research mahi tuhuratanga kia tūhura whakaarohia pātai mai€¦ · pātai mai mahi tuhuratanga 3...

6
Get Creative! Kia auaha Research Kia tūhura Think Whakaarohia Ask Pātai mai Mahi Tuhuratanga 3 Paengawhāwhā | April 2020 JOY GERMS Kua rongo koe mō tēnei mea te Joy Germ? 100 rau tau te pakeke o ēnei āhua tinana Joy Germ! I hangaia i Tiamani i ngā tekau tau 1920s hei hora i te harikoa ki te pare atu hoki i ngā whakaaro kikino nō muri mai i te Pakanga Tuatahi o te Ao me te Rewharewha Paniora. He maha tonu ngā āhua o ngā Joy Germs. He tēpa ine tēnei mea. Ka taea te kite te tēpā ine e huna ana? He pae pungarehu tēnei Joy Germ. I ngā tekau tau 1920s kīhai ngā tāngata i te mōhio he kino te mahi kai paipa mō tō rātou hauora! Ka hāmama waha ngā Joy Germs hei hora i te harikoa nui. He aha tātou e noho tūpato ai mō te hora iroriki, inā hoki i tēnei wā tonu? He wāhanga tō tēnei Joy Germ ki raro hei tiaki kahurangi, taonga rānei! He rite ngā Joy Germs ki te Billiken. “Ko te Billiken he tipua kawe waimarie e whakatinana ana i ‘te pai o ngā mea katoa’.” Pānui tonu kia tūhura i ngā kōrero anō mō ēnei korokē! -

Upload: others

Post on 16-Oct-2020

0 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Research Mahi Tuhuratanga Kia tūhura Whakaarohia Pātai mai€¦ · Pātai mai Mahi Tuhuratanga 3 Paengawhāwhā | April 2020 oy GERMS Kua rongo koe mō tēnei mea te Joy Germ? 100

Get Creative!Kia auaha

ResearchKia tūhura

ThinkWhakaarohia

AskPātai mai

Mahi Tuhuratanga3 Paengawhāwhā | April 2020

Joy GERMS

Kua rongo koe mō tēnei mea te Joy Germ?

100 rau tau te pakeke o ēnei āhua tinana Joy Germ!

I hangaia i Tiamani i ngā tekau tau 1920s hei hora i te harikoa ki te pare atu hoki i ngā whakaaro kikino nō muri mai i te Pakanga Tuatahi o te Ao me te Rewharewha Paniora.

He maha tonu ngā āhua o ngā Joy Germs. He tēpa ine tēnei mea.

Ka taea te kite te tēpā ine e huna ana?

He pae pungarehu tēnei Joy Germ.

I ngā tekau tau 1920s kīhai ngā tāngata i te mōhio he kino te mahi kai paipa mō tō rātou hauora!

Ka hāmama waha ngā Joy Germs hei hora i te harikoa nui.

He aha tātou e noho tūpato ai mō te hora iroriki, inā hoki i tēnei wā tonu?

He wāhanga tō tēnei Joy Germ ki raro hei tiaki kahurangi, taonga rānei!

He rite ngā Joy Germs ki te Billiken.“Ko te Billiken he tipua kawe waimarie e whakatinana ana i ‘te pai o ngā mea katoa’.”

Pānui tonu kia tūhura i ngā kōrero anō mō ēnei korokē!

-

Page 2: Research Mahi Tuhuratanga Kia tūhura Whakaarohia Pātai mai€¦ · Pātai mai Mahi Tuhuratanga 3 Paengawhāwhā | April 2020 oy GERMS Kua rongo koe mō tēnei mea te Joy Germ? 100

Maua ko

taku Joy GERM

Kia ora! Ko Kirsty ahau, ā, he kaiako au ki Te Mana-wa.

Nā ōku tīpuna tēnei Joy Germ, ā, i tū ki runga i te whata takuahi o te kāinga o ōku tīpuna i konei i Te Papaiōea nei. I te nekenga atu o tōku kuia ki tētahi whare kaumātua i kī mai ia māku tēnei taonga ā-whanau e mau!

I whānau mai tōku tīpuna tāne Jackson Mason i te tau 1885, ā, i moe i tana wahine tuatahi a Maud i te tau 1915. Pōuri ana, i mate a Maude i te tau 1918 nā te mate urutā Rewharewha Pāniora. 12 rā mai ka mate hoki te tuakana o Jackson i te rewharewha i pāngia mai ai i a ia e tiaki ana i ngā hōia māuiui i Heretaunga.

Mōhio ana tātou i te tino pōuri a Jackson i te matenga o ngā mema tata o te whānau. Kāore i te mōhio i pēhea i riro ai te Joy Germ, engari nāna, ā, i whakaharikoa i a ia!

He aha taku Joy Germ?

He taonga ā-whanau tāu? Pātaihia tō whānau mēnā he kōrero mō te taonga.

I pāngia kinotia ētahi o tō whānau i te mate urutā Rewharewha Pāniora o 1918?

He ruirui tote!

MUSEUM OF ART, SCIENCE AND HERITAGE | PALMERSTON NORTH | @TEMANAWA.NZ

Page 3: Research Mahi Tuhuratanga Kia tūhura Whakaarohia Pātai mai€¦ · Pātai mai Mahi Tuhuratanga 3 Paengawhāwhā | April 2020 oy GERMS Kua rongo koe mō tēnei mea te Joy Germ? 100

He aha tenei mea te Billiken?

MUSEUM OF ART, SCIENCE AND HERITAGE | PALMERSTON NORTH | @TEMANAWA.NZ

Ētahi wā ka kīia he Billiken ngā

Joy Germs.

He waiata i titoa, i rekoata hoki mō te Billiken. Ko te Billiken Rag i whai i te momo pūoru rag time i tapaina mō te ‘ragged’ ūngeri.

Ko te whakairo Billiken i te wheua he mahi tino pai i Alaska. He tokomaha o te iwi Inuit nō Bering Strait i hokohoko i ngā Bellikens ki ngā tūruhi hei mahi moni.

I whakairohia tēnei Billiken i te wheua tohorā.

He aha ētahi atu taonga i mahia hei hora harikoa?

He maha ngā ruri i tuhia mō ngā Billikens hei akiaki i te tangata ki te hoko mai. Anei tētahi!

Tuhia tō ake ruri, Hurihia rānei tēnei hei waiata!

Tāngia, whakairohia rānei tō ake Billiken, Joy Germ rānei!

Ko Billikin ahau, ma toku pakiri a Pouri e rere ko Harikoa ka meri, He pai ki au nga tama nga hineKia whakaahuru i o ratou mingimingiKia pera te whakariteKa huri au hei tare ki te kite.

Pērā i ngā Joy Germs ka hangaia

ngā Billikens hei tēpā ine!

Ko te Billiken he tāre ātahu i waihangatia ai e tētahi kaiako toi nō Amerika a Florence Pretz i te tau 1908. E ai te kōrero i kitea e ia te tipua i roto i tētahi moemoeā!

He āhua pēnā i te makimaki te Billiken nei me ōna taringa keokeo, he menemene nanakia me ētahi weu makawe i tōna upoko koi.

-

Page 4: Research Mahi Tuhuratanga Kia tūhura Whakaarohia Pātai mai€¦ · Pātai mai Mahi Tuhuratanga 3 Paengawhāwhā | April 2020 oy GERMS Kua rongo koe mō tēnei mea te Joy Germ? 100

He aha tenei mea te

Rewharewha Paniora?

MUSEUM OF ART, SCIENCE AND HERITAGE | PALMERSTON NORTH | @TEMANAWA.NZ

Ko te Rewharewha Pāniora i ētahi wā ka kīia ko te Mate Urutā o 1918 i tīmata ai i te marama o Kohitātea 1918, ā, ka haere tae atu anō ki te marama o Hakihea 1920. I whakapokea e 5 miriona tāngata, koia te hauwhā o te taupori o te ao i taua wā.

Kāore i te tino mōhio tokohia ngā tāngata i mate i te Rewharewha Pāniora engari ka whakaaro i āhua 50 – 100 miriona tāngata, ka mutu, koia te mate urutā tino kino rawa atu o te ao tangata.

Ahakoa i kīia noa nei te mate urutā o 1918 ko te ‘Rewharewha Pāniora’ kīhai i takea mai i Peina. I tapaina e ngā kairīpoata tēnei ingoa i te wā ka tino māuiui te Kīngi o Peina a Alfonso XIII ki tētahi momo rewharewha i te marama o Haratua i taua tau.

I roto i ngā marama e rua o te tau 1918 i mate i te rewharewha i Aotearoa nei te āhua haurua o ngā tāngata i mate i te katoa o te Pakanga Tuatahi o te Ao.

Kāore he mate anō i whakamate i te tokomaha tangata i roto i tētahi wā poto.

Mā te kano ārai mate tātou e tiaki mai i ngā huaketo. Kāore anō kia whai tētahi mō te Covid-19, engari kei te kaha mahi ngā kaipūtaiao huri noa i te ao ki te waihanga tētahi.

Pēhea ngā kano ārai mate e ārai?

https://nzhistory.govt.nz/

‘The 1918 flu pandemic’, URL: https://nzhistory.govt.nz/culture/influenza-pandemic-1918, (Ministry for Culture and Heritage), updated 26-Mar-2020

Me ako mō te mate urutā Rewharewha Pāniora i Aotearoa ki New Zealand at nzhistory.govt.nz

Page 5: Research Mahi Tuhuratanga Kia tūhura Whakaarohia Pātai mai€¦ · Pātai mai Mahi Tuhuratanga 3 Paengawhāwhā | April 2020 oy GERMS Kua rongo koe mō tēnei mea te Joy Germ? 100

MUSEUM OF ART, SCIENCE AND HERITAGE | PALMERSTON NORTH | @TEMANAWA.NZ

He pehea tatou e hora harikoa i

tenei wa?Nā te waiho teti pea i ngā matapihi ka whakaharikoa i ngā tamariki. Kua rapu teti pea koe?

He mea tango tēnei atikara i te NZ Truth Putanga 1075 i te 1 o Hōngongoi 1926. Nei te mihi ki ngā tukunga kōrero Papers Past a Te Puna. He aha ngā whakaaro o Arapeta hei hora harikoa?

Whakaarohia ngā mahi ka taea e koe hei hora harikoa!

‘Kūkaratia’ National Joy Germ Day – he kaupapa rangatira!

Page 6: Research Mahi Tuhuratanga Kia tūhura Whakaarohia Pātai mai€¦ · Pātai mai Mahi Tuhuratanga 3 Paengawhāwhā | April 2020 oy GERMS Kua rongo koe mō tēnei mea te Joy Germ? 100

Kia ora! Ko Mirjam ahau, he kaiako i Te Manawa Kia Ora! Ko tāku he whakahaere i ngā taiwhanga tuwhera NOA ki konei e taea ana e ngā tāngata katoa te noho hei ringatoi! Inā tētahi ngohe pārekareka hei mahi māu i te kāinga. Kia pai te mahi!

Hi mihi nui ki Assoc. Professor Hone Morris ma tana mahi whakamāori mō tēnei kaupapa. TE RANGAHAU CURIOSITY CENTRE | FOR MORE ACTIVITIES VISIT: WWW.TEMANAWA.CO.NZ | 0800-4-A-MUSEUMMUSEUM OF ART, SCIENCE AND HERITAGE | 326 MAIN ST | TE PAPAIOEA | @TEMANAWA.NZ

E āhua ōrite te Rapu Tuhituhi Kōkau ki te panga Rapu Kupu, engari, kāore he rārangi kupu hei rapu i roto i ngā tinimano pū, ka rapu kē i te āhua o tō Joy Germ i te tinimano rāina. Ko te mea pārekareka ana, ka kitea e ia tangata tētahi mea rerekē.

Mahia tō ake whārangi tuhituhi kōkau mā te tuhituhi kōkau noa huri noa i te whārangi kātahi koe ka kimi i ngā tini āhua.

I āianei titiro ki ngā tini rārangi, mai i tēnei taha, mai i tēnā taha, mai i tērā taha. Me tīmata te titiro haere mō ngā wāhanga o tō Joy Germ. Ko ngā āhua pērā i tētahi waha nui e menemene ana, ngā karu harikoa, tētahi ihu koi, he kanohi porowhita, waewae nunui, puku nui rānei.

Meatia ngā momo mea tuhituhi hei tuhi rārangi kia paku mātotoru ake ngā rārangi, kia kaurukutia rānei ki tētahi tae. Me āta mahi kia kaua e parauri rawa.

Ka kitea e koe tētahi wāhanga o te āhua, ka kitea pea te toenga o tō Joy Germ āhua e tata ana ki reira. Kei a koe te tikanga mō te mahi a tō Joy Germ. Tēnā pea e noho ana, e kanikani ana, e hīkoi ana, e moe ana. Ko te mea pārekareka ana, ka kitea e ia tangata tētahi mea rerekē. Kia maumahara kia pārekareka te mahi, kia auaha!

Hangaia he Rapu Tuhituhi Kokau JOY GERM!

-

Mahi Tuhuratanga-