revista noqanchis 4

7/30/2019 Revista Noqanchis 4

1/18


2/18

KAY REVISTA RUWAQKUNAQ QELQASQAN

QillQaQtupachiQJorge AleJAndro VArgAs PrAdo

llankaQkunaHildA CAAri loAizAluis nieto degregoriMArCo AnAtoni VegA CubACsAr Alberto Venero torres

WillakuykunamaskamuQ,tapukamuQMArCo AnAtoni VegA CubA

QillQaQkunaMArCo AnAtoni VegA CubAAnA QuisPe QuisPe

chuyanchaQHildA CAAri loAizA

siQikuna, QillQakunatupachiQniCo MArreros

FotomaskaQkuna, hurQuQkunaMArCo AnAtoni VegA CubAJorge AleJAndro VArgAs PrAdoAnA QuisPe QuisPe

riWistaQhaWarapinFotohurQuQAndrs AllAin

QillQahurQuQserViCios grfiCos JMd

kaypublicaciontahayWarimusunkichis

Centrode eduCACiny CoMuniCACinguAMAn PoMAde AyAlA346 yuPAyniyuQ retirokiklluPi,tAwAntinsuyuAylluPi346 yuPAyniyuQ PostAlAPArtAdoyuQ / CusCoteleFononkuna: 235931 232602

persuyu biblioteca nacionalpi 2011-07312yupayniyuQWandepsitolegalchurasQa.cusco- per

QhapaQsitWakillapi2012 wAtAPi

Takikunaqa lliwpa uyarinanpaqmi kanan. Kusikunanchispaq, llakinchis

thasnunanchispaq, llankananchispaq, qhuchurikunanchispaq ima ta-

kinchis. Sapallanchis kaqtinchispas, takikunaqa noqanchiswan kuska,

runamanhina tukun. Takikunawan kawsayninchismanta, Pachama-

manchismanta yachanchis, wak llaqtakunaq kawsayninmantapas

yachanchis. Hinallataq, as allinta yuyaninchista churaqtinchispas Pa-

chamanachispas munay miski takita takipayawanchis, noqanchistaq

kay musuq kawsaypi yuyaychakuspa mayninpiqa Pachamamaq taki-

payawasqanchis uyariyta qunqapunchis.

Noqanchisqa munay taki kayta munan, tukuypa takiyta atispa

kusisqa kananchispaq.

Kaypin Benito Salasmanta yachasunchis, payqa Qeros ay-

llumanta, Lima llaqtata chusarqan. Sonia Cahuanaq munay kawsay-

ninmnata riqsirisunchis, payqa Lima llaqtamanta kashaspa ancha mu-

nakuywan runasimita yacharqan, kallpawan takinanpaq.

Chhayna kaqtinqa takisunchis, tayta mamanchis yacha-

chiwasqanchis simipi, sonqonchistataq tikarichisunchis, llakikuyakaqtinpas. Takinchista lliwman yacharichisunchis, hawa llaqta takiku-

nawantaq kusikusunchis.

Kay teqsimuyuta manchay takiman tukuchisun.

Ruwaqkuna:

QerorunawanLimapipurispaRevistanchiswanmi

Noqanchiswaynasipaskuna

Kuskasonqonchiskunatakin

SoniaCahuanaqtakiynin

Kuskatakisunchis

27

15


3/18

paypasrumasimitarimanmi

2 / NOQANCHIS

Fotohurquq:MarcoA

natoniVegaCuba Qero

Limapi purisparunawanQelqaq: Marco Anatoni Vega Cuba

Y

aqalla mana Lima llaqtaman riyku-chu. Wiraqucha Benito Salaswan Li-mapi purirqani. Payqa Qerumantahamun, iskay kutitaan kunanwan-qa Limaman hamusqa, chaypin

kikllukunapi, plazakunapi runasimita rimaspapurimuyku.

Runakunapas Benituta qhawarispaawinkuta kicharinku. Peru suyu runahina, ku-nan awinwan wakcha runakunata rikuytamunashan, inclusin nispa. Benito Limapi pu-riqtin runakuna achhuykuspa nirqanku: Qan-mi Per suyuq runan kashanki.

Limaman sbado punchawta cha-yarqamun, paymi askha puriq runakunataqhawasharqan, chaymantataq Lima llaqtareqsinanpaq qhawasharqan, sapallan purispa

mana chinkakunanpaq. Kunanqa noqallawanpurin, hinaspataq purispayku Qosqoman kutin-punanpaq maytan rinan, chayta yachaytamunasharqan.

Domingo punchawtaqa Arequi-pa kikllunta mikhunata maskaspa puriyku,huk runakunawan kuska phawayku, chaypunchawmi chay kikllu wisqakurqan, runaku-naq bicicletapi phawanankupaq. Chaypin

purirqayku, tukuy runakunan payta rikurqanku.Parqueman chayaspaykupas haykuyku. Par-que de las Aguasmi karqan, chaypiqa manaimapas karqanchu, pichaqkunallan kashar-

Benito Limapipuriqtin runakunaachhuykuspa

nirqanku: QanmiPer suyuq runankashanki.


4/18

NOQANCHIS / 3

Fotohurquq:

MarcoAnatoniVegaCuba

Foto hurquq: Marco Anatoni Vega Cuba

qanku, paykunan niwanku: haykullaychis.Sapallayku puriyku, tutakunaqa runapaspisillan kasqa. Chayman askha runa ha-mun, hinaspataq sumaqllaa hatunllaaunu lluqsinmun, ichaqa tutallan kicharikunpunchawqa purikullawaqmi, chaytan Be-nituwan haykurqayku, chaymanta lluqsi-qtiykun Benituqa huk warmiwan runasimi-ta riman, noqataq nini: runasiminchisqarimakunallanmi, nispa.

Lima llaqtapiqa kikin runasimi yacha-qkuna runasimita rimarqayku. PaykunanBenituwan mana penqakuspa rimanku,chayrayku nini: runasiminchisqa huk rima-ykunan hinan kanan.

Limapiqa Benituwan purispayku Lar-comarta reqsichimuni, chaypin purirqaykuqharillaa mana manchakuspa, hinas-

pataq huk sipas achhuykamuspa nirqan:chulluykin sumaqllaa. Chaymantataqhatun mama quchaman chayaspayku ru-nakunata qhawasharqayku, wakmantachay sipaswan tuparquyku, paymi niwar-qan imaynatan runasimipi nikun: Sumaqchulluta ruwasqanki Benituman ninanpaq,chaymantataq chay sipaswan fotota hur-quchikurqanku. Claudian sutin kasqa, paymiDeborawan kasharqan, paykunaqa hatunquchata rikuspa fotopaq asinku.

Chaymantan Larcomarninta puriyku,Benituqa askha runakunata rikurqan, hina-llataq paytapas qhawarqanku, manapaschhayna runata haykaqpas rikunkuman-chu hinaraq. Chaymanta mikhuq rirqayku,paymanqa siwichita mallichini, mallispataqnin manama haykaqpas kay hinataqamikhurqanichu. Ichaqa paypas manan ya-

chanchu kay Per suyuq hatun kasqanta.Chayllan llapanchispa wakcha kayninchis-manta lluqsinanchispaq, huk suyu hinallayachaspa, imaynatas kay Per suyunchispillipinchis tiyanchis.

Lunes punchawtaqa Congreso dela Repblicata rirqayku, chaypin runakuna-man fotokunata rikuchiyku, imaynatas Beni-

to uywankunawan orqokunapi kawsan, hukQerokunawan Machupikchu risqan kashan.Congresuman erqekuna risqaku, payku-napas qhawarqankun, Benituta reqsinku,imayna kasqanta, fotukunatapas rikunku,llaqtanmanta ima yachanku.

Lima llaqtapiqarunasimita kikinrunasimi yachaqkunarimarqayku.Paykunaqa mana

penqakuspanBenituwan rimanku,

chayraykun nini:runasiminchisqahuk rimaykunahinan kanan.


5/18

reqsinakusunchis

RevistanchiswanmiFoto hurquqkuna: Marco Anatoni Vega Cuba, Ana Quispe Quispe Alegra

1

4 / NOQANCHIS

2

LLankay, kallpa,munaychakay, thak

kawsay. Sapankafotun ancha munaywillakuy. Munaykukuspaqhaykusunchis!

1/Ins Quispe Pumawan,Virginia Suttawan kusisqallanllarisqa tikakunahinaqhawamuwanku.2/Juan Huaranccawan,Eunice Prudenciowan, Juan Bautistawanima Noqanchis revistaqvideonta ruwashaspanku.


6/18

NOQANCHIS / 5

3/Wiaypaq khumpantin: Ayax C. Torreswan,Ignacia Corts Rojaswan, Carol Vivancowan imaQorikanchapi pelcula qhawasqanku qhepaman.4/Ferdinand Jhonatan Gutierrez Perccawan,Gabriela Mrquez Quispewan, hinallataqancha kusichikuq Otoniel Carbajal Ugartewankhumpankuwan ima Hatun anpa qelqaqhatunan wasipi chanin yachayniyuqqelqakunata qhawarichiwanchis.5/ Grecia Ingrid Snchez sipami San Antonio

Abad Qosqo Suntur Wasipi huk eqen qelqakunaqhatuy qallariypi munayta runasimita rimarqan.6/Sarith lvarez Abarca, Gloria Atasi Valenciaiman Noqanchis revistapi lloqsiyta munarqanku.7/PhD Becky Thompsonmi Estados Unidosmantahamurqan, runasimipi rimaq hinallataq sumaqasikukynin qoyuwaqniyku.

3

6

7

5

4


7/18

6 / NOQANCHIS

8/Beizabeth Pumayali Cusihuamn mana kusikuynintapakayta atinchu.9/Yaquelin Vsquez nishuta asikushan.10/Evelyn Pereyra Limamantapacha hamusparunasimipi noqanchiswan riman.11/Cusco Moreyrawan, Carlos Berrioswan, AlejandraValdiviawan ima wasi ayllunwan ancha kusisqa intichaypunchaw kanku.12/Faryde Bejar Chvezwan, Abby Valer Bejarwannishuta ruphayaqtin sumaq miski heladota mikhuytamunanku.13/Juan Huarachi Huanca Noqanchis revistantinancha kusisqa.

14/Renato Salazarmi wasita llutaspa kusisqa llankan.

8

11

14

9

12

10

13


8/18

noqanchis waynasipaskuna

Fanny Illa Huamnwan Victor Illa Huamnwanqa pana turantinmikanku, paykunaqa Sicuanimantan kanku. Iskayninkun llaqtankupi

erqe kawsayninkuta ancha kusikuywan yuyarinku. Kunantaq,a hatuna sumaq wayna sipasa kaspanku, qechwa kaw-

sayqa awpa ancha hatun munay yachaykunayuq kawsaya kan

chaypas, mosoq kawsaymantapas allin kayninta chaninchanmanmi.Paykunan WOW! Legacy of luxury botiquepaq fotokunata horqo-

chikurqanku.

Kawsayniykuyuyarisqaykupiqa

willakuykunaqatikahinan wiarin

NOQANCHIS / 7


9/18

8 / NOQANCHIS


10/18

NOQANCHIS / 9

Foto hurquq: Andrs AllainTukuy imaymana allichaykuna qhawariq: Adrin IlaveAkllaqkuna: Jorge Alejandro Vargas Prado, Ana Quispe QuispePachakunamanta qhawariq: Adrin Ilave


11/18

10 / NOQANCHIS


12/18

Sutiymi Fanny Illa Huamn. Suntur yachanawasipi yachashani, chaypin yachaqmasiykuna asinallaa kanku. Chayukhupi yachaq masiykunawan imaymanatatusunaykupaq huunakuyku, chaymi Amautasutiyuq. Chaypiqa llapayaykun yanapanakuyku,allin runakunan kanku.Noqaqa paray ukhupi nishuta puriyta munashani.Waytayta, Pacha Mamanchista qomer qomertaqhawayta munani, hinallataq imaymanatikakunata kasqan llimpinkunawan nishutallimpiyta munani.Ura punchaykunapiqa revistapi sumaqkawsayta yacharqamuni. Huk punchaymirevistapi rikhurimunaykupaq noqa, turay, pisqarunakunawan ima tutallamanta huunakurqayku.Tutallamanta pachakunata akllaspa qallariyku,unaytapuni kayuyku, manan punchaypastaripanchu, mikhuytapas qonqarquykuraqmi;asispa asispa yarqaymanta tutaa tukuyuyku,

saykusqahina, ichaqa chay punchay umaypiyuyaychakapun.

Noqa Victor Ral Illa Huamn kani. Sicuanillaqtamantan kani. Reqsinaypaqmillapan llaqtakunata chusayta munani,chaymantataq runa siminchispi takiyta munani,tukuy llaqtakuna siminchis reqsinanpaq.Uachallaraq kashaqtiy, taytay askhawillakuykunata niwarqan, kunankama

yuyashaniraq, chayhina karqan, Kunturmanta,Awkimanta, Juanachamanta, AtoqchamantaWallatamantawan ima. Noqaqa AtoqchamantaWallatamantawan nishuta uyariyta munarqani,hinas atoq wallatata tapuykusqa: imaraykutaqwawachaykiq chakichankunari pukaypukaychallaa, wallatataqsi kutichisqa:noqaqa rupha qonchamanmi winarquni,hinas atoqqa qasqanta wawankunata ruwarqun,rupharparichipun.Revistapi lloqsinaypaqmi huk punchay huk wasipihuunakurqayku, fotokuna horqowananpaqqallariyku, chisiyaqtapuni kayuyku. Sapanka

fotopaqmi pachayta churakuni, chaypaqmiusqhaylla chutikuni, fotokuna horqoytatukurquspataqmi sapankayku saykusqa ichaqakusisqa ripuyku.

NOQANCHIS / 11


13/18

Kuskasonqonchiskuna takin

1

32

Foto hurquq: Marco Anatoni Vega Cuba

reqsinakusunchis

LLapanchismimunaycha kanchis.Llapanchismi

hukhina kanchis.Llapanchismi chaninkanchis.

1/Miriam Teresa Soria Gonzlez munay sipassayakushan.2/ngel Quispe Aimewan EdwinUgarte Chinowan munay pachankutaqhawarichiwanchis.3/Miss Qosqo (Miss Cusco Internacional 2012)Gabriela Peraleswan Inti Raymiq Qoyan YaritnaGarca Moscosowan, Inti Raymiq Willaq umanDemetro Rojaswan iman.

12 / NOQANCHIS


14/18

54

6

8

7

4/Pilar Torresmi, Valery, Milder wawachakunantinkashanku.5/Manuel Flores Palominowan, Ashin Zavaletawanqasumaq, munay kawsayta maskayta munanku.6/Mara Vian Huaman Lopez, Diego AndresTocra Huamani y Guadalupe Cuba, kikllupi paykunareqsinakushanku.7/Briji Condoriwan, Melissa Gutierrezwan, KatiaAuccahuallpawan, imatach qhawashanku.

8/Kusisqa yanantin Juan Cotohuancca Puchoy Abemelic Lucy Quispe Chipana.

NOQANCHIS / 13


15/18

14 / NOQANCHIS

129

10

11 9/Ricardo Gamarra mana qonqay atiy Christiankhumpantin.10/Saturnino Gil Zamoran Remigio khumpanwanSuntur Wasipi marqarinakushanku.11/Ubaldina Salcedo saphichakunatatarpuspa llankashan.12/Huchuy Manuelmi kusikuyninwantutastin lliwta kusichirqan.


16/18

NOQANCHIS / 15

Sonia Cahuanaqa Limaman-ta Qosqoman soqta wata-

chayuq kashaspa hamus-qa, kaypian runasimitaqa

awlachanwan tiyaspaa yachar-qan. Taytanwan mamanwan tu-rachanwan ima Limamanta SanSebastinman hamusqa. Kunanwillawasunchis, imaynatas pay ku-nankama tiyan.

Imaynatan runasimita yacharqanki?Noqaqa runasimitaqa hatun awlachayra-yku yachani. Noqaqa Lima llaqtapiqa ma-nan runasimitaqa rimarqanichu, chayqakayman hamuqtiy awlachayqa runasimilla-ta rimaq, paywan rimanakunaypaqqa ru-nasimillapi rimanay karqan, manan anchaallintachu toqyachiq kani. Paytaqa qanqan nispa ima nipuq karqani, chaymi payphiasqa qhawaykuwaq, qanri noqatari

qan, qan niwankiman nispa payqa niwaq,noqataqa awlachay nispan niwanayki, ha-tun mamitay nispa.

Imaraykutaq tayta mamaykiri Lima-man tiyaqri ripurqanku?Taytaypas waynachallaraq kashaqtin ma-maypas sipaschallaraq kashaqtin haqay-man llankana maskaq pasapusqaku, allinkawsayman. Chhaynatapunin huk tiyuyku-napas, wayna sipasllaraq kashaspanku ha-qay Lima llaqtaman ripusqaku. Chaypin ma-mitaywan taytaywan reqsinakamusqaku.Taytay San Sebastinmanta karqan mami-taytaq Pumamarcamanta, San Sebastian-llapitaq.

Qanr, saruchasqachu runasimi ya-

chas-q a y -

kiwan karqanki?Manan erqecha kashaqtiyqa saruchaku-yqa karqanchu.

Qanr hukkunaq saruchasqa kas-qankuta rikurqankichu?Discriminacintaqa escuelaypi rikuq karqa-ni. Noqaqa manan runasimillatachu rimar-qani espaoltapas yacharqanin, chayrayku

noqataqa mana saruchakuwaqkuchu. No-qaqa escuelaypi runasimita rimaq karqani,chayrayku paykunataqa noqa yachachiqkarqani. Noqa rikuq karqani, hawa llaqta-manta erqekuna hamuqku, paykunaqa ma-nan allintachu castellanuta toqyachiqku,chaymi paykunamantaqa asikuqku.

Imaynatan paykunata amacharqan-ki?Erqe kaspaykiqa manan amachayta atinki-chu, qhawallankin. Kunanqa noqapas anchaytaqa aswantaa sullka erqechakuna-ta wayna sipaskunata rikuspa rimapayani,runasimitaqa allinta qhawanaykichis nini.Noqaqa hamawta kaspay identidadman-ta yachachini, chayqa sonqo ukhuman-

paypas runasimita rimanmi

SoniaCahuanaqtakiynin

Ruwaqkuna:Marco A. Vega Cuba, Guadalupe Cuba Huaman

Fotohurquq:CsarParedes


17/18

16 /NOQANCHIS

tapacha kanan, sichus kay rimay sonqoykiukhumantapacha lloqsimunqa, llapanmi,identidadpas, lliwpas alliman purimunqa,sonqo ukhumantapunin kanan.

Mayqen punkukuna runasimi yachas-qaykiwan kicharikurqan?Takiyniymi aswantaqa punkukunata ki-chariwan, runasimipi takiqtiyqa imaymanakhuyakuykuna munakuykuna lloqsin, runamasiykuna yuyariwanku, noqawan kuskakashanku.

Imaraykutaq takiytari akllarqanki?Erqe kasqaymantapachan noqaqa takiwankarqani, imaynatacha takikurqanipas ma-naan yuyakuniachu, huchuycha kasqa-ymantapacha takirqanipuni. Awlachaypastakiqmi karqan, noqataq qatipakuq karqa-ni, taytaypas takiyuq, chayraykun kay takiy-man sayapakurqani.

Imanaqtintaq runasimipiri takinki?Miskin runasimiqa, runasimiwanqa mana-pas kaypichu kashawaq hinan, kay kurkuy-

mantapas lloqsipushayman hinan.Imatawanmi runasimi yachasqay-kiwan ruwarqanki?Mayninpi teatrota ruwani, wiraqocha LuchoCastrowan runasimipi audiokunata ruwayku,qhali kawsaymanta, Pachamamaq kaw-sayninmanta, identidadmanta, takikunata,imakunatapas runasimipiqa.

Imaynatan qhawarishanki, qonqas-qachu, chinkapunkachu runasiminchis?Chaypiqa kuskanpi kashani, imarayku?hukta nini chinkanqa nispa, noqa yacha-na wasikunapi erqekunata rikushani, ma-naan runasimita rimankuachu, wakinqapenqakuywan runasimita chinkachishanku,

wakintaqa tapuni: imaraykutaq mana ru-nasimita rimayta munankichu?. Millaytanrunasimita rimaqtiykiqa qhawasunkiku nispaniwanku, chaykunata uyarispa, rikuspa, nini,runasimiqa chinkapunkachu hina. Huktataqnishani, manachu hina chinkanqachu nispa.Rikushallanitaq, imaymana institucinkunarunasiminchista hoqariyta munashanku. Ru-nakunapas paykuna kikinkumanta hatari-chishanku chaykunata qhawarispaataqnishani, manapunicha chinkanqachu.

Imatan wayna sipaskunata manapenqakuspa runasimi rimanankupaqniwaq?Imaynan mama taytanchista munakun-chis chhaynata runasimi rimayta munaku-chunku, ama penqakuspa, imaraykutaqkay runasimi rimaymanta penqakuwaq,

sichus imanapipas millayta qhawasunkikuchaypas, ama kasuspa runasimita rimay,hatun kaspaykin runasimiwan huk nacionku-nata purinki, aswan allintan qhawasunkiku.

Ima takikunatan kunan ruwashanki?Kunanqa, noqaqa huk llaqtakunaq takiynin-ta maskashani, imaynatan takinku, chayku-natan yachanaypaq qatipayushani, imay-natas takinku, chaytan askha llaqtamantaqhawashani.

Imatan runasimiq mana chinka-

nanpaq ruwashanki?Llapan takisqaymi runasimipi, wawakunata-pas runasimita yachachini, kunanqa qelqamaytuta ruwayta munashani, runasimipi,mana uyarikuq, mana qelqasqa takikunatachuranaypaq.

Wakinkunata tapuni:Imaraykutaq mana

runasimita rimaytamunankichu?.Millaytanqhawasunkiku

runasimitarimaqtiykiqa,nispa niwanku.

Fotohurquq:GladisHuamn


18/18

revista noqanchis 4

Documents