaj vendeve me monedhat e tjera. Rëndësia përcaktohet nga
krahasimi i bilanceve tregtare relative, në terma të monedhës së një vendi me të gjitha
monedhat e tjera brenda grupit.
Kurs real efektiv i këmbimit (REER) - është vlera mesatare e ponderuar e monedhës së
një vendi ndaj monedhave të vendeve të tjera të cilat këmbehen brenda një grupi vendesh
me një karakteristikë të përbashkët (p.sh. partnerë tregtarë) të korrigjuara me inflacionin,
me peshat e rëndësisë që secili vend ka ndaj vendeve të monedhave të tjera. Rëndësia
përcaktohet nga krahasimi i bilanceve tregtare relative, në terma të monedhës së një vendi
me të gjitha monedhat e tjera brenda grupit.
Leva financiare - është shuma e borxhit të përdorur për të financuar aktivet e një
institucioni.
Likuiditet – është masa e aftësisë së një institucioni për të shlyer detyrimet afatshkurtra.
Mund të përshkruajë edhe shpejtësinë me të cilën mund të kthehet një aktiv në para.
Linjë kredie - është një marrëveshje kredimarrjeje ku kredimarrësi mund të tërheqë
shuma të pjesshme, pa kaluar totalin e shumës së miratuar të linjës.
Mjaftueshmëria e kapitalit - është raporti mes kapitalit rregullator dhe aktiveve të
ponderuara me rrezik i shprehur në përqindje. Ky raport nuk duhet të bjerë nën nivelin
12%.
Mjete të subjekteve jorezidente - janë detyrime në bilancin e bankës, pronësia e të
cilave i takon subjekteve që nuk janë rezidente në territorin e Shqipërisë.
Ndërmjetësim financiar - është procesi i kanalizimit të fondeve nga agjentët që kanë
suficit drejt atyre që kanë deficit.
Nënkapitalizim - është situata në të cilën institucioni nuk ka mjaftueshëm kapital për të
vazhduar aktivitetin e tij normal.
Norma bazë (repo) - është norma me të cilën banka qendrore riblen instrumente
qeveritare nga bankat tregtare dhe që përcaktohet nga niveli i ofertës për para që kërkohet
të mbahet në ekonomi në kuadër të zbatimit të politikës monetare.
109
Normë kthimi (yield) - është norma e kthimit të një investimi, shprehur në përqindje.
Obligacion - është një instrument financiar afatgjatë (mbi 1 vit) i garantuar nga
qeveria/subjekti që e emeton.
Pagë mesatare - është raporti i fondit të pagave bruto ndaj numrit të punonjësve.
PBB (Produkti i Brendshëm Bruto) - është vlera e të gjitha mallrave dhe shërbime të
prodhuara në një vend për t'u përdorur për konsum, eksport dhe investime gjatë një
periudhe, zakonisht një vit ose një tremujor.
Pension privat suplementar - është një grup aktivesh në pronësi të anëtarëve të fondit
të pensionit.
Politikë makroprudenciale - është një paketë masash për të identifikuar, monitoruar
dhe parandaluar rreziqet që kërcënojnë stabilitetin në një sistem financiar.
Pozicion financiar debitor i bizneseve - është diferenca midis depozitave dhe kredive të
bizneseve në sistem. Në kushtet kur kjo diferencë është negative, atëherë bizneset janë
debitorë të sistemit.
Pozicion financiar kreditor i individëve - është diferenca midis depozitave të individëve
dhe kredive të individëve në sistem. Në rast se kjo diferencë është pozitive, atëherë
individët janë „kreditorë‟ ndaj sistemit financiar.
Prim i shkruar bruto për sigurimin vullnetar / të detyrueshëm - nënkupton primin e
regjistruar në llogaritë e shoqërisë së sigurimit, sipas një kontrate sigurimi përpara zbritjes
së komisioneve, shpenzimeve të marrjes në sigurim dhe primeve të çeduara në risigurim.
Prim rreziku - është kthimi marxhinal mbi normën pa rrezik të një instrumenti financiar.
Primi i sigurimit -nënkupton shumën e paguar menjëherë ose në mënyrë periodike nga i
siguruari siguruesit ose nga një person që vepron në emër të tij, me qëllim sigurimin ndaj
një rreziku të përcaktuar në kontratën e sigurimit ose të risigurimit.
Provë rezistence - është analiza e disa skenarëve për të vlerësuar qëndrueshmërinë e
bankës ndaj ngjarjeve negative dhe të papritura.
Rëndësi sistemike - është situata e një aktori tregu, pjesë e infrastrukturës financiare,
problemet e të cilit mund të sjellin pasoja të rënda për të gjithë sistemin financiar duke
shkaktuar kosto të larta për shoqërinë.
Rezerva teknike për shoqëritë e sigurimit - janë shumat që kompanitë e sigurimit
vendosin mënjanë nga fitimet me qëllim mbulimin e pretendimeve të mundshme.
Rezultati / marzhi neto nga interesat – Të ardhurat nga interesat e huadhënies minus
shpenzimet për interesat e financimit, sikundër janë depozitat.
RoA - është treguesi i kthimit nga aktivet, dhe shërben për të kuptuar përf itimin që
gjeneron institucioni nga investimet e saj në aktive.
RoE - është treguesi i kthimit nga kapitali, dhe shërben për të kuptuar sa përfitim gjeneron
institucioni nga investimi i aksionarëve/kapitalit të derdhur.
Rrezik i tërthortë i kredisë - është rreziku me të cilin ekspozohet banka si rrjedhojë e
dhënies së një kredie në një monedhë të ndryshme nga ajo e burimit të të ardhurave të
kredimarrësit për ripagimin e kredisë.
Rrezik sistemik - është quajtur materializimi i goditjeve kur mungesa e stabilitetit
financiar merr përmasa të tilla cilatë dëmtojnë funksionimin e sistemit financiar derisa
preken në mënyrë materiale mirëqenia dhe rritja ekonomike (Hollo et al, 2011).
Rreziku i kredisë - është rreziku i paaftësisë paguese të borxhmarrësit dhe që ndikon
negativisht në kapitalin e bankës.
110
Rreziku i likuiditetit - është rreziku i pamundësisë së shlyerjes së detyrimeve, si pasojë e
mungesës së likuiditetit.
Rreziku i tregut - është rreziku që një luhatje e pafavorshme në tregjet financiare, si
ndryshimi në normat e interesit, ndryshimi në kurset e këmbimit dhe në çmimin e
instrumenteve financiare, të sjellë humbje.
Shoqëri sigurimi - është një person juridik me seli qendrore në territorin e Republikës së
Shqipërisë, i licencuar për të ushtruar veprimtari sigurimi.
Shoqëri kursim-krediti - është personi juridik që përbëhet nga bashkime vullnetare të
individëve, të personave fizikë ose juridikë, të cilët depozitojnë paratë e tyre në shoqëri
dhe që përdoren nga shoqëria për dhënien e kredive anëtarëve të shoqërisë.
Shpenzime korrente - janë zë i shpenzimeve të bilancit publik në periudhën fiskale të
analizuar, të cilat i referohen një periudhe afatshkurtër. Ndër to përfshihen: shpenzimet e
personelit, interesat, shpenzimet operative dhe të mirëmbajtjes, subvencionet, shpenzime
të tjera sociale, etj.
Shpenzime operative - janë zë i shpenzimeve në pasqyrat financiare të bankës, të cilat
ndodhin si rrjedhojë e veprimtarisë së vazhdueshme të saj. Ndër to përfshihen: shpenzimet
e personelit, amortizimi i pajisjeve, shpenzime të tjera të veprimtarisë, etj.
Sigurimi - është transferimi i një rreziku të mundshëm, të një humbjeje financiare ose të
një dëmi material nga i siguruari tek siguruesi sipas një kontrate sigurimi.
Sistemet AIPS dhe AECH - Dy sisteme ndërbankare pagesash, në pronësi dhe të operuar
nga Banka e Shqipërisë: një sistem pagesash për shlyerje ne kohë reale (AIPS) dhe një
sistem për klerimin e pagesave me vlera të vogla (AECH). Në AIPS procesohen të gjitha
pagesat ndërbankare në lekë me vlerë më të madhe se 1.5 milionë lekë, ndërsa AECH
është një sistemi klerimi i pagesave me vlerë më të vogël se 1.5 milionë lekë.
Skenar i rënduar - është ai skenar i provës së rezistencës, në të cilin supozohet një
situatë “e stresuar” me një probabilitet të ulët ndodhjeje, duke u mbështetur në goditje të
mundshme në ekonominë vendase (për shembull, ngadalësim i mëtejshëm i kreditimit,
rritje e normave të interesit të tregut, nënçmim i monedhës vendase).
Spread - është diferenca midis dy normave të interesit në një treg financiar.
Stimul fiskal - është masë e marrë nga qeveria e cila përfshin rritjen e shpenzimeve
publike dhe uljen e taksave me qëllim nxitjen e aktivitetit ekonomik të vendit.
Të ardhura operative - janë zë i të ardhurave në pasqyrat financiare të bankës dhe janë
rrjedhojë e veprimtarisë së vazhdueshme të saj. Ndër to përfshihen: të ardhurat neto nga
interesi, të ardhurat neto nga komisionet dhe shërbimet bankare, të ardhura neto nga
veprimtari të tjera të bankës, etj.
Treg ndërbankar - është tregu në të cilin aktorët janë bankat dhe institucionet financiare
dhe shkëmbimet janë në formën e instrumenteve financiare apo të këmbimit valutor.
Treg primar (i emetimit të titujve të borxhit të qeverisë) - është tregu në të cilin
blihen instrumente financiare të sapoemetuara.
Treg sekondar - është tregu në të cilin investitorët blejnë instrumente financiar nga
investitorë të tjerë e jo nga emetuesi i tyre.
Tregjet e kapitalit - janë tregjet në të cilat sigurimi i fondeve mundësohet nga shitblerja
e instrumenteve financiare. Si rrjedhojë, këto tregje përbëhen nga tregu primar dhe ai
sekondar.
Treguesi i besimit konsumator - është një tregues i cili matet nëpërmjet vrojtimeve dhe
përdoret për të përcaktuar gatishmërinë e konsumatorit për të shpenzuar.
111
Treguesi i përdorimit të kredisë - përfaqëson raportin e kredisë së mbledhur me
kredinë e dhënë.
Vendosje pranë institucioneve jorezidente - janë aktivet në bilancin e bankës pranë
subjekteve që nuk janë rezidentë në territorin e Shqipërisë.
Veprim lehtësues i politikës monetare - është politika e një banke qendrore për t'i
mbajtur normat e interesit të ulëta, duke kontrolluar kështu ofertën e parasë. Sa më të
ulëta normat e interesit në treg, aq më pak inkurajohet publiku që të kursejë, duke
kontribuar kështu në rritjen e konsumit, dhe nga ana tjetër, aq më tërheqëse është
kredimarrja, duke sjellë kështu rritje të investimeve. Rritja e konsumit dhe investimeve
sjell rritje ekonomike për vendin.