r_felsefede kaynak diller i- latince.pdf

7/25/2019 R_Felsefede Kaynak Diller I- Latince.pdf

1/323

FELSEFEDE KAYNAK DLLER I-

LATNCE

FELSEFE LSANS PROGRAMI

PROF. DR. DEM DRKEN

STANBUL NVERSTES AIK VE UZAKTAN ETM FAKLTES


2/323

STANBUL NVERSTES AIK VE UZAKTAN ETM FAKLTES

FELSEFE LSANS PROGRAMI

FELSEFEDE KAYNAK DLLER I -LATNCE

Prof. Dr. idem Drken


3/323

I

DESCARTES LATNCE RENYOR

Cogito,

ergo sum!


4/323

II

NSZ

Felsefenin biricik deeri kiiyi dil ve dncenin ortak kullanmna hkim klmaktr.Bu nedenle felsefe eitimi almay seenlerin hem kendi dilini hem de filozoflarn kendi zgndillerini bilmesi ve felsefe tarihindeki sorunlar karlkl balantlar kurup zihninde dnptartarak, lp bierek yorumlamas arttr. Bu ama dorultusunda, bir felsefe rencisindenilkin en az bir Bat diline ok iyi hkim olmas beklenir. Tarihsel bir gerek olarak Felsefe,Yunan dnyasnn bir eseri olduundan, bir felsefe rencisi ie nce Yunanca eserlerden

balayp Latince eserlere doru yol alacandan, bu kltr dilleri onun dnmesinikmldatacak ve zihinsel kavrayn ykseltecek tek kaynaktr. Eski Yunan felsefesindeuzmanlamak isteyen kii nce Yunanca renmeli, ardndan Latince renmelidir.Helenistik Dnem felsefesinde uzmanlaacak kii bu dillerin her ikisine de hkim olmaldr.Ge dnem felsefesi, Orta a ve Rnesans felsefeleri, Kilise Dnemi, Aydnlanma Dnemi,ada felsefevb. alanlarnda uzmanlamak ya da Felsefenin tm sahalarna tmyle hkim

olmak isteyen kii iinse Latince bilmek bir zorunluluktur. Bu bak asyla, felsefeci iinLatince renmek bir lks deil, setii disiplinin doal kouludur. nk gerek bir felsefecifilozofluun diliyle dnmek, konumak ve yaamak zorundadr.

zellikle Latinceden Trkeye eviri mantnn kavranmasna ynelik hazrlanan buders kitabnn amac; gereksinimleri dorultusunda felsefe rencilerine Klasik Latincegramerinin esaslarn retmek ve gelecekte onlarn Latince felsefi metinleri zmleyecek

bilgi donanmna sahip olmalarn salamaktr.

Prof. Dr. idem Drken


5/323

III

NDEKLER

NSZ...................................................................................................................................... II

NDEKLER......................................................................................................................... III

KISALTMALAR ..................................................................................................................... VI

YAZAR NOTU ....................................................................................................................... VII

1. LATNCEYE BALARKEN................................................................................................ 1

1.1. Latincenin nemi ................................................................................................................ 7

1.2. Latin Dili Hakknda ............................................................................................................. 8

1.3. Klavuzumuz Descartes ..................................................................................................... 12

1.4. Roma Kltryle lgili Balca Terimler.......................................................................... 12

2. SM (NOMEN; SUBSTANTIVUM) .................................................................................. 35

2.1. sim Nedir? ........................................................................................................................ 41

2.2. smin Cinsi, Hli ve Says ................................................................................................ 41

2.3. sim ekimleri (Declinationes)......................................................................................... 42

2.4. I. ve II. ekim simler....................................................................................................... 42

2.5. Esse (Olmak) Fiili ............................................................................................................. 48

2.6. Basit Cmleler: Descartes Corafya (Geographia) reniyor......................................... 483. ALITIRMALAR................................................................................................................ 58

3.1. Descartes Roma Eyaletlerini reniyor............................................................................ 64

3.2. Descartes Romal Bir Aileyle Tanyor........................................................................... 65

4. SIFAT (ADIECTIVUM) ...................................................................................................... 78

4.1. Sfat Nedir?....................................................................................................................... 84

4.2. I. ve II. ekim Sfatlar....................................................................................................... 84

4.3. Sfat-sim Uyumunu Gsteren rnekler........................................................................... 854.4. I. ve II. ekim sim, Sfat ve Esse Fiiliyle Kurulan Basit Cmleler................................. 89

4.5. Altrma: Renatusun Latince Kitab............................................................................... 90

5. SAYILAR (NUMERI) ......................................................................................................... 98

5.1. Say eitleri ................................................................................................................... 104

5.2. Descartes Saylarn Sembollerini reniyor................................................................... 110

6. ZAMRLER (PRONOMEN)............................................................................................. 119

5) Mlkiyet zamirleri nedir? ............................................................................................... 121


6/323

IV

6.1. Zamir Nedir? ................................................................................................................... 125

6.2. ahs Zamirleri ................................................................................................................ 125

6.3. Mlkiyet Zamirleri .......................................................................................................... 126

6.4. Renatus ile Marcus Arasndaki Bir Diyalog................................................................... 1286.5. Descartesin Dostu Corneliusun Kayp Kitab............................................................... 130

7. III, IV ve V. EKM SMLER......................................................................................... 141

7.1. III. ekim simler............................................................................................................ 147

7.2. IV. ekim simler............................................................................................................ 155

7.3. V. ekim simler............................................................................................................. 157

7.4. IV ve V. ekim simleri eren rnek fadeler.............................................................. 158

8. YUNANCA SM EKMLER........................................................................................ 1668.1. I. ekim Yunanca simler............................................................................................... 172

8.2. II. ekim Yunanca simler.............................................................................................. 173

8.3. III. ekim Yunanca simler............................................................................................. 173

8.4. Altrma: Descartes Latince Felsefe Metinlerinden Notlar Alyor................................ 174

9. FL (VERBUM) ................................................................................................................ 186

9.1. Fiil Nedir? ....................................................................................................................... 192

9.2. Latince Fiillere likin n Bilgiler.................................................................................. 192

9.3. Haber Kipinde Etken ve Edilgen Fiil ekimleri (Coniugationes) .................................. 197

9.4. Etken ve Edilgen Basit Cmle Analizleri ....................................................................... 212

9.5. Altrma: Descartes Latince zdeyilerden Fiil reniyor........................................... 214

10. BAST GRAMER ANALZ ........................................................................................... 222

10.1. Descartes Mitolojik Hikyeler Okuyor: Hercules et Serpentes: Hercules ve Ylanlar 228

10.2. Descartes Cmleleri Analiz Ediyor ............................................................................... 228

11. EDATLAR (PRAEPOSITIONES) .................................................................................. 241

11.1. Edat Nedir? .................................................................................................................... 247

11.2. Accusativus Alan Edatlar .............................................................................................. 247

11.3. Ablativus Alan Edatlar .................................................................................................. 250

12. III. EKM SIFATLAR................................................................................................... 260

12.1. III. ekim Sfatlarla lgili n Bilgi ............................................................................... 266

12.2. ekim Tablolar ............................................................................................................. 266

12.3. Sfatlarn Dereceleri...................................................................................................... 268


7/323

V

13. TEMEL CMLE YAPILARI .......................................................................................... 280

13.1. Temel Cmleler ............................................................................................................. 286

13.2. Descartes GenesisOkuyor: Creatio Universi: Evrenin Yaratl................................. 286

13.3. Metnin Cmle Analizi ................................................................................................... 28714. LG ZAMR VE SIFAT YARDIMCI CMLES........................................................ 297

14.1. lgi Zamirine Dair n Bilgi ........................................................................................... 303

14.2. Sfat Yardmc Cmlesinin Kurulumu.......................................................................... 304

14.3. Descartes Genesis Okumaya Devam Ediyor: Creatio Adami et Evae: Adem ile

Havvann Yaratl ............................................................................................................... 305

KAYNAKA ......................................................................................................................... 315


8/323

VI

KISALTMALAR

Nom.: Nominativus

Voc.:Vocativus

Gen.: Genetivus

Acc.: Accustivus

Dat.: Dativus

Abl.: Ablativus

Prae.: Praesens

Perf.: Perfectum

Imp.: Imperfectum

Fut.: Futurum Simplex

Plusq. Perf.:Plusquam Perfectum

Fut. Perf.:Futurum Perfectum

m.; masc.: masculinum (eril)

f.; fem.: femininum (diil)n.:neut. [neutrum (cinssiz)]


9/323

VII

YAZARNOTU

Bu ders kitab, yazarn Felsefecilere zel Latince: Descartes Latince reniyor, AlfaYaynevi, stanbul, 2014 (Baskda) adl telif eserinden seilen blmlerden olumutur. Ayrntlokumalar ve kaynak bilgileri iin sz konusu telif esere bavurulmaldr. Ayrca bu ders kitabndanyaplacak alntlarda kaynak gsterilmesi zorunludur.


10/323

1

1.LATNCEYEBALARKEN


11/323

2

Bu Blmde Neler reneceiz?

1.1. Latincenin nemi

1.2. Latin Dili Hakknda

1.3.

Klavuzumuz Descartes

1.4. Roma Kltr le lgili Balca Terimler


12/323

3

Blm Hakknda lgi Oluturan Sorular

1) Bir felsefeci niin Latince renmelidir?

2) Neden Descartesi kendimize klavuz aldk?

3) Roma kltryle ilgili balca terimler nelerdir?


13/323

4

Blmde Hedeflenen Kazanmlar ve Kazanm Yntemleri

Konu Kazanm Kazanmn nasl eldeedilecei veyagelitirilecei

Latincenin nemi Felsefenin kaynakdillerinden biri olan

Latincenin bir felsefeci iin

neminin alglanmas

Latincenin nemiyle ilgilibavuru kitaplarnnokunmas ve n bir bilgiedinilmesiyle

Latin Dili Hakknda Dilin temeli olan bilgilerinedinimi

Bu konuda LatinceGrameriyle ilgili yazlmkitaplarn edinimi ve Latincehakknda genel bir bilgiedinerek

Klavuzumuz Descartes Bu kitapta kendimize nedenDescartesi klavuzaldmzla ilgili bilgiedinimi

Descartesin bu konuylabalantl olarak yaam veLatince renimiyle ilgiligenel bir bilgi sahibiolmayla

Roma Kltr le lgiliBalca Terimler

Roma ve Romallarla ilgilibalca terimlere vakf olmave telaffuz hakknda bilgiedinme

Roma Kltryle ilgili yazlkaynaklarn edinip ve hergn yeni terimlerezberleyerek


14/323

5

Anahtar Kavramlar

Latince

Alfabe

Telaffuz

Roma

Romallar

Roma Kltrnn Balca Terimleri


15/323

6

Giri

Bu blmde Latin Dilinin deeri zerinde durulacak, daha sonra bu dilin yaratcsolan Romallarn kltr yaantlarn tantc mahiyette kelime ve terim arlkl ksa bilgileraktarlacaktr. Bu dersin amac Latin dnyas hakknda genel bir fikir edinilmesini salamakve dersin henz bandayken Roma yaamnn olmazsa olmaz kelimelerinin en azndan

bazlaryla tanmaktr.


16/323

7

1.1. Latincenin nemi

Latincenin renimi ve renim amac teki Bat dillerininkinden farkldr. nkbaka bir Bat dilini renen insan sadece bu dili konuur ya da dil bilgisini derinletirerekilgili kltr hakknda bilgi edinir. Oysa Latince rendiinde, Bat dilinin mant veduyuunu kazanr. Bu yolla Batnn tm edebiyatlarnn ve trlerinin temel anlamna vakfolur ve sonradan herhangi bir Bat dilini renmede, hi Latince bilmeyen birine gre, dahahzl yol alr.

Bat dilinin temel mantn kavramak, edebiyatnn asl kklerine inmek gnmzdekiBat uygarlnn zihniyetine, baka deyile, dn biimine, btn sosyal, politik vehukuksal kurumlarna, sanatna ve bilimine derinden hkim olmaktr. nk Bat btn busaydklarmzn kaynan Klasik uygarla, yani Yunan ve Roma uygarlna borludur.Bunun yan sra, daha derin dnlecek olursa, Yunan ve ardl Roma uygarl da temelini

Msr, Fenike, Mezopotamya ve Anadolu uygarlklarna borlu olduundan, bir Klasik kltrdili edinip gelitirmekle Dounun bu byk uygarlklar da doal olarak kyas yoluylarenilmi olur.

Latince, varln Yunan dili ve kltrnden almakla birlikte Romal aydnlarndillerini gelitirmek ve derinletirmek iin sarf ettikleri aba sonucunda gerek Ortaada,gerek Rnesansta ve sonrasnda Batnn kltr dnyasn tek bana fethedecek durumagelmi ve tarihin en byk dnrlerini ve bilim adamlarn yetitiren byk niversitelerin

baat dili unvann elde etmitir. Buedinim, Latincenin kendine zg mantki bnyesinden veson derece ilenmi bir gramere sahip olmasndan ileri gelir. Latincenin cmle bilgisi

(syntaxis) 1 ve kurallar dncenin mantkl dzenini btn balantlar ve ayrntlarylagsteren bir yapdadr. Bu yzden, bu dilin reniminde ve kullanmnda, tpk matematikteolduu gibi, analiz ve sentez yoluna bavurmak bir zorunluluktur. Bu durum, Latince renen

bir insann herhangi bir alanda muhakeme kabiliyetini de doal olarak gelitirir.

Latince bugn bir toplumun gnlk yaants iinde kullanlmayan bir dil olduundan,kulak dolgunluuyla veya pratik yntemlerle renilmesi ve retilmesi zordur. Her ne kadarzaman zaman bu yola bavurulsa da, bu dili akademik anlamda renmek iin sistemli birgramer bilgisi renimi ve retimi arttr. Bu tr bir gramer renimiyse kiinin dil

duyarlln gelitirir, inceltir ve gnlne dil sevgisi zerk eder. Dolaysyla, Latince renenbir kii hem kendi dilinin hem de bir baka Bat dilinin tadna varr; dnen, konuan,tartan insan olmann, yani akll bir varlk olmann hazzn yaar.

Avrupann byk kltr dillerinin ou, Latinceye son derece hkim edebiyatlarn,dnrlerin ve bilim adamlarnn zihinlerinin eseridir. Bu yzden, bu dillerin kelimehazinesi, morfolojisi, cmle bilgisi ve slup zellikleri Latin dilinin kelime ve gramer

bilgisine kkten baldr. Bu dillerin ounda hl birok Latince kelime, deyim veya ifade yadorudan ya da birtakm deiikliklere bal olarak kullanlmaktadr. Bu dillerde yazlan

1

Bir dilde dnce ve duygularn tam olarak anlatlabilmesi iin gramer kurallarna uygun olarak dizilenkelimelerin, kelime gruplarnn cmle ve sz iindeki grevlerini, birbirleriyle olan ilikilerini,sralanlarn ve cmle trlerini inceleyen bilim dal.


17/323

8

herhangi bir eserin ksaltmalar Latincedir; bilimsel uzmanlk alanlarnn kendine zgterminolojisi Latince kaynakldr.Hatta botanik, zooloji, tp, eczaclk ve kimya bilimlerininterminolojisinin esas tamamen Latinceye dayanr. Bu yzden, ilgili alanlarda eitim greninsanlar uluslararas literatrden bilgi edinebilmek, kendi uzmanlk alanlarndaki btnterimleri gerek manasyla anlamak ve alannda ilerlemek istiyorsa, Bat leminin ortakkulland terminolojiye hkim olmaldr. Bunun da tek art Latince renmektir.

Latince akademik anlamda bilimsel bilgi dili olmasnn yan sra, zellikle felsefe,tarih, hukuk, ilahiyat, edebiyat, her tr filoloji ve dil bilim alanlarnn da dilidir. nk budisiplinlerin kkeni, ounlukla Latince veya Yunanca yazlm eserlere dayanr.

Latince, sanat tarihi, arkeoloji ve zellikle epigrafi iin de olmazsa olmaz bir dildir.

lkemizin Antik uygarlklar asndan deta bir ak hava mzesi olduunu gzlerimizinnne getirdiimizde, bu uygarlklardan kalan maddi eserlerin kefinde, incelenip

deerlendirilmesinde Latince bilmemenin byk bir eksiklik olaca aktr. Ayrca, meseleyeyine lkemiz asndan yaklalacak olduunda, Osmanl tarihini aydnlatacak nice belgeninLatince yazlm olduu dnlrse, Latincenin kendi tarihimizdeki nemi bir kez dahaanlalm olacaktr.

Felsefe disiplinine gelince; Felsefenin tek sermayesi dil ve dncenin ortakkullanmna hkimiyet olduuna gre, kiinin hem kendi dilini hem de filozoflarn kendizgn dillerini bilmesi ve felsefe tarihindeki sorunlar karlkl balantlar kurup zihnindednp tartarak, lp bierek yorumlamas art olduuna gre, bir felsefeciden ilkin en az

bir Bat diline ok iyi hkim olmas beklenir. Felsefe, tarihsel bir gerek olarak, Yunan

dnyasnn bir eseri olduundan, felsefe eitimi alan bir insan ie nce Yunanca eserlerdenbalayp Latince eserlere doru yol alacandan, bu kltr dilleri onun dnmesinikmldatacak ve zihinsel kavrayn ykseltecek tek kaynaktr. Eski Yunan felsefesindeuzmanlamak isteyen kii nce Yunanca renmeli, ardndan Latince renmelidir.Hellenistik dnem felsefesinde uzmanlaacak kii bu dillerin her ikisinede hkim olmaldr.Ge dnem felsefesi, Orta a ve Rnesans felsefeleri, Kilise Dnemi, Aydnlanma Dnemi,ada felsefe vb. alanlarnda da uzmanlamak ya da Felsefenin tm sahalarna tmylehkim olmak isteyen kii iinse Latince bilmek bir zorunluluktur. Bu bak asyla felsefeciiin Latince renmek bir lks deil, setii disiplinin doal kouludur. nk gerek bir

felsefeci filozofluun diliyle dnmek, konumak ve yaamak zorundadr.

1.2. Latin Dili Hakknda

Latin Dili(Lingua Latina), Hint Avrupa dil ailesinin talik Diller grubuna ait, Latium(Romann yer ald orta talya) blgesinin dilidir. Bu yzden ilk dnemlerde Latiumun diliolarak da tanmlanr. Roma siyasal olarak talyaya egemen olup Roma mparatorluunudourunca ve dolaysyla egemenlik snrlarn git gide daha da geniletince, dnyann eitli

blgelerine yaylm Latince yaztlarn kefi bu dil hakknda ok daha salkl bilgiedinilmesini salamtr.


18/323

9

Yunan edebiyatnn temelinde kurulan Eski Roma edebiyatnn . 3. yzyldakigeliimiyle birlikte, Edebi Latince ya da Klasik olarak adlandrlan Latince, Yunancakelimeler, gramer ve slup bilgisinden hayli etkilenmi yapsyla, biimsellii ve zarafetiyleHalk Latincesi ya da Konuulan Latinceden (Vulgar) tmyle farkl bir grnme kavumu,deta iirsel bir dil olmutur. 1 Bunun sonucunda halk Latincesiyle arasnda koskoca biruurum olumu ve Klasik Latince tamamen yaz diline ve akademik dile dnmtr.Halkdili ise Romal askerler ve smrgeciler tarafndan btn talyaya ve oradan da dnyanneitli yrelerine tanm ve Latinceden treyen dillerin anas olmutur.

Latincenin Geliim ve Deiim Dnemlerini u ekilde gsterebiliriz:

75 75S 1 S 28. yzyl S 915. yy. S 15. yy.17. yy.

EskiLatince

Altna Latincesi-Gma Latincesi

(Klasik Latince)

Ge DnemLatincesi

OrtaaLatincesi

HumanistDnem Latincesi

Latin Alfabesi:

Latin Alfabesinin kkeni . 7. yzylda Gney talyada bir Yunan kolonisi olanCumaeda kullanlan Yunan alfabesine dayanr. Bu alfabeyi Etrskler kendi dillerineuyarlam, oradan da detabir kpr rol stlenip Latinlere geirmitir. Latinler, ilk bata 26Etrsk harfinin 21ni alarak kendi alfabelerini oluturmu ve 3. yzylda da, bu alfabeyi

aadaki grnme kavuturmutur:A B C D E F G H I K L M N O P Q R S T V X

a b k d e f g h i,y k l m n o p k r s t u, v ks

Alfabeye Yve Z harfleri, Yunancadan alnan kelimeleri eklemek iin, 1. yzylda,yani mparatorluk dneminde katlm ve harf says 23e kmtr:

A B C D E F G H I K L M N O P Q R S T V X Y Z

Bu katlmla, Latin Alfabesi gnmz Bat Avrupa Alfabesine neredeyse ok yakn biralfabe biimini almtr. Ortaalarda, I hem ihem de y iin kullanlmaya balanm ve buyzden yar sesli yiin Jharfi yaratlmtr. (Gnmzdeki birok Latince szlkte, iseslisiile uzun olarak adlandrlan J sessizi ayr maddelerhlinde yazlr.) Yine ayn dnemlerdehem uhem de v yerine kullanlan V harfinde bir deiiklik yaplm ve u sesi iin Uharfi

1 Bu derste Klasik Latince retilecektir.


19/323

10

yaratlmtr; Vise artk sadece v sesi vermek zere kullanlagelmitir. Bat alfabesindeki Wharfi Germen kaynakldr; Latincede yoktur.

Usesinin katlmyla Latin alfabesi 24 harften oluan, son eklini almtr:

A B C D E F G H I K L M N O P Q R S T U V X Y Z

Sesli harfler:Latin alfabesinde 5 sesli harf mevcuttur.

a e i o u

Ayrca, y harfi zellikle Yunancadan Latinceye geen kelimelerde sesli harf ilevigrr ve okunurken sesi verir. (rn. lyra kelimesi, lra olarak okunur).

ift Sesliler:Alfabedeki baz sesliler ikili olarak birleip ift seslileri meydana getirir:

ae, au, ei, eu, oe, ui

ift Sessizler: Baz sessizler de ikili olarak birleip rr, tt, mm, gibi ift sessizlerimeydana getirir.Bunlarn okunuunda her harfin ayr ayr hakkn vermek gerekir. Ayrca, ph:f olarak okunur.

Okunu: Latince, konuulmayan diller grubuna girdii iin, gnmzn yaayandillerinde Latince szcklerin okunuu her zaman eitli tartmalara sahne olmutur.ngilizce, Franszca, Almanca, spanyolca ve talyancada Latince szcklerin telaffuzlar bu

dillerin kendi ses bilimine gre ayarlanm ve bu durum birka telaffuz biiminin ortayakmasna yol amtr. rnein, Cicero kelimesindeki c harfi ngilizcede s; talyancada olarak okunur.

lkemiz niversitelerindeki Klasik Filoloji blmlerinin benimsedii yaygn okunuu ekildedir:

A,a a

B,b b

C,c k

D,d d

E,e e

F,f f

G,g g

H,h h

I,i i

K,k k

L,l l


20/323

11

M,m m

N,n n

O,o o

P,p p

Q,q kwu

R,r r

S,s s

T,t t

V,v v veya u

X,x ks

Y,y

Z,z zLatince okunuta u kurallara dikkat edilmelidir:

*Latince kelimelerde C daima K sesi verir.

* I harfi hem , hem Y sesi verir. Y sesi verdii zaman, J harfinin karl olaraksessiz kullanlm demektir.

*Latincede V iareti hem V, hem U iin kullanlr.

*Y Yunancadan alnan kelimelerde bulunur ve sesi verir.

* Dier hllerde Latince harfler aynen Trke karlklar gibi okunur. (Q ve Xinokunular yukardaki tabloda) gsterilmitir.

* K harfi sadece Kalendae ve birka baka kelimenin balangcnda grlr ve Kolarak okunur.

Bu kurallar haricinde, aslnda Latince yazld gibi okunan bir dildir.

Uzun ve Ksa Sesliler:

Latincede sesli harflerden her biri baz kelimelerde uzun, baz kelimelerde ise ksaokunabilir. Latince ksa Seslilerin zerine(-), uzun seslilerin zerine () iaretlerini koymakadet olmutur. 1

ift seslilerin Telaffuzu:

ae - a+i =ay

1 Bu ders notlarnda, bu dile balarken bir zihin karkl yaratmamak iin, kelimeler uzun ya da ksa

okunularna gre deil, sade hlleriyle yazlacaktr. Yalnzca sunumlarda zaman zaman uzun harfler debelirtilecektir. Bu yzden sunumlar ve ders videolarndaki kelimelerin telaffuzuna dikkat edilmesi imdilikyeterli olacaktr.


21/323

12

au - a+u =av

oe - o+i =(bazen oy)

eu - e+u =ev

1.3. Klavuzumuz Descartes

Latince renim srecimizin zellikle altrmalarnda ve sunumlarnda kendimizeLatince Cogito, ergo sum: Dnyorum,yleyse varm,ifadesiylefelsefe dnyasna imzaatan Fransz filozofu Descartesi (Renatus Descartes) kurgusal klavuzumuz alarakilerleyeceiz. Bunun nedeni ana dili Latince olmayan, bu dili okullarda renen Descartesin

bizlere ideal bir rnek olacan dnmemiz ve bu filozofun Latince renim srecinizihnimizde canlandrarak onun getii yollardan gemenin zorluunu ve hazzn yaamay veileride onun Latince eserlerini bire bir okuyacak olmann keyfini kendimize hedef

sememizdir.

1.4. Roma Kltryle lgili Balca Terimler

Latinceyi stnkr deil dederinden kavramak iin hi kukusuz ideal olan bu dilindoduu kltrn ana zelliklerini kavramak, bu dili konuan insanlarn dn tarzlarn,toplumsal ve siyasal grlerini, eitim anlaylarn, savama tekniklerini, sanat grlerini,inanlarn ve yaadklar evlerden, giyindikleri elbiselere, yedikleri yemeklerdenkullandklar renklere kadar analiz etmektir.

Bu temel dnceden hareketle, Latince gramere balamadan nce, bu gramerinyaratcs Romallarn kltrel yaplar hakknda en azndanbir fikir edinmek amacyla,tamamen kelime ve terim arlkl temel bilgiler vermek yerinde olacaktr. Bu ekilde,Romallarn hem yaama felsefeleri hakknda genel bir bilgi edinilmesi kolaylaacak hem dedaha imdiden nemli baz Latince kelimelerle tanklk salanacaktr:

Roma

Roma: Roma (talyann ortasnda yer alan Latium blgesinin

baehridir. Tiber nehrinin yannda, Yedi tepe zerine kuruludur.Efsanevi kurulu tarihi 753 olarak kabul edilir.)

Roma antiqua: Eski Roma

Urbs Roma:Roma ehri (sadece Urbs da denir).

Italia:talya

Paeninsula: Yarmada.

Paeninsula Italica: talya yarmadas


22/323

13

Mare Mediterraneum:Akdeniz

Mons: Da

Septem: (say) Yedi

Septem montes Romae (=Colles): Romann yedi tepesi (Collis Quirinalis; CollisViminalis; Collis Capitolinus; Collis Esquilinus; Collis Palatinus; Collis Aventinus; Collis

Caelius)

Tiberis:Tiber nehri.

Forum:ehir meydan; Pazar yeri

Forum Romanum:Roma ehrinin meydan (ehrin ortasnda kuruludur ve muhteem

binalar ve tapnaklar, dkknlaryla ehrin deta kalbidir).

Romanus: Romal

Romani: Romallar

Populus: Halk

Rex:Kral

Regina:Kralie, ece.

Regnum:Krallk

Reges:Krallar

Reges Romani:Roma Krallar

Septem Reges Romani:Romann Yedi Kral ( 753-509).

Romulus et Remus:Romann efsanevi kurucular olan ikiz karde.

Regnum Romuli:Romulusun Krall

Populus Romanus: Roma halk.

Gens: soy, kavim, halk.

Respublica: Cumhuriyet

Respublica Romana: Roma Cumhuriyeti ( 509- 27).

Consul:Konsl. (Cumhuriyet dneminde, her yl seilen iki devlet bakanndan biri).


23/323

14

Consules:Konsller

Imperium:mparatorluk

Imperium Romanum: Roma mparatorluu

Imperii Romani caput: Roma mparatorluunun ba ehri.

Senatus:Senato

Senatus Romanus:Roma Senatosu

Imperator:mparator.

SPQR: (Senatus populusque Romanus): Roma Senatosu ve Halk: Romann devletynetiminin simgesi

Via:Yol

Via Appia: Romann 660 kmuzunluundaki, en eski ve stratejik adan en nemliyollarndan biri. [airler bu yolu uzun yollarn kraliesi olarak (regina longarum viarum) daadlandrmtr].

Provincia:Eyalet

Provinciae Romanae:Roma Eyaletleri

Roma Ailesi (Familia Romana)

Familia: Aile

Persona: Kii, ahs

Mater: Anne

Pater: Baba

Infans: Bebek, kk ocuk

Filius: Erkek evlat, oul

Filia: Kz evlat

Frater: Erkek karde

Soror: Kz karde

Avia: Bykanne


24/323

15

Avus: Bykbaba

Patruus: Amca

Avunculus: Day

Puella: Kz ocuk, kz

Puer: Erkek ocuk, olan

Paterfamilias: Aile reisi

Roma Evi (Domus Romanus)

1. taberna: Dkkn [iki dkkn arasndan eve girilen ksm, fauces:evin giri hol;

ya da vestibulum: giri hol; ianua: kap (evin giri kaps); giri holnn ald alan,atrium: ana salon, n salon ya da evin ana giri salonu (ala: giri salonunun iki yanndandar alan kaplar)].

2. cubiculum: yatak odas

3. triclinium: yemek salonu ya da odas(klk)

4.impluvium: havuz (yamur sularnn

dolduu; yamur havuzu);

5. tablinum: alma odas

6. lararium: ev tanrlarnn apeli

7. latrina: tuvalet

8. culina:mutfak

9.peristylium: stunlu avlu, bahe

10.triclinium: yemek salonu ya da odas (yazlk)


25/323

16

Roma Tanrlar (Dii Romani)

Romallar esas olarak Dii Consentes (toplumun ortak rzasyla kabul edilen ve

inand tanrlar) olarak adlandrdklar 12 tanrya tapar: Jupiter, Juno, Mars, Minerva,Vesta, Ceres, Diana, Venus, Mercurius, Neptunus, Volcanus, ve Apollo.

Iupiter:Tanrlarn babas (gnn, n, gkyznn tanrs; devletin ve yasalarnnkoruyucusu).

Iuno:Jupiterin ei (Roma devletinin koruyucusu ve tanralarn kraliesi; bu yzdenkendisi sadece kralie, yani Reginaolarak da adlandrlr).

Mars:Sava tanrs (Romallarn en nem verdii tanrlarn banda gelen tanr).

Minerva: Bilgelik tanras, zanaatkrln ve sanatn koruyucu tanras (iirin,tbbn, ticaretin, dokumann, rg rmenin ve bakireliin koruyucu tanras).

Vesta:Ailenin, yuvann ve aile ocann koruyucu tanras (her zaman yanan, kutsalbir ate olarak betimlenirdi).

Ceres: Ziraat tanras (baak ve budaylarn, ekinlerin ve bereketin tanras; ayrca,analn koyucusu).

Diana: Avcln koruyucu tanras (ayrca, ayn, doumun, vahi hayvanlarn,korularn tanras. Dil yetisi, ikna kabiliyeti yksek olduundan vahi hayvanlar dizegetirdiine de inanlr).

Venus: Ak tanras (ayrca, gzelliin, cinselliin, retkenliin, bolluun ve zaferinde koruyucu tanras).

Mercurius:Ticaretin ve kazancn tanrs (tccarlarn ve seyyahlarn koruyucu tanrs).

Neptunus:Denizlerin tanrs (ayrca, deniz savalarnn koruyucu tanrs).


26/323

17

Volcanus: Atein tanrs (insanln hayrna olan atein koruyucusu olduu kadaryanardalardan fkran atelerin de tanrsdr. Bunun yan sra, el sanatlarnn, demirin vedemirciliin de koruyucu tanrsdr).

Apollo: Gne tanrs (ayrca, genliin, adaletin, ulu gzelliin ve bilgeliin de

tanrsdr).

Ayrca, Romallar aadaki Tanrlara da byk sayg gsterir:

Janus: Kaplarn ve kap girilerinin tanrs (ayrca, balanglarn, sonlarn vezamann koruyucu tanrs. Bir ne, bir de arkaya bakan iki yz olduundan, gemii vegelecei ayn anda gzettiine inanlr).

Saturnus: Tarmn koruyucu tanrs (ayrca, zamann ve zgrlemenin simgesi.Onun saltanat srasnda bolluk ve bereket bakmndan yeryznn altn an yaadna

inanlrd).

Hercules:Glln ya da kuvvetin simgesi

Bacchus:arap tanrs (zm hasadnn, arap yapmnn, dinsel vecd ve mecnunlukhlinin de tanrsdr).

Pluto:Yeraltnn tanrs (ayrca, lleri yarglayan tanr; yeraltnn hkimi).

Proserpina:Yeraltnn tanras

Aesculapius:Hekimliin koruyucu tanrs.

Cupido:Venusun olu, mecnun eden ak tanrs.

Magna Mater (Cybele):Anadolu kkenli bereket tanras

Roma Dininin nemli Terimleri (Praecipua Vocabula Religionis Romanae)

Religio: din

Deus:tanr

Dea:tanra

Dii (=Di):tanrlar

Deae:tanralar

Pontifex:Roma devletin en yksek din grevlisi ya da rahibi; Pontifex Maximus:Ba rahip.

Templum: tapnak


27/323

18

Aedes: tanrnn ikametgh; apel, tapnak.

Altar: sunak (tapnaklarda, zerinde kurban kesilen, gnlk yaklan, din tren yaplanta masa).

Augur:belli bal iaretlere bakarak (zellikle, kularn uularna ya da bakahareketlerine) tanrlarn isteklerini yorumlayan, devletin resmi grevlisi.

Augurium:Augurlarn icra ettii grev, augurluk.

Aupex: kularn uularna bakarak kehanetleri okuyan kahin, falc.

Auspicia: Augurlar tarafndan, gkkubbedeki kularn uuundan, gzlem yoluylakarlan kutsal iaretler.

Caerimonia: dinsel trenler.

Carmen:byl ark, byl ritmik ifade, sz, seda.

Cultus:tanr klt; Ciceroya gre, din.

Do ut des: (ver ki, vereyim): insan ile tanr arasndaki dei tokuun dinsel ifadesi(insan tanrya kurban sunarken, ondan kendi amacna hizmet etmesini bekler).

Fas: tanrsal yasa; dinsel anlamda caiz olan ey; dies fasti: Romallarn gndelikilerini yapmalarnn dinen caiz olduu gnler.

Nefas:tanrsal yasaya kar olan ey; dinsel anlamda caiz olmayan ey; dies nefasti:gnlk ilerin, resmi toplantlarn, vb. ertelendii gnler.

Omen:gelecee dair kehanet bildiren bir iaret.

Divinatio:kehanet; kehanette bulunma yetisi.

Pietas: aileye, dine, tanrlara ve devlete ballk, hrmet.

Pius: ailesine, dinine, tanrlarna, inancna ve devletine bal olan.

Romada Giyim Kuam(Vestimentum Romanum)

Tunica: Romallarn ynden yaplan i giysisi.

Toga: Romalnn geleneksel giysisi. Btn vcudu rten dgiysi. Romallar iin toga onlarn milli simgesidir. Bu yzden bazenkendilerine Togati (Togallar) ya da Gens togati(togal soy) denir.


28/323

19

Stola: Romal kadnlarn tunik stne giydii, ayak bileklerine ya da ayaklarna kadaruzanan elbisesi.

Lacerna:Romallarn toga zerine giydikleri bir eit pelerin.

Fibula: Genelde giysileri omuzda tutturmak iin kullanlan ine, tokavb.

Cucullus: genellikle kaln kumatan giysilerin boyun ksmna taklkukuleta.

Laena: kaln ynl kumatan yaplan pelerin, harmani. Vcudu scak tutmak iinpallium ya da togastne giyilen giysi.

Palla:Romallarn st giysisi, bir eit manto.

Baxa (=baxea): Genellikle komedi oyuncularnn sahnede giydikleri trden, bitki

saplarndan, ince dallarndan veya liflerden yaplan sandalet.

Cothurnus: Bazen dize kadar uzanan, bir tr uzun bot (tragedya oyuncularnnsahnede giydii trden).

Solea:Sandalet, ya da bir tr terlik (genelde lenlerde, vb. giyilir).

Sandalium:Sadece kadnlarn giydii, ince ve yumuak deriden yaplan bir tr akayakkab, sandalet.

Calceus (=Calceamen, Calceamentum): Aya korumak iin giyilen herhangi bir

ayakkab ya da bot.

Caliga:zellikle Romal askerlerin giydii, deri ayakkab; yarm bot, asker botu.

Pero:Tarm iilerinin, askerlerin ve arabaclarn giydii, aya ve bilekleri saran, deribot.

Soccus:Hafif topuklu bir tr terlik.

Roma Takvimi (Calendarium Romanum)

Kalendae:Romada bir ayn ilk gn ya da bir ay

Januarius: Ocak (adn Tanr Janustan alr).

Februarius: ubat

Martius: Mart (adn Sava tanrs Marstan alr).

Aprilis:Nisan

Maius:Mays


29/323

20

Junius: Haziran

Julius: Temmuz

Augustus: Austos (adn lk Roma mparatoru Augustustan alr).

September: Eyll

October: Ekim

November: Kasm

December: Aralk

Roma takvimi Ayn evrelerini dikkate alarak 3 blme ayrlr. Yeni Ay, Romatakviminde bir ayn ilk gndr (kalendae). Ayn ilk eyrei Nonestir; Ides ise dolunaydr.Buna gre;

Kalendae:Yeni Ay

Nones:Ayn ilk eyrei

Ides:Dolunay

post meridiem (p.m):leden sonra

ante meridiem (a.m.):leden nce

horologia:saat (su saati ya da gne saati).

solarium:gne saati

tempus: zaman


30/323

21

Caesar Takvimine Gre Aylar (Menses)

Ay Latince ad Kalendae Nones Ides

Ocak Ianuarius 1 5 13

ubat Februarius 1 5 13

Mart Martius 1 7 15

Nisan Aprilis 1 5 13

Mays Maius 1 7 15

Haziran Iunius 1 5 13

Temmuz Iulius 1 7 15

Austos Augustus 1 5 13

Eyll September 1 5 13

Ekim October 1 7 15

Kasm November 1 5 13

Aralk December 1 5 13

Gnler (Dies)Latincesi Trkesi Gnmzde

Dies Solis Gnein Gn Pazar

Dies Lunae Ayn Gn Pazartesi

Dies Martis Marsn Gn Sal

Dies Mercurii Mercuriusun Gn aramba

Dies Jovis Iupiterin Gn Perembe

Dies Veneris Venusun Gn Cuma

Dies Saturni Saturnusun Gn Cumartesi


31/323

22

Roma Mutfa(Coquinaria Romana)

Culina: Mutfak (evin bir blm olarak)

Jentaculum: Kahvalt (gnn erken saatlerinde

yaplan kahvaltda, genellikle tuzlu ekmek, st ya daarap, bazen kuru meyve, yumurta ve peynir yenir.)

Prandium (=cibus meridianus): le yemei(lenleyin, saat 12 veya 1 civar hafif olarakgeitirilen bir ndr. Genellikle, tuzlu ekmek yenir;

bazen, ekmekle birlikte meyve, salata, yumurta, et,

balk, sebze ve peynir).

Cena: Akam yemei (Romallarn gn iindeki ana nleridir. Gnein batmasna

yakn saatlerde balar ve ge saatlere kadar devam eder. Yemek yenirken, bir yandan dasohbet edilir, elenceler dzenlenir ve mzik dinlenir. Genellikle sulandrlm arapeliinde, et, sebze, yumurta ve meyve yenir. Esas olarak blme ayrlr:

1. gustatio: tah ac yiyecekler ya da balanglar yenir. (genelde, yumurta, isebzeler, balk ya da kabuklu deniz mahsulleri yenir.)

2. prima mensa:piirilmi sebzeler ve et veya balk yenir (av eti, kmes hayvanlarnetleri, domuz eti arlkl beslenilir)

3. secunda mensa: tatl saati (pastalar, vb.)

Ayrca,akam yemeinin sonunda dzenlenen arap saatine de Comissatio denir.

Mensa:Masa (st masa rtsyle rtl sedirler. Romallar bu sedirlere yaslanarakya da uzanarak yemek yerler. l masa dzenine tricliniumad verilir).

Convivium:toplulukla birlikte yenen yemek, len, ziyafet.

Vinum:arap

Mulsum:ball arap

Aqua:su

Piscis:balk

Porcus:domuz

Caro (=Carnis):et

Panis:ekmek


32/323

23

Cibus:yiyecek.

Coquus:a

edere:yemek yemek

bibere:imek.

coquere:yemek piirmek

Roma Rakamlar(Numeri Romani )

I 5

II 2

III 3

IV 4

V 5

VI 6

VII 7

VIII 8

IX 9

X 10

XX 20

XXX 30

IL 40

L 50

C 100

D 500

M 1000


33/323

24

Roma Eitimi(Educatio Romana)

Educatio:eitim

Schola:okul

Ludus:ilkokul; gladyatr okulu

Ludi magister; litterator: ilkokul retmeni

Magister:retmen, hoca.

Grammaticus:dil bilgisi ve edebiyat retmeni.

Discipulus:renci

Discipuli:renciler

Disciplina: retim;renim;bilgi dal; ders; bilgi.

Doctrina:retim; reti.

Paedagogus:ocuklar okula gtrp getiren ve derslerinde yardmc olan kle.

Rhetor:Hitabet kuramcs ve hocas.

Tabula:yaz levhas

Medicina:hekimlik, tp

Philosophia:Felsefe

Historia:Tarih

Scientia:Bilim

Artes liberales: zgr sanatlar (bilimler)


34/323

25

Vcut Azalar (Partes Corporis)

Corpus: Vcut, beden

Capillus (capilli): Sa

Caput: Ba

Frons: Aln

Facies: Yz

Oculus: Gz

Auris: Kulak

Nasus: Burun

Gena: Yanak

Os: Az

Labrum: Dudak

Dens: Di

Lingua: DilMentum: ene

Collum: Boyun

Cervix: Ense

Iugulum: Boyun kemii, boyun, boaz, grtlak, imik

(H)umerus: Omuz

Crus: Bacak

Genu: Diz

Pes: Ayak

Femur: Uyluk kemii

Ala (Auxilla): Koltuk alt

Pectus: Gs


35/323

26

Cor: Kalp

Papilla: Gs ucu, meme ba

Mamma: Meme

Bracchium: Kol

Lacertus: st kol (kolun stteki kasl blm)

Manus: El

Palma: Avu

Digitus: Parmak

Pollex: Elin baparma

Tergum: Srt

Latus: Br

Venter: Karn

Stomachus: Mide

Inguen: KaskUmbilicus: Gbek

Tibia: Kaval kemii

Fibula: Baldr kemii

Renkler (Colores)

Roma dnyasnda birok ana, ara ve nc renk tonu mevcuttur. En bilinenleri yle

sralanabilir.

Ater Donuk siyah

Niger Kara, siyah

Piceus Zift karas

Furvus Kahverengi, esmer, yank ten (tonu)

Pullus Koyu gri


36/323

27

Viridis Yeil (genel anlamda)

Glaucus Ak deniz yeili

Caeruleus Gk mavisi (zellikle gz rengini betimlerken)

Cyaneus Koyu mavi, lacivert

Lividus Kuruni, kurun mavisi

Violaceus Meneke rengi, leylak rengi

Purpureus Lila, erguvani (gnmzde krmz, meneke, mor, lal,al, kzl, gl kzl renk tonlar arasnda bir rengekarlk gelir)

Rufus Krmz (btn tonlar)

Ruber Krmz (saf krmzherhangi bir eyi betimlerken)

Sanguineus Kan krmz

Roseus Pembe

Armeniacus Donuk portakal rengi, mat turuncu (kays sars)

Fulvus Ak kestane, ela; kum rengi; sarms kahve, esmer;bronz; fndk rengi; (gri ve kahverengi kark sartonlar iin)

Fuscus Koyu kahve

Aurantius Turuncu, portakal rengi

Electricus Kehribar rengi, bal rengi

Citreus Limon sars

Aureus Altn sars (sa rengi iin)

Aureolus Altn sars

Flavus Sar (genel anlamda); uuk sar

Crataceus Mat beyaz (kire rengini andran ton)

Albus l beyaz, donuk beyaz


37/323

28

Candidus Parlak beyaz

Niveus Kar beyaz (saf beyaz)

Eburneus Krem rengi

Argenteus Gm rengi

Canus ok ak gri (zellikle sa rengi)

Cinereus Kl rengi


38/323

29

Uygulamalar

1) Latince bir szlk edinin.

2) Latin alfabesiyle, Latince okunula ilgili ayrntl bir alma yapn.

3) Roma kltryle ilgili aklnzda kalan terimleri yazn.


39/323

30

Uygulama Sorular

1) Roma alfabesi hakknda neler rendiniz?

2) Roma takvimindeki aylar ve gnlerin isimleri nedir?

3) Roma eitiminin balca terimleri nelerdir?

4) Roma tanrlarnn adlar nedir?

5)

Latin diliyle ilgili ilk izlenimleriniz nelerdir?


40/323

31

Bu Blmde Ne rendik zeti

Latincenin tarihesine ve Roma yaayna dair genel bir bilgi edinmeyiamaladmz bu blmde, alfabe, telaffuz biimleri ve Roma kltrne dair balca terimlersz konusu edilmi ve Latinceyle ilgili bir fikre sahip olunmutur.


41/323

32

Blm Sorular

1) Aadaki sebeplerden hangisi bir felsefecinin Latince renmesi gerektiini endorubiimde aklar?

a) Latince olduka estetik bir dildir.

b) Latincenin renimi ve renim amac teki Bat dillerininkinden farkldr.

c) Bat dilinin temel mantn kavramak, edebiyatnn asl kklerine inmektir.

d) Latince felsefenin kaynak dillerinden biridir; felsefeci de kendi dilini bilmekzorundadr.

2) Aadakilerden hangisinde Latin Dilinin mensup olduu dil ailesi ve doduu

blge doru verilmitir?

a) Hint Avrupa Dil ailesi Latium blgesi.

b) Ural Altay Dil ailesi Asia Minor bgesi.

c) in Tibet Dil ailesi Uzak Dou blgesi.

d) Hint Avrupa Dil ailesi Ionia blgesi.

3) Aadakilerden hangisi Romallarn belli bal din terimlerinden deildir?

a) Religio

b) Paterfamilias

c) Augur

d) Aupex

4) Aadakilerden hangisi Roma giyim kuamnda kullanlan bir gedir?

a) Tunica

b) Familias

c) Ides

d) Solarium


42/323

33

5) Aadakilerden hangisi Latince bir renk ad deildir?

a) Pullus

b) Virens

c) Venetus

d) Tempus

6) Aadakilerden hangisi Roma eitimiyle ilgili bir terim deildir?

a) Schola

b) Discipuli

c)Niger

d) Rhetor

7) Aadakilerden hangisi yemekle ilgili olarak kullanlan Latince terimlerdendir?

a) Magister

b) Gustatio

c)Nigerd) Templum

8) Aadakilerden hangisi aylarn Latince isimlerinden deildir?

a) Aprilis

b) Maius

c) Januarius

d) Kalendae

9) Aadakilerden hangisinde siyah, parlakbeyaz, krmz renklerinin Latince isimleridoru verilmitir?

a)Niger, candidus, rufus

b)Niger, rubidus, roseus

c) Roseus, niger, candidus

d) Lividus, niger, violaceus


43/323

34

10) Aadakiler disciplina kelimesinin doru karldr?

a) Eitim

b) Okul

c) retim, bilim dal, bilgi

d) lkokul, gladyatr okulu

Cevaplar

1) d, 2) a, 3) b, 4) a, 5) d, 6) c, 7) b, 8) d ,9) a,10) c.


44/323

35

2.SM(NOMEN;SUBSTANTIVUM)


45/323

36


2.1.sim Nedir?

2.2.smin Cinsi, Hli ve Says

2.3.sim ekimleri (Declinationes)

2.4.I. ve II. ekim simler

2.5. Esse (Olmak) Fiili

2.6.Descartes Corafya reniyor


46/323

37


1) sim nedir?

2)

smin cinsleri nasldr?

3) Latincede ismin ka hli ve says vardr?

4) Latince I. ve II. ekim isimler nasl ekilir?


47/323

38


Konu Kazanm Kazanmn nasl eldeedilecei veya

gelitirilecei

sim(Cins, Hl, Say)Latincede isimlerle ilgili

bilgi edinme

Latince gramer kitaplarndanisimlerle ilgili detayl bilgiedinerek ve rnek isimleriaklda tutarak

I. ve II. ekim simler

Latince I. ve II. ekim

isimlerle ilgili ekimkurallar hakkndabilgiedinme

I. ve II. ekim isimlerdenrnekler eliinde ekimkurallarn tekrarlayarak

Esse (Olmak) Fiili

Basit cmleler kurmayayarayan ve en yaln ekliyle-dr, -diranlamna gelenesse fiiline vakf olma

renilen kelimeleri essefiiliyle birbirine balayp

basit cmleler oluturarak

Descartes Corafyareniyor

Latince basit cmle kurmateknii kazanma

Cmle iindeki kelimelerianaliz ederek


48/323

39

Anahtar Kavramlar simler

Cins

Hal

Say

ekim

ve II. ekim simler

Esse Fiili

Basit Cmle


49/323

40

Giri

Bu blmde Latince gramerin yap talarndan ilki olan isim ve ismin zelliklerizerinde durulacak, I. ve II. ekim isimlerin ekim kurallar retilecek ve esse fiili(olmak fiili) anlatlacaktr. Ama, Latince gramerin esas olan ekim mantnnkavranmasna yardmc olmak ve I. ve II. ekim isimlerle basit cmleler kurmamza yardmcolacak esse(olmak) fiilinin basit ekim ekillerini renmektir.


50/323

41

2.1. simNedir?

sim (Nomen; Substantivum), canl ve cansz varlklara, eitli somut ve soyutkavramlara ad olan kelime trdr; rnein, Mehmet, Aye, aa, yaprak, ordu, doruluk,

bulu, toplumvb.

Latince ekimli bir dildir. Bu yzden, Latince isimler cinslerine, hllerine ve saylarnagre birtakm ekim ekleri alarak ekilirler.

2.2. smin Cinsi, Hli ve Says

smin cinsi (Casus): Latincede eril, diil ve cinssiz olmak zere 3 cins isim vardr:

Eril: Masculinum (masc.; m.) Diil:Femininum (fem.; f.) Cinssiz: Neutrum (neut.; n.)

deus: tanr philosophia: felsefe bellum: sava

filius: oul causa: sebep, neden corpus:beden

angelus: melek insula: ada templum: tapnak

philosophus: felsefeci idea: fikir, dnce vinum: arap

populus: halk gloria: an-hret officium: i, grev

annus: yl vita: hayat consilium: karar

dominus: efendi, bey iustitia: adalet ovum: yumurta

Bu cinsin yan sra baz isimler de vardr ki hem masculinum hem femininumolabilir (m./f.).

sminHli (Casus): smin cmle iinde bulunduu dil bilgisi eklidir; yani, bir isminyaln veya eklerle geniletilmi olarak ald geici hl ya da durumdur. Latincede de buna

benzer ekilde ismin temelde 6hli mevcuttur.

1.Yaln hl (Nominativus): smin hibir tak almam hli, zne hlidir. Kim? Ne?sorusuna karlk verir. rnein, Roma.

2. Hitap ya da Seslenme hli (Vocativus): Kiiye, hayvana ya da eye (eyaya) hitapdurumu veya zneye hitap durumudur. Trkede bu hlin tam karl yoktur.rnein, eyRoma.

3. -i hli ya da Nesne hli (Accusativus): Bir cmlede fiilin dorudan doruyaetkiledii kelimenin hlidir. Latince bir cmlede nesne olan kelime (cmlenin fiili bakaherhangi bir hl gerektirmiyorsa) mutlaka accusativushlindedir. Kimi? Neyi? sorusunakarlk verir. rnein, Romay.

4. in hli veya yelik hli (Genetivus): Mlkiyet bildirir ve Kimin? Neyin?sorusuna karlk verir. rnein, Romann.


51/323

42

5. -e hli ya da Ynelme hli (Dativus): Kime? Neye? Kim iin? Ne iin?sorularna karlk verir. rnein, Romaya.

6. -den hli (Ablativus): Tek bana kullanldnda Ne ile? sorusuna karlk verir.Ayn zamanda vasta ya da ara durumunu da ifade eder (Instrumentalis). Latincede birok

zel kullanm olan bir hldir. rnein, Romadan.1

Bu temel hllerin dnda ismin bir dede hliveya bulunma hli (locativus) vardrve genelde ehir isimlerine, kk adalara,2ev (domus) ve ky (rus) ya da askerlik hizmeti(militia) ve ocak (focus) kelimelerine uygulanr. 3 rnein; Roma: yaln hl; Romae:Romada: Locativus hli.

Latincede ismin hllerinin ksaltmasgenelliklenom; voc; acc; gen; dat; abl;ve loc.eklinde yazlr.

smin says (Numerus): Latince isimler sayca tekil(singularis) ve oul(Pluralis)olur.

Latincede bir ismin cinsini, hlini ve saysn bilmek kadar, Latince szlklerdestandart yazlmn da bilmek gereklidir. Bir ismin szlk yazlm u ekildedir:

deus, i, m. philosophia, ae, f. vinum, i, n.

Kelimeden sonra gelen i, ae, igibi harfler, o ismin tekil genetivus hlini verir. Bu hlbize o kelimenin hangi ekim grubuna girdiini gsterir. Demek ki bir kelimenin tekil

genetivus hlini bilmek o kelimenin hangi ekim grubuna girdiini belirlemek iin arttr.

2.3. sim ekimleri (Declinationes)

simlerin 5 deiik ekimi vardr ve hangi ekime girdikleri, yukarda da belirtildiizere, tekil genetivus hllerine gre belirlenir. nc ekime giren isimlerin son ekleri, dierekim gruplarna kyasla, genellikle kuralszdr. teki ekimlerde de baz isimlerin ekimikuralsz olabilir.

2.4. I. ve II. ekim simler

I. ekim simler: I. ekim grubuna giren isimler tekil genetivuslarae ile biten vegenel olarak diil (f.) olan isimlerdir. Bu guruba giren isimlere, tekil nominativuslara ile

bittiinden, a ile biten isimler de denir. rnein, philosophia (felsefe) kelimesi, -aile bittiiiin, I. ekim isim grubuna girer.

I. ekim isimler u ekilde ekilir:

1 Latince Romadan demek iin salt abl. yeterli deildir; kelimenin bana edat da gelir. Bu yzden isminabl. hlinin tercmeleri imdilik sadece bir fikir vermek gayesini gtmektedir.

2

Sicilia (Sicilya adas); Sardinia (Sardinya adas); Crete (Girit adas); Corsica (Korsika adas); Cypru s(Kbrs adas) gibi Romallara gre byk olan adalarn dnda kalan adalar, kk adalardr.3 smin Locativushlinin baz zel kurallar olduundan, yeri geldike aklanacaktr.


52/323

43

philosophia, -ae, f., felsefe

Hal (Casus) Tekil (Singularis) oul(Pluralis)

Nom. philosophia (felsefe) philosophiae (felsefeler)

Voc. philosophia(ey felsefe) philosophiae(ey felsefeler)Acc. philosophiam (felsefeyi) philosophias (felsefeleri)

Gen. philosophiae (felsefenin) philosophiarum (felsefelerin)

Dat.philosophiae(felsefe iin, felsefeye)

philosophiis(felsefeler iin, felsefelere)

Abl.philosophia(felsefeden, felsefeyle vb.)

philosophiis(felsefelerden, felsefelerle vb.)

causa, -ae, f., neden, sebep

Hal Tekil oul

Nom. causa causae

Voc. causa causae

Acc. causam causas

Gen. causae causarum

Dat. causae causis

Abl. causa causis

idea, -ae, f., fikir

Hal Tekil oul

Nom. idea ideae

Voc. idea ideae

Acc. ideam ideas

Gen. ideae idearum

Dat. ideae ideis

Abl. idea ideis

I. ekim gurubuna giren baz kelimeler: fama, ae, f.: alk; iustitia, ae, f.: adalet;gloria, ae, f.: an ve hret; vita, ae, f.: yaam, hayat; anima, ae, f.: can, ruh; femina, ae, f.:kadn; puella, ae, f.: kz; logica, ae, f.: mantk; historia, ae, f.: tarih; casa, ae, f.: ev, kulbe;terra, ae, f.: yer, toprak; ira, ae, f.: fke; cura, ae, f.: endie, kayg; fabula, ae, f.: masal;aqua, ae, f.: su; via, ae, f.: yol; pagina, ae, f.: sayfa; natura, ae, f.: doa; patientia, ae, f.:sabr, sabretme, dayanma; laetitia, ae, f.: sevin; gaudia, ae, f.: sevin, nee; audacia, ae, f.:cret; etymologia, ae, f.: etimoloji, kkenbilim; lingua, ae, f.: dil; sententia, ae, f.: cmle,ifade, deyim; silva, ae, f.: orman; insula, ae, f.: ada; paeninsula (=peninsula), ae, f.:


53/323

44

yarmada; Roma, ae, f.: Roma ehri; Italia, ae, f.: talya; Europa, ae, f.: Avrupa; familia, ae,f.: aile; domina, ae, f.: sahibe, hanm; sapientia, ae, f.: bilgelik; disciplina, ae, f.: disiplin,

bilgi dal; scientia, ae, f.: bilgi, bilim; essentia, ae, f.: z; existentia, ae, f.: varolu;substantia, ae, f.: tz, cevher; memoria, ae, f.: hafza, bellek; theoria, ae, f.: teori, kuram;conscientia, ae, f.: bilin, vicdan; cosmotheoria, ae, f.: evren kuram; metaphysica, ae, f.:metafizik; ontologia, ae, f.: ontoloji, varlkbilim; epistemologia, ae, f.: bilgi felsefesi; ethica,ae, f.: ahlak, ahlak felsefesi; politica, ae, f.: siyaset; aesthetica, ae, f.: estetik; oeconomia, ae,f.: ekonomi; psychologia, ae, f.: psikoloji; theologica, ae, f.: teoloji, ilahiyat; cosmologia, ae,f.: kozmoloji, evrenbilim.

Kural D Durumlar

1. Aadaki kelimeler,a ile bittii iin I. ekim isim grubuna girdikleri hlde, kurald olarakeril (m.) olan ya da eril (m.) hem de diil (f.) olan kelimelere (mf.) rnektir.

agricola, ae, m.,ifti

accola, ae, m.,komu

advena, ae, m.,yabanc

auriga ae, m.,atl araba srcs

conlega (collega), ae, m.,meslekta

conviva, ae, m.,misafir

fratricida, ae, m.,karde katili

nauta (navita), ae, m.,denizci

pirata, ae, m.,korsan

poeta, ae, m.,air

incola, ae, mf.,yerli (bir yerin, bir lkenin vs yerlisi)

2. dea (tanra); filia (kz evlat) kelimelerinin o. dat. ve abl. hlleri: deabus;filiabus.

3. cola ve gena ile biten bileik kelimelerin o. gen. hli um ile de bitebilir:rnein, agricola (ifti) kelimesinin o. gen. agricolumve agricolarumdur.

4. familia (aile) kelimesi, tek. gen. hlinde familias olarak da kullanlr: rnein,mater familias: ailenin hanm (annesi); pater familias: ailenin babas (aile babas).


54/323

45

II. ekim simler: Bu ekim grubundaki isimlerin tekil genetivus hli i ile biter.rnein, populus kelimesinin szlk yazlm: populus, -i, m. eklindedir. Bu durumdaortadaki iharfi, kelimenin genetivustaksn gsterir.

Bu gruptaki isimlerin tekil nominativuslar iseus; -um; er ile biter; us ve er ile

biten isimler genellikle eril (m.); -um ile biten isimler cinssizdir (n.); -er ile biten isimlerinbazlarnn ekiminde eharfi der; rnein, ager (tarla); agri:tarlann.

II. ekim isimler u ekilde ekilir:

(-us ile biten isimler)populus, -i, m., halk

Hal Tekil oul

Nom. populus (halk) populi (halklar)

Voc. popule(ey halk) populi (ey halklar)

Acc. populum (halk) populos (halklar)

Gen. populi (halkn) populorum (halklarn)

Dat. populo (halk iin, halka) populis (halklar iin, halklara)

Abl. populo (halkla, halktan) populis (halklarla, halklardan)

(-um ile biten isimler)bellum, -i, n., sava

Hal Tekil oul

Nom. bellum (sava) bella(savalar)

Voc. bellum(ey sava) bella (ey savalar)

Acc. bellum (sava) bella (savalar)

Gen. belli (savan) bellorum (savalarn)

Dat. bello (sava iin, savaa) bellis (savalar iin, savalara)

Abl. bello (savala, savatan) bellis (savalarla, savalardan)


55/323

46

(-er ile biten isimler)lucifer, -feri, m., sabah yldz

Hal Tekil) oul

Nom. lucifer (sabah yldz) luciferi (sabah yldzlar)

Voc. lucifer (ey sabah yldz) luciferi (ey sabah yldzlar)

Acc. luciferum (sabah yldzn) luciferos(sabah yldzlarn)

Gen. luciferi (sabah yldznn) luciferorum (sabah yldzlarnn)

Dat. lucifero (sabah yldz iin,sabah yldzna)

luciferis (sabah yldzlar iin,sabah yldzlarna)

Abl. lucifero (sabah yldzyla, sabahyldzndan)

luciferis (sabah yzdzlaryla,sabah yldzlarndan)

(-er ile biten ve gvdesindeki -e harfi den kelimeler)magister, -tri, m., hoca, retmen

gvde: magistr/

Hal Singularis (Tekil) Pluralis (oul)

Nom. magister (hoca) magistri (hocalar)

Voc. magister (ey hoca) magistri (ey hocalar)

Acc. magistrum (hocay) magistros(hocalar)

Gen. magistri (hocann) magistrorum (hocalarn)

Dat. magistro (hoca iin, hocaya) magistris (hocalar iin, hocalara)

Abl. magistro (hocayla, hocadan) magistris (hocalarla, hocalardan)

II. ekim gurubuna giren baz kelimeler: philosophus, i, m.: felsefeci, filozof;dominus, i, m.: efendi, bey; animus, i, m.: ruh, zihin; verbum, i, n.: kelime; vinum, i, n.:arap; locus, i, m.: yer; abyssus, i, m.: uurum; ovum, i, n.: yumurta; templum, i, n.: tapnak;consilium, i, n.: karar; studium, i, n.: gayret, alma; officium, i, n.: i, grev;argumentum, i, n.: sav, iddia, tez, kant, ispat; attributum, i, n.: bir eye yklenen, yklem,

znitelik; beneficium, i, n.: iyilik, hayr, ihsan, ltuf; causativum, i, n.: z, hlasa, meseleninz, anafikir; concretum, i, n.: kat madde; concretus, i, m.: somut; continuum, i, n.: kendiiinde kesintisiz bir ekilde srp giden, sreklilik; donum, i, n.: hediye, armaan;elementum, i, n.: element, ge, ilk ilke; initium, i, n.: balang, kken, ge; principium, i,n.: balang, kken, ilke; exordium, i, n.: balang; primordium, i, n.: balang, kken;experimentum, i, n.: deney, test, tecrbe, deneyim; falsum, i, n.: yalan, sahtecilik, yalanclktemelsizlik; hile, desise

Kural D Durumlar

1. ius,aius,eiusile biten zel isimlerin veya baka kelimelerin tekil vocativuslaritaks alr. rnein Vergilius: Vergili; Gaius: Gai; Pompeius: Pompei; filius: fili.


56/323

47

2. ius, ium ile biten baz isimlerin tekil genetivuslar i ya da ii olur. rneinnegotium: negoti/negotii; filius: fili/filii.

flius, , m., erkek evlat, oul

Hal Tekil oul

Nom. filius filiiVoc. fili filiiAcc. filium filiosGen. fili / filii filiorumDat. filio filiisAbl. filio filiis

auxilium, , n., yardm, areHal Tekil oul

Nom. auxilium auxiliaVoc. auxilium auxilia

Acc. auxilium auxiliaGen. auxilii auxiliorumDat. auxilio auxiliisAbl. auxilio auxiliis

3.deus, dei, m. (tanr) kelimesinin ekimide kuralszdr:

deus, dei, m., tanr

Hal Tekil oulNom. deus dei / dii / diVoc. deus / dive dei / dii / di

Acc. deum deosGen. dei / divi deorum / deumDat. deo / divo deis / diis / disAbl. deo / divo deis / diis / dis

(Kilise Latincesinde deusun tekil vocativus hli yine deustur).

4. locus, i, m., (yer) kelimesinin oul nominativus ve vocativus hli loci ve locaolabilir.

5. lucifer gibi ekilen baz kelimeler (gvdesinde e harfi kalanlar): puer, pueri:erkek ocuk; adulter, adulteri: aldatan erkek, zina yapan erkek; socer, soceri: kaynpeder;gener, generi: damat; vesper, vesperi: akam; akam yldz (vespere (abl.); vesperi(loc.):akamleyin); Liber, Liberi: arap tanrs, Bacchus; signifer, signiferi: bayrak taycs; vedier ferve gerile bitenler.

6. magister gibi ekilen baz kelimeler (gvdesinde e harfi denler): ager, agri:tarla; aper, apri: domuz; arbiter, arbitri: hkim; hakem, bakan; cancer, cancri: yenge;caper, capri: kei; culter, cultri: bak; faber, fabri: demirci, nalbant; liber, libri: kitap;minister, ministri: hizmetkr.


57/323

48

7.Baz kelimelerse diil veya cinssiz olabilir:

rnein, aadaki trden kelimeler diildir:

a)ou ehirler, lkeler, adalar:Corinthus, Aegyptus, Rhodusvb.

b)ou aalar ve bitkiler:fagus(kayn aac), ficus (incir aac)vb.

c) alvus(gbek, karn); carbasus(ince, beyaz keten kuma); humus(toprak) vb.

u kelimelerse cinssizdir:

virus (zehir); pelagus (ak deniz); vulgus (halk, ayak takm, avam). (Bu kelimeleriinde pelagushari, dierlerinin oulu yoktur).

8. domus (ev) kelimesi hem II. ekim hem de IV. ekim isim grubunda ekilir. Bununiin IV. ekim isimlere baknz.1

2.5. Esse (Olmak) Fiili

imdiki Zaman

sum benim

es sensin

est o (dur)

sumus biziz

estis sizsiniz

sunt onlar (dr)

2.6. Basit Cmleler: Descartes Corafya (Geographia) reniyor

I. ve II. ekim isimler ve esse fiiliyle birlikte basit cmleler kurmak mmkndr.Aadaki cmleler buna iyi bir rnek tekil eder:2

1 Burada yer almayan baka kural d durumlar yeri geldike aklanacaktr.2 Hans H. rberg, s. 7.


58/323

49

Gerekli Kelimeler

Aegyptus: Msr

Arabia: Arabistan

Africa: Afrika

Britannia: Britanya

et: (bala; ekimsiz)ve

Europa: Avrupa

fluvius: nehir

Gallia: Galya (Fransa)

Germania: Germanya; Almanya

Graecia: Yunanistan

Hispania: spanya

in: (ekimsiz) iinde; in+abl.: iinde

insula: ada

-ne: soru eki; estne: -mdr?

Nilus: Nil nehri

non: -deil; hayr, deil (olumsuzlukbildirir)

quoque: (bala; ekimsiz) -de, dahi

Roma: Roma

Rhenus: Ren nehri

sed: (bala; ekimsiz)fakat

Sicilia: Sicilya

Syria: Suriye

Italia: talya

ubi: (soru kelimesi; ekimsiz)Nerede?

Roma in Italia est: Roma talyadadr.

Italia in Europa est: talya Avrupadadr.


59/323

50

Graecia in Europa est: Yunanistan Avrupadadr.

Italia et Graecia sunt in Europa: talya ve Yunanistan Avrupadadr.

Hispania et Italia et Graecia in Europa sunt: spanya, talya ve Yunanistan

Avrupadadr.

Aegyptus in Europa non est; Aegyptus in Africa est: Msr Avrupada deildir;Msr Afrikadadr.

Gallia non in Africa est; Gallia est in Europa: Galya Afrikada deildir; GalyaAvrupadadr.

Syria non est in Europa, sed in Asia: Suriye Avrupada deildir, (fakat) Asyadadr.

Arabia quoque in Asia est: Arabistan da Asyadadr.

Syria non est in Europa, sed in Asia: Suriye Avrupada deildir, (fakat) Asyadadr.

Germania non in Asia, sed in Europa est: Almanya Asyada deildir, (fakat)Avrupadadr.

Britannia quoque in Europa est: Britanya da Avrupadadr.

Germania et Britannia sunt in Europa: Almanya ve Britanya Avrupadadr.

Estne Gallia in Europa?Galya Avrupada mdr?

Gallia in Europa est: Galya Avrupadadr.

Estne Roma in Gallia?Roma Galyada mdr?

Roma in Gallia non est: Roma Galyada deildir.

Ubi est Roma?Roma nerededir?

Roma est in Italia: Roma talyadadr.

Ubi est Italia?talya nerededir?

Italia est in Europa: talya Avrupadadr.

Ubi sunt Gallia et Hispania?Galya ve spanya nerededir?

Gallia et Hispania in Europa sunt: Galya ve spanya Avrupadadr.

Estne Nilus in Europa?Nil nehri Avrupada mdr?

Nilus in Europa non est: Nil nehri Avrupada deildir.


60/323

51

Ubi est Nilus?Nil nerededir?

Nilus in Africa est: Nil Afrikadadr.

Rhenus ubi est?Ren nehri nerededir?

Rhenus est in Germania: Ren, Almanyadadr.

Nilus fluvius est: Nil bir nehirdir.

Rhenus fluvius est: Ren bir nehirdir.


61/323

52

Uygulamalar

1) yi bir Latince szlk edinin.

2) I. ve II. ekim isim grubundan kelimeleri, kuralna gre ekin.

3) Yukardaki rnekler nda essefiiliyle basit cmleler kurun.


62/323

53

Uygulama Sorular

1) Aadaki kelimelerin szlk yazlmlar ve anlamlar nedir?

fama; substantia; iustitia; theoria; conscientia; metaphysica cosmotheoria; ontologia;

causa; epistemologia; laetitia, gaudia.

2) Aadaki kelimelerin ekimlerin szlk yazlmlar, anlamlar ve ekimleri

nasldr?

audacia; ethica; politica; logica; poeta.

3) Aadaki kelimelerin szlk yazlmlar, anlamlar ve ekimleri nasldr?

dominus; filius; deus; magister; puer.

4) Aadaki cmleleri Trkeye evirin.

a)Aegyptus est in Africa.

b)Ubi est Rhenus?

c)Nilus in Europa non est.

d) Italia et Graeca in Europa sunt.


63/323

54

Bu Blmde Ne rendik zeti

I. ve II. ekim isimlerin ekim kurallar renildikten sonra, dier ekim isimlerinhangi mantkla ekilecei de renilmi olur.Latincede esse fiili basit cmle kurulumu iingereklidir. I. ve II. ekim isimler ve esse fiili ile birlikte derslerin daha en banda sayszcmle kurulabilir.


64/323

55

Blm Sorular

1) Aadaki hangisi magister isminin tekil accusativus ekimidir?

a) magister

b) magistrum

c) magistro

d) magistri

2) Aadakilerden hangisiI. ekim isimler arasndadeildir?

a) casa

b) lingua

c) ethica

d) locus

3) Aadakilerden hangisi II. ekim isimler arasndadr?

a) vinum

b) iustitia

c) cura

d)puella

4) Aadakilerden hangisi anima kelimesinin tekil genetivus hlidir?

a) animas

b) animam

c) animae

d) animis


65/323

56

5) Aadakilerden hangisi negotium kelimesinin tekil genetivusudur?

a) negotiis

b) negotii

c) negotiorum

d) negotio

6) Aadakilerden hangisi deus isminin oul vocativusudur?

a) dei

b) deorum

c) divi

d) deum

7) Aadakilerin hangisi esse fiilinin ekimlerinden deildir?

a) sum

b) es

c) estd)provincia

8) Roma est in Italia cmlesinin evirisi hangi kta doru verilmitir?

a) Roma, talyann bakentidir.

b) Romallar talyaya gitti.

c) talyada olacaz.

d) Roma talyadadr.

9) Ubi est Roma? cmlesinin evirisi hangi kta doru verilmitir?

a) Roma nasldr?

b) Hanginiz Romalsnz?

c) Sen Romal msn?

d) Roma nerededir?


66/323

57

10) Aadakilerden hangisi iustitia kelimesinin oul nominativus ekimidir?

a) iustitiam

b) iustitiae

c) iustitias

d) iustitiarum

Cevaplar

1)b, 2)d, 3)a, 4)c, 5)b, 6)a, 7)d, 8)d, 9)d, 10) b


67/323

58

3.ALITIRMALAR


68/323

59


3.1. Descartes Roma Eyaletlerini reniyor

3.2. Descartes Romal Bir Aileyle Tanyor


69/323

60


1) I. ve II. ekim isimler ve Esse fiiliyle ne tr cmleler kurabilirsiniz?

2) Roma eyaletlerinin Latincesi nedir?

3)

Descartesin tant Romal aile fertleri kimlerdir?


70/323

61


Konu KazanmKazanmn nasl eldeedilecei veya gelitirilecei

Descartes Roma Eyaletlerinireniyor

Roma eyaletlerini Latinceolarak tanma

Kelimelerin ekimleriniezberleyerek ve cmledekiyerlerine gre analiz ederek

Descartes Romal bir AileyleTanyor

Romal aile fertlerinin adlarnrenme

Kelimelerin ekimleriniezberleyerek ve cmledekiyerlerine gre analiz ederek


71/323

62

Anahtar Kavramlar

I. ve II. ekim isimler

Esse fiili

Roma Eyaletleri

Romal aile fertleri

Basit cmleler


72/323

63

Giri

Bu blmde, daha nce renilenI. ve II. ekim isim ekimleri ve Esse fiiliyle birliktebasit cmle kurma tekniklerinin renimine devam edilecektir. Ama, renilen Latincekelimelerin ve cmlelerin hafzada kalcln salamak ve zihni dier gruptaki ekimlerealtrmaktr. Bunun yan sra bu blm iin seilen metinler hem Latince fiil ve sfatekimlerine de bir hazrlk nitelii tamaktadr. Metinler okunurken her bir kelimeningramerce analizi yaplmal veLatince bir cmlenin Trkeye ne ekilde evrilebileceine dezellikle dikkat edilmelidir.


73/323

64

3.1. Descartes Roma Eyaletlerini reniyor

Provinciae Romanae (Roma Eyaletleri)1

Gerekli Kelimeler:

Brundisium: talyadaki Brundisium(Brindisi) ehri

Corsica: Korsika

Danuvius: Tuna nehri

Graecus: Yunan (sfat)

magnus: byk (sfat)

Melita: Malta

multum: ok (sfat)

Nilus: Nil nehri

num: acaba? (soru kelimesi; ekimsiz)

parvus: kk (sfat)

provincia: eyalet

quid: ne, nedir? (soru kelimesi;ekimli)

Rhodus: Rodos

Sardinia: Sardinya

Sicilia: Sicilya

Syria: Suriye

tres:

In imperio Romano multae sunt provinciae. Hispania et Gallia sunt provinciaeRomanae. Britannia quoque provincia Romana est. Hispania et Gallia et Britannia tresprovinciae in Europa sunt. Ubi sunt provinciae Syria et Aegyptus? Syria in Asia est,Aegyptus est in Africa.

1 Hans H. rberg, s. 3.


74/323

65

Roma mparatorluunda birok eyalet vardr. spanya ve Galya Roma eyaletleridir.Britanya da Roma eyaletidir. spanya, Galya ve Britanya Avrupada (yer alan) eyalettir(Romann Avrupadaki eyaletidir). Suriye ve Msr eyaletleri nerededir? SuriyeAsyadadr, Msr Afrikadadr.

Britannia insula est. Num insulae sunt Gallia et Hispania? Non sunt insulae; sedCorsica, Sardinia, Sicilia insulae sunt. Magna insula est Britannia. Sicilia quoque etSardinia et Corsica magnae sunt insulae. Melita insula parva est. Quid est Brundisium?Brundisium oppidum est. Quid est Danuvius? Danuvius est fluvius. Rhenus quoquefluvius est. Nilus quoque magnus fluvius est. Estne Nilus in Europa? Non in Europa, sedin Africa est Nilus. Num Rhodus fluvius est? Non fluvius, sed insula est. Rhodus estinsula Graeca. In Graecia multae sunt insulae parvae et magnae.

Britanya bir adadr. Acaba Galya ve spanya ada mdr? Hayr, ada deildir; ama

Korsika, Sardinya, Sicilya adadr. Britanya byk bir adadr. Sicilya da, Sardinia ve Korsikada byk adadr. Malta kk bir adadr. Brundisium nedir? Brundisium kk bir ehirdir(kasabadr). Tuna nedir? (Ya, Tuna?) Tuna bir nehirdir. Ren de bir nehirdir. Nil de byk birnehirdir. Nil Avrupada mdr? Hayr, Avrupada deildir, (ama) Afrikadadr. Acaba Rodos

bir nehir midir? Nehir deildir, (ama) adadr. Rodos bir Yunan adasdr. Yunanistanda kkbyk (=byk kk; kkl bykl) pek ok ada vardr.

3.2. Descartes Romal Bir Aileyle Tanyor1

Familia Lucretii Philosophi: Filozof Lucretiusun Ailesi2

Gerekli Kelimeler:

Lucretius: zel isim

Quintus: zel isim

Gaius: zel isim

salutat: selamlyor

salutant: selamlyorlar

intrat: (bir yerin iine; ieri) giriyor

1 Resimler ve kurgu iin bkz. Cambridge Latin Course, Book I, Cambridge University Press, 1998.2

Lucretius Romann nemli edebiyat ve dnrlerinden biridir. zellikle atomculuu ve bu felsefiretinin kelimelerini Roma dnyasna tantt iin felsefe dnyasnda ayrcalkl bir yere sahiptir. Ama bualtrmadaki Lucretius kurgusaldr.


75/323

66

Lucilius: zel isim

Metella: zel isim

scribit: yazyor

laborat: alyor

sedet: oturuyor

bibit: iiyor

gustat: tadyor

cibus: yiyecek

laudat: vyor

paratus: hazr

hortus: bahe

vocat: aryor

Lucretius est philosophus: Lucretius bir filozoftur.

Quintus est filius: Quintus bir ouldur.

Quintus est filius Lucretii: Quintus Lucretiusun oludur.

Quintus est filius philosophi:Quintus filozofun oludur.

Gaius est servus: Gaius bir kledir.

Gaius est servus philosophi: Gaius filozofun klesidir.


76/323

67

Lucilius est coquus: Luciliusbir adr.

Lucilius est coquus philosophi: Lucilius filozofun asdr.

Lucilius est coquus Lucretii: Lucilius Lucretiusunasdr.

Metella est avia Quinti: Metella Quintusun byk annesidir.

Metella est poeta: Metella bir airdir.

Quintus est in triclinio: Quintus yemekodasndadr.

Gaius est in horto: Gaius bahededir.

Servus est in horto: Kle bahededir.


77/323

68

Lucilius est in culina: Lucilius mutfaktadr.

Coquus est in culina: A mutfaktadr.

Metella est in atrio: Metella (evin) nsalonundadr.

Avia est in atrio: Byk anne (evin) nsalonundadr.

Lucretius est in tablino: Lucretius (evin)alma odasndadr.

Philosophus est in tablino: Filozof (evin)alma odasndadr.

Philosophus in tablino scribit: Filozofalma odasnda yaz yazyor.

Metella in atrio sedet: Metella n salondaoturuyor.


78/323

69

Filius in triclinio bibit:Oul yemek salonunda iiyor.

Servus in horto laborat:Kle bahede alyor.

Coquus in culina laborat:A mutfakta alyor.

Renatus (Descartes) est amicus Lucretii: RenatusLucretiusun bir arkadadr.

Caecilius est amicus Lucretii et Renati: CaeciliusLucretiusun ve Renatusun dostudur.


79/323

70

Lucretius salutat amicos: Lucretius arkadalarn

karlyor (selamlyor; ho geldin diyor).

Amici Lucretii salutant Metellam: Lucretiusundostlar Metellay selamlyor (merhaba diyor).

Amici Lucretii salutant Quintum: Lucretiusundostlar Quintusu selamlyor (merhaba diyor).

Metellam culinam intrat: Metella mutfaa giriyor.

Metella cibum gustat: Metella yiyecei tadyor.


80/323

71

Metella coquum laudat: Metella ay

vyor.

Cibus est paratus:Yiyecek (yemek) hazr.

Amici Lucretii, Caecilius et Renatus, sunt inhorto. Lucretiusun dostlar (olan) Caecilius ve Renatus

bahedeler.

Metella amicos vocat: Metella dostlar aryor.

Coquus in triclinium intrat:A yemek odasnagiriyor.

Amici Lucretii in triclinio cibum edent:Lucretiusun dostlar yemek odasnda yemek yiyorlar.


81/323

72

Uygulamalar

1) Roma Eyaletlerini kendi cmlelerinizle Latince olarak tantn ve blmarkadalarnzla paylan.

2) Lucretiusun ailesini kendi cmlelerinizle Latince olarak tantn ve blmarkadalarnzla paylan.


82/323

73

Uygulama Sorular

1)Romann ka eyaleti vardr? Latince sayn ve tanmlayn.

2) Lucretiusun ailesinin fertlerinin adlar, meslekleri ve konumlar nedir? Latinceolarak yantlayn.


83/323

74

Bu Blmde Ne rendikzeti

I. ve II. ekim isimler ve Esse fiiliyle kurulan cmleler eliinde, hem ekim kurallartekrar edilmi hem de cmle kurma ve Trkeye eviri tekniklerine dikkat edilmesi

salanmtr.


84/323


85/323

76

5)Lucretius in tablino. bolua aadakilerden hangisi gelmelidir?

a) es

b) sum

c) est

d) sumus

6) Lucilius est in culina cmlesinin Trke evirisi aadakilerden hangisinde doruverilmitir?

a) Lucilius mutfaktadr.

b) Lucilius mutfaa yryor.

c) Mutfak Luciliusundur.

d) Lucilius mutfaktan kyor.

7) scribit kelimesinin evirisi aadakilerden hangisinde doru verilmitir?

a) yaz yazyorlar.

b) yaz yazmazlar.

c) yaz yazyor.

d) yaz yazmak istiyor.

8)Lucretius salutat . ifadesindekibolua aadakilerden hangisi uygundur?

a) amicus

b) amici

c) amico

d) amicum


86/323

77

9) Lucretius est philosophus cmlesinin Trke evirisi aadakilerden hangisindedoru verilmitir?

a) Lucretius bir filozoftur.

b) Lucretius felsefeyle uramay sever.

c) Lucretius bir adr.

d) Lucretius felsefecileri sever.

10) Estne Nilus in Europa? cmlesinin Trke evirisi aadakilerden hangisindedoru verilmitir?

a)Nil nehri Avrupaya m akar?

b)Nil nehri Avrupada mdr?

c) Avrupada Nil nehri yok mudur?

d)Nil nehri bir akarsu mudur?

Cevaplar

1) d, 2) a, 3) d, 4) b, 5) c, 6) a, 7) c, 8) d, 9) a, 10) b


87/323

78

4.SIFAT(ADIECTIVUM)


88/323


89/323

80


1) Sfat nedir?

2) sim ile sfat arasnda ne gibi bir iliki sz konusudur?

3) Ka eit sfat vardr?

4)

Sfat ekimleri nasldr?

5) Sfat ekimlerinin isim ekimleriyle ilikisi nedir?


90/323

81


Konu KazanmKazanmn nasl eldeedilecei veyagelitirilecei

SfatCmle kurulumunda nemliyer tutan sfatlar tanma

sim ve sfatlarn ne olduukavrayarak ve cmle iindeanaliz ederek

I. ve II. ekim Sfatlar ve

Sfarlarn simlerle Uyumu

Latincede I. ve II. ekim

isimler gibi, ilkin I. ve II.

ekim sfatlartanma

Sfatlar hakknda ayrntl biralma yaparak ve sfatlarisimlerle birlikte kullanparalarndaki uyuma dikkatederek

I.II. ekim sim, Sfat veEsse Fiiliyle Kurulan BasitCmleler

imdiye dek renilen simekimleri, esse fiili ile

kurulan cmlelerin sfatlarlanasl zenginletirileceinirenme

renilen kelimelereliinde deiik cmlelerkurarak


91/323

82

Anahtar Kavramlar

Sfat

I. ve II. ekim Sfat

sim-Sfat Uyumu


92/323

83

Giri

Bu blmde I. ve II. ekim sfatlarn ekim kurallar renilecek ve daha ncerenilen I. ve II. ekim isimlerle birlikte cmle kurma altrmalar yaplacaktr. Ama,Latince gramer asndan ok nemli olan isim-sfat uyumunun anlalmasdr.


93/323

84

4.1. SfatNedir?

Sfat bir ismi, nitelik, nicelik, yer, sra vb. bakmndan niteleyen kelimedir; doru,uzun, ksa vb. gibi. Sfatlar sayesinde isimler, ayrt edici bir zellik kazanr. Trkede isim-sfat (sfat tamlamalar) yle rneklenebilir: doru iml, ar yk, uzun yol, ince i, gzelfikir, hnerli kii, doru at, kzl elma, bin bir dert, tek yol, o zaman, bu durum; hangi i vb.scack, ltl gn, vb.

Latincede sfatlar (adj.), I. ve II. ekim ve III. ekim sfatlar olarak ikiye ayrlr.Latincede sfat, niteledii kelimenin cinsini,hlini ve saysn alrve en nemlisi o kelimeyleuyumlu ekilde ekilir.

4.2. I. ve II. ekim Sfatlar

Bu ekim grubuna giren sfatlar, takl sfatlar olarak da adlandrlr, nk cinsisme gre (eril, diil, cinssiz) ayr ayr ekilir. Bu nedenle u ekilde yazlrlar:

bonus, bona, bonum, adj.,iyi

tener, tenera, tenerum, adj.,ince, krpe, narin

sacer, sacra, sacrum, adj.,(-e harfi der), kutsal

I. ve II. ekim sfatlaru ekilde ekilir:

Hal Tekil oulm. f. n. m. f. n.

Nom.Voc.Acc.Gen.Dat.Abl.

bonusbonebonumbonibonobono

bonabonabonambonaebonaebona

bonumbonumbonumbonibonobono

bonibonibonosbonorumbonisbonis

bonaebonaebonasbonarumbonisbonis

bonabonabonabonorumbonisbonis

Nom.Voc.Acc.

Gen.Dat.Abl.

tenertenertenerum

teneritenerotenero

teneratenerateneram

teneraeteneraetenera

tenerumtenerumtenerum

teneritenerotenero

teneriteneriteneros

tenerorumteneristeneris

teneraeteneraeteneras

tenerarumteneristeneris

tenerateneratenera

tenerorumteneristeneris

Nom.Voc.Acc.Gen.Dat.

Abl.

sacersacersacrumsacrisacrosacro

sacrasacrasacramsacraesacraesacra

sacrumsacrumsacrumsacrisacrosacro

sacrisacrisacrossacrorumsacrissacris

sacraesacraesacrassacrarumsacrissacris

sacrasacrasacrasacrorumsacrissacris


94/323


95/323

86

dura mensa: sert masa

Romana femina: Romal kadn

Romana puella: Romal kz

Romanus puer: Romal ocuk

secunda porta: ikinci kap

puellae miserae: zavall kzlar

Prisci Latini: Eski Latinler

stultus servus: aptal (budala) kle

atra casa Romuli: Romulusun kara kulbesi

parva casa: kk kulbe, ev

clarus poeta: nl (bir) air

laboriosa fabula Quintii: Quintiusun yorucu (ya da sahneye uyarlanmas zor)masallar

locus amoenus: ho bir yer, gzel bir yer, sevimlibir yer

caelum caeruleum: mavi gk

iratus philosophus: kzgn (fkeli, sinirli, asabi) filozof

verus amicus: hakiki arkada (dost)

vera amicitia: gerek dostluk

forma pulchra: gzel biim

bonum principium: iyi bir balang; iyi bir

infinitum nihilum: sonsuz hilik

beata vita: mutlu (kutlu) yaam

animus absurdus: sapkn akl

somnia nova: tuhaf ryalar

Philosophia Graeca: Yunan felsefesi

Philosophia Romana: Roma felsefesi


96/323

87

Principia mathematica: matematik ilkeler

magna sapientia: yce akl

ethicum dictum: ahlaki deyi, sz

ethica verba: ahlaki szler (kelimeler, ifadeler)

anima pura: temiz (ar, kusursuz, lekesiz, iffetli, ahlakl) ruh; saf soluk; saf hava

Kural D Durumlar

1. Bu gruba giren satur (doymu; doygun) sfat ur, a, umeklinde ekilir: satur,satura, saturum.

2.ferve gereklinde biten sfatlar, sesli eharfini korurlar. rnein alter, -era, -erum(iki eyden dieri, teki).

3.dexter, dextera, dexterum(sa taraf, sa) sfat, dexter, dextra, dextrumolarakda ekilir.

4. Zamir deeri tayan baz sfatlar da (adiectivum pronominale) bu gruba dahildir.Ama bu sfatlarn tekil genetivuslar genellikle ius ile,tekil dativuslar i ile biter. Bu trsfatlarn vocativusu yoktur. oul ekilleri ise dzenlidir. Bu sfatlar:

unus, -a, -um,(say) bir; bir tek, tek

nullus, -a, -um,hibir

ullus, -a, -um,hi; herhangi bir

solus, -a, -um,yalnz, tek, tek bana, sadece

totus, -a, -um,tm, btn; hepsi

alter, -era, -erum,iki eyden dieri, teki (ikisinden biri)

alius, -a, -ud,bakas, dieri, teki (bir grubun iinden, birka eyden biri)

uter, -tra, -trum, ikisinden biri, ikisinden hangisi, biri ya da dieri; (soru kelimesiolarak) hangisi

neuter, -tra, -trum,ikisinden hibiri, ne bu ne teki


97/323

88

rnek ekimler

Tekil

Hal m. f. n.

Nom. alius alia aliudVoc.

Acc. alium aliam aliud

Gen.1 aliusalterius

aliusalterius

aliusalterius

Dat. alii alii alii

Abl. alio alia alio

Nom. uter utra utrum

Voc.

Acc. utrum utram utrum

Gen. utrius utrius utrius

Dat. utri utri utri

Abl. utro utra utro

Neutersfat, utergibi ekilir ve u ekilde tercme edilir: In utra casa est Gaia?Gaia hangi evde? Gaia est neutra casa: Gaia hibir evde deil (iki evde de deil; hibirinde).

Altersfat bir cmlede tekrarlanrsa u ekilde tercme edilir: Alterum oppidum estmagnum, alterum parvum: Bir kasaba byktr, teki (dieri) kktr (iki kasabadan biri,teki). Ayn ekilde aliussfat da tekrarlanrsa u ekilde tercme edilir: Aliud oppidum estvalidum, aliud infirmum: Bir kasaba dayankl, dieri dayankszdr) (birden fazlakasabadan biri ve dieri). Bunlara benzer ekilde aliusun oulu olan alii, ae, a, adj.,(bakalar, dierleri, tekiler, bazlar) sfat da cmle iinde tekrarlanrsa u ekilde tercmeedilir: Alii gladios, alii scuta portant: Bazlarnn klc var, bazlarnn kalkanlar(bazlarnn elinde kl var, bazlarnn kalkan; birileri kl tayor, birileri kalkan; kimininelinde klvar, kimininse kalkan).

Ullussfat u ekilde tercme edilir: Estne ullus carrus in agro?Tarlada herhangibir (hi) araba var m?.

Nullus sfat u ekilde tercme edilir: Multus amicus, nullus amicus: Birokarkada, hibir arkada (Birok arkada olann aslnda hibir arkada yok demektir).

5.Sfatlar ismin yerine geip tek balarna da kullanlrlar.

rnein:

Romani cibum edent: Romallar yemek yiyorlar.

Romanus bonum laudat: Romal (adam), iyi bir insan (iyiyi; iyi bir eyi; iyilii; iyi

1 Aliusun tekil genetivus hli alterius olarak da yazlr. Bkz. Charles E. Bennett, s. 36


98/323

89

olan) ver.

6.Sfatlar cmlede bazen zarf anlam da verebilirler. rnein maestus: zgn (sfat);zgn bir ekilde (zarf).

4.4. I. ve II. ekim sim, Sfat ve Esse Fiiliyle Kurulan Basit Cmleler

Vita beata est: Hayat kutludur (Hayat yaanmaya deer)

Vita iucunda est: Hayat tatldr.

Barba philosophi longa est: Filozofun sakal uzundur.

Corsica insula magna est: Korsika byk bir adadr.

Corsica et Sardinia insulae magnae sunt: Korsika ve Sardinya byk adalardr.Nilus fluvius magnus est: Nil byk bir nehirdir.

Nilus et Rhenus fluvii magni est: Nil ve Rhenus byk nehirlerdir.

Gaius Romanus est: Gaius (bir) Romaldr.

r_felsefede kaynak diller i- latince.pdf

Documents