ÖĞretİcİ...

171

ÖĞRETİCİ METİNLER

1. Öğretici Metinler ................................................................................................... 172

2. Öğretici Metinleri İnceleme Yöntemi ................................................................... 174

3. Öğretici Metin Örneklerini İnceleme .................................................................. 177

4. Gazete Çevresinde Oluşan Metinler ..................................................................... 180

5. Kişisel Hayatı Konu Alan Metinler ........................................................................ 185

Konu Değerlendirme Testi - 1 ................................................................................. 194



4. Ünite

436

Öğretici Metinler

172

437 438

Tarihî Metinler

Bilimsel Metinler

Felsefî Metinler

Kişisel Hayatı Konu Alan Metinler

Gazete Çevresinde Oluşan Metinler

Biyografi

Otobiyografi

Anı

Günlük

Mektup

Gezi Yazısı

Makale

Deneme

Sohbet

Fıkra

Eleştri

Röportaj


Öğretici Metinlerin Genel Özellikleri Öğretici Metinlerin Amaçları

Ö€retici metinler düz yaz› hâlinde oluflturulur.

Dil genel olarak göndergesel ifllevde kullan›l›r.

Belli bir plan dâhilinde oluflturulur.

Kimi zaman ispatlama yoluna gidilerek an-ket, istatistik, deney ve gözlem so-nuçlar› da belirtilir.

Baz› durumlarda foto€raf ve sineman›n imkânlar›ndan yararlan›l›r.

Kurmaca olmayan metinlerdir.

Bir ana düflünce çerçevesinde oluflturulur.

Dil; aç›k, yal›n ve anlafl›l›rd›r.

Terimlere de yer verilebilir.

Düflünceye dayal› eserlerdir.

Bilgi vermek

Bir konuyu kavratmak

Haber vermek

Düflündürmek

Bir kan›y› de€ifltirmek

Bir konuda okuru ikna etmek

Bir konuya aç›kl›k getirmek

Okur kitlesini uyarmak

Bir yeri, insan›, kavram› tan›tım

etkinlik

etkinlik

173


439 440

Şimdi Okuma Zamanı

I. MET‹N

Kad›n erkek herkesin bir merak› olmal›d›r. Gaze-

te, kitap, dergi okumak, daha do€rusu okumay›

al›flkanl›k haline getirmek bunlardan biridir. Oku-

mak kalabal›k içinde yaln›z kalman›n, lüzumsuz

çekiflmelerden uzaklaflman›n belki tek ve en kuv-

vetli arac›d›r. Müzi€i, fliiri, resmi sevmek ruhu oya-

layan, yaln›zl›€› zevkli hale getiren meraklard›r.

Her türlü el iflleri, örgü, dikifl, bahçe merak›, çiçek,

a€aç, kufl sevgisi terbiye edici, iyili€e, sükunete,

do€rulu€a götüren ilgilerdir.

Şevket Rado / Hayat Böyledir

II. MET‹N

‹nsan›n elinde ne illet var ki dokundu€unu de€iflti-

riyor; kendili€inden iyi ve güzel olan fleyleri bozu-

yor. ‹yi olmak arzusu bazen öyle azg›n bir tutku

oluyor ki iyi olal›m derken kötü oluyoruz. Baz›lar›

der ki “‹yinin afl›r›s› olmaz, çünkü afl›r› oldu mu za-

ten iyi de€il demektir.”

Montaigne / Essais

etkinlik

A. Bu metinlerle ilgili olarak afla€›daki de€erlendir-meleri inceleyerek kat›ld›€›n›z yarg›ları "3" işa-reti ile belirtelim.

1 Düflünce yaz›lar›d›r. ( )

2 Yazarlar konuları kiflisel görüflleri ( )

do€rultusunda ele alm›flt›r.

3 Dil, göndergesel ifllevde kullan›lm›flt›r. ( )

4 I. metinde “insanlar›n ilgi alanlar›”, II. ( ) metinde ise “iyilik ve kötülük”

kavramlar› ele al›nm›flt›r.

5 I. metinde ilk cümlede yazar as›l ( ) düflüncesini belirtmifl, sonraki cümlelerde örnek ve gerekçelerle bunu desteklemifltir.

6 II. metinde baflka kiflilerin ifadesine ( ) de ye verilmifl, bu yolla görüfl inand›r›c›

k›l›nmaya çal›fl›lm›flt›r.

B. Yazarlar›n bu iki metni oluflturma amaçlar› afla-€›da belirtilenlerden hangisi olabilir? "3" işa-reti ile belirtelim.

1 Okuru olay içinde yaflatmak ( )

2 Okura bilgi vermek ( )

3 Okuru ele al›nan konuda düflündürmek ( )

4 Bir konuya aç›kl›k getirmek ( )

5 Okurun zihninde bir yeri, kifliyi, varl›€› ( ) sözcüklerle canland›rmak

6 Okura bir yeri tan›tmak ( )

7 Okurun fikrini de€ifltirmek ( )

8 Yayg›n bir görüfle karfl› ç›kmak ( )

9 Okurun bir konuya farkl› aç›dan ( ) yaklaflmas›n› sa€lamak

✗

✗

✗

✗

✗

174

441 442

b. Yap› (Plan)

Ö€retici metinlerde plan, yazar›n eserini yazma amac›na ulaflmas›nda, metnin daha düzenli ve do€ru alg›lanmas›nda önemli bir unsurdur.

Yap›, düflüncelerin düzenlenmesini sa€lar. Yazar, ana düflüncesini okura ulaflt›racak bu metni ti-tizlikle ifllemek için “girifl , geliflme ve sonuç” bölümleri oluflturur.

Bu bölümler okurun konuyu tan›mas›na, kavramas›na, ele al›nan kavramlar aras›ndaki iliflkiyi kurmas›na ve sonuca ulaflmas›na yard›mc› olur.

Bu bölümler ele al›nan konunun farkl› yönleri-ni iflleyen paragraflarla oluflur. Bu paragraflar ise aralar›nda amaç , flart ,neden-sonuç , karfl›laflt›rma , iliflki kurma gibi anlamsal ilgiler bulunan cümlelerle oluflturulur.

Cümle → Paragraf → Girifl - Geliflme - Sonuç Bö-lümleri → Metin

Metnin yaz›l›fl amac› , hitap etti€i kitle , oluflturdu€u ba€lam ve kulland›€› iletiflim arac› da yap›y› be-lirleyen unsurlardand›r.

Metnin yaz›l›fl amac› yazar›n kullanaca€› anlat›m biçi-mini de belirler. Bilgi verme amac›n› gerçeklefltirmek için aç›klamaya , kan›y› de€ifltirme amac›n› gerçeklefltirmek için tart›flmaya ,

izlenim kazand›rma amac›n› gerçeklefltirmek için be-timlemeye , olay içinde yaflatma amac›n› gerçeklefltirmek içinse öykülemeye baflvurulmas› gerekir.

Öğretici Metinler ‹ncelenirken

a. Metin ve Zihniyet

b. Yap› (Plan)

c. Ana Düşünce

d. Dil ve Anlat›m

e. Metin ve Gelenek

f. Anlam

g. Metin ve Yazar

h. Yorum

başlıklarına dikkat edilir.

a. Metin ve Zihniyet

Ö€retici metinler devrin zihniyeti ile edebî me-

tinlere göre daha do€rudan bir iliflki içindedir.

Hayat›n gerçekli€i ile iliflkisi de do€rudan

oldu€u için zihniyet daha net olarak ken-

dini belli eder.

Ö€retici metinlerde yazarlar, dönemin siyasî, sos-

yal, ekonomik, askerî ve kültürel

yap›s› ile ilgili görüfllerini ö€retici metinlerde kurma-

caya girmeden belirtirler.

Örne€in bir f›kra yazar›, gazetedeki

köflesinde gündemdeki bir konu hakk›nda görüfllerini

belirterek kamuoyu oluflturmaya çal›fl›r.

Dönemin siyasi olaylar›, askerî olaylar›, ekonomik

yap› veya sporla ilgili geliflmeler

f›kra yaz›lar›nda yazar›n bak›fl aç›s›yla

yans›t›lm›fl olur.

Öğretici Metinleri İnceleme Yöntemi

175


443 444

c. Ana Düflünce

Ana düflünce bir ö€retici metnin özü, özetidir. O metnin yaz›lmas›na neden olan ç›k›fl noktas›, yaz›l›fl amac›d›r . Bu noktada yazar›n tüm çabas› ana düflün-ceyi daha somut , daha net ortaya koymaya yönelik olur.

Ana düflünce metnin içinde bir cümle hâlinde bulunabilece€i gibi, metnin tamam›na yay›lm›fl , okur taraf›ndan sentezlenerek ulafl›lacak flekilde de olabilir.

Ana düflünce bir dönemin zihniyetini temsil edici özellik tafl›yabildi€i gibi, yazar›n kendisine has görüflünü de yans›tabilir.

Yazar, ana düflünceyi inand›r›c› k›lmak için örnek vermeye , tan›k göstermeye ve istatistiksel veri sunmaya baflvurabilir.

d. Dil ve Anlat›m

Ö€retmeyi amaç edinen metinlerde anlat›m, mesaj› do€rudan iletmeye uygun olarak aç›k, yal›n ve anlafl›l›r olmak zorundad›r.

Bundan dolay›;

Sözcükler genellikle gerçek anlamlar› ile kullan›l›r.

Söz sanatlar›na genelde baflvurulmaz.

Metnin içeri€ine göre bilimsel terimlere ya da fel-sefî kavramlara yer verilir.

Bilimsel metinler, tarihi metinler ve makalelerde öznel ifadelerden kaç›n›l›r.

Dil genellikle göndergesel ifllevde kullan›l›r.

Söz konusu metnin hitap etti€i okuyucu kitlesi-nin e€itim durumu, ilgi alanlar›, kültürel düzeyi ve yafl ortalamas› metnin anlafl›lmas›nda etkili olan hususlard›r.

e. Metin ve Gelenek

Dille oluflturulan etkinliklerin zamanla bir bak›fl, anlay›fl bütünlü€ü oluflturarak geleneksel bir forma büründü€ünü biliyoruz. Ö€retici metinler de insan›n bildi€ini paylaflmas› esas›na dayan›r.

Bunun için bu ürünlerin yüzy›llarca edebiyat co€raf-yas›nda akt›€› yerlerden biriktire biriktire oluflturdu€u geleneksel bir yap› vard›r.

f. Anlam

Ö€retici metinlerin temel amac› estetik haz uyand›rmak de€il, bilgilendirmektir. Bilgi ise bu metinlerde en saf , en yal›n ve en dolays›z biçimiyle yer almal›d›r. Sözcükleri gerçek anlamlar› ile kullan›p cüm-lenin tek bir anlam› karfl›layacak aç›kl›€a sahip olmas›n› sa€lamak yazar›n en önemli görevidir.

Dili , güzel kullanmaktan önce do€ru kul-lanmak bu tür metinlerde en önemli husustur.

g. Metin ve Yazar

Metin, yazar›n›n aynas›d›r . Ö€retici metinlerde yazar› coflku, heyecan ve duygu yönleriyle de€il düflünsel özellikleriyle görürüz.

Yazar birçok ö€retici metinde kendi “ben”ini ortaya koyar.

Olay, durum ve kavramlara bu noktadan yaklafl›r.

Türk edebiyat›nda mektup, gezi yaz›s›,

hat›ra (an›); tarihî, felsefî ve bilimsel metinler

daha eski bir geçmifle sahipken makale, deneme,

sohbet, f›kra gibi türler Tanzimat sonras›nda ede-

biyat›m›za girmifltir.

NOT

176

445 446

h. Yorum

Bir ö€retici metnin do€ru yorumlanmas› için

Cümleler aras›ndaki ba€lant›lar› kurabilme

Konuya yaklafl›m tarz›n›, bak›fl aç›s›n› kavrama

Metnin yap›s›n› (girifl-geliflme-sonuç) çözümleme

Ana düflünceyi ve onu destekleyen yard›mc› düflünceleri ç›karabilme

Dönemin zihniyeti ile metin aras›ndaki iliflikiyi kurabilme

gibi etkinliklerin gerçeklefltirilmesi gerekir.

etkinlik

etkinlik

Afla€›dakilerden hangileri öğretici metinlerin

amaçlarındandır, "3 " işareti kullanarak belirleyelim.

1 Bir konuya açıklık getirmek

2 Estetik zevk vermek

3 Bir düşünceyi değiştirmek

4 Bir konuda okuyucuyu uyarmak

5 Okuyucu kurmaca bir dünyada yaşatmak

6 Kişide çeşitli duygular uyandırmak

7 Haber vermek

8 Okuyucuyu coşturmak

9 Kişinin hayal dünyasını genişletmek

10 Okuru ikna etmek

3

3

3

3

3

✗

✗

✗

✗

✗

177

447 448

Öğretici Metin Örneklerini İnceleme

A. Tarihî Metinler

Milletlerin hayat›ndaki önemli olaylar›n, devletlerin kurulufl, geliflim ve y›k›l›fl dönemlerinin yer ve zaman belirtilip bunlar›n neden-sonuç iliflkisi içinde anlat›lmas›na dayanan metinlerdir.

Tarihî Metinlerin Özellikleri

Nesneldir.

Yazar taraf tutmaz.

Yorum yapılmaz.

Olay olduğu gibi aktarılır.

Dil, açık ve yalındır.

Dilin göndergesel işlevi hâkimdir.

Belge, bulgu ve tanıklara dayandırılır.


Rönesans hareketlerinin bafllamas›nda,

Haçl› seferleri ile ‹slam dünyas›ndaki bilim sel ve teknolojik geliflmelerin bat›ya tafl›nmas›

Eski Yunan ve Roma uygarl›€›na ait eserlerin incelenmesi ve okutulmas›

Matbaan›n etkisiyle yeni bulufl ve düflünce-lerin her tarafa kolayca ulaflt›r›lmas›

Co€rafi kefliflerle Avrupa’n›n zenginleflmesi ve yaflam düzeyinin yükselmesi sonucun-da düflünce ve sanat eserlerine de€er veren “mesen” s›n›f›n›n ortaya ç›kmas›

Avrupa’da üstün yetenekli sanatkarlar›n yetiflmesi

Yazar, flair ve sanatkarlar› koruyan kiflilerin bulunmas› gibi nedenler etkili olmufltur.

Rönesans hareketleri ilk olarak ‹talya’da baflla-

m›flt›r. ‹talya’n›n co€rafi konumunun ‹slam dün-

yas›, eski Yunan ve Roma uygarl›klar›ndan etkilen-

mesini kolaylaflt›rmas›, ‹talyan flehir devletlerinin

zenginli€i, ‹talya’n›n H›ristiyanl›€›n dini merkezi

olmas› ve zengin kilisenin sanatç›lar› korumas›

Rönesans’›n ‹talya’da bafllamas›nda etkili olan

bafll›ca faktörlerdir.

Rönesans ilk olarak “Hümanizma” ak›m› ile edebi-

yat alan›nda bafllam›flt›r. Yunanca, Latince ve ‹bra-

nice metinleri inceleyenlere “Hümanist”, bunlar›n

çal›flmalar›yla ortaya ç›kan ak›ma da “Hümanizm”

denilmifltir. ‹talya’da Rönesans edebiyat›n yan› s›ra

mimari, resim ve heykeltrafll›k alanlar›nda da etki-

li olmufltur.

178

449 450

B. Felsefî Metinler

Felsefenin temel konular›n› ve problemlerini ele alan metinlerdir.

Felsefî Metinlerin Özellikleri

Bu metinlerde varl›k, bilgi, güzellik, fayda, ahlak gibi kavramlar, bunlar›n içeri€i ve de€eri üzerinde du-rulur.

‹nsan›n ak›l yoluyla hayat› ve insan varl›€›n› sorgu-lad›€› bu metinlerde tümevar›m ,

tümdengelim , analiz ,

sorgulama gibi yöntemlere baflvurulabilir.

Felsefî metinler kavramlarla yüklü metinlerdir.


Felsefenin temel sorular›ndan olan “‹nsan nedir? Ne olmal›d›r?” sorular› felsefeyi zorunlu olarak “‹nsan davran›fllar›n›n bir amac› var m›d›r veya ol-mal› m›d›r? Hangi davran›fllar daha insanca ve er-demlidir?” gibi sorulara cevap aramaya zorlar. ‹flte insan edimlerini konu alan felsefenin bu dal›-na ethik (etik-ahlak felsefesi) denir.

Felsefe ahlaka iki yönden yaklafl›r: ‹lki ahlaki kav-ramlar ve kavramlar›n içerikleri nelerdir sorular›na cevaplar aramak, yani ahlaka teorik olarak yaklaflmak ki buna ahlak teorisi (kuramsal ethik) denir. ‹kinci yaklafl›m ise hangi davran›fllar›m›z›n iyi ve do€ru oldu€unu araflt›r›p nas›l davranmam›z gerekti€ini bize dayatan normatif ahlakt›r (uygula-mal›-pratik ethik).

Ahlak felsefesi dinlerin d›fl›nda, hukukun ve top-lumun da önemli de€erlerindendir. Ahlak için in-san eylemlerinin iyi ve kötü olarak de€erlendirilip yönlendirilmesidir diyebiliriz.

Ancak toplumsal ahlak anlay›fl› genellikle cinsel davran›fllarla s›n›rland›r›lmaktad›r.

Oysa genel anlamda ahlak her türlü insan edimini içerir. Ahlak öncelikle davran›fllar› iyi ve kötü ola-rak ay›rmaya çal›flmaktad›r.

Her ne kadar toplumun ço€unlu€unca olumlu ola-rak karfl›lanan davran›fllara iyi di€erlerine de kötü denilse de iyi-kötü yer, zaman ve bak›fl aç›s›na göre de€iflebilmektedir. Kald› ki insan davran›fllar›n›n iyi kötü de€erlendirilmesinin yap›lmas› da tek bafl›na yeterli olmamaktad›r. Bir davran›fl›n ahlak›n konusu içine girebilmesi için bireyin farkl› davran›fllardan birini seçme özgürlü€ünün olmas› gerekmektedir. Bu seçme özgürlü€ünün ve istencinin olmad›€› bir davran›fl için bireyi iyi-kötü diye nitelemek do€ru olmayacakt›r. T›pk› hayvanlar›n davran›fllar›n›n iyi - kötü diye nitelendirilemeyece€i gibi. Ahlaki kav-ramlar insan edimleri üzerine de€erlendirilece€i içindir ki insan davran›fllar›n›n psikoloji bilimi aç›s›ndan ele al›nmas›nda yarar vard›r.

video

179


451 452

C. Bilimsel Metinler

Belli bir plan dâhilinde yaz›l›r ve alt› bölümden oluflur:

Giriş

Tartışma

Metin

Başlık

Sonuç

BİLİMSEL METİNLERİN BÖLÜMLERİ

Bilimsel Metinlerin Özellikleri

Bilimsel metinlerin özelliklerini duyurmaya yarayan metinlerdir.

Nesneldir.

Sözcükler mecaz anlamdan sıyrılmıştır.

Terimler sıkça kullanılmıştır.

Kısa, net, yalın bir anlatımla oluşturulur.

Alanında uzman kişiler tarafından yazılır.

Bilimsel makaleler, konferanslar, tarama, değer-lendirme yazıları ve özetlerden oluşur.

etkinlik

Afla€›daki özelliklerin ilgili olduğu türü belirleyelim.(Birden fazla türle ilgili olabilir.)

1 Söz sanatlarına, mecazlara, imgelere yer verilmez. T F B

2 Dilin göndergesel işlevi kullanılır. T F B

3 Varlık, bilgi, değerlerle ilgili soruların cevaplarını araştıran metinlerdir. F – –

4 Başlık, özet, giriş, asıl metin, sonuç gibi bölümlerden oluşan metinlerdir. B – –

5 Çok anlamlığa kapalı metinlerdir. T F B

6 Kavramlar ağırlıktadır. F – –

7 Terimler ağırlıktadır. T F B

8 Geçmişteki olayları neden-sonuç ilişkisiyle ele alan yazılardır. T – –

9 Konular soyutlamalara dayandırılarak anlatılır. F – –

10 Yazar, anlatıma kendi duygularını katmaz. T B –

11 Ortaya konan nesnel veriler yazının sonunda kaynaklarıyla belirtilir. T B –

T Tarihî FelsefîF BilimselB

etkinlik

180

453 454

Gazete Çevresinde Oluşan Metinler

1. MAKALE

Herhangi bir konuda yazar›n ortaya koydu€u görüflü kan›tlamak üzere oluflturdu€u gazete ve dergi yaz›lar›d›r.

Makalelerde a€›rbafll› bir dil kullan›l›r. K›sa ve net bir anlat›m tercih edilir.

Nesnellik a€›r basar.

Konu s›n›rlamas› yoktur ; bilim, meslek, sa-nat, toplum gibi hemen her alanda makale yaz›labilir. Ancak yazar›n bu alanda söz sahibi ola-bilecek bilgi ve kültür donan›m›na sahip bir uzman olmas› gerekir.

Makalelerde görüfllerin kan›tlanmas› önem-lidir. Yazar, bunu örneklerle, deney ve gözlem sonuçlar›na dayand›rarak ya da istatistiksel verilerle yapabilir.

Kimi alanlarda oluflturulan makalelerde bu alan›n terminolojisine ait sözcükler

yo€unluk kazan›r.

Makale gazete ile ortaya ç›kan bir metin

türüdür. Türk edebiyat›nda da ilk makale

1860’ta yay›m hayat›na bafllayan

“Tercüman-› Ahval” gazetesinde

yay›mlanm›flt›r. ‹lk özel gazetemiz olan bu gaze-

tede yay›mlanan ilk makale fiinasi

taraf›ndan kaleme al›nan “Tercüman-› Ahval

Mukaddimesi” adl› yaz›d›r.

Edebiyat›m›zdaki önemli makale yazarlar› flöyle

s›ralanabilir: ‹brahim fiinasi, Ziya Pafla, Süleyman

Nazif, Ali Suavi, Falih R›fk› Atay....

NOT

GAZETEETRAFINDA

GELİŞENMETİNLER

Röportaj

Fıkra

Makale

Deneme

Sohbet (Söyleşi) Eleştiri

Haber Yazısı

181


455 456

2. FIKRA (KÖfiE YAZISI)

Gündemdeki bir konuda, yazar›n kendi görüfllerini kan›tlama gere€i duymaks›z›n oluflturdu€u k›sa, et-kili yaz›lard›r.

Köfle yaz›s› olarak da adland›r›lan f›kralar günlük gazetelerde özel bir bafll›kla yay›mlan›r.

F›kralarda konuflma dilinin k›vrakl›€›ndan yararlanan yazar nüktelere , k›sa anektodlara da yer verir. Anlat›m canl›, etkili, esprilidir.

F›kralar günübirlik yaz›lard›r. Gündeme dayand›€› için gündem de€ifltikçe geçerlili€ini kaybeder. Ahmet Haflim, f›kran›n ömrünü kelebe€in ömrü-ne benzetir.

Aç›klama, tart›flma gibi anlat›m biçimle-rinden yararlan›l›r.

Önemli f›kra yazarlar›m›z flunlard›r: Ahmet Haşim, Ahmet Rasim, Oktay Akbal, Haldun Taner, Çetin Al-tan, ‹lhan Selçuk, Yusuf Ziya Ortaç, Falih R›fk› Atay...

3. DENEME

Herhangi bir konuda kesin yarg›lara var›lmaks›z›n kiflisel görüfllerin anlat›ld›€› yaz›lard›r.

Konu s›n›rlamas› yoktur.

Do€a, sevgi, yard›mseverlik, k›skançl›k, sanat, al›flkanl›klar gibi çok farkl› konularda yaz›labilir. Bu anlamda yazara bir özgürlük ortam› sa€lar.

Montaigne , Francois Bacon

ve Andre Gide dünya edebiyat›n›n önemli deneme yazarlar›d›r.

Türk edebiyat›nda deneme Cumhuriyet Dönemi'nde yetkin örnekleriyle yer alm›flt›r.

• Nurullah Ataç ,

• Falih R›fk› Atay ,

• Suut Kemal Yetkin ,

• Necmi Uygur ,

• Ahmet Haflim ,

• Melih Cevdet Anday ,

• Ahmet Hamdi Tanp›nar ,

• Vedat Günyol ,

• Salah Birsel ,

deneme türünde eserler vermifltir.

Renkli, etkili, içten bir anlat›mla yaz›l›r.

Denemeler yazar›n kendi kendisiyle konufluyormufl gibi yazd›€› yaz›lard›r.

Denemede yazar, olay, durum ve kavram-lara farkl› aç›lardan bakmay› dener.

Yazar ortaya koydu€u görüflleri kan›tlama gereği- duymaz. Bu aç›dan deneme; f›kra ve sohbet türleri ile benzeflir.

Nurullah Ataç denemeyi “ben’in dünyas›” olarak yans›t›r. Yazar, konuya kendi ben’inin pen-ceresinden yaklafl›r. Öznel bir yaklafl›m söz konusudur.

etkinlik

etkinlik

video

182

457 458

4. SOHBET (SÖYLEfi‹)

Herhangi bir konuda, çok derine inmeden okurla konufluyormufl gibi senli benli bir üslupla yaz›lan gazete ve dergi yaz›s›d›r.

Söylefli yaz›lar›n›n en belirgin özelli€i okurla karfl›l›kl› konufluyor havas›nda yaz›lmas›d›r. Ya-zar, okura sorular sorar, onaylat›c› cümleler kurar ve hitap sözleri kullan›r.

‹çten, rahat, ak›c› bir üslupla oluflturulan bu yaz›lar do€rudan bilgi vermek

yerine, herhangi bir konuda okurla görüfllerini gözden geçirmek fleklinde geliflir. Bu yüzden çok detayl› de€erlendirmelere gidilmeksizin ele al›nan konu yüzeysel olarak ele al›n›r.

Sohbet (söylefli) yaz›lar›, okuru s›kmayacak flekilde ak›c› bir üslupla yaz›l›r.

Konuflma havas›nda geliflti€i için devrik cümlelere; k›sa, etkili ifadelere yer verilir.

Deneme ve f›kra yaz›lar›yla benzeflen bir yönü de kan›tlama kayg›s› gütmemesidir.

Sohbet denince edebiyat›m›zda akla

gelen ilk isim Ahmet Rasim’dir.

Servetifünun Dönemi'nde ra-

hat bir üslupla oluflturdu€u sohbet yaz›lar›yla

en çok okunan yazarlardan biri olmufltur.

Bu türün Cumhuriyet Dönemi'nde

dikkat çeken ismi ise fievket Rado’dur.

“Eflref Saat” adl› kitab›nda bir araya getirdi€i

sohbet yaz›lar›n›n yan› s›ra radyoda da sohbet-

lerini seslendirme imkân› bulmufltur.

NOT

5. ELEfiT‹R‹ (TENK‹T - KR‹T‹K)

Bir sanatç›n›n sanatsal yönünü , bir eserin özünü,

yap›s›n› inceleyerek, bunlar›n de€erli de€ersiz

yönlerini ortaya koyan yaz›

türüdür.

Elefltiriler inceleme yaz›lar›d›r, sanatsal kriterlere göre bir eserin özel-

liklerini de€erlendirmeye dayan›r.

Elefltiriler okur ile sanatç› aras›nda köprü vazifesi gören yaz›lard›r. Bu aç›-dan elefltirinin tarafs›zl›k ilkesine göre yap›lmas› ge-rekir. Eserin do€ru tan›t›lmas›, do€ru anlafl›lmas› aç›s›ndan önemlidir.

Elefltiri yaz›lar›nda dil, göndergesel ifllevde kullan›l›r. ‹fadeler kolay anlafl›l›r, yal›n ve net olmal›d›r. Aç›klama ve tart›flma anlat›m biçimlerinin yan› s›ra, al›nt›lama, tan›k gösterme ve örnekleme gibi teknik-lerden de yararlan›l›r.

Dünya edebiyat›nda elefltiri 16-17. yüzy›llarda biçimlenmeye bafllam›flt›r. Türk edebiyat›nda tezki-relerde k›smi de olsa elefltiri izlerine rastlamak mümkünse de elefltiri türü Tanzimat’la birlikte ba€›ms›z bir tür olarak geliflim göstermifltir. Nam›k Kemal’in “Lisan-› Osmani’nin Edebiyat› Hakk›nda Baz› Mülahazât› fiamildir” bafll›kl› yaz›s› ilk elefltiri kabul edilir. Yine Nam›k Kemal, Ziya Pafla’n›n “Harabat” antolojisinin ön sözündeki de€erlendirmeler için “Tahrib-i Harabat” ve “Takip” adl› iki elefltiri eseri ortaya koymufltur. Elefltiri türü, Cumhuriyet Döne-mi'nde ise büyük geliflme göstermifltir.

Nurullah Ataç ,

Fethi Naci ,

Memet Fuat ,

Rauf Mutluay ,

Mehmet Kaplan ,

Ahmet Hamdi Tanp›nar elefltiri türünde baflar›l› çal›flmalar›yla dikkat çeken yazarlardan baz›lar›d›r.

etkinlik

etkinlik

183


459 460

Eleştiri Türleri

Yap›sal elefltiri, eseri temel alan elefltiridir. Eseri, yazar›ndan, döneminden, yazar›n di€er eser-lerinden ba€›ms›z düflünerek de€erlendirmeye dayan›r.

Marksist elefltiri, insan ürünü olan eseri, toplumsal yap› ile ba€lant› kurarak de€erlendirir.

Tarihsel elefltiri, eseri yaz›ld›€› dönemin koflullar›, zihniyeti ile de€erlendirir. Örne€in, 11. yüzy›lda yaz›lan Kutadgu Bilig’i de€erlendirirken o dönemin koflullar›n› göz önünde bulundurarak eserin de€erli ya da de€ersiz yönlerini saptar.

Ruh bilimsel elefltiri, eserde yazar›n iç dünyas›ndan yans›malar›, yaratt›€› kahramanlar›n ruhsal anali-zini incelemeye dayal›d›r.

‹zlenimci elefltiri, yazar›n kiflisel de€erlendirmesine dayanan öznel elefltiridir. Anatole France taraf›n-dan kullan›lan bu elefltiri türünün günümüzde geçerlili€i pek yoktur.

Yaflam öyküsel elefltiri, yazar odakl› elefltiridir. Yaza-r›n yaflam›n›n esere yans›malar› ele al›n›r.

Toplum bilimsel elefltiri, eseri oluflturuldu€u top-lumla birlikte de€erlendirir.

Okur odakl› elefltiri, eserin okuyucu kitlesi aç›s›n-dan de€erlendirilmesi söz konusudur.

6. RÖPORTAJ

Röportaj, bir olay veya durumu yerinde gezip görme, inceleme, araflt›rma ve soruflturma yoluyla yans›tan gazete ve dergi yaz›s›d›r.

Röportajlar birden fazla yönü olan yaz›lard›r.

Gezip görmeye dayand›€› için gezi yaz›lar›na , soru-cevapl› görüflmelere dayand›€› için mülakata ve araflt›r›p inceleme yönüyle haber yaz›lar›na benzer. Bunlar›n hepsini bünyesinde tafl›yan çok katmanl› bir türdür.

Röportajlarda bir kurum , bir yöre ziyaret edilebilir. Bu yöre veya kurumdaki insanlar-la görüflme yap›labilir. Bu ziyaret ve görüflmelerde foto€raflar çekilebilir veya kamera arac›l›€› ile görüntü al›nabilir.

Tek bir yaz› olabildi€i gibi bir yaz› dizisi hâlinde de yay›mlanabilir.

Amerikan röportaj› ve Alman röportaj› olmak üzere iki çeflit röportaj vard›r. Amerikan röportajlar›nda flafl›rt›c›l›k esas al›n›r, Alman röportajlar›nda ise yazar›n ken-di bak›fl aç›s›n› ön planda tutmas› söz konusudur.

Fikret Otyam ve Yaflar Kemal

röportaj türündeki eserleri ile tan›nan

yazarlar›m›zdand›r. Yaflar Kemal’in Çukurova , Fi-

kret Otyam’›n GAP ve Harran yörelerini ele alan

röportajlar› vard›r.

NOT

etkinlik

184

461 462

7. HABER YAZISI

Basın yoluyla duyurulan önemli, güncel bir olay, kişi,

durum gelişmeyle iglili yazılara

haber yazısı deriz. Haber yapan kişiye muhabir

denir.

Haber yazılarının özelliklerini sıralayalım.

Objektif yani nesnel olmalıdır.

Haber başlığı dikkat çekmelidir.

Özgün olmalıdır.

Açık, anlaşılır bir dille yazılmalıdır.

Geniş bir okuyucu kitlesine hitap etmelidir.

Doğruluğundan emin olunmalıdır.

5N1K (Ne, Nerede, Ne zaman, Nasıl, Niçin + Kim)

sorularının cevabını içermelidir.

Ülkemizde ilk gazete 1 Kasım 1831'de çıkarılan ve aynı zamanda ilk res-mî gazete olan "Takvim-i Vakayi" dir. İlk yarı resmî gazete William Churchill tarafından 3 temmuz 1840'ta çıkarılan "Ceride-i Havadis"tir. İlk özel gazete ise Şinasi ve Agâh Efendi'nin , 21 Ekim 1860 tarihinde çıkardıkları "Tercüman-ı Ahval" gazetesidir.

NOT

"Takvim-i Vakayi" gazetesi


I. MET‹N

Yağmur, bulutlardan su şeklindeki yağan yağış biçimidir. Yağmur taneleri düşme esnasında kuru havadan geçerken bir kısmının veya tamamının buharlaşması sonucu bulut tabandan aşağı doğru sürünüyormuş gibi görünür buna virga denir. bu sürece de Bergeron Süreci denir.

Yukarıdaki metinleri karşılaştıralım.

II. MET‹N

İçimde bir sıkıntı, kalbimde hüzün... Pencere vu-ran yağmur damlacıklarını izliyorum, dalıp gitmi-şim uzaklara, derinliklere doğru bir rüzgârın şeli-ne kapılıp... Çok eski bir aşk hikâyesi geldi aklıma, rüzgâr ile yağmurun aşkı. Rüzgâr deli gibi esermiş

bulutlar biraz üşüsün ve yağmur gelsin bana diye.

I. METİN II. METİN

KONU Yağmurun oluşumu Yağmurun uyandırdığı hisler

YAZILIŞ AMACI Bilgi vermek Estetik zevk vermek

DİLİN İŞLEVİ Göndergesel Heyecana bağlı

GERÇEKLİKLE İLİŞKİSİ

Gerçek hayat Kurmaca

etkinlik

185


463 464

Kişisel Hayatı Konu Alan Metinler

1. ANI (HATIRA)

Yazar›n, hayat›n›n bir dönemini , bu dönem-de tan›k oldu€u olaylar› , bu olaylarda beraber oldu€u insanlar› anlatt›€› yazı türüdür.

Yazar›n hayat›ndan yola ç›karak bir döneme de ›fl›k tutan eserlerdir. Yazar çocukluk y›llar›n›, gençlik y›llar›n›, üniversite dönemini, as-kerlik dönemini, mesle€i ile ilgili bir dönemi yans›tabilir.

An›lar, yaflananlar›n üzerinden biraz zaman geçtikten sonra yaz›l›r.

Zaman, yaflananlar›n baz›lar›n› veya baz› yönlerini silse de bunlar›n daha sa€l›kl› de€erlendirilmesine f›rsat verir.

An›lar yaz›l›rken o döneme ait foto€raflar-dan, mektuplardan, günlüklerden, gazete veya dergi-lerden de yararlan›labilir.

An› yazmak, kendini farkl› flekilde ifade etmek is-teyen yazarlar›n da tercihidir.

Yazar, kurmacaya dayanan eserlerinin d›fl›nda kendini bir de do€rudan okurla karfl› karfl›ya getirmek ister.

An› yaz›lar›nda içtenlik ve do€ruluk aranan niteliklerdir.

Türk edebiyat›nda Babür fiah’›n “Babürname” adl› eseri an›-otobiyografi nitelikleri gösteren bir eser olarak karfl›m›za ç›kar.

NOT

KİŞİSELHAYATI

KONU ALANMETİNLER

Mektup

Günlük

Biyografi

Otobiyografi Gezi Yazısı

Anı

186

465 466

2. GÜNLÜK (GÜNCE - RUZNAME)

Yazar›n tarih belirterek günü gününe

yazd›€› yaz›lard›r. Günlüklerde, bir gün

içinde yafla-nanlar, o günkü duygu, düflünce,

çal›flma ve okumalardan

ç›kar›lan sonuçlar aktar›l›r.

Yay›mlanmak niteyinden uzak oluflturulan

günlükler yazarlar›n en samimi hâllerinin

yans›d›€› yaz›lard›r. Sanata, hayata, insana yöne-

lik düflünceleri günlüklerde görmek

mümkündür.

Günlükler O€uz Atay’›n yapt›€› gibi

roman-lar›n›n eskizine de dönüflebilir. O€uz Atay

günlüklerinde roman›yla ilgili yapt›€› çal›flmalar›

ve planlar› anlatm›flt›r.

Günlükler genelde iç konuflma hâlinde

oluflturulur.

Baz› yazarların an› eserlerini flöyle sıralayabiliriz:

Muallim Naci : Ömer’in Çocuklu€u

Halit Ziya Uflakl›gil : K›rk Y›l , Saray ve Ötesi

Bir Ac› Hikaye;

Halide Edip Ad›var : Mor Salk›ml› Ev , Türk’ün Ateflle ‹mtihan›

Yusuf Ziya Ortaç : Bizim Yokufl

Halikarnas Bal›kç›s› : Mavi Sürgün

Yakup Kadri Karaosmano€lu : Vatan Yolunda,

Politikada 45 Y›l, Zoraki Diplomat

Falih R›fk› Atay : Çankaya , Zeytinda€›...

NOT

Bat› edebiyat›ndan edebiyat›m›za gelen bu türe Tanzimat Dönemi'nde “Ruzname” ad› verilmifltir. Nurullah Ataç , Tomris Uyar , Salah Birsel ve Oktay Akbal günlük türünde eser vermifl sanatç›lar›m›zd›r.

NOT

3. B‹YOGRAF‹ (YAfiAM ÖYKÜSÜ)

“Biyo - grafi” yaflam yaz›s› anlam›na gelir. Bilim, meslek, sanat, spor, siyaset gibi alanlarda ün kazanm›fl kiflilerin yaflamlar›n› anlatan yaz›lard›r.

Biyografiler çok k›sa tutulabilece€i gibi detayland›r›larak kitap boyutunda da haz›rlanabilir.

Biyografilerde sözü edilen kiflinin do€umu, aile hayat›, arkadafl çevresi, ö€renim hayat›, mesle€i, çal›flmalar›, eserleri ve ölümü anlat›l›r.

Yaflam› anlat›lan kiflinin yak›n çevresinden, ifl arkadafllar›ndan da yard›m al›nabilir. O kiflinin mektuplar›, günlükleri, foto€raflar›, yaz›lar› ve kimi kiflisel belgeleri biyografilerde kullan›labilir.

Objektif bir bak›fl aç›s›yla yaz›lmas› önemlidir. Aç›k, samimi ve ak›c› bir üslup biyografinin okunuflunu zevkli k›lar.

Tezkire , biyografiye en yak›n

türdür. Divan flairlerinin hayatlar›n› ve eserleri-

ni içeren bu eserler biyografi özelli€i gösterir. Ali

fiir Nevai’nin “Mecallis’ün Nefais ” adl›

eseri ilk tezkire örne€imizdir. Sehi Bey’in

“Heflt Behiflt” adl› eseri ise Anadolu’da kaleme

al›nan ilk tezkire kabul edilir.

NOT

Biyografi türündeki eserlere flunlar› örnek verebiliriz.

fievket Süreyya Aydemir : Tek Adam

Mehmet Kaplan : Tevfik Fikret

Abdülhak fiinasi Hisar : Ahmet Haflim fiiiri ve Hayat›...

NOT

187

467 468

4. OTOB‹YOGRAF‹ (ÖZ YAŞAM ÖYKÜSÜ)

Yazar›n kendi yaflam öyküsünü anlatt›€› yazı- lard›r.

Çok k›sa ve yüzeysel olabilece€i gibi detayland›r›larak kitap boyutunda da yay›mlanabilir.

Otobiyografilerde an› yaz›lar›ndaki gibi birinci kifli anlat›c› kullan›l›r.

An› da otobiyografi de kiflinin kendi yaflam›na dönük yaz›lard›r. Ancak an› hayat›n bir dönemini , bu dönem-deki olay, durum ve kiflileri de anlat›r.

Otobiyografiler ise yazar›n yaflam›n›n tamam›nı yazar ekseninde anlatan yaz›lard›r.

Otobiyografilerin okur taraf›ndan ilgi görmesi, anlat›mdaki içtenli€e ve ak›c›l›€a ba€l›d›r. Bunun yan› s›ra otobiyografi-de anlat›lan yaflam›n baz› ilginçlikler tafl›mas›,

yazar›n be€enilen ve merak edilen bir kifli olmas› da eserin okunurlu€unu etkiler.

Yazar›n kendi yaflam›n› yans›t›rken objektif olmas› beklenir.

Eserde baz› foto€raflar, mektuplar, kiflisel belgeler de

kullan›labilir.

Necip Faz›l K›sakürek’in “Kafa Ka€›d›” , Aziz Nesin’in “Böyle Gelmifl Böyle Gitmez” adl› eserleri otobiyografi türündeki eserlerden baz›lar›d›r.

NOT

5. GEZ‹ YAZISI (SEYAHATNAME)

Yazar›n gezip gördü€ü yerleri ve bu yerlerle ilgili edindi€i izlenimleri okurla paylaflt›€› yaz›lard›r.

Betimleme, öyküleme ve aç›klama anlat›m biçimlerin-den yararlan›l›r. Ak›c›, aç›k ve yal›n bir anlat›m tarz› tercih edilir.

‹yi bir gözlemci olmak, merakl› olmak, ayr›nt›larda seçici olmak ve sürükleyici bir üsluba sahip olmak gezi yazar›nda bulunmas› gereken niteliklerdir.

Kimi gezi yaz›lar› mektup veya günlük fleklinde de oluflturulur.

Gezi yaz›s› türünde flu eserleri de sayabiliriz.

Seydi Ali Reis : Miratü’l Memalik ,

Yirmisekiz Çelebi Mehmet : Paris Sefaretnamesi ,

Ahmet Mithat Efendi : Avrupa’da Bir Cevelan ,

Direktör Ali Bey :Seyahat Jurnali (Gezi - Günlük) ,

Cenap fiahabettin : Hac Yolunda ,

Ahmet Haflim : Frankfurt Seyahatnamesi ,

Reflat Nuri Güntekin : Anadolu Notlar› ,

Attila ‹lhan : Abbas Yolcu ,

Falih R›fk› Atay : Bizim Akdeniz ,

Divan edebiyat›nda “Seyahatname” gelene€i 15-16. yüzy›llara dek uzan›r. Babür fiah’›n “Babürname” si, an›, gezi, günlük gibi türlerin bir sentezi gibidir. Evliya Çele-bi’nin “Seyahatnamesi” de o dönem için en önemli eserlerden biridir.

NOT

188

469 470

6. MEKTUP

Kifliler veya kurumlar aras›nda haberleflmeyi sa€layan yaz› türüdür. Bir iletiflim arac›d›r.

Her türlü bilgi, duygu, düflünce, dilek ve iste€in aktar›labilece€i bir yaz› türüdür.

Çok eski devirlere uzanan mektup gelene€inde hitap, girifl, as›l konu, iyi dilek ve imza bölümleri zaman içinde de€ifliklikler göstermifltir.

Mektuplar iletilen kifli veya kuruma göre, ele al›nan konu veya üsluba göre farkl› flekillerde s›n›fland›-r›labilir:

Özel Mektuplar

Edebî Mektuplar

Resmî Mektuplar

‹fl Mektuplar›

a. Özel mektuplar: Arkadafl, dost mektuplar›, aflk mektuplar›, bafl sa€l›€› mektuplar›, teflekkür mek-tuplar›, kutlama mektuplar› ve davetiyeler özel mektup türleridir.

b. Edebî mektuplar: Edebiyat ve sanat alan›nda ünlü kiflilerin duygu ve düflüncelerini aç›klamak, elefltiri yapmak

gibi amaçlarla yazd›klar› mektuplard›r.

Edebiyat›m›zda Abdülhak Hamit, Nam›k Kemal,

Ziya Osman Saba, Yahya Kemal, Cahit S›tk› Ta-

ranc› gibi sanatç›lar edebî

mektup türünde eser vermifl yazarlar›m›zdand›r.

Ahmet Rasim’in “fiehir Mektuplar›” adl›

eseri, Halide Edip Ad›var’›n “Handan” adl›

roman› mektup fleklinde düzenlenmifltir.

Bas›n yay›n organlar›ndan herhangi birinde yay›mlan-

mak üzere yaz›lm›fl mektuplara ise “aç›k mektup”

ad› verilir.

Ali Canip Yöntem’in “Milli Edebiyat

Meseleleri ve Cenap Bey'le

Münakaflalar›m” adl› eseri aç›k mek-

tuplardan oluflur.

c. Resmî Mektuplar: Kamu kurum ve kurulufllar›n›n

veya özel ve tüzel kiflilerin, görevleri ile ilgili bil-

gileri, istekleri, önemli haberleri birbirine ilet-

mek amac›yla yazd›klar› mektuplard›r. “Resmi

Yaz›flma Kurallar›” bafll›€›yla bel-

li kurallara ba€lanm›fl olan bu mektuplarda dil ve

anlat›m›n s›n›rlar› belirlenmifltir.

d. ‹fl Mektuplar›: fiartnameler, siparifl mektuplar,

sözleflmeler

gibi ticari amaçl› ifl iliflkilerini veya çal›flma flartla-

r›n› düzenlemek için özel kurumlar veya resmî

kurulufllarla yap›lan yaz›flmalar› içerir.

Edebiyat›m›zda mektup türünde dikkat çe-

ken eserlerden biri de Fuzulî’nin “fiikayetname”

adl› mektubudur. Kendisine ba€lanan ayl›€› bir

türlü alamayan, rüflvet isteyen görevlilerden duy-

du€u rahats›zl›€› dile getirmek isteyen Fuzulî

“fiikayetname”yi kaleme al›r: “Selam verdüm, rüfl-

vet de€ildür deyü almad›lar.” sözüyle de edebiyat

tarihine geçer.

NOT

etkinlik

etkinlik

189


470 472

Demokritos gülerek ç›karm›fl her sabah evinden, bu yüzden ona “gülen filozof” derlermifl. Herak-leitos ise a€layarak bafllarm›fl gününe, ona da bu yüzden “a€layan filozof” ad›n› takm›fllar... Monta-igne, “Elbette gülmek a€lamaktan ye€dir.” diyor, ama burada iflin tersine döndü€ünü de söylüyor. ‹lk bak›flta gülen insan› iyimser, a€layan› karamsar say-mak do€ru gibi görünüyorsa da yukar›da ad› geçen “gülen filozof” gerçekte karamsar bir filozoftu. ‹nsanl›ktan umudunu kesmiflti, bu yüzden de ifli gül-meye vurmufltu; böylece, “Siz insano€luna güvenin bakal›m. ‹nsanl›€›n ilerleyece€ini söyleyin durma-dan, gülüp geçiyorum sizin de iyimserli€inize.” demek istiyordu. Herakleitos ise insan ve toplum konusunda iyimser oldu€u için, “Neden hâlâ bu kötülük, bu gerilik, bu dar kafal›l›k?” dermifl gibi a€l›yordu, inand›€› de€iflimin gecikti€ine üzülü-yordu anlafl›lan. Bizde “Güler misin, a€lar m›s›n?”

diye bir söz vard›r; bu sözü, “Demokritos’tan yana m›s›n, Herakletios’tan yana m›?” anlam›nda yorum-layabiliriz. Gerçekten o sözde, gülmek ile a€lamak aras›nda bizi seçmeli durumunda b›rakan birtak›m olaylara an›flt›rma oldu€u çok aç›kt›r. Ama bu seç-meli durum, san›ld›€›nca karfl›t iki tutumu göster-mez hiç de! Baflka bir deyiflle, birtak›m olaylarda gülmek a€laman›n, a€lamak da gülmenin yerini tu-tabilir pek güzel.

Nitekim ilk ça€'da, gülmenin sanat› olan komed-ya ile bizim bir zamanlar “a€lat›” diye karfl›lamaya kalkt›€›m›z tragedya aras›nda kesin bir ayr›m vard›r san›l›yordu oysa zamanla bu kesin bölümleme orta-dan kalkt›, tiyatro sanat› bu iki niteli€i birlefltirme yolunda geliflti. Shakespeare’de Falstaf’›n en büyük gülünç kifli say›lmas›. Moliere’in bizi güldürmekten çok, düflündürmesi bunu gösterir.


Ama eski Yunan’›n komik ve trajik maskelerinde, benzer çizgilerin bulundu€unu da unutmayal›m; çünkü gülmenin insan yüzüne verdi€i biçim, a€laman›n do€urdu€u çarp›kl›klara çok yak›nd›r. Bu yüzden de kimi zaman karfl›m›zdaki a€l›yor mu, gülüyor mu anlayamay›z. Dahas› a€lamaktan gülmeye, gülmekten a€lamaya son h›zla geçenler vard›r.fiunu da katmak istiyorum sözlerime; yapmac›kl›€a düflmeyen bir karamsarl›k, hüzün düflkünlü€üne varmayan bir umutsuzluk, insana sayg›y› ortadan kald›rmayan bir sanat nefreti, do€am›z›n bize ver-di€i ve toplumun kaç›n›lmaz k›ld›€› bir çeflit ko-runma içgüdüsü, bir çeflit var olma gücüdür. Yafll› Lear ormanda ba€›r›p ça€›r›rken, Timon hepimi-zin yerin dibine batmam›z› dilerken, yine yaflam›n düzelmesi umudunu tafl›yorlard›. Afl›r› s›cakla so€u€un bedenimizde özdefl bir etki uyand›rmas›

gibi, iyimserlikle karamsarl›k da insan do€as›n›n iki yüzü gibi görülmeli.Komedya maskesi ile tragedya maskesi gibi, iyim-serlikle karamsarl›k da iç içe girer. En yaman ba-şarılara ermifl büyük adamlar›n yaflam›nda ka-ramsar dönemlerin hiç eksik olmamas› bunu göstermez mi? Denebilir ki, iyimserli€e giden yol karamsarl›ktan geçer, belki de bütün büyük baflar›larda karamsarl›€›n pay› vard›r. Bana so-rarsan›z; iyimserli€i iyi karamsarl›€› kötü saymak-tan yana de€ilimdir ben. Hem karamsarl›k, ayakta kalmam›z› sa€lamaz m› sanki? Coleridge, “Gülme de, gözyafllar› da do€an›n bize verdi€i iki afl›r› dil-dir. Gülmenin karamsarl›€a, a€laman›n iyimserli€e özgü oldu€unu unutup biz yine gülümseyerek ç›kal›m evlerimizden.”

Melih Cevdet Anday (Milliyet, Sanat Dergisi, Say›:104)


190

473 474

etkinlik

etkinlik

Yukar›daki metni afla€›daki sorular çerçevesinde de€erlendirelim.

1 Okudu€unuz metin gazete çevresinde oluflan ö€retici metinlere mi yoksa kiflisel yaflam› konu alan ö€retici metinlere mi örnektir? Nedenleriyle belirtelim.

Gazete çevresinde gelişen türlerdendir. Ele alınan düşünce, yazar tarafından okuyucuya aktarılmıştır.

2 Metnin konusunu, ana düflüncesini, belirtelim.

Konu : Gülmek ve ağlamak Ana düşünce : Her şeye rağmen gülmek gereklidir.

3 Metinde dil hangi ifllevde kullan›lm›flt›r?

Genellikle göndergesel işlevde kullanılmıştır.

4 Yazar konuyu ele al›rken hangi yöntemlerden yararlanm›flt›r?

Örneklerden ve tanık göstermelerinden yararlanmıştır.

Aşağıdaki türleri uygun olan boşluklara yazalım.

fıkra - eleştiri - röportaj - gezi yaz›s› - otobiyografi - günlük

1 Nurullah Ataç, bir sanat eserini ele alarak onun yap›s›n›, özünü inceleyip de€erli / de€ersiz özel-

liklerini ortaya ç›kararak eserin daha iyi anlaşıl- mas›n› sa€lam›flt›r. Eleştiri

2 Y›llarca köylüleri, iflçileri, sokaktaki insan›, on-lar›n hikâyelerini anlatan yazar bu sefer kendi hayat›n› anlatmaya karar vermifl. Do€umundan bugüne yaflad›klar›n› anlatm›fl.

Otobiyografi

3 Yaflar Kemal, bir gerçe€i, bir do€ruyu ortaya koymak, bir yeri, bir kurumu tan›mak amac›yla gezip görme, inceleme, soru - cevap çal›flmas› ile oluflturdu€u yaz›lar› “Bu Diyar Bafltan Bafla” adl› eserinde toplad›.

Röportaj

4 ‹lhan Berk, geçip giden günlerin zaman›n yont-mas›yla unutulmas›n› engellemek için tarihler belirterek günü anlatan yaz›lar yazm›flt›r.

Günlük

5 Reflat Nuri Güntekin, uzun süre milli e€itim mü-fettiflli€i yapm›fl, Anadolu’yu köy köy, ilçe ilçe gezmifltir. Bu izlenimlerini de Anadolu Notlar› adl› eserinde bir araya getirmifltir. Bu yerlerin co€rafyas›n›, yer alt›, yer üst zenginliklerini an-latm›fl. ‹nsanlar›n› da tan›tm›flt›r.

Gezi Yazısı

6 Yusuf Ziya Ortaç, y›llarca gazete köflesinde yay›mlad›€› yaz›lar› bu kitapta bir araya getir-mifl. Gündeme dayanan yaz›lar›, k›sa fakat etkili yaz›lard›r. Fıkra

191


etkinlik

Afla€›daki cümlelerin do€ru olanlar›n› D, yanl›fl olanlar›n› Y ile gösterelim.

1 Biyografiye divan edebiyat›nda en yak›n eserler tezkirelerdir. D

2 Gezi yaz›lar›nda istenirse izlenimler günlük tarz›nda da aktar›labilir. D

3 Denemeyi sohbetten ay›ran en temel nokta kan›tlara dayanarak yaz›lmas›d›r. Y

4 Edebiyat›m›zda ilk makale olan “fiiir ve ‹nfla”y› Ziya Pafla kaleme alm›flt›r. Y

5 An› ile günlü€ün fark› fludur: An› yafland›ktan çok sonra, günlük ise s›ca€› s›ca€›na yaz›l›r. D

6 Biyografiler çok uzun yaz›lard›r, k›salt›larak yaz›lamazlar. Y

7 Gezip görülen yerlerin tan›t›lmas›na dayanan gezi yaz›lar›na divan edebiyat›nda D “seyahatname” ad› verilir.

8 Yazar›n kendi hayat›n› geçmiflten günümüze anlatt›€› yaz›lara otobiyografi denir. D

9 Gezi yaz›lar›nda betimleme ve öykülemeden çok aç›klama ve tart›flma anlat›m Y biçimlerine baflvurulur.

10 Edebiyat›m›zdaki ilk mektup örne€i Cumhuriyet Dönemi’nde Cahit S›tk›’n›n Y “Ziya’ya Mektuplar” adl› eseridir.

475 476

etkinlik

7 Emre Kongar, “Ben Müsteflarken” adl› yap›t›nda müsteflarl›k yapt›€› dönemde yaflad›klar›n›, tan›k oldu€u olaylar› ve birlikte çal›flt›€› insan-lar› anlatm›fl. Anı

8 Abdülhak fiinasi Hisar, bu kez flair Ahmet Ha-flim’in hayat›n› anlatan bir kitap yazdı. Bu eser-de flairin do€umundan ölümüne kadar geçen sürede yaflam›ndaki belirleyici olaylar› ve flairin bilinmeyen yönlerini ortaya koyuyor.

Biyografi

9 fievket Rado’nun bu türdeki baflar›s› su götür-mez. Okurla konuflur gibi yaz›yor. Ele ald›€› ko-nularda çok derine inmeden de€erlendirmeler yap›yor, kiflisel görüfllerini ortaya koyarken kan›tlara baflvurmuyor. Sohbet

10 Sabahattin Eyübo€lu, daha çok sanat hakk›nda-ki görüfllerini bu kitab›nda anlatm›fl. Yaz›larda öznellik hâkim, ancak kan›tlama kayg›s› duyma-m›fl. Deneme

11 fiinasi’nin ilk örne€ini verdi€i türdür. Aç›kla-mak, bilgi vermek amac›yla yaz›lan ciddi üs-luplu yaz›larda görüfller örneklerle, anket sonuçlar›yla, deney ve gözlem sonuçlar›yla ›s-patlanmaya çal›fl›l›r.

Makale

12 Birbirinden uzakta olan kifli ve kurumlar ara-s›nda haberleflmeye yard›mc› olan bu tür, kimi romanlar›n içinde de kullan›lm›flt›r. Örne€in Ha-lide Edip Ad›var, “Handan” roman›n›n dokusu-nu bu türle oluflturur.

Mektup

Aşağıdaki türleri uygun olan boşluklara yazalım.

makale - deneme - sohbet - mektup - biyografi - anı

etkinlik

192

477 478

etkinlik

Afla€›da verilen I. gruptaki aç›klamalarla II. grupta verilenleri efllefltirelim. Rakamları ilgili oldukları kutucuğa yazalım.

I. Grup II. Grup

1 Bir ö€retici metinde as›l anlat›lmak ve verilmek istenen mesajd›r. 3 Tercüman-ı Ahval

2 Edebiyat›m›zda gezi türünde eser veren ilk sanatç›d›r. 6 Deneme

3 fiinasi’nin ilk makalesinin yay›mland›€› gazetedir. 4Günce

4 Rûznâmenin günümüzdeki karfl›l›€›d›r. 8Otobiyografi

5 Edebiyat›m›zda gezi yaz›s› türünde akla gelen ilk eserlerdendir. 1Ana Düşünce

6 Montaigne’nin dünya edebiyat›na kazand›rd›€› türdür. 7Makale

7 Herhangi bir konuda aç›klama, bilgi verme amac›yla yaz›lan, 5Seyahatnâme kan›ta dayanan türdür.

8 Yazar›n kendi hayat›n› anlatt›€› türdür. 2Bâbürşah

etkinlik

Afla€›daki açıklamanın karşısına, ilgili olduğu tür adını yazalım.

1 Özel, edebî, resmî, iş olmak üzere çeşitleri olan türdür. Mektup

2 Bir kişinin yaşadığı olayları düzenli olarak günü gününe yazması ile oluşur. Günlük

3 Bir yeri, eşyayı, nesneyi, insanı konu edinen hazırlıklı, kapsamlı yazılan türdür. Röportaj

4 Yazarın iddialarını ispatlama amacı bu türde öne çıkar. Makale

5 "Ne, nasıl, ne zaman, nerede, neden, kim" sorularının yanıtlarının mutlaka bulunduğu türdür.

Haber Yazısı

6 Yazarın kendi iç dünyasında kendisine seslenirken bir yandan da okuyucuyu düşündürmeyi amaçlar.

Deneme

7 Güncel, siyasî, kültürel, ekonomik, toplumsal konularda okuyucuyu bilgilendirmek için yazılan ve gazetede yayımlanan türdür.

Fıkra

8 Bir sanatçıyı veya sanat eserini değerlendiren, yargılayan yazılar bu türdendir. Eleştiri

193


479 480

etkinlik

Yukarıdaki metinle ilgili cümlelerin do€ru olanlar›n› D, yanl›fl olanlar›n› Y ile gösterelim.

1 Gerçek yaşamdan esinlenerek yazılmıştır. D

2 Anı türünün örneğidir. Y

3 Yazıldığı dönemin zihniyetini yansıtmıştır. D

4 Dil, göndergesel işlevde kullanılmıştır. D

5 Anlatıma kendi duygularını katmıştır. Y

6 Yazar kendisiyle konuşuyormuş gibi yazmıştır. Y

7 Makale türünün öreğidir. D

8 Terim anlamlı sözcüklere yer verilmiştir. D

9 Anlatmaya bağlı metinden alınmıştır. Y

10 Açık, duru bir anlatımı vardır. D

11 Olay örgüsü vardır. Y

12 İnandırıcılık, ispat amaçlanmıştır. D

13 Ana düşünce metin birimlerinin bütünleşmesiyle ortaya çıkmaktadır. D

14 Öyküleyici anlatımdan yararlanılmıştır. Y

Özellikle yaşlı insanlardan şu sözleri çok sık duyarsınız: " Televizyon çıkalı eski muhabbetler kalmadı." Biz bu haklı sözleri değiştirerek şöyle diyoruz: "Televizyon çıkalı anne babalar çocuklarına eskisi kadar zaman ayaramaz oldu. "Anne gündüz televizyon izlerken eteğine yapışan çocuğu başından savmak için "Git oyuncaklarınla oyna, görmüyor musun televizyon izliyorum!" der. Baba işten dönüp akşam yeme-ğini yedikten sonra koltuğuna oturur, eline kumandayı alır. Saatlerce şu kanal senin bu kanal benim dolaşır durur. Baba özlemi çeken çocuğuna yarım saatini ayırmaz.

Araştırmalar, odasına televziyon alınan çocukların, beklenenin aksine okul başarısında düşme olduğunu göstermektedir. Çocuk, televizyon izleyebilmek için ödevlerini çalakalem yapmakta, derslerine yeterince çalışmamakta ve sınavlara iyi hazırlanamamaktadır. Çocuklarda televizyon seyretme alışkanlığı sadece okul başarısını etkilemekle kalmıyor, onların fiziksel sosyal, zihinsel ve duygusal gelişimlerini de yavaş-latıyor. Çocuk, televizyon başında yeterince harereket etmediği ve biriken enerjisini harcayamadığı için devamlı kilo almaktadır. Sokakta arkadaşlarıyla oyun oynayan ve koşan bir çocuk birikmiş vücut enerji-sini boşalttığı için rahatlamakta eve sakinleşmiş olarak dönmektedir. Hâlbuki televizyonunun kaşısında saatlerce oturan bir çocuk enerjisini boşaltmak şöyle dursun, aksine bu cihazlardan yayılan elektronla-ra maruz kalmakta ve vücudundaki statik elektrik yükü artmaktadır. Bu sebeple, televizyon bağımlısı çocuklar daha sinirli ve daha saldırgandır. Yaşlarına uygun olmayan programlarını izlemeleri hâlinde kafaları karışır, ruh sağlıkları bozulur.


194

1. Paul Auster, bir New York yazar› oldu€unuLeviathan adl› eserinde de tekrarl›yor. Polisiye ile psiko-lojik roman özelliklerini birlefltirmeye çal›flan yazar, insanlar›n hikayelerini anlatmay› seviyor. Romanda ortaya ç›kan her kahraman detayl› olarak tan›t›l›yor. Bu, romana te€et geçen kah-ramanlar için de yap›l›nca, romana bir katk›s› olmayan kahramanlar›n böyle tan›t›lmas› roman› kalabal›klaflt›r›yor. Okur, o kahramanla ilgili ola-rak ilerleyen sayfalarda ana olayla ilgili bir fleyler beklerken hayal k›r›kl›€›na u€ruyor.

Bu parça afla€›dakilerin hangisinin özelliklerini tafl›maktad›r?

A) Elefltiri B) Makale C) Deneme

D) Günlük E) Sohbet

2. Afla€›dakilerin hangisinde türlerin ortak özelli€i yanl›fl belirtilmifltir?

A) Roman - Öykü – Olaya dayal› metin ler

B) Makale - Sohbet – Gazete çevresinde oluflan metinler

C) Biyografi-Otobiyografi – Kiflisel yaflam› konu alan metinler

D) Koflma-Gazel – Coflku ve heyeca na ba€l› metinler

E) Günlük-Mektup – Gazete çevresinde oluflan metinler

3. Afla€›dakilerden hangisi f›kran›n özelliklerinden biri de€ildir?

A) Gazetelerde “köfle yaz›s›” olarak adland›r›lan özel bafll›kl› yaz›lard›r.

B) Gündemdeki bir durumu, sorunu konu edinir.

C) Samimi, etkili, yer yer espirili bir anlat›ma sa-hiptir.

D) Görüflleri kan›tlama zorunlulu€u tafl›maz.

E) ‹çeri€i ve üslubuyla her dönemde okunabile-cek yaz›lard›r.

4. Bizi Stockholm’de Uluda€ havas› gibi saydam, tertemiz bir gökyüzü karfl›lad›. Vakit akflam›n onu idi. Her yan gündüz gibi ayd›nl›kt›. Saat on bir oldu€u halde sokakta gazete okuyabiliyor-sunuz. Hani “‹ngiltere ‹mparatorlu€u’nda günefl batmaz.” diye bir laf vard›r ya, yaz aylar›nda ‹sveç’te günefl kolay kolay batm›yor. K›fl aylar›, sürekli karanl›k ve so€uk, insanlar› bir hüzne ve yaln›zl›€a bo€uyor. Bizler günefl yüzünü bir hafta görmesek, günefl sönmekte, neredeyse dünya da tükenecek duygusuna kap›l›r, bunal›m geçirmeye bafllar›z. Orada aylar ve aylarca insanlar sobas›z geceler içinde yaflamak zorundalar.

Bu parça afla€›dakilerden hangisinin özelliklerini yans›tmaktad›r?

A) Gezi yaz›s› B) Günlük C) Sohbet

D) Deneme E) F›kra

5. Ö€retici yaz›lar gazete çevresinde geliflen ve kiflisel hayat› konu edinenler diyerek iki gruba ayr›l›r. Gazete çevresinde geliflenler daha çok düflünce a€›rl›kl›d›r. ‹nsan yaflam›ndan beslenen-ler ise yaflananlarla ilgili bilgi vermeye dayan›r. ----, gazete çevresinde geliflen bir türken, ----, insan yaflam›n› konu alan türlere örnek olabilir.

Parçada bofl b›rak›lan yerlere afla€›dakilerden hangisi getirilemez?

A) Mektup – otobiyografi

B) Deneme – biyografi

C) F›kra – gezi yaz›s›

D) Makale – günce

E) Elefltiri – biyografi

481 491Konu Değerlendirme Testi - 1

195


6. Mesle€e adliye muhabirli€iyle bafllad›m. O y›llar›n hem hayat› tan›ma hem meslekte piflme anlam›nda bana çok fley kazand›rd›€›n› söyleye-bilirim. O y›llardaki izlenimlerimden yola ç›karak baz› kitaplar yazd›m. Tan›k oldu€um cinayet vak’alar›ndan yola ç›karak bunlara kurmaca kimi unsurlar da ekledim ve uzun soluklu baz› kitap-lar yazd›m. Geçen sene ise acemilik dönemimi gerçe€e sad›k kalarak yazmaya bafllad›m.

Parçada yazar›n ortaya koydu€u ürünlerin türleri afla€›dakilerin hangisinde belirtilmifltir?

A) Deneme – Roman

B) Polisiye Roman – An›

C) An› – Otobiyografi

D) Biyografi – Otobiyografi

E) Polisiye Roman – Otobiyografi

7. Yaln›zl›k, yabanc›laflma, hayata direnme-me, baflkalaflma, birçok roman›nda oldu€u gi-bi “Yaln›zl›k Sonesi” adl› roman›nda da eserin dayanaklar›n› oluflturuyor. Çocuklar›n› ve eflini kaybeden profesöre tutunacak dal b›rakmayan yazar, onu bunal›m›n diplerinde gezdiriyor. Modernizm etkisiyle oluflturulan eser, kurguda kimi eksiklikler gösterse de bu karamsar tabloyu okurun iliklerine dek hissedebilece€i bir anlat›mla tüm hatalar›n› daha kabul edilebilir k›labiliyor.

Bu parça afla€›daki yaz› türlerinden hangisine örnektir?

A) Makale B) Günlük C) Sohbet

D) Elefltiri E) Deneme

8. Afla€›daki sanatç›-eser efllefltirmelerinden hangi-sinde yanl›fll›k yap›lm›flt›r?

A) ‹brahim fiinasi – Tercüman-› Ahval Mu kaddimesi

B) Nam›k Kemal – Tahrib-i Harabat

C) Nurullah Ataç – Eflref Saat

D) Cenap fiahabettin – Hac Yolunda

E) Ali fiir Nevaî – Mecalisü’n Nefais

9. ‹nternetin hayat›m›z› âdeta iflgal etti€inin fark›nda m›s›n›z? Gazeteyi internette okuyor; filmleri, dizileri internetten takip ediyor, sosyal paylafl›m sitelerinde sohbet ediyor, yeni insanlar-la tan›fl›yor; tavlay›, okeyi bile internet kanal›yla oynuyoruz. Sizi bilmem, ama ben, internete savafl açt›m, bilgi kirlili€i ile yüklü oldu€u için yeniden ansiklopedilere döndüm. Kendilerini samimiyet-sizce tan›tan insanlarla, sanal ortamda küfürlü konuflmay› elefltiri sanan insanlarla ayn› a€da bulunmay› reddediyorum. Var m›s›n›z?


A) Sohbet B) Deneme C) Elefltiri

D) Makale E) F›kra

10. Afla€›dakilerin hangisinde mektupla ilgili bir bilgi yanl›fl› yap›lm›flt›r?

A) Kendi bafl›na bir tür olan mektup, baz› roman-lar›n dokusunu da oluflturur.

B) Mektuplar hitap edilen kifli ya da içerik yönün-den belli türlere ayr›l›r: edebi, aç›k, resmi, özel mektup gibi.

C) Bir haberleflme arac› da olan mektup, sanat-ç›lar›n da kendilerini ifade etmelerinin bir baflka yoludur.

D) Eski ad› rûzname olan mektup, geçmifli çok es-kiye dayanan bir türdür.

E) Aç›k mektuplar, gazete ve dergilerde yay›m-lanmak amac›yla yaz›lan mektuplard›r.

11. Türk edebiyat›nda ilk ----, ---- Döneminde, ---- taraf›ndan yaz›lm›flt›r.

Bu cümlede bofl b›rak›lan yerlere afla€›dakilerin hangisi getirilirse bir bilgi yanl›fl› olur?

A) makale – Tanzimat – ‹brahim fiinasi

B) elefltiri – Cumhuriyet – Nurullah Ataç

C) roman – Tanzimat – fiemsettin Sami

D) tezkire – Osmanl› – Ali fiir Nevai

E) mesnevi – Karahanl›lar – Yusuf Has Hacip

196

1. fievket Rado; ev, aile ve yaflamdaki küçük mut-luluklar üzerine yazd›€› yaz›lar› “Eflref Saat” adl› eserinde bir araya getirmifltir. Bu yaz›lar›n birço€u daha önce farkl› gazete ve dergiler-de yay›mlanm›flt›r. Yaz›lar› döneminde çok be€enilmifltir. Bunda, yazar›n içten, do€al üs-lubu; konuflma dilinin k›vrakl›€›ndan yararlan-mas›; okurla konuflur gibi, sorulu-cevapl› bir söyleyifl oluflturmas›; görüfllerini kan›tlama gere€i duymaks›z›n yazmas›; konuda çok derine inme-mesi; k›sa ve etkili yazmas› büyük rol oynar.

Parçada özellikleri belirtilen “Eflref Saat” adl› eser, afla€›dakilerin hangisine örnek olabilecek bir eserdir?

A) Sohbet B) Deneme C) F›kra

D) Makale E) Günlük

2. (I) Deneme yaz›lar› yazara özgürce düflünme ve anlatma rahatl›€› sa€layan yaz›lard›r. (II) Konu s›n›rlamas› içermemesi de denemenin özgürlük-çü yap›s›n› destekleyen bir unsurdur. (III) Yazar, ele ald›€› konuya bir bilim adam› tarafs›zl›€›yla yaklafl›r. (IV) Anlat›m›n›n yal›n, aç›k ve ak›c› olmas› denemeyi okur için cazip k›lar. (IV) 16. yüzy›lda Fransa’da Montaigne taraf›ndan oluflturulan bu tür, Türk edebiyat›nda Nurullah Ataç, Suut Kemal Yetkin, Sabahattin Eyübo€lu gibi yazarlar taraf›ndan da yetkin örnekleri verilen bir yaz› alan› olmufltur.

Numaral› cümlelerden hangisinde bir bilgi yanl›fl› vard›r?

A) I. B) II C) III. D) IV. E) V.

3. Afla€›daki eserlerden hangisi ö€retici metinlere örnek gösterilemez?

A) Okuruma Mektuplar

B) Babürnâme

C) Avrupa’da Bir Cevelan

D) ‹ntibah

E) Tahrib-i Harabat

4. Afla€›dakilerden hangisi bilimsel metinlerin nite-likleri aras›nda yer almaz?

A) Aç›k ve kesin ifadeler kullan›l›r.

B) Dil genellikle heyecana ba€l› ve göndergesel ifllevde kullan›l›r.

C) Toplant› tutanaklar›, araflt›rma sonuçlar›, kon-ferans raporlar› bilimsel metinlere örnektir.

D) Tarafs›zl›k ilkesine göre yaz›l›rlar.

E) Bilim alan›ndaki geliflmeleri ve faaliyetleri bil-dirip aç›klamak için yaz›l›rlar.

5. Divan edebiyat›ndaki “tezkireler”, divan flairlerinin hayatlar›n› ve fliirlerini genellikle öznel bir yaklafl›mla de€erlendiren yaz›lard›r.

Afla€›dakilerin hangisinde tezkirenin yak›n oldu€u türler bir arada verilmifltir?

A) Biyografi – Elefltiri

B) Biyografi – Sohbet

C) Makale – Deneme

D) Söylefli – Günce

E) Elefltiri – Makale

6. (I) Kelebek gözlemcileri, kelebeklerin de göç et-tiklerini ortaya ç›kard›lar. (II) K›fl› daha ›l›man iklimi olan güneyde geçirmek ve baharda tekrar çiçeklenen kuzey bölgelerine dönmek amac›yla bu göçü gerçeklefltirdikleri görüldü. (III) En bü-yüleyici göç hikâyesi Kral kelebeklerine (Danaus Plexippus) aittir. (IV) A€ustos ay›nda Kanada’dan ve ABD’nin kuzey kesimlerinden yolculu€a bafllay›p Meksika’n›n Oyanel ormanlar›na gider-ler. (V) 5000 km’yi bulan bu yolculuk boyunca çiçek nektarlar› ile beslenerek saatte 20 km’yi bulan bir h›zla günde ortalama 80 km uçarlar.

Makaleden al›nan bu parçada, üslup dikkate al›nd›€›nda hangi cümlenin makalenin söyleyifl özelli€ine ayk›r› oldu€u söylenebilir?



197


7. Geçmifl, birçok yazar için oldukça cazip bir mal-zemedir. Zaman yaflananlar› ince bir tozla kaplar. Elbetteki birçok romanc›, öykücü yaflam›ndan esin-lenerek kurmaca eserler oluflturabilir. Ancak kimi yazarlar yaflad›klar› bir dönemi de€ifltirmeden an-latma gere€i duyar. Kendi yaflam›yla birlikte o dö-nemin koflullar›n›, önemli olaylar›n›, yaflananlara tan›kl›k eden kimi insanlar› da anlat›r. Ama bunu bir tarihçi ciddiyetiyle de€il, edebiyatç› hassasi-yeti ile yapmay› tercih eder. Geçmifle bu yöne-lim belki de yazar›n bir iç hesaplaflmas›, eski bir yaran›n ince s›z›s›d›r.

Parçada sözü edilen yaz› türü afla€›dakilerden hangisidir?

A) Günlük B) An› C) Biyografi

D) Otobiyografi E) Makale

8. Nedense kurmaca bir eser yazmak düflüncesi hiç çekmedi beni. Yarat›c› oldu€umu ise hiç düflünmedim. Ama oturmufl bir edebiyat zevki-min oldu€unu çok iyi biliyorum. Yani iyi roman›, iyi fliiri, iyi öyküyü ay›rt edebilecek bir edebiyat zekas›na sahibim. Bir edebi eserin yap›s›n›, özünü de€erlendirip hem okura hem yazara yap›tla ilgili analizler sunuyorum. Objektif olmak ise en büyük hassasiyetimdir.

Kendini böyle tan›tan biri, afla€›daki yaz› türle-rinden hangisinde eser vermektedir?

A) Makale B) Elefltiri C) Deneme

D) Sohbet E) Röportaj

9. Tanzimat Döneminde “rûznâme” diye an›lan --------, Cumhuriyet Dönemi’nde as›l kimli€ini kazanm›flt›r. Günü gününe yaz›lan bu yaz›larda mutlaka tarih belirtilir. Yay›mlanan flekilleri ge-nellikle sanat adamlar› taraf›ndan tutuland›r. O günkü duygu, düflünce ve yaflananlar bu tür yaz›lara samimi bir dille yans›t›l›r.

Bu parçada bofl b›rak›lan yere afla€›dakilerden hangisi getirilmelidir?

A) makaleler B) söylefliler C) f›kralar

D) mektuplar E) günlükler

10. Birçok sanatçı gezi yazısı türünde eserler vermiş-tir. Osmanlı zamanında Evliya Çelebi’nin

I Seyahatname’ Seydi Ali Reis’in Mira’tü’l Memalik II III adl› eserleriyle Cumhuriyet döneminde Yakup

Kadri Karaosmanoğlu Anadolu Mektuplar›, Falih IV R›fk› Atay Deniz Afl›r› adl› eserleriyle gezi yazısı V örnekleridir.

Numaral› bölümlerden hangisi yanl›fl kullan›l-m›flt›r?


11. Türkiye’deki birçok insan gibi ben de en güzel oyunlar› mahalle aralar›nda oynayarak büyüdüm. ‹lk kavgam› yine orada yapt›m. O zamanlar, bir-çok oyunca€›m›z› kendimiz yapard›k. Tabiata ait her fleyden bir oyun arac› yaratabilirdik. Çamurla, taflla, kuru a€aç dallar›yla akla hayale gelmeyen oyuncaklar olufltururduk. Gazoz kapaklar›n› taflla yass›laflt›r›r, ortas›nda bir delik açarak içinden bir ip geçirirdik. ‹pi iyice büküp yayland›rd›€›m›zda ç›kan sesle e€lenirdik. Bazen yoklu€un, insan› da-ha da yarat›c› k›ld›€›n› düflünürüm. Bu da 80’lerde çocuk olan birçok kiflinin kat›laca€› bir görüfltür san›r›m.

Bu parça için afla€›dakilerin hangisi söylenemez?

A) Ortaya konan görüfl, örneklerle kan›tlanmaya çal›fl›ld›€› için bir makaleden al›nm›flt›r.

B) ‹nsan yaflam›na dayanan bir ö€retici metinden al›nm›flt›r.

C) Yazar geçmifline ait bir dönemden ayr›nt›lar sunmufltur.

D) Öznel yarg›lara da yer verilmifltir.

E) An› türünün özelliklerini de tafl›maktad›r.

198

1. Sivas’a 160 km uzakl›ktaki Divri€i’de bulunan mabet, dantel gibi oyulmufl taç kap›lar›yla ben-zersiz bir yap›t. UNESCO Dünya Kültür Miras› Listesi’nde yer alan eserin cami bölümü Mengücek Hükümdar› Ahmet fiah, darüflflifas› ise Adil Melike Turan taraf›ndan yapt›r›lm›fl. ‹ç mekân ise köfleli sütunlar ve kündekâri iflleriyle etkileyici bir zara-fet sunuyor.

Bu parça, afla€›daki metin türlerinden hangisinin özelliklerini tafl›maktad›r?

A) Gezi yaz›s› B) Makale C) Deneme

D) Sohbet E) F›kra

2. Afla€›dakilerin hangisinde bir bilgi yanl›fl› vard›r?

A) F›kra yaz›lar›, gündemdeki olaylar› de€erlen-dirmeye dayand›€› için genelde kal›c› de€ildir.

B) Sohbet yaz›lar›nda senli benli, samimi bir üs-lup kullan›l›r.

C) Gezip görülen yerlere dair izlenimlerin yans›t›ld›€› yaz›lara divan edebiyat›nda “seya-hatname” ad› verilir.

D) An› yaz›lar›, Tanzimat Dönemi'nde edebiyat›-m›zda ilk defa örnekleri verilmeye bafllanan bir türdür.

E) Yazar›n kendi hayat›n› anlatt›€› yaz›lara oto-biyografi ad› verilir.

3. Afla€›dakilerin hangisinde bir bilgi yanl›fl› vard›r?

A) Röportaj ve makalenin benzer yönü araflt›rmac› ve kan›tlay›c› olmalar›d›r.

B) Deneme ve f›kra yaz›lar› güncel konular› ele ald›klar› için birbirine benzer.

C) Günlük, kendi kendine bir iç dökme ihtiyac›ndan do€arken, mektup baflkalar›na ulafl›p haber verme ihtiyac›ndan do€mufltur.

D) An› yaz›lar›, otobiyografiler gibi yazar›n yaflam›n› konu alan eserlerdir.

E) Sohbet yaz›lar› da denemeler gibi öznel yarg›lar içerir.

4. I. Yaflananlar›n günü gününe, tarih belirtilerek yaz›ld›€› eserlerdir.

II. Herhangi bir konuda, bilgi vermek amac›yla yaz›lan, görüfllerin ispatlanmas› gere€iyle oluflturulan a€›rbafll› anlat›ma sahip yaz›lard›r.

III. Birbirinden uzakta olan kifliler ya da kurumlar aras›nda haberleflmeyi sa€layan yaz›lard›r.

IV. Bilim, meslek, sanat, spor gibi alanlarda ün kazanm›fl flah›slar›n hayat›n›n birisi taraf›ndan ele al›nd›€› yaz›lard›r.

V. Bir gerçe€i, durumu ortaya ç›karma, bir yeri ziyaret edip tan›tma amac›yla oluflturulan nesnel verilere dayanan yaz› ya da yaz› dizisi-dir.

Afla€›daki metin türlerinden hangisinin özelli€i yukar›da aç›klanmam›flt›r?

A) Makale B) Röportaj

C) Otobiyografi D) Mektup

E) Günlük

5. Tavuk tüyünden gelifltirilen plastik ürünler ko-nusunda ciddi aflamalar kaydedilse bile, tavuk tüyünden yap›lan saks›lar› saymazsak, henüz dayan›kl› ve ifllevsel bir ürüne ulafl›lm›fl de€il. Amerikan Kimya Derne€i’nin 241. Konferans›’nda Dr. Yigi Yong taraf›ndan sunulan rapora göre ta-vuk tüyünden metil-akrilat gibi polimerize kimya-sallarla ifllenmesi sonucu plastik molekülleri birbi-rine daha s›k› ba€lanabiliyor ve daha sa€lam bir plastik elde edilebiliyor. Yong ve ekibi, bu plastik türüne “feather-g-poly” plastik ad›n› vermifller ve eritilip yeniden flekil verilebilecek bir özellikte olan bu ürünün yaflayan çevreye zarar›n›n mini-mum oldu€unu görmüfller.

Bu parça için afla€›dakilerden hangisi söylene-mez?

A) Hâkim (ilahi) anlat›c› bak›fl aç›s›yla oluflturul-mufltur.

B) Bilimsel bir yaz›dan al›nm›flt›r.

C) Nesnel ifadeler kullan›lm›flt›r.

D) Baz› kimya terimlerine yer verilmifltir

E) Bilim dünyas›ndaki geliflmeler aktar›lm›flt›r.


199


6. E€er ben, senin hayat›n› bir bütün halinde anlat›rsam bu, .... olur; e€er kendi hayat›m› bir bütün halinde anlat›rsam bu da .... olur.

Bu cümlede bofl b›rak›lan yerlere s›ras›yla afla€›dakilerin hangisi getirilebilir?

A) an› – biyografi

B) tarih – otobiyografi

C) betimleme – portre

D) biyografi – otobiyografi

E) biyografi – an›

7. Afla€›dakilerin hangisinde aç›klama ile parantez içinde belirtilen sözcük uyuflmamaktad›r?

A) Montaigne’nin edebiyata kazand›rd›€› yaz› türüdür. (deneme)

B) Bir kiflinin kendi hayat›n› anlatt›€› yaz› türü-dür. (otobiyografi)

C) Günlük türüne Tanzimat Dönemi'nde verilen add›r. (ruzname)

D) Edebiyat›m›zda ilk makale örne€ini veren sanatç›d›r. (fiinasi)

E) Herhangi bir konuda senli benli bir üslupla karşısında birisi varmış gibi yazılan yazı türü-dür. (röportaj)

8. “Söz gümüflse, sükut alt›nd›r.” sözü günümüz-de hükmünü yitirmifl durumda. Art›k susman›n, sessiz durman›n alt›nla ölçülecek bir de€eri yok. Varsa yoksa konuflmak. “Konuflan Türkiye” slogan›n›n yan›na “Susma!” diye devam eden ç›€›rtkanca ifadeler ekleniyor. Velhas›l art›k konufluyoruz. De€erli de€ersiz ne bulursak anlat›yoruz. Konufluyoruz ama... Dinlemiyoruz. Kimse bizi dinlemiyorsa konufltuklar›m›z›n ne önemi kal›r? Dinlemek birine önem vermek, onu insan olarak de€erli görmek demektir. Eskilerin “sükut” sözünde susman›n hemen arkas›nda du-ran kavram belki de dinlemekti.

Bu parçada afla€›daki nesir türlerinden hangisi-nin özelliklerini yans›t›r?

A) Elefltiri B) Deneme C) Günlük

D) Makale E) An›

9. Karl› bir k›fl gününün monotonlu€u içinde yaflan›p bitecek bir gün diye bafllad›€›m›z 10 fiubat, yani bugün tüm flafl›rt›c›l›€›yla beni altüst etti. Dergiye yazd›€›m yaz›n›n son düzeltmelerini yapmay› planlarken önce derginin editörü Rasim Bey aray›p yaz›y› erteledi, ard›ndan Ömer Güngür’ün beyin kanamas› geçirdi€i haberi geldi. ‹çimdeki okuyup yazmaya yönelik tüm k›r›nt›lar› da sildi süpürdü hepsi. Ömer’in eflini arad›m, durumu korktu€um gibi de€ilmifl. Bir nefes ald›m. Bugünü kara bir gün olmaktan kurtaran haberi ise o€lum verdi: Torunum Özlem bembeyaz bir dünyaya bugün gözlerini açm›fl. Oh be!


A) Mektup B) Günce

C) An› D) Otobiyografi

E) Sohbet

10. O€uz Atay, Kastamonu ‹nebol’da do€du. Babas› Cemil Atay eski bir milletvekili, ayn› zamanda da hukukçuydu. Befl yafl›ndayken ailesiyle bir-likte Ankara’ya geldi. Orta ö€renimini 1951’de Ankara Maarif Koleji’nde tamamlad›. 1957’de ‹TÜ ‹nflaat Fakültesi’ni bitirdi. 1960’ta ‹stanbul Devlet Mühendislik ve Mimarl›k Akademisi ‹nflaat Bölümü’nde ö€retim görevlisi oldu. 1975’te doçentli€e yükseldi. Topografya adl› bir de meslek kitab› yazd›. Öykü ve yaz›lar› 1971’den sonra Yeni Dergi ve Soyut’ta yay›mland›. “Tutunamayanlar”la 1970’te TRT Roman ödülünü kazand›. Beyninde ç›kan tümör nedeniyle bir süre Londra’da teda-vi gördüyse de sa€l›€›na kavuflamad›. 19 Aral›k 1977’de ‹stanbul’da yaflam›n› yitirdi.


A) Otobiyografi B) Biyografi

C) An› D) Makale

E) Deneme

CEVAP ANAHTARI

200

1. Ünite

Konu Değerlendirme Testi - 1Soru No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10Cevap A A D C A E B A D D

Konu Değerlendirme Testi - 2Soru No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10Cevap B D C C A E E D B C

Konu Değerlendirme Testi - 1Soru No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11Cevap A A C D C A E D C E B

Konu Değerlendirme Testi - 2Soru No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12Cevap D B D A B A D A A D E B

Konu Değerlendirme Testi - 4Soru No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12Cevap D A B E A A D A A A E A

Konu Değerlendirme Testi - 5Soru No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12Cevap C D E B A D A C E D E D

Konu Değerlendirme Testi - 8Soru No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11Cevap C A A C A B B D A C A

Konu Değerlendirme Testi - 3Soru No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13Cevap B D C E B B A C C A D C B

Konu Değerlendirme Testi - 6Soru No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13Cevap A A C E B C A C D C D E B

Konu Değerlendirme Testi - 9Soru No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12Cevap E A C E C A A D A A B B

Konu Değerlendirme Testi - 7Soru No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10Cevap E E A D B C B E D C

2. Ünite

Konu Değerlendirme Testi - 1 Soru No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11Cevap D A E C D E D B E C A

Konu Değerlendirme Testi - 2Soru No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10Cevap A B A D E A A D D A

Konu Değerlendirme Testi - 3Soru No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12Cevap E A E B A B D B B A D C

Konu Değerlendirme Testi - 4Soru No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11Cevap D E B B A D C E A A C

3. Ünite

Konu Değerlendirme Testi - 1Soru No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11Cevap A E E A A B D C A D B

Konu Değerlendirme Testi - 2Soru No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11Cevap A C D B A C B B E D A

Konu Değerlendirme Testi - 3Soru No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10Cevap A D B C A D E B B B

4. Ünite

ÖĞretİcİ...

Documents