R O CZNIK I G LEBO ZN A W C ZE T. X X X ÏX N R 2 S. 75-86 W A R SZ A W A 1988

BOHDAN DOBRZAŃSKII

ROZWÓJ GLEBOZNAWSTWA W AKADEMII ROLNICZEJ I POLITECHNICE LWOWSKIEJ W DUBLANACH

Okres poprzedzający rozwój gleboznawstwa w Politechnice Lwowskiej scharakteryzował prof. M. Strzemski w publikacji pt. Historia glebo­znawstwa polskiego [44]. Autor ten podał, że w utworzonej w 1856 r. Wyższej Szkole Rolniczej w Dublanach k. Lwowa, a przekształconej w 1900 r. w słynną Akademię Rolniczą w Dublanach, wyróżniali się do­brą znajomością gleboznawstwa: Stefan Jentys, Józef Mikułowski-Po- morski, Kazimierz Miczyński, Konrad Mościcki, Adam Karpiński.

O rozwoju gleboznawstwa w Dublanach dowiadujemy się częściowo z opracowania prof. M. Górskiego pt. Zycie i dzieło Józefa Mikułowskie- go-Pomorskiego [11]. Prof. Mikułowski-Pomorski, pracując w Dublanach w latach 1893-1911, zorganizował Stację Chemiczno-Rolniczą dobrze wy­posażoną i umożliwiającą prowadzenie nowoczesnych badań nad żyzno­ścią gleb. Prof. Mikułowski-Pomorski, dzięki ogromnej wiedzy rolniczej i zdolnościom organizacyjnym, został mianowany dyrektorem Krajowych Zakładów Rolniczych w Dublanach (1906 r.), w skład których włączono Akademię Rolniczą, niższą Szkołę Rolniczą, Stację Chemiczno-Rolniczą i Stację Torfową. Stworzyło to dogodne warunki do osiągnięcia wyso­kiego poziomu nauczania w Akademii Rolniczej i umożliwiło podejmowa­nie badań naukowych oraz kształcenie gleboznawców i specjalistów z nauk pokrewnych. Badania gleboznawcze prowadzili: Kazimierz Miczyński, Marian Górski, Feliks Terlikowski, Zygmunt Golonka [8-10].

Początek historii gleboznawstwa w Politechnice Lwowskiej datuje się od utworzenia w 1919 r. Wydziału Rolniczo-Lasowego, w ramach którego znalazły się instytucje rolnicze, zlokalizowane w Dublanach. W tym czasie kierownictwo Katedry, Stacji Chemiczno-Rolniczej i Stacji Tor­fowej sprawował, do czasu przejścia w 1923 r. do Warszawy, prof, dr Marian Górski.

Właściwy rozwój gleboznawstwa Politechniki Lwowskiej w Dubla­nach rozpoczął się od marca 1924 r., kiedy to kierownictwo Katedry i Instytutu Chemii Rolniczej i Gleboznawstwa objął prof, dr Jan Żółciń-

76 В. Dobrzański

ski, sprowadzony z K atedry Gleboznawstwa Wydziału Przyrodniczego Fizyko-Matematycznego Fakultetu Państwowego Uniwersytetu w Mo­skwie.

Prof. Jan Żółciński, o gruntownie opanowanej nowoczesnej wiedzy gleboznawczej, opartej na podstawach nauk przyrodniczych, przystąpił z ogromnym zapałem i energią do tworzenia poważnego ośrodka badaw­czego i dydaktycznego.

Katedra i Instytut Chemii Rolniczej i Gleboznawstwa Politechniki Lwowskiej w Dublanach dysponowały dogodnymi pomieszczeniami i la­boratoriami specjalistycznymi dla pracowników naukowych i studentów, własną halę wegetacyjną, polem doświadczalnym oraz bogatym asorty­mentem odczynników chemicznych i szkła laboratoryjnego.

Prof. J. Żółciński podjął współpracę z organizacjami naukowymi i go­spodarczymi w kraju oraz nawiązał kontakty z nowoczesnymi zagranicz­nymi ośrodkami gleboznawczymi. Dzięki temu znalazły się fundusze na prowadzenie gleboznawczych badań terenowych i laboratoryjnych. Za­kupiono z dotacji Funduszu K ultury Narodowej ultramikroskop do ba­dania zjawisk koloidalnych i umożliwiono adiunktowi dr Arkadiuszowi Musierowiczowi odbycie staży naukowych u wybitnych specjalistów w Szwajcarii, Niemczech i Czechosłowacji.

Twórcza inicjatywa i ogromna pracowitość prof. J. Żółcińskiego przy­niosły w krótkim czasie efekty i wzbudziły uznanie środowiska naukowe­go oraz zaowocowały znaczącym dorobkiem publikacyjnym [1, 47-52].

Szczególnie interesujące koncepcje prof. J. Żółcińskiego zawiera pu­blikacja pt. Nowa genetyczna fizyko-chemiczna teoria tworzenia się próch­nicy, torfu i węgli kopalnych [49], w której autor ten wskazuje, że0 humifikacji związków organicznych w pierwszym okresie tego proce­su decydują mikroorganizmy, a w następnych etapach wpływają na hu- mifikację czynniki abiotyczne. J. Żółciński założył, że procesy biolo­giczne ulegają ograniczeniu przez produkty rozkładu związków organicz­nych o działaniu toksycznym, jakimi są fenole, polifenole itp. W miarę ograniczenia procesów biologicznych, proces humifikacji odbywa się pod wpływem procesów fizyko- i fotochemicznych, których rola w syntezie próchnicy ujawnia się tym wyraźniej, im wolniej usuwane są ze środo­wiska związki toksyczne.

Do prac dotyczących teorii genezy próchnicy należą również publika­cje J. Żółcińskiego pt. Światło słoneczne i nitryfikacja chemiczna [52] oraz O znacznych stratach azotu przy humifikacji materiałów roślinnych zasobnych w związki azotowe autorstwa J. Żółcińskiego i A. Musiero­wicza [47].

Prof. J. Żółciński pierwszy w Polsce zwrócił uwagę na zagrożenie1 wielkie szkody powodowane działaniem erozji wodnej gleb na terenach urzeźbionych [50, 51]. Obrazowo określał erozję wodną gleb jako „skry­ty bicz rolnictwa”. Stanowisko to poparł badaniami terenowymi Stanisław

Gleboznawstwo w Akademii Rolniczej w Dublanach 7 7

Вас, który po II wojnie światowej rozpropagował szeroko konieczność ochrony gleb przed erozją wodną.

Prof. J. Żółciński, będąc wyznawcą kierunku genetycznego w glebo­znawstwie, dał temu wyraz w prowadzonych badaniach terenowych oraz w publikacjach własnych i współpracowników [17, 18, 26, 48]. Badania terenowe prowadzone z ogromną wnikliwością były wzbogacane dużym materiałem analitycznym, dotyczącym chemicznych i fizykochemicznych właściwości wyróżnionych jednostek systematycznych gleb.

Szczególne zasługi dla polskiego gleboznawstwa położył prof. J. Żół­ciński przez stworzenie w Katedrze Gleboznawstwa i Instytucie Chemii Rolniczej i Gleboznawstwa Politechniki Lwowskiej w Dublanach wa­runków dogodnych do prowadzenia podstawowych badań właściwości sorpcyjnych i koloidalnego tworzywa gleb. Ukazało się na ten temat kilka interesujących publikacji [13, 16, 20, 45], które zapoczątkowały szerzej zakrojone badania w latach następnych. Prowadzono jednocześnie prace o dużym znaczeniu dla praktycznego rolnictwa, a dotyczące wyko­rzystania niekonwencjonalnych surowców nawozowych, nowych form nawozów i zwiększania żyzności gleb mineralnych i torfowych [12, 14, 21 ].

Prof. J. Żółciński przywiązywał ogromną wagę do zajęć dydaktycz­nych, starannie przygotowując każdy wykład, bogato dokumentowany najnowszymi osiągnięciami nauki światowej. Stawiał bardzo wysokie wy­magania swym doktorantom, dyplomantom i współpracownikom. W Poli­technice Lwowskiej promował jedynie Jana Tomaszewskiego, który już wtedy miał pokaźny, oryginalny dorobek naukowy.

Aktywnymi współpracownikami prof. J. Żółcińskiego byli: dr Arka­diusz Musierowicz, dr Bronisław Haupt, inż. Bronisław Nowak (przed­wcześnie zmarły), inż. Adam Wondrausch i asystent Roman Jaworski (zmarł przedwcześnie), Tadeusz Jakubowski i przejściowo jeszcze kilka osób.

Prof. J. Żółciński, dzięki niestrudzonej energii i licznym kontaktom naukowym oraz utrzymywanej współpracy z organizacjami rolniczymi i instytucjami przemysłowymi, sprawił, że Instytut Chemii Rolniczej i Gleboznawstwa stał się znanym i cenionym ośrodkiem naukowym gle­boznawstwa Politechniki Lwowskiej w Dublanach.

Jan Żółciński to niezapomniana, barwna postać twórczego badacza, miłośnika muzyki i sztuki. Zmarł przedwcześnie, lecz położył podwaliny pod solidną, nowoczesną szkołę gleboznawstwa polskiego.

Po śmierci prof. J. Żółcińskiego zarówno kierownictwo naukowe In­stytutu Chemii Rolniczej i Gleboznawstwa Politechniki Lwowskiej, jak też wykłady przejął dr Arkadiusz Musierowicz, któremu następnie (po habilitacji i nominacji na profesora nadzwyczajnego) w 1936 r. powierzo­no kierowanie działalnością Katedry i Stacji Chemiczno-Rolniczej na Wydziale Rolniczo-Lasowym Politechniki Lwowskiej w Dublanach oraz

7 8 В. Dobrzański

opiekę nad pomocniczym Laboratorium Gleboznawczym Wydziału Inży­nierii Lądowej i Wodnej.

W zespole pracowników Instytutu nastąpiły zmiany, nagle bowiem zmarli adiunkt B. Nowak i asystent R. Jaworski. Współpracownikami naukowymi prof. A. Musierowicza w Dublanach byli: Bohdan Dobrzań­ski, Tadeusz Jakubowski, Józef Krzyszowski, Roman Nowicki, Władysław Rut, Jadwiga Sobieszczańska i Adam Wondrausch. Nasilono badania właściwości fizykochemicznych gleb mineralnych i torfowych. Przepro­wadzano wnikliwe prace nad sorpcją i desorpcją najważniejszych jonów. W opublikowanych pracach A. Musierowicz i R. Nowicki [28] oraz A. Mu­sierowicz [31] scharakteryzowali zdolności chłonne torfów w stosunku do PO4 i wyjaśnili mechanizm tego procesu. Zbadano ponadto szczegóło­wo kompleks adsorpcyjny karpackich gleb połoninowych [38]. W tym też czasie B. Dobrzański wykonał pracę dotyczącą rozmieszczenia pod­stawowych składników pokarmowych we frakcji koloidalnej poszczegól­nych poziomów genetycznych gleby zbielicowanej [7]. Pozwoliło to na wykazanie znaczenia frakcji koloidalnej tworzywa gleb w odżywianiu roślin.

Interesujący był cykl prac zapoczątkowany pod wspólnym tytułem: „Materiały do poznania dynamiki gleb Polski”. Przedstawiono tam zmia­ny zachodzące w wartości rozpuszczalnych w wodzie połączeń azoto­wych [24] i dynamikę w okresie wegetacyjnym połączeń fosforowych rozpuszczalnych w l°/o kwasie cytrynowym [25] oraz wyniki badań z za­kresu mikroelementów w glebie [41, 43].

Dynamikę wilgotności słabo zbielicowanej gleby lessowej badał w la­tach 1933 i 1934 B. Dobrzański, który w później opublikowanej rozpra­wie, podał wiele cennych wskazówek metodycznych dotyczących okre­ślania dynamiki wody w glebie [6].

Badania A. Musierowicza i współpracowników nad glebami północnej krawędzi Podola umożliwiły uzyskanie bogatego materiału, który posłużył do opracowania kilku publikacji. A. Musierowicz i A. Wondrausch prze­prowadzili wnikliwe prace terenowe i dokonali szczegółowej charaktery­styki chemicznej i fizykochemicznej wyróżnionych jednostek systema­tycznych rędzin badanego terenu. Wydane publikacje wyróżniają się bo­gactwem dokumentacji naukowej i wszechstronnością ujęcia właściwości rędzin północnej krawędzi Podola [27, 32, 42].

Badaniami lessów i gleb wytworzonych z tych utworów glebotwór- czych zajął się B. Dobrzański, który — na podstawie wszechstronnych i dociekliwych badań właściwości fizycznych, chemicznych i fizykoche­micznych — zaproponował podział lessów zbadanego terenu na less ty­powy, ilasty i piaszczysty [3] oraz stworzył podstawę do oceny rolniczej, melioracyjnej i bonitacyjnej gleb powstałych z wyróżnionych utworów lessowych [4].

Poczynione obserwacje gleb różnie użytkowanych, a wytworzonych

Gleboznawstwo w Akademii Rolniczej w Dublanach 79

z lessu wzbudziły zainteresowanie B. Dobrzańskiego w zakresie zmian zachodzących w glebach zbielicowanych lessowych w warunkach prawi­dłowego użytkowania rolniczego [5]. Dobrzański nazwał gleby, w któ­rych następuje zanikanie cech i właściwości gleb zbielicowanych, gleba-’ mi regradowanymi lub odbielicowanymi. Swoją koncepcję poparł danymi analitycznymi i szczegółowymi obserwacjami terenowymi.

Badania gleb północnej krawędzi Podola zakończono opracowaniem kartograficznym autorstwa A. Musierowicza, A. Wondrauscha i B. Do­brzańskiego [39].

Czyniąc zadość zleceniu Banku Rolnego we Lwowie, A. Musierowicz i B. Dobrzański przeprowadzili terenowe badania gleboznawcze na polet­kach doświadczalnych i w laboratorium w celu określenia żyzności gleb górskich oraz potrzeb ich mineralnego nawożenia. Wyniki uzyskane z tych badań, w których uwzględniono właściwości gleb, wysokość i jakość plonowania oraz zmiany szaty roślinnej łąk górskich spowodowane zróż­nicowanym nawożeniem, zostały opublikowane w wszechstronnym ujęciu [30, 35]. Przy tej sposobności znacznie rozszerzono i pogłębiono badania gleb Huculszczyzny, wzbogacając w ten sposób skromne dane poznawcze dotyczące gleb górskich [37, 38].

Instytut Chemii Rolniczej i Gleboznawstwa Politechniki Lwowskiej w Dublanach prowadził również prace badawcze nad przydatnością róż­nych materiałów do podniesienia produktywności gleb uprawnych. Ba­dano więc ił towarzyszący nawozom potasowym, miał węgla kamiennego i brunatnego, siarczan miedzi [19, 21, 29, 33, 34] oraz skuteczność nowych nawozów mineralnych [22, 23, 40].

Prof. A. Musierowicz, wychodząc naprzeciw zainteresowaniom pra­cowników nauki istotą i rolą koloidów glebowych w dynamice właści­wości chemicznych i fizykochemicznych gleb, opublikował w 1938 r. monograficzne opracowanie pt. Koloidy glebowe [36]. Praca ta wypełniła dotkliwą lukę w gleboznawczej literaturze i odegrała ważną rolę w no­woczesnym rozumieniu właściwości sorpcyjnych gleb i mechanizmu po­bierania poszczególnych składników odżywczych przez rośliny.

W tym też czasie inż. B. Dobrzański opracował oryginalny podręcz­nik pt. Nawożenie łąk górskich — carynek [2], przeznaczony dla służby agrotechnicznej i rolników gospodarujących na terenach górskich. Autor tej publikacji podał wiele praktycznych propozycji dotyczących budow­nictwa gospodarskiego i sposobów stosowania nawozów organicznych, go­spodarskich i mineralnych. Należy nadmienić, że nazwa gnojowica została wprowadzona przez Dobrzańskiego; wcześniej w krakowskiem płynny nawóz organiczny nazywano gnojownicą, a we lwowskim — gnojuchą.

Zapoczątkowane przez prof. dr J. Żółcińskiego rzetelne szkolenie ka­dry gleboznawczej prowadzono aż do końca istnienia Instytutu Chemii Rolniczej i Gleboznawstwa Politechniki Lwowskiej w Dublanach. W oma­wianym okresie habilitował się dr A. Musierowicz, który w 1936 r.

80 В. Dobrzański

otrzymał nominację profesorską, inż. B. Dobrzański doktoryzował się w 1939 r. i został powołany na stanowisko docenta; inż. A. Wondrausch gromadził materiały do pracy doktorskiej, a inż. J. Sobieszczańska, inż. R. Nowicki i inż. J. Krzyszowski zgłębiali naukę o żyzności gleb i opa­nowywali nowoczesne metody badania właściwości gleb.

Ośrodek naukowy Politechniki Lwowskiej w Dublanach charaktery­zowało duże zainteresowanie tematyką gleboznawczą. Oprócz pracowni­ków Instytutu Chemii Rolniczej i Gleboznawstwa, badaniami gleboznaw­czymi interesowali się również naukowcy innych dyscyplin rolniczych. Należy tu wspomnieć prof. dr B. Świętochowskiego, który badał skutki przemian zachodzących w glebach torfowych pod wpływem uprawy, doc. dr S. Baca, zajmującego się dynamiką wody w glebie oraz erozją wodną, i dr M. Niklewskiego, prowadzącego badania nad procesem hu­mifikacji. Powszechnie ocenia się wysoko wkład ośrodka gleboznawczego Akademii Rolniczej i Politechniki Lwowskiej w Dublanach do rozwoju nauki o glebie i o metodach podnoszenia żyzności gleb. Równie znaczące osiągnięcia należy przyznać temu ośrodkowi w zakresie kształcenia kadry naukowej,

Znana jest postać prof, dr Mikułowskiego-Pomorskiego — wielkiej miary uczonego, znakomitego organizatora i działacza społecznego, który dokonał istotnych i korzystnych zmian w życiu naukowym Akademii Rolniczej w Dublanach; następnie zapisał się chlubnie w Warszawie jako kierownik K atedry i rektor SGGW.

Młody uzdolniony naukowiec z ośrodka dublańskiego, prof, dr Marian Górski, zaprezentował pełnię swej wiedzy w SGGW na stanowisku kie­rownika Katedry i pełniąc godność rektora. Stworzył on własną szkołę naukową; był wybrany członkiem Polskiej Akademii Nauk. Z dublańskim ośrodkiem naukowym Politechniki Lwowskiej związane też były po­czątki działalności naukowej prof, dr Feliksa Terlikowskiego — wielo­letniego dziekana Wydziału Rolniczego Uniwersytetu Poznańskiego, kie­rownika Katedry i twórcy własnej szkoły gleboznawczej.

Już wspomniano o wpływie prof. J. Żółcińskiego na kierunki badań naukowych w Instytucie Chemii Rolniczej i Gleboznawstwa Politechniki Lwowskiej w Dublanach. Następca prof. Żółcińskiego — prof, dr Arka­diusz Musierowicz rozwinął działalność naukową i umocnił pozycję ośrod­ka gleboznawczego w Dublanach. Pełnię swych uzdolnień i nabytej wie­dzy wykorzystał on w latach następnych, pełniąc przez wiele lat funkcję kierownika Katedry Gleboznawstwa w SGGW i tworząc tu znaną szkołę gleboznawczą; był wybrany członkiem PAN.

Bohdan Dobrzański — uczeń prof. Żółcińskiego i prof. Musierowicza po kilku latach pracy na Wydziale Rolniczo-Lasowym i Wydziale Inży­nierii Lądowej i Wodnej Politechniki Lwowskiej podjął samodzielną działalność naukową i organizatorską w Lublinie. Tam zorganizował Ka­tedrę Gleboznawstwa na Wydziale Rolniczym i pierwszą w Polsce Ka­

Gleboznawstwo w Akademii Rolniczej w Dublanach 8 1

tedrę Gleboznawstwa na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi UMCS oraz położył podwaliny pod Wyższą Szkołę Rolniczą. Pełnił przez wiele lat funkcję rektora kolejno obu tych uczelni i kierował pracą K atedry Gle­boznawstwa. Zorganizował również w Lublinie unikalny Zakład Agrofi­zyki PAN, którym kierował przez kilka lat. Po przeniesieniu do Warsza­wy objął kierownictwo Katedry Gleboznawstwa, a następnie Instytutu Gleboznawstwa i Chemii Rolnej w SGGW. Stworzył szkołę naukową, był członkiem PAN.

Adiunkt Instytutu Chemii Rolnej i Gleboznawstwa w Dublanach, Adam Wondrausch został po II wojnie światowej mianowany profesorem i pełnił z dużym zaangażowaniem obowiązki kierownika Katedry Chemii Rolnej WSR (AR) w Lublinie.

Józef Krzyszowski, również były pracownik Dublan, po zakończeniu działań wojennych, brał czynny udział w uruchomieniu Politechniki Gdańskiej, gdzie jako profesor kierował Katedrą Gleboznawstwa.

Znaczny wkład do poznania chemizmu gleb mineralnych i torfowych wniosła dr Jadwiga Sobieszczańska-Wondrausch, pracując w środowisku naukowym Wrocławia i Lublina.

LITERATURA

[1] B l a n c E., M u s i e r o w i c z A. N ochm als zur K enntniss der Roterde der M ittelm eerländer. Chemie der Erde, Jena 1931 Bd. VI, 9.

[2] D o b r z a ń s k i В. N aw ożenie łąk górskich — carynek. L w ow skie T ow arzy­stw o Rolnicze w e L w ow ie. L w ów 1938.

[3] D o b r z a ń s k i B. Studia gleboznaw cze nad lessam i północnej kraw ędzi P o­dola. Ann. UMCS, Sec. E 1947 vol. II.

[4] D o b r z a ń s k i B. Charakterystyka niektórych gleb lessow ych północnej kra­w ędzi Podola. Ann. UMSC sec. E 1947 vol. II.

[5] D o b r z a ń s k i B. Regradacja b ielicow ych gleb lessow ych. Ann. UMCS sec. B. 1947 vol. II.

[6] D o b r z a ń s k i B. Gospodarką wodą w glebie lessow ej. Ann. UMCS sec. В 1947 vol. II.

[7] D o b r z a ń s k i В. Rola frakcji koloidalnej w szczerku zbielicow anym przy m agazynow aniu składników pokarm owych dla roślin. Ann. UMCS sec. E 1949 vol. II, nr 1.

[8] G o l o n k a Z., G ó r s k i М., T e r l i k o w s k i F. W arunki sied liskow e na granicy niżu sarm ackiego i płaskow yżu podolsko-w ołyńskiego. Rocz. Nauk Roi. 1924 t. X I z. 1.

[9] G ó r s k i М., J a n k o w s k a W. Skład chem iczny i m echaniczny dwóch profilów gleb lessow ych Niżu Nadbużańskiego. Rocz. Nauk Roi. i Leś. 1923 t. IX.

[10] G ó r s k i M. Ein Beitrag zur B estim m ung der K olloide im Ackerboden. Zeitsch. für Land, V ersuchsw esen in Österreich 1912.

[11] G ó r s k i M. Życie i dzieło Józefa M ikułow skiego-Pom orskiego. K sięga P a­m iątkow a SGGW. W arszawa 1936.

6

В. Dobrzański

[12] M u s i e r o w i c z A. Znaczenie torfu dla w ykorzystania krajow ych m ączek fosforow ych. Cz. I. K om unikat III. Rocz. Nauk Roi. 1928 t. X X , 16.

[13] M u s i e r o w i c z A. Sorpcyjne w łaściw ości torfów w św ietle rów nania izo­term y adsorpcji Freundlicha. Rocz. Nauk Roi. 1929 t. X XI.

[14] M u s i e r o w i c z A. W artość naw ozow a fosforytów nieśw ieskich , niżniow - skich i rachow skich w św ietle dośw iadczeń w azonowych. Rocz. Nauk Roi. i Leś. 1929 t. X X I, 20.

[15] M u s i e r o w i c z A., S m o l i k L. Przyczynek do poznania koagulacji frak­cji cząstek glebow ych o średnicy 0,002 mm pod w pływ em jonów w odorow ych kw asów HC1 i CH3COOH. Rocz. Nauk Roi. i Leś. 1931 t. XXV , 10.

[16] M u s i e r o w i c z A., S m o l i k L. Ortokinecke koagulacni stypen jelu funkci pH sedim entacniho prestredi. Ves. C eskoslovenske Akad. Z em ledelskych Ved. 1931 z. 73, 6.

[17] M u s i e r o w i c z A. Badania terenow e i laboratoryjne gleby pola przezna­czonego pod Stację Doświadczalną — drenową w e Fredrowie. Rocz. Nauk Roi. i Leś. 1931 t. X X V , 34, 1 mapa.

[18] M u s i e r o w i c z A. Badania terenow e i laboratoryjne gleby pola w e F re­drowie przeznaczonego pod Zakład D oświadczalno-Rolniczy. Rocz. Nauk Roi. i Leś. 1931 t. X XV I, 16, 1 mapa.

[19] M u s i e r o w i c z A. O specjalnym sposobie polepszania urodzajności marszów. N aw ozy Sztuczne 1931 R. 3 nr 1, 20.

[20] M u s i e r o w i c z A. Adsorpcyjne w łaściw ości torfów. Rocz. Nauk Roi. i Leś. 1933 t. X X IX , 32.

[21] M u s i e r o w i c z A. Znaczenie torfu dla w ykorzystania krajow ych m ączekfosforow ych. Cz. II. D ośw iadczalnictw o 1932 t. VIII.

[22] M u s i e r o w i c z A., D o b r z a ń s k i B. W artość naw ozow a supertom asynypod buraki pastew ne w św ietle dośw iadczeń polow ych przeprowadzonych na szarej glince nalessow ej. U praw a R oślin i N aw ożenia 1934 nr 2, 7.

[23] M u s i e r o w i c z A., D o b r z a ń s k i B. W artość naw ozow a supertom asynyw św ietle dośw iadczeń przeprowadzonych na naturalnych łąkach torfow isk niskich. Uprawa R oślin i N aw ożenia 1934 nr 11-12.

[24] M u s i e r o w i c z A., N o w o t n y F., J a w o r s k i R. M ateriały do poznaniadynam iki gleb polskich. K om unikat I. U prawa R oślin i N aw ożenie 1935 z. II,11.

[25] M u s i e r o w i c z A., D o b r z a ń s k i B. M ateriały do poznania dynam iki glebPolski. K om unikat II. U prawa Roślin i N aw ożenie 1935 z. III, 10.

[26] M u s i e r o w i c z A., H a u p t B. Badania gleboznaw cze terenów Szutrom i- nice. Kosmos 1935 t. LXI z. 1, 47, 1 mapa.

[27] M u s i e r o w i c z A., W o n d r a u s c h A. Rędziny północnej krawędzi Po­dola. Kom unikat I. Kosmos 1936 t. X LI z. IV, 40.

[28] M u s i e r o w i c z A., N o w i c k i R. Sorpcja anionu P 0 4 przez torfy. Kosmos 1936 t. LXI ser. A z. IV.

[29] M u s i e r o w i c z A. Z badań nad iłam i zaw artym i w polskich nawozach po­tasow ych. Kosmos 1936 t. XLI ser. A z. IV.

[30] M u s i e r o w i c z A., D o b r z a ń s k i B. Przyczynek do poznania w pływ unaw ożenia m ineralnego na w ysokość i jakość plonów łąk górskich H uculszczyz- ny. Rocz. Łąka i Torfow isko 1937 z. 38.

*31] M u s i e r o w i c z A. Sorpcja anionu P 0 4 przez torfy (streszczenie). ZjazdNauk. Roi.-Leś. w Poznaniu. 25-28 m aja 1936. Sekcja Chem iczno-Rolnicza.Rocz. Nauk Roi. 1937 t. 43, 271.

[32] M u s i e r o w i c z A., W o n d r a u s c h A. Rędziny trzeciorzędowe północnejkraw ędzi Podola (streszczenie). Zjazd N aukow y Roi.-Leś. w Poznaniu, 25-28 m a­ja 1936. Sekcja C hem iczno-Rolnicza. Rocz. Nauk Roi. 1937 t. 43, 272.

Gleboznawstwo w Akademii Rolniczej w Dublanach 83

[33] M u s i e r o w i c z A. Z badań nad w artością naw ozową m iału w ęgla kam ien­nego. Rocz. Nauk Roi. i Leś. 1938 t. XIV, 24.

[34] M u s i e r o w i c z A. Z badań nad w artością naw ozową m iału w ęgla brunat­nego. Prz. Dośw. Roi. 1938 t. L nr 6.

[35] M u s i e r o w i c z A., D o b r z a ń s k i B. Potrzeby naw ozow e połonin H ucul- szczyzny pasa gór Baby Ludow ej oraz Czywczyna. Kosm os Ser. A 1938 t. LXIII R. II, 38.

[36] M u s i e r o w i c z A. K oloidy glebow e. U praw a R oślin i N aw ożenie 1938 z. 6, 14.

[37] M u s i e r o w i c z A. Studia nad glebam i połoninow ym i pasm a gór Baba Lu­dowa. Rocz. Nauk Roi. i Leś. 1939 t. XLVI, 35, 1 mapa.

[38] M u s i e r o w i c z A., S o b i e s z c z a ń s k a J. Studia nad kom pleksem ad- sorpcyjnym gleb połoninow ych pasm a gór Baba Ludowa. Rocz. Nauk Roi. i Leś. 1939, t. I, 34, 1 mapa.

/ц39] M u s i e r o w i c z A., W o n d r a u s c h A., D o b r z a ń s k i B. Mapa gleb^ północno-w schodniej części pow iatu złoczowskiego. L w ów 1944.[40] M u s i e r o w i c z A., K r z y s z o w s k i J. W pływ głębokości przykrycia na­

w ozów pom ocniczych na plony buraków cukrow ych i ziem niaków upraw ia­nych na słabo' zb ielicow anej glebie lessow ej. Prz. Dośw. Roi. 1947 t. 3 z. 3 s. 171-174.

[41] M u s i e r o w i c z A., R u t W. M ateriały do poznania zaw artości boru w g le­bach. (On the boron content in soils). Rocz. Nauk Rol. 1947 t. 49, 9.

[42] M u s i e r o w i c z A. Rędziny kredow e północnej kraw ędzi Podola. Rocz. Nauk Roi. i Leś. 1948 t. L, 19.

[43] M u s i e r o w i c z A., R u t W. M ateriały do poznania zaw artości boru w g le­bach. Rocz. Nauk Roi. i Leś. 1948 t. L, 19.

[44] S t r z e m s k i M. H istoria gleboznaw stw a polskiego. PWRiL, W arszawa 1980.[45] W i e g e r G., P a l l m a n n H., M u s i e r o w i c z A., A l b a r e d a J. O efek ­

cie suspensyjnym . Rocz. Nauk Roi. i Leś. 1932 t. X XV III, 34.[46] W o n d r a u s c h A. Mapa gleb Dublan. L w ów 1932.[47] Ż ó ł c i ń s k i J., M u s i e r o w i c z A. O znacznych stratach azotu przy hu-

m ufikacji m ateriałów roślinnych zasobnych w zw iązki azotowe. Rocz. Nauk Roi. i Leś. 1927 t. XVII, 20.

[48] Ż ó ł c i ń s k i J., H a u p t B., M u s i e r o w i c z A., N o w a k B., W o n d ­r a u s c h A. Badania gleboznaw cze i przyrodnicze terenów Zagrobeli pod Tar­nopolem. Cz. IV. Dośw. Roi. 1931 t. VII, 33.

[49] Ż ó ł c i ń s k i J. N ow a genetyczno-fizykochem iczna teoria tw orzenia się próch­nicy, torfu i w ęgli kopalnych. Rocz. Nauk Roi. i Leś. 1926 t. XVI.

[50] Ż ó ł c i ń s k i J. D eluw ialne procesy glebow e. Rocz. Nauk Roi. i Leś. 1929 t. X X II

[51] Ż ó ł c i ń s k i J. D eluviale B oden-auf und A bschw em m ungen als heim liche P lage der Landw irtschaft. Rocz. Roi. i Leś. 1929 t. X XII.

[52] Ż ó ł c i ń s k i J. Św iatło słoneczne i n itryfikacja chemiczna. Rocz. N auk Roi. i Leś. 1932 t. X.

8 4 В. Dobrzański

I б . д о б ж а н с к и I

РАЗВИТИЕ ПОЧВОВЕДЕНИЯ В СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННОЙ АКАДЕМИИ И ЛЬВОВСКОМ ПОЛИТЕХНИЧЕСКОМ ИНСТИТУТЕ В ДУБЛЯНАХ

Р езю м е

Начало обучения почвоведению в Львовском политехническом институте датируется от образования в 1919 г. Сельскохозяйственно-лесного факультета, находящегося в Дубля- нах. Однако, настоящее развитие почвоведения в Дублянах началось с 1924 г., когда руко­водство Институтом агрохимии и почвоведения было поручено проф. докт. Яну Жултин- скому. Проф. Я. Жултински обладал большими, основательными, современными почвовед­ческими знаниями кроме этого, был полон огромного энтузиазма и наделен организацион­ными способностями. Он установил научное сотрудничество с заграничными и отечествен­ными центрами, а благодаря дотациям Фонда отечественной культуры, оснастил Институт современной аппаратурой.

Оригинальную научную концепцию заключил Проф. Я. Жултински в публикации Новая генетическая физико-химическая теория образования гумуса, торфа и ископаемого угля. Первым в Польше он указал на отрицательные последствия водной эрозии почв на рельеф­ных территориях, что дало толчок исследованиям Станислава Баца по охране почв от эрозии. Особенно большие заслуги для польского почвоведения у проф. Яна Жултинского связаны с созданием в Институте агрохимии и почвоведения благоприятных условий для обучения научных кадров и ведения основных исследований по сорбционным особенностям и колло­идному веществу почв. Проф. Я. Жултински обращал огромное внимание на уровень веден­ных дидактических занятий и ставил большие требования перед своими сотрудниками. После смерти проф. Я. Жултинского научное руководство перешло в руки докт. Аркадия Мусеровича, который в 1936 г. стал профессором. Сотрудниками проф. А. Мусеровича в Дублянах были: Богдан Добжански, Тадеуш Якубовски, Юзеф Кшишовски, Роман Нови- цки, Владислав Рут, Ядвига Собещаньска, Адам Вондрауш. Были комплексно разработаны физико-химические особенности минеральных и торфяных почв. Исследованиями динамики влажности лессовых почв занимался Добжански. Кроме этого, на основании всесторонних физических и физико-химических исследований Добжански предложил оригинальную класси­фикацию лессов, а также основы для сельскохозяйственной, мелиорационной и бонитацион- ной оценки почв, образованных из лессов. Мусерович и Добжански провели исследования горных почв в районе Восточных Карпат и установили необходимость дифференцированного их удобрения.

Ученик проф. Я. Жултинского и проф. А. Мусеровича Богдан Добжански после несколь­ких лет работы на Сельскохозяйственно-лесном факультете Львовского политехнического института начал самостоятельную научную и организационную работу в Люблине. Он орга­низовал Кафедру почвоведения на Сельскохозяйственном факультете и первую в Польше Кафедру почвоведения на Факультете биологии и наук о земле Университета им. Марии Кюри-Склодовской, основал также Высшую сельскохозяйственную школу в Люблине. Он в течение ряда лет был ректором поочередно обоих вузов и руководил работой Кафедры почвоведения. Организовал также в Люблине уникальный Отдел агрофизики ПАН, которым руководил несколько лет. После переезда в Варшаву перенял руководство Кафедрой почвоведения в Сельскохозяйственной академии, а затем Институтом почвоведения и агрохимии. Создал научную школу, был избран членом ПАН. Адьюнкт Института агро­химии и почвоведения в Дублянах Адам Вондрауш после второй мировой войны стал про­фессором и с большим посвящением исполнял обязанности руководителя Кафедры агро­химии Сельскохозяйственной академии в Люблине. Юзеф Кшишовски, тоже бывший сотруд­ник Дублян, после окончания войны принимал активное участие в организации Кафедры почвоведения в Гданском политехническом институте.

Gleboznawstwo w Akademii Rolniczej w Dublanach 85

Тематика почвоведения разрабатывалась также учеными, работающими в Дублянах в других сельскохозяйственных отраслях. Проф. Б. Свентоховски исследовал последствия происходящих в торфяных почвах перемен под влиянием возделывания, доц. Станислав Бац занимался динамикой воды в почве, а также водной эрозией, докт. М. Никлевски вел иссле­дования процесса гумификации.

Везде высоко оценивается вклад почвоведческого центра Сельскохозяйственно-лесного факультета Львовского политехнического института в Дублянах в развитие науки о почве и методах повышения плодородия почв, а также в области обучения научных кадров.

I В . D O B R Z A Ń SK I I

DEVELOPMENT OF SOIL SCIENCE IN THE AGRICULTURAL COLLEGE AND THE TECHNICAL UNIVERSITY AT DUBLANY

S u m m a r y

The teaching on soil science at the Technical U niversity of L w ów was in itia­ted in 1919, w hen the F aculty of A griculture and Forestry at D ublany of the Technical U niversity was called into being. The proper developm ent of soil scien­ces in the Technical U niversity of L w ów began in 1924, w hen the guidance of the Institute of A gricultural Chem istry and Soil Science was entrusted to Prof. Dr. Jan Żółciński. Prof. Żółciński distinguished h im self as a com petent and modern pedologist and m oreover he had an extraordinary zeal and energy as w ell as organizational abilities. He established the cooperation w ith home and foreign re­search centres and ow ing to the assistance of the Fund of N ational Culture he outfitted his research unit w ith the m odern apparatus sets.

An original scientific concept has been presented in the work by Prof. Żół­ciński N ew genetic physico-chemical theory of humus , peat and hard coal formation. He as the first in Poland stressed harm ful consequences of w ater erosion on areas w ith variegated relief, w hat initiated the research on soil protection against ero­sion, developed further on by Stanisław Вас. To particular m erits of Prof. Żół­ciński belongs his in itiative in creating favourable conditions in the Institute of A gricultural Chem istry and Soil Science for training new scientific staff and carrying out basic research on sorption properties and colloidal stuff of soils. Prof. Żółciński laid a particular stress to the level of didactical training and put high requirem ents towards his co-w orkers. A fter his death the scientific guidance w as taken over by Dr. Arkadiusz M usierowicz, who after the thesis for and conferm ent of the Dr. habil. degree was nom inated A ssociate Professor. To co-w orkers of Prof. M usierowicz at D ublany belonged Bohdan Dobrzański, Tadeusz Jakubow ski, Józef K rzyszowski, Roman N ow icki, W ładysław Rut, Jadw iga Sobieszczańska, Adam W ondrausch. These scientists worked out on physico-chem ical properties of m ine­ral and peat soil. M oisture dynam ics in loess soils was investigated by Dobrzański, w ho also on the basis o f extensive physical, chem ical and physico-chem ical in ­vestigations put forw ard a proposal of original classification of loesses and created grounds for the estim ation of loess soils under their agricultural and reclam ation usability and valuation point of view . M usierowicz and Dobrzański carried out investigations on m ountain soils of Eastern Carpathians and established the needs of differentiated fertilization.

Dobrzański, pupil of Professors Żółciński and M usierowicz, started his inde­pendent scientific and organizational activ ity in Lublin. He organized the Chair of Soil Science at the Agronom ic F aculty as w ell as the first Chair of Soil Science

86 В. Dobrzański

in Poland at the F aculty of B iology and Earth Science, M. C urie-Skłodow ska U ni­versity and w as active in form ation of the A gricultural U niversity of Lublin. He fu lfilled for m any years the functions of a rector of either U niversity and guided the works of the Chair of Soil Science. He organized also in Lublin a unical D e­partm ent of Agrophysics, Polish A cadem y of Sciences, w hich w as guided by him for several years. Upon m oving to W arsaw Dobrzański took over the Chair of Soil Science of the W arsaw A gricultural U niversity and then the Institute of Soil Science and A gricultural Chem istry. A dam W ondrausch, lecturer at the Institute of A gricultural Chem istry and Soil Science at D ublany, w as nom inated Professor after the w ar and fu lfilled w ith great zeal functions of head of the Chair of A gri­cultural Chem istry, A gricultural U niversity of Lublin. Józef K rzyszowski, also form er research worker of D ublany w as active after the w ar in form ation of the Chair of Soil Science of the Technical U niversity of Gdańsk.

Pedologie problem s w ere dealt w ith by form er Dublany workers also in other agricultural disciplines. Prof. Św iętochow ski investigated consequences of transfor­m ations occurring in peat soils under the effect of tillage. A ssist. Prof. Stan isław Вас dealt w ith the soil w ater dynam ics and w ater erosion of soil and Dr. M. N i- klew ski carried out investigations on the hum ification process.

The contribution of the pedologie research centre of A gricultural and Forest Faculty, Technical U niversity of L w ów to the developm ent of so il sciences and the soil fertility im provem ent m ethods as w ell as in training of the pedologie research staff should be highly estim ated.

W p ł y n ę ł o do r e d a k c j i w m a j u 1987 r .