Robert Śmigielski

Przewodnik po gminie Ustronie Morskie

Robert Śmigielski

• Przewodnik po gminie Ustronie Morskie

wydawnictwo PasadenaKołobrzeg 2008

Wydawca:Wydawnictwo Pasadenana zlecenie Urzędu GminyUstronie MorskieTekst:Robert ŚmigielskiFotografie:Piotr Krahl / PasadenaSkład:Wydawnictwo Pasadena78-100 Kołobrzeg ul. Wschodnia 29/36tel. +48 602 123 181fax +48 94 352 04 00 pasadena@post.plwww.e-pasadena.pl

Wydanie 1, Kołobrzeg 2008 © Wszelkie prawa zastrzeżone

Przewodnik dedykuję dawnym i obecnymmieszkańcom gminy Ustronie Morskie

7

SpiS treści

Słowo od autora1. Nasza i Wasza gmina2. Gmina z mikołajkiem nadmorskim w herbie3. Klimat skarbem gminy4. Ustronie Morskie 4.1. Narodziny i rozkwit kurortu 4.2. O zapomianych metodach leczenia 4.3. przystań rybacka 4.4. Kościół parafialny 4.5. Opis Ustronia Morskiego c.d.5. inne atrakcje gminy Ustronie Morskie 5.1. Majątek Malechowo 5.2. Skansen chleba6. O gminnej kulturze, rozrywce i sporcie7. Gminna propozycja tras 7.1. Ustronie Morskie – Gąski 7.2. Ustronie Morskie – Kołobrzeg

Sianożęty ■Bagicz ■prehistoryczna piękność z Bagicza ■ podczele ■ Kołobrzeg ■ Warto zobaczyć ■ pomniki przyrody ■

7.3. Ustronie Morskie – rusowo Kukinia ■ rusowo ■ Kościół p.w. Matki Boskiej różańcowej ■ ścieżka przyrodniczo-edukacyjna ■ Lipy drobnolistne ■ platan klonolistny ■ Jesion wyniosły ■ Buk purpurowy ■ Jesion płaczący ■

8

7.4. Wyprawa do najstarszych dębów w polsceDąb Bolesław ■Dąb Warcisław ■

8. Gminne wędkowanie 9. Agroturystyka10. Spacer nadmorską plażą11. Ważniejsza literatura12. informator gminny – informacje praktyczne

9

Słowo od autora

pomysł napisania i wydania tego opracowania powstał z inspiracji władz gminy Ustronie Morskie, by piękno tej ziemi i życzliwość mieszkańców były dla państwa nieodpartymi argumentami, że jest to najlepsze miejsce do wypoczynku.

przewodniki, które ostatnio pojawiają się na półkach księgarskich, omawiają rozległe trasy, regiony geograficzne lub też konkretną miejscowość. Książka, którą trzymasz w rękach, jest pod tym wzglę-dem inna, omawia skrawek ziemi pomorskiej. przewodnik ten jest przeznaczony dla wszystkich turystów, tych zmotoryzowanych, rowe-rzystów i piechurów. Miejscowości leżące na trasach wycieczkowych otrzymały najistotniejszą charakterystykę historyczną i krajoznawczą. Jest tu wiele zakątków, które powinny znaleźć swoje miejsce w tym przewodniku. Bogactwo gminy jest przeogromne – trzeba jedynie je odszukać.

Starałem się, aby opracowanie było dokładne i obiektywne, ale nie nudne. Stąd, oprócz opisów historycznych i krajoznawczych, znalazły się tu również legendy. pisząc przewodnik sięgnąłem do przeszłości, nie tylko tej odległej liczonej setkami lat, ale i tej, która tkwi jeszcze w ludzkich wspomnieniach. Musimy pamiętać o tym, że ziemia ta w przeszłości przechodziła różne koleje losów. Nie ma ucieczki przed przeszłością, jest tylko rozsądna droga w przyszłość – ta zasada przy-świeca działaniom w gminie Ustronie Morskie.

pragnę podkreślić, że przedstawione tu opisy nie pretendują do miana monografii. Zdaję sobie sprawę z niedostatków tego opra-cowania, będę wdzięczny więc za wszelkie uwagi. pozwolą one na udoskonalenie następnych wydań.

ci, którzy mieli okazję raz tu zawitać, zawsze będą wracać, tęskniąc za osobliwym połączeniem spokoju, przyrody i nowoczesności.

Na zakończenie wyrażam podziękowania kierownikowi centrum informacji turystycznej i promocji gminy Ustronie Morskie – pani Urszuli czachorowskiej, która udzieliła wielu cennych informacji i pomogła przy opracowaniu przewodnika.

Robert Śmigielski

10

11

1. NA SZA i WA SZA GMi NA

Każ da gmi na ma swo ją hi sto rię i swój nie po wta rzal ny współ cze sny wi ze ru nek. co wy róż nia ją spo śród in nych? Miesz kań cy mó wią to mo ja gmi na, jak do brze, że tu miesz kam, zaś tu ry ści mó wią jak do brze, że tu przy je cha li śmy. ci, któ rzy tu za wi ta li, wra ca ją po now nie. A te raz, gdzie nas szu kać? Na sze po ło że nie moż na okre ślić ła two: nad Bał ty-kiem, do kład nie w środ ko wej czę ści pol skie go wy brze ża. Usy tu owa ni je ste śmy nie zwy kle ko rzyst nie pod wzglę dem ko mu ni ka cyj nym, co gwa ran tu je opty mal ne po łą cze nie z ca łą eu ro pą. tu nie za błą dzisz, na te re nie gmi ny Ustro nie Mor skie znaj du ją się ta bli ce z pla na mi miej sco wo ści. Na ob sza rze gmi ny prze bie ga ją szla ki pie sze i ro we ro we w tym dwa mię dzy na ro do we, któ re za pro wa dzą cię do naj bar dziej uro czych miejsc. pod wzglę dem po wierzch ni je ste śmy jed ną z naj-mniej szych gmin wo je wódz twa za chod nio po mor skie go, zaj mu je my ob szar 57 km2. W se zo nie let nim wy po czy wa tu po nad 30 tys. przy-jezd nych, zaś licz ba sta łych miesz kań ców gmi ny to tyl ko 3613 osób.

Naj więk szym na szym atu tem jest to, że na dłu go ści 10 km ma my bez-po śred ni do stęp do otwar te go mo rza. Dla mi ło śni ków nad mor skie go wy po czyn ku udo stęp nia my sze ro kie pla że o czy stym pia sku i krysz-ta ło wej wo dzie mor skiej, a bo ga te w ae ro zol mor ski po wie trze oczy ści płu ca. Nad bez pie czeń stwem ką pią cych się czu wa ją wy so ko kwa li fi ko-wa ni ra tow ni cy i służ by me dycz ne. Ką pie li sko Nad brzeż ne w Ustro niu Mor skim otrzy ma ło pre sti żo we mię dzy na ro do we wy róż nie nie Błę­kit ną Fla gę, przy zna wa ną za naj wyż sze stan dar dy za rzą dza nia i ob słu gi w nad mor skich obiek tach tu ry stycz nych. Ba za noc le go wa gmi ny to po nad 100 ośrod ków wcza so wych i ko lo nij nych oraz licz ne pen sjo na ty, po ko je go ścin ne, po la kem pin go we i na mio to we. Wie le ośrod ków jest przy sto so wa nych do przyj mo wa nia osób nie peł no spraw nych i pro-wa dzi tur nu sy re ha bi li ta cyj ne. Na sze ro ka ska lę roz wi ja się tu ry sty ka wiej ska i agro tu ry sty ka.

Ob szar gmi ny to do sko na łe miej sce wy pa do we dla wy cie czek bliż-szych i dal szych wzdłuż wy brze ża oraz do Nie miec, Da nii i Szwe cji. Gmi na ma cha rak ter tu ry stycz no – rol ni czy, go spo dar ka roz wi ja się w opar ciu o trzy fi la ry: tu ry sty kę, rol nic two i prze mysł prze twór stwa ryb ne go. W tej ostat niej dzie dzi nie pla su je my się na pierw szej po zy-cji w kra ju, stąd też okre śla ją nas ja ko po tę gę ryb ną: tu ry sta ma tu moż li wość za sma ko wa nia aż 250 asor ty men tów ryb nych fir my Su­per Fish z Ku ki ni. Do bra mar ka to tak że skarb gmi ny, któ ry pro mu je

12

i roz sła wia na szą gmi nę na ca łym świe cie. po nad to mi ło śni cy ży wej ry by mo gą do świad czyć węd ko wa nia morskie go, a w rze kach przy-mor skich, par sę cie i czer wo nej ło wić ry by ło so sio wa te.

Wiel kim skar bem gmi ny jest przy ro da, mi mo po stę pu cy wi li za-cyj ne go w dal szym cią gu ma ło prze kształ co na. Bo cian od da wien daw na to sym bol no we go ży cia, a obec nie to ży wy do wód na eko lo-gicz ną czy stość re jo nu. tu taj w nie któ rych wsiach moż na do li czyć się na wet dzie się ciu gniazd bo cia nich. Nie bez zna cze nia dla te go ob sza ru ma fakt, że wo da pit na po bie ra na jest ze stud ni głę bi no wych, a ście ki od pro wa dza ne do oczysz czal ni speł nia ją cej nor my eu ro pej skie. Kra-jo braz gmi ny jest dzie łem lą do lo du skan dy naw skie go, po dzi wiać moż na tu mo re nę den ną i czo ło wą. Nie bez prze sa dy jest stwier dze nie, że ma my tu do czy nie nia z ma łym ka lej do sko pem epo ki po lo dow-co wej. War to nad mie nić, że pas nad mor ski gmi ny le ży w Stre fie chro nio ne go Kra jo bra zu, a du ża część ob sza ru wcho dzi w skład Stre fy Ochro ny Uzdro wi sko wej i eu ro pej skiej sie ci ob sza rów chro nio nych pod na zwą Na tu ra 2000. Bez dy sku syj ny jest czar La su Ko ło brze skie go. tu od kry jesz bo gac two przy ro dy, o ja kim nie ma rzy łeś. Licz ne ba gna, nad któ ry mi uno szą się opa ry, przy po mi na ją o dzie wi czo ści te go du-że go kom plek su le śne go. Wła śnie tu ro śnie naj star szy dąb w pol sce Bo le sław i nie wie le młod szy od nie go współ to wa rzysz War ci sław. in ne drze wia ste po mni ki przy ro dy to też nie pod lot ki, w ran kin gu den dro lo gicz nym kra ju miesz czą się w pierw szej dzie siąt ce – stąd taż po wie dze nie Gmi na po mni ka mi przy ro dy sły ną ca. Las Ko ło brze ski jest jed nym z naj pięk niej szych i naj cen niej szych przy rod ni czo oraz kra jo bra zo wo ob sza rów po ło żo nych nad Bał ty kiem, bu dzi za in te re-so wa nie licz nie go od wie dza ją cych mi ło śni ków przy ro dy.

Gmi na ofe ru je wie le cie ka wych im prez dla tu ry stów, nad któ ry mi in ten syw nie pra cu je Gmin ny Ośro dek Kul tu ry. Do atu tów za li czyć na le ży też to, że w każ dej wsi gmi ny za cho wa ły się za byt ki, a wśród nich ty po wo re gio nal ne – obiek ty sza chul co we.

rok 1996 za po cząt ko wał zu peł nie no wy roz dział w hi sto rii gmi ny, na wią za no współ pra cę z nie miec ką gmi ną Hir sch fel de, a na stęp nie z Za rzą dem par ku re gio nal ne go Bar ni mer Feld mark e.V. z Blum-ber gu, gmi ną Wil l mers dorf z Nie miec oraz pol skim mia stem Ustroń w Be ski dzie ślą skim, co za owo co wa ło wie lo ma wspól ny mi przed się-wzię cia mi.

tu go spo da ru je się po swo je mu, dla do bra wszyst kich. tę go spo dar kę wi dać na pierw szy rzut oka. War to nad mie nić, że Ustro nie Mor skie we-

13

dług prze pro wa dza nych ran kin gów pla su je się w pierw szej dzie siąt ce naj po pu lar niej szych miej sco wo ści tu ry stycz nych w pol sce.

Zgod nie z uchwa ła mi ra dy Gmi ny Ustro nie Mor skie na ob sza rze wsi Ba gicz, roz pocz nie się bu do wa Bał tyc kie go cen trum tu ry stycz-ne go w skła dzie któ re go mię dzy in ny mi znaj dą się: lot ni sko z pa sem star to wym o dłu go ści 1300 m, ma ri na i aqua park. W Ustro niu Mor-skim na to miast sta nie cen trum spor to wo-re kre acyj ne mię dzy in ny mi z ha lą spor to wą, kry ty mi ba se na mi i kor ta mi do te ni sa. Bę dzie to ofer ta dla tych, któ rzy przy by wa ją tu po za se zo nem let nim. Wy star-czy spoj rzeć na rze sze uśmiech nię tych tu ry stów na pla żach, szla kach tu ry stycz nych by na brać pew no ści, że to ide al ne miej sce do od po-czyn ku. trud no zna leźć nad Bał ty kiem dru gi ta ki ob szar, któ ry na tak ma łej po wierzch ni ofe ru je tak wie le. ta ka wła śnie jest gmi na Ustro nie Mor skie. Na za koń cze nie roz dzia łu war to nad mie nić, że nie prze rwa-nie, od 27 lat wła dze w gmi nie spra wu je wójt Sta ni sław Zie liń ski, co sta no wi ab so lut ny re kord w pol sce.

14

2. GMi NA Z Mi KO łAJ KieM NAD MOr SKiM W Her Bie

Herb na szej gmi ny to sym bol wzro stu ran gi już nie gmi ny rol ni czo-ry bac kiej, ale przede wszyst kim wcza so wej. Gmi na mo że po wo ły wać or ga ny sa mo rzą do we, wy bie rać ra dę i wój ta. Wi docz nym zna kiem tych przy wi le jów jest herb. Zda je my so bie spra wę z te go, że herb świad czy o przy wi le ju wol no ści, ale też zo bo wią zu je wła dze gmi ny dbać o do bro miesz kań ców i tak licz nie od wie dza ją cych nas tu ry-stów. Na ro gat kach i przed sie dzi bą wój ta tu ry ści mo gą obej rzeć herb gmi ny, któ ry w ja kimś stop niu od zwier cie dla cha rak ter oma-wia ne go te re nu.

Na tar czy her bo wej wi dzi my czer wo ne go gry fa, któ ry szcze gól nie upodo bał so bie zie mię po mor ską. Gryf to fan ta stycz ny zwierz, je go gór na po ło wa to orzeł z sil nym dzio bem, ostry mi szpo na mi i roz-wi nię ty mi skrzy dła mi. Dol na po ło wa – to lew z dłu gim ogo nem i mu sku lar ny mi no ga mi. po stać gry fa sym bo li zu je od wa gę, ro zum i si- łę. Gryf w szpo nach trzy ma klej not nad mor skiej przy ro dy mi ko łaj ka nad mor skie go. pod czas spa ce ru nad mor ską pla żą mo żesz go spo tkać. Uzna wa ny jest za sym bol ro ślin no ści nad mor skiej, ja ko od po wied nik gór skiej sza rot ki. Je go li ście ma ją se le dy no wo – si wy ko lor, są gru be i sztyw ne, ząb ko wa ne, a każ dy zą bek za koń czo ny jest kol cem. Kwia ty ma ją pięk ny ame ty sto wo – nie bie ski od cień. Na ukow com do tej po ry nie po wio dły się pró by wy ho do wa nia go w sztucz nych wa run kach.Dla cze go? po mo że to wy ja śnić ta le gen da:

Mikołajek nadmorski

15

Daw no, bar dzo daw no te mu w Bał ty ku (mo że w Ustro niu Mor skim lub Sia no żę tach) za ży wa ła mor skich ką pie li żo na kró la mórz – Nep tu na. Ką pa ła się na go, pięk ne kró lew skie sza ty zło ży ła na pla ży. Za uwa żył to chło piec o imie niu Mi ko łaj, któ re go po wszech nie zwa no Mi ko łaj kiem. Chło piec w ca łej oko li cy sły nął z te go, że pła tał róż ne fi gle oko licz nym miesz kań com. Mi ko ła jek jak to by ło w je go zwy cza ju po sta no wił spła tać fi gla bo gi ni i ukrył jej sza ty na wy dmach. Kie dy bo gi ni wy szła z wo dy nie zna la zła swo je go odzie nia. Po dej rze nia bo gi ni pa dły na Mi ko ła ja. W zło ści za mie ni ła więc chłop ca w kwiat. Od je go imie nia ro śli na zo sta ła na zwa na mi ko łaj kiem nad mor skim.

Le gen da mó wi da lej, że je śli przez rok nikt z lu dzi nie ze rwie ani jed ne go kwiat ka, wów czas Mi ko ła jek z po wro tem po wró ci do ludz-kiej po sta ci.

po wróć my do gry fa, któ ry stoi na po fa lo wa nych dwóch pa sach – nie-bie skim i ja sno żół tym. Zna cze nie tych pa sów nie jest przy pad ko we. Skąd i za ja ką przy czy ną tra fi ły do her bu? Gdy by spoj rzeć na gmi nę z lo tu me wy śmiesz ki, któ rą na pew no pań stwo po zna li, wów czas moż na by zo ba czyć na dłu go ści 10 ki lo me trów dwa róż no ko lo ro we pa sy: nie bie skie mo rze i ja sno żół tą pla żę.

16

3. KLi MAt SKAr BeM GMi Ny

Kli mat gmi ny jest kli ma tem mor skim. Wil got ność po wie trza jest tu taj więk sza a wa ha nia tem pe ra tu ry mniej sze niż w głę bi pol ski. Oko li ce Ustro nia Mor skie go ce chu je swo isty kli mat, śred nie na sło necz nie nie na le ży do naj więk szych w pol sce. Spe cy ficz ną ce chą bio kli ma tu jest wy stę pu ją cy w po wie trzu ae ro zol mor ski, któ ry wy ka zu je lecz ni cze wła ści wo ści w scho rze niach gór nych dróg od de cho wych.

Ae ro zol mor ski po wsta je przez uwol nie nie z wo dy mor skiej drob-nych czą ste czek jo du, so li, chlo ru, bro mu i in nych lecz ni czych skład ni ków. Za sięg wy stę po wa nia ae ro zo lu to 200-300 m od brze gu mo rza. Naj wię cej wy stę pu je go pod czas wietrz nej po go dy, a zwłasz cza je sie nią i zi mą, kie dy na mo rzu by wa ją sztor my. La tem ko rzy sta my z lecz ni cze go dzia ła nia wo dy mor skiej. Ką piel mor ska to ro dzaj ener-ge tycz nej hy dro te ra pii na wol nym po wie trzu, nie bez zna cze nia jest szum fal, któ ry dzia ła uspa ka ja ją co. Za le ca ne są spa ce ry brze giem mo rza po wo dzie i po pla ży, co do sko na le ma su je sto py. Lecz ni cze wła ści wo ści ma rów nież pia sek na grza ny słoń cem i prze sy co ny so-la mi. Za ko py wa nie się na pla ży dzia ła jak kom pres dla skó ry.

17

Bar dzo waż nym czyn ni kiem jest lecz ni cza ką piel sło necz na, skó- ra w nie ska zi tel nie czy stym po wie trzu nad mor skim szyb ko ule ga pig men ta cji. Naj le piej do po żą da ne go efek tu do cho dzi się przez stop-nio we opa la nie się z dnia na dzień, nie na le ży opa lać się bez ru chu i w peł nym słoń cu.

Oso bli wym zja wi skiem jest lo kal na cyr ku la cja po wie trza. Zja wi-sko to, zwa ne bry zą mor ską i lą do wą, wy stę pu je przede wszyst kim la tem. Bry za mor ska po le ga na tym, że w cią gu dnia wiatr wie je od chłod niej sze go mo rza w kie run ku szyb ciej na grze wa ją ce go się lą du. W no cy na stę pu je sy tu acja od wrot na – po ochło dze niu się lą du, wiatr po dą żą ku mo rzu i wów czas wy stę pu je bry za lą do wa. Za sięg bry zy wy no si 15-20 km od mo rza i w ca łej gmi nie moż na od czuć jej przy jem ny po wiew.

18

4. UStrO Nie MOr SKie

Ustro nie Mor skie to sto li ca gmi ny, po ło żo na oko ło 1 km od dro gi kra-jo wej nr 11 Ko ło brzeg – Ko sza lin. Układ ko mu ni ka cyj ny miej sco wo ści jest bar dzo pro sty, za bu do wa cią gnie się wzdłuż brze gu mor skie go na prze strze ni 3,5 km (sze ro kość 500-700 m).

Brzeg mor ski w re jo nie wsi jest wy so ki i stro mo opa da ją cy ku pla ży, mak sy mal na wy so kość to 16 m, rzad ko spo ty ka ny na wy brze żu ko sza liń skim. ta ki typ wy brze ża no si na zwę kli fu. Są one szcze gól-nie na ra żo ne na nisz czą ce dzia ła nie fal mor skich (abra zja). Lu dzie od da wien daw na to czą tu wal kę z mor skim ży wio łem. W kro ni ce szkol nej z 1885 ro ku kro ni karz od no to wał, że w ostat nim stu le ciu mo rze za bra ło tu oko ło 80 m lą du. Nie sa mo wi te wra że nie spra wia ją wy bie ga ją ce w mo rze drew nia ne ostro gi, ich za da niem jest ochro- na brze gu przed nisz czy ciel skim dzia ła niem mo rza. cie ka wost ką jest to, że za czę to je tu sto so wać na prze ło mie xix/xx wie ku. Obec-nie ten sta ry sys tem prze ży wa re ne sans. Stwier dzo no bo wiem, że przy czy nia się wy dat nie do od two rze nia pla ży. Brzeg chro nio ny jest po nad to be to no wy mi opa ska mi i pa sa mi gwiaz do blo ków. Sto su je się też na tu ral ne me to dy po le ga ją ce na ob sa dza niu stro mych wy brze ży kli fo wych – wi kli ną, ro kit ni kiem i dzi ką ró żą. ro śli ny te dobrze wy-kształ co nym sys te mem ko rze nio wym wzmac nia ją brzeg.

Na sty ku mo rza i kli fu nad mor skie go po wsta je no śny wiatr na zy-wa ny przez ama to rów pa ra lot niar stwa po wietrz nym ża glem. czę sto po ja wia ją się tu róż ne barw ne la ta ją ce skrzy dła.

Na zwa osa dy po raz pierw szy w źró dłach pi sa nych po ja wi ła się w 1338 ro ku ja ko Hen ne ken ha gen. Na ma pie po mo rza z 1618 ro ku eli har da Lu-bi nu sa wy stę pu je ja ko Han ne ken ha gen, na zwa urzę do wa do 1945 ro ku to Hen ken ha gen. Na zwa w/g ję zy ko znaw ców nie miec kich po cho dzi od mę skie go imie nia Han ne ke, któ ra by ła skró co ną for mą od Jo ha-nes sa a ta z ko lei skró co na na Hen ke. cie ka wost ką jest to, że do 1945 ro ku by ło to roz po wszech nio ne na zwi sko w oko li cach Ko ło brze gu. Wie my też, że w 1296 ro ku osie dlił się tu sło wiań ski ry cerz Hen ryk Wo seg (Wo cek lub Wus se ke), od je go imie nia nie któ rzy pró bu ją też wy wo dzić na zwy miej sco wo ści – ta wer sja jest ma ło praw do po dob na. Koń ców ka ha gen w na zwie ozna cza miej sce no wo za sie dlo ne, sko lo ni-zo wa ne, po wsta łe po wy kar czo wa nym uprzed nio te re nie. Miej sco wość od po cząt ku swe go za ło że nia mia ła cha rak ter nie miec ki, by ła za sie-dlo na przez Niem ców.

19

20

W 1939 ro ku miesz ka ło tu 1681 osób w 451 go spo dar stwach do-mo wych, obec nie miesz ka tu 1959 osób. Ze źró deł pi sa nych, ja kie prze trwa ły do na szych cza sów, do wia du je my się, że wieś nie mia ła cha rak te ru sku pio nej osa dy. Dzia ła ły tu ma jąt ki ziem skie, od da lo ne od sie bie. W prze szło ści Ustro nie Mor skie by ło przede wszyst kim wsią rol ni czą, tyl ko ma ła gru pa lu dzi utrzy my wa ła się z ry bo łów stwa. W cią gu wie ków zmie nia li się wła ści cie le ma jąt ków ziem skich.

Do 1447 ro ku swo je do bra po sia dał tu ród Ka me ke, na stęp nie do re-for ma cji (1534 r.) klasz tor be ne dyk ty nek z Ko ło brze gu, po nich ro dzi ny Ste in berg i Borck. Ostat nim wła ści cie lem ma jąt ku ziem skie go do 1911 ro ku by ła ro dzi na Ar min. Od 1628 ro ku do po cząt ku xix wie ku naj-więk sza część wsi sta je się wła sno ścią mia sta Ko ło brzeg. po szcze gól ne czę ści wsi mia ły na zwy, któ re zwy cza jo wo prze trwa ły do 1945 ro ku. War to je przy po mnieć:

Ad lig – to ry cer ska część wsi, Fi scher la ger – to miej sce za miesz ka łe przez ry ba ków, Hen ken ha gen – eigen tum to wła sność mia sta, Ho ege – to osa da w miej scu gdzie dziś znaj du je się sta cja ko le jo wa, Urli sch shof – to obec nie osie dle na za chod nim krań cu wsi, Wieck – to go spo dar stwa le żą ce we wschod niej czę ści wsi, Hun den berg – to za bu do wa nia, któ re le ża ły na po łu dnio wym wscho dzie wsi.

21

4.1 Na ro dzi ny i roz kwit ku ror tu

to, że Ustro nie Mor skie zo sta ło od kry te ja ko miej sce, w któ rym mo gło po wstać atrak cyj ne ką pie li sko, w du żej mie rze jest dzie łem przy pad ku. Miesz ka ła tu ko bie ta, któ ra by ła uzdro wi ciel ką, o jej da rze do wie-dzie li się ku ra cju sze z Ko ło brze gu. Za czę li tu przy jeż dżać w na dziei na wy le cze nie. O tym, czy zo sta li wy le cze ni jej uzdro wi ciel ską mo cą nie wie my, ale wie my, że za chwy ci ła ich pa nu ją ca tu idyl la i urok nad mor skiej osa dy. Nie któ rzy z nich po sta no wi li tu wró cić w ce lach tu ry stycz nych.

Ze źró deł pi sa nych, ja kie prze trwa ły do na szych cza sów, do wia-du je my się, że mo rze by ło tu od da wien daw na szcze gól nie okrut ne. Zło śli wość mo rza od czu wa li szcze gól nie ry ba cy i to im głów nie za le ża ło na zmia nie za wo du i to oni wła śnie roz po czę li prze kwa li fi-ko wy wać się na or ga ni za to rów wcza sów. Osa da ry bac ka Fi scher la ge za czy na się z po cząt kiem dru giej po ło wy xix wie ku nie śmia ło prze-kształ cać w ką pie li sko. W 1860 ro ku po sta wio no tu dom ką pie lo wy. Nie wie my, jak wy glą dał. Za pew ne był to pry mi tyw ny sza łas ze sło my al bo też nie wiel kie ka bi ny z de sek i trzci ny, któ re słu ży ły pla żo wi czom za szat nię. W Ustro niu Mor skim ni gdy nie wy dzie lo no osob nych plaż dla ko biet i męż czyzn, więc pro blem ten roz wią zy wa no w ten spo sób, że ko bie ty i męż czyź ni ką pa li się osob no w okre ślo nych go dzi nach. War to w tym miej scu przy po mnieć, że su ro we prze pi sy ką pie lo we od dzie la jąc męż czyzn od ko biet znie sio ne zo sta ły do pie ro po i woj nie świa to wej.

po cząt ki ku ror tu by ły trud ne. Brak pi sa nej re kla my, trud ny do jazd do osa dy by ły jed ną z przy czyn, że tyl ko nie licz ni de cy do wa li się tu przy je chać. W 1864 ro ku zo sta ła utwar dzo na dro ga Ko ło brzeg – Ko-sza lin, któ ra za stą pi ła daw ną, po lną.

O tym, że ry ba cy po sta wi li na tu ry stów mo że świad czyć to, że w 1864 ro ku by ły tu już tyl ko trzy ło dzie ry bac kie. W 1877 otwo rzo no od dział pocz to wy, re gu lar nie za czę ła do cie rać pocz ta, co nie by ło bez zna cze nia dla ro dzą ce go się ku ror tu. po go ści go spo da rze czę sto wy jeż dża li wo za mi dra bi nia sty mi al bo naj zwy klej szy mi chłop ski mi fur man ka mi do od le głe go o 10 km Dy go wa. Go spo da rze czę sto od-stę po wa li go ściom swo ją izbę w po kry tej strze chą cha cie, a sa mi spa li w chle wie lub sto do łach. W cha tach bra ko wa ło ja kich kol wiek wy gód i to zmu sza ło nie jed no krot nie przy jezd nych do za bie ra nia ze so bą łó żek i na czyń ku chen nych.

22

W 1899 ro ku ko lej do cie ra do Ustro nia Mor skie go. Miej sco wość zna la zła się na tra sie Ber lin – Ko ło brzeg – Ko sza lin. Osa dę z od le głą o 1 ki lo metr sta cją po łą czy ła no wo wy ty czo na dro ga, któ rą ob sa dzo no li pa mi (obec na uli ca Ko le jo wa). W la tach 1893-94 po sta wio no tu dwa pierw sze do my z my ślą o let ni kach. W 1899 ro ku od no to wa no 360 go-ści, w 1901-560, w 1903-800 a w 1905 Ustro nie Mor skie od wie dzi ło 1080 przy jezd nych, a więc trzy ra zy ty le niż sześć lat wcze śniej.

Du żą prze szko dą w roz wo ju wsi ja ko ku ror tu by ło to, że jesz cze na prze ło mie xix/xx wie ku by ły tu trzy nie za leż ne od sie bie osa dy: miej ska, szla chec ka i ry bac ka (ta już tyl ko z na zwy). W tym cza sie miesz kał tu ry bak Ju lius Mal zahn i to on wy stą pił z po stu la tem, by po łą czyć te osa dy w je den or ga nizm pod wspól nym za rzą dem. Dą żył do te go upar cie, zbie rał pod pi sy i po zy ski wał co raz wię cej zwo len ni-ków. Swój pro jekt przed ło żył ce sa rzo wi Nie miec. De cy zją rzą du z 1905 ro ku po łą czo no trzy osa dy w jed ną. W tym też sa mym ro ku Ustro nie Mor skie zo sta je sto li cą gmi ny, co trwa do dziś i nikt nie wa żył się te go zmie nić. rok 1905 był waż ny i z in nej przy czy ny – za wią zał się tu Za-rząd Ką pie li ska. W 1905 ro ku w Ustro niu Mor skim miesz ka ło 1017 lu dzi, a licz ba przy ję tych tu ku ra cju szy znacz nie prze kro czy ła licz bę lud no ści za miesz ka łej na sta łe.

Od 1908 ro ku Za rząd Ką pie li ska za trud nia da mę ką pie lo wą, a już czte ry la ta póź niej ką pią cych się strze gą ra tow ni cy, po nad to wy dzie-lo no miej sce dla nie umie ją cych pły wać.

W 1913 ro ku Ustro nie jest już zna nym w Niem czech ku ror tem. po-świad cza to fol der re kla mo wy z te go wła śnie ro ku. Ory gi nal ny ty tuł fol de ru Ost see Bad Hen ken ha gen bei Kol berg 1913. Oprócz ob szer ne go opi su miej sco wo ści zna la zły się tu zdję cia ho te li, pen sjo na tów z któ rych więk szość prze trwa ła do dziś. po nad to umiesz czo no wy kaz osób wy-naj mu ją cych kwa te ry wraz z ad re sem ich za miesz ka nia oraz za wo dem, ja ki wy ko nu ją, np. Fi scher stars se 52 a – J. Man n he im – ku piec. po przy-jeź dzie go ście by li do wo że ni ze sta cji ko le jo wej spe cjal nym omni bu sem do Ustro nia Mor skie go, któ re już wów czas po sia da ło wo do cią gi oraz świa tło elek trycz ne i by ło idyl licz nym miej scem do wy po czyn ku.

W prze ci wień stwie do za tło czo ne go już wów czas Ko ło brze gu, na pla ży nie by ło tło ku. Sta ły tu dom ki ką pie lo we (prze bie ral nie), z któ rych wy cho dzi ło się do ką pie li. Nie by ło wy dzie lo nych ką pie lisk. W Ko ło brze gu ist nia ły w tym cza sie już trzy wy dzie lo ne ką pie li ska: dla pań, pa nów i ro dzin, a ką pie le w mo rzu by ły bez płat ne, zaś w Ko ło brze gu na le ża ło pła cić za wstęp na pla żę. W Ustro niu ist niał

23

też za kład ką pie lo wy, gdzie apli ko wa no cie płe – mor skie i so lan ko we ką pie le. So lan kę praw do po dob nie do wo żo no z Ko ło brze gu bądź roz pusz cza no sól w wo dzie.

W prze wod ni ku zna la zła się cie ka wa in for ma cja …rze czo znaw cy stwier dzi li, że wy stę pu je tu taj so lan ka, za czę to bo ro wać i praw do po dob­nie wkrót ce bę dzie moż na ko rzy stać z na tu ral nych ką pie li so lan ko wych. Za kład so lan ko wy był pod nad zo rem le ka rza uzdro wi sko we go. pra-co wa ły w nim dwie sio stry za kon ne, dia ko ni sy. po byt w Ustro niu Mor skim był ta ni. ce ny kwa ter znaj du ją cych się w do mach pry wat-nych usta la ne by ły in dy wi du al nie mię dzy let ni kiem, a wła ści cie lem. W miej sco wo ści znaj do wa ła się pie kar nia, rzeź nia, skła dy ku piec kie itp. Naj tań sze ca ło dzien ne wy ży wie nie kosz to wa ło 4 mar ki, a obiad mo-ż na by ło do stać już od 1,25 mar ki. O wa lo rach tej miej sco wo ści niech za świad czy ten cy tat: Dla szu ka ją cych spo ko ju i od po czyn ku jest więc Ustro nie Mor skie sa mym El do ra do. Ni gdzie nie moż na le piej wzmoc nić nad szarp nię tych ner wów prze pra co wa nych lu dzi jak tu taj, gdzie ci sza jest naj waż niej szym i pierw szym obo wiąz kiem oby wa tel skim. po le-ca no m.in. grę na kor cie te ni so wym, rej sy po mo rzu, pie sze wy ciecz ki do La su Ko ło brze skie go i la tar ni mor skiej w Gą skach. Du żym po py-tem cie szy ły się rej sy sta tecz kiem pa ro wym do Ko ło brze gu. pa ro wiec do bi jał do mo la, skąd za bie rał ku ra cju szy na mor ską przy go dę.

Za po byt w Ustro niu Mor skim na le ża ło wnieść opła ty kli ma tycz ne. Nad mie nić na le ży, że w Ko ło brze gu by ły one znacz nie więk sze. Opła- ty kształ to wa ły się na stę pu ją co: do ro sła oso ba pła ci ła 4 mar ki, dwie oso by 6 ma rek, 3 oso by 8 ma rek, a od każ dej na stęp nej po bie ra no 0,5 mar ki. Dzia ła ją cy urząd pocz to wy gwa ran to wał bez po śred nie po łą cze-nia te le fo nicz ne z Ber li nem, Wro cła wiem, Hal le, itp. Wszyst kie za le ty i przy jem no ści, ja kie ofe ro wa ło Ustro nie Mor skie przy skrom nych kosz tach po no szo nych przez prze by wa ją ce go tu ku ra cju sza wy ja śnia, dla cze go licz ba od wie dza ją cych wzra sta ła z ro ku na rok. Niech za-świad czą o tym te da ne:

1907 r. – 1194 ku ra cju szy 1910 r. – 1990 ku ra cju szy1908 r. – 1489 ku ra cju szy 1911 r. – 2480 ku ra cju szy1909 r. – 1619 ku ra cju szy 1912 r. – 2993 ku ra cju szy

W 1914 ro ku wy bu chła i woj na świa to wa. Licz ba ku ra cju szy za czę ła się zmniej szać. po dob nie jak w in nych nie miec kich ku ror tach część obiek tów wy po czyn ko wych i zdro jo wych zo sta je za mie nio na w la za-

24

re ty. po za koń cze niu woj ny ku rort jesz cze z więk szym roz ma chem wkra cza na wcze śniej wy ty czo ną dro gę. roz wój bu dow nic twa wspie-ra no po przez udzie la nie po ży czek bu dow la nych na do god nych wa run kach. Na te re nie wsi zbu do wa no ce giel nię, gdzie za opa try wa no się po ni skich ce nach w ce gły, po nad to pro wa dzo ny był sklep bu dow-la ny. Ów cze śni miesz kań cy ro zu mie li, że być ku ror tem to nie tyl ko po sia dać pla żę nad mo rzem i pięk ne pen sjo na ty. Na za drze wio nych wy dmach za ło żo no wzdłuż wy brze ża mor skie go park kra jo bra zo wy. roz cią ga się on na dłu go ści 1300 m, jest sze ro ki od 200 do 400 m. park roz po czy na się od miej sca, gdzie dziś znaj du je się musz la kon-cer to wa, a koń czy na wscho dzie przy uj ściu rze ki czer wo nej.

W sa mym ku ror cie po wsta ło wie le te re nów zie lo nych, któ re w róż-nej for mie prze trwa ły do dziś. Dzi siej sza uli ca Woj ska pol skie go na zy wa ła się Lin den stras se (uli ca Li po wa) ze wzglę du na to, że by ła ob sa dzo na drze wa mi li po wy mi. po bo cza obec nej uli cy chro bre go w wie lu miej scach upięk sza ją do rod ne czar ne so sny. War to zwró cić uwa gę na to, że wil le umiesz czo no w es te tycz nie urzą dzo nych ogro-dach, gdzie ro sną m.in. eg zo tycz ne drze wa i krze wy. re jon Ustro nia Mor skie go na da je się do akli ma ty za cji przy rod ni czych oso bli wo-ści. Do ty czy to szcze gól nie tych ga tun ków, któ re są ma ło od por ne na mro zy. Naj więk szą in we sty cją okre su mię dzy wo jen ne go by ła bu-do wa pro me na dy Nad brzeż nej na zy wa nej pro me na dą Wy dmo wą lub pro me na dą Mor ską. pro me na da roz po czy na się w Sia no żę tach, gdzie bie gnie grzbie tem wydm, na stęp nie na dłu go ści Ustro nia Mor skie go pro wa dzi grzbie tem kli fu nad mor skie go, na wschod nim krań cu wsi na krót kim od cin ku po now nie grzbie tem wydm. pro me na da by ła i jest ulu bio nym miej scem spa ce rów. Nie któ re z ośrod ków po sia da ją bez po śred nie po łą cze nie z pro me na dą.

tak jak pod czas i woj ny świa to wej, w la tach 1939-45 ku rort sta je się la za re tem. po nad to prze by wa ją tu mat ki z dzieć mi z bom bar do wa nych miast nie miec kich. Do Ustro nia Mor skie go i je go naj bliż szych oko-lic przy wo żo no po la ków oraz lud ność z pod bi tych państw na ro bo ty przy mu so we. Za rze ką czer wo na był obóz dla fran cu skich jeń ców wo jen nych.

Ustro nie Mor skie zo sta ło za ję te bez wal ki przez Ar mię czer wo ną siódmego mar ca 1945 ro ku. Nie miec cy miesz kań cy wsi zo sta li wy sie-dle ni, przez okres pa ru mie się cy po woj nie we wsi wła dzę spra wo wał ro syj ski ko men dant. po za koń cze niu woj ny za czę li przy by wać tu prze-sie dleń cy z ca łej pol ski, głów nie ze wscho du. po tra gicz nych la tach

25

woj ny nad szedł czas na two rze nie no wej, ma łej oj czy zny dla sie bie i swo ich dzie ci.

po wo jen ne po cząt ki Ustro nia Mor skie go ja ko ku ror tu roz po czy na ją się już w 1946 ro ku. roz po czął tu taj dzia łal ność pań stwo wy Za rząd Uzdro wisk. Do ku ror tu za czę li przy jeż dżać tu ry ści, ku ra cju sze i wcza-so wi cze. Uzdro wi sko dzia ła ło w opar ciu o przed wo jen ną ba zę, już w 1949 ro ku go ści ło trzy tysiące let ni ków. Za rząd uzdro wi ska przy-go to wał wie le śmia łych pla nów, lecz nie do cze ka ły się one re ali za cji. pań stwo wy Za rząd Uzdro wisk za koń czył tu dzia łal ność w 1951 ro ku, je go ma ją tek zo stał prze ję ty przez Fun dusz Wcza sów pra cow ni czych. przy czy ny za koń cze nia dzia łal no ści uzdro wi sko wej w Ustro niu Mor-skim na le ży do szu ki wać się w tym, że funk cję tę za czął przej mo wać Ko ło brzeg. Za wie sze nie dzia łal no ści uzdro wi sko wej nie spo wo do wa ło sta gna cji. Ko lej ne la ta przy no szą roz wój ba zy wcza so wej. Nie któ re z dzia ła ją cych tu ośrod ków pro wa dzą na dal dzia łal ność sa na to ryj ną w opar ciu o wła sną ba zę za bie go wą

Obec nie w Ustro niu Mor skim sta re prze pla ta się z no wym. Jest tu wie le uro czych miejsc, gdzie moż na wczuć się w at mos fe rę przed wo-jen ne go ku ror tu. Ar chi tek tu ra miesz ka nio wa mia ła tu w prze wa ża ją cej czę ści cha rak ter wil lo wy. Wil le zo sta ły za pro jek to wa ne w mod nym wów czas sty lu se ce sji, neo kla sy cy zmu i mo der ni zmu. Jed ną z nich jest oka za ła wil la sto ją ca przy ul. B. chro bre go 65.

O.W. Gacek

26

W po bli żu znaj du je się tak że re stau ra cja Ustro nian ka, któ ra jest wspa nia łym po łą cze niem mod ne go w xix wie ku neo go ty ku z re-gio nal nym bu dow nic twem zwa nym pru skim mu rem. Bez po śred nio nad mo rzem w po bli żu musz li kon cer to wej przy ul. Spo koj nej sto ją dwu kon dy gna cyj ne bu dyn ki wznie sio ne z drew na i ce gły, przy kry te mon sar do wy mi da cha mi. przed woj ną w za cho wa nych obiek tach dzia łał chrze ści jań ski Ośro dek Wy po czyn ko wy Be thel, czy li Be tle­jem – dziś no si na zwę Ga cek oraz Nie miec ki Dom Bał tyc ki An ker (ko twi ca) – dzi siej sze Dwo rzy sko.

po za chod niej stro nie uli cy B. chro bre go za cho wa ło się kil ka par te-ro wych chat ry bac kich z ma ły mi okien ka mi. Zbu do wa ne one zo sta ły pod ko niec xix wie ku. prze bu do wa no je na po trze by przyj mo wa nia go ści. Ar chi tek ci wzo ro wa li się na sta rych nie miec kich karcz mach. cha rak te ry zu ją je licz ne log gie, ta ra sy roz miesz czo ne w przy zie miu i na pię trach oraz ar ka do we gan ki.

W Ustro niu Mor skim znaj du je się pod opie ką kon ser wa to ra za byt-ków aż 65 obiek tów. Dzię ki te mu, że prze trwa ły, ku rort za wdzię cza swój nie po wta rzal ny kli mat.

Miesz kań cy Ustro nia Mor skie go sta wia ją na tu ry sty kę. Nie ule ga wąt pli wo ści, że jest to kwe stią cza su, kie dy wieś sta nie się ku ror tem o re no mie świa to wej.

O.W. Gacek

27

4.2 O za po mnia nych me to dach le cze nia

po i woj nie świa to wej zo stał zbu do wa ny w Ustro niu Mor skim w po bli żu do mu zdro jo we go Kur haus za kład cie płych ką pie li mor-skich Warm se ebad. Bu dy nek ist nie je do dzi siaj, choć wy glą da ina czej po prze bu do wie. Mie ści się w nim dom wy po czyn ko wy Mar co Po lo. W wan nach jed no ra zo wo mo gło za ży wać ką pie li 120 osób, zaś pod prysz ni ca mi 30. Sto so wa no tu le cze nie me to dą hy dro te-ra pii, har to wa no or ga nizm czło wie ka bodź cem, ja kim by ła czę sta zmia na tem pe ra tu ry wo dy pod czas ką pie li. ła zien ki uru cho mio no po now nie po woj nie, jed nak już w 1952 ro ku za prze sta no pro wa dzić tę dzia łal ność. W bu dyn ku ła zie nek dzia ła ła po nad to roz lew nia wo dy mor skiej, któ rą do star cza no tu spe cjal nym w tym ce lu ru ro cią giem z mo rza. Wo dę pod da wa no fil tro wa niu, przez co wy trą ca no z niej drob no ustro je, na stęp nie by ła bu tel ko wa na. Bu tel ka opa trzo na by ła ety kie tą z na zwą Hen ken ha gen Me er was ser. O po pu lar no ści wo dy świad czy, że wy sy ła no ją wa go na mi ko le jo wy mi do Nie miec, Au strii, czech i Włoch.

Z ba dań, ja kie prze pro wa dzo no, wy ni ka ło, że wo da mor ska Bał ty ku re gu lu je kwa so tę so li żo łąd ko wych oraz uspraw nia czyn no ści wą tro by, trzust ki i ne rek. Wo dę bał tyc ką moż na by ło pić bez roz cień cza nia, mia ła sło na wo – gorz ki smak, za wie ra wie le cen nych dla or ga ni zmu ludz kie go związ ków mi ne ral nych. po woj nie nie uru cho mio no roz-lew ni wo dy mor skiej. in nym przed wo jen nym lecz ni czym spe cy fi kiem Ustro nia Mor skie go, któ ry pro du ko wa no tu do 1954 r. by ła mącz ka wy ra bia na z nie któ rych mu sze lek mor skich. pro dukt re kla mo wa no ja ko lek na do le gli wo ści żo łąd ko we. po dob nie jak wo da mor ska zna-lazł on licz nych na byw ców.

przez okres pa ru lat po woj nie pro du ko wa no tu też spe cy fik Vitoderma po wsta ły z mie lo ne go pia sku nad mor skie go i otręb mig da-ło wych. Ulot ka re kla mu ją ca in for mo wa ła, że ko sme tyk – ude li kat nia cia ło, usu wa brud, kro sty i chro po wa tość skó ry. Oży wia i od mła dza twarz, szy ję i pier si, cia ło. Na le ży w tym miej scu wy ja śnić, że spe cy fik na wią zy wał do sław ne go prosz ku ko sme tycz ne go aok pro du ko wa-ne go w przed wo jen nym Ko ło brze gu w fa bry ce ko sme ty ków i le ków An hal ta. Ko sme ty ki tej wy twór ni zna ne by ły w ca łej eu ro pie, a tak że w nie któ rych kra jach po za nią. cie ka wost ką jest to, że ko sme tyk aok pro du ko wa ny jest w Niem czech do dziś.

28

4.3 Przy stań ry bac ka

ło dzie ry bac kie, któ re mo żesz tu oglą dać wraz z wy po sa że niem, wy cią ga ne są na pla żę za po mo cą wy cią gu li no we go. przy stań ry-bac ka na le ży do tych miejsc, któ re naj czę ściej od wie dza ne są przez tu ry stów. War to ją od wie dzić, bo nie wia do mo jak dłu go bę dzie my mo gli oglą dać ta kie sce ny ry bac kie go ży cia. Nie gdyś ry bo łów stwo by ło jed nym z głów nych za jęć miesz ka ją cych tu lu dzi, a dziś to już za ni ka ją cy za wód. czę sto już o czwar tej nad ra nem tu ry ści na pla ży pa trzą, jak ry ba cy wy cho dzą w mo rze. po po wro cie z mo rza ry-ba cy sprze da ją ry bę pro sto z ło dzi, na ży cze nie ją pa tro szą i fi le tu ją. Z ry bą – jak mó wią – ry ba cy by wa róż nie, tak jak w przy sło wiu: Kra­wiec cho dzi w po dar tych spodniach, szewc bez bu tów a ry bak wra ca do do mu bez ry by.

Na przy sta ni ry bac kiej zo ba czysz wie le cie ka wych rze czy, któ re nie za wsze są zro zu mia łe dla szczu ra lą do we go. ło dzie ry bac kie to jed nost ki ty pu otwar te go o na pę dzie mo to ro wym. ry ba cy mo gą wy-pły wać w mo rze na od le głość sześciu mil morskich(Mm). ło dzie są ozna ko wa ne skró tem li te ro wym i nu me rem, np. usm-2. przyj rzyj my się, co wcho dzi w skład wy po sa że nia ło dzi. Znaj du je się tam sprzęt zwią za ny z bez pie czeń stwem: ko ło ra tun ko we, ga śni ce, ra kiet ni ce sy-gna ło we, lin ki ho low ni cze, ko twi ce, kom pas i środ ki łącz no ści. ry ba cy ło wią sie cia mi i sznu ra mi ha czy ko wy mi. czę sto w mo rzu w stre fie przy brzeż nej wi dać roz sta wio ne boj ki z cho rą giew ka mi – w tych miej-scach wła śnie roz sta wio ne są sie ci. Sie ci mo gą być za ko twi czo ne lub pły wa ją ce (np. ło so sio we). Do po ło wu każ de go ga tun ku ryb sto su je się in ne sie ci (roz mia ry oczek). Sie ci obec nie wy ko nu je się ze sti lo nu kie dyś by ły one wy ko ny wa ne z tka ni ny, po każ dym po ło wie za cho-dzi ła ko niecz ność ich su sze nia. po po ło wie ry ba cy czysz czą sie ci, co zwie się kla ro wa niem. Wy cią ga się z oczek wo do ro sty i mał że, zwa ne omuł ka mi ja dal ny mi.

Na ło dziach z re gu ły po ła wia ją za ło gi ro dzin ne. przy sprzy ja ją cej po go dzie wy pły wa ją je den lub dwa ra zy w cią gu dnia, by za sta wiać lub ze brać sie ci.

Obok przy sta ni ry bac kiej na wy so kiej wy dmie ro sną bu ki zwy-czaj ne, na li czo no ich oko ło sie dem dzie siąt. to rzad ko spo ty ka ne w pol sce sku pi sko drzew te go ga tun ku, ro sną cych w jed nym miej scu mo że my śmia ło na zwać la skiem bu ko wym. Na le ży nad mie nić, że ob wo dy nie któ rych z nich mie rzo ne na wy so ko ści 130 cm od pod-

29

sta wy prze kra cza ją 300 cm. Nie mo że więc dzi wić fakt, iż zo sta ły wpi sa ne do re je stru skar bów na tu ry. Sta no wią nie wąt pli wie atrak cję tu ry stycz ną Ustro nia Mor skie go. Nie wie le jest w pol sce miejsc, gdzie mo że my po dzi wiać te pięk ne drze wa o po pie la to sza rej ko rze. Naj więk-sze w pol sce sku pi sko bu ków to pusz cza Bu ko wa le żą ca nie opo dal Szcze ci na. War to wie dzieć, że du ży buk pro du ku je dzien nie 700 li-trów tle nu, co wy star cza dla 50 do ro słych lu dzi. Z pro ste go ra chun ku wy ni ka, że dzię ki ustroń skim bu kom, od dy cha 980 lu dzi.

Przystań rybacka

30

4.4 Ko ściół pa ra fial ny

pa ra fia Ustro nie Mor skie ad mi ni stra cyj ne na le ży do die ce zji ko sza- liń sko-ko ło brze skiej. Sa ma pa ra fia ist nie je nie zbyt dłu go, jed nak miej sco wo ści wcho dzą ce w jej skład ma ją za so bą prze szłość się ga ją cą ośmiu wie ków. War to nad mie nić, że do 1534 ro ku po mo rze Za-chod nie by ło ka to lic kie. Wpro wa dze nie re for ma cji na tych zie miach ozna cza ło li kwi da cję ka to li cy zmu i ka to lic kiej or ga ni za cji ko ściel nej. Do po cząt ku xviii wie ku pro te stan tyzm był je dy ną le gal ną re li gią na te re nie po mo rza Za chod nie go. W 1772 ro ku pru ski król Fry de ryk Wil helm I uznał za sto sow ne zre wi do wać to pra wo, za twier dza jąc tym sa mym moż li wość ist nie nia in nych wy znań. Do 1945 ro ku re li gią wio dą cą na opi sy wa nym ob sza rze był pro te stan tyzm i tak np. spis lud no ści z ro ku 1905 wy ka zy wał, że w Ustro niu Mor skim na 1017 lu dzi tyl ko tro je by ło ka to li ka mi.

Za sta na wiać mo że fakt, dla cze go w Ustro niu Mor skim przez wie ki nie by ło ko ścio ła. Od po wiedź na le ży szu kać w ów cze snym ukła dzie wsi. By ła to spo koj na osa da rol ni czo-ry bac ka, zło żo na z roz rzu co nych fol war ków. Do pie ro gdy wieś wzro sła do ran gi ku ror tu, za ist nia ła po-trze ba oto cze nia lud no ści miej sco wej i licz nych ku ra cju szy opie ką dusz pa ster ską na miej scu. po wsta ła wów czas ma ła ka plicz ka pro te-stanc ka, któ rą za pew ne za mie rza no roz bu do wać, lecz prze szko dzi ła te mu woj na.

Kościół w Ustroniu Morskim

31

Do 1945 ro ku Ustro nie Mor skie na le ża ło do pa ra fii pro te stanc kiej w od le głym o oko ło 4 km ła si nie. Znaj do wał się tam ko ściół z ko-ń ca XIV wieku Zbu do wa ny w sty lu go tyc kim w póź niej szych cza sach prze bu do wa ny i po więk szo ny z cha rak te ry stycz ną wie żą obron ną. Z za cho wa nych ma te ria łów ar chi wal nych i prze ka zów ust nych wie my, że był on pe reł ką śre dnio wiecz nej ar chi tek tu ry sa kral nej nad mor skiej zie mi. Z Ustro nia Mor skie go uczęsz cza no do nie go nie tyl ko na mszę, lecz też po to, by go zwie dzać. W 1611 ro ku pe ter von Ka me ke ja ko pa tron te go ko ścio ła roz bu do wał go i upięk szył. po stać te go wła ści-cie la i je go ro dzi ców, wy ku ta w ka mie niu ozda bia ła wnę trze na wy ko ścio ła. po nad to we wnę trzu by ła mi ster nie zdo bio na am bo na oraz oł tarz, a nad nim we dług zwy cza ju pro te stanc kie go, chór or ga no wy. W ścia ny ko ścio ła wmu ro wa na by ła mo sięż na ta bli ca z wy ry ty mi na zwi ska mi fun da to rów ko ścio ła. W la tach pięćdziesiątych wła dze pań stwo we pod ję ły ak cję roz biór ki ko ścio łów po ło żo nych wzdłuż Od ry i Bał ty ku. ro ze bra no wów czas oko ło 600 ko ścio łów, ar gu men-tu jąc to ce la mi stra te gicz ny mi. W 1954 ro ku na stą pi ła de wa sta cja i roz biór ka ko ścio ła w ła si nie. Za byt ko we, drew nia ne wy po sa że nie spa lo no, drew no z roz biór ki sprze da no go spo da rzom, ta bli ca mo-sięż na tra fi ła na złom. Szczę śli wie oca la ła pły ta na grob na, obec nie znaj du je się w Ko sza li nie, zdo bi wnę trze ka te dry p.w. Nie po ka la ne go po czę cia NMP. W cen trum pły ty wid nie je po stać ry ce rza – wła ści cie la ła si na pe te ra von Ka me ke, ubra ne go w re ne san so wą zbro je trzy ma-ją ce go zła ma ną ko pię. Miej sce, gdzie stał ko ściół, upa mięt nia dziś wy so ki drew nia ny krzyż.

Nieistniejący już kościół w Ustroniu Morskim

32

4.5 Opi sie Ustro nia Mor skie go c.d.

pierw sze ka to lic kie na bo żeń stwo po woj nie dla osad ni ków od by ło się w Do mu Zdro jo wym obec nej Po mo rzan ce, daw na ka pli ca pro te stanc ka zo sta ła za mie nio na przez sta cjo nu ją cych tu ro sjan na ma ga zyn zbo-żo wy. Wkrót ce ka pli cę uprząt nię to, prze pro wa dzo no w niej re mont. przy wie zio no z Nie cho rza dwa dzwo ny, któ rym po po świę ce niu nada no imio na św. An to nie go i św. Je rze go. Dzwo ny dziś wi szą w no-wym ko ście le i tak jak daw niej wzy wa ją miesz kań ców i ku ra cju szy na Mszę świę tą. Akt po świę ce nia daw nej ka pli cy pro te stanc kiej a te-raz ko ścio ła ka to lic kie go do ko na no już 23 grud nia 1945 ro ku, nada no mu we zwa nie – pod wyż sze nia św. Krzy ża. przy ko ście le jesz cze w la tach pięć dzie sią tych stał po mnik, któ ry upa mięt niał po le głych pod czas I woj ny świa to wej miesz kań ców Ustro nia Mor skie go. Wy-gląd ko ściół ka upięk szo no w 1947 ro ku ma łą wie życz ką (sy gna tur ką) po sa do wio ną na ka len ni cy da chu od stro ny pół noc nej. W księ dze pa-ra fial nej moż na prze czy tać wie le in te re su ją cych zda rzeń, któ re mia ły miej sce w pa ra fii. czy ta my m.in. że w ro ku 1950 mi sje w Ustro niu Mor skim nie od by ły się, gdyż mi sjo na rze nie mo gli otrzy mać po zwo-le nia na prze by wa nie w stre fie nad gra nicz nej.

Wśród miesz kań ców Ustro nia Mor skie go doj rze wa myśl o bu do wie no we go ko ścio ła, któ ry swo ją oka za ło ścią i prze strzen ną kom po zy cją mógł by wpa so wać się w ku rort. W 1983 ro ku zo sta je po wo ła ny Ko mi tet Bu do wy no wej świą ty ni, po świę co no plac bu do wy oraz wmu ro wa no ka mień wę giel ny wcze śniej po świę co ny przez pa pie ża Ja na paw ła II.

Ko ściół wy bu do wa no w sty lu na wią zu ją cym do neo go ty ku, przez co do sko na le do pa so wa no je go syl wet kę do daw ne go ko ścio ła (by-łej ka pli cy pro te stanc kiej). Zbu do wa no go na pla nie pro sto ką ta ja ko jed ną ha lę (na wę) z wy od ręb nio nym pre zbi te rium, na kry tą dwu spa do wym da chem. Do na wy od stro ny po łu dnio wej przy-le ga wy so ka wie ża, na kry ta stro mym czwo ro bocz nym ażu ro wym heł mem. W wie ży za wi sły wcze śniej opi sy wa ne dzwo ny. ścia ny ko-ścio ła pod świe tla ją du że ostro łu ko we okna. część ko ścio ła, w któ rej znaj du je się głów ny oł tarz prze zna czo na jest dla du chow nych. Wy-strój ko ścio ła jest współ cze sny. W oczy rzu ca się pięk ne skle pie nie wy ko na ne z de sek, któ re na śla du je bur ty ło dzi ry bac kiej. Zo ba czyc moż na pięk nie pła sko rzeź bio ną dro gę krzy żo wą. W czę ści pre zbi te-rial nej oł tarz so bo ro wy sta no wi men sa (pły ta sta no wią ca za sad ni czą część oł ta rza) i ta ber na ku lum, wy ko na ne me to dą re pu so wa nia zna ną

33

już w sta ro żyt no ści. tech ni ka ta po le ga na wy stu ki wa niu cien kiej bla chy mie dzia nej na uprzed nio przy go to wa nym twar dym wzor cu. Na ścia nie ab sy dy (ni sza za my ka ją ca pre zbi te rium) wi si du ży kru cy-fiks, pod któ rym wi dzi my na tu ral nej wiel ko ści po stać Mat ki Bo skiej, Ma rii Mag da le ny i św. Ja na ewan ge li sty. przed wej ściem do pre zbi-te rium uwa gę zwra ca ją sto ją ca am bo na przy ozdo bio na ta bli ca mi de ka lo gu oraz chrzciel ni ca. Wy po sa że nie to jak po przed nie zo sta ło wy ko na ne rów nież tech ni ką re pu so wa nia.

War to też zwró cić uwa gę na pod wie szo ne u stro pu me ta lo we świecz-ni ki, ze wzglę du na swój okrą gły kształt na zy wa ne pło ną cy mi ko ła mi. przed wej ściem do pre zbi te rium z pra wej stro ny na ścia nie wi si sta ry olej ny ob raz nie zna ne go mi strza. to dar dla ko ścio ła dzie ci przy stę-pu ją cych do pierw szej Ko mu nii świę tej. W czę ści cen tral nej wi dzi my po stać świętego Jac ka, w le wej dło ni trzy ma mon stran cję – atry but te go świę te go. Na je go pra wej rę ce spo czy wa Mat ka Bo ża z Dzie ciąt-kiem Je zus. Nad gło wą świę te go wid nie je znak Opatrz no ści Bo żej, czy li oko.

W Kra ko wie tu ry ści cze ka ją z nie cier pli wo ścią na hej nał z wie- ży Ko ścio ła Ma riac kie go. Od nie daw na po dob nie jak tam, tu ry ści z Ustro nia Mor skie go przy sta ją, by wy słu chać pięk nych me lo dii gra-nych przez ku rant:

6.00 Kie dy ran ne wsta ją zo rze12.00 Po gó rach i do li nach21.00 Apel Ja sno gór ski.

po nad to od 6.00 do 21.00 ze gar kościelny wy bi ja peł ne go dzi ny.

34

5. iN Ne AtrAK cJe GMi Ny UStrO Nie MOr SKie

5.1 Ma ją tek Ma le cho wo – Ho tel Era nia

Ma le cho wo to ma leń ka osa da, po ło żo na przy dro dze lo kal nej pro wa-dzą cej na po łu dnie od dro gi kra jo wej nr 11 w kie run ku na Ku ki nię i ru so wo. Stąd w li nii pro stej jest tyl ko 3 km do mo rza. Osa da le ży na roz le głej rów ni nie, przez któ rą prze pły wa Ma le chow ska Stru ga (niem. Ma le chow Gra ben) ucho dzą ca na pół noc ny wschód od miej-sco wo ści Ba gicz do mo rza. Od za cho du wieś gra ni czy z La sem Ko ło brze skim.

po ło że nie osa dy i jej naj bliż sze oto cze nie przy wo dzi na myśl sło- wa po ety: „Wsi pięk na, wsi spo koj na…” ta kiej wsi do świad czyć już moż na rzad ko kie dy. przez Ma le cho wo pro wa dzi błę kit ny szlak pie-szy do naj star szych dę bów w pol sce. Ze wzglę du na swo je ko rzyst ne po ło że nie wieś jest do sko na łym punk tem wy pa do wym do La su Ko-ło brze skie go. Już na ma pie prze wod ni ka po Ko ło brze gu z ro ku 1912 na nie sio no szlak pro wa dzą cy od dwor ca ko le jo we go w Ba gi czu do sta-re go dę bu, okre śla ne go wów czas na 650 lat (dąb Bo le sław). przy sta rym szla ku w Ma le cho wie obok le śni czów ki znaj do wa ła się chęt nie od-wie dza na le śna re stau ra cja. Obec nie jak daw niej moż na tu od po cząć, zor ga ni zo wać pik nik. Znaj du je się tu miej sce do roz pa la nia ogni ska, drew nia ne sto ły z ła wa mi oraz wia ta. cza sy daw nej re stau ra cji i le-śni czów ki, pa mię ta ją ro sną ce oka za łe drze wa owo co we i wy sta ją ce z zie mi po zo sta ło ści fun da men tów.

Majątek Malechowo

35

Na zwa miej sco wo ści po ja wia się po raz pierw szy w źró dłach pi-sa nych już w ro ku 1288, w for mie Ma le chow, by na stęp nie na kil ka wie ków znik nąć z do ku men ta cji tek sto wej i kar to gra ficz nej. W 1896 ro ku ja wi się po now nie ja ko Ma le chowbrücke. ta for ma do trwa ła do koń ca II woj ny świa to wej. Do da ny nie miec ki człon Brücke (most), na wią zu je do po ło że nia osa dy w po bli żu miej sca, gdzie znaj do wał się most nad Ma le chow ską Stru gą. Na zwa miej sco wo ści, jest nie wąt pli-wie sło wiań ska, utwo rzo na od for my oso bo wej Ma lech – być mo że za ło ży cie la lub pierw sze go wła ści cie la osa dy. po 1945 ro ku po wró co no do pier wot nej na zwy i dziś ma my Ma le cho wo.

Nie mo że więc dzi wić fakt, że wła śnie w Ma le cho wie na pięk-nym, roz le głym te re nie z prze pły wa ją cą tę dy Stru gą Ma le chow ską i znaj du ją cy mi się tu taj uro kli wy mi oczka mi wod ny mi oraz te re nem przy le głym do ta jem ni cze go Ko ło brze skie go La su, zo stał za ło żo ny ro dzin ny in te res o na zwie – Ma ją tek Ma le cho wo.

W ma jąt ku znaj du je się czte ro gwiazd ko wy ho tel Era nia, je go na zwa na wią zu je do ba śnio wej kra iny po któ rej ni czym po pre rii bie ga ją ko nie. Ar chi tek tu ra kom plek su ho te lo we go się ga tra dy cja mi do cha-rak te ry stycz ne go na po mo rzu bu dow nic twa ry glo we go (pru ski mur). War to od no to wać, że bu dow nic two ry glo we na le ży do dzie dzic twa kul tu ro we go tych ziem. Obiek ty prze zna czo ne dla zwie rząt – staj-nie, jak i sto do ły rów nież na wią zu ją w swo im wy glą dzie do daw nej

36

ar chi tek tu ry. Wznie sio no je ja ko bu dyn ki dwu kon dy gna cyj ne. par-ter zbu do wa no z czer wo nej ce gły, na to miast pię tro w kon struk cji ry glo wej.

Ho tel Era nia jest obiek tem o naj wyż szym stan dar dzie, miej scem nie po wta rzal nym, no wo cze snym i kom for to wym. Są ho te le ma łe, du że, sta re i no we. Są rów nież ta kie, o któ rych się nie za po mi na i do któ-rych się wra ca, jak do dro gich i uko cha nych miejsc. ta kim ho te lem bez wąt pie nia jest Era nia. Ma wspa nia łe po ło że nie, któ rym mo gą po-szczy cić się tyl ko nie licz ne ho te le. Na go ści ho te lo wych cze ka tu m. in.: sa la kon fe ren cyj na, si łow nia, ka wiar nia, SPA, sa la fit ness, kry ty ba sen, ja cuz zi, sau na su cha, pa ro wa oraz in sty tut Zdro wia i Uro dy Sot Hys. Moż na tu też po opa lać się na sło necz nej łą ce pod pro mie nia mi, któ re nie po draż nia ją skó ry. W na wią za niu do uzdro wi sko we go cha rak te ru po bli skie go Ko ło brze gu, przy go to wa no w ho te lu bo ga to wy po sa żo ną ba zę re ha bi li ta cyj ną. po nad to ho tel ofe ru je licz ne wy ciecz ki kra jo znaw-cze, jak np.: do Skan se nu chle ba, Ogro dów te ma tycz nych w Do brzy cy, Ko ło brze gu i dal sze.

Wnę trze ho te lu zdo bią szkła ar ty stycz ne, za pro jek to wa ne i wy ko-na ne przez ar ty stę to ma sza Urba no wi cza. Je go dzie ła są fa scy nu ją co pięk ne, ży ją wraz ze zmie nia ją cym się świa tłem. O re no mie ar ty sty za świad cza m.in. to, że je go szkla ne re ali za cje moż na po dzi wiać na ca-łym świe cie, np.: na naj więk szym trans atlan ty ku świa ta Qu en Me ry 2 i przed bu dyn kiem par la men tu eu ro pej skie go w Stras bur gu. Ja ko in ną z cie ka wo stek moż na po dać, że kom po zy cja ar ty sty pt. Ikar umiesz-czo na zo sta ła nad wej ściem do sa na to rium Ikar w Ko ło brze gu.

przed ho te lem znaj du je się plac za baw dla dzie ci oraz pięk nie urzą dzo ny ogród ja poń ski. Na te re nie ma jąt ku wy ty czo no ścież ki ro we ro we i pie sze, go ście ma ją do dys po zy cji ro we ry tu ry stycz ne i gór-skie. Moż na tu po grać w te ni sa, bad ming to na, siat ków kę i ko szy ków kę. Węd ka rze mo gą wy po ży czyć sprzęt i wy brać się nad za ry bio ne sta wy po ło żo ne na te re nie ma jąt ku. Zło wio ne ry by moż na przy rzą dzić sa-mo dziel nie na gril lu lub po pro sić ob słu gę kuch ni. Sta wy to do dat ko wa atrak cja nie tyl ko dla węd ka rzy, ale też przy jem ność dla oka i ucha. Gniaz du ją tu róż ne ga tun ki ptac twa wod no -błot ne go, a z po bli skich sta wów uno si się re chot żab.

Kto pre fe ru je jaz dę z cza sów na szych przod ków, mo że od być ro man-tycz ną prze jażdż kę brycz ką, a na wet wo zem dra bi nia stym. Or ga ni zu je się też ku lig na za byt ko wych sa niach. W ma jąt ku, po za eks klu zyw-ny mi miej sca mi noc le go wy mi w ho te lu Era nia, po my śla no o mniej

37

wy ma ga ją cych go ściach, ofe ru jąc po ko je w kla sie agro tu ry stycz nej. praw dzi wym skar bem jest dzia ła ją ca przy ho te lu stad ni na ko ni. Ko nie od se tek lat słu żą nie tyl ko do prze miesz cza nia się, ale też i do re kre-acji. Już pierw szy kon takt z ko niem to dla wie lu z nas nie sa mo wi te prze ży cie. Sta re po wie dze nie mó wi: Raj na świe cie na koń skim le ży grzbie cie. Moż na tu ga lo po wać po łą kach, le sie, dróż kach po lnych, a na wet nad mor skiej pla ży. Za ję cia pro wa dzo ne są przez do świad-czo nych in struk to rów. po cząt ku ją cy od by wa ją jaz dę na lon ży, czy li na li nie, na któ rej tre ner pro wa dzi ko nia pod czas lek cji. W ra zie nie-po go dy za ję cia z ko niem od by wa ją się w kry tej ujeż dżal ni. Do jaz dy w te re nie jeź dziec jest go to wy, kie dy po tra fi do brze pro wa dzić ko nia w stę pie, kłu sie i ga lo pie. La tem, część z ko ni prze trzy my wa na jest w let nich staj niach, któ re sto ją przy roz le głych łą kach. Se zon jeź dziec ki trwa ca ły rok, a sym bo licz ne je go za mknię cie wień czy bieg my śliw ski, któ ry na wią zu je do daw nych po lo wań kon nych na li sa.

W ujeż dżal ni i na spor to wym hi po dro mie or ga ni zo wa ne są za wo dy jeź dziec kie róż ne go szcze bla, co też jest do dat ko wą atrak cją dla prze-by wa ją cych tu go ści. W stad ni nie znaj du ją się ko nie ra sy: fiordz kiej, wiel ko pol skiej i ślą skiej. War to przy bli żyć go ściom ma jąt ku wy żej wy mie nio ne ra sy:

koń fiordz ki na le ży do ra sy ku ców, uży wa ny był jesz cze przez Wik- Ȏni gów. Fior dy wzbu dza ją za ufa nie już sa mym wy glą dem, są ni skie i krę pe, ma ją ide al ny cha rak ter. Znaw cy twier dzą, że nie ma lep szej ra sy do pra cy w hi po te ra pii, co z po wo dze niem sto su je się w ma-le chow skiej stad ni nie. Hi po te ra pia ma m.in. tę za le tę, że nie jest nud na dla dzie ci, któ re chęt nie pod da ją się jej i ma ją mo ty wa cję do ć wi czeń. War to wie dzieć , że Nor we dzy trak tu ją ko nie fiordz kie ja ko je den z na ro do wych sym bo li.ko nie ra sy wiel ko pol skiej na le żą do ro dzi mej ra sy, któ rej po cząt ki Ȏsię ga ją XIX wie ku. W kłę bie osią ga ją wy so kość do 170 cm i ma sę cia ła do 570 kg. Nie gdyś do sia da li je uła ni, to ko nie – żoł nie rze – dziś wal czą na are nach spor to wych, do sko na le so bie ra dzą w dys cy pli-nach ujeż dża nia i sko kach.ko nie ra sy ślą skiej, na le żą do naj bar dziej ma syw nych ras wśród Ȏna szych ko ni, wzro stu do 180 cm, o cię ża rze cia ła do cho dzą cym do 800 kg. po cząt ki ra sy się ga ją XV wie ku. cha rak te ry zu ją się ła-god no ścią i chęt nie współ pra cu ją z czło wie kiem, do sko na le ra dzą so bie w za przę gu jak też ja ko wierz chow ce.

38

By przyj rzeć się praw dzi we mu ob li czu ma le chow skiej stad ni ny, na-le ży wstać wcze śnie. O szó stej od by wa się po ran ny ob chód po staj niach, każ de go go ścia śle dzą cie kaw skie spoj rze nia i strzy gą ce uszy. po tem przy cho dzi czas na kar mie nie ko ni na stęp nie wy pro wa dza ne są na pa-stwi ska. róż no rodna dzia łal ność, ja ką pro wa dzi Ma jąt ek Ma le cho wo i ho te l Era nia, wzbo ga ca ofer tę tu ry stycz ną gmi ny Ustro nie Mor skie.

Skansen Chleba

39

5.2 Skan sen Chle ba

przy uli cy Ko ło brze skiej 9 w Ustro niu Mor skim, któ ra tu taj sta no wi frag ment dro gi kra jo wej nr 11 Ko ło brzeg – Ko sza lin znaj du je się Skan sen chle ba. cen tral ne miej sce skan se nu sta no wi współ cze sny bu dy nek kon struk cji ry glo wej (mur pru ski) na wią zu ją cy do daw ne go bu dow nic twa na po mo rzu. Je go dach zo stał po kry ty trzci ną je zio ro wą z przy mor skie go je zio ra Bu ko wo. przed wej ściem do bu dyn ku sto ją dwie drew nia ne po nadwy mia ro we rzeź by – pie ka recz ki i pie ka rza z boch nem chle ba. Sta no wi to na wią za nie do sta ro pol skie go oby cza ju wi ta nia no wo żeń ców i do stoj nych go ści chle bem i so lą.

Skan sen chle ba w Ustro niu Mor skim to jed no z nie licz nych miejsc te go ty pu w pol sce. pol ska tra dy cja wy pie ka nia chle ba nie ma so bie rów-nej na świe cie. Nie mo że więc dzi wić fakt, że miej sce to od wie dza ne jest licz nie przez tu ry stów in dy wi du al nych i gru py zor ga ni zo wa ne. W 2006 ro ku obiekt uzy skał cer ty fi kat pol skiej Or ga ni za cji tu ry stycz nej – tu-ry stycz ne go pro duk tu ro ku, a w na stęp nym ty tuł In we sty cji 2007 ro ku wo je wódz twa za chod nio po mor skie go. Na te re nie skan se nu utwo rzo no sta ro pol ski ogród ja ko przy kład daw nej kul tu ry ogro do wej. te ren zie-lo ny do star cza wra żeń dla na szych zmy słów, od zwier cie dla tę sk no tę lu dzi do stwo rze nia ogro du raj skie go, gdzie czło wiek miał swój po czą-tek. ro sną tu ty po wo pol skie drze wa: brzo zy, świer ki i so sny. Kwit ną ce kwia ty, m. in. mal wy i pe lar go nie to ucie cha dla na sze go oka. Na wy-od ręb nio nym ziel nia ku ro sną róż ne ga tun ki ziół, któ re uży wa ne są do wła snych po trzeb skan se nu. W cen tral nej czę ści ogro du znaj du je się zie mian ka, czy li po miesz cze nie go spo dar cze izo lo wa ne ter micz nie od oto cze nia. Zbu do wa na zo sta ła tra dy cyj ną me to dą z ka mie ni po-lnych i zie mi. prze cho wu je się w niej wła sne pro duk ty, ta kie jak np.: ki szo ną ka pu stę, ki szo ne ogór ki, ma sło, sma lec i wa rzy wa. W ogro dzie war to za gląd nąć do ma lut kiej sto do ły, w któ rej na kle pi sku (pod ło ga z ubi tej gli ny) wy eks po no wa no daw ne na rzę dzia rol ni cze, np.: wial nię do zbo ża, żar na me cha nicz ne, ce py do młó ce nia, ko sy i sier py.

Na te re nie skan se nu or ga ni zo wa ne jest Świę to Chle ba. świę to po łą-czo ne jest z pik ni kiem, któ ry od by wa się 3 ma ja z oka zji Dni Ustro nia Mor skie go oraz 15 sierp nia (świę to Wnie bo wzię cia Naj święt szej Ma rii pan ny) na zy wa ne go tak że Świę tem Mat ki Bo skiej Ziel nej. W tym dniu zgod nie ze sta rym oby cza jem w pol sce świę ci się zbo ża i zio ła. Wią że się ono ze Świę tem Plo nów, czy li do żyn ka mi. pod czas Świę ta Chle ba wy pie ka się chleb w po lo wym pie cu sto ją cym w ogro dzie.

40

Na stęp nie swo je kro ki kie ru je my do naj waż niej sze go bu dyn ku skan se nu. Je go prze stron ne wnę trze z bie siad ny mi sto ła mi i ła wa mi przy po mi na bo ga tą chłop ską (gbur ską) izbę. Nad ba rem, któ ry peł ni też ro lę skle pi ku, umiesz czo no sło wa św. Bra ta Al ber ta Bądź do bry jak chleb. Sty li zo wa ne wnę trze zdo bią eks po na ty, słu żą ce nie gdyś do wy pie ku chle ba.

Na za mó wie nie or ga ni zo wa ne są tu lek cje pt. Od zia ren ka do chle ba. pre zen to wa ny jest wów czas ca ły cykl otrzy my wa nia chle ba: or ka, siew zbo ża, ko sze nie, młó ce nie, pro ces wy ra bia nia cia sta w dzier ży, w dal-szej ko lej no ści roz pa la nie ognia w pie cu oraz wy gar nia nie z nie go ża ru ko ciu bą. Na stęp nie for mo wa nie bo chen ków oraz ich wkła da-nie drew nia ną ło pa tą do pie ca. pro ces wy pie ku chle ba od by wa się tu cią gle, nie za leż nie od te go kie dy tu za wi ta my, na tra fi my na jed ną z je go faz. pod czas wy pie ku chle ba roz no si się wspa nia ły za pach, któ ry wy peł nia ca łe po miesz cze nie. Wy piek od by wa się w 120-let-nim pie cu opa la nym drew nem bu ko wym lub dę bo wym co na da je pie czy wu spe cy ficz ny za pach. By wa, że chleb pie czo ny jest na li ściach ka pu sty lub ra bar ba ru. War to w tym miej scu po świę cić kil ka zdań ser cu skan se nu, czy li pie co wi chle bo we mu. Jest to piec ka na ło wy, co ozna cza, że ko mo ry w któ rych wy pie ka ny jest chleb ogrze wa ne są bocz ny mi ka na ła mi z pa le ni ska znaj du ją ce go się pod ni mi. Dwie ko-mo ry pie ca wy ło żo ne są ce głą sza mo to wą. Spraw dza nie tem pe ra tu ry we wnątrz pie ca od by wa się przy po mo cy gar ści żyt niej mą ki, któ rą pie karz po sy pu je tło, czy li pół kę, na któ rej bę dzie wy pie kał się chleb. Od za bar wie nia mą ki oce nia tem pe ra tu rę w je go wnę trzu. W pie cu wy pie ka się boch ny o róż nej wa dze. Zda rza się, że pie karz na spe-cjal ne ży cze nie wy pie ka chleb na wet do 5 kg. Wy pie ka ny tu chleb, któ re go nie znaj dzie my w no wo cze snych pie kar niach, za wdzię cza swój nie po wta rzal ny smak sta ro pol skim re cep tu rom. Więk szość mą ki zmie lo na jest w znaj du ją cej się obok skan se nu pie kar ni i po cho dzi ze zbóż z upraw eko lo gicz nych. Mie le nie od by wa się w mły nie cy-klo no wym, któ ry za pew nia otrzy ma nie mą ki o naj wyż szej war to ści od żyw czej. chleb pie czo ny jest na sa mo dziel nie wy ho do wa nym za-kwa sie, bez kon ser wan tów i środ ków spulch nia ją cych. Ma nie zwy kłe wła ści wo ści; nie sta rze je się – po ty go dniu jest pra wie tak sa mo py-sz ny jak za raz po wy ję ciu z pie ca. Naj czę ściej wy pie ka się tu chleb sar mac ki w 100% żyt ni, sło necz ni ko wy, ma ślan ko wy z mą ki gru be go prze mia łu oraz pań ski z mą ki pszen no -żyt niej z ba ka lia mi (zbli żo ny re cep tu rą do chle bów li tew skich). pie karz, by spraw dzić, czy chleb

41

jest upie czo ny, wyj mu je ze środ ka pie ca bo che nek i pu ka pal cem w je go spodnią część. po od gło sie (dzwo nie niu chle ba) po zna je, czy jest wła ści wie upie czo ny. po tej pro ce du rze moż na przy stą pić do de-gu sta cji cie płych, gru bych pajd chle ba sma ro wa nych wła sno ręcz nie wy ra bia nym smal cem lub ma słem, do te go prze gry zać ogór ka mi ki szo ny mi w ko ło brze skiej so lan ce. So lan ka dzię ki swo im wła ści wo-ściom na dłu go za cho wu je twar dość ogór ków, a za ra zem prze cho wu je skarb ni cę przy swa jal nych przez or ga nizm mi kro ele men tów. Z wie lu spe cjal no ści ku li nar nych skan se nu wy mie nić na le ży żur po da wa ny w okrą głych, ścię tych u wierz choł ka chleb kach. Spra gnie ni mo gą na pić się pi wa nie fil tro wa ne go z lo kal ne go bro wa ru Brok lub kwa su chle bo we go. Na spe cjal ne za mó wie nie w pie cu chle bo wym pie cze się pro sia ki, go lon ki i in ne pysz no ści. Moż na tu też za ku pić pro-duk ty z go spo darstw eko lo gicz nych np.: mio dy, ko zie se ry i wę dli ny z wiej skiej ma sar ni. Go spo da rze skan se nu gwa ran tu ją mi łą at mos fe rę i fa cho wą ob słu gę. po za koń czo nej wi zy cie w Skan se nie chle ba war to przy to czyć sta ro pol skie po wie dze nie: Od chle ba i so li gło wa nie bo li.

Dla grup zor ga ni zo wa nych ist nie je moż li wość wcze śniej sze go za-mó wie nia wi zy ty, a tym sa mym jej przy go to wa nia, kon takt:Skan sen Chle ba – ul. Ko ło brze ska 9, 78-111 Ustro nie Mor skietel. +48 94 351 94 00, skan sen@pie kar nia -bra vo.pl.

Skansen Chleba

42

6. O GMiN NeJ KUL tU rZe, rOZ ryW ce i SpO rcie

…tu w Ustro niu nad Bał ty kiem mo je ser ce cią gle tkwi,Pe gaz w mo rze za pa trzo ny i nad brzeż nej mgły,Bia łe grzy wy mor skiej fa li ku brze go wi mknąDłu ga pla ża z la taw ca mi ma swój urok czar

…cho ciaż po byt tu jest chwi lą dla niej chce się żyć, aby cho ciaż dwa ty go dnie tu w Ustro niu być

Mie czy sław Ba na szek, „Wier sze o Ustro niu”tu ry sta przy jem nie znu żo ny zwie dza niem czy pla żo wa niem od-

naj dzie tu też coś dla cia ła i du cha. Gmi na tęt ni ży ciem, od by wa ją się tu licz ne im pre zy. W musz li kon cer to wej wkom po no wa nej w nad-mor ski park or ga ni zo wa ne są wy stę py ar ty stycz ne. czę sty mi go ść mi są tu gwiaz dy scen mu zycz nych, or kie stry dę te, wy ko naw cy mu zy ki kla sycz nej i roz ryw ko wej oraz ka ba re ty. Nie któ re z or ga ni zo wa nych tu im prez na bra ły już cy klicz ne go cha rak te ru, jak i też ma ją za sięg ogól no pol ski.

Mo to lot nio we Mi strzo stwa Pol ski o Pu char Bał ty ku Ȏ – od by wa ją się w sierp niu na lot ni sku w Ba gi czu. W za wo dach ry wa li zu je po nad 50 za wod ni ków, nie bo na gmi ną wy glą da wów czas jak ko lo ro wa tę cza. W cza sie trwa nia im pre zy, mi strzo wie mo to lot niar stwa or ga ni zu ją kur sy na li cen cję pi lo ta mo to lot nio we go.Mi strzo stwa Pol ski w Pla żo wą Pił kę Siat ko wą Ȏ – to cykl pla żo wych tur nie jów siat ków ki i pił ki noż nej oraz im prez re kre acyj nych or-ga ni zo wa nych na pla ży. Warsz ta ty Ar ty stycz ne Mor ka w Ustro niu Mor skim Ȏ , w któ rych udział bio rą zna ni ka ry ka tu rzy ści. Lip co we warsz ta ty łą czą w so bie: ple ner, kon cert, wy sta wę, ko lo ro wą pa ra dę ulicz ną, hap pe nin gi. po nad to pod czas warsz ta tów od sła nia się ry sun ki sa ty rycz ne na la tar niach przy nad mor skiej pro me na dzie. im pre za pro mu je Ustro nie Mor skie ja ko Sto li cę Do bre go Hu mo ru, a tak że pro me na dę nad mor ską ja ko Pro me na dę Sa ty ry i Do bre go Hu mo ru, któ rą na zwa no tak pod czas Mor ki 2007. Mię dzy na ro do we Spo tka nia Kul tu ral ne – to kon cert mu zy ki roz- Ȏryw ko wej ze spo łów zza wschod niej gra ni cy: z Bia ło ru si, Wę gier, Ukra iny, ro sji, Sło wa cji, czech, ru mu nii, i in nych państw. Strong me ni w Ustro niu Mor skim Ȏ . Za wo dy dla ama to rów i pro fe sjo-na li stów. praw dzi wy fe sti wal si ły spraw no ści i uro dy. Wy bo ry let niej Miss bikini Ustro nia Mor skie go. im pre za skła da się m.in. z pro fe-

43

sjo nal nych za wo dów Strong man roz gry wa nych no wym sys te mem Eli mi na te Your Opo nent. Let nia Szko ła Ȏ NI VEA i WOPR na pla ży. Głów nym ce lem pro gra mu let niej szko ły NI VEA jest edu ka cja dzie ci do ty czą ca bez piecz ne go ko rzy sta nia z ką pie li wod nych i sło necz nych. W ra mach im pre zy prze pro wa dzo na zo sta nie m. in.: na uka pły wa nia w du żym ba se nie pro wa dzo na przez in struk to rów WOPR, za ba wy i kon kur sy edu ka-cyj ne z za kre su udzie la nia pierw szej po mo cy, po ka zy ra tow nic twa (sy mu la cje ak cji ra tun ko wych dla wszyst kich na pla ży). Świę to Chle ba Ȏ w Skan se nie chle ba. im pre za ro dzin na w Skan se nie chle ba – sty li zo wa nym na XIX w. obiek cie (pru ski mur, strze cha kry ta trzci ną), wy po sa żo nym w 200 let ni piec opa la ny drew nem. W tym pie cu bę dzie moż na wy pie kać pie czy wo wg. sta ro pol skich re cep tur. Od wie dza ją cy skan sen bę dą za po zna wać się ze spo so-bem wy pie ku pie czy wa, uczest ni czyć w pro ce sie je go pro duk cji, otrzy my wać in for ma cję na te mat rol nic twa eko lo gicz ne go, po znać hi sto rię pie kar nic twa. chleby: sar mac ki, ma ślan ko wy czy se nio ra, pie czo ne na li ściach ka pu sty lub ra bar ba ru – to tyl ko nie któ re z przy sma ków, któ re moż na spró bo wać w skan se nie. Na tu ry stów cze ka tu tak że spe cjal ność skan se nu – żur po da wa ny w chleb kach, a tak że kwas chle bo wy i pi wo nie fil tro wa ne. Każ dy mo że też na-być w tym miej scu miód z mnisz ka le kar skie go, ko zie mle ko oraz wiej skie wę dli ny i kieł ba sy. Atrak cją bę dzie rów nież de gu sta cja wła sno ręcz nie wy pie czo ne go chle ba z róż ny mi do dat ka mi (sma lec, ma sło, ogór ki, ziar no, pro duk ty z gril la). Zjazd sta rych i za byt ko wych sa mo cho dów w Ustro niu Mor skim. Ȏim pre za dla mi ło śni ków daw nej mo to ry za cji.imie niny naj star sze go dę bu w pol sce – Ȏ Bo le sła wa. rajd ro we ro wy. im pre za ple ne ro wa z wy ciecz ką do naj star sze go Ȏdę bu w pol sce – Bo le sła wa – li czą ce go 800 lat.

44

Dzia łal no ścią kul tu ral ną w gmi nie zaj mu je się Gmin ny Ośro dek Kul tu ry przy ul. Nad brzeż nej w Ustro niu Mor skim. Zna la zła tu dla sie bie miej sce bi blio te ka gmin na, któ ra udo stęp nia czy tel ni kom pra wie 30.000 wo lu mi nów. Znaj du je się tu mię dzy in ny mi cie ka wy księ go zbiór re gio nal ny, po nad to pra cow ni cy tej pla ców ki są skarb-ni cą wie dzy o re gio nie. Ośro dek Kul tu ry dys po nu je sa lą ki no wą, w któ rej w se zo nie let nim od by wa się na wet do sześciu se an sów dzien nie. Mie ści się tu tak że ga le ria. W cią gu ca łe go ro ku od by wa ją się w niej wy sta wy pla stycz ne ar ty stów lo kal nych, jak i za pra sza-nych z kra ju i zza gra ni cy. Swo ją sie dzi bę ma tu też Ustroń skie to wa rzy stwo Spo łecz no – Kul tu ral ne sku pia ją ce gru pę lu dzi, któ ra swo je pa sje re ali zu je po przez sztu ki pla stycz ne, twór czość li te rac ką i po etyc ką, tkac two i ko wal stwo ar ty stycz ne. W tym miej scu na le ży wspo mnieć, że gmi na Ustro nie Mor skie jest je dy ną w kra ju, któ ra mo że po szczy cić się tym, że 1% jej miesz kań ców to ar ty ści. Wła sne ga le rie pro wa dzą tu ar ty ści:

Miesz ko Maj ba (pra cow nia przy ul. Bolesława chro bre go 48 ȎBar ba ra Sob czyk-ruch nie wicz ( Ȏ Ga le ria w ogro dzie przy ul. Woj ska pol skie go 5/1) oraz Do ro ta Wa li gó ra (Ba gicz 1a).

Morka

45

GOK or ga ni zu je tak że ple ne ry ma lar skie, w któ rych udział bio rą ar ty ści z kra ju i zza gra ni cy. Wio sen ny ple ner Bursz ty no we łą ki to im pre za co rocz na. Uczest ni cy ple ne ru uwiecz nia ją mniej zna ny ob raz gmi ny Ustro nie Mor skie – wio sen ne po la i łą ki nad mor skiej gmi ny, choć nie za po mi na ją tak że o ty po wo mor skich pej za żach. pięk ne pra ce po wsta łe pod czas ple ne rów moż na obej rzeć w sie dzi bie GOK. Ama to rzy sztuk pla stycz nych mo gą re ali zo wać swe pa sje po przez uczest nic two w roz ma itych za ję ciach pla stycz nych or ga ni zo wa nych przez GOK w cią gu ro ku.

przy Gmin nym Ośrod ku Kul tu ry dzia ła tak że Stra żac ka Or kie stra Dę ta Mor ka, sku pia ją ca ma łych i du żych miesz kań ców gmi ny. Jest ona du mą gmi ny, osią ga wie le suk ce sów na roz ma itych prze glą dach or kiestr. Or kie strę wspo ma ga i upięk sza jed no cze śnie gru pa ma żo re-tek, dziew cząt tań czą cych w takt mu zy ki pa rad nej. Wiel bi cie le tań ca tak że ma ją po le do po pi su – w GOK or ga ni zo wa ne są kur sy tań ca dla do ro słych, a dzie ci i mło dzież re ali zu je swą ta necz ną pa sję w ze spo-łach tań ca no wo cze sne go Jan tar. W Ustro niu Mor skim dzia łal ność spor to wą pro wa dzi Nad mor ski Klub Spor to wy Astra z sek cją pił ki noż nej oraz Uczniow ski Klub Spor to wy Sokół przy Ze spo le Szkół w Ustro niu Mor skim.

46

7. GMiN Ne prO pO Zy cJe trAS

Wy traw ny tu ry sta łatwo znaj dzie oznakowanie szla ków tu ry stycz-nych w Ustro niu Mor skim. przez gmi nę prze bie ga da le ko bież ny szlak pie szy E -9. Jest on frag men tem eu ro pej skie go szla ku pro wa dzą ce go znad Atlan ty ku (Brest we Fran cji) aż do Bra nie wa w pol sce. Na po-szcze gól nych od cin kach zna ko wa ny jest róż ny mi ko lo ra mi. Na te re nie gmi ny ma on ko lor czer wo ny. Sta ra niem władz gmi ny wy ty czo no tu zie lo ny szlak ro we ro wy ozna czo ny sty li zo wa ną syl wet ką ro we ru w ko lo rze zie lo nym na bia łym tle. Jest to szlak okręż ny z Ustro nia Mor-skie go o dłu go ści 19,3 km. prze ci na Ku ki nię, Ku kin kę, ru so wo, Gwizd i Wie nia to wo, by z po wro tem tra fić do Ustro nia Mor skie go. po nad to wy ty czo no tu okręż ny szlak pie szy nie bie ski, o dłu go ści 29 km, któ ry m. in. pro wa dzi do naj star szych dę bów w pol sce. Je go prze bieg w du-żym za kre sie po kry wa się z gmin nym zie lo nym szla kiem ro we ro wym. Wzdłuż wy brze ża gmi ny Ustro nie Mor skie prze bie ga mię dzy na ro-do wy nad mor ski szlak ko lar ski zwa ny han za etyc kim, ozna ko wa ny czar ną syl wet ką ro we ru i sym bo lem R-10. Za punkt star tu na szla ki ob ra li śmy przy sta nek PKS Ma ry sin w Ustro niu Mor skim – tu zbie ga ją się dwie uli ce Bolesława chro bre go i Wojska pol skie go.

47

7.1 Ustro nie Mor skie – Gą ski – 8 km

tu ry ści z Ustro nia Mor skie go wę dru ją szla kiem pie szym E -9 i rów no le-głym do nie go szla kiem ro we ro wym R -10. Są ta kie miej sca, do któ rych w dzień zmie rza ją tu ry ści, a no cą wska zu ją one dro gę że gla rzom – to la tar nie mor skie. ce lem tej wy pra wy jest la tar nia mor ska w Gą skach, po ło żo na na wschód od Ustro nia Mor skie go. Mo że my tu taj obrać dwa wa rian ty mar szu. pierw szy – idąc wzdłuż ozna ko wa ne go szla ku w od-le gło ści 200-300 m od mo rza lub nad mor ską pla ża.

po przej ściu jed ne go ki lo me tra osią ga my wieś Wie nio to wo. pierw szy za pis o wsi po cho dzi z ro ku 1429, gdzie wy stę pu je ja ko Wen dha gen, ta for ma by ła uży wa na do 1945 ro ku. Jest to nie miec ka na zwa dzier żaw-cza, ozna cza ją ca przy na leż ność do oso by (lu dzi) w niej wy mie nio nej. Wy ni ka ona z okre śle nia uży wa ne go przez Niem ców – Wend (e), co ozna cza ło Sło wian i wy ra zu po spo li te go Ha gen – wy rąb, te ren po wy-kar czo wa nym le sie. Z na zwy do wia du je my się, że osad ni cy nie miec cy na da jąc na zwę osa dzie, pod kre śli li, że miesz ka ją tu przede wszyst kim oso by po cho dze nia sło wiań skie go. Z na zwą miej sco wo ści po 1945 ro ku by ły wąt pli wo ści, dla te go za czę to uży wać for my Wen do wo, by póź niej zmie nić ją na Wie nio to wo. Ja ko cie ka wost kę moż na po dać, że w nie któ-rych opra co wa niach i mo wie czę sto uży wa na jest na zwa Wie nia to wo (fo ne tycz nie bar dziej przy stęp na), acz kol wiek nie ma ją ca sta tu su urzę-do we go. Z da nych źró dło wych, wie my że w ro ku 1819 miesz ka ło tu 46 osób. W 1896 ro ku na wieś skła da ły się ma ją tek pry wat ny i fol wark. Obec nie miesz ka tu 720 lu dzi. przez Wie nio to wo prze bie ga gmin ny zie lo ny szlak ro we ro wy (okręż ny).

Pozostałe działobitnie

48

Ze wsi rol ni czej prze ista cza się w trze ci ku rort gmi ny. Znaj du ją się tu pen sjo na ty, go spo da rze wy naj mu ją po ko je go ścin ne. Obec nie naj bar dziej zna nym dzia ła ją cym tu ośrod kiem jest Woj sko wy Dom Wy po czyn ko wy Bar ka, wbrew na zwie do stęp ny też dla cy wi lów – po-ło żo ny za le d wie 20 m od pla ży.

Za Woj sko wym Do mem Wy po czyn ko wym Bar ka war to skrę cić w dróż kę pro wa dzą cą przez nad mor ski las ku mo rzu. Od kry je my tu in ny, mniej zna ny frag ment gmi ny Ustro nie Mor skie. Już po przej-ściu 100 m na tra fi my na po tęż ną żel be to no wą dzia ło bit nię z głę bo ko po sa do wio ny mi w zie mi bun kra mi. ścia ny w nie któ rych miej scach ma ja gru bość na wet 2 m. to po zo sta łość po 31 Ba te rii Ar ty le rii Sta-łej (BAS), po wsta łej w 1954 ro ku. Jed nost kę roz for mo wa no w 1974 ro ku, a do 1977 ro ku prze pro wa dza no kon ser wa cje sprzę tu. łącz nie na pol skim wy brze żu te go ty pu ba te rii by ło 11, dzię ki nim za mie rza no ode przeć de sant im pe ria li stów od stro ny mo rza. Obiek ty BAS w Wie-nio to wie zo sta ły ukry te w nad mor skim le sie i za ma sko wa ne, aby nie by ły wi docz ne z po wie trza. Na wy po sa że niu BAS znaj do wa ły się 4 ar-ma ty mor skie B -13 ka li bru 130 mm o szyb ko strzel no ści 6-10 strza łów na mi nu tę i za się gu do 25 km. Ar ma tę te go ty pu mo że my obej rzeć w Mu zeum Orę ża pol skie go w Ko ło brze gu. Obec nie pra wie ca ły te-ren po by łej BAS moż na zwie dzać, za wy jąt kiem Głów ne go punk tu Kie ro wa nia Ogniem. Znaj du je się on na te re nie jed nost ki woj sko wej Ma ry nar ki Wo jen nej, któ ra gra ni czy od wscho du z ob sza rem po by-łej BAS. Je śli za da my so bie tro chę tru du, znaj dzie my tu 4 sta no wi ska ognio we, po tęż ną wie żę, któ ra słu ży ła za punkt Kie ro wa nia Ogniem, schro ny dla za ło gi, ma ga zy ny amu ni cyj ne, cią gi ko mu ni ka cyj ne i in ne obiek ty za bez pie cze nia lo gi stycz ne go ba te rii.

po zwie dze niu obiek tów mi li tar nych prze kra cza my most na rzecz ce czer wo nej. Wy pły wa ona z je zio ra po ło żo ne go ko ło Bie sie kie rza nie da le ko Ko sza li na, od źró dła do uj ścia jej dłu gość wy no si 25 km. ta nie wiel ka rzecz ka do 1945 ro ku no si ła na zwę Won ne­Bach co mo-ż na prze tłu ma czyć ja ko Stru mień roz ko szy. tę na zwę za wdzię cza ła za pew ne dzię ki swej ma low ni czo ści i te mu, że w po bli żu jej uj ścia do mo rza czę sto spo ty ka li się za ko cha ni. Obec na na zwa wy wo dzi się stąd, że na nie któ rych od cin kach w jej ko ry cie wy stę pu ją du że za war to ści że la za, któ re bar wią wo dę na czer wo no. cie ka wost ką jest to, że po sztor mach, przy uj ściu ule ga za mu le niu. Wiel ką atrak cją dla tu ry sty jest ob ser wa cja z mo stu wpły wa ją cych w jej wo dy na tar ło tro ci. ta ki wi dok mo że my ob ser wo wać od po cząt ku wrze śnia do ko-

49

ń ca li sto pa da. By wa, że most na rzecz ce czer wo nej na zy wa ny jest mo stem wes tchnień, bo za ko cha ni wzdy cha ją tu z mi ło ści, tu ry ści zaś z za chwy tu nad pięk nem te go miej sca. Od mo stu na dłu go ści 1,5 km na nad mor skich wy dmach roz miesz czo ne są nie do stęp ne dla tu ry sty te re ny jed nost ki Ma ry nar ki Wo jen nej. W dal szej ko lej no ści szlak pro wa dzi przez roz pro szo ną za bu do wę wcza so wo – tu ry stycz ną wsi ła sin, by na stęp nie wkro czyć w nad mor ski bór.

La tar nia mor ska wi docz na jest po wyj ściu z la su, od stro ny pla ży do strzec ją moż na wcze śniej. Jej cha rak te ry stycz na syl wet ka do mi nu je nad oko li cą. Na pol skim wy brze żu obec nie jest czyn nych 15 la tarń mor skich znaj du ją cych się po mię dzy świ no uj ściem, a Kry ni cą Mor-ską. Naj wy żej (91,50 m n.p.m.) po ło żo na jest la tar nia Ki kut na wy spie Wo lin. cie ka wost ką jest to, że mi mo te go iż jej świa tło bły ska z naj-wyż szej wy so ko ści, ona sa ma jest naj niż szą z pol skich la tar ni (17 m). Każ da la tar nia ma swo ją cha rak te ry sty kę świe ce nia. W Gą skach wy-glą da to na stę pu ją co: 2,5 s + 1,2 s + 2,5 s + 1,2 s + 6,4 s + 1,2 s = 15 s. Za chę cam do spraw dze nia te go, moż na to zro bić z pla ży w Ustro niu Mor skim – od mie rza jąc sto pe rem bły ski i prze rwy. Z in for ma cji, ja kie za cho wa ły się do na szych cza sów, moż na się do wie dzieć o wy da rze-niach zwią za nych z mo rzem. Mo rze w re jo nie Gą sek od wie ków by ło dla lu dzi okrut ne. Licz ba wy pad ków mo że su ge ro wać, że w tych oko-li cach wy stę pu je zja wi sko ano ma lii ma gne tycz nej. Daw ne przy rzą dy na wi ga cyj ne nie uwzględ nia ły uchy bień ma gne tycz nych, nie by ły pre-cy zyj ne. czę sto stat ki koń czy ły swój rejs na mie li znach bądź roz bi ja ły się o brzeg, a fa le wy rzu ca ły na pla żę roz bit ków. Mo rze w oko li cach Gą sek zy ska ło mia no Bał tyc kie go Trój ką ta Ber mudz kie go. Za le ga ją tu zło ża ma gne ty tu, je go ob szar roz cią ga się rów nież na mo rze. Bu do wa la tar ni w tym miej scu sta ła się ko niecz no ścią.

La tar nię w Gą skach od da no do użyt ku w 1878 r. Do bu do wy wie ży uży to ciem no czer wo nej li co wa nej ce gły. Ma te ria ły do jej bu do wy do wo żo no mo rzem, a stat ki roz ła do wy wa no na spe cjal nie zbu do wa-nym po mo ście. Bu dow la zo sta ła usy tu owa na oko ło 110 m od brze gu mor skie go. śred ni ca la tar ni u pod sta wy ma 11,3 m, na to miast gru bość mu rów u pod nó ża wy no si 2,3 m. Jej cał ko wi ta wy so kość to 41,2 m, wy so kość świa tła 50,1 m n.p.m. po cząt ko wo za in sta lo wa no świa tło naf o we (la tar nia pa li ła się), od ro ku 1927 by ło już świa tło elek trycz ne (la tar nia świe ci). W ce lu uzy ska nia prze ry wa nej cha rak te ry sty ki świa tła za sto so wa no ob ra ca ją ce się nad źró dłem świa tła urzą dze nie z prze sło na mi. Urzą dze nie wpra wiał w ruch me cha nizm ze ga ro wy

50

z wa ha dłem. Obec nie ja ko źró dło świa tła uży wa na jest ża rów ka o mo cy 1500 W i sys tem so cze wek. Me cha nizm ze ga ro wy za stą-pio no na pę dem elek trycz nym. Za sięg świa tła wy no si 23,5 Mm czy li po nad 43 km. La tar nia włą cza się au to ma tycz nie, uru cha mia na fo-to ko mór ką. W przy pad ku prze rwy elek trycz nej sa mo czyn nie włą cza się agre gat prą do twór czy. La tar nia w Gą skach ze wzglę du na wie le za cho wa nych cen nych ele men tów jak obej ście, bu dy nek miesz kal ny i go spo dar czy zo sta ła wpi sa na do re je stru za byt ków. La tar nia udo-stęp nio na jest do zwie dza nia. War to po ko nać 226 gra ni to wych stop ni (14 pię ter), by z ga le rii wi do ko wej zo ba czyć bez kres Bał ty ku, pięk ną wstę gę pla ży i la su nad mor skie go oraz naj bliż szą oko li cę, rów nież Ustro nie Mor skie. przy la tar ni znaj du ją się punk ty ma łej ga stro no mii i skle pi ki z pa miąt ka mi.

Gą ski sta ja się co raz bar dziej zna ne, nie tyl ko za spra wą la tar ni mor skiej, ale wy stę pu ją cych tu po kła dów glin ki zie lo nej. Znaj du ją się one w po bli żu la tar ni mor skiej. Glin ka po sia da po wszech nie zna ne wła ści wo ści lecz ni cze. Le cze nie przy jej za sto so wa niu no si na zwę ar gil lo te ra pii. Jej zba wien ne dla zdro wia wła ści wo ści zna ne są od wie-ków – w Niem czech do stęp na jest w ap te kach. Z glin ki spo rzą dza się ma secz ki pięk no ści, któ re le czą trą dzik i li kwi du ją zmarszcz ki. Glin ka zie lo na swój ko lor za wdzię cza związ kom że la za i mie dzi, po sia da w swo im skła dzie oko ło 20 róż nych so li mi ne ral nych.

Sianożęty z lotu ptaka

51

7.2 Ustro nie Mor skie – Ko ło brzeg – 11 km

tu ry ści wę dru ją w kie run ku Ko ło brze gu szla kiem pie szym E -9 i ro-we ro wym R -10

Sia no żę ty

Wę drów kę tą naj le piej roz po cząć od za chod nie go krań ca Ustro nia Mor skie go. Sia no żę ty to wieś let ni sko wa po ło żo na w bez po śred nim są siedz twie mo rza, na za chód od Ustro nia Mor skie go. W mia rę roz wo ju Ustro nia Mor skie go i Sia no żęt gra ni ca mię dzy ty mi miej-sco wo ścia mi za tar ła się. W 1939 ro ku miesz ka ło tu pra wie 200 osób, obec nie miesz ka oko ło 280 osób. Ak tu al na urzę do wa na zwa wsi to Sia no żę ty, zaś nie miec ka, uży wa na do 1945 ro ku, to Zi gen berg, co w do słow nym tłu ma cze niu ozna cza Ko zią Gó rę. po woj nie Ko mi sja Usta la nia Nazw nada ła wsi obec ną na zwę, któ ra nie ma żad ne go związ ku z po przed nią. Układ ko mu ni ka cyj ny miej sco wo ści, po dob-nie jak Ustro nia Mor skie go jest bar dzo pro sty. Za bu do wa cią gnie się wzdłuż brze gu mor skie go na od cin ku oko ło 1,5 km (sze ro kość oko ło 400-500 m).

A te raz tro chę hi sto rii. Ko ło brzeg wraz z uzy ska niem praw miej-skich w 1255 ro ku otrzy mał Ko ło brze ski Las, cią gną cy się na wschód wzdłuż wy brze ża aż do Je zio ra Jam no po wieś Miel no. tak roz wle-kły las po trzeb ny był m.in. do po zy ski wa nia drew na, któ re słu ży ło ja ko opał przy pro duk cji so li i do wy pa la nia ce gieł. Wów czas to po wsta ły le śne osa dy, ta kie jak Sia no żę ty i są sied ni Ba gicz. Za pis z 1255 ro ku in for mu je nas, że na te re nie obec nej wsi by ła owczar nia na zy wa na gór ską – mo że to su ge ro wać, że od niej osa da przy ję ła na zwę. W źró dłach pi sa nych osa da po ja wia się po now nie do pie ro w ro ku 1498, kie dy bi skup ka mień ski po twier dził tę da ro wi znę dla mia sta. praw do po dob nie nikt tu na stęp nie już nie miesz kał, sko ro na stęp ny za pis o tym miej scu po cho dzi do pie ro z po cząt ku XVII wie- ku. Do wia du je my się, że osie dlił się tu taj chłop, by ła tu jesz cze du ża po łać La su Ko ło brze skie go. chłop był my śli wym, po lo wał na wil ki, wy ko pał do ły w le sie i część, gdzie one by ły, po gar dli wie na zy wa no Wil czy mi Do ła mi. Ze sta rych za pi sów do wia du je my się, że po ro- ku 1860, kie dy mo rze co raz bar dziej za gra ża ło wy brze żu kli fo we mu w Ustro niu Mor skim, część ry ba ków prze nio sła się tu, by móc da lej wy ko ny wać za wód. Jesz cze do 1905 ro ku Sia no żę ty po dzie lo ne by ły

52

na dwie osa dy – ry bac ką i rol ni czą. po tym okre sie wieś z osa dy rol ni czo-ry bac kiej prze kształ ca się stop nio wo w nad mor skie let ni-sko. Do na szych cza sów za cho wa ło się dzie sięć wil li, któ re zo sta ły zbu do wa ne przed woj ną z my ślą o ku ra cju szach. Sia no żę ty w sta rych fol de rach re kla mo wa ne by ło ja ko ma łe ką pie li sko, któ re od wie dza ją ku ra cju sze szu ka ją cy spo ko ju, a tak że ci, któ rzy chcie li ta nio spę dzić czas nad mo rzem. po woj nie przez sze reg lat ja ko ku rort wieś nie ist nie je, ule ga za po mnie niu. Wkrót ce jed nak od kry to na no wo re kre-acyj ne i uzdro wi sko we wa lo ry Sia no żęt. W la tach 70-tych XX wie ku osa da prze ży wa praw dzi wy roz kwit. Jak grzy by po desz czu po wsta ją tu taj no we ośrod ki wcza so we, ko lo nij ne, pen sjo na ty. Obec nie wieś spra wia wra że nie ma łe go mia stecz ka, któ re przy cup nę ło przy mo rzu. W Sia no żę tach, w prze ci wień stwie do Ustro nia Mor skie go wy brze że mor skie nie jest kli fo we lecz wy dmo we. Sze ro ka, miej sca mi do cho-dzą ca na wet do 40 m pla ża, jest zbu do wa na z drob ne go, ja sno żół te go pia sku. Znaj du je się tu mo lo, któ re wy bie ga 100 m w mo rze, za wsze ob le ga ne przez żąd nych jo du tu ry stów.

Lotnisko turystyczne

53

Ba gicz

po opusz cze niu Sia no żęt po dą ża my da lej pla żą lub ścież ką wio dą cą przez wy dmy w kie run ku Ko ło brze gu. po przej ściu oko ło 800 me trów do cho dzi my do pa sa star to we go by łe go lot ni ska, tu skrę ca my w le wo i prze cho dzi my przez pły tę lot ni ska. Od stro ny po łu dnio wej lot ni ska znaj du je się wą ska as fal to wa dro ga. Wzdłuż niej na dłu go ści ki lo me tra cią gnę ła się za bu do wa wsi, pa mię ta ją to daw ni miesz kań cy tej osa- dy i osad ni cy, któ rzy przy by li na te te re ny po 1945 ro ku. Oko ło 1 km na po łu dnie od opi sy wa nej dro gi prze bie ga dro ga kra jo wa nr 11 Ko-ło brzeg – Ko sza lin a przy niej li nia ko le jo wa. przy dwor cu ko le jo wym i szo sie znaj du je się kil ka za bu do wań, to daw ne osie dle opi sy wa nej wsi, któ re obec nie jest sa mo dziel ną osa dą – Ba gicz. Hi sto ria Ba gi cza jest barw na i ob fi tu je w wie le cie ka wych wy da rzeń.

W 1939 ro ku miesz ka ło tu 571 miesz kań ców, pod czas II woj ny świa to wej licz ba ta wzro sła do 750. Spo wo do wa ne to by ło tym, że prze by wa ły tu ko bie ty z ma ły mi dzieć mi z bom bar do wa nych miast nie miec kich. Obec nie w Ba gi czu miesz ka tyl ko 38 osób. Na zwa wsi w sta rych za pi sach po ja wi ła się w 1276 ro ku ja ko Bol zen ha gen lub Bol ten ha gen. Na wiel kiej ma pie po mo rza eli har da Lu bi nu sa z 1618 ro ku wy stę pu je ja ko Bot te ha gen. praw do po dob nie za ło ży cie lem lub pierw szym wła ści cie lem osa dy był Bol zo lub Bol to i od nie go przy ję ła ona na zwę. Koń ców ka ha gen w na zwie ozna cza te ren wy kar czo wa ny. Wieś przez pa rę stu le ci sta no wi ło za le d wie kil ka lub kil ka na ście do-mostw roz rzu co nych bez ład nie na wy kar czo wa nym te re nie La su Ko ło brze skie go. W 1749 ro ku ko ło brze ski ma gi strat z po le ce nia kró la pru skie go Fry de ry ka Wiel kie go, roz po czął tu po mia ry, któ rych ce lem by ło wy ty cze nie miej sca pod no wo lo ko wa ną wieś. Oj co wie mia sta nie by li tym za chwy ce ni, pró bo wa li uwol nić się od te go obo wiąz ku, lecz się nie uda ło.

W 1753 ro ku zo sta je tu spro wa dzo nych z da le kie go pa la ty na tu 20 ro dzin, dla któ rych zbu do wa no w miej scu sta rej no wą wieś, nada no jej kształt re gu lar ne go pro sto ką ta. Wy ty czo no li czą cą ki lo metr dłu-go ści dwu pa smo wą dro gę, rów no le gle po ło żo ną do mo rza i od da lo ną od nie go o 600 m z dzie się cio ma go spo dar stwa mi po każ dej jej stro nie. Każ dej ro dzi nie przy dzie lo no po 30 mórg zie mi, wszyst kie go spo-dar stwa wy glą da ły tak sa mo. Za gro dy po sia da ły for mę czwo ro bo ku, bu dyn ki zbu do wa no tech ni ką mu ru pru skie go z trzci no wy mi da cha mi. Od fron tu (dro gi) znaj do wa ła się sto do ła przez któ rą pro wa dził prze-

54

jazd na po dwó rze go spo dar cze. po dwó rze mia ło kształt pro sto ką ta jak za le ca ły prze pi sy kró la pru skie go. W głę bi po dwó rza stał bu dy nek miesz kal ny, a po bo kach za bu do wa nia go spo dar cze. Wie czo rem bra mę wjaz do wą do za gro dy za my ka no, a pies pil no wał obej ścia. Za za gro dą każ de go go spo dar stwa stał piec chle bo wy zbu do wa ny w for mie iglo. Za chod ni i wschod ni kra niec wsi otrzy mał po łą cze nie z dro gą Ko-ło brzeg – Ko sza lin, te lo kal ne trak ty ist nie ją do dzi siaj. No wa wieś otrzy ma ła na zwę Bo den ha gen, a więc po dob ną do po przed niej, lecz tą ję zy ko znaw cy nie miec cy wy wo dzą od na zwi ska mi ni stra kró la Fry de-ry ka Wiel kie go von Bo den. Na zwa ta obo wią zy wa ła do koń ca II woj ny świa to wej. Współ cze sna na zwa zo sta ła usta lo na po woj nie, fo ne tycz nie jest ona zbli żo na do po przed niej, jak też na wią zu je do ba gien, któ re znaj du ją się w bli skim są siedz twie wsi.

W 1780 ro ku miesz ka ło tu 161 osób w 23 go spo dar stwach. po 1850 ro ku wieś za czy na za tra cać swój pro sto kąt ny kształt, wo kół za chod-niej po lnej dro gi pro wa dzą cej do mo rza po wsta je ko lo nia, póź niej prze mia no wa na na Se estars se (uli ca Mor ska). Z chwi lą uru cho mie-nia po łą cze nia ko le jo we go Ko ło brzeg – Ko sza lin, w Ba gi czu zo sta je zbu do wa ny dwo rzec ko le jo wy a przy nim wy ra sta na stęp ne osie dle, to któ re prze trwa ło do dziś. We dług spi su prze pro wa dzo ne go w 1871 ro ku we wsi miesz ka już 465 osób w 85 go spo dar stwach. cie ka-wost ką jest to, że tyl ko 5 osób w wie ku po wy żej 10 lat nie po tra fi ło tu czy tać i pi sać w tam tych cza sach. We wsi nie by ło ko ścio ła, jej miesz kań cy na na bo żeń stwa uczęsz cza li do pa ra fii ewan ge lic kiej p.w. św. Je rze go w Ko ło brze gu. Od prze ło mu XVIII/XIX wie ku wieś po sia da ła wła sny cmen tarz przy dro dze na dwo rzec ko le jo wy. Da-w na ne kro po lia po woj nie zo sta ła zde wa sto wa na i przez dłu gie la ta po zo sta wa ła w za po mnie niu. przy by łym cmen ta rzu pro wa dzi nie-bie ski szlak tu ry stycz ny do naj star szych dę bów w pol sce. War to tu się za trzy mać od dać hołd przed wo jen nym miesz kań com Ba gi cza. cmen tarz nie daw no zo stał upo rząd ko wa ny, wy cię to krze wy i uprząt-nię to gruz. po zo sta ły frag men ty gro bów, płyt na grob nych, mu rów oka la ją cych i bra my wej ścio wej. Na daw nym cmen ta rzu ewan ge lic kim naj bar dziej po wszech ną for mą był na gro bek z że liw nym krzy żem usta wio nym na co ko le. rów nież po pu lar ne by ły pły ty że liw ne w for-mie pro sto ką ta, uję te w na ro żach trój li ściem i ce ra micz ne ta blicz ki z in skryp cja mi – nie któ re jesz cze czy tel ne, do ku men tu ją na zwi ska daw nych miesz kań ców wsi. Na wie lu gro bach czę sto pło ną lamp ki sta wia ne przez przed wo jen nych i obec nych miesz kań ców.

55

W tym miej scu na le ży wspo mnieć, że w po bli skim Ustro niu Mor-skim na cmen ta rzu już 1993 ro ku za spra wą by łe go przed wo jen ne go miesz kań ca, Fri za ro gee i władz gmi ny sta nął obe lisk upa mięt nia ją cy by łych miesz kań ców Hen ken ha gen. Friz rog ge do fi nan so wał też bu-do wę no wej ka pli cy cmen tar nej (uro czy ste otwar cie w 2002 r.), któ ra sta nę ła w miej scu przed wo jen nej ro ze bra nej na cmen ta rzu w Ustro-niu Mor skim.

pod ko niec XIX wie ku wieś zo sta je od kry ta przez tu ry stów przy jeż-dża ją cych do Ko ło brze gu. W krót kim cza sie zy sku je mia no ką pie li ska mię dzy wo dą, a la sem. Osa da z rol ni czej prze ista cza się w ku rort re-kla mo wa ny szcze gól nie dla tych, któ rzy pra gną ci szy i spo ko ju oraz bez po śred nie go kon tak tu z przy ro dą. Do my z pru skie go mu ru zni ka ją, w ich miej sce po ja wia ją się sty lo we pen sjo na ty, ho te li ki i wil le. Za-bu do wa wsi wy dłu ża się w kie run ku mo rza, gdzie zo sta je wy ty czo ne ką pie li sko. We wsi zo sta ją utwar dzo ne dro gi, ze wzglę du na wzra sta-ją cy ruch ko ło wy wy ty cza się chod ni ki dla pie szych i ścież ki ro we ro we. po bo cza dróg ob sa dza się li pa mi, a po nad to otrzy mu ją one już w 1900 ro ku elek trycz ne oświe tle nie.

W 1904 ro ku od no to wa no tu 40 go ści, rok póź niej 150, a w 1940 ro ku już 1500. Ba gicz po lu bi li w szcze gól no ści Ber liń czy cy, sta no wi li

56

po ło wę wy po czy wa ją cych tu lu dzi. czę sty mi go ść mi w ku ror cie by li tu ry ści z Ko ło brze gu, któ rzy od wie dza li to miej sce pod czas wę dró-wek po Le sie Ko ło brze skim. O przed wo jen nej po pu lar no ści Ba gi cza mo że za świad czyć fakt, że la tem 1938 ro ku za trzy my wa ło się tu 14 po cią gów. Go ście ze sta cji ko le jo wej do wo że ni by li m.in. brycz ka mi do stre fy nad mor skiej.

po doj ściu Hi tle ra do wła dzy w 1933 ro ku po mo rze Za chod nie sta ło się w gra ni cach trze ciej rze szy wiel ką ba zą wy pa do wą do agre sji na pol skę i Zwią zek ra dziec ki. tu za czę to roz miesz czać licz ne po li-go ny, lot ni ska i jed nost ki woj sko we. W 1936 ro ku roz po czę to bu do wać lot ni sko w bez po śred nim są siedz twie wsi Ba gicz, pro pa gan da gło si ła, że mia ła to być fa bry ka prosz ku do pra nia. Bu do wa lot ni ska oży wi ła wieś, ale dla tu ry sty ki nie by ła ko rzyst na. Bu do wę lot ni ska za koń czo no w 1938 ro ku. Swo ją sie dzi bę miał tu I pułk Bom bo wy Hin den burg wy po sa żo ny w sa mo lo ty JU 86. pi lo ci te go puł ku bra li udział w wal-kach od po cząt ku woj ny, m.in. bom bar do wa li pol skie mia sta pod czas kam pa nii wrze śnio wej 1939 ro ku. W po ło wie wrze śnia 1939 pułk zo stał prze nie sio ny w re jon Wro cła wia. pod ko niec woj ny sta cjo no wał tu taj in ny pułk lot ni czy. 4 mar ca 1945 ro ku na stą pi ła po spiesz na ewa ku acja tej jed nost ki. Je den z sa mo lo tów my śli wiec FW-190 na po kła dzie któ-re go znaj do wa li się pi lot i me cha nik po krót kim lo cie wpadł do mo rza bli sko gło wi cy wschod nie go fa lo chro nu w por cie Ko ło brzeg. W 1991 ro ku sztorm od sło nił szcząt ki ma szy ny i eki pa płe two nur ków wy do-by ła go na brzeg. Wrak i oso bi ste rze czy żoł nie rzy moż na obej rzeć w Mu zeum Orę ża pol skie go w Ko ło brze gu. Szcząt ki lot ni ków spo-czę ły na cmen ta rzu Ko mu nal nym mia sta. Zo sta li oni po cho wa ni w obec no ści władz pol skich i nie miec kich, ich mo gi ły to sym bol no wych cza sów. Ar mia czer wo na za ję ła Ba gicz i lot ni sko bez wal ki 7 mar ca 1945 r. Dla nie miec kich miesz kań ców Ba gi cza roz po czę ły się cięż kie cza sy. ro sja nie prze ję li lot ni sko we wła da nie, we wsi Ba gicz nie ze zwo lo no osie dlać się po la kom. ro sja nie roz po czę li mo der ni za-cję i roz bu do wę lot ni ska, ob szar Ba gi cza zna lazł się w je go gra ni cach. Sty lo we bu dyn ki, ho te le, pen sjo na ty zo sta ły ro ze bra ne, po daw nym ku ror cie zo sta ły tyl ko wspo mnie nia. po la kom ze zwo lo no na osie dla-nie się w re jo nie dwor ca ko le jo we go Ba gicz.

W 1992 ro ku woj ska ro syj skie opusz cza ją lot ni sko. Gmi na Ustro nie Mor skie sta ła się wła ści cie lem czę ści lot ni ska. Miej sco wy plan za go-spo da ro wa nia prze strzen ne go gmi ny Ustro nie Mor skie prze wi du je tu bu do wę Bał tyc kie go Cen trum Tu ry stycz ne go.

57

pre Hi StO rycZ NA pięK NOść Z BA Gi cZA

W 1899 ro ku miej sco wy ry bak zna lazł pra sta rą trum nę, od sło ni ła się po sztor mie z wy dmo we go brze gu. po wia do mił o zna le zi sku na uczy-cie la, a ten mu ze al ni ków ze Szcze ci na, tam też prze wie zio no eks po nat do opra co wa nia na uko we go. A oto stresz cze nie opi su spo rzą dzo ne go przez uczo nych mę żów: Trum na zo sta ła wy ko na na z prze po ło wio ne go i wy żło bio ne go pnia dę bu, dłu ga na pra wie 3 m i sze ro ka na oko ło 50 cm. W jej wnę trzu znaj do wał się oto czo ny ma są tor fo wą szkie let mło dej ko bie ty ger mań skiej z II/III w.n.e. Ko ści od tor fu (bo ro wi ny) przy bra ły czar no­brą zo wy ko lor. Jej rę ce i pier si zdo bi ły bran so let ki wy ko na ne z cien kie go dru tu brą zo we go. By ły też pe reł ki wy ko na ne z bursz ty nu oraz igła z ko ści. U stóp szkie le tu w trum nie stał drew nia ny sto łek z czte re ma ma ły mi nóż ka mi (stop ka mi) Je go śred ni ca wy no si ła 50 mm, a gru bość pły ty 35 mm. Wy stę po wa nie te go stoł ka w trum nie uzna no za wiel ką oso bli wość.

Uwa ga: Je śli bę dziesz w Szcze ci nie mo żesz zo ba czyć ger mań ską pięk-ność z Ba gi cza. W Mu zeum Mor skim na Wa łach chro bre go w dzia le ar che olo gicz nym jest per łą ko lek cji mu ze al nej.

Kon ty nu uje my da lej marsz w kie run ku Ko ło brze gu. przy za chod-nim krań cu lot ni ska wi dać zwar tą za bu do wę. War to zbo czyc z tra sy i zwie dzić to miej sce, któ re do nie daw na, po dob nie jak lot ni sko, by ło nie do stęp ne. Za cza sów nie miec kich by ło tu osie dle woj sko we i ko sza ry. ro sja nie ada pto wa li je na po trze by swo jej ar mii. Bez po-śred nio po opusz cze niu lot ni ska przez ro sjan, zo sta ło włą czo ne ad mi ni stra cyj nie do mia sta Ko ło brzeg ja ko je go naj młod sza dziel ni ca o na zwie pod cze le.

58

Pod cze le

Wła ści wie nie wia do mo, czy to mia stecz ko w le sie, czy też las w mia-stecz ku. Mi li tar ne mia stecz ko to je den z te go ro dza ju uni ka tów na ska lę eu ro pej ską. Za cho wa ły sie tu obiek ty po zo sta wio ne przez dwie ów cze sne eu ro pej skie po tę gi. Obec nie jest to swe go ro dza ju park trzech kul tur: nie miec kiej, ro syj skiej i pol skiej. Zo ba czyć tu mo że my bu dyn ki z czer wo nej ce gły, po sta wio ne w zgo dzie z nie miec-kim Ord nung, śla dy swe go kil ku dzie się cio let nie go po by tu zo sta wi ły tez woj ska ra dziec kie. W spad ku po nich po zo sta ły blo ki z wiel kiej pły ty – le nin gra dow ce. W pod cze lu po wsta ły pen sjo na ty i ośrod ki wy po czyn ko we; nic dziw ne go, prze cież to zie lo ny raj, a do sze ro kiej pla ży moż na stąd do trzeć pie szo w nie speł na 10 min. Do le gend pod-cze la na le ży opo wieść o ukry tym pod zie mią dru gim mia stecz ku.

Z pod cze la do Ko ło brze gu pro wa dzi wy bu do wa na u pod nó ża wydm ścież ka ro we ro wa o dłu go ści 3,5 km. ścież ka koń czy się w Ko ło brze gu przy oka za łym ośrod ku Ar ka. tu ry ści pie si z pod cze la do Ko ło brze gu wę dru ją pla żą. ścież ka ro we ro wa do stęp na jest tyl ko dla ro we rzy stów. Za le cam prze jazd ścież ką ro we ro wą ze wzglę du na ma low ni czość, bez-po śred ni kon takt z przy ro dą wydm i użyt ku eko lo gicz ne go – eko par ku wschod nie go, któ ry wcho dzi w skład La su Ko ło brze skie go. W skład eko par ku wcho dzą mo kra dła o po wierzch ni 300 ha. Od no to wa no tu wy stę po wa nie oko ło 95 ga tun ków pta ków, w tym tak rzad kich, jak orzeł bie lik, per koz rdza wo szyi, bąk i żu raw. ła bę dzie nie me i me wy, któ re to wa rzy szą nam nad mo rzem tu taj ma ją swo je gniaz da.

Ścieżka rowerowa w Podczelu

59

Ko ło brzeg

Ko ło brzeg to jed no z naj star szych miast pol skich, po ło żo ny przy uj-ściu par sę ty do Bał ty ku. Mia sto za miesz ku je oko ło 45 000 sta łych miesz kań ców, w se zo nie let nim lud ność wzra sta do 120 000. Ja ko mia-sto nad mor skie Ko ło brzeg jest por tem han dlo wym i ry bac kim. port han dlo wy jest por tem ma cie rzy stym dla więk szo ści stat ków pol skiej Że glu gi Bał tyc kiej, tu mie ści się dy rek cja tej fir my. Ko ło brzeg to naj-pięk niej sze pol skie uzdro wi sko, któ re go sła wa się ga już po nad 200 lat. O je go re no mie mo że za świad czyć mia no Per ły Bał ty ku, ja kie otrzy mał przed woj ną z nada nia ku ra cju szy, a nie urzęd ni ków.

Sta ry gród ko ło brze ski nie le żał w tym miej scu, gdzie obec nie znaj-du je się Sta re Mia sto. Gród znaj do wał się ok. 4 km w gó rę par sę ty od cen trum obec ne go mia sta, na te re nie obec nej wsi Bu dzi sto wo. W 1000 ro ku z ini cja ty wy księ cia pol skie go Bo le sła wa chro bre go i ce sa rza nie miec kie go Ot to na III za ło żo no tu pol skie, ka to lic kie bi skup stwo. Bi sku pem zo stał Sak soń czyk, re in bern. Bi skup stwo ist-nia ło 7-13 lat. po je go upad ku brak ma te ria łów źró dło wych o lo sach po mo rza Za chod nie go, w tym i Ko ło brze gu. W 1107 ro ku pol ski ksią żę Bo le sław Krzy wo usty zaj mu je Ko ło brzeg, na stęp nie po mo rze Za-chod nie. Wład ca po mor ski War ci sław I skła da hołd len ny pol skie mu wład cy. W 1124 ro ku bi skup Ot ton z Bom ber gu roz po czy na chry stia-ni za cję po mo rza Za chod nie go.

W 1255 ro ku Ko ło brzeg otrzy mu je pra wa miej skie, wów czas mia sto prze no si się bli żej mo rza. Mia sto lo ka cyj ne z bie giem cza su zo sta je oto czo ne mu ra mi, we wnątrz wy ty czo no ry nek z wy bie ga ją cy mi zeń ulicz ka mi krzy żu ją cy mi się pod ką tem pro stym. Mia sto do re for-ma cji (1534 r.) le ży w do mi nium bi sku pów ka mień skich, a na stęp nie Księ stwa Za chod nio po mor skie go. po woj nie trzy dzie sto let niej w 1653 ro ku prze cho dzi pod pa no wa nie bran den bur skie. Na mo cy po sta no-wie nia księ cia bran den bur skie go i pru skie go Fry de ry ka Wil hel ma sta je się twier dzą. pod czas woj ny sied mio let niej w la tach 1761-62 jest oku po wa ne przez woj ska ro syj skie. W 1807 ro ku ob le ga ją go woj ska na po le oń skie, wśród ob le ga ją cych wojsk był pol ski pułk.

W 1872 ro ku Ko ło brzeg tra ci sta tus twier dzy. Mia sto wkra cza w no wy okres, sta je się ku ror tem. po wsta je park nad mor ski, zie leń ce, do my zdro jo we i pen sjo na ty. W 1939 ro ku Ko ło brzeg li czy 40 000 miesz kań ców. Ja ko ku rort zaj mu je pierw sze miej sce w Niem czech, no sząc mia no Per ły Bał ty ku.

60

4-18 ma rzec 1945 ro ku to czas wal ki i zdo by cia Ko ło brze gu przez I Ar-mię Woj ska pol skie go – znisz cze nia osza co wa no na 90%. po woj nie mia sto zo sta je od bu do wa ne i roz bu do wa ne. Nie licz ne za byt ki od re-stau ro wa no, by świad czy ły o prze bo ga tej hi sto rii mia sta.

War to zo ba czyć:

Ko ściół p. w. św. Ja na Chrzci cie la Ȏ w Bu dzi sto wie. Znaj du je się w sta rym Ko ło brze gu (przed lo ka cyj nym) obec nej wsi Bu dzi sto wo. Moż na do je chać tu au to bu sem ko mu ni ka cji miej skiej li nii nr 7 lub dojść pie szo, po dą ża jąc szla kiem tu-ry stycz nym im. J. Fran kow skie go ozna ko wa nym ko lo rem zie lo nym. Ko śció łek, wzmian ko wa ny w źró dłach pi sa nych w 1222 ro ku jest je dy nym wcze sno śre dnio wiecz nym za byt-kiem mia sta i naj star szym obiek tem ce gla nym ar chi tek tu ry sa kral nej na po mo rzu środ ko wym. Ba zy li ka Kon ka te dral na Ȏ (ko le gia ta) p.w. Wniebowstąpienia Najświętszej Marii panny w Ko ło brze gu. Ko ściół jest du- mą i wi zy tów ką Ko ło brze gu. Usta le nia na ukow ców da tu ją po czą tek bu do wy na rok 1270, za koń cze nie na oko ło 1500 rok. Ko ściół wznie sio no ja ko pię cio na wo wą ha lę z wy-dzie lo nym pre zbi te rium i ma syw nym blo kiem wie żo wym przy kry tym trze ma heł ma mi. W 1945 ro ku zruj no wa ny i wy pa lo ny. Dziś przy wró co ny do daw nej świet no ści jest naj wspa nial szym klej no tem, punk tem cen tral nym Ko ło-brze gu. Wnę trze świą ty ni zdo bi wie le bez cen nych za byt ków. A oto nie któ re z nich:

świecz nik sied mio ra mien ny ■ od la ny z brą zu w 1327 ro- ku. Je dy ny obiekt go tyc ki te go ty pu na te re nie kra ju. Wa ży 900 kg, wy so ki na 4 m, a roz pię tość je go ra mion wy no si 380 cm;chrzciel ni ca z brą zu ■ z 1355, naj star sze me ta lo we dzie ło te go ro dza ju, któ re prze trwa ło do na szych cza sów na po-mo rzu Za chod nim;stal le ka pi tu ły ■ wy ko na ne oko ło 1340 r. z drew na dę bo-we go. Naj star szy za by tek sztu ki me blar skiej w pol sce;póź no go tyc kie oł ta rze ■ po cho dzą ce z oko ło 1500 ro ku.

61

Sta re Mia sto Ȏ . Dzi siej sze cen trum Ko ło brze gu, a daw niej ob szar, któ ry opa sa ny był mu ra mi miej ski mi. Do na szych cza sów prze trwał daw ny układ urba ni stycz ny mia sta go tyc-kie go, czy li pro sto kąt ny ry nek z wy bie ga ją cy mi zeń ulicz-ka mi krzy żu ją cy mi się pod ką tem pro stym. po dzi wia jąc je, trze ba wie dzieć, że ża den dom nie wy glą dał tak jak obec nie, pięk ne ka mie nicz ki są zlep kiem róż nych sty lów, wi dać tu fan ta zję i kunszt ko ło brze skich ar chi tek tów.Basz ta Pro cho wa Ȏ przy ul. Du bo is. Zbu do wa na w XI-XV w. jest je dy nym obiek tem śre dnio wiecz ne go sys te mu obron-ne go, któ ry prze trwał do na szych cza sów w ca ło ści. po sia da czte ry kon dy gna cje, a jej ścia ny ma ją bo ga te zdo bie nia. Obec nie mie ści się tu taj sie dzi ba Od dzia łu pol skie go to-wa rzy stwa tu ry stycz no-Kra jo znaw cze go.Ra tusz Ȏ . Usy tu owa ny w cen tral nym punk cie mia sta. Zbu do-wa ny na miej scu go tyc kie go ra tu sza w la tach 1829-32 we dług pro jek tu zna ne go ar chi tek ta Ka ro la Fry de ry ka Schin kla. Bu-dow la neo go tyc ka, wy glą dem przy po mi na śre dnio wiecz ny za mek – pro jek tant za ak cen to wał w ten spo sób mi li tar ną hi sto rię mia sta.Ka mie nicz ka miesz czań ska Ȏ przy ul. ppor. e. Gier czak 5. W XV w. Ko ło brzeg był już mia stem cał ko wi cie mu ro wa nym, co świad czy ło o wiel kiej za moż no ści je go miesz kań ców. Do dziś prze trwa ła tyl ko jed na go tyc ka ka mie ni ca, zbu-do wa na w XV wie ku, sta no wi ona przy kład bu dow nic twa miesz kal ne go, śre dnio wiecz ne go mia sta. Był to dom kup ca. Na par te rze mie ści ła się du ża sień i część han dlo wa, na pię-trze izby miesz kal ne, zaś wyż sze kon dy gna cje słu ży ły ja ko ma ga zyn.Mu zeum Orę ża Pol skie go Ȏ ul. ppor. e. Gier czak 5, ul. A. Kra-jo wej 13. Mu zeum gro ma dzi i eks po nu je broń oraz wy po sa-że nie woj ska. Układ wy sta wy po dzie lo ny jest na dzia ły hi-sto rycz ne. Du mą ko ło brze skich mu ze al ni ków są mun du ry z I i II woj ny świa to wej, ko lek cja kul ar mat nich, uni ka to we eg zem pla rze bro ni z róż nych okre sów hi sto rii. Ko ło brze skie mu zeum na le ży do naj czę ściej od wie dza nych w pol sce.La tar nia mor ska Ȏ . Jej cha rak te ry stycz na syl wet ka do mi nu je w por cie. Zbu do wa na w 1945 ro ku, pro jek tan ci przy ję li ory gi nal ną kon cep cję – wie żę wznie sio na na gór nej plat for-

62

mie XVIII wiecz ne go for tu. La tar nia ma wy so kość 26 m, źró-dło świa tła bły ska nad lu strem wo dy na wy so ko ści 36,5 m. Za sięg świa tła wy no si 16 Mm.(29,6 km). Na ga le rię wi do-ko wą pro wa dzi 107 stop ni, skąd roz ta cza się wi dok na mo rze, park nad mor ski, mia sto i je go oko li cę.Mo lo spa ce ro we Ȏ to ser ce ku ror tu. Wy bu do wa no je w 1973 ro- ku ja ko żel be to no wą kon struk cję. Je go dłu gość wy no si 220 m, a sze ro kość 9 m. po most spa ce ro wy znaj du je się na wy so ko-ści 4,5 m n.p.m. Za koń czo ny jest kil ku po zio mo wą gło wi cą w kształ cie wy spy. Dziel ni ca uzdro wi sko wo-wy po czyn ko wa Ȏ . W bez po śred-nim są siedz twie Bał ty ku znaj du ją się licz ne obiek ty zdro jo we, za kła dy przy ro do lecz ni cze i do my wy po czyn ko we. Ozdo bą ku ror tu jest park nad mor ski cią gną cy się wzdłuż mo rza na ca łej dłu go ści dziel ni cy. Obiek ty zdro jo we roz miesz czo ne są tu w en kla wie zie le ni. W cza sie dzia łań wo jen nych uzdro-wi sko znisz czo ne zo sta ło w 90%. prze trwa ły tyl ko nie licz ne obiek ty, któ re pa mię ta ją cza sy przed wo jen ne go ku ror tu.Ko ło brze ski port Ȏ . peł ni róż no rod ne funk cje, co do da je mu ko lo ry tu. Moż na tu zo ba czyć jed nost ki róż nych ban der. Obok dzia łal no ści han dlo wej port peł ni tez funk cje por tu ry bac kie go. W ba se nie Ma ry nar ki Wo jen nej sto ją bur ta w bur tę okrę ty. przy na brze żu pa sa żer skim cu mu ją stat ki bia łej flo ty, stąd moż na od być ro man tycz ny rejs w mo-rze. Nie spo sób nie wspo mnieć o ko ło brze skiej ma ri nie. Jej na brze ża to za byt ko wy Fort Mo rast. cu mu ja tu jach ty nie mal z ca łe go świa ta. W for cie funk cjo nu je ta wer na urzą-dzo na w kli ma cie pi rac kiej wio ski.Po mnik Za ślu bin Pol ski z Mo rzem Ȏ . Znaj du je się przy nad-mor skim dep ta ku. Głów ny ele ment po mni ka two rzy sty-li zo wa na fla ga. Za ślu bi ny od by ły się 18 mar ca 1945 ro ku, w tym sa mym dniu w któ rym zo stał zdo by ty Ko ło brzeg. prze świt pod po mni kiem sym bo li zu je okno na świat, czy li port. przej ście z jed nej stro ny po mni ka na dru gą przez okno na bez de chu przy no si speł nie nie sie wcze śniej po my śla ne go ży cze nia – war to spró bo wać.Po mnik Sa ni ta riusz ki Ȏ . Znaj du je się w stre fie uzdro wi sko wej przy ul. gen. W. Si kor skie go. przed sta wia klę czą cą dziew-czy nę, któ ra udzie la po mo cy me dycz nej i po cie sza ran ne go

63

żoł nie rza. Jest on je dy nym w eu ro pie po mni kiem od da ją cym cześć sa ni ta riusz kom.Po mnik Ty siąc le cia utwo rze nia Bi skup stwa w Ko ło brze gu Ȏ . Znaj du je się nie opo dal kon ka te dry, zo stał od sło nię ty w 2000 ro ku. Wy ko na ny ze spa wa nej i po le ro wa nej sta li nie rdzew nej. przed sta wia roz dar ty krzyż, któ ry wień czy go łab z ga łąz ką oliw ną. U pod sta wy krzy ża wi dzi my księ cia Bo le sła wa chro-bre go i ce sa rza Ot to na III. prze sła nie po mni ka to uczcze-nie 1000 le cia bi skup stwa, a tak że sym bo licz ne uka za nie po jed na nia pol sko-nie miec kie go.Cmen tarz Wo jen ny Ȏ . po ło żo ny przy ul. VI Dy wi zji pie cho ty. Do je chać moż na tu au to bu sem ko mu ni ka cji miej skiej li nii nr 1 i 10 sprzed dwor ca ko le jo we go. Spo czy wa ją tu do cze sne szcząt ki żoł nie rzy pol skich i ra dziec kich po le głych w 1945 ro ku pod czas zdo by wa nia Ko ło brze gu. cmen tarz po sia da pięk ną opra wę ar chi tek to nicz ną, gro by żoł nier skie przy kry te są gra ni to wy mi pły ta mi, znaj du je się tu pły ta pla stycz na, na któ rej uka za no wal ki o Ko ło brzeg w 1945 ro ku oraz licz ne po mni ki.For ty fi ka cje no wo żyt nej twier dzy ko ło brze skiej Ȏ , a oto nie-któ re z nich:

Fort Wil czy ■ : zbu do wa no go na ba zie daw ne go for tu z 1807 ro ku. Fort w ogól nych za ry sach prze trwał do dziś. Wał ziem ny i fo sa od stro ny par ku ist nie ją w nie zmie-nio nej for mie. Obec nie w daw nym for cie mie ści się ko-ło brze ski am fi te atr zna ny z od by wa ją cych się tu nie gdyś Fe sti wa li pio sen ki Żoł nier skiej.Fort Uj ście ■ : wy bu do wa ny zo stał w la tach 1770-74, bro nił do stę pu do por tu i mia sta. trzon for tu to okrą gła trzy-kon dy gna cyj na wie ża, w 1945 ro ku wznie sio no na niej la tar nię mor ską. W daw nym for cie od by wa ją się mię dzy in ny mi im pre zy na wią zu ją ce w for mie do oby cza jo wo-ści mor skiej.Re du ta Ba gien na ■ : usy tu owa na zo sta ła dość nie zwy kle, na pół noc nym cy plu Wy spy Sol nej, w miej scu gdzie łą-czą się ze so bą wo dy par sę ty i Ka na łu Drzew ne go. Zbu-do wa no ją po dob nie jak Fort Uj ście w la tach 1770-74. Obec nie znaj du je się tu port jach to wy, cu mu ją tu jach ty nie mal z ca łe go świa ta.

64

Po mni ki przy ro dy

Ko ło brzeg mo że po szczy cić się ko lek cją sta rych drzew – po mni ków przy ro dy

Ale ja 74 pla ta nów klo no list nych Ȏ (o ob wo dach od 130 do 350 cm), bie gnie wzdłuż ul. ppor. ed mun da ło pu skie go. Jest naj więk szym po Szcze ci nie, sku pi skiem tak oka za łych pla ta nów w pol sce;Bin daż Ȏ , czy li kry ta ale ja gra bo wa, znaj du je się w po bli żu por tu przy ulicy to wa ro wej. Wiek gra bów sza cu je się na 120 lat. Już przed woj ną bin daż na zy wa ny był Ale ją Mi ło ści;Kasz ta no wiec czer wo ny Ȏ (o ob wo dzie 385 cm), ro śnie na pla- cu 18 Mar ca i jest naj bar dziej oka za łym drze wem te go ga tun ku w pol sce;Buk zwy czaj ny Ȏ o ob wo dzie 400 cm i wy so ko ści 25 m ro śnie na pla- cu 18 Mar ca;Cy pry śni ki błot ne Ȏ (o ob wo dzie 210 cm i 150 cm, wy so ko ści 14-20 m) są ozdo bą par ku im A. Fre dry (przy am fi te atrze);Kor ko wiec amur ski Ȏ (o ob wo dzie 212 cm) ro śnie przy ul. Szpi tal nej, na te re nie przy le głym do cer kwi gre ko ka to lic kiej;Za byt ka mi zie lo ny mi są rów nież du że za ło że nia par ko we: Ȏ

park Zdro jo wy im S. Że rom skie go, ■park im. A. Fre dry ■park im. Gen. H. Dą brow skie go ■

7.3 Ustro nie Mor skie – Ru so wo – 10 km

Opi sy wa ne miej sco wo ści le żą na tra sie gmin nych szla ków okręż nych zie lo ne go ro we ro we go i nie bie skie go pie sze go.

65

Ku ki nia – 6 km

Ku ki nia to wieś bar dzo sta ra, o śre dnio wiecz nym ro do wo dzie. Zo-sta ła za ło żo na ja ko wieś pa stwi sko na miej scu czę ści wy kar czo wa ne go i wy pa lo ne go La su Ko ło brze skie go. Le ży przy sta rym trak cie, któ ry wiódł z Ko ło brze gu do Ko sza li na przez Dy go wo, ru so wo. tam gdzie prze bie ga ły szla ki han dlo we, tam też po wsta wa ły osa dy. Obec ne po łą-cze nie dro go we mię dzy Ko ło brze giem, a Ko sza li nem po wsta ło póź niej, w dru giej po ło wie XIII wie ku, tym sa mym wsie le żą ce przy tej dro dze ma ją póź niej szy ro do wód. Wieś ma kształt ty po wo roz cią gnię tej uli-ców ki, cią gnie się na dłu gość oko ło 1 km. Licz ba miesz kań ców w 1939 r. wy no si ła 430, obec nie miesz ka tu 240 lu dzi.

Na zwa wsi po raz pierw szy na kar tach sta rych per ga mi nów po ja wia się w 1212 ro ku ja ko cut zi now, gdy ksią żę Bo gu sław II bie rze pod swo ją ochro nę klasz tor cy ster sów w Koł ba czu i na da je mu mię dzy in ny mi już wów czas ist nie ją cą wieś Ku ki nię. W 1618 ro ku na ma pie po mo rza eil har da Lu bi nu sa wy stę pu je pod na zwą Queßin. Do 1945 ro ku na zwa wsi pi sa na jest ja ko Qu et zin. Współ cze sna na zwa usta lo na po woj-nie fo ne tycz nie jest zbli żo na do po przed niej. Ję zy ko znaw cy pró bu ją wy wo dzić na zwę wsi od sło wiań skie go sło wa kwas – czy li so lan ki. Za pis kro ni kar ski mó wi, że na po cząt ku XIII wie ku pro du ko wa no tu sól me to dą od pa ro wa nia z so lan ki, po dob nie jak w Ko ło brze gu. póź-niej sze za pi sy nie wspo mi na ją o wa rze niu so li w Ku ki ni. Za prze sta no ją tu pro du ko wać, mo no po li stą z nada nia księ cia zo stał Ko ło brzeg, kon ku ren ci zo sta li wy eli mi no wa ni. pod ko niec XIII wie ku na stą pi ła zmia na wła ści cie la w Ku ki ni, wieś sta je się wła sno ścią ro dzi ny Da mit-zów z Ko ło brze gu. W tym też cza sie ob szar wsi po więk szył się przez wy kar czo wa nie la su od stro ny mo rza. W 1361 ro ku klasz tor be ne dyk ty-nek z Ko ło brze gu ku pił od Da mit zów pół wsi, a w 1399 ro ku po zo sta łą część. po re for ma cji (1534 r.) wieś na le ża ła do urzę du w Ko ło brze gu, któ ry wy dzier ża wiał ją na okre ślo nych wa run kach. Osa da w prze cią gu ca łej swo jej hi sto rii by ła i jest wsią ty po wo wło ściań ską. Nie by ło tu dwo ru, fol war ku i pań stwo we go Go spo dar stwa rol ne go. W 1719 ro ku chło pi ku kiń scy na pi sa li list do kró la pru skie go Fry de ry ka Wil hel ma I, skar ży li się w nim na swo je cięż kie po ło że nie. przy czy na te go tkwi ła w tym, że go spo da ro wa li na ba gni stych te re nach. Z li stu do wia du je my się też, że już w tam tym cza sie wy do by wa no tu torf. W tym miej scu na le ży wy ja śnić, że nie tyl ko miesz kań cy Ku ki ni trud ni li się wy do-by wa niem tor fu. ro bio no to też w wie lu in nych miej sco wo ściach

66

na po mo rzu, lecz ten za pis jest nie zwy kle cen ny hi sto rycz nie, bo jest jed nym z pierw szych, któ ry mó wi o tym za ję ciu miej sco wej lud no ści. torf za stę po wał ma te riał opa ło wy, słu żył tak że do użyź nia nia gle by oraz ja ko pod ściół ka dla zwie rząt do mo wych. War to w pa ru zda niach omó wić w ja ki spo sób wy do by wa no torf. Żni wa tor fo we roz po czy na ły się z re gu ły wcze sną wio sną i trwa ły zwy kle dwa ty go dnie. Do pra cy sta wa ła ca ła wieś. Spe cjal ny mi no ża mi kro jo no war stwy tor fu w kost ki, na stęp nie ukła da no go war stwa mi do wy su sze nia na słoń cu i wie trze. po po łu dniu, kie dy koń czo no cięż ką pra cę, roz po czy na ło się bie sia do-wa nie. Żar tom i tań com na czar nym, grzą skim grun cie nie by ło koń ca. Za pew ne nie jed ne tor fo we żni wa za koń czy ły się przed oł ta rzem, stąd na le ży są dzić, wy do by wa nie tor fu na zy wa no Czar nym We se lem.

Od kil ku lat w Mu zeum Wsi Sło wiń skiej w Klu kach od by wa się im pre za folk lo ry stycz na zwa na Czar nym We se lem. im pre za na wią zu je do daw ne go zwy cza ju, ja kim by ło wy do by wa nie tor fu przez miesz-ka ją cych tu daw niej lu dzi. W 1882 ro ku ko ło brze ski le karz bal ne olog dr Her man Hir sch feld prze ba dał tu tej szy torf i wpro wa dził do ce lów lecz ni czych, co trwa po dzień dzi siej szy. W za kła dach przy ro do lecz ni-czych, sa na to riach, obiek tach lecz ni czo -wy po czyn ko wych Ko ło brze gu i Ustro nia Mor skie go ku ra cju sze pod da wa ni sa za bie gom bo ro wi no-wym ta kim jak: ką pie le, okła dy i za wi ja nia.

Do wschod nich gra nic Ku ki ni przy le ga bór mie sza no -ba gien ny (oko ło 30 ha), pla no wa ny uży tek eko lo gicz ny. W ro sną cej tu brze zi-nie, znaj du ją się licz ne płyt kie do ły po tor fo we – pa miąt ka po cza sach, kie dy ko pa no tu torf, na tor fo wi sku wy stę pu je wie le cen nych ga tun-ków ro slin, zwią za nych z tym śro do wi skiem.

Ku ki nia czę sto cier pia ła, po dob nie jak i in ne wsie le żą ce w po bli żu Ko ło brze gu. przy czy ną te go by ły czę ste ob lę że nia mia sta twier dzy. Woj ska ob lęż ni cze pa li ły za gro dy, na miesz kań ców na kła da ły obo-wią zek kwa te run ku i kon try bu cji. po woj nach na po le oń skich na stał dłu gi czas po ko ju. W 1816 ro ku ży ło tu 200 lu dzi, a już w 1864 ro ku wieś za miesz ki wa ło 756 osób. cie ka wost ką jest to, że ten nie by wa ły przy rost lud no ści był re kor do wy w tam tych cza sach na po mo rzu. W 1840 ro ku 2 ki lo me try na pół noc od Ku ki ni zbu do wa no 17 go-spo darstw rol nych, do któ rych ścią gnię to osad ni ków w ra mach prze pro wa dzo nej na zie miach za chod nio po mor skich wiel kiej ak cji ko lo ni za cyj nej. Osa da ad mi ni stra cyj nie przy łą czo na by ła do Ku ki ni, cho ciaż otrzy ma ła na zwę Neu Qu et zin czy li No wa Ku ki nia. W 1905 ro ku miesz ka ło tu już 140 osób. Obec nie na zy wa się Ku kin ka i jest

67

sa mo dziel ną wsią za miesz ka łą przez 77 osób. przed woj ną Ku ki nia by ła bo ga tą wsią. Dzia ła ły tu: ma sar nia, pie kar nia, mle czar nia, dwa mły ny, kuź nia, a na wet sklep z ar ty ku ła mi ko lo nial ny mi. po I woj nie świa to wej w Ku ki ni i Ku kin ce zo sta ły zbu do wa ne no we szko ły pod-sta wo we z miesz ka nia mi dla na uczy cie li. Bu dyn ki szkol ne za cho wa ły się do dzi siaj, po dob nie jak in ne zbu do wa ne w tym sa mym cza sie. 16 mar ca 1945 ro ku do wsi wkro czy li żoł nie rze ra dziec cy, w szko le urzą dzo no la za ret dla ran nych. przez wieś ro sja nie prze pro wa dzi li gru pę jeń ców nie miec kich. Je den z nich wy krwa wił się z ran i zo stał tu po cho wa ny -był to mło dy hra bia Mo ra wic ki.

W okre śle niu, że gmi na Ustro nie Mor skie jest po tę gą ryb ną w pol sce nie ma prze sa dy, bo wiem w Ku ki ni znaj du ją się Za kła dy prze twór-stwa ryb Su per Fish. prio ry te tem tego przed się bior stwa jest wy so ka ja kość. W każ dym mo men cie pro ce su pro duk cji fir ma kon tro lu je zgod ność z nor ma mi obo wią zu ją cy mi w za kła dzie. Sam su ro wiec to jed nak nie wszyst ko, dla te go też cią gle uno wo cze śnia ne są li nie pro-duk cyj ne by wy ro by sta ły na naj wyż szym po zio mie. Wy so ka ja kość ca łe go asor ty men tu moż li wa jest dzię ki od po wied nio wy szko lo nej i za an ga żo wa nej za ło dze. Obo wią zu ją cy w fir mie Su per Fish Sys tem Za rzą dza nia Ja ko ścią i Sys tem Bez pie czeń stwa Żyw no ścio we go HACCP, po zwa la na wcze sną ana li zę za gro żeń i przez to pro du ko wa nie w peł ni bez piecz nych wy ro bów. Su per Fish dą ży do jak naj lep szej re ali za cji wy ma gań sta wia nych przez nor mę ISO 9001: 2000 oraz wy tycz nych co dex Ali men ta rius. Fir ma po sia da tak że cer ty fi kat BRC-Globl Stan-dard-Fo od oraz speł nia re stryk cyj ne wy ma ga nia. O ja ko ści wy ro bów za świad cza ją pre sti żo we wy róż nie nia, ta kie jak np. Zło ty Me dal zdo-by ty na tar gach Żyw no ści PO LA GRA, ty tuł Do bre, bo pol skie i Ka pe lusz Mer ku re go. Szla gie ra mi kon sump cyj ny mi są ta kie wy ro by jak np. ko-recz ki śle dzio we z oliw ką, ko recz ki śle dzio we z wi śnią i rol mop sy. Z za kła du na ry nek kra jo wy i za gra nicz ny tra fia po nad 250 asor ty men-tów ryb nych. Su per Fish jest za kła dem no wo cze snym po sia da ją cym je den z naj bar dziej roz po zna wa nych Bran dów na ryn ku ryb nym. Za-kład na le ży do Gru py Ka pi ta ło wej – Gra al – kon cer nu no to wa ne go na gieł dzie, naj więk sze go przed się bior stwa w bran ży prze twór stwa ryb ne go w pol sce. pro duk ty fir my eks por to wa ne są do kra jów eu ro-pej skich, USA, chin i Ame ry ki po łu dnio wej. W za kła dzie dzia ła sklep fir mo wy, war to tu wstą pić po świe żą ry bę.

68

Ru so wo – 10 km

ru so wo to bar dzo sta ra wieś, wy mie nia na już w 1153 ro ku w do ku men-cie księ cia ra ci bo ra, ja ko dar dla klasz to ru be ne dyk ty nów ze Słu pi nad pia ną. Nada nie to wią że się z ów cze sną ak cją ksią żąt po mor skich zmie rza ją cą do utrwa la nia racz ku ją ce go tu jesz cze chrze ści jań stwa.Osa da zo sta ła za ło żo na ja ko pa stwi sko, póź niej prze kształ ci ła się w ma ją tek ry cer ski. Wieś po ło żo na jest nie zwy kle ma low ni czo, cza-sa mi za sta na wia my się, czy to łą ki, po la we wsi, czy też wieś w po lach i łą kach. Licz ba miesz kań ców w 1939 ro ku wy no si ła 399, ze wzglę du na du żą po wierzch nię wsi na 1 km2 miesz ka ło tu 46 osób, obec nie miesz ka tu 380 osób.

Na zwa wsi na kar tach sta rych per ga mi nów po ja wi ła się ja ko ru-zo we, do koń ca II woj ny świa to wej na zy wa ła się rut zow. W tej for mie wy stę pu je już w 1618 ro ku na ma pie po mo rza eil har da Lu bi nu sa. Współ cze sna na zwa zo sta ła usta lo na po woj nie, fo ne tycz nie jest ona zbli żo na do po przed niej. Na zwa wsi jest sto sun ko wo ła twa do ob-ja śnie nia. Jest to na zwa to po gra ficz na, sło wiań skie go po cho dze nia, wy wo dzi się od przy miot ni ka rus, ru sy, co zna czy ło ru da wy, w tym przy pad ku od ru da wej, czy li ru sej gle by. Opo wia da się tu taj pew ną hi sto rię:

Szkoła w Rusowie

69

Bar dzo daw no te mu, w cza sach kie dy pod Ru so wo się gał jesz cze Las Ko ło brze ski we wsi miesz kał bo ga ty chłop. By ulżyć so bie w pra cy, za­pra gnął mieć pa rob ka. Zgło sił się do nie go bar czy sty, mło dy męż czy zna, któ ry za pro po no wał mu swo ją służ bę. Chłop za py tał: Czy po tra fisz wy ko nać każ dą pra cę?. Mło dzie niec od po wie dział: Żad na pra ca nie jest mi ob ca, je stem tak chęt ny do niej, że nie zdo łasz mi za wsze jej za­pew nić. Ura do wa ny chłop od po wie dział: Je że li jest praw dą, co mó wisz, to od dam ci na wet mo ją du szę. Trzy mam cię za sło wo – od po wie dział pa ro bek. Chłop da wał pa rob ko wi róż no rod ne cięż kie pra ce, ale ten za­wsze je wy ko ny wał i nie na rze kał na swój cięż ki los. Chłop zro zu miał, że ma do czy nie nia z dia błem, któ ry czy ha na je go du szę, więc po sta no wił się od nie go uwol nić. Pew ne go dnia chłop wiózł fu rę sia na z Ru so wa do Ustro nia Mor skie go, na wy bo istej dro dze zła ma ło się ko ło od wo zu. Cwa ny chłop po le cił dia błu, aby pra co wał za ko ło. Chłop po grzał ko nie ba tem, gdy przy by li na miej sce, dia beł za ta cza jąc się po wie dział: od cho­dzę od cie bie, nie dam ra dy tak cięż ko pra co wać i znik nął.

Nie pi sa na hi sto ria ru so wa się ga cza sów przed hi sto rycz nych. Ar-che olo dzy do ko na li tu nie zwy kle cen ne go od kry cia, a mia no wi cie osa dy z okre su wcze snej epo ki że la za (650-550 lat p.n.e.) i okre su wpły wów rzym skich. Za by tek zlo ka li zo wa ny jest na te re nie dział ki o pow. 3,50 ha za bu dyn kiem nr 31, miej sce to zo sta ło wpi sa ne do re-je stru za byt ków. Zna le zio no tu licz ne gro by skrzy nio we, a w nich oprócz zwy kłych po piel nic, tak że urny twa rzo we. po nad to od kry to in ne uni ka to we za byt ki, ta kie jak np. ob rę cze ozdob ne na szy ję z brą- zu. Zna le zi sko to su ge ru je, że wła śnie tę dy prze bie gał bursz ty no wy szlak, któ ry przez kil ka ty siąc le ci łą czył wy brze że Bał ty ku z kra ja mi śród ziem no mor ski mi.

W ru so wie, co dziś już jest wy jąt kiem, za cho wał się urba ni stycz ny kształt owal ni cy (układ za bu do wy przy po mi na ją cy wy dłu żo ne wrze-cio no). po przy by ciu do sło wiań skiej wsi osad ni ków nie miec kich w dru giej po ło wie XIII wie ku na stą pi ła jej po wtór na lo ka cja. Więk szość wsi lo ko wa nych na pra wie nie miec kim po sia da ła kształt owal ni cy z ni wo wym ukła dem pól.

W ro ku 1321 w ru so wie ja ko no wi wła ści cie le po ja wia się ro-dzi na Da mit zów. Wieś przez pa rę wie ków na le ża ło do tej ro dzi ny. ród Da mit zów wy wo dzi się z Me klen bur gii. Je den z człon ków te go ro du wzmian ko wa ny jest już w 1282 ro ku ja ko ko ło brze ski miesz-cza nin. Wie lu Da mit zów za sia da ło w ra dzie mia sta Ko ło brzeg, by li

70

oni wła ści cie la mi wie lu wsi. Za sie dzi bę ro do wą te go ro du uwa ża ne jest Miel no, któ re pra wie przez pół ty siąc le cia by ło ich wła sno ścią. W ko ło brze skiej kon ka te drze za cho wa ły się pły ty na grob ne z na zwi-skiem Da mitz. W XVI -XVII wie ku swo je udzia ły w ru so wie po sia da ły też in ne zna ne ro dy, jak: Ka me ke i Bo nin, a jesz cze wcze śniej swo je czę ści po sia da ły tu sio stry za kon ne z Ko ło brze gu i Ko sza li na. Ma-ją tek w ru so wie sta no wił ła ko my ką sek, to też do cho dzi ło cza sa mi do kłót ni mię dzy chęt ny mi do je go po sia da nia.

przy dro dze lo kal nej nie da le ko ru so wa w kie run ku na Stra cho mi no stał sze ro ki ka mień na któ rym u gó ry wid niał herb ro du Ka me ke. Ka mień upa mięt niał śmierć mło de go chri stop’ha Da mitz, któ ry tu zo stał za bi ty. Ka mień ten był krzy żem po kut nym, świa dec twem po peł-nie nia zbrod ni, proś bą wi no waj cy o prze ba cze nie cięż kie go grze chu, jak też miej scem, gdzie mo gli się za trzy mać prze chod nie, by zmó wić mo dli twę za du szę zmar łe go.

pod ko niec XVIII w. ru so wo zo sta je sprze da ne przez Da mit zów pru skie mu ofi ce ro wi von Műller. Na tym jed nak nie koń czy się li sta wła ści cie li ru so wa. W 1807 r. ma ją tek na był ku piec i kon sul ko ło-brze ski ernst Frie drich Sa mu el Schröder. Do ro bił się on ogrom ne go ma jąt ku pod czas blo ka dy kon ty nen tal nej ogło szo nej na an giel skie to wa ry przez Na po le ona. Or ga ni zo wał prze myt tych to wa rów przez Ko ło brzeg. Ku pił czte ry ma jąt ki w po wie cie: Wrzo so wo, Kło po to wo, Lu bie cho wo i ru so wo. By ku pić te re ny w ru so wie, Schröder po trze bo-wał spe cjal ne go ze zwo le nia kró la pru skie go, po nie waż był to ma ją tek ry cer ski. W tym cza sie za ku pie nie ta kie go te re nu by ła za gwa ran to-wa ne tyl ko dla szlach ty. ta kie po zwo le nie uzy skał, po nie waż pod czas ob lę że nia twier dzy ko ło brze skiej w 1807 r. przez woj ska na po le oń skie prze wo ził swo imi stat ka mi pro duk ty spo żyw cze, amu ni cję i broń oraz taj ne in for ma cje. ca ły swój ma ją tek prze zna czył na za kup żyw no ści dla ob lę żo ne go Ko ło brze gu. Dzię ki te mu nie do szło w mie ście do gło- du. Ku piec zo stał uzna ny za wiel kie go pa trio tę. po woj nie Fry de ryk Wil helm III na gro dził go, nada niem ty tu łu szla chec kie go. Wy so ką po zy cję ko ło brze skiej ro dzi ny pod kre ślał fakt, że w ko ło brze skim pa ła cu zbu do wa nym przez nią w la tach 70 XVIII w.(stał do koń ca woj ny przy ryn ku) miesz ka li gosz czą cy w Ko ło brze gu kró lo wie pru scy i człon ko wie ro dzi ny kró lew skiej. Na tę oko licz ność pa ni Schröder na-ka za ła wy ko nać spe cjal ne me ble – wier ne ko pie me bli z apar ta men tu kró lo wej Lu dwi ki z pocz da mu. łóż ko z te go kom ple tu do dziś znaj du je się w zbio rach ro dzin nych i jest trak to wa ne ja ko skarb ro dzin ny.

71

Schröder zro bił z ru so wa sie dzi bę ro dzin ną. Zbu do wa no tu pięk ny miesz kal ny pa łac, oran że rię, szcze gól ny za chwyt wzbu dza ła grec ka świą ty nia wznie sio na na gó rze bu ko wej. po sta wio no też bu dow lę, któ ra do złu dze nia przy po mi na ła wie żę zam ku krzy żac kie go. Wie ża po sa do wio na zo sta ła na sztucz nie usy pa nym wznie sie niu, któ re opa-sa ła fo sa z wo dą. Żo na wła ści cie la ma jąt ku char lot te So phie Hen riet te, któ ra by ła ro do wi tą Szwed ką za ło ży ła tu park. pro jek tan tem par ku był kró lew ski mistrz sztu ki ogrod ni czej Len ne. Na prze strze ni pra-wie 38 ha po wstał park o cha rak te rze ro man tycz no-na tu ra li stycz nym. W skład par ku wcho dzi ły m. in. dwa sta wy ryb ne ze sztucz ny mi wy-sep ka mi po środ ku na któ rych stał po sąg Nep tu na oraz cza pla. ro sło tu wie le drzew i krze wów eg zo tycz nych, spe cjal nie spro wa dza nych w tym ce lu. Ogrom ne po wierzch nie traw ni ków upięk sza ły ca ły ob-raz. prze pięk ne za ło że nie par ko wo-pa ła co we za chwy ca ło wiel ko ścią i luk su sem. Bez po śred nio po wkro cze niu do wsi żoł nie rzy ra dziec-kich pa łac zo stał roz sza bro wa ny. po woj nie kie dy za bra kło wła ści cie la pa ła cu, któ ry dbał by o nie go, trosz czył się o wa lo ry przy rod ni czo-wi-do ko we par ku, pa łac zde wa sto wa no i ro ze bra no. Do dziś po zo sta ły tyl ko reszt ki, za ry sy fun da men tów.

Na po zo sta ło ściach scho dów, któ ry mi nie gdyś wcho dzi ło sie do pa-ła cu, znaj du ją się ka mie nie z wy ry ty mi ini cja ła mi E. S. 09. to ini cja ły bu dow ni cze go pa ła cu. Za cho wa ła się czę ścio wa bu dow la przy po mi na-ją ca wy glą dem wie żę zam ku krzy żac kie go jak i też opa su ją ca ją fo sa.

W ru so wie do Schröde rów na le ża ło po nad 800 ha zie mi. Frizt Schröder, wnuk ko ło brze skie go kup ca, w 1907 ro ku sprze dał ma ją-tek po mor skie mu to wa rzy stwu Osie dleń cze mu, któ re tu taj za ło ży ło chłop ską osa dę ma cie rzy stą. po zo sta łą część zie mi 131 ha na był ber liń-ski ku piec Lich ten berg. ro dzi na Schröde rów po zo sta wi ła so bie tyl ko pa łac oraz ota cza ją cy go park. Na po cząt ku ro ku 1930 Frizt Schröder od ku pił od kup ca sprze da ną mu wcze śniej zie mię. Ostat ni Schröde-

Rusowo – widok na park i pałac Schröderów (rycina z okresu międzywojennego)

72

ro wie na wieść o zbli ża ją cej się Ar mii czer wo nej ode bra li so bie ży cie, prze ży ła tyl ko wdo wa Schröder, któ ra mia ła wów czas 74 la ta.

W ro ku 2000 ernst Schröder, prze wod ni czą cy Związ ku Ko ło brze-żan w Lu be ce, po to mek ro du, do któ re go na le ża ło ru so wo, po raz pierw szy po woj nie od wie dził daw ny ro dzin ny ma ją tek. Stwier dził, że by ło to wspa nia łe prze ży cie.

po wy ku pie niu zie mi przez po mor skie to wa rzy stwo Osie dleń cze ru so wo prze ży wa praw dzi wy bo om bu dow la ny. po wsta ły tu 64 no we go spo dar stwa, zbu do wa no mle czar nię z łaź nią, wie żę ci śnień, obe rżę, ma łą pocz tę i no wą szko łę. Bu dyn ki te prze trwa ły woj nę i jesz cze dziś za chwy ca ją swo ją pro sto tą, funk cjo nal no ścią i cie ka wy mi de ta la mi ar-chi tek to nicz ny mi. War to w tym miej scu za zna czyć, że No we ru so wo, bo tak je okre śla no zy ska ło mia no wzor co we go. Od wie dza ły je róż ne de le ga cje, m.in. na wet z da le kiej Ja po nii.

W miej scu, gdzie dziś roz cią ga się roz le gły kom pleks łąk (szcze gól nie od stro ny wschod niej wsi), by ło Je zio ro ru sow skie o po wierzch ni 35 ha, któ re w dru giej po ło wie XIX wie ku zo sta ło osu szo ne i w ten spo sób po wsta ły łą ki. Wo dy z je zio ra spusz czo no dwo ma stru mie nia mi do par-sę ty. Ob szar ten co jest cie ka wost ką sta no wi de pre sję tor fo wi sko wą.

po za chod niej stro nie ru so wa znaj du je się nie wiel kie oczko wod ne (prze wi dy wa ny uży tek eko lo gicz ny) o śred ni cy 100 m, za ra sta ją ce wo-kół szu wa ra mi trzci no wy mi, wy stę pu je tu m.in. kur ka wod na – ob ję ta ści słą ochro ną ga tun ko wą. Je zior ko i je go oto cze nie sta no wi sie dli sko roz ro du – ku ma ka ni zin ne go, grze bie lusz ki ziem nej, ro pu chy sza rej, ża by traw nej, je zio ro wej i mo cza ro wej.

Na to miast od stro ny po łu dnio wej ru so wa znaj du je się nie wiel kie śród le śne oczko wod ne (prze wi dy wa ny re zer wat przy ro dy) oto czo ne tor fo wi skiem. W je zior ku moż na po dzi wiać grą że le bia łe i grzy bie nie żół te, na to miast na tor fo wi sku zbio ro wi sko mszar ne.

W ru so wie wi dać rę kę do brych go spo da rzy, zie mia przy le ga ją ca do wsi uzna wa na jest za naj lep szą nie tyl ko w gmi nie ale i po wie cie. Wieś cią gle roz wi ja się, jej miesz kań cy po sta wi li na agro tu ry sty kę.

Pozostałość pałacu

73

Ko ściół p.w. Matki Boskiej Ró żań co wej

świą ty nia usy tu owa na na nie wiel kim wznie sie niu przy zbie gu dróg, nie opo dal staw ku. Wznie sie nie zo sta ło usy pa ne rę ką ludz ką. Być mo że wcze śniej by ło tu po gań skie miej sce kul to we. Moż na to so bie wy obra zić, że stał tu po sąg boż ka – trzy gła wa, któ ry cie szył się szcze-gól nym kul tem na po mo rzu Za chod nim. Miał on trzy gło wy, każ da pa trzy ła w in ną stro nę. Jed na na zie mię, dru ga w nie bo, a trze cia w cze lu ście pie kiel ne. Ko śció łek jest jed ną z naj star szych świą tyń chrze ści jań skich na po mo rzu, dziś li czy so bie po nad 600 lat. świą ty-nia ma bo ga tą hi sto rię. Jest nie wąt pli wie cen nym za byt kiem, a na wet po mni kiem śre dnio wiecz nej ar chi tek tu ry sa kral nej. przez stu le cia wieś by ła sa mo dziel ną pa ra fią, obec nie jest to ko śció łek fi lial ny – co zna czy, że ksiądz przy jeż dża od pra wiać tu mszę z po bli skie go Ustro nia Mor skie go, obec nej pa ra fii.

Jak więk szość śre dnio wiecz nych ko ścio łów jest on orien to wa ny, czy li ab sy dą (miej scem prze zna czo nym na głów ny oł tarz) zwró co ny na wschód. świą ty nia zgod nie ze sta rym zwy cza jem oto czo na by ła cmen ta rzem grze bal nym. przez okres pa ru lat po woj nie przy ko-ście le by ły jesz cze na grob ki. Do dziś po zo stał je den da to wa ny na 1825 r. wy ko na ny w for mie obe li sku zwień czo ne go wy so kim me ta lo wym krzy żem. Obec nie we wsi znaj du je się no wy cmen tarz zlo ka li zo wa ny po za świą ty nią. Wznie sie nie, na któ rym po ło żo ny jest ko śció łek, oko-lo ne jest mu rem zbu do wa nym z ka mie ni po lnych, przy świą ty ni ro sną oka za łe drze wa.

Ko śció łek z wy jąt kiem przy bu dów ki z XIX w. (od stro ny wschod-niej – zbu do wa no ją ja ko za chry stię) jest śre dnio wiecz ny. Wie ża i na wa są ma syw ne zbu do wa ne z ka mie ni po lnych i ce gieł łą czo-nych na za pra wę wa pien ną, mu ry czę ścio wo zo sta ły otyn ko wa ne. Ko śció łek po wstał na rzu cie pro sto ką ta jest jed no na wo wy z nie wy-dzie lo nym pre zbi te rium, przy ozda bia ją go szkar py (przy po ry). Uwa gę zwra ca ma syw na wie ża przy le ga ją ca do na wy od stro ny za chod niej. Jej wiel kość oraz licz ne otwo ry okien ne świad czą o tym, że słu ży ła ce lom obron nym. W ra zie za gro że nia mo gła tu skryć się lud ność wiej ska i od pie rać atak wro ga. Dach dwu spa do wy obec nie po kry ty da-chów ką – kar piów ką. Na to miast ostro słu po wy hełm kry ty jest gon tem (drew nia ny mi klep ka mi). Wnę trze świą ty ni roz świe tla ją ostro łu ko we okna, do środ ka pro wa dzą dwa usko ko we go tyc kie por ta le (wej ścia) od stro ny wie ży i po łu dnio wej ścia ny.

74

po wej ściu do środ ka mo że zdzi wić to, że ko śció łek nie jest skle pio ny, mi mo te go, że ma przy po ry, po sia da strop drew nia ny. Ze sta re go wy-po sa że nia w świą ty ni do na szych cza sów prze trwa ło nie wie le. Kro ni ki ko ściel ne pro wa dzo ne tu już od 1667 ro ku wy mie nia ją m.in. ta bli ce na grob ne daw nych wła ści cie li wsi, mi sę chrzciel ną, am bo nę i oł tarz.

Jesz cze w 1899 r. w wie ży znaj do wał się dzwon da to wa ny na rok 1379, praw do po dob nie zo stał za bra ny z ko ścio ła w ce lu prze to pie nia na ar-ma ty. Szczę śli wie oca lał dru gi z dzwo nów – re ne san so wy – od la ny w 1592 ro ku, któ re go do raź ne dzwo nie nie jak daw niej wzy wa wier nych na mo dli twę. prze trwał też drew nia ny wi szą cy świecz nik wy ko na ny w for mie okrę gu, na któ rym znaj du je się dwa na ście pro fi tek na świe ce (to sym bo licz ne uka za nie dwu na stu apo sto łów, czy li jed no ści Ko ścio ła świę te go). pod zie mia ko ścio ła speł nia ły ro lę miej sca grze bal ne go dla daw nych wła ści cie li wsi. pły ty na grob ne to for ma prze ka za nia po tom-nym pa mię ci o zmar łych. pły ty te wmu ro wa no w po sadz kę ko ścio ła. Z bie giem cza su ule gły one znisz cze niu. Do na szych cza sów prze trwa ła jed na wy ko na na z ka mie nia wa pien ne go. Za tra ci ła swój pier wot ny wy gląd, ale na dal czy tel ny jest wi ze ru nek ro dzi ny Da mit zów. War to mu się przyj rzeć, herb ma na stę pu ją cy wy gląd: na tar czy po środ ku srebr ne go po la czer wo ny pas, po wy żej i po ni żej pa sa czar na gło wa dzi ka z ję zy kiem i czer wo ny mi sza bla mi.przez pe wien czas po woj nie ścia ny ko ściół ka zdo bi ły trzy sta re olej ne ob ra zy: Chry stus na krzy żu wśród ło trów, Pie ta i Grosz czyn szo wy. Obec nie znaj du ją się w Mu-zeum po mo rza środ ko we go w Słup sku.

W 1939 ro ku do pa ra fii pro te stanc kiej w ru so wie na le ża ło 983 wier nych, 50 osób na te re nie pa ra fii by ło wy zna nia sta ro lu te rań-skie go a jed na by ła ka to li kiem. pa tro nat nad ko ścio łem spra wo wał wła ści ciel ma jąt ku i Ga ze ta Gmin na.Uwa ga: By zwie dzić ko śció łek we wnątrz trze ba udać się do le żą ce go w po bli żu go spo dar stwa (nr 13) w Ru so wie po klucz. War to po pro sić go­spo da rza o opro wa dze nie po świą ty ni – zna bar dzo do brze je go hi sto rię, mo że opo wie dzieć wie le cie ka wo stek o świą ty ni i sa mym Ru so wie.

75

Ścież ka przy rod ni czo-edu ka cyj na

Scież ka przy rod ni czo-edu ka cyj ną pro wa dzi przez park pod wor ski. prze pły wa tę dy stru mień, któ ry do da je mu uro ku. War to prze mie-rzyć ją nie za leż nie od po ry ro ku. czy to słu cha jąc wio sen ne go śpie wu pta ków, wdy cha jąc let nią woń roz grza nej ży wi cy, po dzi wia jąc ko lo ry je sie ni, czy też tro piąc śla dy zwie rząt na śnie gu.

po cząt ko wy, tzw. ze ro wy przy sta nek ścież ki zo stał usy tu owa ny przy dro dze nie opo dal ko ścio ła, przy któ rej ro sną kasz ta now ce bia łe o ob wo dzie (250-360 cm). przy bra mie usta wio no ogól ną ta bli cę po glą do wą, z in for ma cją o dłu go ści ścież ki oraz na nie sio no miej sca, w któ rych ro sną przy rod ni cze pe reł ki par ku (od nr 1 do nr 8). Ogó-łem w drze wo sta nie par ku od no to wa no 44 drze wa o roz mia rach po mni ko wych. ro śnie tu 28 ga tun ków drzew. Na ścież kę wkra cza my przez drew nia ną, sty li zo wa ną bra mę. Na tra sie znaj du ją się ta bli ce in for ma cyj ne o wy bra nych oka zach po mni ko wych drzew. po nad to ta bli ce pre zen tu ją ce za gad nie nia do ty czą ce eko lo gii, ochro ny la su, hi sto rii par ku i pa ła cu. Dla wy go dy tu ry stów na tra sie ścież ki usta-wio no drew nia ne wia ty ze sto ła mi, ław ki oraz sto ja ki na ro we ry. Są ta cy któ rzy twier dzą, że sta re drze wa szu mią sta re hi sto rie. Mo że ty bę dziesz tym, któ re mu uda się ich wy słu chać. Wów czas do wiesz się te go, cze go nie wie dzą in ni.

Tu ry sto prze mie rza jąc park pa mię taj, że za ci szę i spo kój przy ro da od­pła ci się set ka mi prze żyć i uchy li nie je den rą bek ta jem ni cy.

76

Li py drob no list ne

nr 1 Ȏ ob wód te go drze wa (zgod nie z wy tycz ny mi mie rzo ny jest na wy so ko ści 1,3 m od zie mi) wy no si 570 cm a wy so ko ść 24 m.nr 2 Ȏ ob wód wy no si 600 cm, a wy so ko ść 26 m. Nie wąt pli wie jest to jed no z naj oka zal szych drzew te go ga tun ku w pol sce.nr 8 ma ob wód 362 cm a wy so ko ść 22 m. Ȏ

A oto kil ka cen nych in for ma cji o tych drze wach: Li py upoj nie pach ną, to drze wo mio do daj ne, wo kół któ re go mo że my sły szeć bzy cze nie pszczół. Z drew na li po we go wy twa rza no ko ły ski dla nie mow ląt, dzie ci spa ły w nich spo koj nie i cho wa ły się zdro wo. Du żą war tość przy rod-ni czą przed sta wia ją ale je li po we. W pol sce w sta nie dzi kim ro sną dwa ga tun ki te go drze wa: li pa drob no list na i sze ro ko list na.

Pla tan klo no list ny An to ni

nr 3 drze wo ma ob wód 595 cm i wy so ko ść 28 m, je go wiek oce- Ȏnio no na 280 lat. Na le ży do naj star szych i naj oka zal szych drzew te go ga tun ku w pol sce. Kie dy sta nie my przy nim, trud no ode rwać wzrok od je go po tęż nej syl wet ki. Gru be ko na ry wy ra sta ją ce z pnia spra wia ją wra że nie sa mo dziel nych drzew. Wzrok błą dzi po roz-ło ży stej ko ro nie. Drze wo jest nie zwy kle ma low ni cze a spra wia to, złusz cza ją ca się du ży mi pła ta mi cien ka ko ra, któ ra po zo sta wia na pniu, ko na rach i ga łę ziach cha rak te ry stycz ne żół to brą zo we ła ty. 19 paź dzier ni ka 2002 ro ku przy drze wie od był się uro czy sty chrzest pla ta na. Drze wo upa mięt nia księ cia płk. (póź niej sze go ge ne ra ła) An to nie go paw ła Suł kow skie go (1785-1836), któ ry wraz z wo ja ka mi na po le oń ski mi ja ko do wód ca 1 pol skie go puł ku pie cho ty brał udział w ob lę że niu Ko ło brze gu w 1807 ro ku.War to wie dzieć, że pla tan klo no list ny jest mie szań cem za chod-

nie go i wschod nie go. Je go li ście po dob ne są do klo nu po spo li te go (stąd na zwa). Jest cen nym drze wem ale jo wym, do ob sa dza nia sze-ro kich ulic, pro me nad i bul wa rów. Naj więk sze sku pi sko tych drzew w pol sce znaj du je się w Szcze ci nie na Ja snych Bło niach, ro śnie tam oko ło 200 przed sta wi cie li te go ga tun ku. W po bli skim Ko ło brze gu ul. ppor. e. ło pu skie go ob sa dzo na jest 74 pla to na mi klo ni sty mi o ob wo-dzie od 150 cm do 350 cm.

77

Je sion wy nio sły

nr 4 ob wód drze wa 631 cm a wy so ko ść 30 m, po sia da cha rak te ry- Ȏstycz ną na sa dę pnia. Nie ma błę du w stwier dze niu, że jest to na-stęp ny z oka zów den dro lo gicz nych szczy cą cy się mia nem jed ne go z naj oka zal szych i naj star szych w pol sce.

Po daj my kil ka cie ka wo stek o je sio nach. Drew no je sio nu jest cięż kie, twar de i ela stycz ne, słu ży m.in. do wy ro by nart, ki jów bi lar do wych. Na si przod ko wie uży wa li go do wy ro bu włócz ni, a póź niej lanc ułań-skich. Mi to lo gia sło wiań ska przy pi su je tym drze wom na stę pu ją ce wła ści wo ści: po cho wa ny w trum nie z drew na je sio no we go czło wiek osią gał wiecz ny spo kój, nie za wra cał so bie gło wy tym, by włó czyć się po świe cie ży wych w ro li du cha. Zna nym po wszech nie, naj sku tecz niej-szym spo so bem na wam pi ra był je sio no wy klo cek wbi ty pro sto w je go ser ce.War to też przy to czyć pięk ną le gen dę skan dy naw ską o je sio nie.

Ga łę zie drze wa mia ły okry wać ca ły świat. Je go ko rze nie się ga ły pie­kła, a gór ne par tie prze by wa ły w nie bie. Na wierz choł ku drze wa miał gniaz do orzeł – ptak bo gów. Miał on strzec po rząd ku na Zie mi. Po ga­łę ziach – z gó ry na dół i z po wro tem, ska ka ła wie wiór ka. Do oko ła pnia wi ły się ja do wi te wę że, bro niąc do stę pu tym, któ rym przy pad kiem przy­szło do gło wy wspi nać się na to świę te drze wo. Spod ko rze ni wy try ska ła źró dla na wo da, a pil no wa ły ją dzie wi ce. Czer pa ły ją, po le wa ły nią ga łę­zie a ta spa da jąc, prze mie nia ła się w ro sę peł ną mą dro ści i prze po wied ni na przy szłość. Wo da mia ła smak mio du. Trud no się dzi wić, że pod tak cu dow nym je sio nem ob ra do wa li bo go wie nad lo sa mi świa ta.

78

Buk pur pu ro wy

nr 5 ma pień o ob wo dzie 256 cm oraz wy so ko ść 20 m. Je go li ście są Ȏciem no pur pu ro we (stąd na zwa) zwłasz cza na wio snę, pra wie nie zmie nia ją bar wy do je sie ni. Bu ki tej od mia ny po tocz nie na zy wa ne są czer wo no list ny mi.

Z bu kiem tak że zwią za ne są le gen dy: Pe wien ksiądz po sta no wił wy stru gać fu jar kę z drew na bu ko we go. Gdy by ła pra wie go to wa, drew no za czę ło się sa mo da lej kształ to wać. Osta­tecz nie po wstał no wy in stru ment zwa ny fa go tem. Stąd rów nież ła ciń ska na zwa bu ka – fa gus.

Je sion pła czą cy

nr 7 jed no z naj pięk niej szych drzew tej od mia ny w pol sce. Mie- Ȏrzy 22 m wy so ko ści i 362 cm ob wo du. Je go na zwa na wią zu je do (pła-czą cych) zwi ja ją cych się ku zie mi ga łę zi.

Dąb szypułkowy

79

7.4 Wy pra wa do naj star szych dę bów w Pol sce

Być w gmi nie Ustro nie Mor skie i nie zo ba czyć naj star sze go dę bu w pol sce, to tak, jak być w Rzymie i nie zobaczyć papieża. Do te go drze wa przed woj ną pro wa dzi ła ozna ko wa na ścież ka spa ce ro wa. po woj nie ob szar, na któ rym ro śnie dąb był ma ło zna ny, ze wzglę du na to, że nie był ogól nie do stęp ny do 1992 ro ku. W je go po bli żu znaj-do wa ło się lot ni sko ra dziec kie.

Dzię ki sta ra niom władz gmin nych zo stał wy ty czo ny nie bie ski pie-szy szlak tu ry stycz ny, któ ry za pro wa dzi cię do naj star szych dę bów szy puł ko wych w pol sce. Szlak roz po czy na się przy przy stan ku PKS Ma ry sin w Ustro niu Mor skim (mo gą nim po ru szać się tak że ro we rzy-ści). Dłu gość szla ku do dę bu Bo le sław to 8,5 km, na to miast do dę bu War ci sław 11 km.Uwa ga! Oto dru gi uprosz czo ny wa riant do tar cia do dę bów: Z Ustro nia Mor skie go wy jeż dża my ul. Ko le jo wą na dro gę kra jo wą nr 11, kie ru-je my się w stro nę Ko ło brze gu. po prze je cha niu 3 km osią ga my sta cję ko le jo wą Ba gicz. Da lej ozna ko wa nym szla kiem kie ru je my się pie szo lub ro we rem w stro nę dę bów. Na szla ku przy dro dze nr 11 po sta wio no wi tacz, w dal szej ko lej no ści roz miesz czo no przy rod ni cze plan sze po-glą do we i za da szo ne wia ty ze sto ja ka mi ro we ro wy mi.

Dę by ro sną w du żym kom plek sie drze wo sta nu o po wierzch ni ok. 1300 ha na zy wa nym La sem Ko ło brze skim. Las z uwa gi na je go bo gac two flo ry i fau ny, włą czo ny zo stał do ob sza ru chro nio ne go sie ci Na tu ra 2000, znaj du je się tak że w gra ni cach Ob sza ru chro nio ne go Kra jo bra zu. Na to miast część la su po ło żo na na pół noc od to rów ko-le jo wych le ży w ob rę bie użyt ku eko lo gicz ne go o na zwie Eko park Wschod ni. Już w okre sie mię dzy wo jen nym Las Ko ło brze ski był zna-nym te re nem re kre acyj nym z wy zna czo ny mi szla ka mi do prze jaż dżek kon nych i szla kiem pie szym. W le sie ku ucie sze tu ry stów zbu do-wa no tzw. le śne re stau ra cje. W wie lu miej scach La su Ko ło brze skie go wy stę pu ją ga tun ki drzew ob cych dla te go ty pu sie dli ska, ta kie jak: ży wot nik ol brzy mi, da gle zja zie lo na, mo drzew ja poń ski, świerk sit-kaj ski, cy pry śnik błot ny, skrzy dło orzech kau ka ski i in ne. Ga tun ki eg zo tycz ne po ja wi ły się tu w XIX wie ku, kie dy two rzo no mod ne wów czas po wierzch nie la su o cha rak te rze ogro dów den dro lo gicz nych. War to od wie dzić róż ne za kąt ki la su, by po znać je go ta jem ni ce. W le-sie spo ty ka się nie zwy kłe oka zy blusz czu po spo li te go (naj oka zal szy o ob wo dzie ok. 60 cm) i wi cio krze wu po mor skie go. Ogó łem ro śnie

80

tu 35 drzew o roz mia rach po mni ko wych. W tym 6 za re je stro wa nych ja ko po mni ki przy ro dy. W le sie od no to wa no 24 ga tun ki chro nio ne, za gro żo ne i uzna ne za re gio nal ne rzad ko ści, jak np. pod ko lan bia ły, prze tacz nik gór ski, to jeść ga jo wa i ży wiec ce bul ko wy.

Jak gło si lo kal ny żart, w Le sie Ko ło brze skim za czy na się szu kać za gi nio nych tu ry stów do pie ro po 3 dniach, gdyż wcze śniej nie ma sen su. praw do po dob nie tu ry sta po ra żo ny pięk nem przy ro dy, sta nął gdzieś i za ga pił się.

Dąb Bo le sław

Kie dy pa trzy my na dąb, przy tła cza nas swo ją wiel ko ścią i gru bo ścią ko na rów, je go wspa nia ła ko ra bu dzi za chwyt i re spekt.

A oto kil ka cen nych in for ma cji o dę bach: Dąb szy puł ko wy do ra-sta do 40 m wy so ko ści, je go owo ce to żo łę dzie wi szą ce na dłu gich szy puł kach. Stąd na zwa – szy puł ko wy (w od róż nie niu od bez szy puł-ko we go). Drze wo twar de, cięż kie uży wa ne do wy ro bu me bli i klep ki pod ło go wej. Ko ra sto so wa na w gar bar stwie i lecz nic twie. Drew no dę bu po dłu gich la tach le że nia w wo dzie czer nie je i tward nie je – tzw. czar ny dąb – pol ski he ban. Żo łę dzie są po kar mem dla wie lu zwie rząt le śnych, np. dzi ków. po tęż ne dę by bu dzi ły re spekt lu dów sło wiań skich i ger mań skich. Syl wet ki dę bów pod no si ły du cha bo jo we go. pod ty- mi drze wa mi zbie ra no wy pra wy bo jo we. Bo ha te rów przy ozda bia no wień ca mi z li ści dę bo wych. Od naj daw niej szych cza sów wie rzo no, że dąb był drze wem świę tym. Już sta ro żyt ni uzna wa li go za kró la drzew. Daw ni Sło wia nie wie rzy li, że bóg grzmo tów ob rał so bie to drze wo za swo ją sie dzi bę, dla te go pio ru ny naj czę ściej bi ją w dąb. ist-niał pięk ny zwy czaj, że kie dy na świat w ro dzi nie przy cho dził syn, to sa dzo no na pa miąt kę dąb.

Wiek drze wa moż na okre ślić je dy nie na pod sta wie ilo ści sło jów pnia, któ re są je go pa mię cią. W ro ku 2000 wiek dę bu na pod sta wie prze pro wa dzo nych ba dań den dro lo gicz nych zo stał usta lo ny na 800 lat. Je go ob wód mie rzo ny na wy so ko ści 1,3 m od zie mi wy no si 691 cm, wy so kość 30 m, śred ni ca je go ko ro ny ma 18 m.

19 sierp nia 2000 ro ku mia ła miej sce do nio sła uro czy stość. po 800 la tach dąb do cze kał się chrzcin. pod ma je sta tycz nym drze wem spo-tka li się po li ty cy, sa mo rzą dow cy i oko licz ni miesz kań cy, któ rzy ma ją na imię Bo le sław. Dąb otrzy mał imię Bo le sław, upa mięt nio no w ten spo sób kró la Bo le sła wa chro bre go, za któ re go przy czy ną po wsta ło

81

w 1000 ro ku bi skup stwo w Ko ło brze gu. przed dę bem po sta wio no ta bli cę in for ma cyj ną z je go cha rak te ry sty ką. Akt nada nia imie nia ja ko hi sto rycz ny do ku ment zo stał prze ka za ny do Mu zeum Orę ża pol skie go w Ko ło brze gu.

Do tej po ry za naj star szy dąb w pol sce uwa ża ny był Chro bry z pio-tro wic – 740 lat, dru gą po zy cję zaj mo wał Dąb Ba żyń skie go ro sną cy w Ka dy nach, a naj bar dziej zna ny Bar tek z Bart ko wa ma 670 lat. Na-stęp ne za szczyt ne miej sca zaj mo wa ły dę by ro ga liń skie Lech, Czech i Rus – 625, 539 i 512 lat.

Dąb War ci sław

Od dę bu Bo le sław idzie my da lej szla kiem nie bie skim w kie run ku War­ci sła wa. po przej ściu oko ło 300 m do cho dzi my do skrzy żo wa nia dróg, skrę ca my w le wo na dro gę wy ło żo ną pły ta mi be to no wy mi. po po ko-na niu oko ło 1000 m do cho dzi my do drew nia ne go pa śni ka, któ ry jest do sko na łym dro go wska zem do dę bu. Skrę ca my w le wo, na twar dą, ulep szo ną dro gę le śną. po przej ściu oko ło 1100 m, skrę ca my na skrzy-żo wa niu w pra wo (po czą tek dro gi wy sy pa ny jest gru zem z czer wo nej ce gły). po przej ściu na stęp nych 150 m do cie ra my do ce lu.

Dru gi z dę bów no si imię księ cia Gry fi ty War ci sła wa III, za któ re go spra wą Ko ło brzeg w 1255 ro ku otrzy mał pra wa miej skie. Mie rzy w ob-wo dzie 720 cm, wy so ki jest na 37 m, a je go wiek oce nio no na 640 lat, co pla su je go na pią tej po zy cji w ran kin gu naj star szych drzew te go ga tun ku w pol sce. przy za byt ko wym drze wie po sta wio no ta bli cę pa-miąt ko wą.

cie ka wost ką jest to, że Bo le sła wo wi i War ci sła wo wi to wa rzy szą ro sną ce w ich po bli żu oka za łe bu ki. Stwa rza ją one być mo że swo isty mi kro kli mat dla tych drzew, a po nad to do star cza ją ży znej próch ni cy, tzw. zie mi bu ko wej.

O wie lu do stoj nych dę bach opo wia da się le gen dy i po da nia. Wy-star czy wspo mnieć, że na dę bie uwił gniaz do orzeł bie lik – pro to pla sta na sze go go dła na ro do we go. Nie daw no na sze dę by też do cze ka ły się swo jej le gen dy. War to jej po słu chać:

Zda rzy ło się to w 1000 ro ku, kie dy na pia stow skim tro nie za sia dał Bo le sław Chro bry, a w Ko ło brze gu bi sku pem był Re in bern. Bi sku po wi przy szło krze wić wia rę chrze ści jań ską w jesz cze po gań skim kra ju Po­mo rzan. Chro bry pod czas ob jaz du po mor skich gro dów po sta no wił od wie dzić przy ja cie la w Ko ło brze gu, do brym sło wem i ra dą wes przeć

82

go w cięż kiej pra cy mi syj nej. Kie dy tu prze by wał, do nie sio no mu, że w Le sie Ko ło brze skim wi dzia no po tęż ne go niedź wie dzia. Ksią żę lu bił ło wy, a już w szcze gól no ści po lo wa nia na niedź wie dzie. Na stęp ne go dnia sko ro świt z ca łą dru ży ną ru szył na po lo wa nie. Wkrót ce odłą czył się od współ to wa rzy szy, by sa me mu wy tro pić i za po lo wać na gru be go zwie­rza. Kie dy za szył się głę bo ko w las, usły szał bzy ka nie pszczół, i kie ru jąc się za ni mi, do tarł do wy nio słych so sen, gdzie znaj do wa ły się pszcze le bar cie. Na gle usły szał trzask ła ma nych ga łę zi, gniew ny po mruk i uj rzał su ną ce go wprost na nie go niedź wie dzia. Wład ca dziel nym był mę żem i nie sły cha nej od wa gi, nie uląkł się te go wi do ku. Do był my śliw skiej włócz ni, któ rej drzew ce by ło dę bo we, a ostrze ze szcze re go zło ta. Rzu cił nią w kie run ku ku dła tej be stii. Broń w po ło wie dro gi do ce lu za sty gła w bez ru chu, jak by ta jem ni cza si ła ją po chwy ci ła, na stęp nie wy ko na ła gwał tow ny zwrot ostrzem ku zie mi i wbi ła się w nią. A niedź wiedź, już go nie by ło; za szył się w knie jach i nikt go już wię cej nie zo ba czył. Ksią żę pró bo wał wy cią gnąć włócz nię z zie mi. Ja kież mu sia ło być je go zdzi wie nie, kie dy oka za ło się, że gdy ją cią gnął, ta wcho dzi ła co raz głę biej w grunt. Wład ca zro zu miał, ze to znak z nie bios, po zo sta wił włócz nie na miej scu. Do kład nie po dwu stu la tach od tam te go zda rze nia ze zło te go ostrza włócz ni wy ro sły ko rze nie, a jej drzew ce za zie le ni ło się li sto wiem. Tak wła śnie w 1200 ro ku za czął ro snąć „Bo le sław”. Po stu sześć dzie się ciu la tach (1360 r.) na miej scu włócz ni stał już oka za ły dąb i to wła śnie na je go ga łąz ce przy sia dła sój ka. Pta szek dzio bem po chwy­cił żo łądź i wzbił się w po wie trze, by go zło żyć w gnieź dzie ja ko za pas na zi mę. Da le ko nie ule cia ła. Żo łądź wy padł jej z dzio ba do kład nie w tym miej scu, gdzie ro śnie 640 let ni dąb „War ci sław”.

83

8. GMiN Ne WęD KO WA Nie

Gmi na Ustro nie Mor skie za sob na jest w czy ste wo dy i rzad kie ga-tun ki ryb. przy wschod niej gra ni cy gmi ny ucho dzi do mo rza rze ka czer wo na, na to miast u po łu dnio wych gra nic pły nie par sę ta, by ujść do mo rza w Ko ło brze gu. te rze ki, a szcze gól nie par sę ta, zna ne są z tro ci i li pie nia, a tak że po ja wia ją cych się ostat nio co raz czę ściej praw dzi wych ło so si. praw dzi wym el do ra do dla węd ka rzy jest mo rze. Wo dy mor skie to Bał tyk, ale też i krót kie od cin ki uj ścio we oma wia-nych rzek – do pierw szych mo stów (100-300 m). Aby węd ko wać na wo dach mor skich, na le ży wy ku pić li cen cję w Ka pi ta na cie por tu w Ko ło brze gu. Otrzy ma się tam też krót ki re gu la min po ła wia nia na tych wo dach. Aby węd ko wać na par sę cie, na le ży wy ku pić li cen-cję na rze ki gór skie. ry by ło so sio wa te na rze ce moż na ło wić tyl ko na przy nę ty sztucz ne i ro ślin ne.

rze ka czer wo na za li czo na jest do wód ni zin nych, tu za po zwo le nie wy star cza Kar ta pol skie go Związ ku Węd kar skie go. po ło wy mor skie to praw dzi we we zwa nie dla praw dzi wych węd ka rzy i nie tyl ko. W tym miej scu po cząt ku ją cym węd ka rzom na le ży wy ja śnić, że w stre fach przy brzeż nych Bał ty ku ży ją ry by słod ko wod ne. Wbrew po wszech-ne mu prze ko na niu Bał tyk nie jest mo rzem sło nym, lecz sło na wym. Mi ni mal ne za so le nie wpły wa ko rzyst nie na ry by słod ko wod ne, dla te go osią ga ją one tu więk sze roz mia ry, niż w zbior ni kach słod ko wod nych. Węd ko wa nie mor skie róż ni się od te go na słod kich wo dach. po cząt-ku ją cym ra dzę wy brać się na po łów z do świad czo nym węd ka rzem lub do łą czyć do miej sco wych. Do wiesz się jak węd ko wać, ja kie sto so wać przy nę ty, gdzie są naj lep sze miej sca brań, kie dy i na co bę dzie bra ło, oraz w któ rym miej scu sta nąć z węd ką.

Rzeka Czerwona

84

Wiel ką atrak cją dla tu ry sty jest po łów śle dzi, wa lo ry sma ko we śle dzi ka są po wszech nie zna ne, mniej na to miast zna ne są wa lo ry węd kar skie tej ry by, a po lo wa nie na tę naj po pu lar niej szą prze ką skę ma swój nie po wta rzal ny urok. Ulu bio nym przy sma kiem śle dzia jest ma ła, wą ska i kształ tem przy po mi na ją ca wę go rza ryb ka, po pu lar-nie zwa na to bia sem. Od wcze snej wio sny do póź nej je sie ni to bia sy pod pły wa ją na tar ło bli sko brze gu, w po go ni za ni mi przy pły wa ją ła wi ce śle dzi. Naj lep sze miej sca po ło wu to uj ścia rzek, do bre efek ty przy no si też węd ko wa nie z mo la w Ustro niu Mor skim i Sia no żę tach. ekwi pu nek na ta ki po łów to: wę dzi sko spi nin go we o wy rzu cie do 80 g, żył ka 0,30 mm i ze staw śle dzio wy. Skła da się on z pię ciu ha czy ków, do dat ko wy ele ment wa bią cy to ka wa łek fo lii od bla sko wej i zie lo ny ko ra lik na ło pat ce ha czy ka. ta ka cho in ka jest rzu co na w mo rze i po-wo li ścią ga na. przy pierw szym ude rze niu nie śpiesz się, po cze kaj masz jesz cze czte ry ha czy ki. Zda rza się, że za jed nym rzu tem wy cią gnie my pięć śle dzi. co wte dy dzie je się na węd ce, te go nie da się opi sać!

La tem, gdy wo da jest cie pła, w po go ni za to bia sem mo że po dejść pięk ny wę gorz. ten ży ją cy w mo rzu róż ni się od pły wa ją ce go w wo-dach słod kich tym, że jest krót szy i grub szy i ma ja sno zie lo ny łeb. Je go mię so jest de li kat ne i nie czuć je mu łem. Na wę go rza sto su je my me to dę grun to wą, żył ka mo że zo stać ta sa ma, na to miast na jej koń cu umiesz cza my ze staw skła da ją cy się z cię żar ka od 60 do 80 g z ha czy-ka mi, tak że by ołów le żał na dnie, a żył ka prze su wa ła się bez opo ru. Dru gi ha czyk wią że my 70-90 cm po wy żej cię żar ka. przy nę ta to ro-sów ka, lep sze wy ni ki po ło wu da je to bias lub fi le cik z pła stu gi. O te ostat nie przy nę ty moż na po pro sić ry ba ków na przy sta ni ry bac kiej w Ustro niu Mor skim.

Za miast wę go rza na ta ki ze staw mo że my zła pać pła stu gę, po pu-lar nie zwa ną flą drą. Moż na ze tknąc się z nią, bro dząc w mor skiej wo dzie. Na pia sku nie spo sób od róż nić znie ru cho mio ałej pła stu gi od oto cze nia. pła stu gi do sko na le po tra fią upodob nić się do oto cze nia, stąd też czę sto na zy wa ne są bał tyc ki mi ka me le ona mi. pła stu ga ata-ku je przy nę tę bar dzo łap czy wie i po ły ka głę bo ko. Szczy tów ka węd ki wy gi na się moc no, ma my wra że nie, że na koń cu węd ki jest du ża ry ba, a tu cza sa mi oka zu je się, że zło wi li śmy ma lut ką flą drę.

Z grun tu w mo rzu mo że my wy cią gnąć pięk ną płoć i oko nia. płoć mor ska jest gru ba, o ciem niej szym za bar wie niu grzbie tu w od róż nie-niu od słod ko wod nej. płoć to bar dzo wa lecz na ry ba, hol ki lo gra mo wej ma mu si z od le gło ści od 70 do 100 m to praw dzi wa wal ka.

85

W ma ju (naj lep sze miej sce to mo la w Ustro niu Mor skim i Sia no żę-tach) sto su jąc du że ze sta wy spła wi ko we rzę du 25-40 g, moż na zło wić be lo nę. Kształt cia ła tej ry by jest strzał ko wa to wy dłu żo ny, a jej dłu-gość do cho dzi do 90 cm. pysk ry by przy po mi na pi łę lub dziób, z te go wzglę du czę sto by wa na zy wa na bo cia nem mor skim. Jej mię so jest smacz ne, lecz nie któ rych kon su men tów od stra sza wi dok zie lon ka-wych ości po usma że niu. Sko ro świt be lo na pod cho dzi do brze gu w po szu ki wa niu po kar mu. po za cię ciu, pierw sze ude rze nie to pięk ne sal to w po wie trzu, sta wia opór, po tra fi wy ska ki wać z wo dy, wy glą da to tak, jak by tań czy ła na ogo nie.

La tem w mo rzu moż na zło wić dzi wo lą ga – dia bła mor skie go. ry ba ta nie na da je się do je dze nia, lecz za li cza na jest do cen nych tro-fe ów. cha rak te ry zu je ją po tęż na gło wa, cia ło in ten syw nie ubar wio ne, po kry te wy rost ka mi i kol ca mi, du że na stro szo ne płe twy. Dia bła mor skie go wy star czy na dwa ty go dnie wło żyć do for ma li ny i ma się pięk ną pa miąt kę znad mo rza. Dla węd ka rzy żąd nych mor skich przy-gód ar ma to rzy ku trów ry bac kich i stat ków spa ce ro wych w po bli skim Ko ło brze gu or ga ni zu ją wy pra wy na dor sza. W Ustro niu Mor skim ist nie je moż li wość za bra nia się na ta ki po łów z ry ba kiem ło dzią ry-bac ką, co za pew ne jest jesz cze więk szą grat ką. Węd ko wa nie za zwy czaj od by wa się na du żych głę bo ko ściach. Wę dzi sko mu si być krót kie (180-210 cm), o cię ża rze wy rzu to wym 500 g, do kom ple tu moc ny ko ło wro tek. Nie każ dy wie, że dorsz to ry ba dra pież na, stąd też ja ko przy nę ty uży wa się cięż kie go pil ke ra przy po mi na ją ce go śle dzia lub szprot kę. W peł nym mo rzu moż na zło wić oka zy o wa dze 5-7 ki lo-gra mów. przy du żej ry bie mdle ją rę ce, ale to szyb ko mi ja gdy z to ni wy nu rzy się wiel ki pysk. Dor sza moż na zło wić tak że z brze gu, lecz tu oka zy nie prze kra cza ją 2 kg wa gi.

Za naj bar dziej atrak cyj ne węd ko wa nie mor skie uwa ża się po ła wia-nie lesz czy bez po śred nio z pla ży. Nie jest to ten cien ki i chu dy leszcz, któ re go ło wi my na in nych wo dach, ale pięk ny, tłu sty, zło ty leszcz mor ski. Węd ka rze okre śla ją do rod ne oka zy mia nem ło pa ty. ła wi ce lesz czy gro ma dzą się w tzw. ryn nach przy pla żo wych a ma to miej sce od po cząt ku mar ca do koń ca lip ca, by na stęp nie wpły nąć w przy mor-skie je zio ra. tam w ich słod kich wo dach od by wa ją tar ło. część z nich wpły wa też do rze ki czer wo nej i par sę ty. W 1999 r. stwier dzo no, że naj więk sza ilość zło tych lesz czy zgro ma dzi ła się na wy so ko ści Sia-no żę ty – Ustro nie Mor skie – rze ka czer wo na. W tym miej scu war to do dać, że za lesz cza mi pod pły wa ją ogrom ne pło cie i oko nie, dla te go

86

że część lesz czy jesz cze przed wpły nię ciem do słod kich wód, tu skła da ikrę i to ona przy cią ga tu te ry by. Bar dzo waż ne jest po zna nie pro fi lu dna. Je że li jest słoń ce, to na wo dzie wi dać wy raź nie ja śniej sze i ciem-niej sze pla my. te ciem niej sze to głęb sza wo da, tam zbie ra się ry ba. Lesz cze ło wi my me to dą spła wi ko wą i grun to wą, w dzień naj lep sze wy ni ki da je spła wik. Węd ka mu si być dłu ga, oko ło 4,5 m o cię ża rze wy rzu to wym 100-150 g, żył ka 0,30-0,35 mm. Do brze za opa trzyć się w spła wik ty po wo lesz czo wy, któ ry na an te nie ma do dat ko wo ma łą boj kę, co po zwa la na do dat ko wą ob ser wa cję bra nia. Leszcz ata ku je przy nę tę od do łu, uno sząc spła wik do gó ry, spo sób węd ko wa nia z brze gu jest bar dzo cie ka wy. Węd karz za kła da kil ka czer wo nych ro ba ków na ha czyk nr 3 lub 4, po czym z węd ką wcho dzi jak naj da lej w mo rze, wy ko nu jąc rzut, wra ca i sta wia węd kę w po zy cji pio no wej. ten z węd ka rzy, któ re mu do pi sze szczę ście, mo że za li czyć na wet re-kord pol ski, hol pa tel ni to praw dzi wa roz kosz dla węd ka rza.

Dla praw dzi wych węd ka rzy gmi na ofe ru je coś eks tra. prak tycz nie przez ca ły rok moż na tu ło wić ry by, ta kie jak troć, ło soś, li pień, pstrąg.par sę ta i czer wo na to rze ki, do któ rych wpły wa ją na tar ło tro cie i ło-so sie. W stycz niu, kie dy koń czy się okres ochro ny tro ci, nad par sę tę zjeż dża ją się spi nin gi ści z ca łej pol ski. Sta je się tra dy cja by No wy rok wi tać z węd ką w rę ku. Na tar li ska tro ci i ło so si po dą ża ją też pstrą gi i oko nie, pró bu ją pod ja dać ja jecz ka ikry. Wę dzi ska do po ło wu tro ci po win no być dłu go ści 270-300 cm, o cię ża rze wy rzu to wym do 80 g. Sto su je my cięż kie bla chy, przy nę ta mu si iść przy sa mym dnie, gdyż ry by te wę dru ją głów nie no cą, a w dzień prze by wa ją w ustron nych miej scach. Naj lep sze ło wi ska na par sę cie znaj du ją się w ro ścię ci nie (5 km od Ko ło brze gu) – do jazd z Ko ło brze gu dro gą nr 102 w kie run ku na świ dwin. Na czer wo nej naj lep sze ło wi sko znaj du je się przy jej uj-ścia do mo rza. Na rze ce czer wo nej mo że my ło wić też do rod ne oka zy pło ci mor skiej – wpły wa ona tu na tar ło, po nad to za sob na jest w in ne ry by, ta kie jak wę go rze, szczu pa ki.

par sę ta i czer wo na to też kra ina pstrą ga i li pie nia. Je że li ło so sia na zy wa my kró lem na szych rzek, to li pie nia moż na na zwać kró lo wą. Naj lep sza me to da po ło wu to spi ning na ma łe blasz ki ob ro to we z czer wo nym ko ra li kiem, do bre wy ni ki da je też me to da spła wi ko wa.Wy traw ni węd ka rze wo lą jed nak me to dę mu cho wą na ma łe sztucz ne mu chy, węd ko wa nie w ten spo sób jest bar dzo wi do wi sko we. Na za-koń cze nie ży czę po ła ma nia ki ja i ta aakiej ry by. tu mo że się zda rzyć, że bę dzie to ry ba two je go ży cia.

87

9. AGrO tU ry Sty KA

Agro tu ry sty ka w ostat nich la tach sta je się co raz bar dziej po pu lar ną for mą wy po czyn ku. prze ma wia ją za nią wzglę dy eko no micz ne oraz per spek ty wa re la tyw nie szyb kie go i nie mę czą ce go do jaz du do wy-bra nej miej sco wo ści.

in te re su ją cą pro po zy cją dla ro dzin lub więk szych grup tu ry stów bę dą wa ka cje spę dzo ne u rol ni ków. Go spo dar stwa agro tu ry stycz ne w gmi nie Ustro nie Mor skie po wsta ją jak „grzy by po desz czu”. Go-spo da rze wy naj mu ją po ko je lub sa mo dziel ne miesz ka nie wa ka cyj nym go ściom. po nad to ist nie je moż li wość roz bi cia na mio tów na te re nie go spo dar stwa. Wła ści cie le ofe ru ją wy go dy za roz sąd ną ce nę, a wy-po sa że nie po koi i apar ta men tów w sprzęt go spo dar stwa do mo we go (ku chen ki ga zo we, ku chen ki mi kro fa lo we), no wo cze sne wę zły sa-ni tar ne nie od bie ga od stan dar dów eu ro pej skich. Go spo dar stwa wiej skie, co jest bar dzo waż ne w szcze gól no ści dla dzie ci, stwa rza ją moż li wość miesz ka nia tu ry stom z ro dzi ną wiej ską, po zna wa nia ro-dzin nych za jęć w do mu, za gro dzie, po lu i przy ob rząd ku zwie rząt. Moż na zbie rać ru no le śne, go spo darz wska że naj lep sze miej sca na grzy by, ja go dy, je ży ny i po ziom ki. O bo gac twie grzy bów w Le-sie Ko ło brze skim krą żą le gen dy. cy tu jąc Ka ba ret Star szych pa nów, moż na pójść na ry by – w każ dziu teń ki wol ny dzień i na grzy by – w aro ma tów pe łen las. Go spo dar stwa ofe ru ją ko rzy sta nie z do mo wych po sił ków, wa rzyw z ogród ka, owo ców z sa du, mle ka pro sto od kro wy a na wet ko zy, do mo we wę dli ny, a czę sto miód z wła snej pa sie ki. Ma ją do za ofe ro wa nia tak że in ne atrak cje, ta kie jak węd ko wa nie na pry wat nych sta wach, jaz dę ro we ro wą i kon ną, gril lo wa nie oraz in ne ty po wo wiej skie atrak cje. Agro tu ry sty ka to wcza sy z re cho tem żab, wi do kiem kro wy w tle i kle ko tem bo cia na, to moż li wość wy-bra nia na ro sół do mo wy – kacz ki czy ku ry bie ga ją cej po po dwó rzu, to moż li wość przy rzą dza nia ro dzin nej ka wy na ło nie na tu ry. Nie bez zna cze nia jest fakt, że go spo dar stwa agro tu ry stycz ne le żą bli sko mo rza. Ser decz ność, go ścin ność i czas, ja ki po świę ca ją tu ry stom go spo da rze spra wia, że ta ki wy po czy nek jest nie po wta rzal ną for mą spę dza nia cza su wol ne go.Uwa ga: Za in te re so wa nych tą for mą wy po czyn ku pro si my o kon takt z Urzę dem Gmi ny w Ustro niu Mor skim tel. 094 351 41 89, po nad to in for ma cje o go spo dar stwach agro tu ry stycz nych moż na uzy skać na stro nie in ter ne to wej gmi ny: www.ustro nie -mor skie.pl

88

10. SpA cer NAD MOr SKą pLA Żą

Spa ce ry nad mor ską pla żą są atrak cyj ne o każ dej po rze ro ku. Ni gdzie w pol sce nie moż na zo ba czyć tak du żo róż no rod nych pta ków, jak wła śnie na pla ży. pta ka mi, któ re ja ko pierw sze rzu ca ją się w oczy nad mo rzem, są oczy wi ście me wy. Wśród nich na szcze gól ną uwa gę za słu gu je me wa śmiesz ka – ptak wiel ko ści go łę bia, na zy wa ny czę sto mor ską wro ną, ze wzglę du na swój głos brzmią cy jak chra pli we kra aa. Ma orze cho wo – bra zo we za bar wie nie gło wy (otocz kę). Nie każ dy wie, że me wy wbrew po wszech ne mu prze ko na niu nie po tra fią nur ko-wać. czy nią to ry bi twy, na le żą ce do pod ro dzi ny mew. Nad Bał ty kiem po spo li ta jest ry bi twa zwy czaj na roz mia ra mi zbli żo na do śmiesz ki. Na zy wa na jest czę sto ja skół ka mor ską (od roz wi dlo ne go ogo na, po-dob ne go do ja skół cze go).

Na brze gu mo rza le żą licz ne musz le małż mor skich. Naj więk szym bał tyc kim mał żem jest mał giew pia sko łaz, je go mu szel ki do ra sta ją do 8 cm. Sko rup ki swo im wy glą dem przy po mi na ją jaj ka. rów nie pięk nym oka zem jest ser ców ka ja dal na. Jej musz la w kształ cie ser ca, po kry ta jest że ber ka mi. Bał tyc kie ser ców ki do ra sta ją mak sy mal nie do 2-3 cm. Naj czę ściej znaj du je my małż o na zwie omu łek ja dal ny, je go sko rup ki są de li kat ne o bar wie ciem no gra na to wej lub ciem no bru nat-nej. Osią ga roz mia ry 5-7 cm, je go oso bli wo ścią jest to, że przy cze pia się do pod wod nych przed mio tów (ka dłu by stat ków, sie ci ry bac kie) za po mo cą bi sio rów.

Na pla ży znaj du je my bru nat ne ple chy morsz czy nu pę che rzy ko wa-te go, wy rzu ca ne go na brzeg przez mor skie fa le. War to wie dzieć, że pę che rzy ko wa te (stąd na zwa) zgru bie nia na pła skich wstę gach wy-peł nio ne są po wie trzem. Mo rze wy rzu ca też zo ste rę mor ską, zwa ną po pu lar nie tra wą mor ską. Jej li ście po dob ne są do li ści traw, two rzą w mo rzu roz le głe łą ki. Zo ste ra mor ska jest je dy ną ro śli ną kwia to wą ro-sną cą w mo rzu. W prze ci wień stwie do traw lą do wych po wy schnię ciu nie ła mie się, jest ela stycz na. Daw niej wy ko rzy sty wa no ją w prze my śle ta pi cer skim.

Ma rze niem tu ry sty jest zna leźć bursz tyn i za wieźc go do do mu ja ko cen ne tro feum. Bursz ty nu naj le piej szu kać pod czas sztor mów, gdy wzbu rzo ne fa le ata ku ją brzeg, a wśród wy rzu ca nych z głę bi róż no-barw nych ka mie ni zna leźć moż na cie ka we oka zy bursz ty nu. W świe tle ba dań na uko wych bursz tyn to ży wi ca za sty gła w cza sie. Na te mat po wsta nia bursz ty nu ist nie je wie le le gend. A oto jed na z nich:

89

He lios, bóg słoń ca, po zwo lił swe mu sy no wi Fa eto no wi po wo zić ol brzy­mim sło necz nym ry dwa nem. Sła be rę ce mło dzień ca nie by ły w sta nie utrzy mać na wo dzy skrzy dla tych ru ma ków. Wóz zbli żył się zbyt bli­sko zie mi i po wstał strasz ny po żar. Roz gnie wa ło to Zeu sa ci snął więc w Fa eto na ogni sty pio run. Sio stry nie roz trop ne go mło dzień ca dłu go go opła ki wa ły. Trwa ło to do pó ty nie zmie ni ły się w nad brzeż ne so sny. To wła śnie ich łzy, spa da ją ce do Bał ty ku, zmie ni ły się w bursz tyn.

Na wy dmach na szcze gól ną uwa gę za słu gu ją tra wy – pia skow ni ca zwy czaj na i wy dmu chrzy ca pia sko wa, z nich bar dziej wy trzy ma ła jest pia skow ni ca. W cza sie su szy po tra fi zwi jać się, aby unik nąć utra ty wo- dy. Na zbo czach kli fu w Ustro niu Mor skim ro śnie ro kit nik zwy czaj ny. Je go owo ce ko lo ru po ma rań czo we go za wie ra ją wię cej wi ta mi ny c niż cy try na. Wy dmy po ro śnię te są bo rem so sno wy. So sny są tu taj o wie le niż sze niż w głę bi lą du, cha rak te ry stycz nie po wy gi na ne przez wiatr wie ją cy od stro ny mo rza. Jed na z le gend mó wi, że Bóg zli to wał się nad nie uro dzaj ny mi nad mor ski mi pia ska mi i stwo rzył so sny. Stąd też nad mor ska so sna na zy wa na jest drze wem pa na Bo ga.

90

12. Waż niej sza li te ra tu ra

Ost see-Bad Hen ken ha gen bei Kol berg 1913, Ber lin 1913 Ȏśmi giel ski r.: Ko ło brzeg prze wod nik Mi le nij ny 2006 Ȏśmi giel ski r: Oko li ce Ko ło brze gu, Ko ło brzeg 1999 Ȏtwar dy t.; www. przy ro da po wiat ko lo brzeg. pl ȎVol lack M.: Das Kol ber ger Land. Se ine Städte um Dörfer. ein pom- Ȏmer sches He imat buch, Hu sum 1999 Ziót kow ska M.: Ga wę dy o drze wach, War sza wa 1983 Ȏ

przy opra co wy wa niu wia do mo ści au tor ko rzy stał z in for ma cji udo-stęp nio nych przez Urząd Gmi ny w Ustro niu Mor skim. Sło wa po dzię ko wa nia za udo stęp nie nie ma te ria łów i fo to gra fii skła-dam:

ks. pro bosz czo wi ta de uszo wi pia sec kie mu z ka te dry p.w. Nie po- Ȏka la ne go po czę cia NMP w Ko sza li nieks. Je rze mu Lu biń skie mu z pa ra fii p.w. pod wyż sze nia świę te go ȎKrzy ża w Ustro niu Mor skimpa ni Ha li nie Gra jek, kie row ni ko wi bi blio te ki Gmin ne go Ośrod ka ȎKul tu ry w Ustro niu Mor skimpa ni An nie Bor kow skiej – Kruk ȎJa rze mu pa ta no wi – Agen cja Wy daw ni cza Ȏ Pa tan ­Press Ko ło brzegDy rek cji Mu zeum Orę ża pol skie go w Ko ło brze gu Ȏpa ni Bar ba rze ćwiek Ȏ

13. In for ma tor gmin ny – in for ma cje prak tycz ne

91

Kościół parafialny w Ustorniu Morskim

92

93

Kościół w Rusowie

94

Wnętrze kościoła w Rusowie

95

Platan klonolistny

96

Najstarszy w Polsce – 800 lat – dąb Bolesław

97

640-letni dąb Warcisław

98

Molo w Ustroniu Morskim

Zegar słoneczny

99

Ustronie Morskie z lotu ptaka

100

Latarnia morska w Gąskach

101

102

103

ALTE FARM

104

ALTE FARM

105

Morskie wędkowanie – molo w Sianożętach

106Urząd Gminy w Ustroniu Morskim78-111 Ustronie Morskie, ul. B. Chrobrego 68tel. +48 94 351 55 35, fax +48 94 351 55 97ustronie-mor@post.pl www.ustronie-morskie.pl