UBURYO BWO KURWANYA, GUSAKAMBURA AMABATI

NA PALAFO BYA “FIBRO-CIMENT”

(Soma FIBOROSIMA)

Ku wa 27 Mata 2012

RWAN

DA HOUSING AUTHORITYHR AREPUBULIKA Y’U RWANDAIkigo cy’Igihugu Gishinzwe

Guteza Imbere ImiturireB.P. 2469 KIGALI

REPUBULIKA Y’U RWANDA

Ikigo cy’Igihugu Gishinzwe Guteza Imbere Imiturire

B.P. 2469 KIGALI

UBURYO BWO KURWANYA,  GUSAKAMBURA AMABATI NA PALAFO 

BYA “FIBRO‐CIMENT”  (Soma FIBOROSIMA) 

 

         

Ku wa 27 Mata 2012

3

IJAMBO  RY’IBANZE  RY’UMUYOBOZI  MUKURU  W’IKIGO CY’IGIHUGU  GISHINZWE  GUTEZA  IMBERE  IMITURIRE  MU RWANDA. 

Banyarwanda,  baturarwanda  namwe  nshuti z’u Rwanda,  

Guverinoma  y’u  Rwanda  ikomeje  gahunda zo  guharanira  ko  abaturage bagira ubuzima bwiza  ishyira  mu  bikorwa  gahunda zinyuranye  zo  kuvura,  gukingira,  ndetse  no gukumira    indwara  mbere  y’uko  zifata abantu. 

 Ni muri  urwo  rwego,  Ikigo  cy’Igihugu  gishinzwe  guteza  imbere Imiturire  gishamikiye  kuri Minisiteri  y’Ibikorwa Remezo,  cyifuje kubagezaho  ubumenyi  bw’ibanze  ku  bushakashatsi  bwakozwe n’impuguke burebana n’isakaro rya “Fibrociment/Asbestos”. 

Ubwo  bushakashatsi  bwagaragaje  ko  amabati  na  palafo bikoreshwa mu isakaro bizwi ku izina rya “asbestos/Fibrociment” bikozwe  mu  kinyabutabire  bita  “Chrysotile”  bitumura  umukungugu  cyane  cyane  iyo  ayo  mabati  na  palafo  bishaje cyangwa  byarangiritse,  uwo  mukungugu  ushobora  kwivanga n’umwuka  duhumeka  mu  kirere,  twawuhumeka  ukajya  ku rwugara  rw’ibihaha aribyo biviramo umuntu kwandura  indwara ya Kanseri y’ibihaha. 

Ubushakashatsi  bwakozwe  imbere mu  gihugu  cyacu  n’isosiyeti yo muri  Canada  yitwa  Experco  International mu  Kwakira  2010 bwagaragaje ko hari  ibisenge na palafo bifite ubuso bungana na m2 zisaga miliyoni imwe (1,000,000m2) ku mazu asakajwe n’ibyo bikoresho  birimo  “amiante”/asbestos”  azwi  ku  izina  rya 

4

“fibrociment” aho 60% biri ku nyubako za Leta naho 40% biri ku mazu y’abaturage n’ibigo by’abihayimana. 

Ni muri urwo  rwego Guverinoma  y’u Rwanda  yafashe  ingamba zinyuranye  zo  kurengera  abaturarwanda  ishyiraho  uburyo  bwo guhashya  burundu  ibikoresho  bifite  ubwo  butabire  no kubisimbuza ibindi bidafite ingaruka ku buzima bw’abantu. 

Ikigo  cy’Igihugu  gishinzwe  Guteza  imbere  Imiturire  ari  nacyo  gifite mu nshingano zacyo gufasha abaturarwanda guca burundu ibyo bikoresho cyafashe  ingamba zikurikira :  

1. Guhagarika burundu itumizwa mu mahanga ry’ibikoresho by’ubwubatsi birimo asbestos,  

2. Gusimbuza  ibisenge  bisakajwe  na  fiburosima  ku  mazu yose yaba aya Leta  , ay’abikorera ndetse n’ay’abantu ku giti cyabo mu gihe cy’umwaka umwe, 

3. Gutanga  amahugurwa  ku  bantu  banyuranye  agendanye n’uburyo  bwo  gukuraho  no  gusakambura  ibisenge  bya fiburosima, 

4. Gutegura  ibyobo  byo  gutabamo  ibikoresho  byose  bya fiburosima no kurinda ko umukungugu wabyo wagira aho uhurira n’abantu,  

5. Mu  rwego  rwo  kwihutisha  igikorwa  cyo  guca  burundu ibyo  bikoresho  birimo  asbestos/fibro‐ciment,  RHA yashyizeho  umukozi  umwe  muri  buri  Ntara  ushinzwe  gukurikirana icyo gikorwa.  

 

Aha  tuributsa  buri  wese  ko  ntawemerewe  gusakambura  , gutwara  no  gutaba  ibikoresho  bifite  asbestos  atabiherewe uruhushya n’Ikigo cy’Igihugu Gishinzwe Guteza  Imbere  Imiturire (RHA),  nta  muntu  wemerewe  kujya  ahabera  imirimo  yo gukuraho  ibikoresho  bifite  asbestos  atambaye  ibikoresho  byo kwikingira  byabigenewe,  nta wemerewe  guturana  n’ibikoresho bifite  “asbestos/Fibrociment”  aho  byaba  birunzwe  cyangwa bibitse.  

5

 Ni  muri  urwo  rwego  duhamagarira  buri  muntu  wese,  ibigo byigenga,  abikorera  ku  giti  cyabo, Minisiteri  n’Ibigo  bya  Leta, bafite  amazu  asakajwe  iryo  sakaro,  cyane  cyane  inzego  zose z’ubuyobozi kuva ku nzego z’ibanze kugeza ku rwego rw’Igihugu, inzego  z’umutekano,  kwitabira  iyi  gahunda  ku  buryo  bitarenze mu  umwaka    wa  2013  amazu  yose  asakajwe  aya  mabati  ya “Fibrociment/Asbestos” azaba yarahinduriwe isakaro,    Turabamenyesha  buri  wese  ukeneye  ibisobanuro  birambuye cyangwa  ubonye  aho  iyo  mirimo  ikorerwa  ntabikoresho byabigenewe  bafite  ko  yabimenyesha  inzego  z’ubuyobozi n’iz’umutekano  zimwegereye  cyangwa  agahamagara umurongo wa telefoni utishyurwa 4150. 

 Dusoje  tubifuriza  imiturire myiza  izira  icyahungabanya ubuzima n’ibidukikije cyane cyane  indwara zikomoka kuri asbestos/fibro‐ciment  tubasaba n’ubufatanye bwanyu mu kwihutisha  igikorwa cyo guca burundu ibikoresho birimo Asbestos.   Mugire amahoro. 

   Umuyobozi Mukuru w’Ikigo cy’Igihugu    Gishinzwe Guteza Imbere Imiturire    (Rwanda Housing Authority)     Esther MUTAMBA

7

IBIRIMO                 URUPAPURO 

 1.   ASBESTOS NI IKI?............................................................8 

 2.   AHO ICYO KINYABUTABIRE KIBONEKA MU 

RWANDA......................................................................10  

3.   INDWARA ZITERWA NA ASBESTOS..……………………….…13  

4.   IBIJYANYE N’AMATEGEKO………………………………………….15  

5.    IMIRIMO   YO   KWIRINDA    INGARUKA   ZA   ASIBESITOSI N’AMABWIRIZA AKURIKIZWA ……………...16 

 5.1.  GUSAKAMBURA AMABATI YA ASBESTOS…….…18 

 1.   Kumenya ibisenge bya asbestos…………………….18 

 2.   Ibikoresho byo kwirinda ku muntu…………….….20 

 3.   Inzira zikurikizwa mu kubikuraho………..…………21 

 4.   Isuku yo ku mubiri…………………………………………27 

 5.   Gusuzuma ibishingwe…………………………..……....27 

  

8

1.   AMIANTE/ASBESTOS NI IKI?  “Amiante” mu  gifaransa    (Soma  amiyante)  cyangwa  “Asbestos” mu cyongereza    (soma  asibesitosi)  ni  ikinyabutabire  gikozwe mu  tuntu tumeze  nk’utudodo,  kikaba  kiboneka  cyane mu  birombe  biboneka muri  Kanada,  mu  Burusiya,  muri  Afurika  y’Epfo  no  muri  Amerika y’Amajyepfo. 

 Hariho ubwoko bubiri  bw’ingenzi bw’icyo kinyabutabire ari bwo: 

•    Serepantine (Serpentine) 

•    Amfibole   (Amphibole)      

Serepantine  igizwe  ahanini  n’akadodo  kitwa  kirizotile  (Chrysotile)  kazwi ku izina rya amiyante y’umweru. 

  

Ubwoko bwa Serepantine  

Urudodo rw’ingenzi : kirizotile Urudodo rworoshye Rukunze kwitwa asibesitosi yera 

9

1.   AMIANTE/ASBESTOS NI IKI?  “Amiante” mu  gifaransa    (Soma  amiyante)  cyangwa  “Asbestos” mu cyongereza    (soma  asibesitosi)  ni  ikinyabutabire  gikozwe mu  tuntu tumeze  nk’utudodo,  kikaba  kiboneka  cyane mu  birombe  biboneka muri  Kanada,  mu  Burusiya,  muri  Afurika  y’Epfo  no  muri  Amerika y’Amajyepfo. 

 Hariho ubwoko bubiri  bw’ingenzi bw’icyo kinyabutabire ari bwo: 

•    Serepantine (Serpentine) 

•    Amfibole   (Amphibole)      

Serepantine  igizwe  ahanini  n’akadodo  kitwa  kirizotile  (Chrysotile)  kazwi ku izina rya amiyante y’umweru. 

  

Ubwoko bwa Serepantine  

Urudodo rw’ingenzi : kirizotile Urudodo rworoshye Rukunze kwitwa asibesitosi yera 

Ubwoko bwa Amfibole  

Utudodo two mu muryango wa amfibole turimo ubwoko bwinshi: •  Korosidolite: amiyante y’umweru •  Amosite: amiyante y’ikigina •  Antofilite •  Agitinolite •  Teremolite: mu busanzwe ziba zikomeye. 

 Amiyante  cyangwa  asibesitosi  ni  ikinyabutabire  gikoreshwa cyane mu   nganda   no  mu  myubakire  kubera    imitetere yacyo  ituma  kibasha  kurinda   ubushyuhe  bwinshi,  gukereza umuriro   mu    gihe    habayeho    inkongi,    guhagarikaumuriro w’amashanyarazi,  kutangizwa  n’ibindi  binyabutabire, kutabora, kuramba no kubangamira amajwi. 

   

10

2.  AHO ICYO KINYABUTABIRE KIBONEKA MU RWANDA  Utudodo  twa asibesitosi usanga tuvanze n’ibindi binyabutabire mu  bikoresho  by’ubwubatsi.  Mu  Rwanda,  biboneka  mu bikoresho by’ubwubatsi mu bwoko bubiri: 

 a.   Ibikoresho  birambuye  cyangwa  bifite  imigongo 

bikozwe muri amiyante na sima bikoreshwa ku isakaro  

b.   Ibikoresho birambuye (pano) bikoreshwa kuri palafo  Ibisenge bisakaje amabati ya Asbestos biboneka cyane ku mazu ya  Leta,  Ibigo  n’Insengero  by’Abihayimana,  ku  mazu y’abikorera  ku  giti  cyabo  n’ay’abaturage  muri  rusange yubatswe guhera mu myaka ya 1930 kuzamura.  Hashingiwe  ku  bushakashatsi  bwakorewe  muri  laboratwari yabigenewe  yo  muri  Kanada,  mu  Rwanda   ibyo  bikoresho byombi birimo amiyante y’ubwoko bwa kirisotile igera kuri 30‐ 40% na sima iri hagati ya 60‐70%. 

 Ibisenge byo muri amiyante na sima 

  

11

2.  AHO ICYO KINYABUTABIRE KIBONEKA MU RWANDA  Utudodo  twa asibesitosi usanga tuvanze n’ibindi binyabutabire mu  bikoresho  by’ubwubatsi.  Mu  Rwanda,  biboneka  mu bikoresho by’ubwubatsi mu bwoko bubiri: 

 a.   Ibikoresho  birambuye  cyangwa  bifite  imigongo 

bikozwe muri amiyante na sima bikoreshwa ku isakaro  

b.   Ibikoresho birambuye (pano) bikoreshwa kuri palafo  Ibisenge bisakaje amabati ya Asbestos biboneka cyane ku mazu ya  Leta,  Ibigo  n’Insengero  by’Abihayimana,  ku  mazu y’abikorera  ku  giti  cyabo  n’ay’abaturage  muri  rusange yubatswe guhera mu myaka ya 1930 kuzamura.  Hashingiwe  ku  bushakashatsi  bwakorewe  muri  laboratwari yabigenewe  yo  muri  Kanada,  mu  Rwanda   ibyo  bikoresho byombi birimo amiyante y’ubwoko bwa kirisotile igera kuri 30‐ 40% na sima iri hagati ya 60‐70%. 

 Ibisenge byo muri amiyante na sima 

  

12

Pano zikoreshwa kuri palafo    

 3. INDWARA ZITERWA NA ASBESTOS 

 Asibesitosi igira ingaruka  ku buzima bw’abantu iyo utudodo tuyigize duhunguka ku bikoresho  irimo hanyuma tukajya mu mwuka abantu bakawuhumeka.  Utwo  tudodo  twinjira  mu  nzira  z’ubuhumekero tugatangira kumunga ibihaha aribyo bivamo kanseri.  Iyo kanseri  igaragara hagati y’imyaka 15 na 20 nyuma yo guhumeka utudodo tugize asibesitisi, iyo kanseri imaze kugaragaza  ibimenyetso umurwayi wayo amara imyaka ibiri (2) gusa agahita apfa. Uwo mukungugu utera kanseri ntabwo ugaragarira amaso kuko uri ku kigereranyo cya 1/5.000 cy’umusatsi umwe w’umuntu. 

 Indwara  ziterwa  no  guhumeka  asibesitosi/amiyante  zirimo  ubwoko bune:     

13

Pano zikoreshwa kuri palafo    

 3. INDWARA ZITERWA NA ASBESTOS 

 Asibesitosi igira ingaruka  ku buzima bw’abantu iyo utudodo tuyigize duhunguka ku bikoresho  irimo hanyuma tukajya mu mwuka abantu bakawuhumeka.  Utwo  tudodo  twinjira  mu  nzira  z’ubuhumekero tugatangira kumunga ibihaha aribyo bivamo kanseri.  Iyo kanseri  igaragara hagati y’imyaka 15 na 20 nyuma yo guhumeka utudodo tugize asibesitisi, iyo kanseri imaze kugaragaza  ibimenyetso umurwayi wayo amara imyaka ibiri (2) gusa agahita apfa. Uwo mukungugu utera kanseri ntabwo ugaragarira amaso kuko uri ku kigereranyo cya 1/5.000 cy’umusatsi umwe w’umuntu. 

 Indwara  ziterwa  no  guhumeka  asibesitosi/amiyante  zirimo  ubwoko bune:     

14

   Indwara Ibimenyetso

KANSERI Y’IBIHAHA • Ihumeka ry’utudodo twa 

amiyante byongera cyane ibyago byo kurwara kanseri y’ibihaha 

• Ibi byago byiyongera cyane ku muntu unywa itabi

MEZOTERIYOMA • Iyi ni kanseri y’agahu 

gatwikiriye ibihaha ndetse n’umutima 

• Irangwa no kuribwa mu nda

AMIYANTOZE • Utudodo twa asibesitosi 

twirunda mu twobo turi ku bihaha hanyuma utwo twobo tukaziba ubundi tugakomera aho korohera 

• Iyi ndwara imunga ibihaha buhoro buhoro 

• Iyi ndwara ituma umuntu agira umwuka muke

AMAGARAGAMBA KU BIHAHA • Utudodo twa amiyante 

twirunda ku gahu gatwikiriye ibihaha bigatera uburibwe ndetse bikagabanya ubushobozi bwo guhumeka

15

   Indwara Ibimenyetso

KANSERI Y’IBIHAHA • Ihumeka ry’utudodo twa 

amiyante byongera cyane ibyago byo kurwara kanseri y’ibihaha 

• Ibi byago byiyongera cyane ku muntu unywa itabi

MEZOTERIYOMA • Iyi ni kanseri y’agahu 

gatwikiriye ibihaha ndetse n’umutima 

• Irangwa no kuribwa mu nda

AMIYANTOZE • Utudodo twa asibesitosi 

twirunda mu twobo turi ku bihaha hanyuma utwo twobo tukaziba ubundi tugakomera aho korohera 

• Iyi ndwara imunga ibihaha buhoro buhoro 

• Iyi ndwara ituma umuntu agira umwuka muke

AMAGARAGAMBA KU BIHAHA • Utudodo twa amiyante 

twirunda ku gahu gatwikiriye ibihaha bigatera uburibwe ndetse bikagabanya ubushobozi bwo guhumeka

IBIMENYETSO BYA KANSERI ITERWA N’ASIBESITOSI 

Inkorora ihoraho  Guhumeka nabi  Kugira umuriro  Gutakaza ibiro  Umunaniro uhoraho  Amazi mu bihaha  Kubura amaraso  Kubabara mu gituza  Kutabasha kumira ibyo kurya  Kuzana amaraso mu gihe cyo kwihagarika no kwituma  Kuzana amabara ku ruhu  Guhindura ijwi rikaba nk’aho wasaraye. 

 4. IBIJYANYE N’AMATEGEKO   Mu Rwanda nta mategeko yihariye agenga  ivanwaho  ry’ibikoressho 

birimo  asibesitosi,  ariko  hari  amategeko  n’amateka  atandukanye 

abuza  ikoreshwa ry’ibinyabutabire bishobora guhungabnya ubuzima 

bw’abantu; twavuga ingero ebyeri zikurikira: 

 1.  Iteka  rya  Minisitiri  w’Intebe  No  24/03  ryo  kuwa  23/10/2008 

rigaragaza urutonde  rw’ibinyabutabire n’imiti bitemewe gutumizwa 

mu  mahanga  no  gukoreshwa  mu  Rwanda  hatabanje  gusabwa 

uburenganzira; asibesitosi nayo igaragara kuri urwo rutonde 

 2.  Itegeko No 04/2005  ryo kuwa 8/04/2005  rirebana n’uburyo bwo 

kubungabunga  no  guteza  imbere  ibidukikije mu  Rwanda  ribuzanya 

gutumura  mu  kirere  imyuka,  ibisigazwa,  imikungugu  n’ibindi 

binyabutabire byangiza ikirere (Ingingo ya 88). 

16

 Iryo tegeko kandi ribuzanya kurunda cyangwa gutaba ahantu aho ari 

ho hose imyanda bidasabiwe uburenganzira ikanabuzanya mu ngingo 

yaryo ya 93 gukoresha ibinyabutabire bihumanya. 

 Iryo  tegeko mu ngingo zaryo za 95 kugeza 115 riteganya  ibihano ku 

batubahiriza  ibigamije  kubungabunga  ibidukikije  harimo  n’ubuzima 

bw’abantu. 

5.    IMIRIMO   YO   KWIRINDA    INGARUKA   ZA   ASIBESITOSI N’AMABWIRIZA AKURIKIZWA 

 Imirimo  ikorwa ku bisenge birimo asbestos  igomba gukurikiza amabwiriza ajyanye n’igikorwa giteganijwe gukorwa.   Ibikorwa bibiri bishoboka ni ibikurikira: 

 ‐  Gusakambura 

 Ni  ngombwa  kubanza  kugenzura  uko  amabati  ya  asbestos yifashe. Niba ashaje cyane, yaratobaguritse, agomba gukurwaho agasimbuzwa andi. 

 

‐  Gupfuka  Mu gihe amabati ya asbestos akiri mazima (atarasaza cyangwa ngo  atobagurike/avungagurike),  ashobora  kugumishwaho. Gupfuka  amabati  ya  asibesitosi  ni  ukuyatwikira  cyangwa kuyahoma hakoreshejwe ibikoresho bimatira kugirango babuze twa tudodo twa asbestos gutumukira mu mwuka. 

 

Icyitonderwa:  Kubera  ko  mu  Rwanda  amabati  ya  fiborosima yakoreshejwe mu  gihe  cy’ubukoloni  akaba  amaze  imyaka  myinshi bigaragara  ko hafi  ya  yose  ashaje bityo  akaba  agomba  kuvanwaho. Ikindi  kandi  ni  uko  aho  ayo mazu  ahereye  cyane  cyane mu Mujyi wa  Kigali  n’indi  mijyi  hakeneye  kuvugururwa  hakubakwa  amazu ajyanye n’ibishushanyo mbonera byemejwe. 

 Ku bw’izo mpamvu zose, mu Rwanda uburyo bwo gutwikira ntabwo bukoreshwa kuko nyuma yo gutwikira biba ngombwa ko ayo mabati na  palafo  bikurwaho.  Impamvu  ubu  buryo  bwo  gutwikira bukoreshwa mu bindi bihugu ni uko  inzu  ziriho ayo mabati  ziba ari nyinshi cyane ku buryo batahita bayavanaho mu gihe gito. 

17

‐  Gupfuka  Mu gihe amabati ya asbestos akiri mazima (atarasaza cyangwa ngo  atobagurike/avungagurike),  ashobora  kugumishwaho. Gupfuka  amabati  ya  asibesitosi  ni  ukuyatwikira  cyangwa kuyahoma hakoreshejwe ibikoresho bimatira kugirango babuze twa tudodo twa asbestos gutumukira mu mwuka. 

 

Icyitonderwa:  Kubera  ko  mu  Rwanda  amabati  ya  fiborosima yakoreshejwe mu  gihe  cy’ubukoloni  akaba  amaze  imyaka  myinshi bigaragara  ko hafi  ya  yose  ashaje bityo  akaba  agomba  kuvanwaho. Ikindi  kandi  ni  uko  aho  ayo mazu  ahereye  cyane  cyane mu Mujyi wa  Kigali  n’indi  mijyi  hakeneye  kuvugururwa  hakubakwa  amazu ajyanye n’ibishushanyo mbonera byemejwe. 

 Ku bw’izo mpamvu zose, mu Rwanda uburyo bwo gutwikira ntabwo bukoreshwa kuko nyuma yo gutwikira biba ngombwa ko ayo mabati na  palafo  bikurwaho.  Impamvu  ubu  buryo  bwo  gutwikira bukoreshwa mu bindi bihugu ni uko  inzu  ziriho ayo mabati  ziba ari nyinshi cyane ku buryo batahita bayavanaho mu gihe gito. 

18

5.1. Gusakambura amabati arimo asibesitosi  

1.   Kumenya ibisenge biriho asbestos  Ibyinshi muri ibyo bisenge bigaragara mu Rwanda biteye nk’ibi tubona ku mafoto akurikira: 

 

19

20

2.   Ibikoresho byo kwirinda kuri buri muntu  Ibikorwa  bijyanye  no  gusakambura/gukuraho  ibisenge na palafo bya asbestos bisaba ibikoresho birinda umuntu ubikora : 

 Igikoresho cyo kurinda ubuhumekero* 

  

           Ubupfukantoki (Gant) bukoreshwa rimwe gusa 

 

*Ni  ngombwa  gufata neza no  kugenzura buri  gihe imikoreshereze  y’ibikoresho  birinda  ubuhumekero kuko bigomba gukoreshwa rimwe gusa. 

Umwambaro wo kwirinda   Ikitonderwa Gutunganya neza masque yo mu maso ni ngombwa kugirango ugere ku kwirinda kuzuye. 

 Udupfukantoki tugomba kwinjira imbere mu maboko y’umwambaro 

Masque yo mu maso iri munsi y’ingofero  Imashini ifunga umwambaro wose irazamuka ikagera neza munsi ya masike yo mu maso. 

   

Amaguru y’umwambaro arenga hejuru ya bottes zirinze ibirenge. 

 3.   Uburyo bwo gukora ibikorwa byo gukuraho ibikoresho 

birimo asibesitosi  

3.1. Kugaragaza agace imirimo iberamo  Ahantu  hakorerwa  ibyo  bikorwa  ntihagomba  kuba  cyangwa kunyura abantu batari muri ibyo bikorwa birimo kuba. 

 Aho  hantu  hagomba  kugaragazwa  hakoreshejwe  ibyapa n’amatangazo  bigaragara  ku  bwinjiriro  bw’inyubako  bibuza abantu kuhagera. 

   

MWITONDERE ASBESTOS 

 ITERA KANSERI N’IZINDI NDWARA 

Z’IBIHAHA  

BIRABUJIJWE  KUNYURA HANO KERETSE ABABYEMEREWE 

 UTEGETSWE KWAMBARA  IMYAMBARO 

IRINDA UBUHUMEKERO 

21

Umwambaro wo kwirinda   Ikitonderwa Gutunganya neza masque yo mu maso ni ngombwa kugirango ugere ku kwirinda kuzuye. 

 Udupfukantoki tugomba kwinjira imbere mu maboko y’umwambaro 

Masque yo mu maso iri munsi y’ingofero  Imashini ifunga umwambaro wose irazamuka ikagera neza munsi ya masike yo mu maso. 

   

Amaguru y’umwambaro arenga hejuru ya bottes zirinze ibirenge. 

 3.   Uburyo bwo gukora ibikorwa byo gukuraho ibikoresho 

birimo asibesitosi  

3.1. Kugaragaza agace imirimo iberamo  Ahantu  hakorerwa  ibyo  bikorwa  ntihagomba  kuba  cyangwa kunyura abantu batari muri ibyo bikorwa birimo kuba. 

 Aho  hantu  hagomba  kugaragazwa  hakoreshejwe  ibyapa n’amatangazo  bigaragara  ku  bwinjiriro  bw’inyubako  bibuza abantu kuhagera. 

   

MWITONDERE ASBESTOS 

 ITERA KANSERI N’IZINDI NDWARA 

Z’IBIHAHA  

BIRABUJIJWE  KUNYURA HANO KERETSE ABABYEMEREWE 

 UTEGETSWE KWAMBARA  IMYAMBARO 

IRINDA UBUHUMEKERO 

22

3.2. Gutegura imirimo n’ibikoresho   Kurinda/gutwikira ibikoresho byo mu nzu n’ahandi mu nzu ifite igisenge kigomba kuvanwaho. 

  

Icyuma cyagenewe gukurura umukungugu 

 Imifuka yihariye yagenewe gutwara imyanda ya asbestos 

    Amahema   ya plastic 

   

Umuti wo gutohesha 

Ibikoresho byo kwirinda 

Ibikoresho byagenewe iyo mirimo 

    3.3. Kugabanya gutumuka no gukwirakwira k’umukungugu 

wa asibesitosi  Abakora  imirimo  bagomba  gukora  ibishoboka  byose  ngo bagabanye  gutumuka  no  gukwirakwira  k’umukungugu  wa asbestos mu mwuka mu buryo bukurikira : 

 ‐  Gusakambura bakoresheje ibikoresho bikoreshwa 

intoki, bakirinda gukoresha amamashini yatumura umukungugu. 

 ‐  Mu gihe izo mashini 

zakenerwa, ahakorerwa hagomba gutoswa kugirango umukungugu ntutumuke. 

‐  Kwirinda kujanjagura amabati ya asbestos no kuyajugunyanga hasi. 

 ‐  Gukorakora amabati mu buryo butayavungagura. 

 

23

3.2. Gutegura imirimo n’ibikoresho   Kurinda/gutwikira ibikoresho byo mu nzu n’ahandi mu nzu ifite igisenge kigomba kuvanwaho. 

  

Icyuma cyagenewe gukurura umukungugu 

 Imifuka yihariye yagenewe gutwara imyanda ya asbestos 

    Amahema   ya plastic 

   

Umuti wo gutohesha 

Ibikoresho byo kwirinda 

Ibikoresho byagenewe iyo mirimo 

    3.3. Kugabanya gutumuka no gukwirakwira k’umukungugu 

wa asibesitosi  Abakora  imirimo  bagomba  gukora  ibishoboka  byose  ngo bagabanye  gutumuka  no  gukwirakwira  k’umukungugu  wa asbestos mu mwuka mu buryo bukurikira : 

 ‐  Gusakambura bakoresheje ibikoresho bikoreshwa 

intoki, bakirinda gukoresha amamashini yatumura umukungugu. 

 ‐  Mu gihe izo mashini 

zakenerwa, ahakorerwa hagomba gutoswa kugirango umukungugu ntutumuke. 

‐  Kwirinda kujanjagura amabati ya asbestos no kuyajugunyanga hasi. 

 ‐  Gukorakora amabati mu buryo butayavungagura. 

 

24

3.4  Gukora  isuku  y’ahabereye  imirimo  n’iy’ibikoresho byakoreshejwe 

 Iyo  ibikorwa  birangiye,  ahakorewe  imirimo  ndetse  n’ibikoresho byakoreshejwe bigomba  gusukurwa.  Ibikoresho byakoreshejwe  kuri chantier bigomba gukurwaho umukungugu hakoreshejwe ibitambaro bitose. 

 •  Kuyora umukungugu 

 Iyo  imirimo  irangiye  ni  ngombwa  gukuraho  imikungugu  yose n’ibishingwe  hakoreshejwe  icyuma  cyabugenewe,  byaba  ngombwa bakabanza kubitera amazi mbere yo kubiyora. 

 

Guhanagura ibikoresho byo mu nzu  Ku bikoresho byo kwirinda n’ibindi bijyana. 

25

3.4  Gukora  isuku  y’ahabereye  imirimo  n’iy’ibikoresho byakoreshejwe 

 Iyo  ibikorwa  birangiye,  ahakorewe  imirimo  ndetse  n’ibikoresho byakoreshejwe bigomba  gusukurwa.  Ibikoresho byakoreshejwe  kuri chantier bigomba gukurwaho umukungugu hakoreshejwe ibitambaro bitose. 

 •  Kuyora umukungugu 

 Iyo  imirimo  irangiye  ni  ngombwa  gukuraho  imikungugu  yose n’ibishingwe  hakoreshejwe  icyuma  cyabugenewe,  byaba  ngombwa bakabanza kubitera amazi mbere yo kubiyora. 

 

Guhanagura ibikoresho byo mu nzu  Ku bikoresho byo kwirinda n’ibindi bijyana. 

•  Gushyira ibishingwe mu mifuka yabigenewe  

Ibishingwe  bigomba  gushyirwa mu  bifuka  bifunze  neza,  bitava kandi  byabugenewe.  Biba  byiza  kurushaho  iyo  umufuka  wa mbere  urimo  ibishingwe  ufunze  neza  ushyirwa  mu  wa  kabiri nawo  ufunze  neza  kandi  utava  ku  mpamvu  z’umutekano.  Iyo mifuka yose cyangwa ibindi bifunzwemo ibishingwe bya asbestos bigomba kuba bishyizwe ahantu hari umutekano. 

 Amahema ya 

plastic 

Ibitambaro byo 

guhanagura 

Umufuka ufite urupfundikiriro urimo ibishingwe 

   

Umufuka wa 1 

Umufuka wa 2 

 

     

3‐ LES EPI ‐ IBIKORESHO BYO KWIRINDA 

 

  

1. Umwambaro  2.inkweto  3. Gants  4. masque wo kwirinda  ipfuka amazuru 

  •  Ibikoresho byo kwirinda ku muntu umwe 

 Gukuraho   ibikoresho   birinda   umuntu   bikorwa   nyuma   yo gukora  isuku no  gushyira mu mifuka  (cyangwa mu bindi  bibika ibishingwe). Ibyo bikorwa mu buryo bukurikira: 

 

1. Umwambaro  2.inkweto  3. Gants  4. masque wo kwirinda  ipfuka amazuru 

‐ 

26

 

‐  Kuva mu gace kakorewemo ibikorwa  Iyo imirimo yose irangiye neza, abakoze imirimo bashobora kuva aho yakorewe  batwaye  ibikoresho  byose  bakanakuraho  ibyapa  bari bashyizeho. 

4.Isuku yo ku mubiri  

•  Ni ngombwa kwiyuhagira ibiganza, mu maso no ku ijosi  

•  Ni byiza kurushaho, koga umubiri wose bidatinze  

•  Ni ngombwa gufura umyenda y’akazi  5.Gukuraho ibishingwe  Ibishingwe  birimo  asbestos  bishobora  kubangamira  ubuzima bw’abakozi babyikorera/babitwara 

 Kandi  banabikorakora,  ndetse  no  ku  bidukikje  mu  gihe  byaba bishyizwe ahantu hasanzwe hajugunywa imyanda. 

 Ni  ngombwa  kwikorera  ibyo  bishingwe  mu  buryo  bwitondewe bigatabwa  cyangwa  bigatwikwa  mu  buryo  bukurikije  amabwiriza arengera  ibidukikije.  Kwikorera  ibyo  bishingwe  bigomba  gukorwa mu  buryo  bitarekura  imikungugu  n’utudodo  mu  mwuka  abantu bahumeka. Ni ngombwa rero kubyikorera bifunze muri za conteneurs zifunze  cyane  cyangwa mu mifuka      itava  kandi  ikomeye  kugirango ubuvungukira ntibugende bunyanyagira mu mihanda. 

27

 

‐  Kuva mu gace kakorewemo ibikorwa  Iyo imirimo yose irangiye neza, abakoze imirimo bashobora kuva aho yakorewe  batwaye  ibikoresho  byose  bakanakuraho  ibyapa  bari bashyizeho. 

4.Isuku yo ku mubiri  

•  Ni ngombwa kwiyuhagira ibiganza, mu maso no ku ijosi  

•  Ni byiza kurushaho, koga umubiri wose bidatinze  

•  Ni ngombwa gufura umyenda y’akazi  5.Gukuraho ibishingwe  Ibishingwe  birimo  asbestos  bishobora  kubangamira  ubuzima bw’abakozi babyikorera/babitwara 

 Kandi  banabikorakora,  ndetse  no  ku  bidukikje  mu  gihe  byaba bishyizwe ahantu hasanzwe hajugunywa imyanda. 

 Ni  ngombwa  kwikorera  ibyo  bishingwe  mu  buryo  bwitondewe bigatabwa  cyangwa  bigatwikwa  mu  buryo  bukurikije  amabwiriza arengera  ibidukikije.  Kwikorera  ibyo  bishingwe  bigomba  gukorwa mu  buryo  bitarekura  imikungugu  n’utudodo  mu  mwuka  abantu bahumeka. Ni ngombwa rero kubyikorera bifunze muri za conteneurs zifunze  cyane  cyangwa mu mifuka      itava  kandi  ikomeye  kugirango ubuvungukira ntibugende bunyanyagira mu mihanda. 

28

 

Designed & Printed by ESPACE MEDIA

Tel: 0788306955