1

Réttindi og skyldur

• Hvaða réttindi eigið þið?– Notaðið 5 mínútur til þess að skrifa niður þau

réttindi sem þið teljið ykkur hafa.– Tveir og tveir fara saman og fjalla um þessi

réttindi– Fjórir bera saman bækur sínar

• Eignarrétt, rétt til erfða, ýmis mannréttindi, .....

2

Réttindi

• Ráðstöfun réttinda– innan þeirra marka sem lög leyfa

– uppfylla þarf ákveðin skilyrði• verða að hafa hæfi (vita hvað þeir eru að gera)

• Allir njóta rétthæfis– Hæfileikinn til að eiga réttindi og bera skyldur

• Hefst við fæðingu (fóstur hefur erfðarétt)

• Lýkur við dauða (fjárréttindi falla ekki niður)

• Fyrirtæki og stofnanir geta líka átt réttaraðild (lögaðilar)

3

Réttindi /2

• Gerhæfi– Það að mega ráðstafa réttindum sínum sjálfur– Að mega takast á herðar skuldbindingar

• Gerhæfi er bundið við ákveðinn aldur

• Lögræði – sjálfræði, 18 ára

– fjárræði, 18 ára

4

Lögræði

• Sjálfræði– menn ráða öðru en fé sínu

• persónulegir hagir, dvalarstaður og vinna• ræður sjálfsaflafé sínu og gjafafé• Má takast á herðar fjárskuldbindingar

• Fjárræði– Má ráðstafa fé sínu– Fjárskuldbindingar

• taka lán, skrifa upp á víxil

5

Lögræði/2

• Ólögráða– Ef samningur er ógiltur

• skila verðmætum aftur

• ólögráða skal vera jafnsettur

• Svipting lögræðis– Fjárræði eða sjálfræði

– Skilyrði• Andlegur vanþroski

• ellisljóleiki, ofdrykkja

• eigin ósk vegna heilsubrests

• nauðsynleg nauðungar-vistun á sjúkrahús

6

Lögræðissvipting

• Tekur tíma• Mál sæta afbrigðilegri

meðferð– hraðari, luktar dyr

• Sóknaraðilar– nánir aðstandendur,– lögráðamaður, – Félagsmálastofnun– Maðurinn sjálfur

7

Nauðungarvistun

• Alvarlegur geð-sjúkdómur

• Ofneysla– Áfengis –fíkniefna

• Læknir getur vistað:– 48 klst. hámark

• Dómsmálaráðuneytið– 21 dagur hámark

8

Ráðsmenn- lögráðamenn

• Ráðsmaður– fjárráða maður fær

umsjónarmann með fjármálum sínum að eigin ósk

• Lögráðamenn– fjárhaldsmaður þess

sem er ólögráða• t.d. barn sem misst

hefur annað foreldri eða báða.

• sá sem sviptur hefur verið lögræði

9

Löggerningar

• Viljayfirlýsing sem ætlað er að hafa áhrif að lögum.– þ.e. stofna rétt, breyta rétti eða fella niður rétt

• dæmi: kaupsamningur, erfðaskrá, leigusamningur, gjöf, kaupmáli.

– loforð og samþykki• löggerningar í samningarétti

10

Loforð

• Yfirlýsing sem ætlað er að stofna rétt– Viljayfirlýsing manns

• Loforðsgjafinn verður að vilja standa við loforðið

– skuldbinding– beint til annars manns

• þ.e. loforðsmóttakandans

– komin til vitundar loforðsmóttakandans• loforðsmóttakandinn verður að hafa lesið bréfið um loforðið

– fyrir tilstilli loforðsgjafans• loforðsgjafinn verður að hafa komið loforðinu á framfæri

11

Tilboð og samþykki tilboðs

• Tilboð– loforð sem þarf að samþykkja– bindandi þegar það kemur til vitundar

viðtakanda fyrir tilstilli tilboðsgjafa

• Samningur– samþykkt loforð

• Sjá Hæstaréttardóm á bls. 83

12

Afturköllun tilboðs

• Hægt er að afturkalla tilboð– ef afturköllunin kemur:

• áður eða samtímis því að tilboðið kom til vitundar hans.

• komi tilboð og afturköllum samtímis– afturköllunin er gild hvort sem hún hefur verið lesin eða

ekki

13

Formreglur

• Samningar almennt ekki formbundnir– Munnlegir jafngildir skriflegum samningum

• orð skulu standa

– undantekningar:• víxlar, tékkar

• aðfarargerðir, nauðungarsala = skrifleg

• Samningar sem á að þinglýsa

14

Umboð

• Heimild til þess að láta aðra gera löggerninga fyrir sína hönd– Sjálfstæð umboð og munnleg umboð– umbjóðandi

• sá sem veitir umboðið

– umboðsmaður• sá sem gerir samninga fyrir annars hönd við þriðja

mann

15

Munnleg og skrifleg umboð

• Munnleg (heimldarumboð)– Viðsemjandi verður að taka orð umboðsmanns trúanleg

– áhætta þriðja manns er hér meiri

• Sjálfstæð umboð– Stöðuumboð t.d. verslunarstjóri

– Tilkynningarumboð• bréf, auglýsing, tilkynning

• Prókúruumboð

16

Prókúruumboð

• Annast rekstur fyrir hönd annars manns

• Ritar firmað– Má ekki veðsetja fasteignir– Má ekki selja fasteignir– Má ekki binda við ákveðinn tíma– pr.pr. Matvælahúsið ehf

• Jón Jónsson

17

Umboðsmaður-umbjóðandi

• Ef umboðsmaður brýtur í bága við fyrirmæli umboðsmanns.– bindur ekki umbjóðanda

• ef þriðja manni var ljóst eða mátti vera ljóst að umboðsmaður braut fyrirmæli umbjóðanda

– Sjálfstæð tilvera gagnvart þriðja manni• Ef viðsemjandi er grandlaus – umbjóðandi er bundinn af

umboðinu ef umboðsmaður er innan marka umboðsins

– Ekki sjálfstæð tilvera gagnvart þriðja manni• Ef viðsemjandi er grandlaus – Viðsemjandi á að sýna varkárni

þegar um munnleg umboð (heimildarumboð) er að ræða.

18

Ábyrgð umboðsmanns

• Sönnunarbyrð hvílir á umboðsmanni um tilverurétt umboðsins.

• Umboðsmaður gerir tilboð sem skuldbindur ekki umbjóðanda– getur orðið skaðabótaskyldur gagnvart 3ja

manni

19

Afturköllun umboðs• Ef umboðið er bréf

– ná í bréfið

• Auglýsing– auglýsa afturköllunina

• Ef umboðið er tímabundið– fellur niður þegar tíminn er liðinn

• Lögræðissvipting umbjóðanda– umboð fellur niður

• Andlát umbjóðanda– munnleg umboð falla niður

20

Umsýsla

• .Viðsemjandi

(t.d. fiskkaupandi erlendis)

Umsýslumaður(t.d. Sölumiðstöð hraðfrystihúsanna)

Umsýsluveitandi (t.d. frystihús)

Dæmi um umsýslumenn erubóksalar, SH, SÍF

21

Tilboðssafnarar

• Safna kauptilboðum í nafni annars manns– umbjóðandi þarf að samþykkja tilboðin

• Fasteignasalar

• Bílasalar

22

Ógildir löggerningar

• Samningsaðilar verða– að hafa hæfi til að skuldbinda sig– hafa vilja til þess– samningur gerður á löglegan hátt– efni hans löglegt

• Löggerningur verður aðeins ógiltur með dómi – ógildingsástæður =>

23

Ógildir löggerningar/2

• Ytri aðstæður– gerhæfisskortur

• lögræðisskortur, andleg vanheilsa

– nauðung• meiri háttar – ofbeldi þegar í stað – ógilt gangvart

öllum. Tilkynna þegar í stað grandlausum• minni háttar – t.d. hótun um ærumeiðandi skrif –

ógiltur gagnvart þeim sem beitti henni– Lögmæt hótun er t.d. hótun um málssókn ef maður greiðir

ekki skuld sína.

24

Ógildir löggerningar /3

• Ytri aðstæður /2– Svik

• Rangar upplýsingar til þess að fá mann til að gera löggerning

– Misneyting (sjá dóm á bls. 94)• maður notar sér bágindi annars manns sér til hagsbóta

– Fölsun• Maður verður ekki bundinn við löggerning þar sem annar

maður hefu r falsað undirskrift eða t.d. breytt upphæð.

– Viljaskortur• Viljakenning – traustkenning: traustkenningin í viðskiptalífinu

25

Ógildir löggerningar/ 4• Ytri aðstæður/3

– Óheiðarleiki• t.d. vegna ákveðinna atvika. Maður lofar björgunarmanni

sínum að gefa honum aleiguna ef hann bjargar honum frá drukknun.

• Efni loforðs veldur ógildinu (sjá dóma á bls. 97)– ólöglegar athafnir– almennt velsæmi– Samningar um lægri laun en í kjarasamningum– Brostnar forsendur

• undantekningarregla