TO CO SIĘ TERAZ DZIEJE, TO TYLKO WIATR HISTORII

CZAS TRWANIA 100 MIN

W KINACH OD 13 STYCZNIA 2017 r.

REŻYSERIA ANDRZEJ WAJDA

Od dawna, od lat chciałem sięgnąć po temat artysty – malarza, rzucając w 1949 roku Krakowską Akademię Sztuk Pięknych dla Łódzkiej Szkoły Filmowej. Niejako brałem na siebie takie zobowiązanie. Mam nadzieję, że postać Władysława Strzemińskiego pozwoli mi przenieść na ekran los jednego z najbardziej świadomych artystów w Polsce i jego konflikt z władzami PRLu.

Ta świadomość drogi, jaką kroczy sztuka naszych czasów, i którą zanotował Strzemiński w swojej książ-ce „Teoria widzenia”, pewność, że nie ma innej drogi, gdyż i malarstwo tematyczne, i postimpresjonizm powie-działy już wszystko, do czego były powołane, dały mu siłę przeciwstawić się władzy. Będzie to portret czło-wieka niezłomnego, pewnego drogi, po której kroczy przez całe życie, oddany sztuce nie dla wszystkich. Niezastąpionego Pedagoga, Twórcy drugiego w Europie i na świecie Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Łodzi w 1934 roku.

Dla Filmu wybieram z życia Strzemińskiego czarne lata pięćdziesiąte ubiegłego wieku: 1949 – 1952, kiedy sowie-tyzacja Polski przybrała najostrzejszą formę, a socrealizm stał się obowiązującą formą wypowiedzi w sztuce.

Wiem, że takich filmów Polska kinematografia nie realizuje, ale tym bardziej obraz lat pięćdziesiątych, które ulegają różnym politycznym implikacjom w moim środowisku naocznego świadka, może okazać się bardzo interesujący dla widowni kinowej.

Dlatego posłużę się słowami Goethego: „- Wer der Dichter vill verstehen Mus in dichters lande gehenn”

(Kto poetę chce zrozumieć, musi udać się do jego kraju)

Warszawa, 12 marca 2015 r.

EKSPLIKACJA REŻYSERSKA

REŻYSERIA Andrzej Wajda SCENARIUSZ Andrzej Mularczyk wg pomysłu Andrzeja Wajdy

ZDJĘCIA Paweł Edelman psc PRODUCENT Michał Kwieciński

PRODUCENT WYKONAWCZY Małgorzata Fogel-GabryśSCENOGRAFIA Marek Warszewski

KOSTIUMY Katarzyna LewińskaCHARAKTERYZACJA Janusz Kaleja

CASTING Ewa BrodzkaMUZYKA Andrzej Panufnik

OPRACOWANIE MUZYCZNE Anna MalarowskaDŹWIĘK Maria Hilarecka, Kacper Habisiak, Marcin Kasiński

MONTAŻ Grażyna GradońKIEROWNICTWO PRODUKCJI Paweł Gabryś

KONSULTACJA HISTORYCZNA Ewa Sapka-Pawliczak

KOPRODUKCJA Telewizja Polska Agencja Produkcji Telewizyjnej i Filmowej; EC1 Łódź – Miasto Kultury; Narodowy Instytut Audiowizualny; Festiwal Filmowy Camerimage – Fundacja Tumult

WSPÓŁFINANSOWANIE Polski Instytut Sztuki FilmowejPRODUKCJA Akson Studio

W trakcie realizacji filmu korzystaliśmy ze zbiorów pochodzących z różnych instytucji, między innymi Muzeum Sztuki w Łodzi oraz Kolekcja Piotra Nowickiego,

dzięki uprzejmości Fundacji Polskiej Sztuki Nowoczesnej.

TWÓRCYFILMU

Bogusław Linda - WŁADYSŁAW STRZEMIŃSKIZofia Wichłacz - HANIA

Bronisława Zamachowska - NIKA STRZEMIŃSKA Andrzej Konopka - PERSONALNY

Krzysztof Pieczyński - JULIAN PRZYBOŚSzymon Bobrowski - MINISTER SOKORSKI

Aleksander Fabisiak - RAJNERIrena Melcer - JADZIA

Paulina Gałązka - WASIŃSKATomasz Chodorowski - TOMEK

Filip Gurłacz - KONRADMateusz Rusin - STEFAN

Mateusz Rzeźniczak - MATEUSZTomasz Włosok - ROMANAdrian Zaremba - WOJTEK

Mateusz Bieryt - STUDENT RZEŹBYAleksandra Justa - KIEROWNICZKA SKLEPU

Dorota Kolak – KADROWAAnna Majcher – SĄSIADKA

OBSADA

Jeden z najwybitniejszych twórców w historii kina, zdobywca wielu nagród filmowych, w tym Oscara za całokształt twórczości – Andrzej Wajda, przedstawia historię człowieka niezłomnego, Władysława Strzemińskiego pioniera pol-skiej awangardy, ze znakomitą rolą Bogusława Lindy. Głównym bohaterem jest wielki artysta, wierny własnej wizji sztuki, który nie poddał się obowiązującemu systemowi i w konsekwencji doświadczył dramatycznych skutków swoich wyborów. „Powidoki” to intymny zapis ostatniego okresu życia obdarzonego charyzmą wybitnego malarza. Opowieść o tym, jak komunistyczna władza zniszczyła niepokornego człowieka. Wajda w sposób niezwykle subtelny, a zarazem uniwersalny kreśli, tworzonymi z malarskim kunsztem obrazami, świat, w którym piękno i sztuka są prześladowane.

OPIS FILMU

„Powidoki” są zapisem ostatnich lat życia Władysława Strzemińskiego. Akcja filmu dzieje się w Łodzi w okresie 1948 – 1952, w okresie stalinizmu. Strzemiński jest malarzem, profesorem i wykładowcą w Łódzkiej PWSSP. Wielki malarz, twórca teorii unizmu, doceniony i podziwiany przed wojną w kraju i za granicą, uwielbiany przez studentów, nie cieszy się sympatią władz uczelni, a przede wszystkim Ministra Kultury. Strzemiński w przeciwieństwie do lojalnych członków partii i kolegów realizu-jących doktrynę socrealizmu, nie zgadza się na żadne ustępstwa w sztuce. Nie pozwala aby polityka wkraczała do jego twór-czości. Realizuje własną drogę artystyczną, niezgodną z oficjalnymi wytycznymi PZPR – „właściwy tor w sztuce to opisywać historyczny wysiłek narodu pod kierownictwem Partii oraz istotę socjalistycznych przeobrażeń społecznych i cywilizacyj-nych”. Taka postawa sprowadza na niego szykany, aż do relegowania z uczelni i wykreślenia ze Związku Artystów Plastyków. Władza postanawia zniszczyć Strzemińskiego i konsekwentnie to realizuje. Żona głównego bohatera, wybitna rzeźbiarka Katarzyna Kobro, pojawia się jedynie w tle. Łączącą ich postacią, jest niezwykle dojrzała, jak na swój wiek, córka Nika.

ZARYS FABUŁY

Czym są tytułowe „powidoki”, będące kluczowym pojęciem dla teorii widzenia Strzemińskiego? Fizjologicznie rzecz ujmując, siatkówka w oku zachowuje widziany obraz dłużej niż sam moment oglądania rzeczy - zapamiętuje widok, mimo że zdążyliśmy już odwrócić wzrok. Z tego powodu oko ma możliwość nakładania i mieszania się obrazów – tych, które są jeszcze na siatkówce, chociaż nie patrzymy już na nie, i tych, które oglądamy w czasie rzeczywistym. Można zatem powiedzieć, że to nakładanie się obrazów na siebie, umożliwia tym samym przenoszenie elementów wzrokowych z jednej dziedziny na inną np. z obrazu na rzeźbę, z rzeźby na architekturę, z architektury na życie. (http://msl.org.pl)

TEORIA WIDZENIA

O Władysławie Strzemińskim mówi się, że był jedną z najtragiczniejszych postaci polskiej sztuki, po-dobnie jak jego żona, rzeźbiarka Katarzyna Kobro. Władysław Strzemiński to postać-ikona, jeden z najradykalniejszych twórców związanych z awangardą dwudziestolecia międzywojennego w Polsce. Strzemiński uczył się pod okiem Kazimierza Malewicza – wybitnego rosyjskiego malarza. Pod jego wpły-wem znajdował się długi czas. Był pionierem konstruktywistycznej awangardy w dwudziestoleciu mię-dzywojennym, malarzem i teoretykiem. Stworzył teorię unizmu, w którym dążył do tego, by obraz oddzia-ływał na widza nie przez odwzorowywanie rzeczywistości, ale przed tzw. czystą plastykę – m.in. kolory i kształty. Nie trzymał się jednak długo tej teorii i po namalowaniu kilku obrazów, zwrócił się ku studiom z natury. W 1945 r. był współzałożycielem Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Łodzi, gdzie przez pewien czas był wykładowcą. W 1950 r. Strzemińskiego, na polecenie Minister-stwa Kultury i Sztuki, wyrzucono z pracy na uczelni, ponieważ lekceważył realizm socjalistyczny.

Wszystko zaczęło się w Związku Radzieckim, gdzie kwitła sztuka propagandy. Socre-alizm w sztuce radzieckiej narodził się w 1934 roku, a następnie rozprzestrzenił na inne kra-je, znajdujące się pod wpływem ZSRR. Miał tam oficjalny status podstawowej i jedynej me-tody twórczości artystycznej, stał się propagandowym narzędziem partii komunistycznej.– W przypadku socrealizmu propaganda łączyła się ze zwróceniem się do ludzi prostych bez wykształ-cenia i wyrobienia artystycznego. Intencją przywódców było wyparcie i zniszczenie kultury wysokiej.

WŁADYSŁAW STRZEMIŃSKI

SOCREALIZAM

ANDRZEJ WAJDA O FILMIE

„Minęło 20 lat, odkąd po raz pierwszy przymierzyłem się do filmu o Władysławie Strzemińskim, wielkim malarzu, który zmagał się z komunistycznym systemem. Dopiero teraz dojrzałem do tego, by ten film nakręcić. Początkowo miałem pomysł, by zrobić kino psychologiczne - opowieść o trudnych relacjach małżeń-stwa pary artystów: Władysława Strzemińskiego i jego żony, wybitnej rzeźbiarki Katarzyny. Pomyśla-łem jednak, że aby to pokazać w sposób przekonujący, musiałbym mieć Dostojewskiego za scenarzystę, albo co najmniej za autora opowiadania. Zrozumiałem, że aby zrobić rzecz prawdziwą, muszę tę parę rozdzielić. Zrobiłem więc film polityczny o artyście, który wchodzi w konflikt z władzą i zostaje usunięty z uczelni pod zarzutem „nierespektowania norm doktryny realizmu socjalistycznego”. Broni się do same-go końca i nie odpuszcza, mimo nędzy i upokorzeń”. Andrzej Wajda zmarł 9 września 2016 r. w Warszawie.

BOGUSŁAWLINDA O FILMIE

„Dla mnie to najtrudniejsza z ról. Musiałem pokonać fizyczność, która odgrywała ogromną rolę w procesie zrozu-mienia tego bohatera. Strzemiński nie miał jednej ręki i nogi, a potrafił wejść na Śnieżkę ze swoimi studentami. Co to jest za psychiczna siła woli! Przeszedł przez tyle i wiedział, że się nie załamie przy żadnym rządzie ani cenzurze. On walczył z samym sobą o wiele bardziej niż z tym, co na zewnątrz” – powiedział w wywiadzie dla Anny Tatarskiej.

Reżyser filmowy i teatralny, urodził się 6 marca 1926 roku w Suwałkach. W latach 1946 – 1950 studiował malarstwo w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, a następ-nie podjął studia na Wydziale Reżyserii w Państwowej Wyższej Szkole Filmowej w Łodzi.Zadebiutował w 1954 roku filmem „Pokolenie”. W 1959 roku, w Teatrze Wybrzeże w Gdań-sku wyreżyserował pierwszy spektakl teatralny „Kapelusz pełen deszczu”. W latach 1955 – 1971 współpracował z zespołami „Kadr”, „Rytm”, „Kamera”, „Film”, „Tor”, „Wektor”.W latach 1972 – 1983 był kierownikiem artystycznym zespołu „X”, w latach 1978 – 1983 przewodniczącym Stowarzyszenia Filmowców Polskich, zaś w latach 1978 – 1981 przewodniczącym Polskiej Federacji Dyskusyj-nych Klubów Filmowych, zaś od 1981 roku honorowym przewodniczącym Federacji. Od 1971 roku jest honoro-wym członkiem Związku Polskich Artystów Plastyków. Od 1989 roku członkiem Komitetu Kinematografii.W marcu 1982 roku otrzymał nominację na honorowego członka Brytyjskiej Akade-mii Filmu i Telewizji (BAFTA). Jest członkiem Europejskiej Akademii przyznającej Felixy. W 1988 powołany przez Lecha Wałęsę w skład Komitetu Obywatelskiego, przewodni-czył Komisji do spraw Kultury i Środków Przekazu. W latach 1989 – 1991 Senator RP.Jako reżyser teatralny szczególnie mocno jest związany z krakowskim Starym Teatrem. W la-tach 1989 – 1990 kierował warszawskim Teatrem Powszechnym. Był inicjatorem powstania i fun-datorem Centrum Sztuki i Techniki Japońskiej „Manggha”, otwartego w Krakowie w 1994 roku.Odznaczony wieloma orderami m.in. Krzyżem Kawalerskim, Krzyżem Oficer-skim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Polonia Restituta (dwukrotnie), Bułgar-skim Orderem Cyryla i Metodrgo, Francuskiej Legii Honorowej, Orderem Orła Białego.Jest laureatem wielu nagród, a wśród nich m.in.: Nagrodą Państwową I stopnia (1974), Dyplomem Mi-nistra Spraw Zagranicznych za wybitne zasługi w propagowaniu polskiej kultury za granicą (1976). Za całokształt twórczości zastał uhonorowany nagrodami: Francuską Nagrodą „Cesar” (1982), Europejską nagro-dą Filmową „Felix” (1990), „Złotym Lwem” w Wenecji (1998), „Kryształowym Irysem” w Brukseli (1999), „Oska-rem” za całokształt twórczości (2000), Polskim „Super Woktorem’99” i polską Nagrodą Filmową „Orzeł” (2000).Jest doktorem honoris causa kilku uniwersytetów, m.in. Waszyngtonie, Bolonii, Krakowie, Aka-demii Sztuk Pięknych w Warszawie, PWSFTiTV w Łodzi. Honorowy obywatel Łodzi, Rado-mia, Suwałk, Gdyni. Ma swoją gwiazdę w Łodzi na ul Piotrkowskiej, w okolicach Hotelu Grand.

ANDRZEJ WJADA

Paweł Edelman urodził się 26 czerwca 1958 roku w Łodzi. Jest absolwentem filmoznawstwa na wydziale kulturoznawstwa Uniwersytetu Łódzkiego. W 1988 roku ukończył wydział operator-ski Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi. Poza pra-cą przy filmach fabularnych zajmuje się również realizacją filmów reklamowych.Współpracował m.in. z następującymi reżyserami: Andrzej Wajda, Roman Polański, Władysław Pasikowski, Jerzy Stuhr, Steve Zaillian, Taylor Hackford, David Fincher, Errol Morris, Joachim BackNagrody: Nominacja do Oscara (Pianista, 2003); Nominacja do nagrody BAFTA (Pianista, 2003); Zdobywca 3 Orłów (Pan Tadeusz, 2000; Pianista, 2003; Katyń, 2008); Złote Lwy (Kroll, 1991; Kroniki domowe, 1997); Cezar (Pianista, 2003); Brązowa Żaba (Kroniki domowe, 1997).

PAWEŁ EDELMAN

„Panufnik był tym w dziedzinie muzyki, czym Gombrowicz w dziedzinie literatury, Miłosz w dziedzinie poezji czy Kołakowski w dziedzinie filozofii. Był tym owocem zakazanym, tą sztucznie odciętą gałęzią naszej kultury” – pisał o kompozytorze, który przeżył na emigracji 37 lat, Tadeusz Kaczyński, muzykolog i propagator jego twórczości.Urodzony w 1914 roku w Warszawie, uznawany za czołowego kompozytora Polski lat powojen-nych Panufnik zdecydował się w 1954 roku na dramatyczny gest – nielegalnie opuścił komuni-styczną ojczyznę i poprosił o azyl polityczny w Wielkiej Brytanii. W kraju został uznany za zdraj-cę, a jego twórczość trafiła na czarną listę. I mimo, że od 1977 roku muzyka ta zaczęła stopniowo pojawiać się w polskich salach koncertowych, a w 1990 roku i sam kompozytor odwiedził Polskę, witany z największymi honorami, wciąż niełatwo jej nadrobić stracony czas. Zmarł w 1991 roku w Anglii. (Ninateka.pl)Kaczyński pisząc o Panufniku w pierwszą rocznicę śmierci podkreślał, że kompozytor nigdy nie przestał być polskim twórcą: „Panufnik wielokrotnie deklarował swoją polskość - w wypowiedziach, a także, co ważniejsze, w twórczości. Jego utwory, z wyjątkiem kilku napisanych do tekstów angielskich, wiążą się z krajem rodzinnym przez filiacje folklorystyczne, muzyczno-religijne i historyczne - w podwójnym sensie: czysto muzycznym i pro-gramowym, bo pewna część twórczości Panufnika dotyczy wydarzeń z dziejów narodu i jego własnego życia. Tę serię otwiera ‚Uwertura tragiczna’ z roku 1942, związana z przeżyciami okresu wojny i okupacji, dedykowana pamięci brata, który zginął w czasie Powstania Warszawskiego. Podobny program ideowy ma skomponowana dziesięć lat później ‚Uwertura bohaterska’. Najważniejszym bodaj dziełem narodowej serii jest ‚Sinfonia sa-cra’ (1963), oparta na incipicie ‚Bogurodzicy’ i religijno-ludowych ‚Godzinkach’, napisana z okazji millenium chrześcijaństwa i państwa polskiego. W latach sześćdziesiątych powstało jeszcze ‚Epitafium katyńskie’, zaś na początku osiemdziesiątych ‚Sinfonia votiva’ (1981), związana i z sześćsetleciem cudownego obrazu ja-snogórskiego, i z ‚Solidarnością’. Silny uczuciowy związek Panufnika z krajem skłonił go do zadedykowania skomponowanego w roku 1984 ‚Koncertu fagotowego’ pamięci ks. Jerzego Popiełuszki. Do tego samego nurtu należą, choć mają inny format, napisane w okresie okupacji hitlerowskiej ‚Trzy pieśni Polski Podziemnej’. Jedna z nich - ‚Warszawskie dzieci’ do słów Stanisława Ryszarda Dobrowolskiego - weszła do kanonu powszechnych śpiewów patriotycznych. Ta narodowa seria utworów Panufnika stanowi zjawisko unikalne w muzyce polskiej XX wieku, porównywalne jedynie z grupą heroicznych polonezów Chopina lub narodowych oper Moniusz-ki, i przywołujące na myśl malarstwo Malczewskiego oraz dramaty historyczne Słowackiego”. (Culture.pl)

ANDRZEJ PANUFNIK

Bogusław Linda jest niemal etatowym laureatem aktorskich nagród na festiwalach w Gdyni, żaden krytyk nie może odmówić mu talentu, a jednocześnie udała mu się sztuka niezwykła: potrafił przejść granicę po-koleń. Kiedyś - niespokojny, zbuntowany wobec otaczającej go rzeczywistości, nie potrafiący znaleźć dla siebie miejsca w świecie pełnym fałszu i zakłamania - był idolem generacji „Solidarności”. (…) nie lubią-cy polityki, coraz bardziej cyniczny, z coraz większym dystansem do siebie i wszystkiego, co dzieje się wo-kół, jest idolem następnej generacji widzów” (Gwiazdy w zbliżeniu, red. J. Zutomski, Warszawa 1995, s. 101-102). „To jedyny amerykański aktor w Polsce” mówił Jacek Bromski na łamach magazynu Gala w 2010 r.„Publiczność niechętnie oddziela jego role od jego osoby” - pisał Tadeusz Lubelski. – „I ewolucja tej właśnie ‚postaci’, na którą składają się role przemieszane z pozaekranowym wizerunkiem aktora, szczególnie dziś za-stanawia: pociąga a zarazem niepokoi. Jedni mówią, że to idol zbuntowany (...). Drudzy powiadają, że to idol upadły”(„Kino” 1994, nr 7/8). Na początku lat 90. Linda był już niekwestionowaną osobowością polskiego kina. Miał na swoim koncie aktorskie nagrody na Festiwalu Filmowym w Gdyni (do 1986 - Gdańsk) i „Złotą Kaczkę” przyznawaną przez czytelników miesięcznika „Film”. Uchodził za aktora o sile oddziaływania porów-nywalnej do tej, jaką mieli przed nim Zbigniew Cybulski czy Daniel Olbrychski. Prawdziwym idolem Linda stał się, gdy zagrał w filmach Władysława Pasikowskiego. U Wajdy ponownie dostał rolę na miarę swojego talentu.

BOGUSŁAW LINDA- WŁADYSŁAW STRZEMIŃSKI

Założone w 1992 roku Akson Studio jest jednym z czołowych domów produkcyjnych w Polsce. Przez ponad dwadzieścia lat współpracowaliśmy z takimi wyjątkowymi twórcami jak między innymi Andrzej Wajda, Roman Polański, Jan Komasa, Jerzy Skolimowski. Poza wieloma reklamami, dokumentami, programami rozrywkowymi oraz spektaklami teatru telewizji, wyprodukowaliśmy ponad 40 seriali TV oraz 35 filmów fabularnych, wśród których znajduje się nominowany do Oskara Katyń oraz nagrodzony Srebrnym Niedźwiedziem w Berlinie Tatarak. Akson Studio stworzyło również dwie z największych polskich produkcji ostatnich lat – wielokrotnie nagradzany Wałęsa. Człowiek z Nadziei oraz głośne Miasto 44.

PRODUCENTAKSON STUDIO