PREZANTIM PROJEKTI LENDA : GJEOGRAFI 8PUNOI : ENI LIKAJ

Objektivat kryesore:• Te njohim burimet e pariperteritshme , t’i grupjme ato

ne baze te vecorive te perbashketa.• Te njohim burimet e pariperteritshme metalike dhe

vendburimet e tyre.• Te njohim burimet e pariperteritshme jometalike dhe

vendburimet e tyre.• Te njohim lendet djegese , energjine berthamore dhe

vendburimet e tyre.• Te njohim ne baze te statistikave , energjia qe

prodhohet nga secili burime.• Te njohim dhe te ndergjegjesohemi mbi ruajtjen e

burimeve te pariperteritshme.

Resurse te cilat jane nen toke si shkembinjte,mineralet e ndryshme

si dhe ujerat nentokesore.

Resurse te cilat i shohim ne siperfaqen e tokes ….ne pyll, ne liqen, ne livadhe,ne bime e kafshe

Resurset e pariperteritshme.

• Jane te gjitha resurset qe ndodhen ne koren tokesore,ku bejne pjese mineralet ne gjendje te ngurte,te lenget,te gazte.quhen te pariperteritshme pasi po te shfrytezohen e perdoren,mbarojne dhe nuk mund te riperterihen.

Lende djegese

Resurse metalike

Resurse jometalike

Qymyr guriQymyri linjitTorfaLende bituminoze(gazi natyror ,nafta,sera)Urani

Minerali I hekurit (limoniti,hemati,sideriti)metale qe perdoren per celiket special (nikeli,volframi) minerale joferore(baker,zink,plumb,zhiva) minerale te rralla(ari,argjendi,platini)

Resurse kimike(kripa e gjelles,fosforitet, squfuri)Resurse shkembore (graniti,bazalti,mermeri,ranoret,argjila)Gure te rralle(diamantet,rubini,topazi,opali)

Minerali i Plumbit

Minerali I Kallajit

Minerali I Kallajit

Minerali I bakrit

Nikeli Gipsi

Minerali I hekurit

Xeherori I Hekurit • Xeherori I Hekurit (nga nxirret hekuri) eshte minerali me I perhapur ne koren tokesore. Hekuri perdoret me shume nga te gjitha mineralet e tjera ( industrine mekanike , automobilistike, te anijeve , dertimit etj) Vendet kryesore te prodhimit te hekurit jane : Kina, Brazili , Australia , Rusia , Ukraina , SHBA etj.

Minerali i Aluminit

Alumini •Alumini , pas Hekurit , eshte metali me I perdorshem ne industrine e makinave , avioneve , ndertimit , elektrike , ushqimore ( si mbeshtjelles ) etj. Vendet kryesore te prodhimit te Hekurit jane : Kina , Rusia , SHBA , Kanadaja , Australia etj.

Ari dhe Argjendi• Ari dhe argjendi , te njohura qe ne lashtesi

, perdoren per sende zbukurimi , por edhe ne disa lloje industrish. Rezervat e arit te ruajtura ne bankat e medha , tregojne fuqine ekonomike e financiare te nje vendi . Vendet qe prodhojne me shume ar ne bote jane : R.Jugafrikane , SHBA , Australia , Kina , Kanadaja etj. , ndersa per prodhimin e argjendit dallohen : Meksika m Peruja , Rusia , Kina , SHBA etj.

Minerali i Arit

Ari• Ari apo Floriri është një element

kimik me simbolin Au(nga latinishtja aurum do të thotë "agim i ndritshëm"). Ari ka me shekuj që përdoret si monedhë, bizhuteri, dhe ne vepra arti. Ari është përcjellësi më i mirë i elektricitetit dhe nxehtësisë. Ari gjithashtu vlerësohet për aftësinë e tij për tu mos u ndryshkur me kalimin e kohës.

Ari • BIZHUTERI• Për shkak të butësisë qe ari ka (24 K), përdoret

me metale bazë për përdorim në bizhuteri, duke ndryshuar ngurtësinë e saj, butësinë, dhe ngjyrën. Lidhjet me karat te ulët, zakonisht 22 K, 18 K, 14 K ose 10 K, përmbajnë përqindje të larta të bakrit apo metale të tjera bazë apo argjend, ose paladium në aliazh. Bakri është metali më i zakonshëm që përdoret bazë, i cili jep ngjyrën e kuqërremte e cila varet nga përqindja.

• NGJYRA• Përmbajtja e argjendit Ag e zbardh ngjyrën e Arit,

përmbajta e bakrit Cu e skuq pra përmban ngjyre te kuqërremte.

Ari • MJEKËSI• Ne mesjete, ari është parë shpesh si i dobishëm për shëndetin, në

besimin se diçka aq e rrallë dhe e bukur nuk mund të jetë çdo gjë. Disa kripëra ari,janë përdorur si farmaceutike në trajtimin e artritit dhe kushte të tjera të ngjashme. Injeksionet e bazuara ne AR janë hulumtuar si një mjet për të ndihmuar për të reduktuar dhimbjen dhe ënjtjen e artritit reumatoid dhe tuberkulozit. Megjithatë, kripëra dhe radioizotope te arit janë me vlerë farmakologjike, si thelbësor (metalike) ari është inerte për të gjitha kimikatet që has brenda trupit. Lidhjet e Arit janë përdorur në stomatologji, sidomos në rregullimin e dhëmbëve, të tilla si kurora dhe ura të përhershme. Petëzim i 'lehtë i arit lehtëson krijimin e një sipërfaqe të reshkitshme te lartë te çiftëzimit dhëmballë me dhëmbët e tjera dhe prodhon rezultate që janë përgjithësisht më të kënaqshme se sa është favorizuar në disa kultura për dekurajuar të tjerët.

Ari• Industri• Ari është një reflektor i mirë i rrezatimit elektromagnetik të

tilla si dritë infra të kuqe dhe të dukshme, si dhe valëve të radios, është përdorur shume për veshje mbrojtëse për satelitë artificiale, në kostume të mbrojtjes termike dhe helmeta astronautësh gjithashtu në aeroplanët luftë elektronike si EA-6B vagabond.

• Automobila mund të përdorin ar për tu mbrojtur ndaj nxehjes ne sistem. McLaren përdor petë ari në pjesën e motorit të modelit të saj F1. Ari mund të prodhohet aq i hollë saqë të jetë transparent. Është përdorur në dritaret e kabinës se avionëve për de-krem ose krem anti-elektrike. Duke kaluar nëpërmjet saj Nxehtësia e prodhuar nga rezistenca e arit është e mjaftueshme për të penguar formimin e akullit.

Ari • KULTURE HISTORI• Hieroglifet e gjetura ne Egjiptin e lashte me shkrime te arta. Kodikët e

Beratit janë te përbëra me fije Ari, kodikët janë dorëshkrimet më të vjetra që janë ruajtur në hapësirën shqiptare. Janë shkrime ungjillore dhe biblike. Janë pjesë e historisë botërore të shkrimit ; pjesë e historisë së zhvillimit progresiv të mendimit dhe të kulturës njerëzore.

• PËRDORIMI• Konsumi i arit të prodhuar në botë është rreth 50 % në bizhuteri,

40 % në investime, dhe 10 % në industri. India është konsumatori më i madh në botë i arit, indianët blejnë rreth 25 % të arit në botë, blerje rreth 800 ton prej ari çdo vit, kryesisht për bizhuteri. India është edhe importuesi më i madh i arit, në vitin 2008, India importon rreth 400 ton ar. Familjet indiane marrin 18.000 ton ari i cili përfaqëson 11 % të stokut global dhe me vlerë më shumë se $ 950.000.000.000.

Ari• ARI NË SHQIPËRI• Në vendin tonë funksionojnë sot 730 leje minerare shfrytëzimi, të cilat vit pas viti po

rritin volumin e prodhimit minerar në vend. Ndërkaq, janë rreth 120 leje të tjera kërkim-zbulimi. Shpërndarja e tyre është në të gjithë Shqipërinë, kryesisht zona tradicionale janë në pjesën e masivit Bulqizë-Batër dhe masivin e Kalimashit ose Kukës-Tropojë minierat e Pogradecit, Katjelit. Zonën juglindore të Shqipërisë, pjesa e Korçës, e Pogradecit e Përrenjasit, Struma, Surroi. Zona e Mirditë-Pukës. Miniera e Munellës dhe Lavroshit, pothuajse në zonën e minierave të vjetra, të cilat kanë pasur dhe më përpara vlerësime gjeologjike të aktivitetit minerar. Lidhur me historinë për pasuri të mëdha ari në vend, Shqipëria nuk shquhet për ndonjë pasuri të madhe , aq më tepër për vendburime të shumta. I vetmi vendburim që mund të shfrytëzohet për këtë është ai i Gjazujt ne Rubik, por edhe ky, mbetet një tezë e paprovuar sepse asnjëherë nuk janë bërë shpime perfekte sipas parametrave të përcaktuar. Sigurisht, ar dhe argjend ka si bashkëshoqërues të metaleve të tjera, por interesi për t’i nxjerrë varet nga fakti se sa ekonomike e shohin kompanitë këtë gjë. “Akoma nga të dhënat gjeologjike që kemi ne sot, vendburim të mirëfilltë për arin në Shqipëri nuk ka, dhe i vetmi që diskutohet për vlerat, të cilat edhe këto janë të diskutueshme, pasi nuk janë të vërtetuara (pra realisht me shpime perfekte deri në 40 metra, që është rrjeti minimal), është Gjazuj. Gjazuj ka qenë në nivelin 2-4 gramë për ton. Të gjitha vendburimet e tjera janë burime bakri i shoqëruar me ar.

Minerali I Argjendi

Argjendi• HISTORI• Argjendi është përpunuar prej njerëzve që nga shekulli i 5

para Krishtit. Është përdorur shumë nga asirianët, gotët, grekët, romakët, egjiptianët dhe germanët. Një kohë argjendi ka qenë edhe më çmueshëm se ari. Kryesisht argjendi vinte nga minierat e Laurion, diku 50 km në largësi prejAthinës. Tek Egjiptianët, argjendi ishte i njohur edhe si metal i hënës.

• Më vonë një sasi e madhe e argjendit u soll prej Amerikës në Evropë, nga ana e spanjollëve, gjegjësisht të mara nga minierat Potosi. Po ashtu edhe Japonezët gjatë shekullit të 16 ishin eksportues të argjendit. Dhe nga kunkurenca e madhe anë e kënd botës, argjendi humbi vleftën e vjetër që kishte

Qymyri I Gurit

Qymyri• Qymyri është burim i energjisë që nuk rigjenerohet. Supozohet se

qymyri është formuar para qindra miliona vjetësh nga mbetjet e bimëve të depozituara nën sipërfaqen e dheut dhe pjesërisht në ujërat e kënetave. Si çdo organizëm tjetër i gjallë edhe bimët kalojnë nëpër disa faza zhvillimi dhe më në fund vdesin. Shtresat e bimëve të vdekura në fund të kënetave janë mbuluar me ujë dhe lym, që nuk lejojnë depërtimin e oksigjenit nga ajri. Temperatura dhe shtypja e ushtruar nga lart e shtresave të limit, të dheut, në mungesë të oksigjenit ndihmuan procesin që mbetjet e bimëve të shndërrohen në ato që sot quhen qymyr. Gjatë procesit të karbonizimit gradual të bimëve, u lirua hidrogjeni dheoksigjeni si dhe është rritur përqindja e karbonit. Sa më e gjatë të jetë koha e karbonizimit aq më cilësor është qymyri. Qymyri është lëndë djegëse me ngjyrë të zezë ose ngjyrë kafeje, përbëhet kryesisht nga karbonit dhe sasia e nxehtësisë që lirohet gjatë djegies qymyri klasifikohet në katër lloje : linjiti, subitimunizoz, butiminoz dhe antracit.Prodhon rreth 28 % te energjise elektrike boterore.

Minierat e Qymyrit ne Shqiperi

• Më e vjetra në Shqipëri është ajo e Kerrabës që nga viti 1935.• Në vitin 1945 minierat në Shqipëri u

shtetëzuan.• Miniera e Morje Drenovës filloi nga

puna më 1926.

Centrale Berthamore qe prodhojne energji elektrike.Menyra e

fusionit te prodhimi te energjise elektrike ne centralet berthamore.

Energjia Berthamore• Energjia bërthamore është energji e fituar me metodat e fusionit të

kontrolluar në ndërtesa qendrore të Centrale Bërthamore.• Shtetet e Bashkuara të Amerikës janë furnizuesit më të mëdhenj të energjisë

bërthamore për qëllime komerciale. SHBA-ja ka më shumë se 100 centrale të liçensuara bërthamore dhe në vitin 2006, këto centrale gjeneronin rreth 20% të prodhimit energjitik në vend, duke përmbushur 9% të nevojave të vendit me energji. Franca ka më shumë se 50 centrale bërthamore që sigurojnë 79% të prodhimit energjitik. Franca është eksportuese e konsiderueshme e energjisë elektrike në vendet të tjera. Kina ka 11 reaktorë bërthamorë, por nevojat në vend janë kaq të mëdha, sa kjo infrastrukturë në vitin 2005 përmbushte vetëm 1% të nevojave të vendit për energji. Gjendje e ngjajshme ndodhet edhe në Indi. Rusia hapi uzinën e parë bërthamore në vitin 1954. Zgjerimi i industrisë u ngadalësua pas katastrofës së Çernobilit. Më 2005, reaktorët bërthamorë prodhonin rreth 6% të energjisë që konsumohej. Rusia energjinë bërthamore e shehë si një mundësi për eksportë. Më anën tjetër në Gjermani, në vitin 2006, 12% e energjis së përdorur vinte nga energjia bërthamore. Përqindje e lartë për një vend që trumpeton për mbylljen e qendrave të energjis bërthmamore. Vendi i njohur për mundësin e ndërtimit të uzinave bërthamore por që në parashkime nuk ka pasur ndonjë rëndësi kjo është Australia.

Minerali i Kromit

Diamanti

Diamanti • Diamanti eshte materiali me I forte ne botte I zbuluar

deri me tani. Prodhuesit kryesore te tij jane : Australia , Bostvana , R.D.Kongos , Rusia , R.Jugafrikane . Diamanti për shkak të fortësisë përdoret si mjet për prerje, shpuarje, gërryerje dhe për lëmuarje. Me prerjen dhe lëmuarjen e diamanteve të cilët në natyrë kanë formë jo të rregullt dhe papastërti të ndryshme fitohet brilanti i cili përdoret si stoli apo pjesë e stolive në kombinim me arin ose argjendin. Sot rreth 40% e diamantit prodhohet në mënyrë artificiale. Përafërsisht 49% e diamantëve vjen nga Afrika jugore dhe qendrore, po ashtu miniera të tjera janë të gjetura në Kanada, Indi, Rusi, Brazil dhe Australi.

Vendodhet e mineralit te Boksitit

Vendodhjet e mineralit te Qymyrit

Vendndodhjet e mineralit te Bakrit

Vendndodhjet e Naftes ne Bote

Vendburimet e mineralit te Plumbit

Platforme per nxjerrjen e naftes ne ujerat e Detit te Veriut.

Pamje nga Industria e Perpunimit te Naftes.

Lendet djegese• Ne lendet djegese bejne pjese qymyri I gurit ,

nafta dhe gazi natyror . Ne shkalle boterore nga keto resurse , prodhohet pjesa me e madhe e energjise . Konsumatoret me te medhenj jane vendet e zhvilluara. Lendet djeges perdoren per prodhimin e energjise elektrike , motoret e makinave , vaporeve dhe avioneve , per ngrohje , per shkrirjen e metaleve dhe per prodhime ne industrine kimike. Vendburimet me te medha te “arit te zi “ ndodhen ne rajonin e gjirit Persik , ne SHBA , Rusi , Kine , Meksike , Venezuele , Afrike Veriore , Alaske , deti I Veriut etj. Nga nafta prodhohet 30 % e energjise boterore , 22% nga gazi natyror , 6 % nga energjia Berthamore dhe 14% nga llojet e tjera.

Ruajtja e Resurseve te paperteritshme • Perdorimi I vazhdueshem dhe gjithnje e me I

madh I tyre ka shtuar rrezikun e mbarimit te tyre . Prandaj , per kete eshte hartuar nje plan me keto pika kyce :

• - Mbylljes se disa vendburimeve per nje kohe te caktuar.- Perodrimit me me kursim te resurseve.- Prodhimit te motoreve qe harxhojne me pak karburant.- Shtimit te perpjekjeve per zbulimin e vendburimeve te reja.- Grumbullimit dhe riciklimit te metaleve.-Zevendesimit te metaleve me materiale te tjera.- Perdorimit me te madh te Burimeve Alternative te energjise.

Energjia Alternative , Shpetimi I Resurseve

• Energjia alternative, është energjia që fitohet nga resurse të ndryshme nga ato që përdoren sot (nafta, qymyri etj. Kjo lloj energje synon të jetë sa me e pastër dhe sa me pak e dëmshme për mjedisin jetësor. Kjo lloj energje nxirret nga resurse të përsëritshme si era, rrezet e diellit, uji (hidrogjeni) etj.

• Shkenca e sotme është duke punuar së tepërmi mbi këtë lloj energjie duke e parë si "shpëtim" për të ardhmen e resurseve të papërsëritshme të planetit.

Resurset dhe ekonomia • Resurset e pariperteritshme kane gjetur perdorim shume te

madh ne jeten ekonomike te njeriut.eshte zhvilluar metalurgjia qe perdor kryesisht mineralin e hekurit,kobaltit,kromit

• Metalurgjia me ngjyra qe perdor mineralin e bakrit, plumbit, zinkut, kallajit.

• Ne industrine e materialeve te ndertimit jane bazaltet, gabrot, gelqeroret, dolomitet.

• Ne industrine e materialeve te ndertimit dhe ne qeramike perdoren argjilat, kaolini.

• Per prodhimin e energjise elektrike, per ngrohje, ne industrine kimike perdoren nafta dhe qymyrguri.

• Ne lendet energjitike ben pjese dhe uraniumi I cili perdoret ne centralet berthamore per prodhimin e energjise e elektrike.

Pjesa më e madhe e energjisë së ripërtëritshme vjen drejtpërdrejt ose tërthorazi nga dielli. Rrezet e diellit, ose energjia diellore, mund të përdoret direkt për ngrohje dhe ndriçim të shtëpive dhe ndërtesave të tjera, për prodhimin e energjisë elektrike, dhe për ngrohje të ujit, ftohje, dhe shumë përdorime të tjera komerciale dhe industriale

Energjia

diellore

Energjia Diellore• Energjia e diellit është burim i renovueshëm

dhe i pakufishëm, nga i cili rrjedhin pjesa më e madhe e burimeve të energjisë në tokë, kjo energji paraqet sasinë e energjisë e cila mbartet me rrezet e diellit. Energjia e diellit më së shpeshti përdoret për shëndërrim në energji të nxehtësisë në sistemet për ujë të ngrohtë dhe ngrohje dhe në centralet solare, ndërsa për shndërrim në energji elektrike përdoren sistemet fotovoltaike.Centralet diellore ndërtohen sipas dy teknologjive të prodhimit energjisë elektrike dhe atë:

• Teknologjia e sistemit parabolik• Teknologjia e sistemit me kulla diellore.

Nxehtësia e diellit gjithashtu shkakton erëra, energjia e së cilës kapet nga turbina të erës. Pastaj, nxehtësia e erës dhe e diellit shkaktojnë avullimin e ujit.

Energji

a e

eres

Energjia e valëve të oqeanit vjen nga tërheqja e gravitacionittë hënës dhe diellit ndaj tokës.

Oqeani absorbon energjinë dielore, nga energjia e akumuluar mund të përfitohet energji termike dhe energji mekanike nga baticat dhe

valët.

Energjia e valëve

Faleminderit per VemendjenFUND !