rawls'ın adalet teorisi ya da biçimsel hak anlayışının teorik açmazları Üzerine

8/6/2019 Rawls'n Adalet Teorisi ya da Biimsel Hak Anlaynn Teorik Amazlar zerine

1/30

57

.. Siyasal Bilgiler Fakltesi DergisiNNoo::3377 ((EEkkiimm 22000077))

RAWLSIN ADALET TEORS YA DA BMSEL HAK ANLAYIININTEORK AMAZLARI ZERNE

Armaan ZTRK

Yarglarmzla isteklerimiz hemen her zaman ekiirAndre Mourois

zetBu makalede Rawlsn adalet teorisi zerine bir dizi eletiri temellendirilmeye allacaktr.Adalet teorisinin Kant ve faydac kkleri teorinin evrensellik iddiasn zayflatmakta veadaletin gerekletirilebilirliine olan inanc da azaltmaktadr. Yine benzeri ekilde doadurumu ve szleme durumu zerine ina edilmi teorinin hem zgr iradeye gvenmesi, hemde ayrntl kural ve istisnalar ile bu gveni denetlemesi olduka eli kilidir. Teorininkavramsal tutarlna glge dren bir dizi ayrntnn glgesinde bir dier dikkat ekici sorunda adaletin Rawlsa olduka muhafazakar bir tonda kurgulanmasnda yatar. Filozofbilgisizlik peesi altnda bilinsiz insanlarn adaleti yarattklarn savlarken farkndaolmayarak modern dnyann sorunlu toplumsal zemini kendisine konu almtr. Sonu olarakRawlsn bizlere adalet sorunu eklinde tercme ettii modern meruluk krizinin filozofunortaya koyduu kstlar erevesinde zlemeyecei iddias tantlanmaya allacaktr.

Anahtar Kelimeler: Adalet, Akl, Pozitif zgrlk, Balang durumu, Szleme

The Theoretical Difficulties of Rawls Justice Theory Or His Understanding Of

Structural Rights

AbstractIn this article efforts will be paid to found a series of critiques on Rawlss a theory of

justice. Kantian and pragmatic roots of the justice theory weakens the universality claim ofthis theory and decreases the level of belief for achievability of justice. Again, it is quitecontradictory that the theory built on state of nature or state of contract both trusts free willand audits this confidence with detailed rules and exceptions. Another point of attention underthe shadow of a series of details that impair conceptual coherence of the theory lies in theproblem that justice is edited at a quite conservative tone by Rawls. The philosopher arguesthat unconscious people crate justice under the veil of lack of knowledge, and he unknowinglytook problematic societal grounds of the modern world as his subject. As a result, we shall tryto show that modern legitimacy crisis that Rawls translates as a problem of justice cannot beresolved within the limitations that the philosopher argues.

Keywords: Justice, Intelligence, Positive freedom, State of beginning, Contract

Ar.Gr., ODT, Fen-Edebiyat Fakltesi, Sosyoloji Blm


2/30

58

SUNU

Adalet nedir? Belki Aristoteleste olduu zere denkletirmek ve datmaktan ibaretbir alkanlk, belki Platonun hatrlatt gibi kendine yakan yapmak noktasndagrecelilikle sulandrlm bir toplumsal erdem. Ama hi phesiz ki emsiye birkavram. Kendini gerekletirmenin olanaklar, benlik kar ve hakllk inancnnkaos halinde toplam. Adalet nedir? Siyaset felsefesini balatan ve bitiren, enkapsayc ve en bunaltc soru. Eitlik ve zgrln dengeleyici balam olarakadalet siyasal teorinin arkasndaki metodoloji ve hakllatrmalar zmlemeknoktasnda benzersiz bir ayra. Makale bu ayrac liberal biimsel akl ve Rawls gibiiki tane huni araclyla damtmaya alacaktr. Bu alma belli bir noktada (adaletnosyonunun genellii ile badamayacak kadar zel bir gerekliliin adaletmefhumu tartmasnda n plana karlmas noktasnda) skntldr. Ama bylesibir sknt diyalektik bir tamlkta, tartmaya yetkinleebilecei bir zde verebilir. Enazndan yazar bu z yakalad kansndadr. Siyaset felsefesinden siyasal teoriye,derinden yzeye, genelden zele, soyuttan somuta doru seici bir algsallkalmann zerine ina edildii yntem konusunda aydnlatc ilk ip ucunu betimler.Betimin buz dann zerindeki ksm ise, yntemi etlendirecek yant aranan sorularknyesi ile sonuca balanacaktr.

Ksacas makale 1) Adalet teorisinin episteme ve etik politik boyutlar,dolaysyla edebiyatn arka plan gndemi ile ilgilenir. zellikle Kant ile Rawlsarasndaki devamllnn sylemsel dzeyde ayrntya dklmesi bu adanilevseldir. Demek ki eylerin arkasndaki eylere ynelik ksmen realist, amadaha ok olgucu arkeolojik bir kayg n plana karlr. 2) Rawls ile deilikilendirilen biimsel akl etiketi, snrlar ve sorunlar balamnda dile getirilir.Bu dile gelme nemli lde eletireldir; tekiletirmeye kvamnda kodlanmtr.3) Sonu olarak Bir Adalet Teorisinin liberal gelenek iindeki ayrma vekesimelere olan tarafgirlii sorgulanr. Bahsi geen sorgu, adalet teorisini anlamsalbir skala iinde yeniden okuma ve siyasal uzayda yerini belirleme sorunlarasndan hayati bir nemlilie sahiptir.

Rawlsn adalet ile olan tartmas bizim burada zmleme nesnesi olarak

ne aldmz balamdan daha geni bir deerlendirme alanna sahiptir. Filozofkendi zgn entelektel geliim sreci ierisinde ve adalet teorisine ynelik areletirilerin basks altnda evirilmi, eski dncelerinin bir ksmn usulca terketmi, byk bir ksmn modern zamanlarn gncel etik politik sorunlar ndayeniden formle etmitir. II.Rawls dnemi olarak etiketlendirilebilecek ve kabaca80lerden itibaren filizlenmeye balayan bu sre iinde Bir Adalet Teorisininilkeleri kamu-zel ilikilerini dzenleyen yeni bir politik uzlama kltrnednmtr. Rawlsn yenilenme biimi bu almada dile getirilecek eletirilerinbelli bir ksmn geersiz klacak kadar kkldr. Ancak bizim burada yaptmzzere Rawlsn eski ve yeni argmanlar arasndaki fark fark eden bilincinakademik dikkatini yalnzca filozofun ilk belirlenimine yneltmesi de kendinceanlamldr. Adalet teorisini moral bir teoriden politik bir anlaya doru dntren,adaletin evrensel kesinliini adil ve oulcu liberal toplumlar ile ibirliine dayal


3/30

59

toplumlar arasndaki ilikiler balamnda yumuatarak yeniden yorumlayan II.Rawlsnemli ldeBir Adalet Teorisindeki arzlarla hesaplaan bir kiiliktir nk.1

GELENEKLERN KESM: ADALET TEORSNN FELSEF KKLER

Rawls ekonomi ile desteklenmi liberal siyaset felsefesi geleneine adaletteorisi araclyla katk yapm bir filozoftur. Edebiyat liberal nosyonun teorikerevesi iinde deerlendirilebilir. Liberal ideoloji iinde hatr saylr derecedeneme sahip szleme yaltlm birey, sosyal adalet, faydaclk, Kantetik gibi enstrmanlar kuramn ekillendirilmesi srasnda bolca kullanlmtr.2Rawlsn adalet teorisi genel olarak siyaset felsefesi tarihi, zel olarak ise liberalsiyaset felsefesi tarihi iin dnm noktas niteliindedir. Yarat devrinin siyasalliteratrne hakim mekanik alglan siyaset felsefesi lehine geriletmitir.Bir AdaletTeorisi adalet gibi kapsayc bir erdemin glgesinde pozitivist bilme standartlarnsorgulayan teori tartmalarna ve nihayetinde siyasetteki etik politik canlanmayagl bir katk salamtr. Dahas Rawlsn zmlemesi ile birlikte liberalsylemin sosyalist reti karsndaki ykselii perinlenmitir. Tabii Rawlsnsiyaset yaznna katksnda baz nemli kstlar sz konusudur. Rawls tantlamannyaratt felsefi canlanma makale btnl iinde ayrntlar ile ortaya konacazere nemli lde biimcidir. ronik bir ekilde Rawls, hem siyaset felsefesinicanlandrm, hem de biimsellii n plana kararak srecin kendini bomasnn,felsefenin talamasnn yolunu amtr. Rawls ile balayan bu sre yalnzcabiimsel aklc bir siyaset felsefesinin deil, ayn zamanda ve daha zel bir anlamdabu tr bir felsefesinin z de olan ada liberalizmin diriliidir.3 Ge modernzamanlarda biimsel teorik akln ykseliine kaynaklk eden Rawlsedebiyat/klliyat balca iki kavramlatrma zemini zerinden kotarlmtr: Bunlarsrasyla, Kant felsefesi ve Amerikan ryas zelinde siyasi/iktisadi liberalizminsosyal bir tonda kurgulanm halidir.Bir Adalet Teorisinin genel kabulleri lsndeKant sylem felsefenin biimini, bedenini, fiziini, Amerikan Cumhuriyetilii isezn/ruhunu oluturur.

Kant Etkisi

Teorinin etlendirilmesinde kullanlan balca kaynak Kant felsefesi ve bufelsefeye zg yarg ve n yarglardr. Filozof adalet tantlamasn Kant birzeminde (deontolojik ve biimsel ahlak zelinde) biimlendirmitir.4 Kant ile Rawls

1 Rawlsdaki deiimi ona ynelik komiteryan eletiriler ile birlikte ele alan bir alma iinbkz.Solmaz Zelyt Hnler, ki Adalet Arasnda, Ankara: Vadi Yaynlar, 1997, ss.237-301.Rawlsdaki deiim srecinin ayrntl bir betimi iin ayrca bkz.S. Mulhall ve A.Swift,Liberals and Communitarians, London: Blackwell, 1992.2 Norman P.Barry, An Introduction to Modern Political Theory, London:Macmillan, 1995,s.5.3 Matthew Festenstein, Contemporary Liberalism, New Political Thought, (Der.), AdamLent, London:Lawrance&Wshart, 1998, s.17 ve N.Barry, Komnizm Sonras Dnemde

Klasik Liberalizm, ev:Mustafa Erdoan, Ankara:Liberte Yaynlar, 1997.4 Samual Gorowtz, John Rawls:Bir Adalet Kuram,ada Siyaset Felsefecileri, (Der.),A.DE Crespgny-K.R Minogue, Remzi Yaynlar, stanbul, 1981, s.277.


4/30

60

arasndaki temel benzerlik zet olarak balk iinde toplanabilir: Her ikisinde dehipotetik bir toplum szlemesi anlay egemendir, pratik akln ilkeleri sra dzeniinde sralamtr ve son olarak hem Kant hem de Rawlsda yntem ilkprensiplerden itibaren sistemli tasnif ve kuramsal mimari zerine kuruludur. 5 Kanttn kurama en zl bir ekilde Rawlsun insan anlaynn formle edilmesinoktasnda etki eder. Rawls genel liberal kabullere uygun bir ekilde ve Kantsnrlara dikkat ederek akln kullanan zgr insann dnyasnda adaleti arar. Filozofussal seimler yoluyla6 adaletin ve birlikte yaaynn szlemesini yapan insanlarndier tr yelerine kar Kantn kategorik zorunluluu andran bir etikselalgsallkla hareket ettii kansndadr.7 Rawlsn insan adalete ulatran reetesindeakl neleri yapmayaca noktasnda tutarl bir seyir izler. nsanlarn insan araolarak deil ama olarak grmesi kabul, balangtaki postulann tamamlayc birparasdr.8 Ara gibi davranma olasl darda braklarak ayn zamanda teorininsrekli kendini ina eden muhakeme srecindeki kusursuzluu garanti edilmiolunur. Tabii Rawls ile Kant arasndaki benzerlik tutarl akln ileyiindeki birrneklilik ile snrl deildir. Rawls tpk Kant gibi, insann kendi nedenselliininbalatcs olduu,9 dolaysyla ahlaki tercih kapasitesine sahip olduu ve zgrlnerdemleerek kendi tamlna ulat, zgrln doasnn erdem olduukanaatindedir.10 Rawls anlamda adalet teorisine katlan insanlar bu davranlarylakendi ahlaki varlklarna katkda bulunmakta; bir anlamda kendi z varlklarnzgrlk ynnde gelitirmekteler. Rawlsn Kant varsaymlar dizisi adaletinkendini gerekletirme anlamnda kullanlmas,11 kendini gerekletirmenin ussalkozasnn eit zgrlkler iinde yaama dncesi ile erevelemesi 12 ve rasyonelolmak, zgr olmak ile iyi olmann birbirlerinin yerine tercme edilebileceikanlaryla desteklenir.13 Rawlsdaki Kant yan, hem Bir Adalet Teorisinin etikpolitik knyesini deifre etmek noktasnda, hem de makale iinde sklkladenenecei zere kuramn snrlar zerinden eletirel bir bakn yerlemesinoktasnda olduka aydnlatcdr.

Kant ile Rawls arasndaki teorik devamllk Kant gelenein krlganyanlarnn Rawls adaletine akmasna yol amtr. Kant gibi Rawls da, ekonomideverimlilik, siyasette eitlik, kltrel yaamda kendini gerekletirme gibi toplumun

5 Alan Ryan, John Rawls, ada Temel Kuramlar, (Der.), Quentin Skinner, Ankara: VadiYaynlar, 1997, s.140.6 Filozofun adaletten anlad bir ussal seimler toplamdr. Bu yargnn zgn metin iindetakibi iin bkz. John Rawls, A Theory of Juctice, Cambridge: Harward University Press,1971, s.16; ayrca bkz.Gorowtz, John,..s.276.7 Larry Arnhart, Siyasi Dnce Tarihi, ev: Ahmet Kemal Bayram, Ankara: AdresYaynlar, 2004, s.401.8 Arasal akln yadsnmas noktasnda bkz.Rawls, A Theory,..ss.179-180.9 Rawls, a.g.e,..ss.251-257.10 Rawls, a.g.e,..s.256.11 Rawls, a.g.e,..ss.252-253. Tabii adaletin gerekleme sorununa yasl alglan, bu algnnblm ile ilgisi noktasnda kendi teorik yetkinliine ulatrlr. Sonuta Rawls iin adaleteit gereklemeyi kolaylayan ya da kolaylamas beklenen bir blm sorundur.

Bkz.Gorowtz, John,..s.271.12 Rawls, a.g.e,..s.561.13 Arnhart, Siyasi,..s.421.


5/30

61

farkl alanlarnda farkl standartlar belirleyen kapitalist blnmln14 yarattgerilimi amaya alr. Ancak amaya alt soruna adanm kavramsal aralarblnmln paradigmal snrlar iinde tanmlanmtr. Yaamn canl gereiKant-Rawls felsefe yapma stilinin iinde gittike kurur, biimselleir. RawlsnKant yan, insanlk sorunlarn sorunlarn kuramda zmn kolaylayacak ekildeyeniden formle eder. Ancak bu biimde hareket edilerek hem gereklerden uzaktabir felsefe ina edilir, hem de sonular balang nclleri araclyla ncedengaranti edildiinden adaletin teorisi zgnln yitirir. Tabii yine bu balamdaRawls ile Kant arasndaki bir dier nemli ba priten planlamac yntemle ilgilidir.Her iki dnr de sonular ve nclleri bakmndan tartmaya ak nermelerinitartmaya ak olmayan bir slupla dile getirirler. Tartlr eyler sylemesineramen Rawls bu szleri syleme biimi itibariyle pek de tartmac deildir.15

Rawls ve Kantn her ikisi de akln gerei merulatrmas altnda insanadair bir balang halinden16 hareket eder, onu (insan) zamann dndatanmlar/tantr, dalizme yant olarak ikici bir ilkesellik nerir,17 herkesin eit insansaygya sahip ya da layk olduu ahlaki vazgeilmezlik retisini18 zengin ile fakirarasndaki farkn teoride korunduu bir ekonomi politik iinde gerekletirmeyealr. Teorinin kurulu biimini zetleyen yukardaki nermeler daha sonrabelirecek kavramsal-kuramsal kmazlarn habercisi niteliindedir. nsan bata birmoral varlk olarak dier insanlara kar eit gren etik politik ile belli rezervlerleekonomik eitsizlii kabule hazr ekonomi politik bir yerden sonra keskinleecek; busonuca bal olarak Bir Adalet Teorisinin teorik tutarll o lde zedelenecektir.Sonuta denilebilir ki, arasallatrmaya kar olan Rawls gelir eitsizliine kardeildir. Bu tr bir eitsizlii herkesin menfaatine grr.19 Filozof gelir eitsizliinin

14 Farkl rasyonellikleri bir arada kullanan kapitalist blnmlk iin bkz.Michael Walzer,Spheres of Justice, New York: Basic Books, 1983; William A.Golston, Justice and the HumanGood, Chicago: University of Chicago Press, 1980; Daniel Bell, The Cultural Contradictionsof Capitalism, New York: Basic Books, 1978.15 Ryan, John,...s.133.16 Rawls szlemesi iin geleneksel teorilere gre ok daha soyut ve genel bir ba lang

durumu tasarlar. Genellik ve soyutluk asndan bkz.Rawls, a.g.e,..s.13, 127.17ki adalet ilkesi (Birincisi:Her bir kiinin, dierinin sahip olduuna benzer bir zgrlk ileuyumlu, en yaygn kabul grm temel zgrle sahip olmas gerekir. kincisi:sosyal veiktisadi eitsizlikler yle dzenlenmelidir ki, bu eitsizlikler hem (a) makul olarak herkesinmenfaatine olaca ekilde bir beklenti oluturmal, hem de (b) herkese ak olan kazanmlarlailikilendirilmelidir.Rawls, a.g.e,.s.60) siyasi eitlik (Rawls, ss.60-72) ile iktisadi verimlilii(Rawls, ss.79-80) frsat eitliine (Rawls, s.73) yakn bir en az menfaatlilerin en yksekfaydas forml ile (Arnhart, s.401) birletirmeye alr. Tabii bylesi aba balangvarsaymndaki baz kstlar araclyla korunur. rnein balang durumunda snrl birdierkamlk, lml bir ktlk ve kskanl iermeyen bir rasyonellik bulunur. Adalet sorunuolabilmesi ve sonuta bu sorun zerinde adalet teorisinin kurulabilmesi iin insanlar snrldierkam olmaldrlar. Yani istekler konusunda bir anlamazlk olmal ama bu ileride adaletteanlamay engelleyebilecek kadar derin olmamaldr. Yine ayn ekilde tam bolluk adaletsorununu ortadan kaldrr. Tam ktlk ise adalet teorisi kurulmasn engeller. nsanlk bu iki useenei de am olmaldr. Benzeri ekilde akll olan ama akln dierini kskanacak ekildebencilce yorumlamayan insanlara ihtiya vardr. Balang durumundaki tercihler iin bkz.

Solmaz Zelyut Hnler, ki Adalet Arasnda, Ankara: Vadi Yaynlar, 1997, ss.42-4.18 Daniel Bell, On Meritocracy and Equality, Public Interest, No.29, Fall, 1972, 64-66.19 Rawls, a.g.e., s.62, 75, 151.


6/30

62

zenginden fakire aktarmlar sonucu nemsizleeceini umar.20 Ama yine dezenginler ve fakirlerin bir arada yaad bir toplumda fakirlerin kendilerini nasldaha aa varlklar olarak grmeyeceklerini aklayamaz.21 Dahas en azndanretorik dzeyinde zgrle ncelik tanyan kuram, bir insann hizmetpotansiyelinin bir cret karlnda bakasna satlmasnn yarataca zgrlksorunu ile ilgilenmez. Kapitalizmdeki cretli emek ilikilerinin yarataca tahakkmnoktasndaBir Adalet Teorisi derin ve anlaml bir sessizlik iindedir.22

Kant-Liberal yurtta anlayna sahip olan Rawls, siyasi eitliingrm; ama bu eitlii kapsayc bir ekilde formle etmemitir.23 Hattaeitsizlii farkllk ad altnda onamtr.24 Filozof hem eit datmn eit olmayandatmdan iyi olduunu, hem de en kt durumda olanlar daha iyi hale getirecekekilde eit olmayan datmn eit datmndan daha iyi olduunu syler.Bylelikle eitlik ve eitsizliin ikisi iinde korunakl zeminler hazrlar. Liberalideolojinin eitlik ile eitsizlik arasndaki tarihsel blnmln kuramna tar.Liberal nosyonun insan doas ile uyumlu olduuna dair n yarg batini bir ekilde25ve tarafszlk etiketinin salad dnsel illzyonun26 destei ile teorininkurulma biimine ynelmi eletirilerin karsna dikilir. Dahas ahlakn evrenselolduuna dair Kant kan Rawlsn elinde27 yerel bir akln (Amerika yereli vecumhuriyeti liberalizm siyaseti) evrensel yerine gemesi sonucuna dnr.Filozofun yereli evrenselletiren biimsel akl sansn teoriletirdike, bir illzyon,(adalet ve zgrln ayn eyler olduu ya da kolaylkla birbirlerine dnen ayneyin farkl halleri olduu) gerein yerini alr.

20 Rawls, a.g.e., s.277-280.21 Arnhart, a.g.e., s.403.22 Samuel Bowles & Herbert Gintis, Demokrasi ve Kapitalizm, ev: Osman Aknhay,stanbul: Ayrnt Yaynlar, 1996, s.129.23

Rawlsn siyasal eitlik uslamas ve bunun Kantlkla ilgisi zerine bkz.Robert Ehman,Rawls and Nozick:Justice Without Well-Being, Eguality and Liberty:Analyzing Rawls andNozick, ed.J.A Corlett, New York: St. Martins Press, 1991, s.322; F.Keyman, KamusalAlan ve Cumhuriyeti Liberalizm:Trkiyede Demokrasi Sorunu, Dou Bat, Yl 2, Say 5,1998, ss.57-58.24 Michael Gorr, Rawls on Natural Inequality, Equality and Liberty:Analyzing Rawls andNozick, ed.J.A Corlett, New York: St.Martins Press, 1998, s.19 vd.25 William Galston, Justice and the Human Good and Liberal Purposes,Cambridge:Cambridge University Press, 1998.26 Rawls adalet teorisinin zel olarak bir inan ya da iyi yaam tasavvuruna bal olmadnileri srer. Bkz.John Rawls, Kantian Constructivism in Moral Theory, Journal ofPhilosophy, 77 (Eyll 1980), s.542-543. Ancak balang durumundaki iki zellik, (insannahlaken yceltilmesi (Bu iddia iin bkz.Peter Singer, Animal Liberation, New York: RandomHouse, 1990 ve Peter Singer, Writings on an Ethical, New York: The Ecco Press, 2000) veinsann ahlaki olmas gerekeni/ona yakann ne olduu (Rawls, a.g.e,..s.32) belirteleri Rawlskavramlatrmasn zel olarak belli deerlere taraf yapar.27 Rawlsn ahlak kurallarnn evrensellii noktasndaki tantlamas iin bkz.John Rawls,Justice As Fairness:Political Not Metaphsical, Philosopy and Public Affairs, 14, n.3 (Yaz1985), s.225.


7/30

63

Amerikan Ryas ve Sosyal Liberalizm

Rawls tantlamasnn Kantdan sonraki ikinci kayna, Anglo-Saksonfelsefesinin evrimci-cumhuriyeti eylem-sylem kulvardr. Bir Adalet Teorisindengiliz faydacl, Amerikan cumhuriyetilii ve Kant zelinde Alman idealizmikesiir. Rawls Bentham-Mill faydacl, Mill-Green sosyal liberalizmi gibi teorikgeleneklerden ve en zl ifadesine Jefforson ve Lincoln tarafndan ulatrlan doalaristokrasi eylemselliinden beslenmitir. Tabii teori zl gelenekleri kuramnadoru damtrken birtakm dzeltmeler yapar. Mesela kaynaklar arasnda saylanBentham-Mill faydaclnn genel fayda anlay zel fayday gzeten bir bilinleyeniden formle edilir. Rawls, Bentham-Mill faydaclndan farkl olarak tmtopluma ynelik en okun peinde deil, en az ayrcalkl gruplarn en fazlacafaydalanmas sorunsalnda daraltlm bir faydann peindedir.(Gorowtz, 1981:278)Benzeri bir ekilde meritoksiyi ven geleneksel Amerikan anlayn, bu anlayniinde gelitii zgn yerel balamndan kopararak evrensel adaletin inasndarasyonel insann makul tutumuna eitler.

Liberal gelenek iindeki farkl renkleri ortak bir paydada temsil eden Rawlsrasyonellii adalet fenomenine ynelik bir dizi belirlemeden de g alr. Adaletigenel iyilie, hakkaniyete28 balayan kadim zamanlara zg adalet anlay29teorinin isellemi zelliklerinden birini ifade eder. lgili teori insanlarn hemtrlerinden sorumlu olmalar, kardee bir arada yaamalar, yaamlarn onur,drstlk gibi erdemlerle zenginletirmeleri30 anlamnda cumhuriyeti anlay veonun insan anlatsna baldr. Adalet sonuta onurlu bir yaamn ortayakabilecei koullar niteler. Ayrntya inildiinde ise erdem olarak adaletingvenlik-zgrlk ilikisi balamnda eylem olarak adalete dnt grlr.Liberal nosyondaki adalet yerine geecek iki balam, hem Hobbesun gvenlii,31hem Kantn zgrl, Rawls teorisinde kesiir. Liberalizmin erken dnemanlam erevesi, doal haklar retisi ile adaleti szlemeler dzeninin kendisiolarak gren siyasal rasyonellik anlay32 yine Rawls teorisine tadn verenelerdir. Filozof Rawls bir takm epistemolojik kstlar erevesinde, rasyonelinsanlarn doal haklar retisindeki nermelere ulaabileceini savlar. Dahas

adaleti kefetme sreci iten da doru, srekli kendini somutlatran ve sonuta birszlemeye dnerek balayclk kazanan siyasal pratii ifade eder. Nihayetindedenilebilir ki, Rawls doal hukuk ile szleme arasnda adaleti bir biimden bir

28 Adnan Griz, Adalet Kavramnn Belirsizlii, Adalet Kavram, (Der.) Adnan Griz,Trkiye Felsefe Kurumu Yaynlar, Ankara, 2001,s.17.29 Genel adaletin kart olarak zel adalet haklarn ve devlerin gerektii gibipaylalmas/paylatrlmas anlamna gelir. Buna karn genel adalet ise, kiinin toplumsalbeklentilere, genel kodlara gre hareket etmesi, mesela dindar, cesaretli, lml, onurlu,alakgnll, mesela kendiyle ve evrenle bark olmasdr. Bu ayrm iin bkz. TekinAkllolu, Adalet Kavram ve nsan Haklar, Adalet Kavram Bildirileri iinde, s.51.30 Ulpianusdan aktaran Niyazi ktem, Adalet Kavram ve Sosyal Realite, Adalet KavramBildirileri iinde, s.76.31 Hobbes tipi gvelik-adalet zdelii zgrlklerin olabilmesi iin gvenliin gerekli

olduu, gvenliin ayn zamanda zgrln kullanlabilecei bir durum olduu ve bu toplamolurluluun adaleti saladna dair yarg ve n yarglar anlatr.32 Niyazi ktem, Adalet.., s.79-80.


8/30

64

dier biime tercme etmitir. Bu tercmenin kuramsal serveni Bir AdaletTeorisinin zetini verir bizlere.

Rawls teorisi Mill-Green izgisini takip eden zel bir toplum anlaynauygun ekilde kodlanmtr. Toplum ortak amalar etrafnda birlemi insanlardrfilozofa gre. Ortak bir iyi de anlam insanlarn bazlarnn kt durumda olmastoplumun kurulu felsefesi ile badamaz.33 Adalete verilen deer ortak var oluaverilen deerin trevi niteliindedir demek ki. Adalet tutkusu yalnzca birlikinancn yanstmaz; ayn zamanda birliin ideal topluma doru lkselletirilmesisz konusudur. Adalet denilen mefhum olmas gerekeni ifade eden kurucu akldansaplmasna kar garantileri ierir. Daha dorusu toplumsal srelerin adil birekilde ileyebilmesi adil bir ekilde kurulmasna baldr.34 Bu haliyle Rawlskurgusu, etik felsefenin insan zeline indirilmesiyle elde edilen bir politikfelsefedir.35 Bu etik politik felsefesinin cumhuriyeti tn ile ilgisi sadece szlemekurgusu ile snrl deildir. Rawls adaleti eitlik ve zgrln kesiimi olarak grenbalang saiki,36 sosyal mlkiyetin eit olarak paylalmas gerektiine dair radikalbetimi,37 frsat eitlii ile devletin eitsizlie mdahalesinden yana olan pozitifzgrlk anlay38 ve son olarak siyasal eitlik konusundaki yurttaca kaygs ilecumhuriyeti anlaya baldr. Ayrca ayn anlay ierisinde bolca dile getirilenmodern iktisadi rasyonelliin onaylanmas tutumu39 ile farkllklarn onaylamastutumu yine teori iinde isellemitir. Tabii farkll ve ekonomik gelime adnaeitsizlii onaylayan cumhuriyeti yz ile eitlii ve yurttal onaylayancumhuriyeti yz arasndaki belli belirsiz gerilim adalet kuram iindeki kalcsorunlarn habercisi niteliindedir. Rawlsa ynelik eletirilerin hatr saylr birksm filozofun adalet adna hem eitlii, hem de eitsizlii savunmasndaki srarnkendisine konu alr.

Rawls ile Bentham faydacl arasndaki iliki ise iki dzeydedeerlendirilebilir. Yzeysel bir algsallkta faydaclnn szlemeyi dlayan vesonuta en ok sayda kiinin faydasn gzeten rasyonellik anlay ile kurucu akln plana karan ve en az faydalananlar gzeten Rawls kurgusu birbirlerini d lar.40Faydac anlay toplumla bireyi ayn ey gibi grp, toplam refah ya da zgrlnarttrlmas adna bireyin stnlnn feda edilebileceini savunur. Rawlsda ise

birey genel iyi adna feda edilemez; bireyin zgrl tm toplumsal kurallarnstndeki en kapsayc ilkedir. Yine ayn balam iinde Rawlsn teorisi deontolojik,faydac anlat ise teolojiktir. Adalet Teorisinde kurumlarn ve eylemlerin hakllsonulardan bamsz bir ekilde deerlendirilir.41 Rawls faydal olan zerine akl

33 Mustafa Erdoan, Siyasal Dncede Liberal Gelenek, Liberal Toplum Liberal Siyaset,Siyasal Yaynlar, Ankara, 1993, s.25-28.34 Saruri Akta, Hayekin Hukuk ve Adalet Teorisi, Ankara:Liberte Yaynlar, 2001, s.244.35 I.Berlin, deal Aray zerine, Sosyal ve Siyasi Teori iinde, s.480.36 Rawls, A Theory,..s.204.37 Rawls, A Theory,..s.150.38 Rawls, A Theory,..s.73, 278.39 Rawls, A Theory,..s.142-150 ve Arnhart, Siyasi,..s.407-430.40 Bkz.Davd Lyons, Rawls versus Utilitarianism, Opponents and Implication of A Theory

of Justice, ed.H.S.Richardson, New York, London: Garland Pub, 1999, s.1-11.41 Solmaz Zelyt Hnler, ki Adalet Arasnda, Ankara: Vadi Yaynlar, 1997, ss.34-5; Ryan,John,...s.140.


9/30

65

yrtmeyi kurgusal dzeyde de olsa bireysel katlmla destekler. Bir AdaletTeorisinde hakllnda anlalan forml yalnzca rasyonel olan deil, ayn zamandaconsenss (ortaklaa) olan ifade eder. Faydac reti ise ayn zamanda lagosakarlk gelen toplumsal fayday tantlayabilmek iin tek tek insanlarn olurlarnaihtiya duymaz. Dahas en ok kiiyi mutlu etmekle en az kiiyi madur etmekarasnda bir hassasiyet fark vardr. Adaleti ounlua balayan kaba faydac izgiRawlsn zihninde yumuar ve aznl gzeten incelmi bir programa dnr. Yinede Benthamc izgi ile Rawls etik politii arasndaki benzerliklerin says hatrsaylr lde fazladr. Faydaclnn ruhunu ifade eden ilevci bak/arasalrasyonellik her iki balamda da ortaktr mesela. Rawls eit zgrlkleri salamakzere ve en az ayrcalkly en ok gzeten bir kaygy adalet olarak formle eder.42Faydaclar ise ayn amaca en ok faydac, daha nicelikselci, daha ilerlemeci birformln yardmyla ulamaya alr.43 Her ikisinde de adalet doru bir ilkeninrehberliinde, yapay olarak ve zel bir dikkatle hayata geirilir. Dahas yukardakikaba betimlemede ifade edildii zere ortak iyiye ve erdemli yaama cumhuriyet ilebirlikte sadakat her iki anlaty birletirir.

Adalet teorisinin Amerikan siyasal ile balants ise bu siyasadaki kalcblnmlk halinin teoriye tercme edilmesi sayesinde sz konusu olmaktadr.Rawls edebiyat Amerikaya zn veren Madison realizmi ile Jefforson idealizmi,dolaysyla ktmserlik ile iyimserlik, halkn yapp ettiklerine gven ile iktidarnbymesinden duyulan korku44 arasnda gidip gelen bir betimlemeyi yanstr.45Rawlsda hem adaletin varlna ve sonularna kar olumlayc/sahiplenici birbak, hem de n varsaymlar, a piori ilkeler araclyla sradan akln yolsuzkullanmna kar engelleyici bir bak vardr. Liberal demokrasiyi belli aralklarlameruluk krizine sokan yapsal kst (mutlak iktidar ile mutlak zgrlk arasndaly bulma kaygs) balca eilim olarak Rawlsa akmtr.46 Filozof hem bireyitanr, hem de balang durumu, szleme gibi varsaymlarla onu disiplin altnaalmaya alr. Bylelikle adalete kar insanlar ve insanlara kar adalet birliktekorunmu olur. Dahas metodolojik adan zgr irade ile akln buyurganlarasnda orta yolcu bir yol benimsenmi olur. zgr irade bizi adil akla gtrr.Ama zaten zgr akln balang kstlar nedeniyle yapmak zorunda olduunu

yapmaktan baka aresi yoktur.Rawls iin akl bireyden meru otoriteyi karmann aracdr.47 Arasal

akln hakimiyetine kar adaleti kurgusal bir zeminde betimleyen teori ironik bir

42 En iyiyi elde etmekten ok en ktden kanmaya dair Rawlsi ilkenin irrasyonel sonularzerine bir tartma iin bkz.Chandran Kukathas ve Philip Pettit, Rawls: A Theory of Justiceand Its Critics, Oxford: Politiy Press, 1995, s.41.43 Klasik liberalizmin faydac stili zerine yetkin bir deerlendirme iin bkz.George Sabne,Yakn a Siyasal Dnceler Tarihi, ev:zer Ozankaya, Gndoan Yaynlar, Ankara,1991, s.35 vd.44ktidarn bymesinden duyulan korku halk iktidarndan duyulan korkuyla beslenmitir. Buanlamda liberal kayg aristokratik bir ehreye brnr. Tartmalar iin bkz.RichardHofstadter, The Amerikan Political Tradition, New York, Vintage, 1973; Louis Hartz, TheLiberal Tradition in Amerika, New York:Harcourt, Brace, 1975.45 Benjamin Barber, Gl Demokrasi, ev:Mehmet Beiki, Ayrnt Yaynlar, stanbul,

1995, s.14, 27, 98.46 Barber, a.g.e,..s.43, 96.47 Bkz.Otto Hschman, The Passons and the Interest, Princeton, PUP, 1977.


10/30

66

ekilde arasal akldan tremitir. Balang durumunda szlemeyi ina etmek iinbir araya gelmi bireyler arasal rasyonellie bir balang yetisi olarak sahiptirler.48Teorinin inas srasnda akln arasal kullanm belli aralklarla kendini gsterir.Akln arasal kullanm bizi genel olarak ara zgrle, zel olarak Amerikan tipiekonomik zgrle gtrr. Amerikan siyasetinin grntde zgrl ya dazgrlk yerine geen illzyonu ile Rawls kavramlatrmasnn eit zgrlkdzeni kesiir. Amerika da birey, gmen olarak geldii lke de kendi gibi olmakbakmndan dinci muhafazakar bir zgnl elde etme karlnda eitsizliki birekonomi toplumunda sekinci bir siyasi kltrde yaamay kabul eder.49 Biranlamda ksa erimli karlar iin erdemli yaama olanan da ieren perspektifireddeder. Lagos, polis veya siyasi, eros, oikos ve sivil karlnda terk edilir.50Rawls Newtoncu balam, Kartezyenci anlam ve a politik insandan olumu budurumu (ekonomi toplumunu) zgl zemin olarak kabullenir.51 Daha sonra ilgilikabul (bir anlamda sylemsel arl) adalet teorisi araclyla yumuatr. Demekki filozofun adalet kavramlatrmas liberal etik politii llk ynndetamamlayan bir giriimdir. Bu giriim zel olarak Amerikan siyasndan kotarldiin ilgili siyasann kksz olma, felsefi derinlikte yoksun olma, gemie karmcadele etmemi olma, dolaysyla ideal eitlilikte eksik olma gibi arzalarn birbiimde iinde barndrr.52

Rawls ile Amerikan siyaseti arasnda kurulan balarda ne karlan ikizellik (llk ve arasallk) daha evrensel bir dzeyde yeniden kodlandnda Bir Adalet Kuramnn muhafazakarlk ve kapitalizm iindeki kkleri de ortaya kmolacaktr. Kapitalist-liberal sistemin kii haklar ile mlkiyet haklar arasndakikendini tahrip etmeye msait yaps belli aralklarla meruiyet krizleriretmektedir.53 Rawlsn adalet kuram sosyal devleti-muhafazakar-Keynesiparadigmann hala yrrlkte olduu, ama etkinliinin sorgulanmaya balad birdnemde kaleme alnmtr. Sonuta denilebilir ki Rawls keskin n sezisiyardmyla, liberalizmin bugnk gncel krizini Keynesi zm sonras iingndemine almtr. Bir Adalet Kuram nemli lde olas meruluk krizineynelik adaleti salayc nlemlerin teorisidir. Rawls bir hak kuramcs olarakAmerikan siyasasnda egemen olan siyasete hak bakn szcln yapm ve

ayn zamanda bu giriimi ile refah devleti liberalizmin kresel krizine hak-hukukzerinden kapsaml bir alm getirmeye almtr.54

48 Rawls, A Theory,..s.14..49 J.Habermas, teki Olmak, tekiyle Yaamak, YKY Yaynlar, stanbul, 2002, s.138,50 Lagos-eros kartlnn trevsel almlar iin bkz. lkay Sunar, Dn ve Toplum, KltrBakanl Yaynlar, Ankara, 1979, s.1 vd.51 Barber, a.g.e,.s.56.52 Amerika siyasetinin betimlemesi iin bkz.L.Hartz, The Liberal Tradition in Amerika, NewYork, Harcourt, 1975 Aktaran Albert C.Hrschman, Piyasa Toplumu Hakknda Grler,Sosyal ve Siyasi Teori, (Der.), Atilla Yayla, Siyasal Yaynlar, Ankara, 1999, s.248-250.53 Samuel Bowles-Herbert Gintis, Demokrasi ve Kapitalizm, ev:Osman Aknhay, stanbul:Ayrnt Yaynlar, 1996, ss.64-116.54 Ryan, John,...s.135.


11/30

67

lllk: Liberal Adaletin Anahtar

yimserlik ile ktmserlik arasnda yalpalanan Rawls teorisinin makulrasyonel z hem adalet nosyonunun toplumsal istikrar ile olan ilevseldevamlln, hem de bir yaam plan olarak rasyonel tercihlerden karlanmutlulua ve kar zdeliine zde adalet duygusunun adalet dncesindenfarkn ortaya koymas bakmndan dikkate deerdir. Filozof, Aristotelesi birkaygyla adaleti dzeni salama sorununa balar. Ayrca adaleti formle ederkenhakkaniyet hissi gibi duygusal tamalara kuram iinde merkezi arlkta bir yervermez. Rawls siyasetin estetik boyutu bilinli bir abann sonucunda gdkbraklmtr. Filozof etik politiini biimsel akln gereinde olduka kuru birslupla kaleme almtr. Bu nedenle Bir Adalet Teorisi usandrc olmasa bile(kuramsal derinlii nedeniyle) en azndan skc bir eserdir.

Filozof rasyonel olann en genel ve en uzun erimli olana eit olduu nvarsaym55 ile rasyonel tercihi, mutlak aklclk ile aklszlk arasnda bilgisizlii vemutsuzluu makul dzeyde bilgi ve mutluluk ile yer deitiren bir hesaplamaolarak grr.56 Bu hesaplamada adaleti aramak abas adalet ile yaamak sonucuiinde erir ve nihayetinde tm sre daha byk bir hesapla maya dnr. Adaletliyaam usa vurulduunda bilincimizde kalacak betim ise rasyonel tercihlerinmzakere ile belirlenmesi sreci olarak iradi olan ve olmayan nedenselliklerinbirbirini tamamlad bir plandr.57 Demek ki Rawls adalet teorisi insanlarnrasyonel tercihler yapabileceini varsayar. En uzun erimli rasyonel tercih adaletinbilgisidir. Kii bu bilgiye ulamaya alrken kendisiyle ayn biimde hareket edendier insanlarla uzlamc bir abann iine girer. Tabii en kt durumda olanlara enok yarar salayan bir adalette bireylerin anlamas pek de kolay deildir. Ama yinede Rawls bylesi bir uzlamann mmkn olabilecei dnr.58 O halde denilebilirkiBir Adalet Teorisi ikili bir rasyonellik zerine ina edilmitir. Bireyin tekil akl biryerden sonra toplumun tmel aklna dnr. Bu dnmn kendisi adaleti,hikayesi adalet teorisini ifade edecektir.

Filozof toplumun kapsayc doktrinler aras derin ayrlklar ve grup-bireykarlar aras kalc farkllklar sebebiyle yapsal bir istikrarszlk basks altnda

olduunu dnr. Kuramsal dzeyde farkl akllar, somut insanlarn dnyasnda hertrl tekil ve tikel ortak yaam zora sokan bir bencillikle kar karyagelmektedir.59 Bu kaos iinden dzenin kotarlmas ortak adalet dncesi ilemmkn olacaktr. Adalet toplumda ve bireyde dzenin salanmas, yani iyidzenlenmi toplumun kurulmas ile mmkn klnabilir.60 kar atmasn karbenzerlii yolunda deitiren bir anlamda bencillii terbiye eden ise, younkarlatrmalar ve mzakereler sonucu elde edilecek makul rasyonelliktir.61 Adalet

55 Rawls, A Theory,...s.410.56 Rawls, A Theory,...s.416.57 Rawls, A Theory,..ss.408-9.58 Ryan, John,s.144.59 J.Rawls, Collected Papers, Massachusetts: Harvard University Press, 2001, s.421. veJ.Rawls, Justice as Fairness:A Restatement, Massachusetts: Harvard University Press, 2003,

ss.184-186.60 Rawls, A Theory,..s.219.61 Rawls, A Theory,...ss.316-7.


12/30

68

her trl u tercihi merkezde ve ortak olan noktay bulmak adna dlayan ve srekliuyank tutulmas gerekli bir sorumluluk bilincini ifade eder.62 Adaletin herkesindier herkesten sorumlu olduu bir dnyada ortak akla karlk geliyor olmas Rawlsretoriini Aristotelesi izgiye yaklatrr. Bu genel grntnn ardnda zgrlk-gvenlik ikiliini amaya alan liberal akln bildik kaygs vardr. Dzensizlikdzene doru dnrken bahsi geen deiime akln kurucu ilkeleri elik edecektir.Rawls bu anlamda Nozick ve Hayekde belirgin olan kendiliinden akla ve adaletinevrim iinde kendini doal yollarla aa vuracana dair nerilere itibar etmez.Ancak filozof adaleti hedefledii makul rasyonelliinin bir gerei halinegetirebilmek adna Kant biimselcilikten bir lde uzaklar. Demek ki Rawlstoplumsal devamlln salanmas noktasnda sadece makul iletiimden eldeedilecek rasyonel tercihe gvenmez. Teorisi iinde byk bir yapsal krize yol amapahasna gerek bir iletiimi dlayan, zorunlu ve dolaysyla istem d adaletduygusuna da yer verir.63 Adalet duygusu bencilliin almas ve oy birliineulalmas sonularn garantileyen, ussal olmayan, ama ussal-toplumsal gereklikzerinde etkili olan bir i metafizii ifade eder. Adalet duygusu adaletin aklntamamlar. lkeler aras ncelik srasnn belirlenmesi srecinde kurallar yetersizkaldka sezgi devreye girer.64 Bylelikle de teori kendi i elikisine de kavuur.Eros logosun yannda teoriye eklemlenir. Dahas Hayek tipi bir tarihselkendiliinden var olua kar durmak adna isel/metafiziksel bir kendiliindensre kurama dahil edilir. Rawlsda belki toplumsal evrim (sezgi) dlanmtr, aman kapdan kovulan duygusal istem arka kapdan teoriye, sezgi bireyde mikronizeedilerek eklenir. Tabii bu sayede iyi dzenlenmi toplum sivil itaatsizlik gibiduygusal akla dayanan mekanizmalarla daha korunakl hale getirilir.

Rawlsn toplumsal istikrar, makullk ve adalet fenomeni arasnda kurduubalantlar, filozofun kendisi ve kuram asndan siyaset felsefesi balamndaanlaml ip ular kazandrr bizlere. Her eyden nce adaleti lllk olarakdeerlendirmek en zl ifadesi Platon ve Aristoteles de bulunan klasik erdemanlaynn kavramsal snrlarn kabul etmek anlamna gelecektir. Rawls, adaleti,eitlii ve zgrl toplumsal istikrar temelinde sentezleyen birlik salayc kurucuruh olarak kurgular. Rawlsa gre adalet toplumsal kurumlarn ilk hedefi, pazarlk

ve kar hesaplarnn stndeki temel siyaset erdemi, yokluuna ancak daha bykbir adaletsizlikten kanmak iin katlanabileceimiz kapsayc yaamareetemizdir.65 Adaletin adaletsizlie kar ykc akln merulatrc erdemi olarakdeil de, belli bir temel de toplumun yeninden inasnn arac olarak kullanlmasBir Adalet Teoriside ileri srlen tezin ideolojik snrlarn da ortaya koyar. zitibariyle Rawls kurgu dzeni korumay kendine ama edinmi muhafazakarkayglarn rndr. Rawls, adaleti, korunmaya deer olas ideal dnyann kurucu-kapsayc esi olarak tantr. Bu tantmann ardnda neyin korunmaya laykolduuna dair bir soruturma, bylesi bir sorgunun ardnda ise bir eyleri korumakgerektii, ancak iyi yaamn iyiliin korunup-kollanmas ile mmkn

62 Rawls, Collected,..ss.486-7.63 Rawls, Collected,..s.53.64 Rawls sezgiden, duygusal akldan tmyle kurtulamayacamz kanaatindedir. Ancak

ama, adalet teorisinde yaplmaya alld zere duygusal akla olan ihtiyac azaltmakynnde olmaldr. Yorum iin bkz.Rawls, A Theory,ss.41-4.65 Rawls, A Theory,..ss.3-4.


13/30

69

klnabileceine dair bir saplant vardr. Sonuta denilebilir ki, Rawlsn siyasetfelsefesi sac bir etiin uzantsdr. Baz deerleri koruyarak, onlar koruyacak endoru yolun ne olduunu bularak, (Bir Adalet Teorisi kabaca bylesi bir en doruyol soruturmasdr) iyiliin ve iyiliki yaamn korunabilecei tans Rawlsnhareket ettii yeri zetler. Bu bahsi geen yer yalnzca Rawls deil, ayn zamandatm idealist-sac etik politik sylencelerin de balang izgisini anlatr.

Rawls kurguda adalet, adaletin adil bir dzende yaayanlara iyilik vemutluluk potansiyelini gerek klacak bir var olusal zemini hazrlad teziyledesteklenmitir. Adil olmak, ll olmak, bilgili olmak, iyi olmak, mutlu olmak vedierleri, ilgili etik formln doal gerei olarak hem birbirlerini tamamlamakta,hem de birbirlerini iin var edici n koullar yaratmaktadr. Demek ki Rawls etiikoruyucu gizli gndemi nedeniyle yalnzca muhafazakar deil, ayn zamanda buidealist muhafazakarl tamamlarcasna totalitercedir. Adaletin teoride kullanlmabiimi kapsaycdr nk. Tm insanlar iin iyi olann ortak ve deimez reetesieklindedir Rawlsn adalet tantlamas.

Rawlsn makul rasyonellii filozofun siyasal uzaydaki yerini belirlememizikolaylatrmaktadr. Sylem kulvarnda gerei makulde aramak kabilinden birtnyla ve eylem kulvarnda aklc reformculukla kesien merkezi duru klasikliberalizmin en belirgin zelliidir.66 Ancak lllk bilindii gibi geleneksel-muhafazakar deerlerin kapsayc zdr de.67 Yzeysel bir yorumla Rawlsnmuhafazakarlk ile liberalizm arasnda bir yerlerde dolamakta olduunu iddiaedebiliriz. Bu iddiay destekleyecek kantlar balca iki kme iinde toplanabilir:Rawls adalet teorisini bireyci yntem, szlemeci kurgu, ortak iyi inanc ve rasyonelinsan gibi bir dizi mimlenmi liberalizm iaretlerinin glgesinde kurmutur. Dahasadaleti biimsel kurallara balyarak, adalet zlemini eitliin radikal yorumundankorumaya almtr. Rawls teori adaleti bir merkez koruyucu erdem olarakdnd iin muhafazakarla, merkezi ina etmede liberal e ve imgelerebavurduu iinde liberalizme aktr. Yine de filozofu liberal muhafazakar olarakdeerlendirmemizi gletiren iki nemli yapsal kst vardr. Daha dorusu ondakikurucu aklc yntem ile meritokrasi kart etik, Rawlsa yaftalanan liberal-muhafazakar etiketi pheli klmaktadr.

Rawls muhafazakarlktaki teori kart gl eilimin aksine oldukabelirgin bir tonda kurucu aklc bir felsefi durua sahiptir.68 Adaleti kavramlatrmabiimi adaletin kendiliinden gereklemediine, ayrca n grlm, bilinli birabann eseri olduuna dair bir yargy beraberinde getirir. Ayrca filozofun adaletiyorumlama biimi onu liberal geleneksel baktan uzaklatrr. Liberalizm daima eniyinin ynetimini tleyen aristokratik bir doktrin olmutur. Kukusuz liberalleren iyiyi ncelikle doutan gelen statyle tanmlamamlardr; bunun yerineeitim baars ya da bireysel yetenekle beslenmi hayat tecrbesi baarsn nplana karmlardr. Liberalizmin adalet anlay en iyilerin ynetmesi, en iyilerin

66 Immanuel Wallerstein, Liberalizmden Sonra, ev: Erol z, stanbul: Metis Yaynlar,2003, s.239.67 William R. Harbour, The Foundations of Conservative Thought, Notre Dame: University ofNotre Dame Press, 1982, ss.61-2.68 Muhafazakarlk-akl ilikisini sorgulayan felsefesi bir zmleme iin bkz.Armaanztrk-Frat Mollaer, Muhafazakarln deolojik Knyesi ve Akl Tartmas, Cogito 2006Say 44-5, 132-153.


14/30

70

zengin olmasn olumlayan bir meritokrasi savunusudur.69 Oysa Rawls bu kabil biradalet anlayna kardr.

Rawls ll reformculuu sebebiyle liberal-muhafazakar etiketi ile ananteze karlk onun teorici olduu iin muhafazakar, en iyiyi savunmad iin deliberal saylamayacana/saylmamas gerektiine dair olas kar iddialarsorunludur. Her zaman iin ideoloji olarak muhafazakarlk ile tutum birlii olarakmuhafazakarl birbirinden ayrmak mmkndr. Rawls muhafazakar ideolojiyi esgeen, ama muhafazakarca tutum taknmaktan kanmayan bir filozoftur. Kald kiAmerikan siyasetinin var olan zeminini adalet teorisini (adaletin var olmasgerekenini) ina ederken kullanmasndaki srekli srar, onun muhafazakar ideolojiasndan da muhafazakar saylabileceini ortaya koyar. phesiz ki Rawlskavramlatrmas koyu bir teoriletirme abasn ifade eder. Ancak bu aba zndezaten belli bir toplumda var olan deerlerin, pratiklerin evrenselletirilerek felsefiterminolojiye tercmesinden baka bir anlama gelmemektedir. Demek ki Rawlsdakirasyonalizm nemli lde bir yanlsamadr. Filozofun adaletin teorisi olaraknmze koyduu, var olann var olmas gereken yerine getii bir dnselillzyondur. Rawls bir muhafazakardan beklenecek ekilde yeni bir adaletyaratmamakta, eski olan hatrlatmakla yetinmektedir. Rawlsn yeterince liberalolmad ynndeki itiraza da benzeri bir ekilde yant verilebilir. Filozofun eniyinin en ou almas gerektii eklinde ifade edilebilecek bir adalet anlayna karkt dorudur. Ancak bu doruBir Adalet Teorisinin de faydaclk araclyla eniyiye ulamaya alt gereini deitirmez. Rawls en avantajsz kesime yararsalamas kouluyla eitsizlii ideal adaletin bileeni haline getirmitir. Eitsizliinsrece dahil olduu toplumsal koullarda adalet herkes iin en iyi ve ayn zamandaen alttakiler iin de en iyi olan ifade eder.70

TEORNN ER

Bilgisizlik Peesi

Rawlsn adalet betimlemesi adaleti bir blm sorunu olarak formle

eder.71lgili kavramlatrma bireylerin szleme yaptklar, kendi benlik karlarnbilmedikleri72 ve srekli en rasyonel olan setikleri ynnde bir dizi kst dahaierir. Adaletin blme eitlenmesi bu kavramn iaret ettii muhtemel ilikiler aile retim ve tketim srelerindeki pratiklerin yan yana gelmesini gletirir.Demek ki Rawlsn Bir Adalet Teorisinde anlatt kavramlatrma tam olarak birekonomik adalet tantlamasn ifade etmez. Rawls insan homo economicus dan biradm geride tanmlar. Ona gre, insanlar kendi karlarn ararlar, ama kskan dadeildirler, risk almaktan kanrlar dolaysyla ihtiyatldrlar. Ancak bu bahsi

69 Wallestein, Liberalizmden,..s.241.70 Bir ayrc not olarak Rawlsn ideolojik konumu hakknda ileri srlen tezin (Rawlsliberalizm ile muhafazakarlk arasnda gidip gelen bir dnrdr nermesi) literatrce pekdesteklenmedii aka ortadadr. Genelde tartma Rawls sosyalizm ile liberalizm arasndabir yere yerletirme zerine devam etmektedir. Bylesi bir vurgu iin bkz.Ryan,

John,s.138.71 Gorowtz, John..,s.271.72 Gorowtz, John..,s.273.


15/30

71

geen ihtiyatl tutum yaratc abann ortaya kmasn engelleyecek boyutavarmaz hibir zaman.73 Bu balang sanrs, mallarn kt olduu n bilgisi ilebirlikte74 dncenin iinde geliecei liberal kafesi yaratr. Kafes zaman d ceterisparibus yntemine75 dayal kodlanma tarz ile ciddi bir arzay var olusal olarakbnyesinde tar. Ceteris Paribusu akl balang varsaymlar ile okuyucununkavramsal bir tuzan iine ekilmesi anlamna gelmektedir. Gerek dtmdengelimcilik yalnzca balang blmndeki olurlar-olmazlar listesiyle snrldeildir. Filozof sosyal teorisinden adaleti, adaletten zgrl damttkavramlatrmasnda bilinli olarak tarihsel boyutu darda brakr. Son kertedezgr eitlie ulama biimi insann tarihsel boyutuna teoriletirme iinde yerverilmediinden olduka kurgusal ve gerek ddr. Gerek dlk insanlarn kendibenlik karlarn bilmedikleri ve dolaysyla bir bilgisizlik peesi ile rtlolduklar n yargs ve yine insanlarn en az ayrcalkl olmaktan kanaca, ama enok ayrcalkl olmak istemeyecekleri eklinde ifade edilen76 sreci destekleyici birdier n yarg balamnda aka insanlar dnyasyla olan balantsn kaybeder.Ama zaten bilinen dnyann bilinen ilikilerini yadsmas teoriye zgnln verir.Teorinin gereklilii ile gerek dnya arasndaki fark teorinin kendisidir.77 Yine debilgisizlik peesi, kuramn mantksal tutarlln zedeleyen drt nemli arzayasahiptir. Bunlar okuyucunun bilgisine sunulabilir:

1) Grmecilerin bencil olduu ngrs ve grmeye balarkengrme sonunda elde edilecek adalet ilkelerine sonu aleyhlerine dnse dahi balkalacaklar ngrs bir arada dnlmesi g bir durum yaratmaktadr.Ontolojileri gerei bencil olan insanlarn ngrlemez bir pazarlk srecinin tmrisklerini geri dnlmez ekilde stlenmesi aklc deildir. Rawls szlemeyi kuranznelerin bencil olduunu sylerken bencillii yneten arasal akln kapsayclnyeterince dikkate almaz. Arasal akln gereinde bencil bireylerin benlerini ortayakoymalarn engelleyen bilgisizlik perdesini neden yrtp atmad sorusu yantszkalmaktadr. Rawlsn szleme kuran znesinin bencil doas bizim alknolduumuz biimlerde akln kullanmamaktadr. Bir Adalet Teorisi dnyann bildikgrntleri bir kenara braklsa dahi, akln allmam kullanm biimleri asndanda, makul diyemeyeceimiz bir rasyonellik anlayn anlatmaktadr. 2) Bir insann

73 Anlald kadaryla Rawls balang durumunu tasarlarken hak kavram zerinebenimsedii tahditlerin etkisi altnda kalr. Ancak tmel ve evrensel bir istek hakkadnebilir filozofa gre. Balang durumundaki insani egoist olmaktan alkoyan da bu hakanlaydr. Yine benzeri bir ekilde bencil ahlak anlay adaleti dlar. Gerekten adaletinolabilmesi iin insanlarn ksmen bencil olmas gerekir. Yorum iin bkz.Hnler, kis.45.74 Gorowtz, John..,s.274.75 Ceterus Paribus etiketi iktisadi insandan hareket eden, (Aye Bura, Karl Polanyi and theBoundaries of Ekonomics, METU Studies in Development 13, (3 ve 4), 1986, ss.227-230) apiori aksiyomlara dayal tmdengelimi matematiksel-mantksal bir panaroma iindeyntemletiren, (S.C Down, Beyond Dualism, Cambridge Journal of Economics, 14 (2),1990, s.146) kt kaynaklar ve snrsz ihtiyalar gibi baz zel kabulleri iselletirmi, kapalsistem olarak deerlendirilebilecek basitletirilmi bir mantksal tutarllk kaygs peindeki(A.Roncaqlia, Sraffa and the Theory of Prices, New York, John Wiley, 1978, s.117) ekonomipolitik dnsellii karlar.76 Gorowtz, John..,s.280.77 Micheal Sandel, Liberalism and its Limits of Justice, Cambridge: Cambridge UniversityPress, 1982, s.21.


16/30

72

Rawlsn kurgusunda benimsedii zere kendi karlarna duyarl ve bakalarnnkarlarna ilgisiz olabilmesi iin sosyal gereklik dahil her trl gereklii dlayanboluu andrr bir kozmoloji iinde yayor olmas gerekir. Bilinen dnyadakarlar birbirleri ile ilgilidir; birbirlerini destekler ya da engellerler. Baka karlaraynelmi bencil ilgi bencilliin doal bir sonucu, kendini dnme potansiyelininvazgeilmez bir esidir. Sonuta denilebilir ki pazarlk srecinin muhtemelsonularn daha en batan kabul eden koulsuz akl ile kendi ile teki arasndakikar ban grmezden gelen eksik akl Rawls teorideki akla dairkavramlatrmann birbirini tamamlayan kusurlardr. 3) Ayrca dnya hakkndabilgi sahibi olmadan kendi bencil karlar hakknda bilgi sahibi olmak ya da budurumun tam tersi durum tutarl bir mantksal dizin yaratmaz. Dnyann bilgisidenilen ey, karlara yasl akln gerekten seici ekilde kotard tikel, tekilvarlmz destekleyen grler, yarglar, n yarglar ve rezervlerdir. Dnyannbilgisi olmadan kendi bilgimizin (benlik karmzn) farkna varamayz. Daha danemlisi dnya hakknda bilgi sahibi olmadan adaletin ilkeleri hakknda daanlaamayz. Ama tabii filozofun adalette anlamaktan anlad ey Kant bokaplarda anlamaktan ibaret olduu iin, kaplarn iini dolduracak ve o kaplargerek dnyada kullanlabilir klacak gereklik bilgisi nemsiz saylmaktadr. 4) Sonolarak szlemenin balang durumunda taraflarn benlik karlarndan arnmolmas n bilgisi szleme sonucunda elde edilecek adalet ilkelerinin sahiciliineglge drr niteliktedir. karlardan arnm olma doal bir benzemeye yolaacaktr. Biimsel eitlii salamak adna kar farklln yok eden bilinbylelikle kendi tuzana der. Farkllklarn olmad yerde doal olarak herkesayndr. Bu durumda varlan adalet anlamas sahtedir. Adalet ilkelerini biranlamann sonucu olarak ilan etmemize olanak vermeyecek lde bir balanganlaml sz konusudur nk.78

Liyakat Ahlak versus Pozitif zgrlk

Adalet kuram piyasa toplumu ile piyasa ekonomisi arasnda ayrmyapar.79 Ayrm piyasa eitsizliini piyasa d eitlik ile denetleme amacna

ilikindir.80 Ancak filozofun marjinal verimlilik retisine ball eitlikidzeltimi baarsz klacak kadar gldr.81 Asgari eitlik iin eitlie maddigerekliliini kazandracak ve kamu tarafndan finanse edilen bir asgari gelirdzeyine ihtiya vardr. Bu koul ise ak bir ekilde Rawlsn adil dzenin ekonomipolitii olarak benimsedii kapitalizmin rasyonellii ile eliir.82 Rawlsn iktisadiliberalizm ile siyasi liberalizmin gerilimli ilikisi zerinde, bu bahsi geen ilikininkuramsal olanaklar araclyla kurduu adalet teorisi kapitalist bencilliin etik birhaklar erevesi ile nasl snrlanabilecei noktasnda ve daha tesinde kapitalizminkendisini yadsyan bir adalet anlaynn kapitalizm koullarnda ne lde var

78 Sandel, Liberalism,..s.127.79 Barry, a.g.e,..s.158.80 Levent Kker, Demokrasi ve Sosyal Adalet, Trkiye Gnl, n.11, Gz 1990, ss.130-136.81 Barry, a.g.e,..s.166.82 Philippe Van Perijs, Why Surfers Should Be Fed:The Liberal Case For an UnconditionalBasic Income, Philosophy and Public Affairs, Say 20, 1991, s.105.


17/30

73

olabilecei noktasnda inandrclktan uzak bir perspektif sunar. Bu zaaf teorinintarihle snand anda ortaya kmaktadr. Gsterili moral buyruklarn korumasaltnda olmakszn, bir anlamda gerek dnyann gereindeBir Adalet Teorisi, kababir idealizme ve kr biimcilie indirgenmektedir.

Sosyal eitlikten yana olan Rawls eitsizliklerin ar olmad,eitsizliin gerekli ve yararl olduu, daha ste olanlarn daha ste olmay hakettikleri, eit aba gstermeyene eit muamele edilmemesi gibi nermeleriidealletiren liyakati kapitalist adalet anlayn83 kmser.84 Bu tutumu ile liyakatve serveti birbirlerinin trevi gren ve liyakat eitliinin servet eitsizliinimerulatrd savlayan radikal adalet tanlarna yaklar.85 Liyakat kart duru okadar ak ve kapsayc bir ekilde ifade edilmitir ki, sadan adalet kuramnabakanlar iin, Rawls kurgusu sosyalist etiin paralarndan biri olur.86 Rawlskendiliinden dzeni yadsyan srarl tutumu ile iyimser bir yorumla sosyal adaletisola, ktmser bir yorumla sosyal adalete dair bildik/grnen kabuun iindenortaya kmaya hazr sosyalist bir etik politik durua sahiptir. Ancak adalet teorisininsosyalist etik ile bir arada dnlmesini engelleyen ve dorudan teorinin kurulubiiminden kaynaklanan birtakm rezervler vardr.87 Bu rezervler sac iddiadakiarl da gzler nne serecektir. ncelikle filozof liyakat denilen neden-sonuuzinciri, bir anlamda var olann hak edilmi olduuna dair etik anlamlandrmayuluslar aras balama tamaz.88 Dolaysyla onun adaleti kapal evren anlaynndoal sonucu olarak toplumlar aras eitsizlie kar duyarszdr. Ayrca liyakatinreddi her trl adalet kavramlatrmasn olanaksz hale getirecek kadar kesindir.89Ama bu kesinlik kapitalizmin reddi noktasnda birdenbire dalr. Filozof kapitalistekonomi (alt yap) ile liyakat adaleti (st yap) arasnda keyfi bir ayrm yapar; buayrm ilki n kabulnde ikincisinin reddedilebilecei ve alt yap deimeksizin styapnn kendini yenileyebilecei eklinde bir idealizmi de yanstr. Dahas zamand kodlamann mantksal gerei olarak zamann iindeki ilikiler, rnein snfsalelikiler kuram iinde kendine yer bulamaz. Rawls tarihteki snf mcadelesini yada tarihte snf sava olduuna dair iddiann ardndaki birikimi es gemek

83

Liyakati adalet savunmas ayn zamanda kapitalizm savunmas iin bkz.Irwing Kristol,About Eguality, Two Cheers for Capitalism, New York: Basc Books, 1978, ss.184-185;Bell, Meritocracy, ss.30-31, 65, 67; Liyakati adaletin ll bir sosyalist duyum ile birlikteRawls teorisinin eletirisinde temel alnmas balam iin bkz.G.A Cohen, On the Currencyof Egalitarian Justice, Ethics, Say 99, Haziran 1989, ss.906-944. (zellikle ss.912-916)84 Adalet teorisinde liyakat kartl iin bkz.Rawls, A Theory,..ss.101-104, 312;85 Radikal adalet tartmalar zetleyen deerlendirmeler iin bkz.Michael Walzer, RadikalPrinciples, New York: Basc Books, 1980, ss.237-256; Robert C.Tucker, The Marx-EngelsReader, New York: Norton Press, 1978, ss.101-105.86 Bell, Meritocracy,..s.57.87 Bu blm okunurken Rawls liberalizm-muhafazakarlk ekseninde tartan ilgili makaleblmne dnlebilir. (Bkz.bu makale ss.9-11)88 Yorum iin bkz.Brian Barry, The Liberal Theory of Justice, Oxford: Oxford UniverstiyPress, 1973, ss.128-133; Charles R. Beitz, Political Theory and International Relations,Princeton: Princeton University Press, 1979, ss.128-153. 1980den sonraki yazlarnda Rawlsadalet zmlemesini toplumlar aras ilikiye doru gelitirerek bu eksikliini bir lde

giderir.89 Michael Zuchert, Justice Deserted:A Critigue of Rawlss Theory of Justince, Polity 13,(Spring 1981), ss.466-483.


18/30

74

eilimindedir.90 lgili eilim adalet teorisini bsbtn bir ekilde sosyalist etiktenuzaklatrr. Son kertede adaleti bir blm sorunu olarak ele alan ve bu sorunu iyitoplumun ilkeleri cinsinden etik bir koza ile sarmaya alan Bir Adalet Teorisitezleri, z itibariyle adaleti amaya alan, adaletin tesini dnrken iindebulunduu toplumu retim ilikileri odanda zmleyen sol perspektifleuyumsuzdur.91 Ancak bu tartma (Rawls edebiyatnn ideolojik skalada nereye aitolduuna dair tartma) adalet teorisinin neyin yerini ald noktasnda ilevseldir.nk son kertede Rawlsn adalete dair formlleri liyakatin yerini almak ve buamacn olabilirliine hizmet etmek zere formle edilmitir.

Rawls teorisindeki liyakat kartl aslnda biim deitirmi bir liyakatsavunusudur. Filozof kapitalist teorisyenlerin iddetle kar kt bir yoldangiderek92 kaynak tahsisi ile ahlaki liyakat arasnda biimsel-zsel bir devamllkolduunu n grmektedir. Dolaysyla Rawlsdaki liyakatin reddi betimlemesisadece szeldir. Argman dzeyinde ise filozof, hak edilmilii yenidenformle etmeye alr. almas sosyal eitlik, frsat eitlii, pozitif zgrlkgibi birbirlerinin yerine tercme edilebilecek kavramlarn arkasndaki ortakkaygdan g alr. Bir Adalet Teorisi alternatif bir ortak akl anlayna dayanr. Buakl hakkaniyet olarak adaleti formle etmeye alr. Tabii kapitalist akl biimdeyadsyp zde devam ettiren bu kar akl ileyii srasnda bir dizi sorunu daberaberinde getirir. Rawls edebiyat pozitif zgrlkle derinleirken ayn zamandave diyalektik bir ekilde pozitif zgrlk yznden slar. Bylesi bir zgrlkanlaynn doal gerilimleri bir biimde adalet teorisine yansr nk. nceliklepozitif zgrlk kurgusu gizli ak bir insann iyi doas balangcndan uslanmtr.nsann doal ontolojisinin ahlaken kt olduu ya da bir insan doasndanbahsedilemeyecei, ahlakn zamann iinde bir nesne olarak zamanla yaratldiddialar93 karsnda pozitif zgrlk tn zor durumda kalr. Bu zor durumdakal devlete ek grevler vererek onu sivil anari ya da sivil ahlakszl tamiretmekle grevlendirmesi ve bir anlamda devleti topluma kar daha ahlak varlkolarak tasarlamas sonucu ile daha da derinleir. Ayrca insan iyi bir varlk olarakdeerlendirme abas ile adalet teorisi yaratma abas birbiri ile eliir niteliktedir.Eer insanlar iyiyse neden ayrca bir adalet teorisine ihtiya duymulardr, yok

90 Arthur DiQuattro, Rawls and Left Critism, Oppenents and Implications of A Theory ofJustice, (ed.) H.S. Richardson, New York, London: Garland Pub, 1999, ss.247-272; C.BMacpherson, Rawlss Model of Man and Society, Oppenentsiinde, ss.239-245.91 Sonuta Rawlsn yapt pazar ekonomisi zerine biimsel hak rezervler uygulamaktanibarettir. Bkz.Hnler, ki,ss.66-7. Rawlsn yapmaya alt ey ile Marksist duru biroknemli noktada kar karya gelir: 1) Doa durumu, szleme kuram gibi ayralarmetodolojik adan sorunludur, 2) Rawls etii znde bir yabanclama eletiri iermez, 3)Kuram mbadele ilikilerini denetim altna alr. Oysa Marksizm bu yoldan sonu karmannolanaksz olduu dncesini ierir. Yorum iin bkz.Ryan, John,ss.152-3.92 Kaynak tahsisi ile ahlaki liyakat arasnda zorunlu bir balant olmad/olamayacagrnn modern zamanlardaki iki nemli yorumlaycs iin bkz.F.A. Hayek, TheConstitution of Liberty, Chicago: Universirty of Chicago Press, 1960, ss.85-102; M.Friedman,Kapitalizm ve zgrlk, ev: Doan Erberk-Nilgn Himmetolu, Altn Kitaplar, 1988,ss.161-166.93 Ahlakn zel olarak yaratld grnn ktmser aklclk asndan rafine edilmi birtantlamas iin bkz.F.Nietszcehe, Beyond Good and Evil, New York: Random House,Vintage, 1986.


19/30

75

ktyseler ya da ilerinde toplumun yerleik inanlar gerei ktlk bir z varsa,adaletin ilkelerinde anlamalar nasl mmkn olmutur? Adalet zerine kurulanszlemenin sadece geici bir uzlamadan ya da uzlayor gibi davranyor olmaktanibaret olmas ihtimali bile sz konusu edilebilir.

Pozitif zgrln bahsi geen sorunsal Rawls kuramna toplumamdahalenin snrlarn noktasnda yansr. Frsat eitliini salamak zere en okmadur olanlara kaynaklarn en ayrcalkl ksmnn tahsisi eylemseli sivil anariyedevlet mdahalesini gerektirir. Gelinen bu noktada filozoftan beklenen devlet-toplum ilikisini dzenleyen ve zgrln zgrlk adna kstlanmasn ilkelerebalayan bir balam yaratmasdr. Ancak adalet teorisi tam da bu aamada derin birsessizlie gmlr. Refah ykseldii mddete eitsizlik ve eitsizlie mdahaleninzgrlk aleyhine sorun yaratmayacana dair liberal-sol iyimserlik,94 toplumundntrlmesi srasnda arya gidilmemesi gerektiini dillendiren llmuhafazakarlk,95 ksacas sosyal devleti/sosyal demokrat prensipler bir rt olarakbu sessizlii gizler. Tabii Rawls rnei asndan toplum-devlet ilikisine dairkavramsal-kuramsal neri eksiklii sadece gizli ideolojik tercihlerle ilgili deildir.Rawlsn felsefe yapma biimi siyaseti en ok ilgilendiren bir mefhumun bile(adalet) siyasetsiz anlatlmasnn yolunu aabilir. yle ki, filozof eserini okuyucuyubunaltan o kendine zg katlkla, adeta Kant bir dikkatle formle etmi tir.Argmanlar srekli ilkeler ve alt ilkelere doru alr. Her ey ok dzenli ve bir okadar da ayrntldr. Ancak bu ayrntlar denizi kendini gittike artan bir tondamikronize olmu bir kesinlikle tamamlarken adaletin kapsaml bir siyaset teorisi ilebtnlenmesi gerektii gerei ihmal edilmitir.Bir Adalet Teorisinde adaletin iineyerleebilecei siyasal sistem n plana karlmam, adalet siyasetin bir gereiolarak deil, akln ya da kolaylkla hukukun yerine geecek bir szlemeci aklnrn olarak sunulmutur. Tabii siyasetten adalete giden yntemin (nemli ldePlaton ve Aristoteles tarafndan temsil edilen klasik anlatnn) deil de, adaletibetimleyip, onun yannda siyasete de deinen bir yntemin tercih edilmesi nemlilde szlemeci kurgunun varl ile aklanabilir. Szlemeci tn bir anlamdasiyaset teorisi gerekliliinin yadsnmas anlamna gelecektir. Her eyi kapsayanbalang durumundan herkesi ilgilendiren ykmllkler karan szleme ayrca

siyaset zerine dnmeyi anlamsz hale getirir. Ksacas szleme iineyerletirilmi adalet teorisi siyasetten arnm adalet teorisidir.

Filozofun iki adalet ilkesi arasnda ve ikinci ilkenin kendi iinde yaptncelik-sonralk sralamas96 ilkesel balam eksilii iddiasn gndemden drmeye

94 Kai Nielsen, Capitalism, Socialism and Justince, (Der.), Tom Regan and Donald Van DeVeer, And Justice For All, Totawa, NJ: Rowman&Littlefield, 1982, ss.277-285; Kai Nielsen,Eguality and Liberty:A Defense of Radical Egalitarianism, Totowa, NJ: Rowman&Allanheld,1985, ss.78-79.95 Rawls eitsizlii nlemeyi hkmetin grevi olarak grr. Bkz.Rawls, A Theory,..s.278.Eitsizlie mdahaleden filozofun anlad en dezavantajllar iin zel bir telafi edicimekanizmadr. Bkz.Rawls, a.g.e,..ss.100-1. Ancak bu kayrma siyaseti hibir zaman tmtoplumsal balamlara doru geniletilemez.. Bkz.Rawls, a.g.e,..s.101. Hatta baz toplumsalkurumlar, rnein aile her trl mdahaleden bak tutulmaldr. Bkz.Rawls, a.g.e,..s.74,

301, 511.96 Filozof birinci ilkenin ikinci ilkeden ve ikinci ilkenin ikinci ksmnn birinci ksmndandaha nde tutulmas gerektiini salk verir. Yorum iin bkz.Brian Barry, The Liberal Theory


20/30

76

yetmez. Bu ayrm balangtaki eitlikten eitsizlii arasallatrarak ve enmadurlarn lehine vazgeilebilecei, ama zgrlkten hibir ekildevazgeilemeyecei eklinde yorumlanabilir.97 Liberal teori dndan olayabaktmzda, eitlik ayn zamanda eit zgrlk anlamna, dolaysyla zgrlklerinnasl yaanacana mefhumuna/sorununun zmne karlk geldiinden, eitliktenvazgeilmesi durumu zgrln ortadan kalkmas, ya da biimsel bir illzyonadnmesi sonucunu beraberinde getirecektir. Dolaysyla adaleti salamak zereeitlii ksmen vazgeilir, zgrl vazgeilmez gren anlat sorunludur.nk eitlikten vazgemek aslnda zgrlkten vazgemek demektir. Bir mantksalkategori olarak eitliin insann var olu durumuna karlk gelen zgrlnyannda karlatrlabilir gerek bir deeri yoktur. Eitlik zgrlklerin naslyaanacan gsterir tamlayc/tantc bir ilkeldir. Dolaysyla adaleti kurallarabalarken eitlik ve zgrl iki e ilke olarak kabul edip, bunlar arasndakiolas/var saymsal gerilimde hangisine ncelik tannacan ilan etmek liberal siyasetfelsefesinin retoriksel slna teslim olmaktan baka bir anlama gelmeyecektir.

Liberal teori ve hatta adalet teorisinin kendi isellii iinde tartmaydeerlendirdiimizde ise ideal adalet ve gerekleebilir adalet ayrm belirir. Rawlsbalang durumunda ideal eitlik ve adaleti tasarlam; ama bu tasardan pratik veteorik kayglara dayal olarak vazgemitir.98 nl bir benzetme araclyla tekrarkodlarsak, Rawlsda Platonun hem Devleti, hem de Yasalar, vardr. Hem idealhem gerekleebilir adaleti savunur filozof. Ancak Platondan farkl olarak adaletinideal ve makul biimleri ayn eser iinde zmlemitir. Bu yntem tezin mantksalinandrcla ve kavramsal keskinliine glge drr. yle ki filozof, Bir AdaletTeorisini kaleme ald srada ve tabii ki metne konu olan argman ve verileritoplad uzun hazrlk dneminde adalet sorununu zecek tek bir tezeulaamamtr. nce iddiasn ortaya atm, sonra bu iddiay olas pratik sorunlarkarsnda daha az iddial hale getirerek dnyann bildik evresine indirmitir. Oysavar olmas gerekeni dillendiren kuramcdan beklenen var olmas gerekene doru yolalrken var olan bir olumsuzlama biiminde de olsa iine almas ve bir anlamda onuamasdr. Rawlsda ise sre tersine iler. Bizim balangtaki tmdengelimci-idealist diye yaftaladmz sorunlu yntemin doal bir gerei olarak kuram

dnyann dnda bir yerde tasarlanr ve sonuta dnyaya geri dnerken var olantarafndan andrlr. Balang ilkeleri, kuramlar, kuram enstrmanlar olaankarsnda anr. te bu nedenle tm teori metin iine yaylm saysz geri dn veistisnalar ile doludur. Filozof verdii her tavizde ya bir istisna yaratr, ya sayszilkelerinden birine dieri karsnda ncelik vererek bir merulatrc sralama yaparya da artk bsbtn bir ekilde yeni ilkelere atfta bulunur.

of Justice: A Critical Examination of the Principal Doctrines in A Theory of Justince by JohnRawls, London: Oxford Universtiy Press, 1973, s.9; Brian Barry, John Rawls and thePriority of Liberty, The Philosophy of Rawls-The Two Principles and Their Justification,New York, London: Garland Pub, 1989, s.173. (Birinci ve ikinci adalet ilkeleri iin bkz.alnt14)97 Atilla Yayla, Liberal Baklar, Ankara:Siyasal Yaynlar, 1993, s.72.98 Rawls ideal zgrlk iin ideal eitlikten vazgeer. Ancak gerekletirilebilir eitlii

salamak iin ideal zgrlkten de vazgeer. En az ayrcalkl olanlar korumak zgrlkleriin gl bir buyurgan otorite yaratmak anlamna gelir nk. Yorum iin bkz.CharlesRowley, zgrlk ve Devlet, ev:.Dalm, Ankara: Liberte Yaynlar, 2002, s.71.


21/30

77

BMSEL AKLIN ELETRS

Yntem

Mutlak zgrlk ve dokunulmaz bireysel haklar iin felsefi bir erevesunma kaygsyla hareket eden Rawls, rasyonalizmin biimsel olanaklarndanyararlanr.99 Ancak yararlanma biimi (dolaysyla adalet teorisinin kurulma biimide) mutlak zgrlk ve mutlak iktidara eit derecede kukuyla bakan liberalseptizmden belli lde sapmay da iermektedir.100 nk en nihayetinde Rawls iyidzenlenmi toplum zlemi iinde mutlak olann adalete dnt inceltilmi birtotalitarizme bavurur. Ama yine de en azndan iki noktada (ynteme ve ierie dair)Rawls kavramlatrmas liberal kabullerle uyumludur. Zamandan yaltlm ve tekilkarn bilmeyen insanlarn sz konusu olduu balang durumu teoriye iindemeru hale geldii mantksal bir panorama izmektedir. Bu durum teorinin tartmagtrmez ncllere yasl olmas, gerekliliinin teori ncesi zeminlerden kotarlmasanlamnda liberal ina sreciyle kesiir.101 Rawlsn akl araclyla zgrle veadalete ulama abas balang varsaymlarndaki kesinlik dikkate alndndanemli lde ateoriktir. Teorinin adalete ve adil insana dair kabulleri dahabalangta sonucu kesinler. Sonuta denilebilir ki Bir Adalet Teorisindeki Teoriibaresi olduka tartmal bir etikettir. phesiz ki filozof, eserinde bir adaletteorisini anlatr. Ancak bu anlatma btn olaslklara ak bir kar iddia ve iddiakavramlatrmasndan ok, belli snrlar araclyla a piori olarak akl ncedenbelirlenmi sonulara gtren ve bu serven iinde de kural ve istisnalar yaratarakkendini kandran bir szde teoriletirmedir. Ayrca Rawls szleme kurgusunuliberal epistemolojinin z Kartezyen kesincilie dayandrr. Bylelikle liberalyntemin kapsayc biimciliini ierik ynnde de aar. Bireycilik, hazcpsikoloji, eitlik, atma ve yararclk102 kapal Newtoncu evren anlayiinde bir araya getirilmitir.103 Her ne kadar sosyal minimumu gzeten bir zcamaca bal kalnarak kodlanmsa da Rawls teorisi,104 yine de kendini kaybetmeylesonulanacak bireysel akln kmazlarndan105 ve dolaysyla biimsel aklntuzaklarndan uzak kalabilecek potansiyele sahip deildir. Adalet sorununa yol aan

bireyci dzenin tm bilinen stn deerlerini iselletirmi, ama buna karn(bylesi bir temelin zerinde yine de) adalet sorununu zmeye alan bir anlatdrBir Adalet Teorisi.

Rawls kuramna zn veren ve biimsel akln tuzaklar etiketi ile mahkumedilen sorunlar (yukardaki ksa betimleme bir yana) belli bal birka noktadatoplanmaktadr. Filozofun teorisi belli bir yerel akln evrenselin yerini almasn

99 Barber, a.g.e,..s.93.100 Barber, a.g.e,..s.96.101 William Connolly, The Terms of Political Discourse, Levington: Mass Heath, 1974.102 Barber, a.g.e,..s.65.103 Liberalizm ve Newton fizii arasndaki iliki iin bkz.Glten Kazgan, ktisadi Dnceveya Politik ktisadn Evrimi, stanbul: Remzi Yaynlar, 1993,, ss.48-49.104 Bkz.Rawls, a.g.e,..s.276.105 Davd Ketttler, Yabanclama ve Olumsuzluk, ada Siyaset Felsefecileri, (Der.), A.De Crespgny/K.R. Minogue, stanbul: Remzi Yaynlar, 1981, s.20.


22/30

78

zetler ekilde Amerikan anayasaclndan kotarlmtr.106 Adaletin tarih devrensel buyurgan otoritesi ayn zamanda tarihsel bir siyasetin enstrmandurumundadr.107 Amerikan siyasas ile adalet teorisi arasndaki rtme teoriyemeruluunu veren evrenselci tny zayflatr.108 Adalet teorisi gelimi dnyanndilini ve bilincini yanstr. Bu yanstma zellikle belli bal ilkeler iin alt ilkelerformle edildii ya da kurallar iin istisnalar yaratld yerlerde n plana kar.Rawlsn a piori yap kurucu yntemi bir lde Amerikan politik siyasann gizlimimarlndan g alr. Filozof genellikle teorinin siyasal psikolojik arka plannerdem, iyilik, adalet, akl gibi kavramlarla rtmeye alr. Ama sonuta temelvarsaymlarn neden yle deil de byle alnd sorusunun yant Rawlsn dnyasve Rawlsn yaad dnyayla ilgilidir. Bu bahsi geen iki dnyann kesiimiAmerika kelimesinin sosyal tarihini gzler nne serer.

Doal hukukuluun da dlledii negatif zgrlk kayg (gelenekte veteoride aktarlanlarn z)109 sabit ve deimez zgrlkler listesi ile olumludeerlerin korunmas gibi bir amac kollar. Rawls zgrlkler listesi ile retimaralar zerindeki mlkiyetin yarataca/yaratt eitsizlik ve adaletsizliidenetlemek ister.110 Ama bu nlenmesini amalad siyasal olasln felsefidzeyde derinlemesine bir tartmas ile nlenmeye ara edilmi szlemetasarsnn amacn gereini yerine getirebilme kapasitesi dikkatlerden kamtr.Demek ki Rawlsn ulamaya alt yerin adaletli olup olmad, ya da adaleteulamann deerli olup olmad sorular bir yana, adalete szlemeci aralarlaulalabilecei sorunu gndeme getirilmelidir.

Szlemeci Durum ve Balang Durumu

zgrlkleri listeleme alkanl, zgrlkler aras atma olaslnyadsyan bir etiksel kabulden tretilmitir.111 zgrlk ile klelik, iyilik ile ktlk,aydnlk ile karanlk birbirinden kesin bir ekilde ayrlabilir. Bylesi bir ayrmaabasnda pozitivist yntem kesin snrlar izerek liberalce dnmenin i elikisinikapatmaya alr. Ayrca kapitalizmin bld dnyadaki blnm ilikilerisrdrme gayreti ile zgrln korunaca var saylr. Ancak yine de zgrln

grnmleri arasndaki kartlk giderilemez. Mlkiyet haklar ile kii haklararasndaki tarihsel blnmlk liberal kuramn dnyay aklamada ve makul birpolitik dzen yaratmaktaki kalc baarszln simgeler. Liberal tantlama snrlar

106 John Gray, Post-Liberalizm, ev:Mfit Gnay, Ankara: Dost Yaynlar, 2004, s.60, 105,207.107 Gray, a.g.e,.s.337.108 Asl rakman, Bir Meruiyet Sorunu Olarak Siyasal Adalet: Rawls ve Hffe,Liberalizm, Devlet ve Hegemonya, (Der.), E.F Keyman, stanbul: Everest Yaynlar, 2002,ss.105-147. Bu arada Rawlsda adalet teorisine ynelik tartma iinde Amerikan gelenei ilekurgu arasndaki yksek benzemenin teorinin evrenselliini glgelediini kabul etmitir.Bkz.Sanford Lakoff, zerklik ve Liberal Demokrasi, Sosyal ve Siyasi Teori, (Der.), AtillaYayla, Siyasal Yaynlar, Ankara, 1999, ss.145-146.109 Negatif zgrln kapsaml bir deerlendirmesi ve savunmas iin bkz.I.Berlin, FourEssays on Liberty, Oxford, Oxford Universtiy Press, 1969, ss.118-172.110 John Gray, Liberalisms:Essays in Political Philosophy, Londra ve New York, Routlendge,1989, Blm 10.111 Gray, Post,..s.331.


23/30

79

belirlenmi bir kosmosta atmalar aras uyumun bir biimde (genellikle karanlkbir biimde) kendiliinden salanaca n yargsna gvenir. Bu gveni devlet vb.birey st, dolaysyla gerek dnyada karl olan ve denetlenmesi gerekenkurumlara ynelik iten bir gvensizlikle salamlatrr. Ama bu salamlatrmazgrln isel gerilimleri karsnda aresizdir. Rasyonel insann akl sahibiolmann hesaplanabilir tamlnda akla aykr eyleri yapmayaca/yapmakistemeyecei dncesi ile bu bahsi geen rasyonel insann kendi doasna/aklnaihanet etme ihtimaline kar anayasal/kural dzenekleri hazrlayarak onu kafes iinesokma alkanl liberalizmin zgrl dzenleyebilmek adna bavurduu ikibaat enstrmandr. Bilindii zere Rawlsda paradigmann bildik snrlarnn dnakmaz. Adalete ulamaya alr, bunu yaparken de srekli olarak akll insann neyitercih edeceine dair bir kavramsal soruturmann peinden koar. Ara aradayaratt bu rasyonel oyunu kural ve ilkeler araclyla salamlatrr.

Liberal zgrln praksisi yakalamaktan uzak l akl,112 zgr irade ilezgrlk, akl ile zgrlk, erdem ile zgrlk arasndaki muhtemel gerilimlerde yayok saymak eklinde aristokratik bir belirlemeye ya da yok etmek kvamndaotoriter bir muhafazakarla dnr. Siyaset felsefesindeki boluk zgrlnalmlar arasndaki kartlklar sezinlemek noktasyla snrl da deildir. Liberalparadigma eitlik, adalet ve zgrlk mefhumlarnn birbirlerine ynelik dostanezlemlerini ve dmanca beklentilerini zmsemekten de uzaktr. Bu teoriletirmeeksiklii kuramn dnyay aklayabilme zaaflarn, aklamalarn zerine inaedildii kavramlar dnyasnn ontolojisiyle kapatma gayretine yol amaktadr.Eitlik ile zgrlk arasnda zorunlu bir eliki bulunduu yargs, (zgrlktearya gitmenin eitlii, eitlikte srarn zgrl yok edebilecei sans)113zaaflarn kapatlmasna kavramsal ontolojilerin alet edilmesi gereini rnekler.

Kald ki yaplmak istenenin yaplma biimi (szleme araclyla liberalbir zgrlk dzeni yaratma gayreti) szlemeci arasallk yznden bsbtnolanakszlamaktadr. Her trl varsaymsal szleme olan ile olmas gerekenarasndaki fark, (meruluu), kodlama konusunda skntldr.114 En bata szlemeformle edilirken olan dan hareket edilmez. rnein Rawls insanlarngereksinimleri konusunda susmay tercih etmitir.115 Gerein kendisinden yola

klmamas hem gerekilik hem de teori-pratik sorunsal balamnda kaygyaratr. Rawls balam asndan ilgili zellikler Bir Adalet Teorisinin entelekteldeeri zerine kayglara dnr. Filozofun adalet kuram, adaletin gerek dnya ileolan dorudan ilgisi ile teorinin balca varsaymlarnn dnyann dnda formleedilmesi arasndaki kalc kartl, sayszca alt kural ve istisna/zel durumyaratarak ve teoriyi bktrc bir ekilde uzatarak rtmeye alr. Metnin boyutu enuyank zihinleri bile boacak kadar devasa tutulmutur. Srekli kendi iinde blnenkural ve kuralcklar ailesi de benzeri bir etki yapar. Metindeki ayrntnn iyi bilimadam olmann mesleki liyakati balamnda olumlu deerlendirilmesi gerektii

112 Gray, Post,..s.351.113 lgili san iin Mustafa Erdoan, Anayasal Demokrasi, Siyasal Yaynlar, Ankara, 1999,s.219-220; I, Berlin, Bir deal Olarak Eitlik, ev:Mustafa Erdoan, Yeni Forum 248, 1990,ss.29-37.114 Jeffrey Paul, Substantive Contracts and the Legimate Bass of Political Authority TheMonst, 66, (4), Ekim 1983.115 Gray, Liberalisms,..ss.177-198 (Blm 10)


24/30

80

dncesi ile szlemenin kurgusal deere sahip olduu, onun tarihsel birkarlnn olmamasnn bu deeri azaltmad, szlemenin gereklii usa vurmadaideal tipler niyetine kullanlabilecei ve hatta bu kabil bir mekanizmann bir siyasetfelsefesi olana olarak hipotez retme ile hipotezi snamay makul bir zemindebilim felsefesi sorunlarndan yaltlm olarak birbirinden ayrd dnceleri deRawls aleyhine dile getirilen kayglar gidermek konusunda yetersizdir.116

Ayrca szlemeler, biimsel akln kusurlarndan bir dierini, bilgi ile istemarasndaki epistemolojik fark gidermek potansiyelinden uzaktrlar. Szlemekurgusalnda hem irade ve irade beyanlarna balatc unsur olarak gven, hem de bugveni yalanlarcasna bilgiye yasl ve balang koullarn ifade eden sk birgndem vardr.117 Filozofun adaleti bulma konusunda insanlara yardm etmebiiminin kapsaycl, bir adalet teorisi olmakszn ya da daha ak bir anlatmla Bir Adalet Teorisindeki kavramlatrma olmakszn insanlarn sadece akllarnkullanarak Rawlsla ayn sonulara ulaamayacaklar phesini dourur. nsanlarntoplumu kuracak kadar akll olduklarna kan getirip, ondan sonra da bu aklnileyiine yntemsel ve ieriksel snrlar koymak kart tanlardan hareket etmeyigerektirir. Rawlsn balang durumdaki kat betimleme, filozofun zgr adaletikorumak konusunda zgr iradeli insanlara pek itibar etmediini gsterirniteliktedir. Teorinin adaletin kurucu z olarak iletiim araclyla iradelerdenkotarlm adalet dncesini adaletin yegane kayna saymayp, istem d iselbir zorunluluu, adalet duygusunu hesaplamaya kurucu unsur olarak dahil etmesiadalet teorisinin antidemokratik ruhu konusundaki kukular arttrmaktadr.118Demek ki Rawls adalet tantlamas akl iki biiminde kska altna alr. nceayrntl bir yol haritas hazrlayarak olas her trl kaybolua kar zgr iradeninulaaca sonular zgrlk olmakszn nceden kesinler. Ama akln biimehapsedilmesi her durumda adalet garanti etmediinden akl moral motivleraraclyla denetler. Bylelikle zgr iradenin adalet lehine zgrszlemesi srecitamamlanm olur.119

Adalet kuramnn biimsel akla hizmet ettii, bu hizmet etmede seilenszlemeci yapsaln etik politik sorunlar beraberinde getirdii yargs nispetendardan (szlemenin kabulleri dndaki ncllerden hareket eden) bir bak

yanstr. Arasal akln ileyiine daha ierden baktmzda akln kendini retmebiiminin son derece kapal ve mekanik olduu grlecektir. Adalet teorisi oyunteorisi kurgularnn baarl bir devam gibi durur. Oyunun kurucu akl en kt

116 Chandran Kukathas ve Philip Pettit, Rawls:A Theory of Justince and ts Critics,Oxford:Polity Press, 1995, s.62.117 Bu yorum iin bkz.Michael Sandel, Liberalism and Limit of Justice, Cambridge, CUP,1982,118 Szlemenin demokratiklilii sorunsal iki boyutludur. ncelikle Rawls adaletszlemesinin demokrasiyi ncellediini, bir anlamda kendi kendini ynetmeye dairmekanizmalarn adalet szlemesi temelinde ileyecei belirtir. Bkz.John Rawls, PoliticalLiberalism, New York: Columbia University Press, 1996, ss.397-99. Ama ardndandemokrasinin zerine kurulduu szlemeyi yenileyebilecei belirtir. Yorum iin bkz.Rawls,Political,..s.399.119 Rawls bizim burada dile getirdiimiz szlemeci kesinlik-zgr irade kartlnnemsizletirmeye alr. Ona gre szlemenin nesnel adalet dzenini benimsemek aynzamanda zerk/otonom olmaya engel deildir. Yorum iin bkz.Rawls, A Theory,...ss.515-6.


25/30

81

ihtimali algda seerek/ne kararak ileme eilimdedir. Rawls da benzeri birekilde en dezavantajl olanlar merkeze oturtan bir oyun kurgular.120 Oyununkaos olarak deil de, dzen olarak tantlmas iin rasyonel tercih nosyonudzenee eklemlenir. Bylelikle adaletin iinden karlabilecei bir ngrlebilirlikalan oluturur. Ancak bu alan organizmann ak toplumcu devingenliiyle birarada dnlemeyecek kadar kapal/kapanm bir sistemi anlatr.121

Kapal bir dnya iinde adaleti elde etmek iin oynanan Rawlsu oyun skkurallara balanm, balang var saymlar, ilkeler, amalar, artlar ileevrelenmitir. Tabii adalete bu denli korunakl bir ekilde ulama biimi gerekdnyann gerek ilikileri iin olduka hayal krc sonular dourmaktadr.Kurgusal bir zeminde, dnyann potansiyel durumundan bir dizi ekleme vekartmalar yaparak ve Kant kvamnda izofrenik bir dikkatin gzetiminde ancakelde edilebiliyorsa adalet, tm bu zel ilemlerden yoksun bildiimiz, yaadmzdnyada nasl ayn sonuca ulalacaktr? Rawlsun teorisi mkemmelletike adilyaama ulama olasl olanakszlamakta, adalet insani bir erdem olarak eldeedilebilir olmaktan kmaktadr. Rawls bilerek ya da bilmeyerek adalete gerekdnyada ulalamayaca, haka bir dzenin idealar evreninde kalaca mesajnvermektedir. Bu haliyle Bir Adalet Teorisi negatif bir topyadr. Teorininkusursuzluu gerein kusurunu aa karmaktadr nk.

Siyaset teorisine ynelmi bilin insana dair dier kavramlatrmabloklarndan szlen yarglarla yeniden ele alndnda Rawls kuramnn entelekteldeeri iyice tartmal hale gelir. Mesela kendi karn bilmeyen insanlarn kurduuadalet toplumunda bu topluma ilk hzn veren balang varsaym sorunludur.Kendi karn bilmeyen insanlarn kendilerini nasl bildikleri sorusu Rawlsoka zorlayacak niteliktedir. Kendiye dair bilin karlar, beklentiler, zlemlerzerinden ekillenmez mi? Kukusuz evet. Varoumuza dair bilin varlmz diervarlklardan ayran akl zetler en bata. Dolaysyla kendi karlarn bilmeyeninsanlarn kendileri adna adalet szlemesi yapmaya yeltenmesi her eyden nceontolojik adan olanakszdr. l bir insan nasl yaayan bir insan gibidavranamazsa, kendi karn bilmeyen insanlar da kendisi gibi davranamaz. Amatabii bir gerek dnya sorunu o dnyann zgn koullarndan soyutlanarak

zldnden dile getirdiimiz kayg Rawls iin ikna edici olmayacaktr.

SONU YERNE

Rawls kendiliindenlii yadsyarak balad dnsel yolculuktazgrl ncl kabul ederek ve dolaysyla tartma d brakarak evrimsel birdevinim iinde tekrar kendiliindenlie ular. lk bakta filozofun kaygsnnevrimsel liberal anlat ve ykselen refah devleti eletirisine122 kart bir konumdanhareketlendii sylenebilir. Hi phesiz ki Rawls, devletin szlemenin gerei

120 Yorum iin bkz.Barry, The Liberal..s.87; Ryan, John,...... s.142-3.121 Sistem teorisi/teorileri iin bkz.Benjamin S.Blanchard ve J.Fabrycky Wolter, SystemEngineering and Analysis, New Jersey: Englewood Cliffs-Prentice Hall, 1990. Rawlsnadalet teorisinin yle olmakla etiketlendirildii kapal sistem anlay iin bkz.Rannie

Lessem, Global Management Principles, New Jersey: Prentice Hall, 1989, s.316 vd.122 Refah devleti eletirisi iin bkz.Desmond S.King, The New Right-Politics, Markets andCitizenship, Chicago, llinois: The Dorsey Press, 1987, s.7 vd.


26/30

82

olarak refah oluturmas ve mlkiyet ile yeteneklerin adalete gre datlmasnoktalarnda123 Yeni Sa aydnlanma ile (dolaysyla liberalizm yerine geen liberalmuhafazakar deerlerle) uyumsuz bir adalet mefhumu ortaya koymutur. Ancakbiraz daha pheci bir okumayla Bir Adalet Teori sinin genel kabulleri ve zelzaaflar asndan her hangi bir baka liberal tantlamadan daha farkl olmadgrlr. Rawls zgr, mlkiyet hakkna sahip, z saygl insanlarn bir aradavaroluunun adalet diye etiketlendirilmesini salk verir.124 Bu etiketlendirmeeitsizliin yaratt tahribat olduundan daha az, eitsiz zgrlklerin yaratacakatky olduundan daha fazla gsterme gibi bir illzyonla desteklenir. Rawlsnteorisi zgrln bir biimde adaleti yaratacana ynelik iyimser beklentinin zelolarak kodlanm (ifa edilmi) bir halidir. Kuram siyasal epistemolojisi asndanKant, ideallerine koyduu snrlar balamnda Amerikanc ve akln ileyiine dairsrecin ifadesi noktasnda biimselcidir. Bu huni hem Rawlsn damtlmas iinhem de tantlmas sorunsalnda ilevseldir. Negatif bir topya olmakla itham edilenRawls tantlamas ayn zamanda insann gerei ile olan ilikisi kesilmi insan stbir siyaset felsefesi metindir. Tabii liberal dnyann meruluk krizi gz nnealndnda Rawlsn m adalet teorisi ile dnyadan uzaklat, dnyann madaletsizlik iinde Rawlsa yaklat sorusu kkrtc bir gndeme dnr. Bugnitibariyle modern toplum kendi kar peinde koan ve bilgisizliini koullayankalc engeller altnda yalnzlaan ve yabanclaan bireylerden ibarettir. artc birekilde tketim toplumunun bireyi Rawlsn balang durumunda insann yerinekurgulad tekil zneyi andrmaktadr. Peki ya adalet? zerine felsefe yaptmefhumun z asndan ise Rawls, adalet bir l m ile adaletin ls varm sorularn yantlamaya alr. lgili alma kendi pratiini yaratma noktasndazmsz ii bo ilkeler sunar okuyucusuna son kertede. lkeler adaleti getirir mi,ite bu , Bir Adalet Teorisinin kapan kapatrken zamanda ileriye tayacamzsoru olacaktr.

KAYNAKLAR

AKTA, Saruri, Hayekin Hukuk ve Adalet Teorisi, Ankara: Liberte Yaynlar,2001. ARNHART, Larry, Siyasi Dnce Tarihi, ev:Ahmet Kemal Bayram, Ankara:Adres Yaynlar, 2004. BARBER, Benjamin, Gl Demokrasi, ev:Mehmet Beiki, stanbul: AyrntYaynlar, 1995. BARRY, Norman P., An Introduction to Modern Political Theory, London:Macmillan, 1995. BARRY, N. P., Komnizm Sonras Dnemde Klasik Liberalizm, ev:MustafaErdoan, Ankara: Liberte Yaynlar, 1997. BARRY, Norman P., Yeni Sa, ev:Cevdet Aykan, Ankara: Tisimat Yaynlar,1989.

123 Yorum iin bkz.Norman P.Barry, Yeni Sa, ev:Cevdet Aykan, Ankara: TisimatYaynlar, 1989, s.20.124 Levent Kker, Demokrasi zerine Yazlar, Ankara: mge Yaynlar, 1992, s.109.


27/30

83

*BARRY, Brian, The Liberal Theory of Justice, Oxford: Oxford UniverstiyPress, 1973.

*BARRY, Brian, The Liberal Theory of Justice:A Critical Examination of thePrincipal Doctrines in A Theory of Justince by John Rawls, London: OxfordUniverstiy Press, 1973. (ayn olabilir mi) BARRY, Brian, John Rawls and the Priority of Liberty, The Philosophy ofRawls-The Two Principles and Their Justification, New York, London: GarlandPub, 1989. BETZ, Charles R., Political Theory and International Relations, Princeton:Princeton University Press, 1979. BELL, Daniel, The Cultural Contradictions of Capitalism, New York: BasicBooks, 1978. BELL, Daniel, On Meritocracy and Equality, Public Interest, No.29, Fall,1972. BERLN, I., deal Aray zerine, Sosyal ve Siyasi Teori (Der.), AtillaYayla, Ankara: Siyasal Yaynlar, 1999. BERLN, I., Birdeal Olarak Eitlik, ev:Mustafa Erdoan, Yeni Forum248, 1990. BERLN, I., Four Essays on Liberty, Oxford: Oxford Universtiy Press, 1969. BLANCHARD, Benjamin S., ve WOLTER, J.Fabrycky, System Engineeringand Analysis, New Jersey: Englewood Cliffs-Prentice Hall, 1990. BOWLES, Samuel, ve GNTS, Herbert,Demokrasi ve Kapitalizm, ev:OsmanAknhay, stanbul: Ayrnt Yaynlar, 1996. BURA, Aye, Karl Polanyi and the Boundaries of Ekonomics, METUStudies in Development 13, (3 ve 4), 1986. COHEN, Gerald Allan, On the Currency of Egalitarian Justice, Ethics, Say99, Haziran 1989. CONNOLY, William, The Terms of Political Discourse, Levington: MassHeath, 1974. IRAKMAN, Asl, Bir Meruiyet Sorunu Olarak Siyasal Adalet:Rawls veHffe, Liberalizm, Devlet ve Hegemonya, (Der.), E.F Keyman, stanbul: EverestYaynlar, 2002. DQATTRO, Arthur, Rawls and Left Critism, Oppenents and Implications ofA Theory of Justice, (ed.) H.S. Richardson, New York, London: Garland Pub, 1999. DOWN, S.C, Beyond Dualism, Cambridge Journal of Economics, 14 (2),1990. EHMAN, Robert Ehman, Rawls and Nozick:Justice Without Well-Being,Eguality and Liberty:Analyzing Rawls and Nozick, ed.J.A Corlett, New York: St.Martins Press, 1991. ERDOAN, Mustafa,Anayasal Demokrasi, Ankara: Siyasal Yaynlar, 1999. ERDOAN, Mustafa, Siyasal Dncede Liberal Gelenek, Liberal ToplumLiberal Siyaset, Ankara: Siyasal Yaynlar, 1993. FESTENSTEN, Matthew, Contemporary Liberalism, New PoliticalThought, (Der.), Adam Lent, London: Lawrance&Wshart, 1998. FREDMAN, Milton., Kapitalizm ve zgrlk, ev: Doan Erberk-NlgnHimmetolu, Altn Kitaplar, 1988.


28/30

84

GOLSTON, William, Justice and the Human Good and Liberal Purposes,Cambridge: Cambridge University Press, 1998.

GOLSTON, William A., Justice and the Human Good, Chicago: University ofChicago Press, 1980 GOROWITZ, Samual, John Rawls:Bir Adalet Kuram,ada SiyasetFelsefecileri, (Der.), A.DE Crespgny-K.R Minogue, stanbul: Remzi Yaynlar,1981. GORR, Michael, Rawls on Natural Inequality, Equality andLiberty:Analyzing Rawls and Nozick, ed.J.A Corlett, New York: St.Martins Press,1998. GRAY, John, Post-Liberalizm, ev:Mfit Gnay, Ankara: Dost Yaynlar,2004. GRAY, John, Liberalisms:Essays in Political Philosophy, Londra ve NewYork: Routlendge, 1989. GRZ, Adnan, Adalet Kavramnn Belirsizlii, Adalet Kavram, (Der.)Adnan Griz, Ankara: Trkiye Felsefe Kurumu Yaynlar, 2001. HARBOUR, William R., The Foundations of Conservative Thought,, NotreDame: University of Notre Dame Press, 1982. HABERMAS, Jrgen, teki Olmak, tekiyle Yaamak, ev:lknur Aka,stanbul: YKY Yaynlar, 2002. HARTZ, Louis, The Liberal Tradition in Amerika, New York: Harcourt, Brace,1975. HAYEK, F.A., The Constitution of Liberty, Chicago: Universirty of ChicagoPres, 1960. HIRSCHMAN, Albert C., Piyasa Toplumu Hakknda Grler, Sosyal veSiyasi Teori, (Der.), Atilla Yayla, Ankara: Siyasal Yaynlar, 1999. HISCHMAN, Otto, The Passons and the Interest, Princeton: PrincetonUniversity Press, 1977. HOFSTADTER, Richard, The Amerikan Political Tradition, New York:Vintage, 1973. HNLER, Solmaz Zelyt,ki Adalet Arasnda, Ankara: Vadi Yaynlar, 1997 KAZGAN, Glten, ktisadi Dnce veya Politikktisadn Evrimi, stanbul:Remzi Yaynlar, 1993. KETTLER, Davd, Yabanclama ve Olumsuzluk, ada SiyasetFelsefecileri, (Der.), A. De Crespgny/K.R. Minogue, stanbul: Remzi Yaynlar,1981. KEYMAN, F., Kamusal Alan ve Cumhuriyeti Liberalizm:TrkiyedeDemokrasi Sorunu, Dou Bat, Yl 2, Say 5, 1998. KNG, Desmond S., The New Right-Politics, Markets and Citizenship, Chicago,llinois: The Dorsey Press, 1987. KRSTOL, Irwing, About Eguality, Two Cheers for Capitalism, New York:Basc Books, 1978. KKER, Levent, Demokrasi ve Sosyal Adalet, Trkiye Gnl, n.11, Gz1990. KKER, Levent,Demokrasi zerine Yazlar, Ankara: mge Yaynlar, 1992.


29/30

85

KUKATHAS, Chandran ve PETTT, Philip,Rawls:A Theory of Justince and ItsCritics, Oxford: Polity Press, 1995.

LAKOFF, Sanford, zerklik ve Liberal Demokrasi, Sosyal ve Siyasi Teori,(Der.), Atilla Yayla, Ankara: Siyasal Yaynlar, 1999. LESSEM, Rannie, Global Management Principles, New Jersey: Prentice Hall,1989. LYONS, Davd, Rawls versus Utilitarianism, Opponents and Implication ofA Theory of Justice, ed.H.S.Richardson, New York, London: Garland Pub, 1999.

MACPHERSON, C.B, Rawlss Model of Man and Society, Oppenents andImplication of A Theory of Justice, ed.H.S.Richardson, New York, London: Garlan

rawls'ın adalet teorisi ya da biçimsel hak anlayışının teorik açmazları Üzerine

Documents