1. Ogólna charakterystyka renesansu Charakterystyczną cechą jest nawiązanie do kultury antycznej "Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce ". Sytuacja polityczno-społeczna: -kształtuje się klasa mieńszczańska, muzyka -rewolucje burżuazyjne Niderlandach -zniesienie pańszczyzny w Anglii Nastąpił ujjny rozwój muzyki i istotny wzrost jej znaczenia. Pojawienie się wielogłosowej muzyki wokalnej, czyli polifonii a cappella ; rozwinęła się ona najpełniej w dziełach religijnych (zwłaszcza w mszach i motetach, znalazł się również w muzyce świeckiej). Wzrosła liczba form i gatunków muzycznych. W ostatniej fazie nastąpił rozwój muzyki instrumentalnej. Rozwój w budownictwie instrumentów. Odkrycie geograficzne: Megellan 1519-1501, Vasco da Gamma 1502, Kolumb 1492. Reformacja -ruch religijno-polityczny, społecznie zapoczątkowany przez Marcina Lutra , mający na celu odnowę chrześcijaństwa w wyniku zmian politycznych w gospodarstwie, nastąpiło rozmieszczenie się głównych ośrodków kultury muzycznej. Humanizm -ruch filozoficzno-kulturalny, moralny, powstały w XIV wieku. Skupiał się na człowieku i otaczającym go świecie. Człowiek w centrum zainteresowania-teocentryzm.

2. Przedstawiciele literatury: Petrarka-poeta, włoski prekursor-napisał "Sonaty do Laury", pragnął odrodzenia kultury antycznej. Giovanni Boccaccio -"Dekameron", Shakespeare William -"Makbet", "Hamlet", "Poskromienie złośnicy". Przedstawiciele sztuk plastycznych: Botticelli -autor obrazów o tematyce mitologicznej, Tycjan-"Gdańska Madonna", "Cesarzowa Izabela Portugalska" Perugino -"Madonna z Dzieciątkiem i świętymi", Leonardo da Vinci -wszechstronny człowiek, lekarz, lekarz, rzeźbiarz, autor: "Damy z Łasiczką", "Ostatnia wieczerza", Michał Anioł.

3. Ogólna charakterystyka muzyki w okresie renesansu: ważne było wykonawstwo, wirtuozowstwo, odtwórczość. -laicyzacja-melodie zastosowane w cantus firmus przekształciły się w melodię ludową -unarodowienie-branie rytmów z charakterystycznych tańców ludowych, -przeimitowanie, -zwroty kadencyjne, wiele nowych form wokalnych, -wprowadzenie systemu Dur-moll, -zmiana harmonii ( współbrzmienie dźwięków) T,S,D. chromatyka w utworach. 4. Ramy czasowe renesansu. Formy muzyki renesansowej. Ramy: początek: 1453r -zdobycie Konstantynopola przez Turków; 1492r -odkrycie Ameryki; 31.10.1517r-wystąpienie Marcina Lutra, wygłosił 95 tez. koniec: powstanie pierwszej opery napisanej przez Jakuba Pari 1597r. Formy muzyki renesansowej: -religijne, -msze. Podstawą opracowania muzycznego stanowiło ordinarium missae oraz missa bravis, w której opracowania muzyczne są tylko (Kyrie, Gloria lub Gloria i Credo). Zapoczątkowano także wielogłosowe opracowania Requiem. Msze renesansowe można podzielić na kilka odmiennych typów wynikających z rodzaju przyjętej przez kompozytora techniki: -msza oparta na cantus firmus, -msza przeimitowana, msza missa parodia. 5. MOTET-utwór a cappella o treści religijnej. Źródłem łacińskich tekstów były psalny, sekwencje, pieśni maryjne, hymny, zmienne części mszy oraz lamentacje (żałobne śpiewy liturgiczne wykonywane podczas Wielkiego Tygodnia ,wykorzystujące teksty proroka Jeremiasza. Forma motetu była uzależniona od budowy tekstu słownego, formy motetu polegały nieustannym zmianom: Był motet 2-częściowy: 1) polifonia imitacyjna, 2) technika nuta przeciw nucie; występowały również motety 3 i 4-głosowe. Kompozytorzy chętnie korzystali z figur retoryczno-

muzycznych. MISSA PARODIA-powstała w efekcie nawet całych polifonicznych utworów świeckich lub religijnych np. chanson. Należało to w renesansie do powszechnej praktyki dopiero pod wpływem Soboru Trydenckiego, zaczęłosię to zmieniać. 6. Chorał protestancki Tradycyjny zapis nutowy, 4-gł, w języku narodowym, z towarzyszeniem organów, wykorzystywano system Dur-moll; mensualizm-ustalano takty, duże skoki interwałów, mogły śpiewać kobiety, śpiewno w Kościele Protestanckim. Był pisany w języku niemieckim przez Marcina Lutra. Tezy Lutra: -zwieszenie celibatu, hierarchii Kościelnych, kapłastwa; brak kultu świętych; powstanie nowej religii protestanckiej; Biblia dostępna dla wszystkich; uznanie tylko dwóch sakramentów : chrzest i komunia; jedyną drogą prowadzącą do zbawienia to wiara czerpana z Biblii; niemiecki jako język narodowy (przedtem łaciński), zlikwidowano zakony i klasztory; zabrano duchowieństwu wielkich majątków ziemskich i bogactw.

7. Chanson-pieśń z języka francuskiego śpiewana a cappella , jednogłosowa, charakteryzująca się lekkością i pogodnym humorem. Wykorzystywano teksty miłosne. Cantus firmus, melodie przedstawiały: ilustracyjność(odgłosy zwierząt, ptaków, natury). Villanella -wielogł pieśń włoska. Pochodzi z muzyki ludowej o charakterze sielanki. Pieśń o prostej fakturze akordowej i budowie zwrotkowej. Frottola -wielogłosowa pieśń pochodzenia włoskiego z XV I XVI wieku., wykonywana również z towarzyszeniem instrumentów, pieśń zwrotkowa z ref, treść satyryczna. Madrygał -forma muzyki ludowej, utwór wokalny, śpiewany a cappella. Układ 4 lub 5-głosowy, posiadał symetryczną budowę o tematyce miłosnej.

8. Renesansowe ośrodki muzyczne: Pierwsza szkoła Niderlandzka ( burgundzka) przedstawiciele: Dufay Binchois : wprowadził technikę fauxbourdon do utworu 3-gł; w mszach powiększają do 4-gł. Wprowadzono głosy basowe, bo faktura wokalna obejmowała tylko lenowo-dyszkantowe. Pisali utwory religijno-świeckie. Druga szkoła Niderlandzka( flamandzka) przedstawiciele: Jacob Obrecht : charakter międzynarodowy. Stanowiła najważniejszy styl stylistyczny muzyki; system 4głosowości powstał 36-głosowy kanon: "Bogu niech będą..", techniką kontrrapunktyczną -czytanie nut do końca. Powstają motety, msze, pojawiła się missa parodia. Trzecia szkoła Niderlandzka przedstawiciele: Jousquin des Pres: rozwinięcie techniki mitacyjnej, styl polifoniczny, system Dur-moll, w utworach wielogłosowych struktura polifonii homofonicznej. Josquin des Pres (ok. 1440-1521) twórczość: był proboszczem Kościoła Notre Dame w Coude, prowadził liczny chór gdzie było aż 22 śpiewaków = polifonia 6-gł. polifonista w 24-gł kanonie Qui habitat (Kto się w opiekę); technika przeimitowana-nadawała muzyce płynności i spokój; kontrastował parę głosów niższego rejestru z parą wyższego lub dwugłos przeciwstawiał większemu zespołowi. -motety 5-6 gł "Albason, synu mój" (większa skala kontrastów brzmieniowych) -19 mszy m.in. "O błogosławionej dziewicy", "Chwal języku tajemnice chwalebnego ciała"; "Witaj, Gwiazdo morza" " Herkules, książe Ferrary" -kilkadziesiąt pieśni świeckich "Leśne nimfy", "Tysiąc żalów" 9 .Muzyka religijna w okresie reformacji:-muzyka miała wpływ na reformację -zawsze była obecna w liturgii Kościół luterański i protestancki najbardziej dbały o muzykę -Luter korzystał z niemieckich pieśni ludowych prócz pieśni oryginalnych. CHORAŁ GREGORIAŃSKI zapisywany w neumach, j. łaciński, 1-gł. , małe skoki interwałowe, wykonywany przez męszczyzn, a cappella, system modalny, bez taktów, Kościół Rzymsko-katolicki. CHORAŁ PROTESTANCKI zapis nutowy, j. narodowy, 4gł., duże skoki interwałowe, wykonywane przez kobiety i mężczyzn, z towarzyszeniem organów , system Dur-moll, ustalone takty(menzuralizm), Kościół Protestancki.

10.Muzyka w okresie kontrreformacji. Twórczość Orlando di Lasso. ur. (1532-1594)-kompozytor niderlandzki, kierownik kapeli książęcej w Monachium. Napisał ponad dwa tysiące (może ok trzech tysięcy) kompozycjireligijnych i świeckich a cappella m.in. 50 mszy, 1220 motetów, psalmy pokutne, pasje, magnifica, madrygały, chansons i villanelle

11.Muzyka w okresie kontrreformacji. Twórczość -Giovanni Pierluigi da Palestrina. (ok 1525-1594) twórca włoski ze szkoły rzymskiej, kapelmistrz w bazylice św. Piotra, komponował muzykę kościelną oraz utwory muzyki wokalnej a cappella. Napisał 93 msze (np. Missa Pape Marcelli 1555), 180 motetów. Głównymi cechami jego dzieł były: ścisła diatonika tonalna skal kościelnych, staranny tekst słowny oraz prowadzenie linii melodycznej przy ograniczeniu figuracji w głosach. Komponował techniką polifoniczną jednak często brzmią homofonicznie ze względu na piony akordowe wynikłe z zapisu nota contra notam. Specyficzne zastosowanie trójdźwięków, w których bas przechodził diatonicznie o sekundę do dołu, nazwane zostało to "akordami palestrinowskimi". Stworzył ideał katolickiej renesansowej muzyki religijnej.

12.Szkoła wenecka – technika polichóralności.

Charakterystycznym miejscem, gdzie dokonywał się ówczesny rozwój muzyki był kościół św. Marka w Wenecji, patrona tego miasta. Architektura kościoła umożliwiała rozmieszczenie organów wraz z chórami na dwóch

przeciwległych miejscach otaczających prezbiterium. W ten sposób powstała polichóralność (wielogłosowość chóralna). Początkowo kompozytorzy pisali utwory na 2, później 3 chóry najczęściej o 4 i 5 głosowym układzie głosów

13.Podaj 3 okresy rozwoju madrygału i ich przedstawicieli. Twórczość -Jacob Arcadelt. (ok 1510-1550) niderlandzki twórca pierwszych renesansowych madrygałów, europejską sławę zyskał pisząc utwór liryczny "Il Bianco e dolce cigno"

14.Podaj 3 okresy rozwoju madrygału i ich przedstawicieli. Twórczość -Luca Marenzio. (1553-1599) kompozytor włoski na dworach kardynałów w Rzymie, nobilitowany na polskim dworze Zygmunta III (1595); pisał głównie słynne madrygały

15.Podaj 3 okresy rozwoju madrygału i ich przedstawicieli. Twórczość -Claudio Monteverdi. (ur.1567 w Cremonie, zm. 1643 w Wenecji) – włoski kompozytor, skrzypek (grał na violi da braccio) i śpiewak. Pierwszy wielki twórca oper. Pierwszą księgę świeckich madrygałów wydał w roku 1587. Od roku 1592 związany z dworem Gonzagów w Mantui, gdzie powstały między innymi jego opery Orfeusz (L'Orfeo, 1607) i Ariadna, kolejne księgi madrygałów oraz Nieszpory najświętszej Maryi Panny. W roku 1613 przejął obowiązki maestro di cappella weneckiej Bazyliki Św. Marka. W roku 1632 przyjął święcenia kapłańskie. W Wenecji powstały między innymi jego ostatnie księgi madrygałów oraz dialog dramatyczny Combattimento di Tancredi e Clorinda (oparty na Jerozolimie wyzwolonej Tassa). Obfitą twórczość religijną z tego okresu podsumowuje zbiór Selva morale e spirituale. W roku 1640 powrócił do formy opery, tworząc Powrót Ulissesa do ojczyzny (Il ritorno d'Ulisse in patria). W rok później powstało Wesele Eneasza i Lavinii (Le nozze d'Enea con Lavinia, obecnie zaginione), podsumowaniem zaś jego doświadczeń na polu opery okazała się Koronacja Poppei (L'incoronazione di Poppea), przez niektórych uważana za pierwsze arcydzieło w historii opery. Był jednym z najważniejszych twórców w historii muzyki i przyczynił się do powstania stylu barokowego w muzyce. Był świadom dokonywanych zmian i wprowadził pojęcie seconda prattica na określenie nowego stylu podporządkowującego muzykę znaczeniu śpiewanego tekstu i poszukującego nowych form ekspresji. Przeciwstawiał przy tym seconda prattica dawnemu prima prattica, stylowi kojarzonemu z takimi mistrzami renesansu jak Josquin des Prés. W swym dorobku ma także dzieła związane ze stylem prima prattica, którym również potrafił znakomicie się posługiwać (przykładem jest Missa In illo tempore z 1610 roku, w której zastosował technikę parodii, wykorzystując motet Gomberta). 16.Ogólna charakterystyka Złotego wieku muzyki polskiej.

-rozkwit poezji i literatury -głównym ośrodkiem kulturalnym był Kraków -Polska przeżywa szczyt potęgi gospodarczej i politycznej -działa Uniwersytet Jagielloński -zwiększyła się liczba kościołów z organami -4 okresy muzyki renesansu:

wstępny 1450 -1520 r. reformacja 1520 -1543 r. założenie kapeli Rodantystów 1543 -1580 r. wydanie psałterza Mikołaja Gomółki (150

psalmów), tłumaczenia dokonał J. Kochanowski i Miłosz

1580 r. -1580 -1640 r. -wykorzystanie zdobyczy renesansu

17.Wymień kapele i scharakteryzuj każdą: rorantystów i katedralną.

-działali od 1543 r. -nieduży zespół męski -repertuar obejmował wielogłosowe utwory kompozytorów polskich i obcych -okres panowania Zygmunta Starego -grali na Wawelu dla uświetniania mszy -członkowie 8 duchownych (a capella) -oddzielenie uczestniczących we mszy roratniej -w skład wchodzili chór z instrumentami

18.Rozkwit renesansu w Polsce: nauka, filozofia, literatura.

Nauka: -Mikołaj Kopernik "O obrotach sfer niebieskich" 1543 r. -Andrzej Frycz Modrzewski "O poprawie Rzeczypospolitej" -Piotr Skarga "Kazania sejmowe" Literatura: -Mikołaj Rej "Krótka rozprawa między Panem Wójtem a Plebanem" -Mikołaj Sęp-Szarzyński -Jan Kochanowski treny, psalmy, fraszki, sielanki, "Pieśń świętojańska o sobótce" -Szymonowic "Żeńcy"

19.Formy muzyki renesansu w Polsce – muzyka religijna.

-msze miały określone teksty i stałe części mszy -motety 5cio lub więcej zgłoskowe -Wacław z Szamotuł "Ego Sum Pastor Bonus" -inni -Krzysztof Borek "Te Deum Laudamus", Mikołaj z Chrzanowa -4 głosowe motety w transkrypcji organowej, Mikołaj z Krakowa "A leć nade mną Wenus", Mikołaj Gomułka "Melodie na Psauterz Polski"

20.Formy muzyki renesansu w Polsce – muzyka świecka. Na przełomie średniowiecza i renesansu zaczęły powstawać w Polsce pierwsze zespoły muzyczne. Działały one na dworach magnackich i królewskich, w celu uświetniania uroczystości dworskich. Istnieją wzmianki o XV wiecznej kepeli na dworze Władysława Jagiełły. Składała się ona z zespołu wokalnego i instrumentalnego, czyli muzyków grających na lutniach, instrumentach dętych i bębnach. 21.Twórczość -Wacław z Szamotuł. Ur. 1526 -1560, studiował w Akademii Krakowskiej, kompozytor kapeli królewskiej, pisał pieśni i motety: najbardziej znane to "In te Domine Speravi", "Ego Sum Pastor Bonus", skomponował 7 pieśni 4ro głosowych w tym słynną "Już się zmierzcha"

22.Wymień znanych kompozytorów polskich epoki renesansu i znane ich dzieła.

Wacław z Szamotuł -"In te Domine speravi" oraz "Ego sum pastor bonus" Mikołaj Gomółka -"Melodiae na Psałterz Polski" Mikołaj z Radomia -"Histographi aciemmentis" Sebastian z Felsztyna -"Opusculum musices mensuralis" Mikołaj z Krakowa -"Zakłułam się cierpieniem", "Idzie szewczyk po ulicy szydełka niosąc", "Aleć nade mną Wenus" Krzysztof Borek -"Te Deum laudamus"

23.Twórczość -Mikołaj Gomółka. Charakterystyka psalmów. Ur. ? -1535 r., napisał jeden z największych zabytków muzyki renesansowej "Melodiae na Psauteż Polski", pieśnie skomponowane były w prostej technica homofonicznej i posiada często charakter ludowy, o charakterze ilustracyjnym silnie powiązany z tekstem

literackim, psalmy stanowiły próbę krystalizacji harmonicznej systemu dur/moll 24.Twórczość -Mikołaj Zieleński. Wykorzystywał zarówno zdobycze polifonii renesansowej, jak i wczesnobarokową monodię akompaniowaną. Swe utwory stylizował na kompozytorach weneckich, w których charakterystyczne było wykorzystywanie efektów przestrzennych i echa. Jego wszystkie znane kompozycje wydane są w Wenecji w 1611 w zbiorach Offertoria totius anni i Communiones totius anni w drukarni Jacoba Vincentiusa, zawierającym 113 utworów na cały rok kościelny; oprócz offertoriów i komunii znajdują się tam także antyfony, psalmy, responsoria, motety, pieśni i fantazje instrumentalne. Offertoria totius anni – zawierają 56 utworów w stylu polichóralnym, kompozycje siedmio-lub ośmiogłosowe na dwa chóry z towarzyszeniem organów. W tym zbiorze znajduje się także Magnificat (pierwszy zachowany polski utwór dwunastogłosowy na trzy chóry czterogłosowe). Communiones totius anni – zawierają utwory solowe, jak i duety, tercety, oraz komunie cztero-i pięciogłosowe z towarzyszeniem organów, ale także innych instrumentów, jak skrzypce, puzony. Do jego dzieł zawartych w zbiorze należą m.in.: Laetentur coeli O gloriosa Domina Viderunt omnes fines terrae Vox in Rama Magnificat – najbardziej rozwinięty – trzychórowy – utwór kompozytora