regulisanje drŽavljanstva na prostoru bivŠe sfr … · unutrašnjom nadležnošću drugih država...

291

Duško DIMITRIJEVIĆ1 UDK: 342.713(497.1)Biblid 0025-8555, 60(2008)Vol. LX, br. 2-3, pp. 291-344

Izvorni naučni radAvgust 2008.

REGULISANJE DRŽAVLJANSTVANA PROSTORU BIVŠE SFR JUGOSLAVIJE

APSTRAKT

Kontinutitet sa ranijim saveznim i republičkim državljanstvomu državama naslednicama bivše SFRJ potvrđuje da je državljanstvoostalo regulisano unutrašnjim pravom. Regulisanje državljanstvameđutim, nije u svim slučajevima bilo u okviru granica koje utvrđujemeđunarodno pravo. Osnovni principi o državljanstvu nisu poštovani uodnosu na vlastite državljane različitog etničkog porekla. Države nisupreduzimale pravovremeno mere da lica koja su na datum sukcesijeimala državljanstvo države prethodnice, ne ostanu bez državljanstva.Kašnjenje u donošenju i primeni zakona, nepoštovanje prava opcije,isključivost domaćeg državljanstva i odsustvo rešenja za zaštituporodičnog jedinstva, negativno se odrazilo na ostvarivanje pravagrađana. Problemi su postupno prevaziđeni zakonskim novelama,administrativnim aktima i jurisprudencijom država sukcesorki, aliodređena pitanja ostala su još uvek nerešena.Ključne reči: Državljanstvo, sukcesija država, pravo državljanstva,SFR Jugoslavija, SR Jugoslavija, Srbija, Crna Gora, Kosovo iMetohija, Hrvatska, Slovenija, Makedonija, Bosna i Hercegovina

POJAM DRŽAVLJANSTVA

Državljanstvo (fra. nasionalité; nem. Nationalitaet; eng. citizenship;špan. nacionalidad; ital. nazionalità), etimološki ima korene u

latinskom jeziku, a generalno označava vezu između države i pojedinca.Države se međusobno razlikuju u pogledu pojmovnog određenja

1 Dr Duško Dimitrijević, viši naučni saradnik i vršilac dužnosti direktora Instituta zameđunarodnu politiku i privredu u Beogradu.

292

državljanstva, a distinkcija počiva na razlici između personalnog iteritorijalnog važenja pravnog poretka. U državama koje su recipiralerimsko pravo, državljanstvo predstavalja pravni status pojedinca (statuscivitatits). Status povlači određena prava i dužnosti koje su nezavisne odvolje pojedinaca. Još od Srednjeg veka, u zemljama kontinentalnogpravnog sistema provlači se misao da slobodan čovek sa sobom nosi isvoje pravo (jura ossibus inhaerent). S druge strane, u anglosaksonskimdržavama državljanstvo predstavlja teritorijalnu vezu fizičkih lica idržave. Termin „državljanstvo” (nationality), u engleskom jeziku sinonimje za podanstvo prema suverenu (liege lord).2 Teorija podanstvaoriginalno potiče iz srednjovekovnog patrimonijalnog koncepta kojidržavljanski odnos svodi na vršenje državnih zapovesti i izvršavanjeopštih dužnosti u granicama državne oblasti koja je bila deo vladaočevebaštine. Feudalni period razvoja međunarodnih odnosa nastavlja sedržavnim apsolutizmom unutar kojeg potčinjavanje teritorijalnomsuverenu postaje temelj za dobijanje državljanstva. Državljanski statuspojedinca uslovljen izvršavanjem javno-pravnih zapovesti monarhadovešće vremenom do poistovećivanja državljanstva sa individualnim„članstvom” u državi (Staatsangehoerigkeit).3 Pomenuti koncept izvornonastao u Nemačkoj, ne može se poistovetiti s konceptom državljanstvakao pravne veze (Rechtsverhaeltnis), pošto je pojedincima pored dužnostipriznato i pravo lične slobode, niti s konceptom državljanstva kaopravnog statusa (Rechtliche Eigenschaft), jer podrazumeva, za razliku odstatusa, jedno aktivno stanje koje pojedinac može imati prema državi.Buržoaskom revolucijom u 18. veku i emancipacijom engleskih kolonijau Severnoj Americi, podanstvo (subject, sujet), biva napušteno, aindividue postaju subjekti javnih prava koja im u odnosu na državupružaju širu pravnu sigurnost (nemo potest exeure patriam). Od poznatihpolitičkih akata poput Deklaracije o nezavisnosti iz 1776. godine iDeklaracije o pravima čoveka i građanina iz 1789. godine, država jekolektivna snaga organizovana u interesu cele društvene zajednice.

2 Wlliam Blackstone, Commentaries on the Law of England, Little, Brown and Company,Boston, 1853, vol. I, pp. 366-375.

3 Alexander M. Makarov, Allgemeine Lehren des Staatsangehoerigkeitsrechts, Sttutgart,1947, pp. 22-33.

MP 2-3, 2008 – Regulisanje državljanstva(str. 291–344)

293


Buđenjem italijanskog nacionalizma u 19 veku (Risorgimento), nastajenovi koncept o državljanstvu kao osnovi međunarodnog prava u kojem suutkane ideje političkog liberalizma i narodnog suvereniteta. Novi periododnosa između države i pojedinca nije značio potpuni prestanak važnostiprincipa da država ima vrhovnu vlast na teritoriji (qui in territorio meo est,etiam meus subditus est), već više, da državna vlast na teritoriji počinje dasluži ostvarivanju individualnih interesa koji su za pojedince značilimogućnost ostvarivanja građanskog statusa (citoyenneté). Zbog toga sudržave u sopstvenim konstitucijama počele nabrajati sva ona prava kojapripadaju pojedincu i građaninu prema državnoj vlasti.4 Tako je, po prviput u svetskoj istoriji Francuska u Ustavu iz 1791. godine promulgovalapravo na državljanstvo. Ostvarivanje drugih subjektivnih prava građanabilo je u zavisnosti od ostvarivanja prava na državljanstvo. Francuskikonstitucionalni model doprineo je razvoju pravne prakse i u drugimevropskim državama. Primera radi, model je bio prihvaćen u UstavuŠpanije iz 1812. godine, u Ustavu Bavarske iz 1818. godine, u UstavuPortugalije iz 1822. godine, a u periodu između 1815. i 1853. godine,slična konstitucionalna rešenja anticipirana su i u velikom brojulatinoameričkih država. Budući da je od ostvarivanja prava nadržavljanstvo zavisilo i ostvarivanje subjektivnih prava, Francuska jeinkorporirala pravo na državljanstvo u svoj Građanski zakonik (Codecivil) iz 1804. godine. Sledile su je Nemačka, Austrija, Italija i Grčka.Srbija je takođe u svom prvom Građanskom zakoniku iz 1844. godinepropisala da srpskim žiteljima pripada potpuno uživanje građanskihprava. Prusija je bila među prvim državama koje su donele posebnepropise o državljanstvu. Pruski Zakon o državljanstvu od 31. decembra1842. godine, bio je uzor za zakone ostalih nemačkih državica, a poslužioje i kao primer mađarskom, norveškom, švedskom, danskom i japanskomzakonu o državljanstvu. Evolucija države i prava u međuvremenu nijebitnije doprinela promeni osnovnog pravila koje opredeljuje smisao isadržinu uzajamnih odnosa između pojedinca i države (ligentia estdupelex et reciprocum ligamen). Pravna priroda državljanstva obuhvata

4 Slobodan Jovanović, O Državi, osnovi jedne pravne teorije, reprint izdanja iz 1922,Beograd, 1990, tom VIII, str. 122-123; Evgenije V. Spektorski, Istorija socijalne filozofije,Beograd, 1997, str. 488.

294


danas i elemente pravne veze i elemente pravnog statusa, a zakoni održavljanstvu, baš kao i nekad, opredeljuju uslove po kojima jedno licepripada državi i po kojima se određuju njegova lična svojstva (lexnationalis vel patriae). No, bez obzira da li su pravila o državljanstvu deoopštih ili posebnih propisa o pravima pojedinaca (lex personalis), pravilase odnose na ostvarivanje njihove pravne i poslovne sposobnosti.

DRŽAVLJANSTVO U UNUTRAŠNJEM I MEĐUNARODNOM PRAVU

Normativno regulisanje državljanstva danas pretpostavlja utvrđivanjegranica suvereniteta u uslovima povećane međuzavisnosti. Ograničavanjenegativne sadržine suvereniteta, tj. samostalnosti vis à vis druge države, ipozitivne, koju sačinjavaju ekskluzivne kompetencije državne vlasti nateritoriji, proizilazi iz postojanja tzv. konkurentske nadležnosti.5Fundamentalno ograničenje koje međunarodni pravni poredak ovdeuspostavlja tiče se principa po kome su sve države autonomne po pitanjupravnog uređenja sopstvenog državljanstva. Države nisu vezaneunutrašnjom nadležnošću drugih država da slobodno propisuju kolizionenorme o državljanstvu lica na svojoj teritoriji, ali su u granicama običajnihpravila, vezane opšteprihvaćenim načinima sticanja i prestankadržavljanstva. Državljanstvo se tradicionalno luči kroz originalne iderivatne načine sticanja državljanstva, već u zavisnosti od činjenica odkojih unutrašnje zakonodavstvo polazi u regulisanju materijedržavljanstva (npr. prema mestu rođenja, poreklu, zaključenju braka,adopciji ili usvojenju, prirođenju ili naturalizaciji, pozakonjenju itd.). Umeđunarodnim pravnim okvirima prihvaćen je princip da regulisanjedržavljanstva spada u oblast domaće nadležnosti. Ovaj pristup načelno jeu skladu sa principom sadržanim u Deklaraciji o načelima međunarodnogprava o prijateljskim odnosima i saradnji država u skladu sa Poveljom UN

5 Problem ljudskih prava i sloboda esencijalno spada u okvir internacionalne jurisdikcije.Videti: Felix Ermacora, “Human Rights and Domestic Jurisdiction (Article 2, and 7, of theCharter)”, Recueil des Cours Académie de Droit International, 1968-II, vol. 124, p. 442.Profesor Charles Rousseau terminološki određuje pojam kao vezanu nadležnost(compétence liée), što je bliže realnim međunarodnopravnim odnosima. Videti: CharlesRousseau, “L’indepéndance de l’Etat dans l’ordre international”, Recueil des CoursAcadémie de Droit International,1948-II, vol. 73, p. 237.

295


iz 1970. godine, po kome su države dužne da ne intervenišu u poslove kojispadaju u unutrašnju nadležnost druge države. Međutim, neintervencija inemešanje drugih država u unutrašnje poslove drugih država ne znači dagranice nacionalnog zakona o državljanstvu nisu utvrđene međunarodnimpravom. Na ograničenje pravila o domaine réservé ukazala je imeđunarodna jurisprudencija između dva svetska rata.6 Najautoritativnijistav po pitanju međunarodnopravnog regulisanja državljanstva fizičkihlica istakao je Stalni sud međunarodne pravde kada je u savetodavnommišljenju povodom državljanstva u Tunisu i Maroku potvrdio da je pitanjeisključive nadležnosti države relativno pitanje u zavisnosti od razvojameđunarodnih odnosa i da u odnosu na pitanja koja nisu regulisanameđunarodnim pravom, države koristeći svoje diskreciona ovlašćenjamogu biti ograničene obavezama preuzetim prema drugim državama,čime je i njihova jurisdikacija ograničena pravilima međunarodnogprava.7 Slični pristupi inkorporirani su i u neke međunarodne pravneinstrumente. Primera radi, u članu 2. nacrta Konvencije o državljanstvuHarvardske pravne škole potvrđeno je da država u pogledu utvrđivanjadržavljanstva nije neograničena.8 U članu 1. Haške konvencije oodređenim pitanjima sukoba zakona o državljanstvu iz 1930. godine,propisano je da svaka država ima pravo da uređuje svojim zakonom, ko jenjen državljanin, ali da je za druge države pomenuto stanje prihvatljivo umeri u kojoj je unutrašnje pravo u saglasnosti sa međunarodnimkonvencijama, međunarodnim običajima i opšte prihvaćenim principimao državljanstvu.9 Pomenuti pristup bio je naročito izražen nakon završetka

6 Primera radi navodimo slučaj između Nemačke i Litvanije o državljanstvu lica u područjuMemela. Arbitraža je u presudi od 10. avgusta 1937. godine, potvrdila da u slučajuteritorijalnih promena pitanje sticanja ili gubitka državljanstva spada u domenmeđunarodnopravnog regulisanja. Videti: “Nationality of Certain Persons (MemelTerrritory)”, Zeitschrift fuer auslaendisches oeffentliches Recht und Voelkerrecht, 1937, p. 908.

7 “The Nationality Decrees in Tunisia and Morroco Case”, Advisory opinion, PermanentCourt of International Justice Reports, 1923, Series B, n° 4, p. 24.

8 “Research in International Law, I. Nationality”, Harvard Law School, American Journalof International Law, 1929, vol. 23, p. 13.

9 “Convention of Certain Questions Relating to the Conflict of Nationality Laws”, TheHague, 12 April 1930. UN Legislative Series Laws, ST/LEG/SER.B/4 Add. 1. January1955, p. 567. Konvenciji su pridodati Protokol o vojnoj obavezi u slučaju dvostrukogdržavljanstva, Protokol u vezi jednog slučaja apatrida i specijalni Protokol u vezi apatrida.

296


Drugog svetskog rata kad su se na pijedestal izdigla ljudska prava.10 Odtada, način na koji države regulišu državljanstvo više nije pitanje njihoveisključive nadležnosti, već je pitanje ostvarivanja i zaštite ljudskih pravapojedinca kao „refleksnih subjekata međunarodnog prava”.11 Krozuspostavljanje pravnog režima državljanstva, ustavi različitih državadanas daju prednost državljanstvu kao pravu čoveka. Pravo nadržavljanstvo postalo je svojevrsni iustus titulus za ostvarivanje drugihljudskih prava.12 Državljanstvo je jedan od središnjih pojmova kojim sebavi čitav svet i kod kojeg je naglašena povećana briga međunarodnezajednice. Merila koja bi države jednostrano usvojile mimo opšteprihvaćenih pravnih standarda o državljanstvu, mogla bi dovesti doizigravanja propisa drugih država (fraus omnia corrumpit).13 Nacionalnapravila o državljanstvu otuda moraju biti u simetriji sa opštim pravilima iprincipima međunarodnog prava.14 Možda najbolji primer u tom pogledupredstavljaju principi o sticanju državljanstva. Najprimenljiviji u praksijeste personalni princip filijacije (jus sanguinis), po kome se državljanstvostiče prema državljanstvu roditelja i teritorijalni princip (jus soli), po komese državljanstvo stiče rođenjem na državnom području. Iako principfilijacije i teritorijalni princip nisu propisani međunarodnim običajnim

10 Unutrašnje pravo o državljanstvu mora biti praćeno ograničenjima u odnosu na prava iobaveze pojedinaca i drugih država. Takav zaključak je proizašao između dva svetskarata na Konferenciji o kodifikaciji međunarodnog prava. Videti: “Conference for theCodifiaction of International Law”, League of Nations, Bases for Discussion drawn upfor the Conference by Preparatory Committeee, vol, I (Nationality), Document C. 73. M.38. V, 1929, p. 16.

11 “Proposed Amendments to the Naturalization Provisions of the Contitution of CostaRica”, Inter-American Court of Human Rights, Advisory opinion OC-4/84, 19 January1984, Series A, n° 4, p. 94, para. 32; International Law Reports, 1989, vol. 79, para 32.

12 Oppenheim’s International Law, London, 1992, p. 852. Novim konceptom evropskoggrađanstva (civisme européen), ostvaruje se kohezija između funkcionalnogdržavljanstva država i naddržavnog statusa državljana članica Evropske unije koji uregionalnim okvirima uživaju pojačanu zaštitu ljudskih prava. Videti: “Declaration ofFundamental Rights and Freedoms”, European Parlament, 12 April 1989.

13 Juraj Andrassy, Međunarodno pravo, Školska knjiga, Zagreb, 1990, str. 229.

14 Vaclav Mikulka, “The Impact of International Rules on Nationality”, Dissolution,Continuation and Succession in Eastern Europe, 1998, p. 88; Vida Čok, Pravo nadržavljanstvo, Beograd, 1999, str. 40; „Evolucija shvatanja o pravima žene kao pravimačoveka”, Jugoslovenska revija za međunarodno pravo, 1985, br. 1-2.

297


pravom, ipak su njihove granice primene međunarodnopravno utvrđenemeđunarodnim konvencijama. Tako je, članom 12. Haške konvenciji oodređenim pitanjima sukoba zakona o državljanstvu iz 1930. godine,propisano da se pravilo o sticanju državljanstva na osnovu rođenja nadržavnom području ne odnosi automatski na decu lica koja uživajudiplomatski imunitet. Tačkom II Fakultativnog protokola koji se tičesticanja državljanstva uz Bečku konvenciju o diplomatskim odnosima iz1961. godine, propisano je da članovi porodice lica iz diplomatske misijekoja nemaju državljanstvo države koja ih akredituje, ne stiču državljanstvote države samim dejstvom njenog zakonodavstva.15 Uz pomenute principeu državnoj praksi suplementarno se primenjuje i princip prebivališta (jusdomicilii). Za sticanje državljanstva države prebivališta, međunarodnopravo zahteva postojanje namere stalnog nastanjenja na teritoriji (animomanendi).16 U određenim slučajevima uz rezidencijalno prisustvo zahtevase i vršenje određene poslovne aktivnosti po osnovu kojih lica ipso factostiču državljanstvo države prebivališta. Sporazumno regulisanje domicilastranih državljana na domaćoj teritoriji neretko isključuje mogućnoststicanja državljanstva države prijema. Pa i pored toga, ako jedna državautvrdi da određeno lice ispunjava uslove za sticanje njenog državljanstva,onda sve druge države takvu činjenicu moraju uvažavati. A contrario,dolazi do nepoželjnih međunarodnopravnih implikacija koje mogu povućii mere retorzije.17 Stav međunarodne jurisprudencije po ovom pitanjupotpuno je određen.18 Samo u izuzetnim situacijama (npr. u slučaju vojne

15 “Vienna Convention on Diplomatic Relations”, United Nations Treaty Series, vol. 500, p.223. Jednak pristup prisutan je i u Fakultativnom protokolu uz Bečku konvenciju okonzularnim odnosima iz 1963. godine. Videti: “Vienna Convention on ConsularRelations”, United Nations Treaty Series, vol. 596, p. 469.

16 Albrecht Radelzhofer, “Nationality”, in: R. Bernhardt (ed.), Encyclopedia of PublicInternational Law, Amsterdam, 1997, vol. III, p. 503.

17 Ljubomir Jovanović, „Državljanstvo i međunarodno pravo”, Pravni život, 1995, tom IV,br. 12, str. 513.

18 “Nottebohm Case” International Court of Justice Reports, 1955, p. 4. U sporu povodomnaknade štete između Lihtenštajna i Gvatemele pred Međunarodnim sudom pravde,rečeno je da Gvatemala nije u obavezi da prizna fiktivno državljanstvo sračunato naizigravanju državnih mera. Prirođenje ili naturalizacija na koje se Nottebohm pozivao,nije zasnovano ni na kakavoj stvarnoj vezi s Lihtenštajnom, jer nije izmenila načinnjegovog života, niti je praćena stvarnom željom potrebnom za jedan takav akt.

298


okupacije), međunarodno pravo dozvoljava odstupanje od navedenogpravila.19 Raznovrsnost osnovnih merila o sticanju državljanstva u praksimože da izazove pozitivan i negativan sukob zakona o državljanstvu.Naročito je to vidljivo kod rešenja kojima se po sili zakona menjagrađansko-pravni status pojedinca (npr. usled usvojenja, pozakonjenja,utvrđivanja očinstva deteta i zaključenja braka). Normativna kolizija nameđunarodnom planu posledično može dovesti do pojave dvojnogdržavljanstva (bipatridije), višedržavljanstava (polipatridije), a uodređenim slučajevima, i do bez državljanstva (apatridija). U ciljuizbegavanja pomenutih pojava, države pribegavaju ugovornomregulisanju materije državljanstva.20

Prirođenje je odobreno bez vođenja računa o pojmu državljanstva u međunarodnimodnosima. Videti: Aleksandar Magarašević, „Spor Nottebohm između Lihtenštajna iGvatemale pred Međunarodnim sudom pravde”, Jugoslovenska revija za međunarodnopravo, 1957, br. 1.

19 Prema čl. 42. do 56. Haškog pravilnika o zakonima i običajima rata na kopnu iz 1907.godine, vojna okupacija je privremenog karaktera i ne pruža okupatoru mogućnostvršenja teritorijalnog i personalnog suvereniteta.

20 U članu 15. Univerzalne deklaracije o ljudskim pravima iz 1948. godine, generalnoje propisano pravo svakog lica na državljanstvo. Istim članom propisano je da nikone sme biti samovoljno lišen prava na državljanstvo niti prava da promenidržavljanstvo. U Međunarodnom paktu o građanskim i političkim pravima iz 1966.godine, članom 24. stav 3. zagarantovano je da svako dete ima pravo da stiče nekodržavljanstvo. Članom 7. stav 1. Konvencije o pravima deteta iz 1989. godine,subjekt prava na državljanstvo je lice pre navršenih 18 godina. Konvencijom opravnom položaju izbeglica iz 1951. godine, državljanski status je osnova zadeterminaciju statusa izbeglice, kada se lice sa jednim državljanstvom zatekne vandržave, a ne želi da traži njenu zaštitu, potom i kada se apatrid zatekne van domicilnedržave, a ne želi ili ne može da se vrati. Na kraju, kod višedržavljanskog statusa,Konvencija obezbeđuje zaštitu svake države čije državljanstvo izbeglica poseduje.Konvencija o pravnom položaju lica bez državljanstva iz 1954. godine, garantujepravo na državljanstvo apatridima. Deklaracijom Generalne skupštine UN br. 40/144od 13. decembra 1985. godine, o ljudskim pravima pojedinaca koji nisu državljanidržave u kojoj žive, garantovana prava čoveka koja pripadaju strancima, posredno suuslovljena državljanskom vezom. Neki međunarodnopravni instrumenti okrenuti supojedinim kategorijama lica kao što je slučaj sa Konvencijom o državljanstvu udatežene iz 1957. godine i Konvencijom o ukidanju svih oblika diskriminacije žena iz1979. godine, dok drugi pak, kao Konvencija o smanjenju lica bez državljanstva iz1961. godine, zabranjuju oduzimanje državljanstva na rasnoj, etničkoj, verskoj ilipolitičkoj osnovi.

299


DRŽAVLJANSTVO FIZIČKIH LICA I PROMENASUVERENITETA NA TERITORIJI

Sukcesija nastaje promenom teritorijalnog suvereniteta država.Sticanje, gubitak i promena državljanstva fizičkih lica blisko je vezana zasukcesione promene, koje stricto sensu, predstavljaju zamene država upogledu odgovornosti za međunarodnopravne odnose teritorije na koju sesukcesija odnosi.21 Povodom međunarodnopravnog regulisanja pravnihposledica sukcesije država u odnosu na državljanstvo praksa je ustoličilaviše konceptualnih pristupa. Jedan pristup polazi od stava da sa sukcesijomdržava dolazi do automatske promene državljanstva stanovništva nateritoriji. Pristup je uglavnom vezan za odavno napuštenu teoriju o državikao objektu po kojoj država prestaje putem osvojenja, aneksije isubjugacije. Za lica koja prihvate da ostanu na teritoriji koja je prešla nadržavu sukcesora smatralo se da predstavljaju glaebe adscriptus, tj.pripatke teritoriji. Automatska sukcesija državljanstva značila je u praksiupokorenje kroz prećutno ili izričito podanstvo novom suverenu.22 Drugipristup polazi od stanovišta da država sukcesor svojim zakonskim aktimauređuje sva pitanja državljanstva. Državljanstvo države sukcesora ne stičese ipso facto, kroz sukcesiju država, već kroz državni akt kojim sestanovnici pogođene teritorije prevode u sopstvene državljane.23 Ni jedan

21 U članu 2. stav 1. tačka b. Bečke konvencije o sukcesiji država u odnosu na ugovore iz1978. godine, navodi se forumalacija: “(...) dans la reponsabilité des relationsinternationales d’une territoire (...)”. Usvojena fraza nalazi opravdanje u neutralnosti uodnosu na pravni status teritorije. Videti: “Vienna Convention on Succession of States inRespect of Treaties”, UN Doc. A/CONF.80/31, 23 August, 1978; International LegalMaterials, vol. XVII, pp. 1488–1517. U stavu 1. tačka a. Konvencije o sukcesiji državau odnosu na državnu imovinu, arhive i dugove iz 1983. godine, sukcesija država definišese kao, „zamena jedne države drugom državom u pogledu odgovornosti za međunarodneodnose jedne teritorije”. Videti: “Vienna Convention on the Succession of States inrespect of State Property, Archives and Debts”, UN Doc. A/CONF. 117/14, 7 April 1983;International Legal Materials, 1983, vol. XXII, p. 306. etc.

22 Arthur Berriedale Keith, Theory of State Succession with Special Reference to Englishand Colonial Law, Waterlow and Sons, London, 1907, p. 42; Walther Schönborn,Staatensukzessionen, Kohlhammer, Stuttgart, 1913, part V; Jörg Hans Jellinek, DerAutomatische Erwerb und Verlust der Staatsangehoerigkeit durch VoelkerrechlicheVorgaenge, Berlin, 1951.

23 Ernst Feilchenfeld, Encyclopedia at the Social Sciences, 1934, vol. 14, p. 614.

300


od pomenutih pristupa nije više primenjiv u praksi. Činjenica je, da sumeđunarodna pravila o sukcesiji država u odnosu na državljanstvo ostalanepotpuna, a da je sveobuhvatna kodifikacija započela tek u skorije vreme,pod okriljem Ujedinjenih nacija i nekih evropskih organizacija.24 Utrenutnoj fazi razvoja međunarodnog prava, svaki slučaj sukcesije valjaotuda posmatrati za sebe, kroz analizu personalnog, stvarnog i vremenskogvaženja usvojenih merila o državljanstvu. Pravilan pristup u materijisukcesije državljanstva fizičkih lica uključuje pretpostavku da nakonnastupanja sukcesije država sukcesor ima obavezu da preduzme svepotrebne aktivnosti na identifikaciji lica koja su vezana teritorijalnomvezom, odnosno koja sukcesijom država gube državljanstvo državeprethodnice. Analiza važenja usvojenih kriterijuma ratione personae,znači da država sukcesor prethodno utvrđuje poreklo i uobičajenoboravište lica u pitanju u skladu svojim zakonodavnim ovlašćenjima.Verodostojnost i efektivnost državljanske veze na međunarodnom planuznači priznavanje individualnog prava opcije (droit d’option).25 Pošto

24 Komisija UN za međunarodno pravo uvrstila je pitanje sukcesije država u odnosu nadržavljanstvo fizičkih i pravnih lica u plan rada kodifikacije na svom 45 zasedanju 1993.godine. S obzirom na dezintegrativna dešavanja u Evropi, Generalna skupština UN jeprihvatila predlog Komisije Rezolucijom br. 48/31, 9. decembra 1994. godine. Zaspecijalnog izvestioca imenovan je Vaclav Mikulka, predsednik češkog ogranka Udruženjaza međunarodno pravo. Na osnovu zahteva Generalne skupštine unete u rezoluciju br.51/160, Komisija za međunarodno pravo pripremila je nacrt Konvencije o državljanstvufizičkih lica u odnosu na sukcesiju država. Primena predloženih odredbi ograničena jeratione personae, na državljanstvo pojedinaca i ne odnosi se na državljanstvo pravnih lica.Nacrt Konvencije ratione materiae, pokriva slučajeve sticanja i gubitka državljanstva iostvarivanja prava opcije u slučaju sukcesije država. Videti: Report of the International LawCommission, A/54/10, 1999, chp. IV, paras. 44 and 45., Savet Evrope usvojio je Evropskukonvenciju o državljanstvu koja između ostalog sadrži i odredbe o državljanstvu u slučajunastupanja sukcesije država. Videti: “Convention Européenne sur la nationalité”, 6November 1997, Conseil de l’Europe (STE n° 166). Art. 5, 18 Evropska komisija zademokratiju putem prava (Venecijanska komisija), usvojila je 1996. godine Deklaraciju oposledicama sukcesije država u odnosu na državljanstvo fizičkih lica. Videti: “VeniceDeclaration”, Council of Europe, Strasbourg, 10 February 1997, doc. CDL-INF 97 (1).UNHCR je posvetio dužnu pažnju problemima bezdržavljanstva u uslovima sukcesijedržava. Videti: C.A. Batchelor, “UNHCR and Issues related to Nationality”, Refugee SurveyQuarterly, 1995, vol. 14, n° 3, pp. 91-112.

25 Tako je pitanje sticanja državljanstva opcijom lica sa teritorija ustupljenih Jugoslaviji nakonI svetskog rata definisano u Trijanonskom ugovoru o miru sa Mađarskom od 4. juna 1920.godine, Sen-Žermenskim ugovoru sa Austrijom od 10. septembra 1919. godine, Ugovoru o

301


sukcesija država izaziva ogromne potrese u životima ljudi, neophodno jeda se kriterijumi za sticanje državljanstva upriliče sa njihovim potrebama iosećanjima. Iz razloga pravičnosti ili političke svrsishodnosti, omogućavase stanovnicima pogođenih teritorija da vrše pravo izbora bilo prećutno,prostim egzilom ili izričitim putem – izjavom o zadržavanju prethodnogdržavljanstva, odnosno njegovim odricanjem. Zavisno od konkretnesituacije, za većinu stanovnika ovaj odnos mogao bi počivati nameđunarodnom ugovoru, čime bi se ograničila izrazito arbitrarnazakonodavna politika.26 Pošto princip efektivnog državljanstva obuhvatapostojanje stvarnih veza i okolnosti koje spajaju lica sa državomsukcesorom (tzv. genuitivne i odgovarajuće veze), autentičnost pomenutihtačaka vezivanja uveliko će zavisiti od slobodno izražene volje pojedinacai zakonodavne autonomije novog suverena da utvrđuje uslove neophodneza sticanje državljanstva – ex lege.27 Analiza stvarnog dejstva prihvaćenihmerila ratione materiae, zasniva se po pravilu na širokom tumačenju svihusvojenih akata o državljanstvu. Mnogi principi sadržani u ovim aktimazavisiće od tipologije sukcesije država (npr. za slučajeve prenosa delateritorije, ujedinjenja država, raspada i otcepljenja). Tek kroz komparacijuusvojenih zakonskih rešenja, moguće je steći pravu sliku o poštovanjuobičajnih pravila. Tako, ako se radi o parcijalnoj sukcesiji, pitanje može bitipredmet ugovornog regulisanja između zainteresovanih strana, pre svega,između države prethodnice i države sukcesorke. Država sukcesorka

miru sa Bugarskom sa protokolom iz Nejia od 27. novembra 1919. godine, Rapalskimugovorom sa Italijom od 12. novembra 1920 godine, Konvencijom između Kraljevine SHSi Austrije, Mađarske, Italije, Poljske i Rumunije od 6. aprila 1922 godine, Konvencijomizmeđu Kraljevine Jugoslavije i Rumunije po pitanju državljanstva i zavičajnosti lica kojasu povodom razgraničenja izgubila svoje prvobitno državljanstvo od 30. januara 1933.godine uz dopunski Sporazum od 13. aprila 1933. Sa Turskom je postojao prećutansporazum o pravu opcije otomanskih državljana. Videti: Aleksandar Đorđević, Sukcesijadržave i praksa Jugoslavije, Beograd, 1965, str. 40-41, 52-53. Optiranje je definisano ujurisprudenciji Vrhovnog administrativnog suda Čehoslovačke 1934. godine, kao akt kojimlice koristi pravo garantovano odredbama o sticanju novog državljanstva isključivo naosnovu njegove volje. Videti: “Option (Loss of Nationality) Case”, Annual Digest, 1933-1934, Case n° 114.

26 Joseph Kunz, “L’option de nationalité”, Recueil des Cours Académie de DroitInternational,1930-I, vol. 31, p. 109.

27 “Third Report of the International Law Commission”, 1997, Doc. A/CN.4/480

302


slobodna je da kod totalne sukcesije primeni sopstvene kriterijume održavljanstvu. Potpuni prestanak države prethodnice s druge strane, nepovlači automatski i promenu zakonodavstva.28 Konačno, u prisustvuvarijabilne državne prakse, nemoguće je tvrditi da postoji opšte dejstvounutrašnjih pravnih pravila o državljanstvu.29 Pored navedenih opaski,determinacija važenja usvojenih merila ratione temporis, navodi nazaključak da promena državljanstva u vremenu, kolidira potrebi državesukcesora da vrši sopstvenu nadležnost od momenta sukcesije. Uprelaznom periodu (interim periodu), do ustanovljavanja sopstvenogpravnog poretka na teritoriji koja je predmet sukcesije, država naslednicaima obavezu da prizna postojeće pravno stanje sve do konačnognastupanja ili nenastupanja raskidnog uslova vezanog za državljanstvo.Propisi koji bi bili doneti i čija bi važnost bila proširena u tranzitornomperiodu, moraju biti jasni, precizni i okrenuti situacijama pro futuro.Zabrana povratne sile zakona u materiji državljanstva međutim, nije uvekdobro došla budući da državljanstvo određuje lični status pojedinca, pa seu nekim posebnim slučajevima naglašava mogućnost odstupanja od opštegpravila.30 Ti posebni slučajevi moraju biti pokriveni zakonima ilimeđunarodnim ugovorima usklađenim sa opštim načelima o osnovnimljudskim pravima i slobodama. Države sukcesorke koje bi priznaleslobodno izraženu volju lica posredstvom inkorporacije međunarodnih

28 Praksa u pogledu ostvarivanja prava na državljanstvo u uslovima sukcesije država varira.U jednim državama unutrašnje zakonodavstvo propisuje načine sticanja državljanstva umomentu sukcesije država, dok u drugim državama zakoni se donose nakon sukcesije.Postoje čak i slučajevi gde se zakonodavstvo usvaja mnogo vremena posle datumasukcesije. Videti: “United Nations, Legislative Series”, Laws concerning Nationality,ST/LEG/SER.B/4, 1954, pp. 263-267; Ian Brownlie, Principles of Public InternationalLaw, 1990, p. 665.

29 Paul Weis, Nationality and Statelessness in International Law, 1979, p. 143. etc. Poautoru, ne postoji opšte obavezno pravilo međunarodnog prava po kome državljaninpredcesorke stiče državljanstvo sukcesorke. Međunarodno pravo ne može imati takavdirektan efekat, a praksa država ne opravdava raspravu da je to nužno rezultat izmenesuvereniteta. Pravilo je, da država poklanja svoje državljanstvo državljanimapredcesorke, a s tim u vezi, neko može smatrati da u otsustvu zakonske odredbeunutrašnjeg prava važi prezumpcija međunarodnog prava da unutrašnje pravo imaautomatsko dejstvo na pojedince.

30 Hersch Lauterpacht, “The Nationality of Denationalized Persons“, The Jewish Yearbookof International Law, 1948, p. 168.

303


ugovora koji regulišu kolektivnu naturalizaciju uz garanciju manjinskihprava, bile bi u stanju da prevaziđu ozbiljnije međudržavne krize uzočuvanje stabilnosti pravnog poretka. U tom smislu postoji tendencijaposrednog priznanja prava opcije kroz prihvatanje međunarodnopravnihobaveza sadržanih u najvažnijim međunarodnopravnim instrumentima.Navedena tendencija ima poseban značaj za predmetnu analizu tim pre, štoregulisanje problema u vezi sticanja državljanstva fizičkih lica nakonsukcesije SFRJ, ne može biti trajno i održivo sve dok države sukcesorke neprihvate primenu opštih pravnih standarda u ovoj materiji.31 Međutim,iako međunarodno pravo daje okvir u pogledu regulisanja državljanstva,činjenica je, i da unutrašnje pravo i praksa utiču na dalji razvojmeđunarodnih pravila i principa o državljanstvu. U toku postojanja bivšeSFR Jugoslavije, menjali su se zakonski kriterijumi i merila za sticanjerepubličkih državljanstava. Državljani SFRJ na celom jugoslovenskompodručju imali su jednak pravni položaj u vršenju subjektivnih prava bezobzira na njihovo republičko državljanstvo. Iz jedinstvenog saveznogdržavljanstva proizašli su pravni odnosi koji nisu bili ograničeni teritorijomrepublike čije je državljanstvo lice posedovalo. Republičko državljanstvonije uticalo na međunarodne pravne odnose sa stranim državama, a upraksi je imalo više simboličko značenje. Sticanjem nezavisnosti, državesukcesorke SFR Jugoslavije nisu uvažile u potpunosti navedene činjenice,zbog čega je došlo do nejednakog položaja pojedinih kategorija fizičkihlica i državljana bivše SFRJ. Studija koja sledi upravo je pokušaj da se nakoncizan i deskriptivan način ukaže na sadržaj i karakter navedenih odnosakroz prihvaćena rešenja o sukcesiji državljanstva fizičkih lica u državamasukcesorkama bivše SFR Jugoslavije.

DRŽAVLJANSTVO SR JUGOSLAVIJE

Ustavom bivše Savezne Republike Jugoslavije od 27. aprila 1992.godine, bilo je predviđeno postojanje jugoslovenskog državljanstva (čl.

31 Po Arbitražnoj komisiji za bivšu SFRJ, „svako ima pravo izbora da pripada bilo kojojetničkoj, verskoj ili jezičkoj zajednici”. Po usvojenom stanovištu, moguća konsekvenca zapripadnike srpske zajednice u BiH i Hrvatskoj, mogla je biti sadržana u priznanju osnovnihljudskih prava i sloboda, kao i prava na slobodan izbor državljanstva. Videti: Opinion n° 2,11 January 1992, International Legal Materials, vol. 31, n° 6, 1992, p. 1498.

304


17. st. 1).32 Ustavnim zakonom o sprovođenju najvišeg konstitucionalnogakta SR Jugoslavije, propisivalo se obavezno usklađivanje Zakona održavljanstvu SFRJ iz 1976. godine, sa Ustavom SRJ. Međutim,regulisanje državljanskog statusa fizičkih lica završeno je tek 1996.godine.33 Razlog za prolongiranje rada na harmonizaciji propisa bio jepokušaj SR Jugoslavija da u toku procesa sukcesije sačuvameđunarodnopravni kontinuitet državnopravnog subjektiviteta sa SFRJugoslavijom. Zakon o jugoslovenskom državljanstvu upravo potvrđujenavedeni pristup, jer proklamuje kontinuitet državljanstva SRJ sadržavljanstvom SFRJ. U SR Jugoslaviji, kao i u SFRJ postojao jeparalelizam saveznog i republičkih državljanstava.34 Državljanstvosavezne države i republika članica, nisu mogla biti jedna drugomprotivurečna pošto su i jedno i drugo državljanstvo predstavljala dva bitnanerazdvojna dela jedinstvenog jugoslovenskog državljanstva.35 PremaZakonu o jugoslovenskom državljanstvu, republička državljanstva su uodnosu na državljanstvo SRJ dopunska i obavezna, što konkretno znači dasvaki građanin koji ima državljanstvo SRJ mora da ima i jedno od dvarepublička državljanstva. S aspekta međunarodnog prava, primarno je bilojugoslovensko državljanstvo. Zakon je propisivao mogućnosti da sedržavljanstvo stekne poreklom, rođenjem na teritoriji Jugoslavije,prijemom u državljanstvo, tj. naturalizacijom i po osnovu međunarodnogugovora. Jugoslovensko državljanstvo moglo je prestati otpustom,odricanjem i po osnovu međunarodnog ugovora. Uslovi za sticanje novogdržavljanstva zapravo nisu bili u saglasnosti sa proklamovanim ciljevima.To se vidi iz okolnosti da ovim Zakonom nije rešeno pitanje državljanstva

32 „Ustav SR Jugoslavije”, Službeni list SRJ, br. 1/92.

33 „Zakon o jugoslovenskom državljanstvu”, Službeni list SRJ, br. 33/1996. Zakon je stupiona snagu 1. januara 1997. godine.

34 Borislav Blagojević, Državljanstvo, Beograd, 1946, str. 23.

35 Prema članu 2. Zakona o državljanstvu SFRJ, bilo je propisano obavezno sticanjejugoslovenskog državljanstva i državljanstva jedne od republika članica SFRJ. Zakon jepredviđao da se sa sticanjem jednog republičkog državljanstva gubi prethodnorepubličko državljanstvo. Posedovanje republičkog državljanstva nije bilo uslovljenostalnim mestom boravišta tako da su lica mogla imati ličnu kartu izdatu u jednoj republiciSFRJ, a da imaju državljanstvo druge republike. Videti: „Zakon o državljanstvu SFRJ”,Službeni list SFRJ, br. 58/76.

305


izbeglica, kao ni članova uže porodice državljana SRJ koji su istovremenoimali i državljanstvo neke od bivših jugoslovenskih republika.Jugoslovensko državljanstvo nije utvrđeno kao dobrovoljna veza, a Zakonje pošao od presumptio juris tantum, tj. od pretpostavke da su ova licajugoslovenski državljani dok se suprotno ne dokaže.

Zakon o jugoslovenskom državljanstvu iz 1996. godine, predviđao jeselekciju, a time i ograničenja u pogledu sticanja jugoslovenskogdržavljanstva. To je učinio u odnosu na državljane Srbije i Crne Gore idržavljane drugih republika bivše SFRJ, čije se prebivalište nalazilo uSRJ na datum sukcesije. Prema Zakonu, jugoslovenskim državljaninomsmatrao se isključivo državljanin SFRJ koji je na dan proglašenja UstavaSRJ, 27. aprila 1992. godine, imao republičko državljanstvo Srbije iliCrne Gore, kao i njegova deca rođena posle ovog datuma (čl. 46).Pomenutoj kategoriji lica priznavalo se jugoslovensko državljanstvo poprincipu automatske sukcesije, dok je za drugu kategoriju lica (uglavnomizbeglice), postupak prijema u domaće državljanstvo produžen na rok od1 do 3 godine po nastupanju datuma sukcesije. Sticanje jugoslovenskogdržavljanstva za izbeglice otuda je bilo mnogo složenije. Državljani SFRJkoji su zbog svoje nacionalne, verske ili političke pripadnosti ili zalaganjaza poštovanje ljudskih prava i sloboda morali izbeći na teritorijuJugoslavije, istekom propisanog roka, 1. januara 2000 godine, iusvajanjem Zakona o izmenama Zakona o jugoslovenskom državljanstvuiz 2001. godine, stekli su mogućnost prijema jugoslovenskogdržavljanstva.36 Krug beneficijara jugoslovenskog državljanstva time jeznatno proširen, jer su pored izbeglica bila obuhvaćena i lica koja su sezatekla na jugoslovenkom području u momentu sukcesije, a koja su imaladržavljanstvo druge države nastale na teritoriji države prethodnice, kao injihova deca rođena nakon tog datuma (čl. 47. st. 1). Uz to, ranijazakonska selekcija između državljana druge republike SFRJ koji suidentifikovani kao obični civili u službi Vojske Jugoslavije u odnosu naprofesionalna vojna lica koja su prevedena u vojnu službu SRJ i kojimaje garantovano jugoslovensko državljanstvo za članove uže porodice, uzakonskim novelama donekle je prevaziđena, pošto je svima omogućeno

36 „Zakon o izmenama i dopunama Zakona o jugoslovenskom državljanstvu”, Službeni listSRJ, br. 9/2001.

306


da kao bivši državljani SFRJ, optiraju za jugoslovensko državljanstvo.Nasleđeni pravni problemi iz ranijeg Zakona o jugoslovenskomdržavljanstvu definitivno su prevaziđeni uvođenjem mogućnosti sticanjadvojnog državljanstva za građane koji su imali prebivalište na teritorijiSRJ na datum sukcesije država, kao i za izbeglice, prognana i raseljenalica, ali i strance po osnovu braka sa jugoslovenskim državljaninom.Poslednji slučaj u skladu je sa Konvencijom o državljanstvu udate ženekoju je Jugoslavija ratifikovala 1958. godine, kao i Evropskomkonvencijom o državljanstvu iz 1997. godine, kojom su utvrđenipovlašćeni uslovi za sticanje državljanstva po osnovu braka. Građani kojisu na pomenuti način stekli jugoslovensko državljanstvo, nisu prekinulivezu sa državom porekla (stekli su državljanstvo bez otpusta). Time jebitno olakšano rešavanje problema nastanjivanja, kretanja, porodičnih isvojinskih odnosa, a u isto vreme su, u velikom meri, otklonjeni inedostaci iz prvobitne verzije Zakona iz 1996. godine. Zakonskimnovelama iz 2001. godine, promenjena je generalna klauzula o prijemustranaca u jugoslovensko državljanstvo, jer je lojalnost državi prijemapreforulisana u poštovanje pravnog poretka Jugoslavije. Na ovaj načinotkonjena je mogućnost da odluka o prijemu stranog državljanina udržavljanstvo SRJ bude politički motivisana tumačenjem pojma„lojalnog građanina Jugoslavije“.37

DRŽAVLJANSTVO DRŽAVNE ZAJEDNICE SRBIJA I CRNA GORA

Stupanjem na snagu Ustavne povelje državne zajednice Srbija i CrnaGora 4. februara 2003. godine, celokupna nadležnost u pogledu uređenjadržavljanstva stricto sensu, prešla je u nadležnost država članica.38

Članom 7. stav 1. Ustavne povelje državne zajednice Srbija i Crna Gora,predviđa se da je državljanin države članice ujedno i državljanin Srbijei Crne Gore. Članom 25. Zakona za sprovođenje Ustavne poveljeutvrđeno je da lica koja su stekla jugoslovensko državljanstvo dostupanja na snagu Ustavne povelje, zadržavaju to državljanstvo i pravo

37 „Ljudska prava u Srbiji i Crnoj Gori“, Beogradski Centar za ljudska prava, Beograd,2004, str. 223.

38 „Ustavna povelja državne zajednice Srbija i Crna Gora”, Službeni list SCG, br. 1/03.

307


na korišćenje postojećih javnih isprava do donošenja zakona kojim će seurediti ova materija. Državljanstvo je po svojoj strukturi ostalo i daljesloženo, jer se sastoji od državljanstva države članice i državljanstvaSrbije i Crne Gore. Spomenutim rešenjem iz Ustavne povelje izvršena jepromena u odnosu na raniji Ustav Savezne Republike Jugoslavije iz1992. godine, prema kome se republičko državljanstvo izvodilo izjugoslovenskog državljanstva. Ustavnom poveljom dat je primatdržavljanstvu države članice tako što se iz njega izvodilo državljanstvoSCG. Obe kategorije državljanstva bile su uzajamno povezane.Donošenje zakona o državljanstvu preneto je u isključivu nadležnostdržava članica. Bez obzira na mogućnost različitog regulisanjadržavljanstva u Srbiji i Crnoj Gori, državljanstvu države članice se poautomatizmu pridodavalo i državljanstvo državne zajednice SCG.Ustavnom poveljom SCG i Poveljom o ljudskim i manjinskim pravimai građanskim slobodama iz 2003. godine, nisu ispoštovani međunarodnistandardi u pogledu fomalne promulgacije prava na državljanstvo.39

Zbog navedene činjenice i zbog same prirode novouspostavljenedržavne tvorevine bilo je nužno pristupiti usklađivanju postojećeg stanjana republičkom nivou, kako bi se u pravni poredak država članicaimplementirali opšti standardi o državljanstvu i kako bi se uklonilapravna konfuzija izazvana paralelnom primenom konstitucionalnoprevaziđenih propisa o državljanstvu.

DRŽAVLJANSTVO REPUBLIKE SRBIJE

Osnovni razlog za donošenje Zakona o državljanstvu RepublikeSrbije 14. decembra 2004. godine, proistekao je iz novog konceptadržavljanstva utvrđenog Ustavnom poveljom državne zajednice Srbija iCrna Gora.40 Zakon o državljanstvu stupio je na snagu 29. decembra2004. godine, a počeo je da se primenjuje od 27. februara 2005. godine.Od tada su prestali da se primenjuju Zakon o jugoslovenskom

39 „Povelja o ljudskim i manjinskim pravima i građanskim slobodama”, Službeni list SCG,br. 6/03.

40 „Zakon o državljanstvu Republike Srbije”, Službeni glasnik Republike Srbije, br.135/2004.

308


državljanstvu i Zakon o državljanstvu Socijalističke Republike Srbije.41

Državljaninom Republike Srbije, u smislu ovog zakona, smatrao sejugoslovenski državljanin koji je na dan proglašenja Ustavne poveljedržavne zajednice Srbija i Crna Gora, 4. februara 2003. godine, imaodržavljanstvo Republike Srbije kao i lice koje je posle tog datuma, a dodana početka primene ovog Zakona steklo državljanstvo RepublikeSrbije. Državljaninom Republike Srbije, u smislu ovog Zakona, smatraose i državljanin SFRJ koji na datum početka primene ovog Zakona – 27.februara 2005. godine, imao državljanstvo neke od bivših republikaSFRJ, odnosno državljanstvo druge države nastale na teritoriji bivšeSFRJ i prijavljeno prebivalište na teritoriji Republike Srbije u trajanju odnajmanje devet godina, pod uslovom da je podnelo pismenu izjavu da sesmatra državljaninom Republike Srbije i zahtev za upis u evidencijudržavljana Republike Srbije. Sa izmenom i dopunom Zakona oddržavljanstvu Republike Srbije iz 2007. godine, državljaninomRepublike Srbije, smatra se lice koje je steklo državljanstvo RepublikeSrbije u skladu sa dotadašnjim propisima (član 51), ali i crnogorskidržavljanin koji je na dan 3. juna 2006. godine imao prijavljenoprebivalište na teritoriji Republike Srbije, ako podnese pismenu izjavuda se smatra državljaninom Republike Srbije i zahtev za upis uevidenciju državljana Republike Srbije (član 52. stav. 2).42

Zakon o državljanstvu Republike Srbije generalno propisuje da sedržavljanstvo Republike Srbije stiče poreklom, rođenjem na teritorijiRepublike Srbije, prijemom u državljanstvo i po osnovu međunarodnogugovora.43 Državljanstvo prestaje u slučaju otpusta, odricanja i po

41 „Zakon o jugoslovenskom državljanstvu”, Službeni glasnik Republike Srbije, br. 33/96 i9/01; „Zakon o državljanstvu Socijalističke Republike Srbije”, Službeni glasnik SRS, br.45/79 i 13/83.

42 „Zakon o izmenama i dopunama Zakona o državljanstvu Republike Srbije”, Službeniglasnik Republike Srbije, br. 90/2007.

43 Sporazumom o državljanstu između SR Jugoslavije i Bosne i Hercegovine od 13.decembra 1997. godine utvrđuje se mogućnost sticanja jugoslovenskog državljanstvaod strane državljana Bosne i Hercegovine. Videti: Službeni list SRJ, Međunarodniugovori, br. 1/98. 29. oktobra 2002. godine potpisan je novi Ugovor o dvojnomdržavljanstvu SR Jugoslavija i BiH. Po Ugovoru, dvojno državljanstvo mogu da steknujugoslovenski državljani, odnosno bosanskohercegovački državljani koji su imaliprijavljen boravak najmanje tri godine na teritoriji druge države, odnosno godinu dana

309


međunarodnom ugovoru. Prvobitna verzija Zakona iz 2004. godine,sadržala je i restriktivno rešenje u pogledu dvojnog državljanstva, jer jedržavljanstvo Republike Srbije prestajalo sticanjem državljanstva drugedržave članice. Nakon što je Crna Gora istupila iz državne zajedniceSCG, maja 2006. godine, Srbija je kao državnopravni sledbenikpotvrdila državnopravni kontinuitet sa državom prethodnicom.Novelama Zakona o državljanstvu iz 2007. godine, brisan je raniji član22. Zakona koji je propisivao uslove za sticanje državljanstva lica izdruge države članice (Crne Gore). U državljanstvo Republike Srbije,mogao je biti primljen državljanin druge države članice, pod uslovom daje navršio 18 godina života i da je imao prebivalište na teritorijiRepublike Srbije i/ili državljanin druge države članice koji je bio u brakusa državljaninom Republike Srbije. Ako je državljanstvo RepublikeSrbije stekao jedan od roditelja, a drugi je državljanin druge državečlanice, državljanstvo Republike Srbije moglo je steći i njihovo dete kojenije navršilo 18 godina života, ako to roditelji sporazumno odrede. Iusvojenik-državljanin druge države članice, koji nije navršio 18 godinaživota, mogao je steći državljanstvo Republike Srbije na zahtevusvojioca, državljanina Republike Srbije. Nakon otcepljenja Crne Goreod državne zajednice SCG, Republika Srbija je predvidela novozakonsko rešenje u članu 23. Zakona o državljanstvu tako da pripadniksrpskog naroda koji nema prebivalište na teritoriji Republike Srbije imapravo na državljanstvo Republike Srbije bez otpusta iz stranogdržavljanstva, ukoliko je navršio 18 godina života, ako mu nije oduzetaposlovna sposobnost i ako podnese pismenu izjavu da Republiku Srbijusmatra svojom državom. Pod navedenim uslovima u državljanstvoRepublike Srbije može biti primljeno i lice rođeno u drugoj republiciranije SFRJ koje je imalo njeno državljanstvo ili je državljanin druge

ako su u braku s državljaninom države ugovornice. Ugovorom je precizirano i da ćegrađani koji već imaju oba državljanstva moći da ih zadrže. SRJ je ratifikovala Ugovoro dvojnom državljanstvu 24. januara 2003. godine, dok je Bosna i Hercegovinaratifikaciju izvršila 25. februara 2003. godine. Iz političkih razloga, početkom 2007.godine sa bosanske strane upućena je nota Srbiji u kojoj se ističe da je Ugovor odvojnom državljanstvu prestao da važi prestankom državne zajednice SCG, što je srpskastrana odbacila pozivajući se na pravila opšteg međunarodnog prava o sukcesijimeđunarodnih ugovora.

310


države nastale na teritoriji SFRJ, koje kao izbeglo, prognano ili raseljenolice boravi na teritoriji Republike Srbije ili je izbeglo u inostranstvo. Istotako, u državljanstvo Republike Srbije može biti primljen i pripadnikdrugog naroda ili etničke zajednice sa teritorije Srbije.

Navedenim kriterijumima za sticanje i prestanak državljanstvaučinjen je značajan pomak u pravcu usklađivanja usvojenih merila sameđunarodnim pravnim standardima koji se odnose na sticanje iprestanak državljanstva. Zakon o državljanstvu sadrži koherentnarešenja usklađena sa Konvencijom o pravnom položaju lica bezdržavljanstva iz 1954. godine, Konvencijom o smanjenju broja lica bezdržavljanstva iz 1961. godine i Evropskom konvencijom o državljanstvuiz 1997. godine. Pitanja sticanja i prestanka državljanstva RepublikeSrbije uređena su prema konceptu čija rešanja treba da obezbededosledno ostvarivanje državljanstva ranije promulgovanog u Ustavnojpovelji SCG. Zakon o državljanstvu Republike Srbije potvrđujekontituitet državljanstva, sprečava nastanak apatrida, polazi od principada je državljanstvo dobrovoljna veza i da svako ima pravo na promenui povraćaj državljanstva koje je prethodno napustio. Zakon omogućavaolakšano sticanje državljanstva za izbeglice i druge ugrožene kategorijelica. Takođe se rukovodi principom nediskriminacije srpskih državljana,bez obzira na to da li su državljanstvo stekli rođenjem ili sudržavljanstvo stekli kasnije u skladu sa odredbom člana 5. Evropskekonvencije o državljanstvu. Pojednostavljivanje postupka za sticanje iprestanak državljanstva, uslovljen je izostavljanjem dotadašnjihpropisanih uslova u vezi zaposlenja, obaveznog obezbeđenja izvorasredstava za život u mestu stalnog boravišta i nekažnjivosti za krivičnodelo koje lice čini nepodobnim za prijem u srpsko državljanstvo.Takođe, značajno je i ublažavanje uslova za sva lica koja ne mogupodneti dokaz da će dobiti otpust iz stranog državljanstva ako buduprimljena u srpsko državljanstvo. U odnosu na pojedine kategorije licausvojene su i druge promene uslova. Tako, za lice koje je rođeno nateritoriji Republike Srbije postoji mogućnost prijema u državljanstvoRepublike Srbije, ako je do podnošenja zahteva za prijem neprekidnoboravilo najmanje dve godine na teritoriji Republike Srbije i akopodnese pismenu izjavu da Republiku Srbiju smatra svojom državom.

311


Stranac koji je najmanje tri godine u bračnoj zajednici sa državljaninomRepublike Srbije i kome je odobreno stalno nastanjenje u RepubliciSrbiji može biti primljen u državljanstvo Republike Srbije ako podnesepismenu izjavu da Republiku Srbiju smatra svojom državom. Iseljenik injegovi potomci mogu dobiti državljanstvo Republike Srbije prijemomako se iz njihovog ponašanja može zaključiti da poštuju spomenutevrednosti. Pod istim uslovom državljanstvo bi mogao steći i stranac čijibi prijem predstavljao interes za Republiku Srbiju, njegov bračni drug,kao i bivši državljanin koji traži ponovni prijem. Iste olakšice bi imala imaloletna deca. Primena različitih kriterijuma u Zakonu o državljanstvuRepublike Srbije, od kojih je princip filijacije dominantan, ne isključujekumulaciju drugih principa sticanja državljanstva. Konceptdemokratskog državnog uređenja i vladavine prava, prezumirapostepeno prilagođavanje pravu sukcesije, kroz implementacijumeđunarodnopravnih standarada u oblasti prava državljanstva.

DRŽAVLJANSTVO NA KOSOVU I METOHIJI

Složen zakonodavni okvir na Kosovu i Metohiji proizilazi iznjegovog sui generis statusa, uspostavljnog rezolucijom Savetabezbednosti Ujedinjenih nacija br. 1244, kojom je okončana oružanaintervencija NATO saveza protiv SR Jugoslavije i kojom jeuspostavljeno međunarodno civilno prisustvo u južnoj srpskojpokrajini (United Nations Interim Administration Mission in Kosovo– UNMIK). Ograničavanjem teritorijalnih nadležnosti i prenošenjemdržavnih funkcija na različite međunarodne faktore, međunarodnazajednica je faktički dovela do podele svojstava državnogsuvereniteta na delu jugoslovenske teritorije. U zakonodavnoj praksiKosova i Metohije od tada postoji prava konfuzija oko regulisanjapitanja državljanstva. Stanje nastalo internacionalizacijom Kosova iMetohije, počev od 10. juna 1999. godine, karakteriše selektivnaprimena nekadašnjih saveznih i republičkih propisa i primena novogmeđunarodnog zakonodavstva civilne uprave – UNMIK-ovih Uredbii administrativnih uputstava. Činjenica, da je u međuvremenujednostrano proklamovana nezavinost tzv. Republike Kosova, 17.februara 2008. godine, ne ohrabruje da će se u dogledno vreme

312


ostvariti uslovi za primenu pravila i principa o sukcesiji država uodnosu na državljanstvo fizičkih lica.44 Stanje na Kosovu i Metohijibez obzira pomenutu činjenicu, ne prejudicira pravo svakog pojedincana državljanstvo koje je pravno pravilo erga omnes, potvrđeno učlanu 15. Univerzalne deklaracije o ljudskim pravima. Iznošenjenekih ključnih zapažanja koja se odnose na dosadašnju praksu uoblasti državljanstva, čini se više nego nužnim, tim pre, što se o ovomproblemu do sada nije raspravljalo u naučnim krugovima.

U prvom zakonodavnom aktu civilne misije, u Uredbi br. 1999/1 oovlašćenjima privremene uprave na Kosovu, na osnovu delegiranihovlašćenja, Specijalni predstavnik Generalnog sekretara UN preuzeo jesve upravne i zakonodavne ingerencije u južnoj srpskoj pokrajini.45

Ubrzo potom, Uredbom br. 1999/24, o zakonu koji se primenjuje naKosovu od 12. decembra 1999. godine, selektivno je derogirana primenaranijeg saveznog i republičkog državljanstva koje je važilo na teritorijiKosova i Metohije.46 Potvrđujući da na području Kosova i Metohijevaže isključivo zakoni koji su bili na snazi 22. marta 1989. godine,

44 Komisija za međunarodno pravo prilikom kodifikacije materije sukcesije državapotvrdila je da posledice sukcesije država moraju biti u skladu sa međunarodnim pravom,štaviše sa principima sadržanim u Povelji Ujedinjenih nacija. Videti: Annuaire de laCommission de Droit International, 1973, vol. II, p. 207. (Doc. A/9010); Ibid., 1974, vol.II, p. 279; Ibid., 1981, p. 21. Pomenuto stanovište je potvrđeno u članu 6. Bečkekonvencije o sukcesiji država u odnosu na ugovore iz 1978. godine, u članu 3. Bečkekonvencije sukcesiji država u odosu na državnu imovinu, arhive i dugove iz 1983.godine, ali i u članu 3. nacrta Konvencije o državljanstvu fizičkih lica u odnosu nasukcesiju država. Praktično, primena kodifikovanih pravila odnosi se isključivo naregulisanje posledica tzv. pravne sukcesije. Videti: Yearbook of International LawCommission, 1999, vol. II, Part Two.

45 „Uredba UNMIK-a br. 1999/1 od 25. jula 1991. godine o ovlašćenjima privremene upravena Kosovu“, UNMIK/URED/1999/1; „Amandmani na Uredbu br. 1999/1 od 12. decembra1999. godine, o ovlašćenjima privremene uprave na Kosovu“, UNMIK/URED/1999/25;„Amandmani na Uredbu br. 1999/1 od 27. septembra 2000. godine, o ovlašćenjimaprivremene uprave na Kosovu“, UNMIK/URED/ 2000/54, Internet: http://www.unmikonline.org/serbian/regulations/index.htm 01/01/2006.

46 „Uredba UNMIK-a br. 1999/24 od 12. decembra 1999. godine, o zakonu koji seprimenjuje na Kosovu“, UNMIK/URED/1999/24; Amandmani na Uredbu UNMIK-a br.1999/24 od 27. oktobra 2000. godine, o zakonu koji se primenjuje na Kosovu“,UNMIK/URED/2000/59.

313


Uredba br. 1999/24, nije isključila mogućnost primene i drugih propisadonetih nakon ovog datuma pod uslovom da su propisi bilinediskriminatorni i usklađeni sa opštim međunarodnim pravom.Formalno-pravno, navedeni pristup ima posebnu težinu kod ostvarivanjaprava na državljanstvo fizičkih lica, jer po usvojenom UNMIK-ovomzakonodavstvu, od uspostavljanja međunarodne uprave na ovompodručju u primeni je isključivo Zakon o državljanstvu SFRJ iz 1976.godine, a ne i Zakon o državljanstvu SR Jugoslavije iz 1996. godine,republički Zakon o državljanstvu Socijalističke Republike Srbije iz1979. godine (sa amandmanima iz 1983. godine) i kasniji Zakon održavljanstvu Republike Srbije iz 2004. godine. Navedeni pristup nijepravno opravdan izuzev, ako se ne prihvati, da je sa uspostavommeđunarodne uprave na Kosovu i Metohiji 10. juna 1999. godine, došlodo diskontinuiteta sa pravnim poretkom SR Jugoslavije i RepublikeSrbije. Pošto to nije bio slučaj, proizilazi da je međunarodna upravasamovoljno odlučivala koje propise bivše Jugoslavije, odnosnoRepublike Srbije treba, odnosno ne treba primenjivati nakon 22. marta1989. godine. UNMIK-ovo zakonodavstva time je dovelo je do unošenjanovog prava na već postojeće pravne odnose koji su legalnouspostavljeni između pojedinaca i države. Državljanstvo stanovnikaKosova i Metohije navedenim načinom izjednačeno je sadržavljanstvom SFRJ, čime je učinjen svojevrsni pravni paradoks, jer jenamerno zanemarena činjenica da je Kosovo i Metohija od 22. marta1989. godine, formalno-pravno bilo pod jurisdikcijom, ne samo SFRJugoslavije, već i SR Jugoslavije – od 27. aprila 1992. godine (kada jenastupila sukcesija SFRJ u odnosu na SRJ) – do 10. juna 1999. godine,kada je uspostavljena međunarodna uprava. U pomenutom periodu nateritoriji Kosova i Metohije pored Zakona o državljanstvu SFRJ, ukontinuitetu su važili i Zakon o jugoslovenskom državljanstvu SRJugoslavije i republički Zakon o državljanstvu SR Srbije. Navedenizaključak ima oslonac u činjenici da je do sukcesije SFR Jugoslavije,federacija štitila ustavom zajamčeno pravo na jugoslovenskodržavljanstvo. Nakon pomenutog datuma, SR Jugoslavija je nasledilaobaveze u vezi zaštite jugoslovenskih državljana na svojoj teritoriji.Kontinutitet nadležnosti SR Srbije u vezi zakonskog regulisanja

314


republičkog državljanstva na teritoriji, uključujući i Kosovo i Metohiju,nije se dovodio u pitanje ni pre, ni posle sukcesije SFRJ.47

Ako se bliže analizira razlog za dalju primenu Zakona o državljanstvuSFRJ na području Kosova i Metohije, uvideće se da on proizilazi iz pravnefikcije prekida pravnog poretka SFRJ i SRJ pre nastupanja datumasukcesije SRJ u odnosu na SFRJ – 27. aprila 1992. godine. Pravnorelevantno stanje međutim, potvrđuje kontinuitet unutrašenjeg pravnogporetka u odnosu na državljanstvo SFRJ i SRJ, koje per se, ne isključuje ikontinuitet republičkog državljanstva stečenog unutar SocijalističkeRepublike Srbije ili neke druge republike bivše SFRJ. Prema Zakonu održavljanstvu SFRJ, bilo je propisano obavezno sticanje jugoslovenskogdržavljanstva i državljanstva jedne od republika članica SFRJ. Pribavljanjerepubličkog državljanstva nije bilo uslovljeno stalnim mestom boravka,tako da su lica s Kosova i Metohije mogla imati ličnu kartu izdatu uRepublici Srbiji, a da imaju državljanstvo druge republike, i vice vèrsa.Jugoslovensko i republičko državljanstvo koje su stanovnici Kosova iMetohije stekli pre uspostavljanja međunarodne uprave, 10. juna 1999.godine, otuda ne bi trebalo da se dovodi u pitanje, jer državljanstvo, poredtoga što kao lično pravo (jura status), određuje pravni položaj pojedinca,ono apsolutno omogućava i ostvarivanje njegovih stečenih prava.48

Za regulisanje državljanstva na Kosovu i Metohiji trebalo bi da budeod značaja i činjenica da je navedenim administrativnim aktima

47 Jovan Đorđević, Ustavno pravo, Savremena administracija, Beograd, 1978, str. 676-678.Od 1989. godine, Kosovo je ubrzano započelo sa nulifikacijom, tj. separacijom odunutrašnjeg pravnog poretka. Ustavni sud Jugoslavije je, u skladu sa svojimovlašćenjima, poništio Ustavnu deklaraciju o Kosovu kao samostalnoj i ravnopravnojjedinici u okviru federacije (konfederacije Jugoslavije kao ravnopravnog subjekta saostalim jedinicama u federaciji (konfederaciji) (I U br. 87/90). Videti: Milovan Buzadžić,Secesija bivših jugoslovenskih republika u svetlosti odluka Ustavnog suda Jugoslavije,Službeni list, Beograd, 1994, str. 92–240. Zbog izraženog separatizma, donet je noviUstav Republike Srbije 1990. godine. Pokrajini su oduzete značajne ingerencje, što nijeuticalo na državljanstvo fizičkih lica sa njene teritorije. Pošto su Republike bivše SFRJpo njenom Ustavu, imale pravo da za čitavu svoju teritoriju jedinstveno uređujudržavljanstvo, isto pravo je zadržano i pomenutom Ustavu Srbije. Videti: „UstavRepublike Srbije”, Službeni glanik RS, br. 1/90.

48 Duško Dimitrijević, „Internacionalizacija teritorije Kosova i Metohije i zaštita stečenihprava”, Međunarodna politika, 2005, vol. LVI, broj 1118-1119, str. 56-64.

315


UNMIK-a, potvrđena primena međunarodnopravnih instrumentakojima se u unutrašnji pravni poredak inkorporiraju opšta pravila iprincipi međunarodnog prava o zaštiti ljudskih prava i sloboda.49 Budućida ovi pravni instrumenti sa implementacijom postaju deo pozitivnogpravnog poretka Kosova i Metohije, oni se u pomenutoj Uredbi ozakonu, koji se primenjuje na Kosovu tretiraju kao „pomoćni pravniinstrumenti” koji, ne samo da dopunjavaju postojeće republičke isavezne zakone koji su bili na pravnoj snazi 22. marta 1989. godine, veći sve usvojene Uredbe UNMIK-a počev od 10. juna 1999. godine, odkada je pomenuta Uredba počela sa retroaktivnim dejstvom.50 Primenameđunarodnih pravnih instrumenata u funkcionalnom smislu obavezujesva lica u javnim službama, odnosno sve privremene institucijesamouprave da se pridržavaju međunarodnih standarda u obavljanjusvojih funkcija. Štaviše, ona ne smeju sprovoditi diskriminaciju protivbilo kog lica po bilo kojoj osnovi.51 Pripadnost nekog lica određenoj

49 Na osnovu Uredbe br. 1999/24 od 12. decembra 1999. godine, i izmena i dopuna od 27.oktobra 2000. godine, sva pravna akta i pravne posledice događaja u periodu od 10. juna1999. godine smatraju se važećim ako nisu u suprotnosti sa međunarodnim standardima oljudskim pravima. Videti: UNMIK/URED/2000/59.

50 U slučaju kolizije između zakona i Uredbi UNMIK-a, odnosno između zakona ipomoćnih pravnih izvora u kojima su sadržani međunarodno priznati standardi oljudskim pravima, međunarodnopravni instrumenti imaju prednost. U Ustavnom okviruza privremenu samoupravu na Kosovu, navode se mnogobrojni međunarodnopravniinstrumenti. Ovde je konkretno reč o Univerzalnoj deklaraciji o ljudskim pravima od 10.decembra 1948. godine, Evropskoj konvenciji o zaštiti ljudskih prava i osnovnih slobodaod 4. novembra 1950. godine, zajedno sa dodatnim protokolima, Međunarodnom paktuo građanskim i političkim pravima od 16. decembra 1966. godine, sa protokolima,Međunarodnom paktu o ekonomskim socijalnim i kulturnim pravima od 16. decembra1966. godine, Konvenciji o eliminaciji svih oblika diskriminacije žena od 17. decembra1979. godine, Konvenciji protiv torture i ostalih okrutnih, nehumanih i ponižavajućihpostupaka ili oblika kažnjavanja od 17. decembra 1984. godine i Međunarodnojkonvenciji o pravima deteta od 20. decembra 1989. godine, Konvencija o ukidanju svihoblika rasne diskriminacije iz 1965. godine, Evropska Povelja o regionalnim jezicima ilijezicima nacionalnih manjina iz 1992. godine i Okvirna konvencija Saveta Evrope ozaštiti nacionalnih manjina iz 1995. godine.

51 Članom 3. Uredbe br. 1999/1 od 25. jula 1991. godine, bilo je propisano da: „Zakoni kojisu bili na snazi na teritoriji Kosova pre 24. marta 1999. godine, nastaviće da seprimenjuju na Kosovu, ukoliko nisu u suprotnosti sa međunarodno priznatimstandardima“. Izmenama i dopunama od 12. decembra 1999. godine, ovaj član je brisan.

316


nacionalnoj zajednici, njegov imovinski status, potom status stečenrođenjem ili status stečen po nekom drugom osnovu, ne bi smeo uticatina ravnopravnost kod sprovođenja zakona.52 Poseban značaj navedenačinjenica imala je kod primene propisa o državljanstvu.

Zakonom o državljanstvu SFRJ iz 1976. godine, bilo je propisanoesticanje državljanstva na osnovu porekla, rođenja i pristupa. Zakon jeprihvatio potpuno nepristrasan sistem naturalizacije. Članom 7. Zakonapropisuju se uslovi za sticanje jugoslovenskog državljanstva. Stranci poZakonu mogu pristupiti jugoslovenskom državljanstvu ukoliko supunoletni, ukoliko ne poseduju strano državljanstvo i ako su boravili uSFRJ u kontinuitetu tri godine. Pored navedenih uslova Zakon SFRJpropisivao je i dodatni uslov koji se vezivao za odanost pojedinca premadržavi. Nakon 10. juna 1999. godine 1999. godine, veliki broj lica spodručja Kosova i Metohije nije uspeo da reguliše državljanski status.Najveći deo domaćeg stanovništva rođenog pre 10. juna 1999. godine,formalo je tretiran za državljane SFRJ, dok su lica rođena nakon 10. juna1999. godine, ostala bez mogućnosti sticanja državljanstva. Za njih jemeđunarodna uprava donela specijalnu Uredbu br. 2000/13, o centralnommatičnom uredu, kojom se propisuju uslovi za sticanje UNMIK-ove putneisprave.53 Navedeni pristup ne uvažava opšte principe u vezi sticanjadržavljanstva deteta, što je u suprotnosti sa ranije proklamovanomobavezom u vezi poštovanja međunarodnog prava.54 Usvojeni pravni akti

52 Uvažavajući da je 30. jula Skupština Kosova usvojila Zakon protiv diskriminacije(Zakon br. 2004/3), UNMIK je doneo Uredbu br. 2004/32 od 20. avgusta 2004. godine.Videti: UNMIK/REG/2004/32.

53 Registracija kod centralnog matičnog ureda omogućava sticanje statusa stalnonastanjenog lica na Kosovu i Metohiji. Propisani uslovi odnose se na lica rođena naKosovu ili koja imaju najmanje jednog roditelja rođenog na Kosovu; za lica koja mogudokazati da su boravila na Kosovu najmanje 5 godina neprekidno; za lica koja su pomišljenju civilnog registra bila primorana da napuste Kosovo iz razloga što nisu bila umogućnosti da dokažu da su boravila na Kosovu najmanje 5 godina; za decu ili licaregistrovana pod napred navedenim uslovima i decu koja su ispod 18 godina starosti iliispod 23 godine starosti, a za koju je dokazano da su pod stalnom brigom vaspitneustanove. Videti: „Uredba br. 2000/13, o centralnom matičnom uredu”, UNMIK/URED/2000/13.

54 Članom 3. Deklaracije o pravima deteta predviđa se da svako dete nakon rođenja imapravo na državljanstvo. Članom 24. stav 3. Pakta o građanskim i političkim pravima

317


UNMIK-a, o kojima je napred bilo reči, očigledno ne ispunjavaju osnovnepretpostavke za institucionalno ostvarivanje prava na državljanstvosvakog stanovnika Kosova i Metohije. Sama činjenica da ne postojiadekvatan mehanizam za regulisanje njihovih državljanskih prava,nezavisna je od činjenice njihovog postojanja. Upravo na toj osnovi,Republiku Srbiju može da tretira ova lica kao sopstvene državljane,naravno, pod uslovom da je takav tretman za njih koristan i da se ne protiviopštim merilima o sticanju državljanstva.55

DRŽAVLJANSTVO REPUBLIKE CRNE GORE

Od usvajanja Ustava Savezne Republike Jugoslavije 27. aprila 1992.godine i Ustava Republike Crne Gore 12. oktobara iste godine, dodonošenja Ustavne povelje državne zajednice Srbija i Crna Gora 4.februara 2003. godine, crnogorsko državljanstvo izvodilo je sesupsidijarno iz jugoslovenskog državljanstva.56 Usvajanjem Ustavnepovelje SCG, donošenje zakona o državljanstvu preneto je u nadležnost

garantuje se svakom detetu pravo na sticanje državljanstva. Članom 7. stav 1. Konvecijeo pravima deteta propisuje se da će svako dete biti registrovano odmah nakon rođenja ida će imati pravo na sticanje državljanstva. U stavu 2. člana 7. Konvecije o pravimadeteta napominje se da su strane dužne osigurati sprovođenje pomenutih prava, naročitou slučajevima gde bi to dovelo da dete ostane bez državljanstva, dok u članu 2. stav 1.Konvencije, potvrđuje se da su strane u obavezi da osiguraju prava svakom detetu uokviru njihove nadležnosti, bez bilo kakve diskriminacije, što znači da i u slučaju dadete stekne državljanstvo druge države, ima pravo na državljanstvo države na čijoj jeteritoriji rođeno.

55 Aktuelna događanja na Kosovu i Metohiji nastala nakon 17. februara 2008. godine iodloženo usvajanje nacrta Ustava Republike Kosovo čiju je potvrdu dao Piter Fejt, Visokipredstavnk civilne misije na KiM, a na osnovu ovlašćenja koja proizilaze iz člana 10.4Sveobuhvatnog predloga za rešavanje statusa Kosova Martija Ahtisarija od 26. marta 2007.godine, ne mogu se interpretirati na pravno zadovoljavajući način, jer politički nametnutistatus teritorije prevazilazi opšta prihvaćena pravila međunarodnog prava čije se krajnjegranice utvrđuju prema međunarodnom pravnom principu legaliteta – ex injuria ius nonoritur. Otuda, ostaju i dalje sporne odredbe člana 14. Ustava Kosova koji je „stupio na snagu”15 juna 2008. godine, a kojom se garantuje državljanstvo Kosova i člana 1.6 Aneksa I uzSveobuhvatni predlog za rešavanje statusa Kosova kojim se prejudicira automatski gubitakdržavljanstva Republike Srbije i sticanje državljanstva Kosova za sve građane bivše SRJ kojisu imali stalno boravište na Kosovu na 1. januar 1998. godine, kao i njihove direktnepotomke, bez obzira na njihovo trenutno boravište i državljanstvo.

56 „Ustav Republike Crne Gore“, Službeni list RCG, br. 48/92.

318


država članica. Repulika Crna Gora je međutim, u međuvremenu, 1999.godine, donela sopstveni Zakon o državljanstvu.57 Od stupanja na snagunovog Zakona o državljanstvu, crnogorski državljanin je, isključivo licekoje je steklo crnogorsko državljanstvo po ranijem ZakonuSocijalističke Republike Crne Gore.58 Zakon o crnogorskomdržavljanstvu iz 1999. godine, time usvaja princip kontinuiteta upogledu republičkog državljanstva. Paralelno sa rešenjima prisutnim uZakonu od državljanstvu Republike Srbije, crnogorski Zakon propisujeda se državljanstvo stiče poreklom, rođenjem, prijemom i po osnovumeđunarodnih ugovora, a gubi, otpustom, odricanjem, sticanjemdržavljanstva druge države članice ili druge države, ali i po osnovumeđunarodnih ugovora. Iz pojedinih odredbi Zakona o državljanstvujasno proističe da stranac može steći crnogorsko državljanstvo.Međutim, nije do kraja precizirano, da li stranac, po principuautomatizma, stiče i jugoslovensko državljanstvo. Osnovni kriterijumsticanja državljanstva poreklom (filijacijom) korigovan je kriterijumomo sticanju državljanstva po osnovu rođenja (teritorijalnim principom).Kako je član 16. Ustavne povelje propisivao da ratifikovanimeđunarodni ugovori i opšteprihvaćena pravila međunarodnog pravaimaju primat nad pravom Srbije i Crne Gore, rešavanje pitanjadržavljanstva u vezi sa sukcesijom generalno je prihvaćeno pošto jeCrna Gora, kao članice državne zajednice nasledila obaveze izmeđunarodnih ugovora i konvencija koje je zaključila bivša SFRJ.59

57 „Zakon o crnogorskom državljanstvu”, Službeni list RCG, br. 41/99.

58 Stupanjem na snagu Zakona o crnogorskom državljanstvu prestao je važi Zakon održavljanstvu SR Crne Gore. Videti: Službeni list SRCG, br. 26/75.

59 Državna zajednica Srbija i Crna Gora, kao naslednica Savezne Republike Jugoslavijepreuzela je obaveze bivše SFRJ iz niza konvencija Ujedninjenih nacija poput,Međunarodnog pakta o građanskim i političkim pravima (koji je stupio na snagu 1976.godine), zajedno sa Fakultativnim protokolom, potom iz Konvencije o eliminisanju svihoblika diskriminacije žena, Konvecije o pravima deteta iz 1989. godine, Konvencije ostatusu izbeglica iz 1951. godine, uz prateći Protokol o statusu izbeglica iz 1967. godine,Konvencije o pravnom položaju lica bez državljanstva iz 1951. godine i iz Protokola kojise odnosi na slučajeve lica bez državljanstva, iz Konvencije o smanjivanju broja lica bezdržavljanstva, Konvencije o državljanstvu udate žene iz 1957. godine, Konvencije opolitičkim pravima žena, Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnihsloboda, Evropske konvencije o sprečavanju torture iz 2004. godine i obaveze izEvropske konvencije o državljanstvu iz 1997. godine.

319


Sticanje crnogorskog državljanstva prijemom ili naturalizacijom otudaima naročit značaj. Zakon iz 1999. godine propisivao je da se ucrnogorsko državljanstvo može primiti državljanin druge republikečlanice (Republike Srbije) ili druge države koji je navršio 18 godinaživota i koji ima prebivalište na teritoriji Republike Crne Gore najmanje10 godina pre podnošenja zahteva za prijem u državljanstvo. Za lice kojeje zaključilo brak sa crnogorskim državljaninom takođe je postojalamogućnost prijema u crnogorsko državljanstvo, pod uslovom da jeimalo prebivalište na teritoriji Republike Crne Gore najmanje pet godinau kontinuitetu pre podnošenja zahteva za prijem. Za roditelje koji sustekli crnogorsko državljanstvo prijemom ili je crnogorsko državljanstvostekao jedan od roditelja, a drugi je to državljanstvo imao od ranije,crnogorsko državljanstvo je moglo steći i njihovo maloletno dete. Ako jecrnogorsko državljanstvo naturalizacijom stekao jedan roditelj, zaprijem maloletnog deteta tražena je saglasnost oba roditelja. Ako je detebilo starije od 14 godina, za sticanje crnogorskog državljanstva tražila sei njegova saglasnost, što je u osnovi na liniji sa opštim međunarodnimstandardom u ovoj oblasti.

Nakon referenduma održanog u Crnoj Gori 21. maja 2006. godine,Crna Gora je istupila iz državne zajednice SCG.60 S aspektameđunarodnog prava o sukcesiji država, Crna Gora je država sukcesordržavne zajednice Srbija i Crna Gora. Navedeno stanovište potvrđeno jei u rezoluciji Generalne skupštine br. 60/264 od 28. juna 2006. godine,kojom je Crna Gora primljena u Ujedinjene nacije nakon što je Generalnaskupština potvrdila njen status nove države. Kao nova nezavisna država,Crna Gora je usvojila novi Zakon o državljanstvu 14. februara 2008.godine, čime je prestao da važi Zakon o crnogorskom državljanstvu iz1999. godine. U Zakonu o državljanstvu Republike Crne Gore iz 2008.godine, potvrđen je princip kontinuiteta državljanstva. Crnogorskimdržavljaninom smatra se lice koje je steklo crnogorsko državljanstvo uskladu sa dotadašnjim propisima. Dok su načini sticanja crnogorskog

60 „Zakon o sprovođenju Ustavne povelje državne zajednice Srbija i Crna Gora“, Službenilist Srbije i Crne Gore, br. 1/2003. U stavu 5. člana 60. Zakona, propisano je da: „Državačlanca koja iskoristi pravo istupanja ne nasleđuje pravo na međunarodnopravnisubjektivitet, a sva sporna pitanja posebno se regulišu između države sledbenika iosamostaljene države“.

320


državljanstva ostali identični sa ranijim zakonskim rešenjima, novimZakonom o državljanstvu usvojeni su terminološki i pravno neštodrugačiji načini prestanka državljanstva i to, na osnovu zahteva(otpustom), po sili zakona i po osnovu međunarodnih sporazuma.Prestanak državljanstva ex lege, propisuje inter alia, mogućnost gubitkacrnogorskog državljanstva po sili zakona usled dobrovoljnog sticanjadržavljanstva druge države. Dobrovljnost sticanja stranog državljanstvaceni se diskreciono, što omogućava diskriminaciju lica koja su umeđuvremenu stekla državljanstvo drugih država sukcesorki SFRJ,odnosno lica koja su pored crnogorskog državljanstva imala i stranodržavljanstvo, do stupanja na snagu novog Zakona. Veoma je značajno daje u nov Zakon o državljanstvu uneta opšta odreba o naturalizaciji lica izbivših jugoslovenskih republika koja nije postojala u prethodnomcrnogorskom Zakonu. Kriterijum ratione temporis, za sticanjecrnogorskog državljanstva, po toj odredbi obuhvata državljane drugihrepublika SFRJ koji su na dan 27. aprila 1992. godine imali prebivalištena teritoriji Crne Gore. Na taj način, otklonjena je pravna nesigurnost upogledu velikog broja državljana bivše SFRJ koji su se iz različitihrazloga našli na teritoriji SRJ na datum sukcesije (kao izbeglice, raseljenaili prognana lica iz bivših jugoslovenskih republika ili kao lica koja suimala prebivalište na teritoriji SRJ, ali nisu imali republičko državljanstvoCrne Gore). Osnovna merila koja država propisuje za sticanjedržavljanstva prijemom proširena su novim Zakonom o državljanstvu uodnosu na ranije propise, a odnose se na punoletnost, otpust izdržavljanstva druge države, kontinuirani boravak u trajanju od 10 godinapre podnošenja zahteva, obezbeđen smeštaj i prihod koji omogućavamaterijalnu i socijalnu sigurnost, neosuđivanost za krivična dela koja segone po službenoj dužnosti ili prestanak pravnih posledica izrečeneosude, znanje jezika u službenoj upotrebi, ispunjenje bezbednosnihuslova i izmirenje fiskalnih i drugih obaveza. Olakšani prijem imaju licakoja su podnela zahtev, a koja nemaju državljanstvo, odnosno na lica kojaće državljanstvo izgubiti naturalizacijom. Ako druga država nedozvoljava otpust iz državljanstva ili za otpust postavlja uslove koje licene može ispuniti bez značajnije štete po sopstvenu i porodičnuegzistenciju ili, ako se dobrovoljno sticanje državljanstva druge državesmatra nelojalnim činom koji se kažnjava po zakonu, lice može steći

321


državljanstvo ukoliko da izjavu da se odriče državljanstva druge države.Licu koje je podnelo zahtev za prijem u crnogorsko državljanstvo, a nemaotpust iz državljanstva druge države, može se, na njegov zahev izdatigarancija da će steći crnogorsko državljanstvo. Garancija se izdaje sarokom važenja od dve godine uz uslov da se do isteka roka važenjagarancije ispune uslovi za prijem. Crnogorski iseljenik i član njegoveporodice do trećeg stepena srodstva u pravoj liniji može steći crnogorskodržavljanstvo prijemom, ako zakonito i neprekidno boravi u Crnoj Gorinajmanje dve godine uz ispunjenje pomenutih uslova za druge kategorijelica. Novi Zakon o državljanstvu predviđa uobičajena rešenja za prijemlica koja imaju izuzetno važan položaj i značaj za interese Crne Gore,potom za lica kojima je priznat status izbeglica, za apatride, za lica rođenau Crnoj Gori i lica koja su rođena na teritoriji druge države prepunoletstva ali sa stalnim prebivalištem u Crnoj Gori, te konačno, i zadecu čija su oba ili jedan od roditelja stekla crnogorsko državljanstvonaturalizacijom, odnosno za decu čiji je usvojilac crnogorski državljanin.

DRŽAVLJANSTVO REPUBLIKE HRVATSKE

Državljanstvo u hrvatskom pravnom sistemu zasniva se na ustavnimprincipima i načelima opšteg međunarodnog prava. Ustavom RepublikeHrvatske potvrđuje se pravo na državljanstvo. U članu 9. Ustava,propisano je da se sticanje i prestanak državljanstva uređuju zakonom.61

Republika Hrvatska usvojila je Zakon o hrvatskom državljanstvu 28. juna1991 godine. Zakon je stupio je na snagu 18. oktobra 1991. godine.62

Prema odrebama Zakona, lica mogu steći hrvatsko državljanstvo naosnovu kriterijuma porekla, rođenja na teritoriji Hrvatske, prirođenja ilinaturalizacije i na osnovu međunarodnih ugovora. S druge strane,hrvatsko državljanstvo prestaje otpustom, odricanjem i po osnovumeđunarodnih ugovora. Zakon polazi od principa koji su više-manjeimplementirani u svim zakonima država sukcesorki bivše SFRJ –principa kontinuiteta državljanstva, principa porekla kao prioritetnogprincipa kod sticanja hrvatskog državljanstva, principa ravnopravnosti

61 „Ustav Republike Hrvatske”, Narodne novine RH, br. 56/90, 135/97, 8/98, 41/01.

62 „Zakon o hrvatskom državljanstvu”, Narodne novine RH, br. 54/91.

322


žene i muškarca, ravnopravnosti bračne, vanbračne i usvojene dece i dr.U cilju stvaranja povoljnijih uslova za sticanje državljanstva prirođenjem,Zakon je izmenjen 13. maja 1992. godine.63 Princip državljanskogkontinuiteta potvrđen je u članu 30. stavu 1. prelaznih odredbi Zakona pokojem se, hrvatskim državljaninom može smatrali lice koje je to svojstvosteklo po propisima važećim do dana stupanja na snagu Zakona.64 Postavu 2. člana 30. prvobitne verzije Zakona, državljaninom se smatraopripadnik hrvatskog naroda koji na dan stupanja na snagu Zakona nijeimao hrvatsko državljanstvo, ali je imao prijavljeno prebivalište u trajanjuod najmanje 10 godina odnosno, ako je dao pisanu izjavu da se smatrahrvatskim državljaninom. S obzirom da pri utvrđivanju načela pravnogkontinuiteta državljanstva, kao osnovnog merila ratione personae, zautvrđivanje lica koja imaju hrvatsko državljanstvo, nisu uzete u obzir sverelevantne okolnosti koje su nastale sukcesijom SFRJ, a da bi veliki brojgrađana Hrvatske po sili zakona ostao bez hrvatskog državljanstva (presvega onaj deo stanovništva koji je imao hrvatsko poreklo, a nije biotrajno nastanjen u Hrvatskoj), zakonodavac je izmenio pomenutuodredbu iz stava 2. člana 30. Izmenama Zakona o državljanstvu iz 1992.godine, briše se i uslov koji se odnosi na prebivalište u trajanju odnajmanje 10 godina. Od stupanja na snagu zakonskih novela,držvljanstvo se sticalo datumom davanja pismene izjave lica da se smatrahrvatskim državljaninom. Upravo zbog napred navedenih pravnihčinjenica nasleđnih iz ranijeg zakonodavstva, te zbog posebnih okolnostikao što je su raspad zajedničke države, rat i migracije stanovništva, došloje do uskraćivanja prava na državljanstvo. To se posledično odrazilo i nanemogućnost ostvarivanja imovinskih, socijalnih, penzijski i drugihstečenih prava.65 Nejednakost pred zakonom najuočljivije se odrazila na

63 „Zakon o izmenama i dopunama Zakona o hrvatskom državljanstvu”, Narodne novineRH, br. 3/92.

64 U periodu od završetka Drugog svetskog rata do usvajanja Zakona o državljanstvuRepublike Hrvatske 1991. godine, u Hrvatskoj su doneti sledeći zakoni: „Zakon održavljanstvu Narodne Republike Hrvatske”, Narodne novine, br. 23/50; „Zakon održavljanstvu Socijalističke Republike Hrvatske”, Narodne novine, br. 13/65; „Zakon održavljanstvu SR Hrvatske”, Narodne novine br. 32/77.

65 „Zakon o privremenom preuzimanju i upravljanju određenom imovinom”, Narodnenovine RH, br. 73/95.

323


lica koja nisu imala hrvatsko državljanstvo do 1991. godine, a koja su bilatrajno nastanjena u Republici Hrvatskoj, kao i na lica koja su imalahrvatsko državljanstvo, ali se u dužem periodu nisu mogla legitimisatipred nadležnim državnim organima zbog uskraćivanja izdavanjapotrebnih javnih isprava. S obzirom da je zakonska pretpostavka zaprimenu kriterijuma jus sanguinis kod sticanja hrvatskog državljanstvaporeklom podrazumevala da su oba ili jedan od roditelja u momenturođenja deteta hrvatski državljani, tu činjenicu bilo je nemogućedokazivati u slučaju izbeglih, raseljenih i prognanih lica. Ova kategorijalica bila je dugo vremena uskraćena za dobijanje tzv. domovnice. Otuda,rođenje deteta ili zaključenje braka na području Hrvatske podprivremenom zaštitom Ujedinjenih nacija, na području SRJ ili Bosne iHercegovine, nije bilo dovoljan osnov za priznanje u postupkukonvalidacije javnih isprava koje su ove pravne činjenice moglepotvrditi.66

Pored pravnog kontinuiteta državljanstva, Zakon o hrvatskomdržavljanstvu potvrđuje kao merodavno merilo i princip prioritetahrvatskog državljanstva. Drugim rečima, Zakon ne dozvoljava dvostrukodržavljanstvo. Za prijem u hrvatsko državljanstvo traži da se derilikcija odstranog državljanstva.67 U određenim slučajevima predviđeni su i izuzeciod usvojene isključivosti hrvatskog državljanstva. Po Zakonu, stranac kojikumulativno ispunjava sledeće uslove može steći hrvatsko državljanstvo ito: da je navršio 18 godina života i da mu nije oduzeta poslovnasposobnost; da je do podnošenja zahteva imao prijavljen boravaknajmanje pet godina neprekidno na teritoriji Hrvatske; da poznaje hrvatskijezik i latinično pismo; da se iz njegovog ponašanja može zaključiti da

66 Čak i lica koja su imala domovnicu takođe nisu mogla ostvariti svoja prava u postupkupred nadležnim organima, jer se nije priznavala javna isprava izdata na području podupravom Ujedinjenih nacija i drugih država sukcesorki SFRJ. Kasnije sklopljenimbilateralnim ugovorima o međusobnoj pravnoj pomoći u upravnim i krivičnim stvarima,Hrvatska je razrešla navedeni problem sa SRJ i Bosnom i Hercegovinom. Videti:Narodne novine br. 104/97.

67 Pitanje dvojnog državljanstva u Hrvatskoj posebno se aktuelizovalo donošenjem izmenazakona o italijanskom državljanstvu na osnovu kojeg je, bez saradnje sa Hrvatskomomogućeno italijansko državljanstvo potomcima italijanskih državljana u svim državamagde žive, pa tako i onima koji su nastanjeni u Hrvatskoj – pripadnicima talijanskenacionalne manjine. U hrvatskoj javnosti ovakav pristup izazvao je burnu rekciju.

324


poštuje pravni poredak i običaje u Hrvatske da prihvata hrvatsku kulturu;da ima otpust iz stranog državljanstva ili da podnese dokaz da će otpustdobiti ako bude primljen u hrvatsko državljanstvo. Ako je lice bezdržavljanstva ili lice koje je državljanin zemlje po čijim će propisimaizgubiti državljanstvo sticanjem državljanstva neke druge države, smatrase da to lice ispunjava navedene uslove. Takođe, u slučaju kad stranadržava ne dopušta otpust iz državljanstva ili za otpust postavljaneispunjive uslove, dovoljno je da se uz zahtev da izjava da će se, akostekne hrvatsko državljanstvo, odreći stranog državljanstva. Pored toga,stranacu koji u trenutku podnošenja zahteva za prijem u hrvatskodržavljanstvo nema otpust iz stranog državljanstva ili nema dokaz da ćeotpust dobiti, pruža se mogućnost da dâ garanciju za prijem u hrvatskodržavljanstvo s rokom važenja od dve godine, ako udovoljava ostalimpropisanim uslovima za prijem.68 Kako se ne bi ograničilo dvojnomdržavljaninu izbor državljanstva, zakonom je propisano i da se punoletnihrvatski državljanin koji ima prebivalište u inostranstvu, a ima i stranodržavljanstvo, može odreći hrvatskog državljanstva.

Zakon propisuje mogućnost naturalizacije pod povlašćenimuslovima za lica rođena na teritoriji Hrvatske, strance koji su u braku sahrvatskim državljanima i kojima je odobreno trajno boravište napodručju Hrvatske, iseljenicima i njihovim potomcima, strancima kojisu u braku s iseljenicima hrvatskim državljanima, strancima čije biprimanje u hrvatsko državljanstvo predstavljalo interes za Hrvatske injihove bračne drugove. U poslednjem slučaju traži se mišenjenadležnog ministarstva da takav interes postoji. Jedini dodatni uslov zanavedenu kategoriju lica jeste, da se iz njihovog ponašanja možezaključiti da poštuju pravni poredak i običaje Hrvatske i da prihvatajuhrvatsku kulturu. Privilegovani prijem u državljanstvo omogućen jenovelama Zakona iz 1992. godine, jer se njima briše uslov u pogledu 5godina stalnog boravka na području Hrvatske, što je bila ključnaprepreka koja je u poteklom periodu sprečavala sticanje hrvatskog

68 Tzv. institut „zajamčenja” propisan je Zakonom o izmenama i dopunama Zakona ohrvatskom državljanstvu iz 1992. godine, radi obezbeđenja prava na državljanstvovelikom broju državljana Bosne i Hercegovine hrvatskog etničkog porekla koji sunakon sticanja nezavisnosti Hrvatske optirali za njeno državljanstvo.

325


državljanstva velikom broju građana koji su do 1991. godine bili stalnonastanjeni u Hrvatskoj, a koji su zbog izbegličkog statusa moralipekinuti boravak u Hrvatskoj. Sticanje hrvatskog državljanstva podpovlašćenim uslovima ima i pripadnik hrvatskog naroda koji nemaprebivalište u Republici Hrvatskoj. Zakon postavlja identičan uslov kaoza prethodno navedene kategorije lica u pogledu poštovanja hrvatskogpravnog poretka, običaja i kulture, uz dodatno davanje deklarativnepismene izjave o prihvatanju hrvatskog državljanstva. IzmenamaZakona iz 1992. godine, zamenjena je restriktivnija zakonska odredba iz1991. godine u cilju da se olakša sticanje hrvatskog državljanstvaprirođenjem pripadnicima hrvatskog naroda u odnosu na druge etničkezajednice, pa čak i u odnosu na pripadnike hrvatskog naroda koji sumorali imati prijavljeno prebivalište u Hrvatskoj na datum davanjapismene izjave (na koje se odnosi odredba iz člana 30. stav 2. Zakona).Na kraju, prirođenje je po Zakonu omogućeno i maloletnoj deci čiji jejedan ili čija su oba roditelja stekla državljanstvo prirođenjem,maloletnoj deci čiji je jedan roditelj bez državljanstva ili je nepoznatogdržavljanstva a drugi je stekao hrvatsko državljanstvo prirođenjem podopštim ili beneficiranim uslovima.

Propisujući pretpostavke za otpust iz hrvatskog državljanstva, poredpozitivnih merila kojima se utvrđuje mogućnost otpusta, zakon sadrži inegativna kojima se utvrđuje kada se otpust iz hrvatskog državljanstvane može dati (npr. za lica protiv kojih se vodi krivični postupak zbog delakoja se gone po službenoj dužnosti i lica koje su osuđena na kaznuzatvora, dok tu kaznu ne izdrže). Otpust iz hrvatskog državljanstvaodricanjem može se dati licu koje je podnelo zahtev za otpust akoudovoljava sledećim prepostavkama: da je navršilo 18 godina života; danema smetnji u odnosu na vojnu obvezu; da je podmirilo sva fiskalna idruga dugovanja; da je pravno uredilo imovinske obaveze iz bračnogodnosa i odnosa roditelja i dece, prema hrvatskim državljanima i premalicima koja ostaju živeti u Hrvatskoj; da ima strano državljanstvo ili daje dokazalo da će biti primljeno u strano državljanstvo. Detetu donavršene 18 godine života prestaje hrvatsko državljanstvo otpustom nazahtev oba roditelja, ako je hrvatsko državljanstvo prestalo otpustomjednom od roditelja, a drugi roditelj je strani državljanin. Usvojeno dete

326


do navršene 18 godine života može dobiti otpust iz hrvatskogdržavljanstva na zahtev usvojitelja.

Iako su od momenta usvajanja propisa o državljanstvu u RepubliciHrvatskoj otklonjeni ključni problemi u odnosu na utvrđivanje činjencedržavljanske veze, problem ostvarivanja formalno proklamovaneravnopravnosti svih građana i njihove jednakosti pred zakonom, još uveknije razrešen. Štaviše, u odnosu na lica nehrvatske etničke pripadnosti kojasu bila stalno nastanjena u Hrvatskoj na datum stupanja na snagu Zakonao hrvatskom državljanstvu, još uvijek nije nađeno adekvatno rešenje kojebi ispoštovalo opšte standarde međunarodnog prava o ljudskim pravima.

DRŽAVLJANSTVO BOSNE I HERCEGOVINE

Pre disolucije SFRJ državljanstvo u Bosni i Hercegovini bilo jeregulisano Zakonom o državljanstvu SR Bosne i Hercegovine.69 Nakonraspada jugoslovenske federacije pravo na državljanstvo promulgovanoje aneksom IV Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini(Dejtonskog sporazuma), u kome je sadržan Ustav Bosne iHercegovine.70 Bosna i Hercegovina, kao složena država u svom sastavuima dva entiteta koji poseduju državne prinadležnosti. Zakonodavnaovlašćenja otuda postoje na nivou Bosne i Hercegovine, na nivouFederacije Bosne i Hercegovine i na nivou Republike Srpske. Na nivouBosne i Hercegovine državljanstvo je regulisano posebnim Zakonom održavljanstvu Bosne i Hercegovine od 16. decembra 1997. godine.71

69 „Zakon o državljanstvu SR Bosne i Hercegovine” Službeni glasnik SR Bosne iHercegovine, br. 10/77.

70 Opšti okvirni sporazum o miru u Bosni i Hercegovini usaglašen je u Dejtonu (Ohajo) –21. novembra, a konačno je potpisan sa svim aneksima u Parizu – 14. decembra 1995.godine. Videti: “General Framework Agreement for Peace in Bosnia and Herzegovina”,International Law Materials, 1996, p. 75.

71 Zakon je naknadno usvojen od strane parlamentarne Skupštine Bosne i Hercegovine uistovetnom tekstu, a stupio je na snagu 1. januara. 1998 godine. Videti: „Zakon održavljanstvu SR Bosne i Hercegovine”, Službeni glasnik SR Bosne i Hercegovine, br. 4/97i 13/99. Kasnije je amandiran u više navrata. Videti: „Odluka Visokog predstavnika za Bosnui Hercegovinu“ br. 92/02, Službeni glasnik Bosne i Hercegovine, br. 41/02; „Zakon iizmenama Zakona o državljanstvu Bosne i Hercegovine”, Službeni glasnik Bosne iHercegovine, br. 6/03; 14/03; 82/05.

327


Državljanstvo Federacije Bosne i Hercegovine regulisano je UstavomBosne i Hercegovine i Zakonom o državljanstvu Federacije Bosne iHercegovine kojeg je usvojio Parlament i Dom naroda Federacije Bosnei Hercegovine 2001. godine.72 Zakon o državljanstvu Federacije Bosne iHercegovine u potpunosti je harmonizovan sa Zakonom o državljanstvuBosne i Hercegovine. U pogledu državljanstva Republike Srpske, važnoje uočiti da je Republika Srpska pre zaključenja Dejtonskog sporazuma idonošenja Ustava Bosne i Hercegovine (Aneks IV Opšteg okvirnogsporazum za mir u Bosni i Hercegovini), prekinula kontinuitet sa ranijimrepubličkim zakonodavstvom. To je učinala usvajanjem Zakona održavljanstvu Srpskom.73 Nakon zaključenja Dejtonskog sporazumaZakon je izmenjen, a konačno, 1999. godine, usvojen je nov Zakon održavljanstvu Republike Srpske.74

Pre donošenja pomenutih zakona, Ustav Bosne i Hercegovineproklamovao je osnovna načela državljanstva koja se imaju usvojiti profuturo, u zakonskim aktima Bosne i Hercegovine i entiteta. Ustavpropisuje mnogobrojne principe koji se moraju ispoštovati prilikomdonošenja propisa, inter alia: da svi državljani bilo kog entiteta bududržavljani Bosne i Hercegovine; da se licu ne može aribitrarno uskratitidržavljanstvo Bosne i Hercegovine ili entiteta; da ni jedno lice ne ostanebez državljanstva Bosne i Hercegovine ili entiteta po bilo kom osnovukao što je pol, rasa, boja, jezik, vera, političko ili drugo mišljenje,

72 „Zakon o državljanstvu Federacije Bosne i Hercegovine”, Službene novine FederacijeBosne i Hercegovine, br. 43/01. Zakon je stupio na snagu 9. oktobra 2001. godine.

73 „Zakon o državljanstvu Srpskom”, Službeni glasnik RS, br. 19/92.

74 „Zakon o državljanstvu Republike Srpske”, Službeni glasnik RS, br. 35/99. Zakon je stupiona snagu 14. decembra 1999 godine. Videti izmene u Zakonu o izmenama i dopunamaZakona o državljanstvu Republike Srpske od 22. juna 2000. godine (Službeni glasnik RS,br. 17/02) i Zakonu o dopuni Zakona o državljanstvu RS od 23. decembra 2003. godine(Službeni glasnik RS, br. 64/05). Kao i prethodni Zakon o državljanstvu Srpskom, i ovojaZakon je bio osporavan pre svega iz političkih razloga. Najspornija odreba novog Zakonasadržana je u članu 40. koji propisuje da svi državljani bivše SFRJ koji su se od 6. aprila1992. godine do 1. januara 1998. godine nastanili na teritoriji Republike Srpske i kojiimaju prebivalište ili boravište na teritoriji tog entiteta u trajanju od dve godine, mogu dadobiju državljanstvo Republike Srpske. Ova odredba nedvosmisleno daje pravoizbeglicama srpskog porekla iz Hrvatske da dobiju državljanstvo nezavisno od uslova kojepropisuje Zakon o državljanstvu Bosne i Hercegovine.

328


nacionalno ili društveno poreklo, pripadnost nacionalnoj manjini,vlasništvo, rođenje ili bilo koji drugi status; da svim pojedincima koja subili državljani Republike Bosne i Hercegovine neposredno pre stupanjana snagu Ustava bude potvrđen državljanski status; da statusnaturalizovanih lica nakon 6. aprila 1992. godine, a pre stupanja nasnagu Ustava, bude regulisano od Parlamenarne Skupštine; da bosanskidržavljani mogu imati strano državljanstvo, pod uslovom ratifikacijeodgovarajućeg međunarodnog ugovora;75 da lica sa dvojnimdržavljanstvom i prebivalištem u Bosni i Hercegovini mogu ostvaritipolitička prava, odnosno da mogu glasati u Bosni i Hercegovini ientitetima; da državljani u inostranstvu imaju zaštitu Bosne iHercegovine; da svaki entitet može izdavati pasoš Bosne i Hercegovinesvojim državljanima; da Bosna i Hercegovina može izdavati pasošeonim građanima kojima pasoš nije izdat od strane entiteta, i dr.

Nakon donošenja Zakona o državljanstvu Bosne i Hercegovine1997. godine, situacija na planu regulisanja državljanstva bila je mnogojasnija. Zakon reguliše sticanje državljanstva na osnovu porekla,rođenja, usvojenja, naturalizacije i na osnovu međunarodnog ugovora.Prestanak državljanstva predviđen je po sili zakona, odricanjem,otpustom i oduzimanjem. Prema opštim principima navedenog Zakona,entitetski zakoni o državljanstvu moraju biti usklađeni sa UstavomBosne i Hercegovine, a svi državljani Federacije Bosne i Hercegovine iRepublike Srpske po samom zakonu su i državljani Bosne iHercegovine. Državljani Bosne i Hercegovine uživaju identična pravapo Ustavu Bosne i Hercegovine bez obzira koje državljanstvo imaju.Promena entitetskog državljanstva ne utiče na promenu državljanstvaBosne i Hercegovine. Zakon utvrđuje da lica koja su stekladržavljanstvo Bosne i Hercegovine poreklom, rođenjem i usvojenjem

75 Bosna i Hercegovina i Hrvatska su potpisale takav Ugovor o dvojnom državljanstvu 29.marta 2007. godine. Prema dogovorenom rešenju do kraja 2012. godine, državljani BiHsa dvostrukim državljanstvom trebalo bi da se opredele koje će državljanstvo zadržati.Državljani Hrvatske mogli bi po Ugovoru zadržati državljanstvo i nakon 2012. godine.U ugovoru se navodi da građani ovih zemalja istovremeno mogu opredeliti zadržavljanstvo druge države. Da ne bi došlo do preklapanja državljanstva, građanin sdvojnim državljanstvom smatra se državljaninom one države na čijoj se teritoriji trenutnonalazi. Predlog nije konačno prošao predviđenu proceduru ratifikacije.

329


smatraju se i državljanima entiteta. Isto tako, lice koje izgubidržavljanstvo jednog entiteta, a ne stekne državljanstvo drugog entitetagubi državljanstvo Bosne i Hercegovine. Lice koje izgubi državljanstvoBosne i Hercegovine istovremeno gubi i državljanstvo entiteta. Detekoje državljanstvo Bosne i Hercegovine stiče poreklom ili potpunimusvojenjem, stiče državljanstvo entiteta roditelja ili usvojitelja koji imadržavljanstvo Bosne i Hercegovine. Ako roditelji ili usvojitelji imajudržavljanstva različitih entiteta, dete će steći državljanstvo entiteta ukojem je rođeno. Dete koje državljanstvo stiče rođenjem, stičedržavljanstvo entiteta u kojem je rođeno. Državljanin može da menjaprebivalište i entitetsko državljanstvo pod uslovom da do promeneprebivališta dođe posle stupanja na snagu Zakona o državljanstvu Bosnei Hercegovine. Ostaje nejasno, zbog čega je indirektno prioritet datentitetskim zakonima koji regulišu državljanstvo.

U odnosu na sticanje državljanstva naturalizacijom Zakon propisujesledeća rešenja. Državljanstvo Bosne i Hercegovine može da steknestranac koji je podneo zahtev za sticanje državljanstva Bosne iHercegovine pod uslovom: da je napunio 18 godina starosti; da ima stalnomesto boravka na teritoriji Bosne i Hercegovine najmanje 8 godina prepodnošenja zahteva; da poznaje jedan od jezika ustavotvornih narodaBosne i Hercegovine; da mu nije izrečena mera bezbednosti proterivanjastranaca iz zemlje ili zaštitna mera udaljivanja stranaca sa teritorije Bosnei Hercegovine; da nije osuđivan na izdržavanje kazne za krivična dela sapredumišljajem, na duže od tri godine, u periodu od 8 godina odpodnošenja zahteva; da se odrekne ili na neki drugi način izgubi svojeranije državljanstvo nakon sticanja bosanskog državljanstva, osim akobilateralni sporazum ne predviđa drugačije. U zakonu je suplementarnopredviđena i mogućnost sticanje državljanstva olakšanom naturalizacijomza strance, bračne drugove državljana Bosne i Hercegovine, decu mlađuod 18 godina čiji je jedan roditelj državljanin Bosne i Hercegovine,roditelje maloletnog deteta koje je državljanin Bosne i Hercegovine i zaemigrante koji su se vratili u Bosnu i Hercegovinu. Lica za koja se smatrada bi njihova naturalizacija bila od naročite koristi za Bosnu i Hercegovinumogu dobiti državljanstvo Bosne i Hercegovine bez ispunjavanja opštihzakonskih uslova. Sticanje dvojnog državljanstva takođe je moguća po

330


Zakonu pod uslovom da postoji potvrđen bilateralni sporazum. Preusvajanja Zakona o državljanstvu veliki broj lica koja su bila državljaniBosne i Hercegovine, dobrovoljno je stekao dvojno državljanstvo. Zakono državljanstvu regulisao je problem na način što je utvrdilo prelazniperiod (interim period), od 15 godina od stupanja na snagu Zakona održavljanstvu Bosne i Hercegovine, u kome je licu ostaljena mogućnost dase odrekne stranog državljanstva, a contrario, nastupa razlog za prestanakdržavljanstva Bosne i Hercegovine. Propisanim rešenjem omogućeno je idržavi da zaključi međunarodni sporazum kojim bi se pitanje regulisalo nanajoptimalniji način.

U prelazim odredbama priznato je državljanstvo Bosne iHercegovine svim licima koja su bila državljani Bosne i Hercegovinedo stupanja na snagu Ustava Bosne i Hercegovine (uključujući i licakoji su bili državljani Bosne i Hercegovine do nastupanja sukcesijedržava, tj. do 6. aprila 1992. godine). Specijalne odredbe su unete zalica koja su naturalizovana u periodu od 6. aprila 1992. godine do 1.januara 2006. godine. Sva lica državljani bivše SFRJ, koji se se uvremenu od 6. aprila 1992. godine do 1. januara 1998. godine nastanilana teritoriji jednog od entiteta i koja na toj teritoriji imaju neprekidnoprebivalište od dve godine nakon stupanja na snagu Zakona održavljanstvu Bosne i Hercegovine, imaju pravo na državljanstvoentiteta i državljanstvo Bosne i Hercegovine. Svi državljani bivše SFRJkoji se u vremenu od 1. janaura 1998. godine do 31.decembra 1998.godine, nastane na teritoriji jednog od entiteta i koji na toj teritorijiimaju neprekidno prebivalište od tri godine imaju pravo nadržavljanstvo entiteta i državljanstvo Bosne i Hercegovine.76

DRŽAVLJANSTVO REPUBLIKE SLOVENIJE

Osnov za donošenje Zakona o slovenačkom državljanstvuinkorporiran je u članu 12. Ustava Republike Slovenije iz decembra

76 Krajem 2005. godine konstituisana je Komisija za proveru statusa lica naturalizovanihnakon sticanja nezavisnosti Bosne i Hercegovine – od 6. aprila 1992. godine, do 1.januara 2006. godine. Komisija je dobila zadatak da vrši proveru državljanstva stranacakoji su dobili državljanstvo Bosne i Hercegovine u ratu, a za koje postoji sumnja da supočinili ratne zločine i da su članovi terorističkih organizacija.

331


1991. godine. Državljanstvo Slovenije po navedenom članu Ustavareguše se zakonom.77 Zakon od državljanstvu Republike Slovenijeusvojen je 25. juna 1991. godine.78 Usvajanjem Zakona o državljanstvuRepublike Slovenije prestao je da važi Zakon o državljanstvu SRSlovenije iz 1976. godine.79 Zakon polazi od principa kontituitetadržavljanstva nakon sukcesije, izbegavanja ili ograničavanja apatridije,od principa poštovanja volje lica u postupku sticanja ili prestankadržavljanstva, od jednakosti roditelja kod donošenja odluke održavljanstvu maloletne dece, jednakosti dece rođene u braku i vanbraka, jednakosti muškarca i žene, funkcionalnog državljanstva u slučajudvojnog državljanstva, od principa relativne tolerancije kod postojanjadvojnog državljanstva koje ne povlači automatski gubitak slovenačkogdržavljanstva i principa zaštite ličnih podataka.80

Zakon reguliše uslove za sticanje slovenačkog državljanstvaporeklom, rođenjem, naturalizacijom i međunarodnim ugovorom, aistovremeno utvrđuje i kriterijume za njegov prestanak otpustom,odricanjem, oduzimanjem i na osnovu međunarodnog ugovora. Zakonpoznaje dva načina za sticanje državljantva na osnovu porekla. Prvinačin podrazumeva sticanje državljanstva na osnovu samog zakonapodnošenjem zahteva za državljanstvo. U određenim slučajevima,sticanje slovenačkog državljanstva ex lege, kombinovano je sa

77 „Ustav Republike Slovenije”, Uradni list Republike Slovenije, broj 33I/1991-I.

78 „Zakon o državljanstvu Republike Slovenije”, Uradni list Republike Slovenije, broj 1/91-I. Zakon je kasnije menjan i dopunjavan u više navrata. Videti: Uradni list RepublikeSlovenije, broj 30/91-I, 38/92, 13/94, 96/02 i 127/06. Za službeno prečišćen tekst Zakonao državljanstvu videti: Uradni list Republike Slovenije, broj 7/03.

79 „Zakon o državljanstvu SR Slovenije”, Uradni list Republike Slovenije, broj 23/76.

80 Kao međunarodnopravni okvir za regulisanje državljanstva Republike Slovenijeposlužila su pravila i principi ugrađeni u sledećim međunarodnim pravniminstrumentima: Univerzalnoj deklaraciji o ljudskim pravima od 10. decembra 1948.godine, Konvenciji o statusu izbeglica od 28. jula 1951. godine, Konvenciji održavljanstvu udate žene od 20. februara 1957. godine, Konvencije o eliminaciji svihoblika rasne diskriminacije od 7. marta 1966. godine, Pakta o građanskim i političkimpravima od 16. decembra 1966. godine, Konenciji o eliminacije svih oblikadiskriminacije žena od 18. decembra 1979, Konvenciji o pravima deteta od 20.novembra1989. godine, Evropskoj konvenciji o usvojenju deteta od 24. aprila 1967. godine iKonvenciji o statusu lica bez državljanstva od 28. septembra 1954. godine.

332


teritorijalnim principom i to: ako jedan od roditelja poseduje slovenačkodržavljanstvo, a dete je rođeno u Sloveniji ili ako oba roditelja imajudržavljanstvo Slovenije u vreme rođenja deteta, dete stiče slovenačkodržavljanstvo poreklom nezavisno od volje njegovih roditelja. U nekimslučajevima dete rođeno u inostranstvu stiče državljanstvo po osnovuporekla i ako se ne zna ko je roditelj deteta, odnosno ako se ne znanjegovo državljanstvo ili ako je jedan od roditelja slovenački državljaninu vreme njegovog rođenja. U poslednjem slučaju državljanstvo se dobijana osnovu registracije. Uslov je, da je upis u državljanstvo izvršen prenavršenih 18 godina života. Registracija ima konstitutivni karakter iretroaktivno dejstvo (ex tunc). Volja roditelja koji ima slovenačkodržavljanstvo je u takvim slučajevima od primarnog značaja. Kada bidošlo do situacije da dete ostane bez državljanstva, Zakon propisuje danije potrebna registracija. Lice starosti od 18 do 36 godina možeaplicirati za registraciju državljanstva nezavisno od roditelja.Registracija državljanstva deteta rođenog u inostranstvu iz mešovitogbraka nije neophodna ako je dete nastanjeno u Sloveniji nakon navršenih18 godina. Kod potpunog usvojenja, Zakon o državljanstvu RepublikeSlovenije prati princip sticanja državljanstva na osnovu porekla. Inače,za sticanje državljanstva poreklom, potrebna je saglasnost dece sanavršenih 14 godina života koja su rođena u inostranstvu i koja su izmešovitog su braka. Deca rođena ili nađena na teritoriji Slovenije, čiji suroditelji nepoznati, koji imaju nepoznato državljanstvo ili su lica bezdržavljanstva, stiču državljanstvo na osnovu principa jus soli.

Zakon o državljanstvu Republike Slovenije generalno propisuje daza sticanje državljanstva naturalizacijom mora postojati posebandržavni interes kada državni organi diskreciono odlučuju o prijemu udržavljanstvo. Zakon razlikuje tri tipa naturalizacije: redovnunaturalizaciju; naturalizaciju pod povlašćenim uslovima za licaslovenačkog porekla i strance u braku sa slovenačkim državljanima,potom i za lica rođena u Sloveniji koja u njoj žive od rođenja, izbeglice,lica bez državljanstva i maloletnike i na kraju, naturalizaciju podizuzetnim uslovima za strance koji ne ispunjavaju sve neophodneuslove propisane za redovnu naturalizaciju. Uslovi za regularnunaturalizaciju obuhvataju: punoletnost lica, izostanak izjave o

333


derilikciji od ranijeg državljanstva, boravak u Sloveniji 10 godina, odtoga, 5 godina u kontinuitetu pre podnošenja zahteva za državljanstvo,ispunjen uslov u vezi stalnosti prihoda za socijalnu i materijalnusigurnost, priznato znanje slovenačkog jezika na nivou neophodnom zasvakodnevnu komunikaciju, neosuđivanost u zemlji iz koje dolazi, ali iu Sloveniji, postojanje regularnog boravišta u Sloveniji, izostanakbezbednosnih smetnji, izmirenost fiskalnih obaveza i spremnostdavanja izjave da se prihvata pravni poredak Republike Slovenije.Stranac ima obavezu da prilikom prijema u slovenačko državljanstvopodnese dokaz da se odrekao svog pređašnjeg državljanstva u roku od2 godine u suprotnom, smatra se nije podneo zahtev za sticanjedržavljanstva. Kod naturalizacije slovenačkih iseljenika zanimljivo je,da država vrši prijem u državljanstvo lica sa stranim državljanstvom injihovih potomaka do trećeg kolena u pravoj liniji pod uslovom da sustalno boravili na području Slovenije namanje godinu dana prepodnošenja zahteva i da ispunjavaju druge opšte uslove za redovnunaturalizaciju. Drugi tip naturalizacije (pod povlašćenim uslovima),obuhvata slovenačke iseljenike za koje se utvrdi da su izgubilislovenačko državljanstvo po postojećim ili ranijim propisima i za kojese utvrdi da su stalno boravili na području Slovenije namanje 6 mesecipre podnošenja zahteva za prijem u slovenačko državljanstvo. Podiskrecionoj oceni ovlašćenog organa, lice koje je bilo u braku saslovenačkim državljaninom najmanje 2 godine, takođe može dobitislovenačko državljanstvo. U poslednjem slučaju, pored opštih uslovapropisana je obaveza da je to lice permanentno boravilo u Slovenijinamanje godinu dana pre podnošenja zahteva. Vlada Slovenije možeodlučiti da lice koje ne ispunjava napred navedene uslove dobijedržavljanstvo po osnovu naturalizacije pod izuzetnim uslovima, čak iako se ne odrekne stranog državljanstva. U svakom slučaju nadležnidržavni organi procenjuju ličnu, porodičnu, ekonomsku i socijalnu vezukoju pojedinac ima sa Republikom Slovenijom. Izbeglice i lica bezdržavljanstva tako mogu steći slovenačko državljanstvo ukoliko su prepodnošenja zahteva imala stalno boravište u Sloveniji u trajanju odnajmanje 5 uzastopnih godina. Naročito zaslužni pojedinici iz oblastisporta, nauke i kulture mogu steći državljanstvo pod povlašćenimuslovima, kao i lica koja su doprinela nacionalnim interesima

334


Republike Slovenije na neki drugi način, o čemu odluku donosinadležno ministarstvo. Deca roditelja koji su naturalizacijom steklislovenačko državljanstvo do navršene 18 godine, mogu zahtevatiprijem u slovenačko državljanstvo po istom osnovu. Ako je samo jedanroditelj naturalizovani Slovenac, onda je potrebno da dete do navršenih18 godina živi na području Slovenije najmanje godinu dana prepodnošenja zahteva za prirođenje. Pravi se još i razlika u pogledu decedo godinu dana starosti za koje naturalizovani roditelji podnose zahtevza slovenačko državljanstvo, potom za decu roditelja kojima je oduzetaposlovna sposobnost za koje zahtev podnosi staratelj, konačno i zausvojenu decu do 18 godina starosti za koje zahtev podnose njegoviusvojioci. Takođe, kao i u ranjim slučajevima sticanja državljanstva,Zakon propisuje obaveznu saglasnost deteta starijeg od 14 godina.

Za razliku od zakona većine država sukcesora bivše SFRJ, Zakon održavljanstvu Republike Slovenije pored uobičajenih načina prestankadržavljanstva (otpustom, odricanjem i na osnovu međunarodnihugovora), propisuje i posebne odredbe o oduzimanju državljanstva. Zarazliku od otpusta kojeg je moguće primeniti za široki broj punoletnihlica koja žive u inostranstvu, a koja nemaju vojne, finansijske iporodične obaveze, niti su procesuirana zbog krivičnih dela u Sloveniji,odnosno koja imaju ili mogu dobiti strano državljana – oduzimanjedržavljanstva moguće je primeniti isključivo prema slovenačkimdržavljanima koji poseduju strano državljanstvo, a ne rade u interesuRepublike Slovenije (inter alia, zbog pripadnosti organizaciji ili službikoja deluje protivno ustavnom poretku, zbog krivične ili prekršajneodgovornosti, potom i zbog neizvršavanja ustavnih obaveza).

U odnosu na regulisanje pravnih posledica sukcesije SFRJ, Zakon održavljanstvu Republike Slovenije iz 1991. godine, protvrđuje principkontinuiteta slovenačkog državljanstva za lica koja imaju slovenačkodržavljanstvo i državljanstvo SFRJ (član 39). Lice koje je na dan 23.decembra 1990. godine imalo stalno boravište na području Slovenije ilikoje je u njoj kontinuirano živelo počev od navedenog datuma, poZakonu se smatra za slovenačkog državljanina. Zakon o državljanstvu učlanu 40. propisuje uslove za sticanje slovenačkog državljanstva licakoja su stekla državljanstvo jugoslovenskih republika na osnovu člana

335


37. posleratnih jugoslovenskih Zakona o državljanstvu.81 Presek rationetempore, napravljen je za sva ona lica koja su stekla republičkodržavljanstvo zaključno sa 21. decembrom 1950. godine.82 Prilikompodnošenja zahteva za državljanstvo od lica se u ovim slučajevimazahtevalo da prilože izvod iz knjige državljana druge jugoslovenskerepublike ili odgovarajuću izjavu kada je bilo nesporno da se izvod izdržavljanstva neke od bivših jugoslovenskih republika nije mogaopribaviti. Državljanin druge republike članice bivše SFRJ koji je imaostalno boraviše na području Slovenije na dan održavanja referenduma onezavisnosti – 23. decembra 1990. godine i koje i dalje živi u Sloveniji,mogao je prema članu 40. Zakona o državljanstvu, podneti zahtev zaprijem u državljanstvo najkasnije do 25. decembra 1991. godine.83 Licedo navršene 18 godine koje je ispunjavalo navedene uslove i uslove zanaturalizaciju iz člana 14. Zakona o državljanstvu, moglo je stećislovenačko državljanstvo.84 Nadležni organ odbijao je zahtev kada seutvrdi da je reč o licima koja su od 26. juna 1991. godine, počinilakrivično delo protiv Republike Slovenije (iz člana 15. i 16. KrivičnogZakona SFRJ) ili protiv ciljeva propisanih članom 4. stav 1. Ustavnogzakona o primeni Ustava o nezavisnosti i suverenitetu RepublikeSlovenije, bez obzira gde je delo počinjeno. Ako je krivični postupak biou toku po navedenim osnovima, prijem u državljanstvo se obustavljao dookončanja krivičnog postupka. Lica starija od 18 godina koja su rođenau Sloveniji mogla su se izjasniti za slovenačko državljanstvo donavršenih 36 godina, ako je jedan od njihovih roditelja bio slovenačkidržavljani u momentu njihovog rođenja, a koji se nakon tog datuma

81 „Zakon o jugoslovenskom državljanstvu”, Službeni list DFJ, broj 64/45; Službeni listFNRJ, broj 54/46, 104/47, 88/48 i 105/48.

82 Suplementarno je Zakona o državljanstvu Republike Slovenije propisao izostanakobligatne izjave koju su lica iz pomenute kategorije morala dati prilikom sticanjadržavljanstva. Videti: „Zakon o državljanstvu”, Službeni list FNRJ, broj 90/46.

83 Lice iz republika bivše SFRJ čiji je zahtev za državljanstvo odbijen po članu 40. Zakonao državljanstvu Repulblike Slovenije, moglo je podneti zahtev za produženje stalnogboravka u Sloveniji shodno Zakonu o statusu državljana država sukcesora SFRJ. Videti:Uradni list Republie Slovenije, broj 61/99.

84 Prema zvaničnim statističkim podacima, na osnovu člana 40. Zakona o državljanstvupribližno 171 hiljada ljudi dobila je slovenačko državljanstvo.

336


opredelio za državljanstvo druge republike članice bivše SFRJ (član41).85 Amandmanima Zakona o državljanstvu iz oktobra 2002. godine,u prelaznim i završnim odredbama, propisana je olakšana procedura zasticanje slovenačkog državljanstva lica iz bivših jugoslovenskihrepublika i državljana trećih država sa boravištem u Sloveniji na 23.decembar 1990. godine i stalnim prebivalištem počev od tog datuma.Rok za podnošenje zahteva za slovenačko državljanstvo istekao jekonačno, 29. novembra 2003. godine.86

DRŽAVLJANSTVO REPUBLIKE MAKEDONIJE

Članom 4. Ustava Repulike Makedonije potvrđuje se pravo namakedonsko državljanstvo.87 Državljanstvo Republike Makedonijeuređeno je Zakonom o državljanstvu Republike Makedonije iz 1992.godine.88 Poput zakona o državljanstvu drugih država sukcesorki bivšeSFRJ, makedonski Zakon o državljanstvu reguliše uslove za sticanje iprestanak makedonskog državljanstva, organe nadležne za sprovođenjepostupka u vezi sa državljanstvom, način vođenja evidencije državljanai druga pitanja od značaja za ostvarivanje prava na državljanstvo. Zakono državljanstvu propisuje da se državljanstvo stiče poreklom, rođenjem,prirođenjem i na osnovu međunarodnog ugovora. U odnosu na zakonedrugih država sukcesorki SFRJ, makedonski Zakon predviđa samo dvanačina prestanka državljanstva i to: odricanjem i na osnovumeđunarodnog ugovora.

Nakon raspada SFRJ, zakonodavstvo Makedonije usvojilo je principkontinuiteta republičkog državljanstva za građane RepublikeMakedonije. Navedena kategorija lica nije morala dokazivati svoj

85 Slovenija je posebnom Uredbom razradila odredbe i kriterijume u pogledu uslova zasticanje slovenačkog državljanstva naturalizacijom. Videti: Uradni list RepublieSlovenije, broj 47-1808/94.

86 „Zakon o spremembah in dopolnitvah zakona o državljanstvu Republike Slovenije”,Uradni list Republike Slovenije, broj 96/02.

87 „Ustav Republike Makedonije”, Službeni vesnik Republike Makedonije, broj 52/1991.

88 „Zakon o državljanstvu Republike Makedonije”, Službeni vesnik Republike Makedonije,broj 67/1992. Zakon je amandiran 2004. godine. Videti: Službeni vesnik RepublikeMakedonije, broj 8/2004.

337


državljanski status, budući da je stekla republičko državljanstvo i da jebila upisana u knjigu državljana do datuma sukcesije SFRJ. Ni stalnoboravište u drugim republikama nije predstavljalo smetnju za sticanjedržavljanstva Republike Makedonije. Na osnovu člana 26. stav 3.Zakona o državljanstvu iz 1992. godine, građani bivše SFRJ koji imajuboravište na području Makedonije mogli su steći makedonskodržavljanstvo, ako u roku od jedne godine od stupanja na snagu Zakonapodnesu zahtev za sticanje državljanstva. Uslovi koje su kandidatimorali ispunjavati obuhvatali su punoletnost, stalne izvore prihoda istalno mesto boravka u Makedoniji najmanje 15 godina. Lica koja nisuispunjavala navedene kriterijume, mogla su steći državljanstvo poštoispune uslove propisane za naturalizaciju. Ti uslovi bili su mnogo širi ipredviđali su pored punoletnosti, stalnog boravka i stalnih izvoraprihoda, još mnogo dodatnih uslova (npr. poznavanje makedonskogjezika u meri koja omogućava laku komunikaciju, odricanje od stranogdržavljanstva, bezbednosne uslove i dr.).

Stupanjem na snagu izmena Zakona o državljanstvu iz 2004. godine,usvojeno je rešenje koje definiše državljanstvo kao pravnu vezu izmeđulica i države bez obzira na etničko poreklo.89 Zakonskim novelamapropisana je mogućnost sticanja makedonskog državljanstva državljanabivših republika SFRJ koji su na datum sukcesije 8. septembra 1991.godine, imali stalno boravište na području Makedonije i stvarnu iefektivnu vezu sa Republikom Makedonijom. Propisan je i rok od 2godine, tj. do 2. marta 2006. godine, za ostvarenje prava nadržavljanstvo, a dodatno su propisani i bezbednosni i krivično-pravniuslovi.90 Novost su predstavljali uslovi propisani za strance koji su seodnosili na zabranu boravka na području Makedonije i davanje zakletveo lojalnosti Republici Makedoniji. Povlašćena naturalizacija po Zakonuobuhvata lica bez državljanstva, lica koja imaju status izbeglica,iseljenike i njihove potomke u prvoj liniji, kao i strance oženjene sa

89 Usvojena definicija je mnogo bliža opštem standardu iz člana 2a Evropske konvencije održavljanstvu i iz stava 33. Deklaracije OEBS-a iz Otave od 1995. godine, u kojima jenaglasak na efektivnoj vezi između države i građanina bez utvrđivanja etničkepripadnosti.

90 Statistički podaci Republike Makedonije iz 2004. godine, pokazuju da su mnoga lica bilaodbijena iz bezbednosnih razloga kod dobijanja makedonskog državljanstva.

338


makedonskim državljanima. Lica bez državljanstva i izbeglice, stičumakedonsko državljanstvo nakon dokazivanja boravka na područjuMakedonije najmanje 6 godina. Iseljenici i potomci iz prve generacijebez obzira na starost, pol, etničku ili rasnu pripadnost, socijalno poreklo,političko i versko uverenje i imovinski status, stiču državljanstvoMakedonije, ukoliko su boravila neprekidno na njenoj teritoriji 8 godina.Ta lica mogu steći državljanstvo i ako ne ispunjava uslove u vezi salegalnim boravištem u periodu od 8 godina, bez obzira na odricanje odstranog državljanstva.91 Zakonskim novelama iz 2004. godine stipulišese naturalizacija pod olakšanim uslovima i za lica koja su minimum 8godina u braku sa makedonskim državljanima, koja su stalno i legalnonastanjena u inostranstvu i koja imaju jake i efektivne veze saMakedonijom.92 Deca ispod 18 godina stiču državljanstvo roditelja kojisu makedonski državljani. Ako je jedan roditelj stekao naturalizacijommakedonsko državljanstvo, dete ispod 18 godina stiče državljanstvokada roditelj to zatraži, pod uslovom da dete živi na područjuMakedonije, odnosno kada oba roditelja to zatraže bez obzira gde deteživi. S obzirom na državljanstvo oba roditelja, jednog roditelja iliusvojica, potrebna je saglasnost deteta starijeg od 15 godina. Zakon održavljanstvu Republike Makedonije propisuje i mogućnost tzv.izuzetne naturalizacije za strance svih uzrasta zaslužnih u naučnoj,ekonomskoj, kulturnoj, sportskoj ili drugoj oblasti od naročitognacionalnog značaja. Iako je makedonski Zakon bio dosta liberalan upogledu prijema stranaca u makedonsko državljanstvo, mnogodržavljana iz republika bivše SFRJ ostalo je bez državljanstva. Razlozinisu samo u restriktivnom tumačenju Zakona o državljanstvu, već i uprimeni principa prioriteta ili isključivosti makedonskog državljanstva u

91 Prihvaćeno rešenje bilo je opravdavano brigom o dijaspori, ali istovremeno je bilo ikritikovano od strane turske manjine u Makedoniji kao diskriminatorno zato što nijevodilo računa o velikom broju Turaka koji je emigrirao pedesetih godina 20. veka uTursku. Njihov status bio je manje zaštićen u odnosu na status lica koja su emigrirala uprekomorske zemlje.

92 Prema članu 4 (g) Evropske konvencije o državljanstvu, ni brak ni razvod izmeđudržavljana država ugovornica i stranaca, ni promena državljanstva jednog od supružnikaza vreme braka ne može povući promenu državljanstva drugog supružnika.

339


odnosu na strano državljanstvo, a konačno, i u enormnim troškovimasprovođenja postupka naturalizacije.93

Pored naturalizacije, Zakon Republike Mekedonije propisuje i opštamerila kod sticanja državljanstva poreklom i rođenjem. Tako, deca kojasu rođena od makedonskih državljana ili barem od jednog roditelja kojiima makedonsko državljanstvo stiče makedonsko državljanstvo.Potreban uslov za poslednji slučaj je, da se roditelji nisu sporazumeli dadete dobije državljanstvo drugog roditelja. Dete može stećidržavljanstvo Makedonije, ako njegovi roditelji propuste da ga upišu uknjigu državljana pre navršene 18 godine, a dete samostalno podnesezahtev do navršene 23 godine života. U pomenutim slučajevimapredviđa se retroaktvino dejstvo Zakona, od momenta rođenja. Zakon održavljanstvu poznaje i ustanovu adoptio plena, sticanja državljanstvapo osnovu potpunog usvojenja. Za decu nepoznatih roditelja pronađenihna teritoriji Makedonije važi pravilo jus soli. U izmenama Zakona iz2004. godine anticipirano je rešenje iz člana 6(1)(a) Evropskekonvencije o državljanstvu koja usvaja jus soli, kao merodavan princippri sticanju makedonskog državljanstva deteta čiji su roditelji nepoznati,deteta za čije se roditelje ne može utvrditi državljanstvo ili čiju suroditelji bez državljanstva.94

Zakonom o državljanstvu Republike Makedonije propisana je imogućnost reintegracije ili ponovnog sticanja makedonskogdržavljanstva za lica koja su bez svoje volje, kao pripadnici manjine, azahvaljujući gubitku državljanstva svojih roditelja izgubili makedonskodržavljanstvo. Makedonski Zakon utvrđuje uslove za reintegraciju tih licai to u pogledu godina starosti (25 godina) i trajanja boravka na područjuMakedonije (tri godine). Zakon ne prihvata tranzicionu ili izuzetnu

93 Sprovođenje Zakona o državljanstvu Republike Makedonije trebalo bi da izražava duhodredbe iz člana 13. Evropske konvencije o državljanstvu koja potvrđuje daadministrativni troškovi za sticanje, prestanak i potvrđivanje državljanstva moraju bitirazumni tako da ne predstavljaju prepreku za podnosioca zahteva. Videti: ZoranGavriloski, Country Profile on the Situation of Refugees and Citizenship Applicants in theRepublic of Macedonia, Civil Society Resource Centre, 2002.

94 Pristup usvojen u novelama Zakona o državljanstvu iz 2004. godine, upodobljen je sarešenjem prisutnim u Konvenciji UN o statusu lica bez državljanstva iz 1954. godine iKonvenciji o smanjenu broja lica bez državljanstva iz 1961. godine.

340


reintegraciju koju je moguće ostvariti u prelaznom periodu (interimperiodu), nakon čega se pravo za dobijanje državljanstva gasi. Poredopšte odredbe o prestanku državljanstva na osnovu međunarodnogugovora, makedonski Zakon o državljanstvu predviđa prestanakdržavljanstva odricanjem. Uslovi koje Zakon propisuje odnose se nauslove inkorporirane u većini zakona o državljanstvu država naslednicaSFRJ, od punoletstva do izostanaka vojnih, imovinskih i poreskihobaveza, krivično-pravne odgovornosti i stranog državljanstva. Jedinarazličitost u odnosu na ranije analizirane slučeve odnosi se na uslov da jelice podnelo dokaz državnim organima da nije pokrenut stečajni ilikvidacioni postupak protiv preduzeća čiji je osnivač, odnosno dapostupke nije lice samostalno inciralo. Nadležni državni organ imaovlašćenje da odbije zahtev lica za odricanjem od državljanstva izbezbednosnih razloga ili zbog reciprociteta. Po izmenama Zakona iz2004. godine, svako odbijanje mora biti obrazloženo valjanim razlozima.Na osnovu člana 21. Zakona o državljanstvu, odluka se može poništitiukoliko bi lice koje ima makedonsko državljanstvo nastavilo da živi uRepublici Makedoniji ili ukoliko bi ostalo da živi u inostranstvu u perioduod jedne godine od dana odricanja, a za taj period ne bi steklo stranodržavljanstvo. Odricanjem od državljanstva oba ili jednog roditelja uzsaglasnost drugog roditelja bez makedonskog državljanstva, prestaje imakedonsko državljanstvo njihovog deteta mlađeg od 18 godina. Uslučaju da roditelji žive odvojeno, a dete sa makedonskim državljanstvomživi kod jednog od roditelja, ono će izgubiti državljanstvo ukoliko seroditelj kome je dete dodeljeno na staranje odrekne makedonskogdržavljanstva ili ukoliko je roditelj stranac. Ako se drugi roditelj ne saglasisa odricanjem od državljanstva deteta, nadležni starateljski organ možedati svoju saglasnost u korist deteta. Saglasnost deteta zahteva se ukolikoima navršenih 15 godina života. Kada dete sa makedonskimdržavljanstvom usvoji stranac (adoptio plena), prestaće i makedonskodržavljanstvo.95

95 Prema članu 11. stav 2. Evropske konvencije o usvojenju deteta iz 1967. godine, gubitakdržavljanstva na osnovu usvojenja uslovljeno je posedovanjem državljanstva ilisticanjem drugog državljanstva.

341


UMESTO ZAKLJUČKA

Iako su pokazale veliku spremnost da otklone nedostatke iz ranijihzakonskih rešenja u vezi sa pitanjima državljanstva, čini se, da državesukcesorke SFRJ nisu u dovoljnoj meri uočile novu realnost u odnosimanastalim nakon disolucije bivše Jugoslavije. Oružani sukobi, ratovi irazaranja imali su negativne posledice po odnose između ranijihjugoslovenskih federalnih jedinica. Kontinutitet sa ranijimjugoslovenskim i republičkim državljanstvom potvrđuje da jedržavljanstvo suštinski ostalo regulisano unutrašnjim pravom.Regulisanje državljanstva međutim, nije se u svim slučajevima kretalo uokviru granica koje utvrđuje međunarodno pravo. U praksi, osnovniprincipi i načela nisu poštovana u odnosu na vlastite državljane različitogetničkog porekla (izbeglice i raseljena lica). Države zarad vlastitihpolitičkih interesa nisu preduzele sve potrebne mere da lica koja su nadatum sukcesije država imala državljanstvo države prethodnice neostanu bez državljanstva. Kašnjenje u donošenju i primeni zakona,nepoštovanje volje lica kvalifikovanih za sticanje državljanstva (pravaopcije), nejednak način tretiranja efektivne veze, isključivost domaćegdržavljanstva i otsustvo rešenja za zaštitu porodičnog jedinstva,negativno se odrazilo na pitanja vezana za ostvarivanje prava građana.Problemi su postupno prevaziđeni zakonskim novelama iadministrativnim aktima država sukcesorki, ali s aspekataravnopravnosti i jednakosti pred zakonom, određena pitanja ostala su jošuvek nerešena. Uzimajući u obzir da posledice gubitka i promenedržavljanstva utiču neposredno i na pravni status pojedinaca, unarednom periodu, države sukcesorke SFR Jugoslavije mogle bi iniciratipostupke za zaključenje sporazuma kojim bi se zakonodavne politikedržava sukcesorki međusobno uravnotežile i harmonizovale u skladu sapravilima i principima o sukcesiji državljanstva. Time bi se, baremdelom, ublažile štetne posledice sukcesijena građanskopravne odnose istečena prava pojedinaca.96

96 U vezi delimičnog regulisanja stečenih prava državljana bivše SFRJ videti: „Sporazum opitanjima sukcesije SFRJ”, Službeni list SRJ, Međunarodni ugovori, br. 6/02. Za analizuSporazuma videti: Duško Dimitrijević, „Međunarodno pravo sukcesije država: Sukcesijadržavne imovine s posebnim osvrtom na sukcesiju SFR Jugoslavije”, Institut zameđunarodnu politiku i privredu, Beograd, 2007, str. 331-364.

342


LITERATURA

1. Aleksandar Đorđević, Sukcesija države i praksa Jugoslavije,Beograd, 1965.

2. Andrassy, Juraj, Međunarodno pravo, Školska knjiga, Zagreb, 1990.3. Batchelor, C.A., “UNHCR and Issues related to Nationality”,

Refugee Survey Quarterly, 1995, vol. 14, n° 3.4. Blackstone, Wlliam, Commentaries on the Law of England, Little,

Brown and Company, Boston, 1853, vol. I.5. Blagojević, Borislav, Državljanstvo, Beograd, 1946.6. Brownlie, Ian, Principles of Public International Law, 1990.7. Buzadžić, Milovan, Secesija bivših jugoslovenskih republika u svetlosti

odluka Ustavnog suda Jugoslavije, Službeni list, Beograd, 1994.8. Čok, Vida, Pravo na državljanstvo, Beograd, 1999.9. Čok,Vida, „Evolucija shvatanja o pravima žene kao pravima

čoveka”, Jugoslovenska revija za međunarodno pravo, 1985, br. 1-2.10. Dimitrijević, Duško, „Internacionalizacija teritorije Kosova i

Metohije i zaštita stečenih prava”, Međunarodna politika, 2005, vol.LVI, broj 1118-1119.

11. Dimitrijević, Duško, „Međunarodno pravo sukcesije država: Sukcesijadržavne imovine s posebnim osvrtom na sukcesiju SFR Jugoslavije”,Institut za međunarodnu politiku i privredu, Beograd, 2007.

12. Đorđević, Jovan, Ustavno pravo, Savremena administracija,Beograd, 1978.

13. Ermacora, Felix, “Human Rights and Domestic Jurisdiction (Article2, and 7, of the Charter)”, Recueil des Cours Académie de DroitInternational, 1968-II, vol. 124.

14. Feilchenfeld, Ernst, Encyclopedia at the Social Sciences, 1934, vol. 14.15. Gavriloski, Zoran Country Profile on the situation of Refugees and

Citizenship Applicants in the Republic of Macedonia, Civil SocietyResource Centre, 2002.

16. Jellinek, Jörg Hans, Der Automatische Erwerb und Verlust derStaatsangehoerigkeit durch Voelkerrechliche Vorgaenge, Berlin, 1951.

343


17. Jovanović, Slobodan, O Državi, osnovi jedne pravne teorije,Beograd, 1990, tom VIII, (reprint izdanja iz 1922)

18. Jovanović, Ljubomir, „Državljanstvo i međunarodno pravo”, Pravniživot,1995, tom IV, br. 12.

19. Keith, Arthur Berriedale, Theory of State Succession with SpecialReference to English and Colonial Law, Waterlow and Sons,London, 1907.

20. Kunz, Joseph, “L’option de nationalité”, Recueil des CoursAcadémie de Droit International,1930-I, vol. 31.

21. Lauterpacht, Hersch, “The Nationality of Denationalized Persons“,The Jewish Yearbook of International Law, 1948.

22. Magarašević, Aleksandar, „Spor Nottebohm između Lihtenštajna iGvatemale pred Međunarodnim sudom pravde”, Jugoslovenskarevija za međunarodno pravo, 1957, br. 1.

23. Makarov, Alexander M., Allgemeine Lehren desStaatsangehoerigkeitsrechts, Sttutgart, 1947.

24. Mikulka, Vaclav, „The Impact of International Rules onNationality”, Dissolution, Continuation and Succession in EasternEurope, 1998.

25. Oppenheim’s International Law, London, 1992.26. Radelzhofer, Albrecht, “Nationality”, in: R. Bernhardt (ed.),

Encyclopedia of Public International Law, Amsterdam, 1997, vol. III,27. Rousseau, Charles, “L’indepéndance de l’Etat dans l’ordre

international”, Recueil des Cours Académie de DroitInternational,1948-II, vol. 73.

28. Schönborn, Walther, Staatensukzessionen, Kohlhammer, Stuttgart,1913, part V.

29. Spektorski, Evgenij V., Istorija socijalne filozofije, Beograd, 1997.30. Weis, Paul, Nationality and Statelessness in International Law, 1979.

344


Dr. Duško DIMITRIJEVIĆ

REGULATION OF CITIZENSHIP IN THE TERRITORYOF FORMER SFR YUGOSLAVIA

ABSTRACT

The continuity with the former federal and republic nationality in thesuccessor states of former SFRY confirms that it has kept on being regulatedby their internal laws. However, not in all cases regulations of citizenship havebeen implemented in accordance with the provisions that are defined byinternational law. The basic nationality principles have not been applied to thecitizens of different ethnic origin. For their own political interests the statesdid not take measures to duly grant citizenship to the persons that at the timeof succession were nationals of the predecessor state. The delay in passing andimplementing the laws, non-respect of the right of option, the exclusivenessof domestic citizenship and the absence of solutions for the protection offamily unity had a negative reflection on the achievement of rights of citizens.The problems have gradually been overcome by introducing novelties in laws,by adopting administrative legislation and jurisprudence of the successorstates, but as far as equality before the law is concerned some issues haveremained unsolved.

Key Words: Nationality, Succession of State, Law on Citizenship, SFRYugoslavia, SR Yugoslavia, Serbia, Monte Negro, Kosovo and Metohija,Croatia, Slovenia, Macedonia, Bosnia and Herzegovina

regulisanje drŽavljanstva na prostoru bivŠe sfr … · unutrašnjom nadležnošću drugih država...

Documents