2016

‌‌راپۆرتی‌تایبه‌ت

نه وت دیار، داهات نادیار» به ڵگه نامه ڕه شه کانی داهاتی نه وت «

د. شێرکۆ حه مه ئه مین غالب محمد عه لـــــــــی

Door Organization for Petroleum Informationof Kurdistan

غالب محمد عه لی سه رۆكی لیژنه ی سامانه روشتیه کانی

ئه نجومه نی پارێزگای سلێامنی

د. شێرکۆ حه مه ئه مین ئه ندامی په رله مانی کوردستان

ڕێكخراوی دۆر بۆ زانیاری نه وتی كوردستان Door Organization for Petroleum Information of Kurdistan

پێشه‌كی

هەرێم���ی کوردس���تان س���امانێکی زۆری س���ەرزەوی و ژێر زوی هەی���ەو کانزای جۆراوجۆری تێدایە،زەوی بەپیتی کش���توکاڵی و ئاوهەوای چوار وەرزەی هەیە، ب���ەاڵم بەه���ۆی خراپ���ی بەڕێوەب���ردن و گەندەڵ���ی و ناڕونی و نەبون���ی ئیرادەو دڵسۆزی، لە دەستەبژێری ناوحیزب و حکومەتی هەرێمی کوردستاندا، ئێستا موچەخۆران و مامۆستایان چارەکە موچەوەردەگرن خانەنشینان و پێشمەرگەی ت���ر، ئەنفاڵک���راوان و چی���ن وتۆێژەکان���ی دێری���ن و کەس���وکاری ش���ەهیدان و لەساڵێکدا، 8 یان 9 چارەکە موچە وەردەگرن، بەاڵم گروپی خۆسەپێنی ناوحیزب، کەحکومەتی���ش بەڕێوەدەبەن یان خۆیان کەس���انی ناو حکومەت دیاری دەکەن،

ژیانێکی زۆر جیاواز،لەخەڵکی دەژین و بەتەواوەتی،لە کۆمەڵ دابڕاون.ئ���ەو مۆدێل���ی بەڕێوەبردن���ەی کوردس���تان،کە تەنی���ا پش���تی بەداهات���ی نەوت بەس���توە، لەس���ایەی یاس���ایەکی خراپی نەوت و گازدا، یاس���ای ژمارە 22 ساڵی 2007، کە بەش���ی هەرەزۆری گرێبەس���تەکان، لەقازانج���ی کۆمپانیاکان کراون و پرۆس���ەی نەوت و کۆکردنەوەی داهاتەکان، لەکوردس���تاندا، تائەوپەڕی ناڕونەو گەندەڵ���ی و بەه���ەدەردان و بردنەدەرەوەی پارەو س���پیکردنەوەی پارە س���یامی دی���اری بەڕێوەبردن���ی داه���ات و حوکمەتداریی���ە، وایکردوە، خۆش���گوزەرانی بۆ گروپێک���ی دیاریک���راو بەرهەمبێت کە ژیانێک���ی ش���اهانە و دور لەئێش و ئازای خەڵ���ک دەژی���ن، واتە سیاس���ییە بازرگان���ەکان، ئەگەر ئ���ەو زاراوەیە،ب���ۆ هەمویان بگونجێ���ت؟! خۆیان و حاش���یەکانیان ملیاردێ���ری هەڵتۆقیویان خس���تۆتە بازاری قۆرخکراوی کۆمپانیاکانی حیزبەوە ) پارتی و یەکێتی ( کە لە بازرگانی شقارتەوە ت���ا دەگاتە نەوت و ئینتەرنێ���ت و دەرمان و جگەرەو کۆی کایەکانی تر، پش���کیان هەیەو جوڵەی سەربەخۆی بازاڕیان نەهێشتوە و بەگشتی سەرمایەی ناحیزبی

ڕاودەنێن یان ناچار بەتەسلیم بونیان دەکەن.ئەوە دیمەن���ی بەڕێوەبردنی داهاتە لە کوردس���تاندا،کە لەروی سیاسیش���ەوە سیستمێکی گش���تگیر )تۆتالیتار( ی بەرهەمهێناوە و پرۆسەی نەوت، لە بری بوژاندنەوەو پێشخس���تنی کەرتەکانی ترو پتەوکردنی پایەکانی دیموکراس���ی و ئابورییەک���ی خۆژێ���ن، ه���ەژاری و بێ���کاری و داتەپینی کەرتەکانی کش���توکاڵ وبازرگان���ی و گەش���توگوزاری لێکەوتۆتەوە، بۆمنونە،لەس���ایەی ئەم مۆدێلەدا س���ااڵنە نزیەک���ی ) 1.250( ملیارێ���ک و دوس���ەدوپەنجا ملێ���ۆن دۆالر، بۆکرێنی ش���یرەمەنی دەڕواتە دەرەوە، هاوکات کورس���تان بەرگەی داخستنی مانگێکی

سنورەکان ناگرێت. حکومەتیش چارەکە موچە، لەکاتی خۆیدا نادات.

پرۆسەی نەوت، لە بری بوژاندنەوەو پێشخستنی کەرتەکانی تر، هەژاری و

بێکاری و داتەپینی کەرتەکانی کشتوکاڵ وبازرگانی و

گەشتوگوزاری لێکەوتۆتەوە

ئێمە، لەم توێژینەوەیەدا،بەوردی داهاتەکانی ) 9( نۆ ساڵی هەرێمی کوردستامنان خستۆتەڕو، ئاش���کرامان ک���ردوە چەندە و چۆن س���ەرفکراوە؟، چەندی بەه���ەدەر دراوە ی���ان براوەتە دەرەوەی هەرێم���ی کوردس���تان ی���ان لەقازانجی گروپێک���ی دیاریکراو بەکارهاتوە، کەئێس���تا کوردس���تان، لەئەنجام���ی سیاس���ەتی شکس���تخواردوی بەڕێوەبردنی ن���ەوت و تێک���ڕای داهاتەکان،کە چەند کەس���یکی دیاریک���راو لێ���ی بەرپرس���ن و ئاگاداریی���ن، کوردس���تان ڕوب���ەروی چەندی���ن قەی���ران بوەتەوە،ئەم گروپە،خۆیان خستۆتە ژیانێکی شاهانە و تێکڕای خەڵک و موچەخۆرانیش ژیانێکی مەمرەومەژی،بەس���ەردەبەن و ئاش���تی کۆمەاڵیەت���ی تێکچ���وە، ت���اوان زۆر ب���وە و دۆخەکە،ب���ۆ

تێکچونی ئارامی سیاسی سەردەکێشێت.هاوکات س���ەرنج و پێش���نازی خۆم���ان، بۆ دەربازب���ون، لە قەیران���ی دارایی ئەمڕۆی کوردس���تان وخس���تنەوە سەرسکەی پرۆس���ەی نەوت و بەڕێوەبردنی داهاتەکان خسۆتەڕوو، کە بەجۆرێک، لەخزمەت���ی خەڵک���ی کوردس���تان و بوژان���ەوەو پێشخس���تنی کەرتەکان���ی ت���ردا بێ���ت و بکریت���ە بنەم���ای سیس���تمێکی دیموکراس���ی و دامەزراندن���ی پایەکان���ی دەوڵەت���ی کوردس���تان، واتە نەوت لە بری نەهامەتی و نەعلەت و سیس���تمێکی گش���تگیرو داخراو، وەک ئەوەی ئێس���تا،لە کوردستاندا،هەیە بکرێتە بنه مای ڕەخساندنی هەلی کارو دابینکردنی ژیانێکی شکۆمەندانە، بۆ خەڵکی کوردستان، جیاواز،لەوەی کە ئێستا،به پێی ئاماری نافه رمی هەر 12 کەس چەکدارێکی

بەردەکەوێت،کە ستانداردی جیهانی،بۆ هەر 200 کەس چەکدارێکی داناوە. پێویستە ئەو ڕاس���تییەش بڵێین، ئەم توێژینەوەیە، وەک بانگەوازو زەنگێکی ئاگادارکردنەوەیە، ب���ۆ ئەو الیەنانەی، کە بەش���دارنەبون یان بەش���داربونو دەیانەوێت،کۆتایی بەو بەش���دارییەیان بهێن���ن، ئی���ر کاتی ئەوە هات���وە، کۆتای���ی ناش���ه فافی بەڕێوەبردنی داهاتەکانی کوردس���تان بهێرنێت بەتایبەتی الیەنەکانی )یەکێتی نیشتامنی کوردستان، و بزوتنەوەی گۆران، یەکگرتوی ئیسالمی کوردس���تان،کۆمەڵی ئیسالمی کوردستان(واتە، کاتی هەڵوێستی یەکالکەرەوە و دانانی خاڵیکە، بۆ کۆتایی به سیاس���ەتی ناش���ه فافی بەڕیوەبردنی داهاتەکانی کوردس���تان، ئاش���کرایە ئەم حوکمڕانییە، ئەگەرئەمڕۆ بەخەباتی پەرلەمان���ی ومەدەنی گۆڕینی تێدانه کرێت

ئەوا سبەی بۆ گۆڕین پێویستامن بەشێوازی تر دەبێت.خاڵێکی تر .. پێویستە مەس���عود بارزانی سەرۆکی پارتی دیموکراتی کوردستان ئەوە بزانێت، لەس���ایەی حکومڕان���ی 10 س���اڵی ڕاب���ردوی ئەودا ک���ە تا 19 ئاب���ی 2015 س���ەرۆکی هەرێم بوە، کوردس���تان ب���ەو ش���ێوەیە بەڕێوەب���راوەو داهاتەکان���ی بەو جۆرەو ب���ۆ بنیاتنانی سیس���تمێکی تۆتالیتاری بەکارهێرناوە، ئەگەر ئیرادەی چاککردن هەیە دەبێت کۆتایی بە مۆدێلی بەڕێوەبردنی

ناشه فافی و به هه ده ردان و دیار نه مانی داهاتەکان بهێرنێت.

ئه م توێژینەوەیە، وەک بانگەوازو زەنگێکی ئاگادارکردنەوەیە،

بۆ ئەو الیەنانەی، کە بەشدارنەبون یان بەشداربونو

دەیانەوێت،کۆتایی بەو بەشدارییەیان بهێنن

هەرێمی‌کوردستان‌..‌ماوەی‌)13(‌ساڵ‌له‌‌به‌رهه‌مهێامنی‌نه‌وت

ئەگەرچ���ی له س���ەرەتادا بەش���ێوەیەکی س���ەرەتایی ن���ەوت دەرهێرناوە، بەاڵم لەدوای س���اڵی)2008(وە بەشێوەیەکی وچەندی���ن ن���ەوت بەدەرهێنان���ی دەس���تکراوە بەرف���راوان کۆمپانیای گەورە ) کۆمپانی دایک( ِڕویان لەکوردستانکردووە

بۆئەومەبەستە .لەوکاتەش���ەوە نەوتبووه ت���ه س���ەرچاوەی داهاتی هەرێمی کوردستان بۆبەرێوەبردینى کاروباری واڵت، به ئێستاشه وه هەردابەزی���ن و بەرزبونەوەیه ک���ی نرخ���ی نەوت راس���تەوخۆ ش���ادەماری ژی���ان لەکۆمەڵگ���ەی کوردی���دا ت���وىش داته پین رابردودابینی���امن، دووس���اڵی لەم���اوەی ،وەک ده کات بەدابەزین���ی نرخی ن���ەوت قەیرانی دارای���ی تەنگی بەکۆی دامەزراوەش���ەرعیەکانو تەواوی حکومەتی هەرێم و ژیانی

خه ڵک هه ڵچنیوه .لەهەرێمى کوردس���تاندا ) 57( بلۆکى ن���ەوىت بوىن هەیە بەپێ���ى ئەوجیاکاریەى کەوەزارەىت س���امانە رسوش���تیەکان کردویەت���ی، لەک���ۆى بلۆکەکان )27 (ی���ان دەکەوێتە پارێزگای یسلێامىن و هەڵه بجەو ئیدارەی گەرمیان و تەقتەقەوە ، 13 بلۆکی له پارێزگای هه ولێره ، 18 بلوک له پارێزگای دهۆکه .

هەردابەزین و بەرزبونەوەیه کی نرخی نەوت راستەوخۆ

شادەماری ژیان لەکۆمەڵگەی کوردیدا توىش

داته پین ده کات

‌0قۆناغی‌یه‌که‌م‌:‌

به پیێ���ی راپۆرت���ی وه زاره تی س���امانه رسوش���تیه کان ک���ه له نۆفه مب���ه ری 2014 له ماڵپه ری ره س���می وه زاره ته ک���ه دا باڵوکراوه ت���ه وه له س���اڵی )2007 ت���ا 2014( بڕی نه وت���ی ده رهیرناو له بی���ره نه وته کانی

هه رێمی کوردستان )263،912،921( به رمیل بووه .له و ڕێژه یه ش بری )123،924،100( به رمیل له ناوخۆی هه رێمی کوردستاندا فرۆرشاوه به تایبه تی بۆ پااڵوگه بچوکه کان که زۆربه یان نایاس���این و که س نازانێت خزمه ت به کێ ده که ن و چه ندین جار له الیه ن رێخراوه ژینگه یه کانه وه داوای داخستنیان کراوه ، مانگی حه وتی 2014 وه زیری سامانه رسوشتیه کان

به ڵێنی داخستنی پااڵوتگه نایاسایه کانی دا به اڵم به ڵێنه که ی نه برده سه ر و دانه خران.وه باقیه که شی که ده کاته )139،988،821(به رمیل هه نارده ی ده ره وه ی هه رێم کراوه ئه ویش به سێ

ریێگه ی جیاواز :یه که م : هه نارده کردن له ڕێگه ی ته نکه ره وه )24،360،114( به رمیل بووه .

دووه م : هه نارده ک���ردن له ڕێگ���ه ی هێڵی بۆری هه رێمه وه که به س���راوه به تورکی���اوه )44،494،762( به رمیل بووه .

سێیه م : هه نارده کردن له ڕێگه ی کۆمپانیای سۆمۆوه )71،133،945( به رمیل بووه .به پێی ئه م ش���یکاریه ی که الی خواره وکردوومانه .. بڕی داهاتی به ده س���ت هات���و له و رێژه نه وته ی که هه ن���ارده ک���راوه و ف���رۆرشاوه له ناوخۆدا بریتی بووه ل���ه )22.541،583.594( $ که ئ���ه و بره پاره یه ش زیاتر له پاره ی موچه ی س���ێ س���اڵی فه رمانبه رانی هه رێمی کوردستان ئه کات و له م قه یرانه دژواره رزگارم���ان ئ���ه کات که خه ریکه ئاش���تی کۆمه اڵیه تی تێکده دات و له وێش���ه وه ئارامی کوردس���تان تێک

ده چێت و نامێنێت.

ده‌رهێنانی‌نه‌وت‌له‌‌هه‌رێمی‌کوردستان‌

وه زیری سامانه رسوشتیه کان به ڵێنی داخستنی پااڵوتگه

نایاسایه کانی دا، به اڵم به ڵێنه که ی نه برده سه رو

دانه خران.

داهاتی نه وتی ده رهیێرناو له ساڵی 2007 =1،118،191 به رمیل * 64 $ بۆ هه ربه رمیلێک نه وت = $71،564،224

داهاتی نه وتی ده رهێرناو له سالی 2008 =2،923،304 به رمیل * 91،5 $ دۆالر بۆ هه ربه رمیلێک = 267،482،316 دۆالر .

داهاتی نه وتی ده رهیرناو له 2009= 13،935،584 به رمیل * 55،5 $ دۆالر بۆ هه ربه رمیلێک = 745،553،797 $

داهاتی نه وتی ده رهیرناو له 2010=14،329،385 به رمیل * 71،2 بۆ هه ربه رمیلێک = $1،020،252،212

داهاتی نه وتی ده رهیرناو له 2011=48،754،880 به رمیل * 87 $ بۆهه ربه رمیلێک = $4،241،674،560

داهاتی نه وتی ده رهێرناو له ساڵی 2012 =54،209،801 به رمیل * 86،5$ بۆهه ربه رمیزلێک = $4،689،147،786

داهاتی نه وت له ساڵی 2013 =42،836،222به رمیل * 91،7 $ بۆهه ربه رمیلێک = $3،898،096،202

داهاتی نه وت له ساڵی 2014=85،805،545به رمیل * 89 $ بۆهه ربه رمیلێک = 7،636،694،306 $ .

به م شێوه یه بێت کۆی گشتی داهاته که بریتی بووه له )22.541،583.594( $ دۆالری ئه مریکی به اڵم به داخه وه ئێســتا هاوالتیانی هه رێمی کوردســتان پێویســتیان به وداهاته هه یه بــه اڵم دیارنیه و قه یرانــی دارایش رۆژ به رۆژ زیاتر ته نگامن پیهه ڵده چنیت که چی داهاتی به ده ســت هاتوی نه وتی فرۆرشاوی هه رێمی کودســتان له گیرفانــی تاکه کــه س و بانکی واڵتان و له خزمه تی بنه ماڵه و بنیادنانی سیســته مێکی تۆتالیتاریدایه زۆر به

نارشینی سیاسه ت و بازرگانی تێکه ڵ کراوه و کۆمپانیاکانی حزب بازاریان قۆره غکردووه .

داهاتی به ده ستهاتوی نه وتی

فرۆرشاوی هه رێمی کودستان

له گیرفانی تاکه که س و بانکی

واڵتان و له خزمه تی بنه ماڵه و

بنیادنانی سیسته مێکی

تۆتالیتاریدایه

نه‌وت‌‌‌‌‌‌ هه‌ناردنی‌ داتای‌له‌‌‌2007بۆ‌2014

قۆناغی دووه م : له 2015 به پێی راپۆرتی س���ااڵنه ی وه زاره تی سامانه رسوشتیه کان، که هه رێمی کودرستان زیاتر له )

210،709،588 ( ملیون به رمیل به رهه مهێناوه .. که به م شێوه ی خواره وه یه :1 . زیاتر له ) 31،404،648 ( ملیون به رمیل نه وت خاو فرۆرشاوه به ناوخۆ فرۆرشاوه ؟

ئه گه ر به و نرخه ی دایبنین ، که هه رێمی کوردس���تان له بازاره کانی ده روه فرۆش���تویه تی که له راپۆرته که هاتووه )نرخی یه ک به رمیل نه وتی خاو = 36.75 $ (

که واتا پاره ی نه وتی فرۆرشاو له کوردستان = 31،404،648 به رمیل * 36.75 $ $ 1،154،120،814 =

2 .هاتووه که هه رێمی کوردستان ) 4،539،088( ملیون به رمیل نه وتی خاوه ی به رێگه ی ته نکه ر له ماوه ی ی���ه ک س���اڵدا هه ن���ارده ی ده روه کردووه ، ک���ه رۆژانه ده کات���ه ) 12،435 ( به رمیل ، ش���یکاریه ک ده که ین بۆ

ئه وه ی بزانین چه ند ته نکه ر ده که ت له رۆژێکدا ئایا ئه م ئاماره دروسته یانا؟1 ته نکه ر زیاتر له ) 278 ( به رمیل ده کات

ژماره ی ته نکه ر له رۆژێکدا = 278 / 12435 = 45 ته نکه ر له رۆژێکدا .

که واتا به پێی ئه م راپۆرته له هه موو خاڵه س���نوریه کانی کوردستان رۆژانه )45 ( ته نکه ر ده ڕواته ده ره وه، ب���ه اڵم ئه م ژماره دووره له راس���تیدا چونکه ژماره ی ئه و ته نکه رانه ی ک���ه نه وت هه نارده ی ده روه ده که ن زۆر

له وه زیاتره .

3 . زیاتر له ) 36،665،073( ملیون به رمیل نه وتی خاو دابینکراوه بۆ هه ر سێ پااڵوگه که ) تاوکی ، که ڵه ک ، بازی���ان ( ،ل���ه دوای پااڵوتنی ئه و بره نه وته زیاتر له ) 23،343،994 ( ملیون به رمیل به رهه مه نه وتیه کامنان ده ست که وتووه وه ک ) به نزین ، نه وتی سپی ، گازوایل ، نه فسا ، به نزینی فرۆکه ، غازی مااڵن ( ، به اڵم به هیچ ش���ێوه یه ک باس له داهاته که ی نه کراوه له م راپۆرته که ئه میش به ش���ێکه له ناشافافی داهاتی

نه وت:دوای به دواداچوومنان، داهاتی یازده مانگی 2015 له به رێوبه رایه تی دابه شکردنی نه وت ) سلێامنی ، هه ولێر ، دهۆک ، نه وتوکانزاکانی کۆیه ( که داهاته که ی ده نێرێته بانکی کوردس���تان له سه ر چوار ره قه م

حسابی که ئه مانه ن ) سلێامنی 3113309 ، دهۆک 4263521 ، هه ولێر 5001565 ، کۆیه 5001566 ( .ده کاته زیاتر له ) 2،180،175،743،865 (ترلیون دینار که ده کاته زیاتر له ) 1،787،029،298( ملیار دۆالر .

به پێی ئه م راپۆرته له هه موو

خاڵه سنوریه کانی کوردستان

رۆژانه )45 ( ته نکه ر ده ڕواته

ده ره وه، به اڵم ئه م ژماره دووره

له راستی

4 .زیات���ر ل���ه ) 16،410،313 ( ملیون به رمی���ل نه وتی ره ش ) fuel oil ( که له هه ر س���ێ پااڵوگه که به رهه م ده هێرنێت. به اڵم به هیچ ش���ێوه یه ک باس���ی له نرخی فرۆش���ن و هه نارده کردنی و به کێ فرۆرشاوه

نه کردووه ، که ئه میش یه کێکه له ناشه فافیه کانی داهاتی نه وت.5 . له راپۆرته که هاتووه که هه رێمی کوردس���تان زیاتر له ) 138،661،190 ( ملیون به رمیل له رێگه ی بۆری

هه نارده ی به نده ری جیهانی کردووه جگه له نه وت پارێزگای که رکوک که ئه وه یش به دوو قۆناخ :قۆناخ���ی یه ک���ه م : له مانگی یه ک هه تا 23/ 6/ 2015 که نه وتی هه نارده کراو یه کس���انه به ) 58،954،742 ( ملی���ون به رمی���ل ک���ه له رێگه ر س���ۆمۆ هه ن���ارده ی ده روه کراوه ، وه به غدای���ش له بری ئه و ب���ره نه وتی که هه ن���ارده ی ده روه ک���راوه ئه م رێژه پ���اره ی هه نارده ی هه رێم ک���ردووه ) 2،423،826،267 ( ترلی���ون دینار که

یه کسانه به ) 1،986،743،567 ( ملیار دوالر .قۆناخی دووه م : له دوای 6/23/ 2015 هه تا کۆتای ساڵی 2015 هه رێمی کوردستان له رێگه ی بۆری

) 79،706،354 ( ملی���ون به رمی���ل نه وتی خاوی هه نارده ی ده ره وه ی کردوه له گ���ه ڵ زیاتر له ) 27،754،281 ( ملیون به رمیل نه وتی که رکوک هه نارده ی ده روه ی کردوه ه که به پێی راپۆرته که پاره که ی یه کسانه به

) 3،949،697،777.89 ( ملیار دۆالر.که واتا داهاتی نه وت که له ساڵی 2015 فرۆرشاوه جگه له ئه و نه وتی که به ته نکه ر هه نارده کراوه له گه ڵ

نه وتی ره ش که به رهه م هێرناوه ده کاته = ) 3،949،697،777.89 ( دوالر. پاره ی عێراق که ناردوویه تی ) 1،986،743،567 ( + )1،154،120،814 ( + ) 1،787،029،298 یه كسانه به

8،877،591،456 ملیار دوالر ..

تا کۆتایی

ساڵی 2015 هه رێمی کوردستان

له رێگه ی بۆری

) 79،706،354 ( ملیون

به رمیل نه وتی خاوی هه نارده ی

ده ره وه ی کردوه

له‌‌ نه‌وت‌ ‌ هێنانی‌ به‌رهه‌م‌ داتای‌‌2015

داهاتی‌به‌رهه‌مه‌نه‌وتیه‌کان‌له‌‌‌2015

لەنێ���و ئ���ەو هەمو قەیران���ەدا، که ڕووب���ه روی هەرێمی کوردس���تان بوه ته وه ، لێرەو لەوێ ژمارەی سه رسوڕێنه ر و کومان���اوی س���ەر هەڵ���دەدەن، یەکێ���ک ل���ەو ژماران���ە داهات���ی یازده مانگ���ی س���اڵی 2015ی به رێوبه رایه تی دابه ش���کردنی ن���ه وت ) س���لێامنی ، هه ولێ���ر ، دهۆک ، نه وت وکانزاکانی کۆی���ه ( زیاتر له )2،180،175،589،342 ( ترلی���ون ک���ه بۆ یه ک مانگ زیاتر ل���ه ) 163 ( ملیون دوالر ده کات، هه موو ئه و پاره له بانکی کوردستان دادده نرێت و له س���ه ر چوار ره قه م حسابی که ئه مانه ن ) سلێامنی 3113309 ، دهۆک 4263521 ، هه ولێر 5001565 ، کۆیه

. ) 5001566که ئه م داهاته له پێش���وودا ده چ���ووه بانکه حکومیه کان و له الی���ه ن وه زاره تی دارایی مامه ڵه ی پێوه ده کرا. به اڵم به پێ���ی نوورساوه ی ژماره 8680 که ل���ه مانگی حه وتی 2014 ده رچ���ووه ، بری���اردراوه ئه م داهات���ه برواته به نکی

کوردستان .ئ���ەوەی جێگەی س���ەر س���وڕمانە وەک هەم���و داهات و سەروەت و سامانەکانی تری هەرێم کە بونیان هەیەو دی���ار نین، بۆ بەرپ���رس و حزب و کۆمپانی���اکان هەن و بۆ گەل نین، ئەمیش دیارنیەو نازانین چی بەسەر هاتووە، رەنگ���ە وردە داهات���ی وەک ئەم برە پارەی���ە لە هەرێمی کوردستان بخرێته روو ئەوە بە ئاسانی قەیرانی دارایی

جاره سه ر ده بێت

ئه م داهاته له پێشوودا ده چووه

بانکه حکومیه کان و له الیه ن

وه زاره تی دارایی مامه ڵه ی

پێوه ده کرا،

به اڵم ئێستا بریاردراوه ئه م

داهاته برواته به نکی

کوردستان

قۆناغی‌سێیه‌م‌:‌

به پێی ئه و ڕاپۆرتانه ی که وه زاره تی س���امانه رسوش���تیه کان باڵویکردووه ته وه له 2016 دا زیاتر له ) 90( ملیون به رمیل هه نارده ی ده روه کراوه به رێگه ی بۆری که ئه مه داهاته که ی به پێی مانگه کان که هه رچه ند

داهاته که ی زۆر له وه زیاتره :مانگی یه ک = 450 ملیون دوالر مانگی دوو = 303 ملیون دوالر مانگی سێ = 557 ملیون دوالرمانگی چوار = 376 ملیون دوالر مانگی پێنج = 390 ملیون دوالر

مانگی شه ش = 480 ملیون دوالر مانگی حه وت = 390 ملیون دوالر .

ک���ه کۆی داهاتی ن���ه وت هه تا مانگی حه وت زیاتره ل���ه ) 2،987،000،000 ( ملی���ار دوالر جگه له داهاتی ن���ه وت ب���ه ته نکه ر، نه وتی فرۆرشاو له ناوخۆ و داهاتی به رهه م���ه نه وتیه کان، هه ر چه ند کۆی داهاته که ناشه فافیه کی تێدایه چونکه له مانگی یه ک نه وت به رمیلی به 24 دوالر بووه ، ئێستا نه وت به رمیلی به 37 دوالر فرۆرشاوه و له گه ڵ ئه وه ش به رهه مهێنانی نه وت که می نه کردووه که واتا ده بێت هیچ نه بێت

داهاتی مانگی شه ش دوو ئه وه نده ی داهاتی مانگی یه ک بێت به اڵم وانیه !!!

ده بێت هیچ نه بێت

داهاتی مانگی شه ش دوو

ئه وه نده ی داهاتی مانگی یه ک

بێت به اڵم

وانیه !!!

گه‌ڵ‌ له‌‌ دووفاقی‌حکومه‌تی‌هه‌رێم‌موچه‌خۆران‌

بڕی���اری پاش���کەوتی مووچ���ە پێکهات ب���وو لەحەوت خ���اڵ، لەپێنج���ەم خاڵدا باس ل���ەوە کراوە کەبەش���ێوەیەکی مانگان���ە چاوخش���اندنەوەی لەس���ەر دەرکرێ���ت ب���ە ڕەچاوکردن���ی داهاتی مانگان���ەی وەزارەت���ی دارای و ئابووری بەجۆرێ���ک کەمرین ڕێژەی پاش���ەکەوت دیاری بکرێت کەوات���ه هەر کاتێک نەرخی بەرمیلێک نەوت زیادیکرد ب���ەو ڕێژەیش موچەی موچەخۆران زیاد ئەکرێ���ت بەاڵم ئەمە جێبەجێ نەکراوە لێرەدا ڕوون���ی دەکەینەوە کە حکومەتی هەرێم چۆن

فێڵی لە خەڵکی هەرێمی کوردستان کردوە.هەناردەکردن���ی نەوت لە مانگی ی���ەک 18،656،131 ملیۆن بەرمیل ن���ەوت بووە وە داهاتی ن���ەوت لەم مانگەدا 450 ملیۆن دۆالر بووە کەواتا نرخ���ی بەرمیلێک نەوت 24.12 دۆالر بووە

بۆ هەر بەرمیلێک ، هەر لەو مانگەدا بڕیاری پاشەکەوت کردنی مووچە دراوه .بەاڵم دوای بەرزبوونەوەی نرخی نەوت لە مانگی شەش دا بەپێ ڕاپۆرتی وەزارەتی سامانە رسوشتیه کان بەرمیلێک نەوت فرۆرشاوە بە 36.43 دۆالر کە کۆی داهاتەکەی 561،938676 ملیۆن دۆالر جگە لە داهاتی 2 ملیۆن بەرمیل نەوت کە بە پااڵوتگەی کەڵەک و بازیان دراوە.کەواتا ئەگەر بەراورد بکەین لە نێوان مانگی یەک و مانگی ش���ەش لەس���ەر نرخی بەرمیلێک نەوت یان داهاتی نەوت بەڕێگەی بۆری دەبینین نرخی نەوت بەڕێژەی �34% زیادی کردووە وە داهاتی نەوتیش بە ڕێژەی 20% زیادی کردوە ، هەرچەند ئەو داهاتە بەبێ داهاتی فرۆشتنی

نەوت بەڕێگەی تەنکەر وە فرۆشتنی بە ناوخۆ و داهاتی بەرهەمە نەوتیەکانە.کەواتا لێ���رە بۆمان دەردەکەوێت کە دەبوایە گۆڕانکاری لە ڕێژەی پاش���ەکەوتی مووچەخۆران

بکرایە بەپێ ڕێژەی نرخی نەوت یان زیادبوونی داهاتی نەوت بەڕێژەی ) 20 بۆ 30 ( %ب���ەاڵم حکومەت���ی هەرێ���م لەم���ەدا فڵێکی ت���ری ل���ە هاونیش���تامنیان ک���ردوه ، تائێس���تا به سیس���ته می نایاس���ای پاش���ه که وتدا نه چوه ت���ه وه بگ���ره هیچ گرنتی���ه ک نیه ، که پاش���ه که وت فه رمانبه ران و موچه خۆران و خانه نیش���ینان و که س وکاری شه هیدان و ئه نفال بدرێته وه ، که

تا ئێستا بره که ی ) 6( ترلیون دیناره .

نرخی نەوت بەڕێژەی ـ%34

زیادی کردووە

وە داهاتی نەوتیش بە ڕێژەی

20% زیادی کردوە

داهاتی‌‌نه‌وت‌‌له‌‌مانگی‌‌شه‌ش

بڕیاری‌چاوخشاندنه‌وه‌‌به‌پاشه‌كه‌وتی‌موچه‌ی‌فه‌رمانبه‌رانی‌هه‌رێمی‌

كوردستان

غازی‌رسوشتی‌له‌‌هه‌رێمی‌کوردستان

لەس���نوری هەرێمی کوردس���تادا جگە لە نەوت برێکی باش غازی رسش���تی بونی هەیە کە بەپێی ئام���اری وەزارەتی س���امانە رسوش���تیەکان بە )5،7(ترلیۆن مەتر س���ێجا خەمڵێ���رناوە ، ئەوەش لەروی ریزبەندیەوە هەرێمی کوردس���تان دەکات بە هەش���تەم واڵت لەئاس���تی وزەی غازدا و رێژەکەشی

زیاتر لە 3% هەموو رێژەی غازی دونیا دەکات . کۆمپانیاکانی بەرهەم هێنانی غازی رسوشتی لەهەرێمی کوردستاندا تائێستا دەست بەکارنەبون

و تەنها کۆمپانیایەک کەلە کوردستان کاربکات کۆمپانیایی دانا غازە.

‌‌دانا‌غاز‌:کۆمپانیاییەکە وەبەرهێنان ئەکات لەکەرتی غازدا، پێکهاتوە لە سێ کۆمپانیایی گەورە ) دانا ، هیالل و گرێس���نت پرۆلیۆم ( ، لە س���ێ واڵتی گرنگی دونیا کارئەکەن لەبواری بەرهەم هێنانی غازدا کە

)عێراق )هەرێمی کوردستان( ، میرس و ئیامرات ( .ئەم کۆمپانیایە لە سالێ )2007(وە گرێبەستی لە گەڵ حکومەتی هەرێم کردوەو گرێبەستەکەش لەگەڵ ئاشتی هەورامی و نێچیرفان بارزانیدا و تائێستاش رون نیە بنەماکانی چین ، ئەوەی باسی لێ���وە دەکرێت گرێبەس���تەکە زیاتر لە بەرژەوەن���دی کۆمپانیاکەیە نەک حکومەت���ی هەرێم، هەروەها حکومەتی هەرێمی کوردس���تان زیاتر لە 57 گرێبەس���تی کردووە بەاڵم لە وێب س���ایتی وەزارەتی س���امان رسوشتیەکان 41 گرێبەست هەیە و 16 یان دیارنیە، یەکێک لەوانەش گرێبەستی دانا غازە . وپرس���یاری س���ەرەکی ئەوەیە ئەم دوو بەرپرس���ەی حکومەتی هەرێم بۆچی گرێبەس���تێکی لەو

شێووەیان کردووە ؟ چ سودێکیان بە خۆیان و میللەتەکەیان بەوکارەیان گەیاندووە.!؟

بەپێی راپۆرتێکی خودی کۆمپانیایی دانا غاز کە لە )ش���اریقە( لە ئازاری 2013 باڵوکراوەتەوە باسی لەوە کردووە ، دوایی )16(مانگ دانا غاز توانی لە بلۆکی کۆرمۆر غازی رسوش���تی بەرهەمبهێنێت هەروەها توانی )174( کیلۆمەتر بۆری راکێشێت بۆ بنکەی بەرهەم هێنانی کارەبا کە )24(تۆرباینەو دان���ا غاز توانیویەت���ی بۆ بەهەمهێنانی کارەبایی ه���ەردوو پارێزگایی )هەولێر و س���لێامنی ( به غاز

دابین بکات ، دوو پااڵوگەشی، بۆ پااڵوتن و بەرهەم هێنانی غازی رسوشی داناوە.لەدوایی س���اڵی )2009(دا کێش���ەکانی نێوان داناغازو وەزیری س���امانە رسوش���تیەکان دەس���تی پێک���ردوەو رێگەی���ان پێنەدراوە پەرە بەئاس���تی بەرهەمهێنانی���ان بدەن ، بەم کارەیش���یان ڕێگریان لە درووس���تکردنی ش���ارێکی ) پرۆکیمی���اوی( كرت کە بەها زیات���ر لە 10 ملیار دوالر بوو، س���وودێکی

لەدوایی ساڵی )2009(

کێشەکانی نێوان داناغازو

وەزیری سامانە رسوشتیەکان

دەستی پێکردوەو رێگەیان

پێنەدراوە پەرە بەئاستی

بەرهەمهێنانیان بدەن

گەورەی بەو ناوچە ئەنفالکراوە دەگەیاند و هەزاران هەلی کاری دەرەخساند .لەساڵی )2013 (دا کێشەی نێوان حکومەتی هەرێم و دانا غاز ئەچێتە دادگاو ئەو کاتیش حکومەتی هەرێم )100(ملیۆن دۆالری بە کۆمپانیاکە دۆراند واتە پێش شەری داعش و کێشیەکانی ، دواتریش ئەو کێشەیە بەردەوامی هەبوەو لە ماوەی چەن مانگی رابردودا رونبویەوە کە دیسانەوە کۆمپانیایی دان���ان غاز نزیکەی )2( ملیار دۆالری لە حکومەتی هەرێم بردوەتەوە لەرێگەی س���کااڵیەکی تری ئەو کۆمپانیایەوە لە حکومەتی هەرێم . ئەوەش بەشی موچەی )سێ (مانگی فەرمانبەرانە لەم ئان و

ساتە قەیراناویەدا .

هەربەپێ���ی ئەو راپۆرتەش هاوتای )79(ملیۆن بەرملی ن���ەوت لەمانگی ترشینی )2008 ( تا ئازاری )2013 ( بەرهەم هێرناوە، کە گەش���ن بەرێژەی بەرهەم هێنانی هاوتایی )88(هەزار بەرمیل نەوت لەی���ەک رۆژدا ئ���ەوەش بەتەنه���ا لە بلۆک���ی کۆرمۆری س���نوری گەرمی���ان ) چەمچەم���ال ( ،کەواتە ئەو رێژەی���ەش ئەگ���ەر بە غازی رسوش���تی بپێورێت ئەبێت���ە هاوتایک���ی )340 (ملیۆن پێ س���ێجایی گاز بەش���ێوەیەکی رۆژانە وە )15(هەزار گازی شلی چرکراو ئەویش هەربەشێوەی رۆژانە ، کەواتە کۆی گشتی بەرهەمەکە )175(ملیار پێ سیجا لەگاز و وە 16،5 ملیۆن بەرمیل لەگازی چرکراو شلەکانی لەالیەن کۆمپانیاکەوە بەرهەمهاتوە لەوەتەی دەس���تی کردوە بەبەرهەم هێنان لەمانگی ترشینی

یەکەمی )2008 (وە .

ئەو رێژەیە لەبەرهەم هێنان ئەبوایە تائێستا هیچ نەبێت گرەوی )24(کاتژمێر کارەبایی بۆ هاواڵتیانی هەرێم بکردایە ،ئەگەر خۆشبەختیەکەش بە هاواڵتیانی هەرێم رەوا نەبیرناوە ، نەنگی ئەو هەرێمە لەوێدا س���امانەکەی رسوش���تیەو بەناوی س���ەرجەمی هاواڵتیانەوەیە بەاڵم خاوەنەکەی تەنها چەن کەس���ێکن و دەس���تی نەرم و سپی و سۆڵیان لەس���ەر س���کی تیر داناوەو خەڵکە ئەنفالکراو بەش خوارو رەشوروتەکەش���ی دەس���تی ماندویان لەسەر سکی برس���ی داناوە ، مەتەڵی ئەم هەرێمە کەوتوەتە ئەوێوە کە هەموو دونیا سەرنجی لەسەرێتی بەاڵم بۆخۆی بەدەست چەن سیاسیەکی

بیبەرنامەو چەن وەزیرێکی جوت وەزارەەتەوە سامانی دیارەو داهاتی نادیار.

لەساڵی )2013 (دا کێشەی نێوان حکومەتی هەرێم و دانا

غاز ئەچێتە دادگاو ئەو کاتیش حکومەتی هەرێم

)100(ملیۆن دۆالری بە کۆمپانیاکە دۆراند

بەرهەمی‌غازی‌رسۆشتی‌له‌‌هه‌رێمی‌کوردستان‌سێ‌جۆره‌‌:

1 . غازی وشک : رۆژان���ە )340(ملیۆنپ���ى س���ێجاغازبەرهەم دەهێنێ���ت لەس���اڵی )2008(وە. ده درێته وێس���تگه کانی

به رهه م هێنانی کاره با له ) پارێزگای سلێامنی + پارێزگای هه ولێر (

‌2.‌غازی‌شل‌مااڵن‌: )1000(هەزارتەن ئێلپێجی )غازی ش���لی مااڵن (لەمبلۆکەبەرهەمدێت . دراوه به کۆمپانیای ساوس

کوردستان ته نی به ) 325 ( دوالر

‌3.‌کۆندێنسه‌یت‌: رۆژان���ه )20(هەزاربەرمیل کۆندێس���ەیتی لێبەهەمدەهێرنێت . له گ���ه ڵ نه وتی خاوی تاوکی تێکه ڵ

ده کرێت دچونکه نه وتی خاوی تاوکی جۆره که ی باش نیه به هۆی ئه م کۆندێسه یته باش ده بێت .

رۆژانه

)20(هەزاربەرمیل کۆندێسەیت

بەرهەم دەهێرنێت

داهاتی‌ته‌نکه‌ر‌:

جۆرێکی تر له داهات ده ستامن ده که وێت له رێگه ی نه وت به ته نکه ر، که ئه میش به ئاسانی ناتوانرێت ژماره ی راس���ته قینه ی بزانین چونکه خرابرین جۆری فرۆش���تنی نه وته له رووی ناش���ه فافیه وه وه ک ده زانین هه رێمی کوردستان له 2007 هه تا ئێستا به شێک له نه وتی خاو هه نارده ی ده ره وه ده کرێت به رێگه ی ته نکه ره به اڵم هه تا ئێس���تا به روونی و ئاشکرا له ڕاپۆرته کانی وه زاره ت باسنه کراوه ئه گه ر باس���یش کرابێت زۆر گالته ئامێزبووه وه ک ئه وه ی که له ڕاپۆرتی س���ااڵنه ی 2015 وه زاره تی س���امانه رسوش���تیه کان هات���ووه ده ڵێ���ت ) 4،600،000 ( ملیۆن به ر میل له ماوه ی س���اڵێک به ته نکه ر ره وانه ی ده روه کراوه که ئه میش رۆژی ) 45 ( ته نکه ر ده کات . به اڵم ئێمه به پێی به دواداچوون و زانیاریه کامنان بۆمان ده رکه وتووه له ساڵی 2015 رۆژانه نزیکه ی له ) 75 ( هه زار به رمیل له رۆژێکدا ، ئه گه ر به رمیلی به )25 $ ( حس���ابکه ین به تێکرا ، ئه وه داهات���ی نه وتی ته نکه ر ده کات ) 675،000،000 ( ملیون دوالر . وه ل���ه 2016 رۆژانه نزیک���ه ی ) 60 ( هه زار به رمیل نه وت به رێگه ی ته نک���ه ر هه نارده ی ده روه کراوه که داهاته که ی ده کاته ) 270،000،000 ( ملیون دوالر . کۆی گشتی داهاته که ی له ماوه ساڵ و نیوێک

نزیکه ی یه ک ملیار دوالر ده کات .

ته نكه ر

خراپرتین جۆری فرۆشتنی نه وته

له رووی ناشه فافیه وه

داهاتی‌رشینی‌نه‌وت‌

به رێز د. به رهه م س���اله ح جێگری س���کرتێری ) ی.ن.ک ( له به رنامه ی تاوتوی ) )NRT له 27/ 2016/1 وتی که من له کابینه ی 6 ده وره و ته سلیم له گه ڵ کابینه ی حه وتدا کرد ، بری )5 ( ملیار دوالر پاره ی رشین���ی ن���ه وت له بنکی ) HSBC ( دا هه بوو . به اڵم وه زاره تی س���امانه رسوش���تیه کان ده ڵێت ئه و پاره ی له رشینی گرێبه س���ته کانی نه وت ده س���تامن که وتوه هه ت���ا 2013 ده کاته ) 3،845،893،693 ( ک���ه نزیک���ه ی ی���ه ک ملیار و دوو س���ه د ملی���ون دوالریان جی���اوازی هه یه ل���ه نیوانی قس���ه کانی د. به رهه م و وزاره تی س���امانه رسوش���تیه کان، وه به ش���ێکی زۆری ئه و پاره یه به الرێ سه رفکراوه یان هی���چ چاودێرێه کی نه کراوه له الیه ن چاودێری دارای و ئه نجومه نی هه رێمی کاروباری نه وت و غاز له ده ره وه ی ده س���ه اڵتی خۆ یان به بێ گه رانه وه بۆ بوجه ی س���ااڵنه و وه زاره ت���ی داریی پاره ی نه وتیان

سه رفکردووه ، له خواره وه چه ند منونه یه ک ده خه ینه روو :

1 . )30 ( ملیون دوالر بۆ زانکۆی ئه مریکی له دهۆک .

2 . ) 88( ملی���ون دۆالر ب���ۆ زانک���ۆی ئه مریک���ی له س���لێامنی، که جی ته نه���ا )10( ملیون ب���ه زانکۆی هه ڵه بجه دراوه که زانکۆیه کی حکومیه و هه ڵه بجه ره مزی کاراسات و قوربانیدانه که کوردستانی به

دنیا ناساندووه .

3 . ) 270 ( ملیون دوالر بۆ ئاس���انکاری س���یوله و پش���تگیری بانکه کان که زۆربه یان حزبین و نزیک له ده سه اڵت دارانی هه رێمی کوردستانن .

4 . )20( ملیون دوالر که مپی زانکۆی سه اڵحه دین که هه تا ئێستا دروستنه کراوه .

5 . ) 13 ( ملیون دوالر دابین کردنی کۆپته ر بۆ وه زاره تی ناوخۆ که جی به پرسه کان بۆ کواستنه وه ی خۆیان به کاری دێنن .

6. ) 1،318،753 ( بۆ راوێژکاری ) ی ، ای ، ای ( هه ڵسه نگاندنی کاریگه ر له سه ر ژینگه ، که چی ئه گه ر ئێمه خاوه ی راوێژکارین و پاریان بۆ سه فده که ین بۆ وه زعی ژینگه یی کوردستان ئاوایه .

بڕ )5 ( ملیار دوالر پاره ی رشینی نه وت له بانکی

) HSBC (ی به ریتانی دا هه بووه

7 . ) 1 ( ملیون دوالر کریی ڕاوێژکاری فه رمانگه ی هه ماهه نگی و به دواداچوون ، که س نازانێت ئه م فه رمانگه یه کاریان چی بوو ؟ سوودیان چی بوو ؟ بۆ خه ڵکی هه رێمی کوردستان ؟

8 . ) 5( ملیون دوالر رێکخراوی ئاینده ی گه ش .

9. ) 3،687،973 ( ملیون دوالر دابین کردنی ئاوی پاک بۆ خوێندنگاکان که ته نها له هه وڵیر 90% زۆر به خراپی جێبه جێ کراوه ، له سلێامنی و گه رمیان هه ر جێ به جێ نه کراوه ، له دهۆکیش 40 % .

10 . ) 40 ( ملیون دوالر گه شه پێدانی شه نگال ، ئایا چۆن سه رفکراوه ؟

11 . ) 10( ملیون دوالر دامه زراندنی گه نجان ، چۆن و به چ میکانیزمێک سه رفی کردووه ؟

12 . ) 2،685،000 ( ملی���ون دوالر ب���ۆ کامبین���ی گه نجان ، چۆن خه رج کراوه ؟ که ئێس���تادا ژماره یه کی گه نج بێکارن و له به ر نه بوونی هه لی کار و ئاینده یه کی گه ش کوردستان به جێده هێڵن .

13 . ) 7،100،000 ( ملی���ون دوالر قه ره بووکه ران���ی ده رزی ئافاس���تاین ک���ه کۆمپانیایه ک���ی ئه هل���ی ده رزێکه ی هێناو وه که به رپرس���انی حزبی له پش���ته ، واته حکومه ت زیان���ی کۆمپانیایه کی ئه هلی

بژاردووه !!!!

ئه مان���ه و ده ی���ان منوون���ه ی ت���ری به هه ده ردان���ی تری���ش ک���ه ل���ه راپۆرت���ی س���اڵی 2013 وه زاره ت���ی سامانه رسوشتیه کان تێبینی ده کرێن .

) 1 ( ملیون دوالر کریی ڕاوێژکاری فه رمانگه ی هه ماهه نگی و به دواداچوون

له شیربنی نه وت دراوه ، که س نازانێت

ئه م فه رمانگه یه کاریان چی بوو ؟

داهاتی‌ناوخۆ‌‌به‌‌دوو‌قۆناغ‌تێپه‌ریوه‌‌

یه ک���ه م : ل���ه 2007 هه تا 2014 ، مانگانه تێکرا ، نزیکه ی 350 ملی���ون دوالر بووه که ئه میش ده کاته ) 29،400،000،000 ( ملیار دۆالر ده کات ، که ده کاته سێ ساڵی بوجه ی هه رێمی کوردستان .

دووه م : سه ره تای 2014 به هۆی قه یرانی دارای داهاتی ناوخۆ که می کردووه بۆ مانگانه به نزیکه ی ) 150 ( ملیون دوالر ، تا مانگی 6 ی 2016 ده کاته ) 4،500،000،000 ( ملیار دوالر .

ئه م���ه ته نها ئه و داهاتانه یه که به ش���ێوه یه کی فه رمی رۆش���توونه ته وه زاره ت���ی داراییه وه و به اڵم ب���ه پێ���ی زانیاری و به دواداچوونی ئێمه وه داهات به ش���ێوه یه کی رێک و پێ���ک کۆناکرێته وه رێگای جۆراوجۆر هه یه که داهاته کان نه جنه خه زێنه ی حکومه ته وه ، بۆ منوونه ی ژماره یه کی زۆر پس���وڵه ی خۆش بوون ده کرێن بۆ کۆمپانیاکان که له باجی گومرکی ده به خرشێن بۆ منونه 20 هه زار کۆمپانیا له هه رێمی کوردستان هه یه ، ته نها 15 هه زاریان باج به حکومه ت ئه ده ن به تایبه تی کۆمپانیاکانی ) گه یاندن ، نه وت، پااڵوگه کان، کواسته نه وی نه وت و، سکیوریتی و خزمه تکوزاری له بواری نه وت(، له الیه کی تریش���ه وه لیژنه کانی خه ماڵندن و لێخۆش���بوونی پاره ی کاره با ، که به شی زۆری ڤێالی به رپرس���ان و ش���ۆێنی زیاده رۆیی و باره گای حزبه کان لێ خۆش���بوونیان بۆ کراو، ی���ان پاره ی کاره با

ناده ن . که واته ئه گه ر ئه م داهاتانه به شێوه یه کی رێکوپێک کۆبکرێنه وه خه زێنه ی حزب و حکومه ت له یه ک جیابکرێنه وه و حزب له س���ه ر داهاتی گش���تی نه ژین وه ک ئه وه ی یه کیت���ی و پارتی ده یکه ن، ئه وه داهاتی ناوخۆو چه ند قات زیاد ده کات ده توانرێت له خزمه تی خه ڵکی کوردستاندا ، به کاربهێرنێته وه

و سیسته می پاشه که وت کۆتای پێبهێرنێت.

کۆی داهاتی نه وت له 2007 هه تا مانگی حه وتی 2016 زیاتر له داهاتی نه وت )34،406،175،050 ( ملیار دوالره ، رشینی گرێبه ستی نه وت ) 5( ملیاره که واتا کۆی گشتی داهاتی نه وت و رشینی

) 39،406،175،050 ( ملیار دوالره . ک���ۆی داهات���ی ناو خۆ )33،900،000،000( ملی���ار دوالره ، داهاتی ناوخۆ که له دوو به ش پێک دێت ) له 2007 بۆ 2014 ده کاته )29،400،000،000(، داهاتی ناوخۆ 2014 هه تا مانگی شه ش���ی 2016

ده کاته )4،500،000،000 ( ( .کۆی داهات که له 2007 بۆ 2016 هاتوه ته ناو هه رێمی کوردستان ) 73،306،175،050 ( ملیار دوالره

، جگه له ئه و پاره ی ، بۆ موجه مانگانه ، له بوجه ی عێراقه وه هاتوه .

ئه گه ر ئه م داهاتانه به شێوه یه کی رێکوپێک

کۆبکرێنه وه خه زێنه ی حزب و حکومه ت له یه ک جیابکرێنه وه ، ئه وه داهاتی ناوخۆو چه ند

قات زیاد ده کات

پێدانی‌موچه‌‌له‌‌هه‌رێمی‌کوردستان‌به‌‌دوو‌قۆناغ‌تێپه‌ڕیوه‌‌

قوناغی یه که م : تا مانگی 3 ی 2014 له الیه ن عێراقه وه موچه ی فه رمانبه ران ده درا که له بوجه ی 17 % ی هاتوو له به غدا دراوه ، که 2003 وه زیاتر له 69 ملیار دۆالر بووه

قوناغی دووه م : دوای برینی بوجه ی هه رێمی کوردس���تان له مانگی 3 ی 2014 له الیه ن به غداوه ، حکومه ت���ی هه رێ���م موچ���ه ی فه رمانبه رانی دابین ک���ردووه تاکۆتای 2015 )17( مانگ���ه و بری پاره که

ده کاته ) 14،110،000،000،000( چوارده ترلیون و سه د وده ملیار دینار ده کات.قۆناغی سێیه م : له مانگی یه ک ی 2016 سیسته می نایاسای پاشه که وت په یروکراوه که تا ئێستا

) 2،500،000،000،000 ( دوو ترلیون و پێنج سه د ملیار دینار ده کات .کۆی گشتی ئه و پارانه ی درواوه ن به موچه له مانگی سێی 2014 ) 16،610،000،000،000 ( شانزده

ترلیون و شه سه د و ده ملیون دینار ده کات.وه ک ب���ه پێ���ی به ڵگه کانی به رده س���تامن ک���ه حکومه تی هه رێ���م نزیک���ه ی ) 12،807،000،000،000 ( دوانزده ترلیون وهه ش���ت س���ه دوحه وت ملی���ار دیناری له بانک���ه کان ناوخۆ وه رگرت���ووه ، یه ک ملیار

دوالریشی له تورکیا وه رگرتووه ، که به نه وت ده درێته وه . که واته ، حکومه ت پێویس���تی به ) 2،610،000،000،000 ( دوو ترلیون وشه س���ه دوده ملیار دیناره بۆ ئ���ه وه ی موچه دابی���ن کات ، به اڵم بری ) 73،306،175،050 ( ملیار دوالره داهاتی کوردس���تان بووه ، ئه گ���ه ر هه ش���ت ملیار دوالر ب���ۆ ته واوکاری موج���ه و خزمه تکوزار و بوجه ی به کار خس���تنی حکومه ت خه رجکرابێت هێشتا بری ) 65 ( ملیار دۆالر دیار نیه ، که ده کاته بوجه ی شه ش ساڵ و نیوی هه رێمی کوردس���تان ، ئێمه ده پرس���ین ئه م پارانه چی لێهاتوو؟ بۆ کۆی براون ؟ خراونه ته س���ه ر ژماره حسابی کام حزب و کۆمپانیا و که سی دیاری کراو؟ ئه ی ئایا چۆن ئه م پارانه ده دۆزرێته و و له خزمه تی خه ڵکی

کوردستان به کار ده هێرنێت و ئه م قه یرانه ی پێ تێده په رێرنێت .

تا مانگی 3 ی 2014 له الیه ن عێراقه وه موچه ی فه رمانبه ران ده درا که له بوجه ی 17 % ی هاتوو له به غدا دراوه ، له

2003 وه زیاتر له 69 ملیار دۆالر هاتووه

ڕاسپارده‌‌

1. ده بێت چاکس���ازى ڕاسته قینه له سیس���ته می موچه و خانه نیشینی و نه هێشتنی دوو موچه یی و بندیوار، خانه نیش���نی نایاسای ، که مکردنه وی جیاوازی موچه به جۆرێک که مرین موچه و به رزترین

موچه له ده ئه وه نده زیاتر نه بێت.2. لێخۆش���بوىن کۆمپانی���ا گ���ه وره کان نه هێڵین���و داه���اىت گومرگ���ه کان ڕێکخه ینه وه ، ئ���ه و کۆمپانیا

سێبه رانه ی حزب نه هێڵێن له خاڵه سنوریه کان.3 . بۆ چاره سه رکردنی کێشه ی سووته مه نی و زیادکردنی داهاتی نه وت ، ده بێت چه ند پااڵوتگه یه کی مودێرن دروس���ت بکرێت ، که کێش���ه ی س���ووته مه نی و به ش���ێکی زۆری نه وتی خاومان بۆ س���اغ ئکاته وه به داهاتێکی زۆر له وه زیاتر که ده ستامن ده که وێت له فرۆشتنی نه وتی خاو به ده روه ، وه

هه لی کار بۆ هه زاران بێکار ده دۆزێته وه .

4 .دروس���تکردنی وێس���تگه ى کاره باى له گه رمی���ان چونکه ڕێژه یه کی زۆر غ���از له گه رمیاندا هه یه ، که به شێک له کێشه ی کاره با چاره سه ر ده کات.

5 .ده بێت ڕێگاوباىن خاڵه سنوریه کاىن ) حاجی ئۆمران ، په روێزخان و، باشامخ و کێلێ( زۆربه خێرایى چاکبکرێت بۆ ئه وه ى جموجوڵى بازرگاىن وداهاىت گومرگى زیادبکرێت.

6. چه ندی���ن کارگ���ه ى چیمه نتۆ بوون���ی هه یه له پارێزگای س���لێامنی ، که ڕێگیه کی زۆر له س���امانی رسوش���تی ئه م پارێزگایه به کار ده هێنن به اڵم هیچ خزمه ت کوزاریه ک ناکه ن بۆ پارێزگاکه ئه که ریش بکه ی���ن زۆر که م���ه ، ئه گ���ه ر بتوانین به یاس���ایه ک ) چیم���ۆ دوالر ( هه بێ���ت بۆ پارێزگاکه زۆر س���وودی

ده بێت.7 . چاک���ردىن سیس���ته مى کاره باو کۆکردن���ه وه ی داهاىت کاره ب���ا له مانگێک ده توانی���ن، که ئه میش

داهاتێکی زۆرمان ده ست ده که وێت.8. گرنگه موڵکه کاىن حکومه ت و دوکان و بازاڕه کان و باجى خانوبه ره و باجى ده رامه تو باجى

کۆمپانیاکان ڕێکبخرێت وزۆربکرێت�، به باىش کۆبکرێته وه .9. راکێشاىن بۆرى نه وت وگازى هه رێمى کوردستان بۆئێران چونکه له رووى ئابووریه وه

دووده روازه له یه ک ده روازه باشره .

ئه گه ر بتوانین به یاسایه ک ) چیمۆ دوالر ( هه بێت بۆ

پارێزگای سلێامنی زۆر سوودی

ده بێت

10. ه���ه ر کۆمپانیای���ه ک یان ه���ه ر که س���ێک له هه رپله و پۆس���تێکبێت ماىف لێخۆش���بووىن نه بێت له رسوماىت گومرگى له هه رێمی کوردستان.

11 . پێویسته سه رجه م گرێبه سته کاىن حکومه ىت هه رێم که له گه ڵ کۆمپانیاکاىن که رىت تایبه تئه نجامدراوه سه باره ت به خاڵه سنوریه کان که داهاىت گومرگیان هه یه له بوارى )نقل بڕى، دڵنیایى

ئۆتۆمبێل، دڵنیایى که ىس،کۆمپانیاى پشکنین، گه راجانه ، سۆنه روهتد...( هه ڵبوه شێته وه ، به ڵکو س���ه رجه م ئه مکارانه ده بێ���ت پارێزگاکانی هه رێم ئه مکاره جێبه جێ بک���ه ن بۆئه وه ىداهاىت گومرگى

زۆرببێت.

ن���ەوت و غ���از و پێکهێنان���ی هەم���و 12.هەموارکردن���ەوەی قانون���ی ژم���ارە 22ی س���اڵی 2007ی ئ���ەو کۆمپانیان���ەی ل���ەم قانون���ەدا ناویان هات���وە. هەروەه���ا هەموارکردن���ەوەی وەزارەتی س���امانە

رسوشتیەکان. 13. دەزگای چاودێ���ری دارای���ی لێکۆڵین���ەوە ب���کات لە کۆی داهات���ی نەوت،لە مایس���ی 2015 وە لە

پەرلەمانی کوردستان قانونه کەی دەرچوە. 14. ئەکتیڤکردنی سیستمی بانکی مۆدێرن و جواڵندنی پارە، کەم بێ یا زۆر، بە هەمو جۆرەکانیەوە، لە رێگەی بانکەوە. لە پێناوی پاراستنی قەبارەی سیولەو زانینی جوڵەی پارە، بە مەبەستی رێگەگرتن

لەگەندەڵی و سپیکردنەوەی پارەی رەش.15. لێکۆڵین���ەوە ل���ە داهاتی غازی رسوش���تی و نەفت���او ئێل پی جی کەی، کە ئەب���و لە کاتی خۆیدا وەزارەتی سامانە رسوشتی یەکان بیدایە بە کۆمپانیای دانە غاز و نەی داوە، کۆمپانیای ناوبراو یش

بە شکات لە خەڵکی کوردستانی وەر ئە گرێتەوە.16. گۆڕینی س���وته مه نی، یه که کانی به رهه مهێنانی کاره با له گازوایل و نەوتی رەش���ەوە بۆ غازی

رسوشتی.17. ده سه اڵتی دروستکردنی پااڵوگه و وێستگه ی به رهه م هێنانی کاره با بدرێ بەپارێزگاکان.

18. یەکخس���تنی سیستمی موچە و داتاکردنی ناوی موچەخۆرانی کوردستان و ئەلیکرۆنیکردنی کردنی دابەشکردنی موچە لە رێگەی بانکەوە، بەمەبەستی: کۆنرۆڵ کردنی ژمارەی راستەقینەی موچەخۆران���ی کوردس���تان و جیاکردن���ەوەی موچەخ���ۆری راس���تەقینە لەبندی���وار و، ئاش���کراکردنی موچەخۆری وەهمی و، بڕینی هەمو ئەو پارانەی لە ئەنجامی ناعەدالەتی و گەندەڵی دا مانگانە بە

ئەکتیڤکردنی سیستمی بانکی مۆدێرن و جواڵندنی

پارە، کەم بێ یا زۆر، بە هەمو جۆرەکانیەوە

فیڕۆ ئەڕۆن و، گێڕانەوەی بۆ وەزارەتی دارایی.19. دەزگای چاودێری دارایی لێکۆڵینەوە بکات لە کۆی داهاتی نەوت، لە مانگی 3/ 2014 بۆ ئێستا، بە نەوتی کەرکوک یشەوە: بڕی بەرهەمهاتو؟ نرخی فرۆرشتن؟ داشکاندنەکان؟ پارەی وەدەستهاتو؟

چۆنێتی بەکارهێنانی پارەکەی؟.20. دەزگای چاودێ���ری دارایی لێکۆڵینەوە بکات لە کۆی داهات���ی به رهه مه نه وتییه کانی ناوخۆ: بڕی بەرهەمهات���و؟ نرخی فرۆرشتن؟ داش���کاندنەکان؟ بڕی پارەی وەدەس���تهاتو؟ چۆنێتی بەکارهێنانی

پارەکەی.

21- ئابوری هه رێكی كوردستان له تاك سه رچاوه وه بگۆڕێت بۆ ئابورییه كی فره سه رچاوه كه و نه وت بكرێته هۆكارێك بۆ بوژاندنه وه ی كۆی كه رته كان به تایبه ت كه رتی كشتوكاڵ بازرگانی و هتد.

»كۆتایی«

پێویسته دەزگای چاودێری دارایی لێکۆڵینەوە بکات لە کۆی

داهاتی نەوت

غالب محمد عه لی سه رۆكی لیژنه ی سامانه روشتیه کانی ئه نجومه نی پارێزگای سلێامنی

sherko.hamaamin

ghalib8299

د. شێرکۆ حه مه ئه مینئه ندامی په رله مانی کوردستان

dopic2014@gmail.com07705542391

‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ِريَكخراوى‌دؤر‌بؤ‌زانيارى‌نةوىت‌كوردستان Door Organization for Petroleum Information of Kurdistan

خاوەىن‌ دۆر‌ ڕێکخراوى‌‌)2427( ژمارە‌ موڵەىت‌ڕێکخراوە‌ فەرمانگەى‌ ى‌حکومەىت‌ ناحکومیەکاىن‌

هەرێمى‌کوردستانە.

Dopic Organ @DopicOrgan