ród talko-hryncewicz

„wieczność umarłych dotąd trwa, dokąd pamięcią się im płaci”.

Wisława Szymborska

Saga rodu

Talko-Hryncewicz

©Piotr Paweł CYPLA – Warszawa 2014

Strona 2 z 54


Strona 3 z 54

SPIS TREŚCI

RÓD TALKO-HRYNCEWICZ HERBU IŁGOWSKI .......................................................................... 4

ETYMOLOGIA NAZWISKA ........................................................................................................ 5

ORIGO IMIENIA ICHMOŚCIÓW JPANÓW HRYNCEWICZÓW .................................................... 6

POTOMKOWIE ALEKSANDRA TALKO-HRYNCEWICZA .............................................................10

POTOMKOWIE PAWŁA TALKO-HRYNCEWICZA ........................................................................10

ALEKSANDER I MICHAŁ – KSIĘŻA DOMINIKANIE ...................................................................11

RAFAŁ JAN TALKO-HRYNCEWICZ ..........................................................................................12

JÓZEF TALKO-HRYNCEWICZ I JEGO POTOMKOWIE .............................................................12

Linia Jana syna Józefa i Potrncjany z domu SZYMANOWSKA ................................................12

Franciszek syna Jana, wnuk Józefa, prawnuk Pawła ...............................................................16

POTOMKOWIE FRANCISZKA TALKO-HRYNCEWICZA ..............................................................17

LINIA JANA LUDWIKA .............................................................................................................18

Linia Ludwika syna Jana Ludwika i Krystyny z domu KARP .....................................................18

Linia Józefa syna Jana Ludwika i Krystyny z domu KARP ........................................................21

Linia Juliana syna Jana Ludwika i Krystyny z domu KARP .......................................................21

Linia Dominika syna Jana Ludwika i Krystyny z domu KARP ...................................................28

LINIA ANTONIEGO ..................................................................................................................30

Linia Szymona Tadeusza syna Antoniego...............................................................................30

Linia Wincentego syna Antoniego ..........................................................................................30

LINIA STANISŁAWA.................................................................................................................30

Linia Michała syna Stanisława i Barbary z domu BELKOWICZ.................................................30

Linia Wiktora syna Stanisława i Barbary z domu BELKOWICZ .................................................31

GNIAZDO RODOWE - IŁGÓW .....................................................................................................31

WSPÓŁCZESNY IŁGÓW ..........................................................................................................34

DZIEDZICE (POSESORZY) IŁGOWA........................................................................................38

ZAKOŃCZENIE ...........................................................................................................................40

NIEWŁAŚCIWA CHRONOLOGIA ..............................................................................................40

NIEWŁAŚCIWY HERB .............................................................................................................40

NIEWŁAŚCIWE NAZWISKO .....................................................................................................42

LEPSI I GORSI HRYNCEWICZE...............................................................................................43

NAZWISKO HRYNCEWICZ W WSPÓŁCZESNEJ POLSCE .......................................................47

Analiza porównawcza za okres 1988-2001 .............................................................................50

DRZEWO GENEALOGICZNE RODU TALKO-HRYNCEWICZ.....................................................53


Strona 4 z 54

RÓD TALKO-HRYNCEWICZ HERBU IŁGOWSKI

Ród HRYNCEWICZÓW vel TALKO-HRYNCEWICZÓW przypisywany jest do

herbu Iłgowski, a jako gniazdo rodowe podaje się Iłgów (lit. Ilguva) leżący obecnie na

Litwie w okręgu mariampolskim, w rejonie szakowskim, w gminie Kruki.

Adam Boniecki w „Herbarzu polskim” jako protoplastę tego rodu wymienia Pawła

TALKO-HRYNCEWICZA posesora dóbr Kujże w powiecie lidzkim, który w 1635 roku

procesował się o grunty – w sprawie tej świadczyli inni Hryncewiczowie: Wojciech

i Aleksy. W niektórych źródłach (np. Minkowski, Wielcy Polacy… lub „wikitree”)

podaje się, że Paweł był synem Wojciecha, wnukiem Mikołaja, prawnukiem Piotra

i praprawnukiem Mikołaja.1

Herb Iłgowsk i według A. Bonieck iego

Herb Iłgowsk i według Gajla

1 http://www.wikitree.com/wiki/Talko-Hryncewicz-9


Strona 5 z 54

Herb Iłgowski Niesiecki wywodzi od „Jędrzeja męża rycerskiego i brata jego

Iwana, ciwuna wieświańskiego, posła żmudzkiego księstwa 1569 roku, ciwuna

twerskiego w 1631 roku.” 2 Opisując, porównuje do herbu Abdank „na którego środku

stoi strzała bez piór do góry żeleźcem, pierścień na niej taki, jak owo stawiają, gdy do

pierścienia gonią; na hełmie trzy pióra strusie. Okol. fol. 350 rozumie, że Abdank

i strzała koloru białego, a pierścień czerwony.” 3 Do tego herbu należy ród

Hryniewiczów – być może są oni skoligaceni z Hryncewiczami. „Talko” to przydomek

przyjęty przez Hryncewiczów – tak przynajmniej podaje Seweryn hr. Uruski w swoim

„Herbarzu szlachty polskiej”. 4

Według potomka tego rodu – prof. Juliana TALKO-HRYNCEWICZA, na Litwie

herbem Iłgowski oprócz jego rodziny pieczętowali się Aleksandrowicze, Iwanowscy,

Karniccy. W XIX wieku oprócz herbu Iłgowski, spotykamy rodziny Hryncewiczów

pieczętujące się herbami: Lubicz, Przyjaciel oraz Przeginia.

ETYMOLOGIA NAZWISKA

Zdaniem profesora Kazimierza Rymunta i innych badaczy (Ewa Szczodruch),

nazwisko HRYNCEWICZ występuje w Polsce od 1635 roku i znajduje się w grupie

nazwisk pochodzących od imienia Grzegorz, notowanego w Polsce od średniowiecza

( XII w.), które pochodzi od greckiego „gregorios”, czyli gorliwy, czuwający.5

Cytowany w kolejnych rozdziałach potomek rodu Hryńcewiczów uważa jednak,

że jego nazwisko wywodzi się od nazwania praprzodka Hryńko, które to nazwanie

wywodzi się od nazwy odmiejscowej Hryńkowo. Nazwisko (nazwanie, herb)

„Iłgowski” zdaniem Jana Aleksandra Karłowicza, nie może być bezpośrednio

kojarzone z apelatywem „ilgas” , ponieważ pochodzi od nazwy osobowej „Ilgas” lub

od odpowiadającej im nazwie miejscowości np. „Iłgów”.6 Z powyższego wynika,

2 K.Łodzia-Czarniecki, Herbarz polski podług Niesieckiego, tom I, s.629, Gniezno 1875-1881

3 Ibidem, s.44

4 S.Uruski, Rodzina, herbarz szlachty polskiej, tom V, s.212, Warszawa 1908

5 K.Rymut, Nazwiska Polaków. Słownik historyczno - etymologiczny, Kraków 1999

6 J. Karłowicz, Kilka słow o nazwiskach litewsk ich, „ Prace Filologiczne“, t. II,1887, s. 587


Strona 6 z 54

że Hryncewicze Iłgowscy mogą swoje nazwanie wywodzić od nazwy odmiejscowej

(miejscowości) Iłgów.

ORIGO IMIENIA ICHMOŚCIÓW JPANÓW HRYNCEWICZÓW

Dzięki wspomnieniom potomka rodu Hryncewiczów możemy odtworzyć

genealogię tego rodu od średniowiecza do drugiej połowy XVIII wieku. W artykule

pt. „Przyczynek do historii rodów szlacheckich na Litwie”, opublikowanym

w miesięczniku „Litwa i Ruś” redagowanym przez Jana Obsta, wraz

z wspomnieniami odnajdujemy „Origo Imienia Ichmościów JPanów Hryncewiczów”

sporządzone przez brata pradziada profesora Juliana TALKO-HRYNCEWICZ –

ks. Ludwika HRYNCEWICZA.

Profesor wspomina: „pamiętam, przed pół wiekiem, z lat jeszcze dziecinnych

zwitek papierów, przechowywanych troskliwie przez pradziadów, dziadów i ojców

moich, w starym nadniemeńskim dworze w Iłgowie. Dziad mój Jan, szambelen

za czasów Stanisława Augusta i poseł na ostatni sejm Wielkiego Księstwa

Warszawskiego w roku 1807 z (powiatu) Mariampolskiego i tegoż roku w drodze do

Warszawy zmarły, z wielkim pietyzmem zbierał wszystkie dokumenty, pamiątki

i portrety rodzinne do Iłgowa. Wśród papierów, stamtąd pochodzących, przechowuję

rękopis z roku 1769 pożółkły i uszkodzony, pisany dobrze i językiem poprawnym,

lecz pismem miejscami zatartym i nieczytelnym, a kopię tego rękopisu przy

niniejszym podaję. Jest to rodowód Hryncewiczów, spisany według tradycji rodzinnej

od czasów legendowych, następnie od XVI aż do połowy XVIII wieku, przez

ks. Ludwika Hryncewicza, regenta O.O. Dominikanów w Wilnie, starca już wówczas

podeszłego, zmarłego wkrótce w tymże klasztorze. Był on starszym bratem

pradziada mego w linii prostej, Franciszka, starosty upickiego. Na swym pokoleniu

autor zakańcza rodowód i pod nim kładzie swój podpis. Fakta w nim podane i dalszy

opis stwierdza późniejszy Dekret Deputacji Wywodowej Wileńskiej z roku 1833

czerwca 20 dnia. Przepisując rękopis do druku, zachowałem w nim pisownię autora,

jak również opuszczone miejsca lub nieczytelne w rękopisie. Talków, położony nad

jeziorem Wiłkosznią, o 10 kilometrów na południowy zachód od Wysokiego Dworu,

własności p. inżyniera Bronisława Malewskiego, jest obecnie w posiadaniu

p. generała Leona Chełstowskiego. Hrynów położony o 7 kilometrów na południowy

zachód od tegoż Wysokiego Dworu, należy do p. Gabriela Sokołowskiego, przez oba

jeziora Wiłkosznię i Hrynkowo przepływa rzeczka Wierzchnia, łącząca też inne

jeziora, leżące na północny zachód i pod Birsztanami wpadająca do Niemna. Talków

i Hrynków są odległe o 22 - 25 kilometrów na południowy zachód od Trok.”7

7 J.Talko-Hryncewicz, Przyczynek do historii rodów szlacheckich na Litwie, opublikowany

w miesięczniku „Litwa i Ruś” redagowanym przez Jana Obsta, cytowany przez Czesława

Malewskiego w „Nasza Gazeta”


Strona 7 z 54

Origo Imienia Ichmościów JPanów Hryncewiczów

„Za czasów Kieystuta Xiążęcia Litewskiego, a dziedzicznego Pana nad Trokami,

szlachcic nazwany Talko, mieszkający w Województwie Trockiem, na tym miejscu,

gdzie teraz Talkow fortuna tak nazwana, że koło jeziora tam będącego dowcipnie

przemyślił nastawować kosy na wilkow, którym nogi podcinając zabijał y częste

swemu xiążęciu czynił przysługi, pod te czasy, kiedy jeszcze w Litwie strzelby nie

znali; z tey okoliczności był nazwany od xiążęcia Kieystuta Wiłkoszem, y za Herb

dane sobie miał dwie kosy na krzyż złożone na kształt Litery X, a nad kosami wilczą

głowę. Jakoż od tego Talko Wiłkosza dotąd Fortuna Talkowem, a jezioro Wiłkosznią

nazywa się. Ten Talko Wiłkosz miał dwuch Synów, z których jednego nazwał

imieniem swoim Talko, a drugiego Hryńko, y na onych swą majętność rozdzielił,

od których jedna Talkowem, a druga Hryńkowem po dziś dzień nazywają się. Z tych

dwuch Synów Talko umarł bezdzietny w młodym wieku; Hryńko zaś miał jednego

Syna y tego nazwał Imieniem Oyca y Brata swego zmarłego Talko. Ten przyszedłszy

do lat począł nazywać się Talko Hryńkowicz, biorąc przezwisko od Imienia Oyca

swego Hryńka, który zwyczaj y dotąd trwa na Rusi. Jego zaś Talko Hryńkowicza

Synowie, zatrzymując Imie Oyca swego Talka za przydomek, Hryńkiewiczami poczęli

się nazywać. Imiona zaś chrześcijańskie razem z wiarą świętą przyjęli, gdy się wiara

na Litwie krzewić poczęła. Ci Hryńkiewiczowie, których Braci czterech było podczas

Wojny Smoleńskiej za króla Jagiełły będąc przy Xiążęciu Witoldzie, gdy się

w młodych jeszcze leciech mężnie stawili się na bataliach w rekompensatę Swych

dzieł Heroicznych odebrali nowy Herb..., to jest Kopię z pierścieniem na wale na wzór

litery W, która jest początkowa Imienia Xiążęcia Witolda, na tą pamiątkę że od tego

Xiążęcia tym Herbem są zaszczyceni. I odtąd nie już Hryńkiewiczami, ale

Hryncewiczami są nazwani; przytym nadano onym tymże w Smoleńskim pewne

dobra, nazwane Iłgowem, na których Dobrach, dwuch Braci tam się pozostało y za

czasem ich Succesorowie nazwani są od Dóbr Iłgowa, Iłgowscy Hryńcewiczowie.

Dwuch zaś do Litwy powróciło, y tych Succesorowie rozkrzewili się w Trockim,

Lidzkim y Wiłkomierskim y ci dotąd nazywają się Talkowie Hryncewiczowie, jednak

z Ruszczyzny częściej Hrynkowiczami nazywali się aż do Zygmunta Augusta

czasów. Hryncewiczowie Lidzcy, różne possessye swoje w tym powiecie mieli, lecz

za czasem adversa fortuna uszczupleni, na małych kondicyach szlacheckich mieścić

się musieli y u różnych Panów na Dyspozycyach bywać. Koło Roku 1660 ... y Paweł

Hryncewiczowie Bracia inter se rodzeni, tak się rozrodzili ... Urodził Bartłomieja, który

był plebanem Bieniakońskim potym Eyszyskim, na Starość Penitencyariuszem

katedralnym Wileńskim, y Felikxa, Felix urodził Jana, Ten urodził Kazimierza,

Jerzego, Macieja y Ludwika, Jerzy urodził Leona ect, a Ludwik Bartłomieja... który ad

praesens żyjący mieszkają w powiecie lidzkim. Paweł zaś urodził Alexandra, Michała,

Józefa y Rafała, które dzieci in minorenitate zostawiwszy umarł. Matka ich de domo

Kotkowska, takoż w krótkim czasie po mężu swym z tym się pożegnała światem.

I tak te dzieci osierocone bez żadnego sposobu zostali się, przez co różnie się tarli

przez lat kilka y już mało co o swoim Imieniu wiedzieć mogli, bo koligacya resztę ich

substancij strawiwszy opuściła, y o nich wiedzieć nie chciała. Lecz Bóg, który jest


Strona 8 z 54

przedziwny y Swojej Opatrzności nad każdym, z nad temi Sirotami ten dowód Swej

Opieki pokazał, bo Jaśnie w. Imć Pan Andrzej Kryszpin Wojewoda Witebski,

Szeroszawski y Puński Starosta jeszcze w młodym wieku, będąc quo czasu

w Powiecie Lidzkim, a postrzegszy te dzieci u X. Plebana Bieniakońskiego (który

z miłosierdzia one był wziął do siebie), acz opuszczone, jednak udatne wziął

w Swoją Opiekę y zawiózł Ich do Raudania na Żmuydź, y tam ich kazał edukować.

I tak oddaleni od swojej familij, gdy przyszli do lat, niewiedzieli jak się podpisywać

mieli, czy przez H. Hryncewiczami, czy przez R. Ryncewiczami, jak pospoliciej na

Żmudzi wymawiają, y przeto raz przez H, inny raz przez R. tylko, podpisywali się;

aż za czasem informowani zostali od pozostałey w Lidzkim familij swoiey. Aleksander

y Michał przyszedłszy do lat wstąpili do Zakonu Ś-o Dominika, w którym pierwszy

Jerzym, drugi Reginaldem są mianowani, Obydway S. Th. Doktorami, przeorami,

y Prowincyałami byli jak świadczą ich portrety dawne u XX. Dominikanów Wileńskich

dotąd znajdujące się. Józef zaś pierwey pokojowym potym Gubernatorem był

w Raudaniu u tegoż JW Imć Pana W-dy Witebskiego, a Rafał u JW Jpana

Kazimierza Kryszpina S-ty Płungiańskiego, pierwey w Swisłoczy potym

w Płungianach miał dispozycyą; gdzie też będąc, pojął in Sociam Vitae Damę z tegoż

Dworu Jpannę Przeradowską, y spłodził z Oną Córkę Zofją, którą potym wydał za

Jmć Pana Alexandrowicza S-tę Łuksztańskiego w Wornelach w Xięstwie Żmuydz.

nad Jeziorem Łuksztą. Sam zaś dla Siebie nabył Fortunę w Medyngianach, y po

śmierci pierwszey Żony pojowszy drugą Annę Giecównę Sterilis fatiscessit;

pogrzebiony w Wornianach w Kościele katedralnym, na którą fortunę swoją zapisał,

fundując w nim Altarią, przy ołtarzu Pana Jezusa. Józef takoż będąc na dispozicij

w Raudoniu pojął in Sociam Vitae JW. Pannę Potencyannę Szymanowską

w Okolicy Ruczkan z parafij Wilkiskiej, z którą spłodził Syna jednego Jana . Tandem

przed Olkinicką, gdy gdy JW Imć Pan Kryszpin W-da Witebski dla spokojności

wyjechał za granicę, oddalił się od tey Dispozycij y wziowszy kwitancyą od JW Jpana

Kazimierza Kryszpina S-ty Płungian: qua Succtra (?) y opiekuna Dóbr dostał się do

Dworu JWJPana Kazimierza Sapiehy W-dy Wileń. Hetmana WXL. y pod czas okazij

Olkinickiej był Rotmistrzem pod czas której gdy wszystek porządek stracił niby in

recompensationem JW Imć Pan W-da dał mu administracyą w Szkudach

y Woytowstwo tameczne w mieście, pozwalając plac w mieście, zaścianek o ćwierć

mili nazwany Wiłkoborze, y inne pewne grunta sine alis onoribus co było cum aliquoti

emolumento. Lecz w lat kilka per in vidiam Ich M. Panów Komisarzy wpędzony przez

Kalkulacyą we dwadzieście pono tysięcy, iterum niemal ze wszystkiego wyzutym

został przecie in vim zasług przy Wojtowstwie y zaściankach sobie nadanych

utrzymał się, lecz nie długo żyjąc podczas powietrza z tym się światem pożegnał

Roku 1710. Syn Jego Jan Hryncewicz będąc dobrze wyedukowanym w Królewcu

w języku niemieckim y łacińskim służył na ten czas w Kurlandij u JW. JPana

Kieyzerlinga za sekretarza do różnych expedycij, gdzie też poiął in Sociam vitae

Jpannę Heniszankę z Domu Heningów; gdy się dowiedziawszy o śmierci Ojca swego

Józefa Hryncewicza przyiechał do Szkud dla zabrania pozostałej ruchomości po Ojcu

swoim, wraz od Dworu tamecznego przyaresztowany został ażeby resztę podług

wyciągnioney na Oycu Jego kalkulacij a zupełnie jeszcze nie opłaconej podobno koło


Strona 9 z 54

pięciu tysięcy do Skarbu zapłacił. Od której napasney pretensij, gdy się nie mógł

żadną exkuzą wymówić, musiał y żonę do siebie sprowadzić a sprzedając nie tylko

ojcowską ruchomość, lecz y własny swój sprzęt, ten dług uspakajać. Przez co, gdy

się ze wszystkiego siedząc na bruku przez czas nie mały, y napaść opłacając

wycięczył. Nareszcie nie mając gdzie się obrócić, uprosiwszy u JW. JPana Sapiehy

W-dy Wileń. konsens na ten że place y grunta Ojcowi swemu pozwolone,

z uwolnieniem od wszelkich podatków y powiności mieyskich tam lat dziesiątek

przemieszkał; nereszcie do tey przyszedł kondicij y upadku że musiał pisarstwo

mieyskie cum pensione Dwuchset złł. pruskich przyjąć, na którym w lat kilka

z suchot, czy też bardziey zgryzoty y alteracij, a przy tym y z trunków z tym się

światem pożegnał wieku swego koło lat 37. Pozostałych Synów czterech Wiktoryna,

Józefa, Franciszka y Stanisława, Imć Pan Rafał Hryncewicz Dziad Ich wraz

w swoją wziął opiekę, y przeprowadził do Medyngian, razem y z Matką Anną

z Heningów Hryncewiczową; których tak rozporządził: Wiktoryna oddał do

Seminarium do Wilna, który za czasem był Auditorem u JWJX. Zienkowicza Wileń.

Biskupa., potym Scholastykiem Prałatem Żmudz., proboszczem Wielońskim

y Plebanem Olitskim. Józefa zalecił do Dworu, który potym dostawszy się do JWJX.

Tyszkiewicza Biskupa Żmudz. został księdzem świeckim, był plebanem kurszańskim

y kanonikiem Inflant. oraz Dziekanem Wiekszniańskim. Franciszek dostał się pierwiej

do Dworu JW. JPana Tyzenhauza, Stty Szmettyńskiego, potym do JOX.

Wiśniowieckiego W-dy Wileń. Hetmana W-go X. L-go po którego śmierci nabywszy

Fortunę nazwaną Giereysze w Powiecie Brasławskim pojął in Sociam vitae Jpannę

Ludwikę Kwintównę Skarbnikowę Brasławską. Stanisław zaś po zakońcszonych

szkołach wstąpił do Zakonu Ś-o Dominika, w którym mianowany Ludwikiem ad

praesens jest Regensem w Konwencie Wileńskim. Pisan Roku tysiąc siedemsetnego

sześć dziesiątego dziewiątego Dnia 2 Augusta. X. Ludwik Hryncewicz Ord. Reg.” 8

Czy wspominane przez autora Talków, Hrynów, jezioro Wiłkosznia, jezioro

Hrynkowo, Wysoki Dwór były tylko fikcją literacką niezbędną do stworzenia

odpowiedniej legendy? Z wymienionych istnieje Wysoki Dwór (lit. Aukštadvaris) –

miasteczko na Litwie, w okręgu wileńskim, w rejonie trockim, położone 30 km na

zachód od Troków i 14 km na południowy zachód od Siemieliszek, nad

rzeką Wierzchnią. Miejscowość położona przy drodze Troki-Birszanty. Znajduje się tu

poczta, kościół, szkoła, a także pałac Malewskich zbudowany w 1837 roku

dla Antoniego Malewskiego.9 Jezioro Wiłkosznia może kojarzyć się z jeziorem

Wierkoksznia – pierwsze, a zarazem największe z szeregu jezior dających początek

rzece Wierzchni przepływającej przez Wielki Dwór. Być może nazwy te skutecznie

zaginęły na przestrzeni wieków…

8 Op.Cit., J.Talko-Hryncewicz, Przyczynek do historii rodów…

9 http://pl.wikipedia.org/wiki/Wysoki_Dw%C3%B3r


Strona 10 z 54

Ks. Ludwik (Stanisław Talko-Hryncewicz) w 1660 roku wymienia dwie

podstawowe linie rodowe Talko-Hryncewiczów wywodzące się od dwóch braci –

niewymienionego z imienia oraz Pawła. Ten niewymieniany, to prawdopodobnie

Aleksander, z którym w 1635 roku Paweł występował przed sądem ziemskim.

Obydwaj pochodzili z parafii raduńskiej, gdzie byli posesorami wsi (majątku) Kujże

(województwo nowogrodzkie, powiat lidzki).

POTOMKOWIE ALEKSANDRA TALKO-HRYNCEWICZA

O tej linii w źródłach najmniej informacji. Ks. Ludwik, jako potomków

„Aleksandra” wymienia: Bartłomieja i Feliksa, którego synem był Jan, a wnukami

Kazimierz, Jerzy, Maciej i Ludwik. Prawnukami byli Leon (syn Jerzego)

i Bartłomiej (syn Ludwika). Zapewne tego samego Aleksandra (Aleksa) wymienia

Adam Boniecki w „Herbarzu polskim” w związku z świadczeniem w 1635 roku na

rzecz swojego brata Pawła (posesora dóbr Kujże w powiecie lidzkim) w procesie

o grunty.

Bartłomiej – syn Aleksandra, rodził się około 1630 roku, prawdopodobnie

w Ejszyszkach. 10 Ks. Ludwik wspomina tylko tyle, że był plebanem bieniakońskim,

a następnie ejszyskim, na starość Penitencyariuszem katedralnym Wileńskim.

Podaje też, że po śmierci swojego stryja Pawła przez pewien czas opiekował się jego

dziećmi. Na tej tylko podstawie można przyjąć, że Bartłomiej był dużo starszy od

swoich stryjecznych braci, tak wiec jego ojciec Aleksander musiał być dużo starszy

od Pawła.

Według Adama Bonieckiego „Bartłomiej Talko-Hryncewicz spisał rodowód

rodziny i wniósł 1769 roku do akt ziemskich lidzkich”11, czyli było to spisane w tym

samym czasie, co „Origo Imienia Ichmościów JPanów Hryncewiczów” ks. Ludwika

(Stanisława Hryncewicza). Prawdopodobnie jest tu mowa o Bartłomieju synu

Ludwika – prawnuku Jana.

POTOMKOWIE PAWŁA TALKO-HRYNCEWICZA

Jako potomków Pawła wymienia: Aleksandra, Michała, Józefa i Rafała.

Adam Boniecki w swoim herbarzu uzupełnia powyższy opis określając rok urodzenia

Józefa na 1660, a Rafała Jana na 1662.12 Paweł i jego żona z domu Kotkowska

umierają, gdy synowie są jeszcze dziećmi. Opiekę nad nimi zaczyna sprawować syn

Aleksandra – Bartłomiej (ich brat stryjeczny), który w tym czasie był „plebanem

Bieniakońskim” i mieszkał w powiecie lidzkim. Następnie opiekę nad dziećmi przejął

Andrzej Kryszpin, który „wziął w Swoją Opiekę y zawiózł Ich do Raudania

na Żmuydź, y tam ich kazał edukować”.

10

http://soleczniki.pl/ejszyszki 11

A.Boniecki, Herbarz polski… tom VII, s.382, Warszawa 1904 12

Ibidem, tom VII, s.381


Strona 11 z 54

ALEKSANDER I MICHAŁ – KSIĘŻA DOMINIKANIE

Gdy Aleksander i Michał osiągnęli odpowiedni wiek za namową i protekcją

Kryszpina wstąpili do Zakonu Świętego Dominika, „w którym pierwszy Jerzym, drugi

Reginaldem są mianowani, Obydway S. Th. Doktorami, przeorami, y Prowincyałami

byli jak świadczą ich portrety dawne u XX. Dominikanów Wileńskich dotąd znajdujące

się.” Potwierdzenie tych informacji odnajdujemy u Wojciecha Wincentego Kantego

Bagińskiego13 – dominikanina, który pozostawił po sobie rękopis pt. „Księga dziejów,

w której od wstąpienia swego do zakonu S. Dominika w r. 1747, wolnemi od zabaw za-

konnych godzinami, unikając próżnowania, tak domowe jak publiczne, godne pamięci cieka-

wości umieszczają się ad majorem Del gloriom.” Rękopis ten został opracowany przez

Eustachego Tyszkiewicza i wydany w Wilnie w 1854 roku pod tytułem: „Rękopis X.

Bagińskiego, Dominikana Prowincyi Litewskiej (1747-1784)”.

Bagiński w swoim rękopisie oprócz licznych wydarzeń historycznych z lat

1747-1784 przedstawia także szczegółowo historię zakonu Dominikanów, z którego

sam się wywodził.14 Przedstawia między innymi listę „Przeorów Konwentu

Wieleńskiego Św. Ducha od założenia Nowicyatu w roku 1566”. Na liście tej, jako

Przeorów tego Konwentu wymienia: Jerzego HRYNCEWICZA – „Magistra, zmarłego

w 1701 roku” oraz Reginalda HRYNCEWICZA, który „do 1724 roku był

bakałarzem”.15 Wymienieni przez Bagińskiego Jerzy i Reginald to synowie Pawła

(Talko) Hryncewicza, których Ludwik opisuje w 1769 roku w cytowanym wcześniej

„Origo Imienia Ichmościów JPanów Hryncewiczów”. Zgodnie z powyższym ks. Jerzy

to Aleksander, a ks. Reginald to Michał.

Opisując dwóch Hryncewiczów będących dominikanami należy wyjaśnić

tytularność i hierarchię w tym zakonie. Wyżej wymienieni zapisywani są jako

„doktorzy teologii”, „bakalarze” i „magistrowie”. Najwyższym stopniem wśród

personelu nauczającego był „lektor”, który miał prawo używać tytułu „doktora

teologii”, głosić wykłady publiczne i prowadzić dysputy „de quodlibet” (na wybrany

przez uczestników temat). Po kilku latach prowadzenia wykładów i kierowania

partykularną szkołą teologii lektor mógł, na prośbę władz prowincji, otrzymać od

kapituły generalnej skierowanie do „Studium Generale” dla odbycia wykładów „pro

gradu et forma magisterii”. Zaczynano je od wykładów Biblii (lector biblicus, biblicus),

a następnie Sentencji Piotra Lombarda (cursor Sententiarum). Po ich zakończeniu

kandydat na magistra zostawał magistrem studentów (stanowisko mniej więcej

podobne do dzisiejszego asystenta, ale o zmniejszonym zakresie działalności) i miał

13

Bagiński Wojciech Wincenty Kanty (zm. 1784) dominikanin. Ur. w Baginkach (pow. brański), z ojca Kazimierza, matki Anny z Rutkowskich. 22 XI 1747 r. wstąpił do klasztoru dominikanów w Grodnie,

gdzie do końca życia przebywał. Przyjmując habit zakonny, zapisał swoją część Baginek na rzecz klasztoru W Choroszczy, Wysłany w r. 1748 na filozofję do Dereczyna (pow. Słonimski), otrzymał stopień doktora teologii. 14

Dominikanie, Zakon Kaznodziejski (łac. Ordo Praedicatorum – OP) - katolicki zakon męski założony w 1216 przez św. Dominika Guzmána. 15

Rękopis X. Bagińskiego, Dominikana Prowincyi Litewskiej (1747-1784) wydany przez Eustachego

Tyszkiewicza, s. 97, Wilno 1854


Strona 12 z 54

zlecone wykłady z filozofii moralnej i wybranych tekstów św. Tomasza z Akwinu oraz

pełnił funkcje administracyjne. W następnym roku rozpoczynał uroczyste wykłady

z Sentencji i tym samym stawał się właściwym bakałarzem (baccalarius formatus).

Bakałarz musiał wyłożyć wszystkie księgi Sentencji przez 4 lata, aby ostatecznie

uzyskać na uniwersytecie najwyższy wówczas stopień naukowy magistra teologii

(mistrza-profesora).

RAFAŁ JAN TALKO-HRYNCEWICZ

Rafał Jan Talko-Hryncewicz syn Pawła i nieznanej z imienia KOTKOWSKIEJ

urodził się w 1662 roku. Był dwukrotnie żonaty – z nieznaną z imienia

PRZERADOWSKĄ, a następnie z Anną GIECÓWNĄ. Adam Boniecki w swoim

herbarzu zapisał: „był cześnikiem parnawskim i z żoną Giecówną nabył Medyngiany,

a następnioe w 1740 r. Sierpiszki i sześć innych wsi na Żmudzi, które to dobra

zapisał w 1747 roku na altaryę w Woronianach, oddalając od nich synowca Jana.” 16

Z opisu wynika, że Rafał Jan żył co najmnie 85 lat i nie miał męskiego potomka.

Wspomniany „synowiec Jan” to syn Józefa, czyli bratanek. Cześnikiem parnawskim

był w latach 1724-1747. Zmarł prawdopodobnie w 1747 roku.17 Jego córką była

Zofia, która wyszła za nieznanego z imienia ALEKSANDROWICZA.

JÓZEF TALKO-HRYNCEWICZ I JEGO POTOMKOWIE

Z wywodu ks. Ludwika wynika, że jego dziad – Józef syn Pawła, urodzony

1660 roku, ożenił się z Potencjanną SZYMANOWSKĄ. Inne źródła podają, że była to

Konstancja. Ślub musiał nastąpić około 1680 roku i miał zapewne miejsce w parafii

wilkiskiej. Józef zamrł w 1710 roku. Pozostawił jedynego syna – Jana, urodzonego

około 1685 roku.

Linia Jana syna Józefa i Potrncjany z domu SZYMANOWSKA

Jan Hryncewicz syn Józefa i Potencjany (Konstancji) Szymanowskiej, urodził

się około 1685 roku. Ożenił się z Anną HENING i miał czterech synów: Józefa,

Wiktoryna, Stanisława i Franciszka. Wszyscy synowie rodzili się między 1710-

1720 rokiem. Jan zmarł w wieku 37 lat – musiało to nastąpić około 1722 roku. Opiekę

nad czterema nieletnimi synami Jana i nad ich matką Anną z domu HENING

roztoczył stryjeczny dziadek – Rafał Jan TALKO-HRYNCEWICZ. Trzej z czterech

braci (Wiktoryn, Józef, Stanisław) ze względu na swój duchowny stan byli bezrzenni

i bezdzietni.

O Józefie synu Jana i Anny Hening nie wiadomo nic więcej, niż wynika to

z cytowanej wcześniej genealogii rodu. Można zakładać, że urodził się między 1715-

1720 rokiem. Wiadomo, że karierę duchowną rozpoczął u biskupa żmudzkiego

16

A.Boniecki, Herbarz polski… tom VII, s.381, Warszawa 1904 17

A.Rachuba, Spis urzędników Księstwa Żmudzkiego


Strona 13 z 54

Tyszkiewicza – był to zapewne Antoni Dominik Tyszkiewicz herbu leliwa (1692-

1762), który biskupem został w 1740 roku. W kolejnych latach był plebanem

kurszańskim18, kanonikiem inflanckim oraz dziekanem wiekszniańskim. 19

Wiktoryn, a właściwie Wiktoryn Alexander – syn Jana i Anny Hening, urodził

się około 1715-1720 roku. Po skończeniu Seminarium w Wilnie, był Auditorem u

Biskupa Wileńskiego. Michała Jana Zienkowicza herbu Siekierz (1670-1762) – było

to zapewne po 1730 roku. W 1744 roku brał udział w Synodzie Wileńskim:

„Hryncewicz Wiktoryn Alexander. Synodus dioecesana Vilnensis in ecclesia Cathedr.

Vilnensi 1744. Celebrata Vilnae.”20 W 1746 roku był proboszczem olitskim21,

następnie wielońskim22 i prałatem katedralnym żmudzkim. Był „deputowany na

Trybunał litewski w 1767 roku, autor opisu Wizytacji katedry wileńskiej i Synodu

wileńskiego”.23 Data śmierci Wiktoriana jest niewiadoma – zapewne zmarł po 1767

roku.

Stanisław syn Jana i Anny Hening, to autor rodowodu Hryncewiczów, który

jako dominikanin przyjął imię Ludwik. Z litewskich24 i białoruskich25 źródeł wynika,

że urodził się 29 I 1717 roku, co znajduje potwierdzenie również u cytowanego

wcześniej ks. Bagińskiego. W cytowanej wcześniej genealogii rodu Hryncewiczów

sam o sobie na tylko: „Stanisław zaś po zakońcszonych szkołach wstąpił do Zakonu

Ś-o Dominika, w którym mianowany Ludwikiem ad praesens jest Regensem

w Konwencie Wileńskim. W 1748 roku ks. Bagiński wspomina swoje bierzmowanie

dominikańskie: „na Zielone Świątki od Jaśnie Wielm. JX. Alexandra Horaina Biskupa

Hiereńskiego byłem bierzmowany, ojcem do tych ceremonii ofiarował się mi JX.

Ludwik Hryncewicz, aktualny w Konwencie Wileńskim Ś.Ducha Filozofii Professor.” 26

Z powyższego wynika, że wówczas 31-letni ks. Ludwik był już bakałarzem

wykładającym filozofię w Konwencie Wileńskim. Kolejny zapis pojawia się pod datą

1771 roku, kiedy to: „Przewielebny Ojciec Magister Ludwik Hryncewicz,

z przeora Wileńskiego obrany na dniu 15 Czerwca w Grodnie Prowincjałem Prow.

Litewskiej Świętego Anioła Stróża; mąż niezmiernej gorliwości, szczególnego

nabożeństwa, zalecony mądrością i rostropnością (sic!). Ożywiony temi cnotami

doglądał pilno tego wszystkiego co się ściągało do stanu Prowincyi, do ścisłości

zakonnego życia, a nadto co do gospodarczego zarządu oraz fabryk murowanych,

kościołów i klasztorów.” 27 Istotna w tym przekazie jest informacja, że 10 VI 1771

18

Kurszany (lit. Kuršėnai) - miasto na Litwie położone 23 km od Szawali, w okręgu szawelskim. 19

Wieksznie (lit. Viekšniai) - miasto na Litwie, położone w okręgu telszańskim, 13 km od Możejek. 20

Encyklopedia Estreichera, tom zbioru ogólnego XVIII, s.303 [w:] http://www.estreicher.uj.edu.pl 21

Olita (lit. Alytus) to miasto w południowej Litwie (Litwa Kowieńska) nad Niemnem 22

Wielona (lit. Veliuona) – miasteczko na Litwie, położone nad Niemnem, w rejonie jurborskim. Na

Sejmie w latach 1772-1775 królewszczyznę zamieniono na dobra prywatne i przekazane na własność polskiego księcia Józefa Poniatowskiego. 23

Op.Cit. A.Boniecki, Herbarz polski, tom VII, s.381 24

https://lt.wikipedia.org/wiki/Liudvikas_Grincevi%C4%8Dius oraz http://www.raseiniuparapija.lt 25

http://www.bialorus.pl/kalendarz-historyczny?artid=3193 26

Op.Cit., Rękopis X. Bagińskiego, Dominikana Prowincyi Litewskiej (1747-1784)… s.7 27

Ibidem, s.52


Strona 14 z 54

roku Ludwik został Prowincjałem Prowincji Litewskiej.28 Do 1771 roku był przeorem

wileńskiego klasztoru Księży Dominikanów. Litewska prowincja pw. św. Anioła

Stróża z centrum w Wilnie została utworzona w 1647 roku, za panowania

Władysława IV, z powodu utrudnionego nadzoru nad klasztorami prowincji ruskiej –

licznymi i bardzo od siebie odległymi. Struktury zakonu uzupełniła ostatecznie

powołana w 1671 roku przez związanego z Janem III Ambrożego Skopowskiego

kongregacja dominikanów obserwantów św. Ludwika Bertranda oraz klasztory

żeńskie. Na ziemiach wschodnich Rzeczypospolitej wielkie klasztory dominikańskie

istniały nie tylko we Lwowie czy w Wilnie, ale również w takich miejscowościach jak

Pińsk, Grodno, Nieśwież, Podkamień, Żółkiew czy Mińsk. Spełniały wówczas

przeróżne funkcje – działały jako ośrodki duszpasterskie, kaznodziejskie, szkolne,

naukowe, misyjne, nierzadko pielgrzymkowe skupiające kult cudownego obrazu,

wreszcie jako szpitale, miejsca obrad sejmiku czy też jako kwatery dla przybywającej

do miasta na sejm czy do grodu szlachty. Konwenty były centrami kultury, prowadziły

szkoły, często również własne drukarnie, zakonnicy pełnili funkcje kapelanów

w wojsku, kwestowali i rezydowali na dworach magnackich. Warto dodać,

że klasztory łączyły ze staropolskim społeczeństwem liczne więzy i zależności,

wpisywały się one trwale w obraz kultury sarmackiej, wpływając na jej kształt,

a jednocześnie ulegając prądom baroku – kaznodzieje wygłaszali do zgromadzonej

w świątyniach szlachty kazania, z tą samą szlachtą jednak procesowali się

i prowadzili liczne spory.29

W 1777 roku po rezygnacji z Mistrzostwa Zakonu Kaznodziejskiego przez

Kardynała Świętego Dworu Rzymskiego – Tomasza de Boxadors 30, zwołani zostali

z całego zakonu „Ojcowie na jeneralną wybiorczą kapitułę. Z naszej prowincyi

Litewskiej Ś. Anioła Stróża, Przewielebni Magistrowie Aloizy Bukowski Prowinyał

i Ludwik Hryncewicz Ex-Prowincyał [..] wespół z innemi obrali Jenerałem Zakonu

X. Baltazara de Quinones.” 31 Z cytowanego opisu wynika, że w 1777 roku Ludwik

nie był już Prowincjałem Litewskim. Pod rokiem 1783 Bagiński zapisuje: „[…] dnia

10 grudnia, umarł dobry zakonnik, Xiądz Ludwik Hryncewicz Św. Teologii Doktor,

Exprowincyał, Przeor Rosejski, w Vilnie będący na kuracyi, wieku swego lat 66,

z wodnej puchliny. Ten zakonnik pięknem i od Pana Boga będąc udarowany

przymiotami, całe zakonne życie, aż ku podziwieniu innych, przepędzał na tern

jedynie, co się tylko Bogu i zakonowi mogło, podobać. Od samego powołania swego

do zakonu, umyślił i wykonał regularność nieodmienną życia swego: raz jadał na

dzień, trunków żadnych, prócz piwa i to bardzo mało, nie pijał; znajomość

z świeckiemi nie zabierał, do wczasu szedł o dziewiątej, wstawał o trzeciej, godziny

28

Prowincjał, przełożony prowincjalny – zakonnik wybrany lub mianowany na wyższego

przełożonego prowincji zakonu 29

A.Markiewicz, Dominikanie w Rzeczypospolitej Obojga Narodów, [w:] http://www.wilanow-palac.pl/ 30

Juan Tomás de Boxadors y Sureda de San Martín (ur. 3 IV 1703 w Barcelonie,

zm. 16 XII 1780 w Rzymie) − hiszpański duchowny katolicki, kardynał, dominikanin. Pochodził z arystokratycznego rodu. W 1734 wstąpił do zakonu dominikanów. W latach 1756-1777 był generałem zakonu dominikanów, 13 XI 1775 Pius VI wyniósł go do godności kardynalskiej. 31

Op.Cit., Rękopis X. Bagińskiego, Dominikana Prowincyi Litewskiej (1747-1784)… s.89

https://pl.wikipedia.org/wiki/1703

https://pl.wikipedia.org/wiki/Barcelona

https://pl.wikipedia.org/wiki/1780


Strona 15 z 54

na zabawy zakonne, na modlitwy prywatne i medytacye porozkładał, i tego przez

całe życie jak napilnjej dostrzegał. Prócz nauk szkolnych, które przechodził ze sławą

zakonu i pożytkiem uczniów, po wielu miejscach przeorował chwalebnie,

niezmyśloną miał ochotę do murowanych fabryk, jakoż po wszystkich klasztorach

gdzie przeorował, znaczną potomności zostawił w fabrykach chwałę i pamięć. Został

Prowincyałem bez forsy i naciągania do tego subjektów, ale szczególnie

z widzianych w nim zdolności, zasług i rzadkich przymiotów, zgodnie od wszystkich

był obrany, w czasie którego bez najmniejszej parcyalllosci rządził prowincyą,

jednego tylko Boga, obserwę zakonną i chwałę tegoż mając przed oczyma.

Na elekcyę teraźniejszego Jenerała Zakonu Baltazara de Quinones jeździł do Rzymu

w charakterze definitorskim, a w całej drodze z największą przykładnością tak się

sprawował, jak na dobrego zakonnika należało, y samej stolicy Rzymskiej, dziwnie

był chwalony od swoichże zakonników z różnych prowincyj przybyłych, z modestyi,

układu, pobożności i rozumu. Zgoła był to zakonnik, którego Bóg kochał, prowincya

żałuje.” 32 Z cytowanego fragmentu wynika, że Ludwik Hryncewicz zmarł 10 XII 1783

roku i żył 66 lat, co potwierdza wcześniej podaną datę jego narodzin. Jest to

informacja dosyć istotna, ponieważ pozwala na powiązanie innych faktów z jego

życia nie wymienianych przez Bagińskiego, a zapisanych jedynie pod hasłem „twórca

fabryk”.

Ks. Ludwik Hryncewicz wymieniany jest w niektórych źródłach jako architekt

tworzący w stylu „baroku wileńskiego”.33 To właśnie on uznawany jest za twórcę

między innymi kościoła w Wołyńcach i fasady kościoła Misjonarzy w Wilnie.34 Kościół

Wniebowstąpienia Pańskiego i klasztor Misjonarzy w Wilnie położony przy jest przy

ulicy Subačiaus 28 (pol. Subocz). W latach 1751-1756 nastąpiła generalna

przebudowa świątyni, zwłaszcza jeśli chodzi o jej wystrój zewnętrzny. Autorem

przebudowy jest najwybitniejszy wileński architekt tamtych czasów – Jan Krzysztof

Glaubitz.35 Najbardziej godna uwagi jest fasada świątyni ze smukłymi,

pięciokondygnacyjnymi wieżami o delikatnej, ażurowej konstrukcji. Jej autorstwo jest

przypisywane Ludwikowi Hryncewiczowi. Dosyć szerokie uzupełnienie tych informacji

możemy odnaleźć w „Biuletynie Konserwatorskim Województwa Podlaskiego”

(zeszyt Nr 10 z 2004 roku). 36 W biuletynie tym cytowane są liczne źródła historyczne

z drugiej połowy XVIII wieku, a także opracowania naukowców i znawców

architektury sakralnej. Jednym z cytowanych autorytetów jest prof. Marian

Morelowski, który stwierdza, że „w dniu 13 V 1774 roku jako prowincjał Ludwik

32

Ibidem, s.141-142 33

Barok wileński (szkoła wileńska) – kierunek architektury barokowej najliczniej występujący na terenach północno-wschodniej Rzeczypospolitej (Wileńszczyzna oraz Inflanty polskie) oraz incydentalnie w południowo wschodnich częściach Korony Królestwa Polskiego, której twórcy

działali w latach 1735-1763 (zakończenie budowy kościoła i klasztoru w Berezweczu). Najbardziej znanym architektem szkoły był Jan Krzysztof Glaubitz, Aleksander Osikiewicz (twórca bazyliańskiej cerkwi w Borunach), B. Kosiński, Owsiukiewicz, ks. Tomasz Żebrowski. 34

M.Karpowicz, Sztuka Polska XVIII wieku, s. 91-95, Warszawa 1986 35

https://pl.wikipedia.org/wiki/Barok_wile%C5%84ski 36

Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego, zeszyt 10, s.161-162, Białystok 2004 [w:] http://pbc.biaman.pl/dlibra/docmetadata?id=30844&from=publication


Strona 16 z 54

Hryncewicz przeprowadza uchwałę, aby uruchomić środki na prowadzenie fabryki

kościoła w Różanymstoku”. Ten sam autor w innym swoim opracowaniu cytowanym

w biuletynie podaje, że kościół w Różanymstoku powstał „za czasu słynnych rządów

artystycznych ks. Remigiusza Zahorowskiego i ks. Ludwika Hryncewicza –

architektów.” Stwierdza również, że „Hryncewicz zmarły w 1783 roku, wybudował

klasztory w Rosieniach, Nieświerzu, Wierzbołowie, kościół z Zabiałach-Wołyńcach,

fasadę świątyni misjonarzy w Wilnie, a także współpracował przy budowie kościoła

w Drui i wyróżniał się w dziedzinie projektowania ołtarzy.” Na tej niwie przypisuje

Hryncewiczowi „współautorstwo ołtarzy w wileńskim kościele dominikańskim

Świętego Ducha oraz w Zabiałach-Wołyńcach i Różanymstoku.” Ze źródła tego

dowiadujemy się, że Ludwik Hryncewicz w latach 1761-1764 był przeorem

w Zabiałach-Wołyńcach, w latach 1771-1774 pełnił obowiązki prowincjała

litewskiego, a w latach 1780-1782 był przeorem w Rosieniach. Dopiero w takim

kontekście zrozumiałe są wcześniej cytowane słowa ks. W.W.K. Bagińskiego:

„po wielu miejscach przeorował chwalebnie, niezmyśloną miał ochotę do

murowanych fabryk, jakoż po wszystkich klasztorach gdzie przeorował, znaczną

potomności zostawił w fabrykach chwałę i pamięć.”

Ks. Ludwik (Stanisław) Hryncewicz genealogię rodu zakończył na swoim

pokoleniu. Swojego brata Franciszka – w zasadzie jedynego kontynuatora linii

rodowej Jana, wymienił tylko z imienia. Nie podał co się działo z nim samym i jego

braćmi przez następne półwiecze, tj. do dnia spisania „Origo Imienia Ichmościów

JPanów Hryncewiczów” w 1769 roku. Pozostaje więc opisać życie Franciszka syna

Jana – jedynego kontynuatora tego rodu, toczącą między 1710, a 1769 rokiem.

Do opisania pozostaje również kolejne półwiecze – od 1769 roku do dzia 20 VI 1833

roku, kiedy to potomkowie Pawła złożyli swoje wywody szlacheckie przed Deputacją

Wywodową Wileńską.

Franciszek syna Jana, wnuk Józefa, prawnuk Pawła

Jedynym kontunuatorem lini rodowej Pawła Hryncewicza był jego prawnuk

Franciszek urodzony około 1710 roku. Był wnukiem Józefa, synem Jana

i Anny Hening. Po śmierci ojca około 1720 roku opiekę nad nim, jego rodzeństwem

i matką roztoczył stryjeczny dziadek – Rafał Jan TALKO-HRYNCEWICZ. W 1744

roku Franciszek nabył starostwo Upęłę (czyli Łuksztę) od Zofii Hryncewiczowej

Aleksandrowiczowej na podstawie „konsensu królewskiego z 1744 roku”.

Wymieniana Zofia to córka Rafała Jana TALKO-HRYNCEWICZA, która poślubiła

„Alexandrowicza Starostę Łuksztańskiego w Wornelach w Xięstwie Żmuydzkim nad

Jeziorem Łuksztą”

Żoną Franciszka była Ludwika KWINTA herbu Dryja, córka Antoniego

„Prewysz” Kwinta. W małżeństwie tym urodziło się pięcioro dzieci – synowie: Jan

Ludwik, Antoni i Stanisław oraz córki: Anna i Teresa. Było to niezwykle „rentowne”

małżeństwo. Ród Kwinta był bardzo zamożny Piastowali liczne urzędy ziemskie


Strona 17 z 54

w powiecie brasławskim, wiłkomierskim i lidzkim. W tychże powiatach byli

właścicielami wielu dóbr – między innymi Kimborciszki (od 1648), Kleszeniszki

(od 1648), Kudeliszki, Smołwy inaczej Kondraciszki (od 1750), Albinowszczyzna

(od 1755), Pelikany (od 1774), Antenów i Spinkowszczyzna. Od 1712 roku posiadali

także starostwo świderskie. Ojciec Ludwiki – Antoni (1710-1794) był synem Jerzego

i Teresy Giedrojciówny. Tak jak jego przodkowie i krewni sprawował liczne urzędy –

sędzia ziemski i sędzia ziemiański brasławski w latach 1792-1794, pisarz ziemski

brasławski w latach 1765-1792, strażnik brasławski w latach 1731-1765.

Był elektorem Augusta III Sasa w 1733 roku, posłem na sejm 1766 roku z powiatu

brasławskiego. Wyznaczany był z sejmów 1766, 1768 i 1775 do komisji mającej

odgraniczyć Księstwo Żmudzkie i do kilku innych komisji (Vol. Leg.). 37 W 1783 roku

do jego majętności należał dwór w Pelikanach, miasteczko Miłuńce, wsie

Rymoszany, Wojnice, Misańce, Dworzyszcze, Szawłowszczyzna, Podruksze,

Maciejbiszki, Juciszki, Oblikszty oraz zaścianki: Przy Białej Karczmie, Ignaciszki,

Pasałniszki – łącznie 77 dymów.38 Franciszek wraz z żoną Ludwiką z domu KWINTA

nabył od Zahorskich majątek Gierejsze w brasławskim (parafia Pelikany) za kwotę

13 000 fl. Ludwika wniosła do małżeństwa zapewne duży posag – w cytowanym

wcześniej „Stanie Kościoła Pelikańskiego…” w 1783 roku, jako majątek tej rodziny

oprócz dworu i wsi Gierejsze, wymienia się wsie Karkliniszki, Jodepurnisy oraz

zaścianki: Degutynie, Karklinie, Szlininie. Franciszek Talko-Hryncewicz był starostą

łuksztańskim (upickim) i chorążym Wojsk Litewskich. Zmarł prawdopodobnie przed

1775 rokiem, ponieważ podymne za Gierejsze i inne majętności płaci „JWPani

Hryncewiczowa Ludwika starościna upicka”. W w 1783 roku wymieniana jest jako

właścicielka wszystkich wyżej wymienionych majętności Hryncewiczów.39 Franciszek

odziedziczył cały majątek po ojcu i swoich bezżennych duchownych braciach.

W 1762 spisał testament, w którym cały majątek przekazał swoim dzieciom. W 1781

roku jego synowie dopełnili działu dóbr Iłgowa, Rukszan i Gierejsz.40

POTOMKOWIE FRANCISZKA TALKO-HRYNCEWICZA

Kontynautorami linii rodowej wywodzącej się od Pawła Talko-Hryncewicza byli

potomkowie jego prawnuka Franciszka. To oni dziedziczyli majątek Franciszka

w powiecie brasławskim, wiłkomierskim i lidzkim – między innymi: Iłgowo i Rukszany,

Pokłonie, Rosienie.

Potomkami Franciszka i Ludwiki z domu Kwinta byli: Jan Ludwik, Antoni,

Stanisław, Anna i Teresa. Synowie Franciszka byli założycielami kolejnych

37

Op.Cit. A.Boniecki, Herbarz polski, tom XIII, s.313-315 38

Stan Kościoła Pelikańskiego i plebanii jego na rozkaz Jaśnie Oświeconego Książęcia JM Ignacego Jakoba Masalsskiego Biskupa Wileńskiego czasu generalnej dziekańskiej wizyty opisany roku 1783 – sporządzony przez ks. A. Lenartowicza dziekana brasławskiego 39

K.Jodko, Źródła do dziejów Wielkiego Księstwa Litewskiego i Podlasia. Opisy diecezji Wileńskiej z 1764 roku pod redakcją Józefa Maroszka. Repozytorium wiedzy. Dekanat Brasław, Tom I,Białystok 2009 40

Op.Cit. A.Boniecki, Herbarz polski, tom VII, s.381


Strona 18 z 54

patrylinearnych (męskich) linii rodowych. Córki poprzez małżeństwa weszły do innych

rodów. Anna wychodziła dwukrotnie za mąż. Pierwszym mężem był nieznany

z imienia KOPEĆ41, a drugim Romuald RATOMSKI herbu Kościesza v. Stolbok

(chorąży husarski Wojsk Litewskich w 1775, sędzia grodzki brasławski w latach

1771-1778, w 1784 roku pisarz sądowy).42 Teresa, tak jak siostra wychodziła za mąż

dwukrotnie. Pierwsze małżeństwo z nieznanym z nazwiska KIMBARTEM, drugie

z ŚWIĄTECKIM.43

LINIA JANA LUDWIKA

Jan Ludwik syn Franciszka i Ludwiki z domu KWINTA urodził się około 1750

roku, był dziedzicem Iłgowa i Rukszan. Zmarł prawdopodobnie około 1807 roku.

W 1786 roku był szambelanem króla Stanisława Augusta. Jego żoną była Krystyna

KARP herbu własnego (ur. około 1759, zm.1852), córka ciwuna ejragolskiego Józefa

Karpia i Barbary z domu Nagurska herbu Ostoja. Mieli dwanaścioro dzieci – synów:

Ludwika, Antoniego (zmarłego bezżennie po 1800 roku), Józefa, Juliana

i Dominika; córki: Teodorę, Annę, Joannę, Barbarę, Judytę, Apolonię i Paulinę.

Linia Ludwika syna Jana Ludwika i Krystyny z domu KARP

Ludwik syn Jana Ludwika i Krystyny z domu KARP urodził się w 1778 roku

w Iłgowie. Był prezydentem sądu granicznego posieńskiego. Źródła nie podają

informacji o jego żonie, a jedynie o synu – Janie urodzonym w 1818 roku w Wielonie,

który „po ojcu dziedziczył Ryżanówkę w kijowskim .” Jan był dwukrotnie żonaty.

Pierwsze małżeństwo z nieznaną z imienia TYSZKOWSKĄ, z którą miał córkę Marię

i syna Ludwika. Drugie małżeństwo z nieznaną z imienia MITKO-

KOMOROWICZÓWNĄ, z którą miał córkę Helenę. Córka z pierwszego małżeństwa

Ludwika z Tyszkowską – Maria, wyszła za nieznanego z imienia KOŚCIEŃSKIEGO.

Ludwik urodzony w 1849 roku, syn Jana i nn Tyszkowskiej dziedziczył

Ryżanówkę i Iłgowo. Jego żoną była Klaudia TARKOWSKA, z którą miał jedynego

syna Andrzeja (1874-1917), który około 1890 roku żeni się z Wandą TALKO-

HRYNCEWICZ (1878-1947), córką Henryka i Aliny RYMKIEWICZ! W tym miejscu

warto zaznaczyć, że ojciec Wandy – Henryk, był synem Juliana i Anny MONWID-

BIAŁŁOZOR herbu Wieniawa, a wnukiem Jana Ludwika TALKO-HRYNCEWICZA

i Krystyny zd. KARP.

41


Op.Cit. K.Jodko, Źródła do dziejów… Tom I, s.444 43



Strona 19 z 54

Wanda Maria Talko-Hryncewicz – żona Andrzeja

Andrzej i Wanda mieli sześcioro dzieci – synów: Henryka, Ludwika,

Stanisława, Wojciecha oraz córki: Krystynę i Bożenę.44

Henryk (1900-1979) ożenił się z Agatą z domu WEYSZNER, z którą miał syna

Jerzego i córkę Annę, która poślubiła nieznanego z imienia WITWICKIEGO.

Ludwik urodził się 23 XII 1904 roku w Iłgowie - absolwent polskiego

Gimnazjum w Kownie. W okresie wojny polsko-bolszewickiej 1920, jako ochotnik

wstąpił do 13 Pułku Ułanów Wileńskich (odznaczony Krzyżem Walecznych) – łącznik

komendanta POW na Litwie (odznaczony za tę działalność Krzyżem Niepodległości).

W latach 1928-32 studiował w Akademii Handlowej w Wiedniu oraz Wyższej Szkole

Handlowej w Warszawie oraz Uniwersytecie w Kownie. W czasach studiów był

członkiem akademickiej korporacji „WALECJA”. Studia zakończył z tytułem inżynier

mechanik. W okresie okupacji niemieckiej działał w Armii Krajowej – był

organizatorem siatki wywiadowczej AK na Litwie kryptonim „Wierzba”. Za swoją

działalność został odznaczony Krzyżem Virtuti Militari i po raz drugi Krzyżem

Walecznych, a także odznaczeniami francuskimi i angielskimi. W 1940 roku został

aresztowany przez NKWD – uciekł w czerwcu 1941 roku. Po wojnie pracował

w przemyśle i spółdzielczości. Zapalony myśliwy i działacz myśliwski – autor licznych

artykułów tematyce łowieckiej, wyróżniony najwyższym odznaczeniem łowieckim.

44

http://www.geni.com/people/Andrzej-Talko-Hryncewicz/6000000025606544782


Strona 20 z 54

Autor książki „Kryptonim Wierzba”. Jego żoną była Wanda z domu OSUCH. Zmarł

29 XI 1993 roku w Warszawie. Pochowany jest na warszawskich Powązkach. 45

W trakcie obchodów piątej rocznicy śmierci Ludwika przedstawiciele lokalnych

władz tak scharakteryzowały jego postać: „[…] niedzielę 29 listopada minie pięć lat,

gdy inż. Ludwik Hryncewicz w wieku 88 lat zakończył swe niezwykłe życie. Urodził

się na Litwie w rodzinnym majątku Iłgów nad Niemnem, będącym od trzystu lat

w posiadaniu Jego rodu. Naukę rozpoczętą w polskim gimnazjum w Kownie

przerwał, gdy zbliżała się wojna polsko-bolszewicka. Mając 16 lat, przedostał się

przez zieloną granicę i zgłosił się jako ochotnik do 13. Pułku Ułanów Wileńskich.

Z koniem był zżyty od dziecka, a myśliwym był od kilku lat…”46

Stanisław (?-1989) miał dwie córki – Tatianę i Irenę. Prawdopodobnie to on

i jego siostra Krystyna byli ostatnimi właścicielami Iłgowa. W 1941 roku zostali

aresztowani przez NKWD i wywiezieni na Sybir. O ostatnim z synów Andrzeja –

Wojciechu wiadomo tylko tyle, że zmarł w 1940 roku. O Krystynie – córce Andrzeja

i Wandy, wiadomo tylko tyle, że poślubiła nieznanego z imienia MARKIEWICZA.47

Mieli córkę Łucję, która obecnie stara się o odzyskanie części majątku matki

w Iłgowie. Bożena (1911-1988) córka Andrzeja, pomimo swojego kalectwa (była

ociemniała) zrobiła karierę, jako śpiewaczka i solistka zespołów kameralnych. Przez

lata mieszkała w Iłgowie , gdzie o jej edukację muzyczną dbał Emil Młynarski

(światowej sławy skrzypek i kompozytor) skoligacony z rodem Hryncewiczów.

Bożena (Beatrice) Talko-Hryncewicz-Horodnicza

źródło: http://www.dvylikakedziu.lt/index.php?option=com_content&view=article&id=77&Itemid=62

45

http://www.archiwumkorporacyjne.pl/en/index.php/ fraternities-museum/riga/welecja/ 46

Gazeta Stołeczna nr 278, wydanie z dnia 27/11/1998 NEKROLOGI, str. 21 47

http://www.geni.com/people/%C5%81ucja-Markiewicz/6000000025606707511


Strona 21 z 54

W 1941 roku wraz z rodzeństwem (Stanisławem i Krystyną) została

deportowana na Syberię. Mężem Bożeny był Henryk HORODNICZUK. Zmarła

18 XI 1988 roku w Wilnie. W nekrologu zamieszczonym w „Expresie Wieczornym”

z 29 XII 1988 roku zapisano: „W dniu 18 Listopada 1988 r. zmarła w Wilnie śp.

BOŻENA TALKO-HRYNCEWICZ-HORODNICZY znana śpiewaczka, zasłużona

artystka Litwy, człowiek o wielkich zaletach, siostra moja – Ludwik Hryncewicz.” 48

Linia Józefa syna Jana Ludwika i Krystyny z domu KARP

Józef syn Jana Ludwika i Krystyny z domu KARP, urodził się w Iłgowie

w 1795 roku. W 1825 roku był sędzią pokoju powiatu maryampolskiego. Był

dziedzicem Pokłonia. Z żony nieznanego imienia Dowgirdówny miał dwoje dzieci –

córkę Lawinię i syna Witolda.

Witold urodził się w 1827 roku w Rosieniach. W 1847 roku studiował na

Uniwersytecie w Dorpacie, gdzie był członkiem Korporacji Akademickiej „Konwent

Polonia” założonej 3 V 1828 roku przez polskich studentów – słuchaczy tegoż

Uniwersytetu. Zgodnie z podaniem twórcami byli Filareci, którzy w połowie lat 20-tych

XIX wieku w związku z represjami carskimi przybyli z Wilna do Dorpatu.49 Absolwenci

Dorpatu brali czynny udział w manifestacjach patriotycznych poprzedzających

powstanie. Witold był jednym z organizatorów takich manifestacji – 18 VI 1861 roku

w Rosieniach. Brał udział w powstaniu styczniowym, a po jego zakończeniu został

zesłany na Syberię.50 Przez 15 lat przebywał na zesłaniu nad Amurem. 51 Zmarł

przed 1889 rokiem. O jego potomkach źródła nic nie podają.

Linia Juliana syna Jana Ludwika i Krystyny z domu KARP

Julian syna Jana Ludwika i Krystyny z domu KARP urodził się 1 VII 1800

roku52 w Wielonie, zmarł w 22 V 1862 roku.53 Jego żoną była Anna MONWID-

BIAŁŁOZOR herbu Wieniawa urodzona 6 VI 1805 roku, zmarła 5 VIII 1882 roku,

córka Marcina i Katarzyny z domu RÖMER.54 W małżeństwie tym urodziło się

pięcioro dzieci: Julia, Eleonora Teofila, Krystyna, trzech imion Polikarp Jan Józef

oraz Henryk.

Julia urodziła się około 1830 roku. Wyszła za mąż za Wiktora

SZABUNIEWICZA (1821-1891) – mieli ośmioro dzieci. 55 Zmarła 18 X 1918 roku. 56

48

Nekrolog załączony do listu Małgorzaty Jasińskiej do Anieli (Nelli) RUBINSTEIN źródło: http://www.classicalplanet.com/assets/vistaDocumento3.xhtml?id=505346 49

http://www.archiwumkorporacyjne.pl/index.php/muzeum-korporacyjne/dorpat/konwent-polonia/ 50

http://www.konwentpolonia.pl/biblioteka/fil-j-trynkowski-dorpatczycy-w-powstaniu-styczniowym 51


http://www.wikitree.com/wiki/Talko-Hryncewicz-4 53

Ibidem 54

http://www.wikitree.com/wiki/Bia%C5%82%C5%82ozor-1 55

http://www.wikitree.com/wiki/Szabuniewicz-3


Strona 22 z 54

Julia SZABUNIEWICZ zd. TALKO-HRYNCEWICZ

O Eleonorze Teofili wiadomo tylko tyle co wynika z odnalezionego aktu

chrztu. Urodziła się 25 I 1837 roku, a ochrzczona została 31 I tegoż roku w parafii

św. Jana w Wilnie. Jej rodzicami byli Michał Römer – Marszałek Gubernialny oraz

jego żona Rachela. Ponoć tak jak siostra wyszła za SZABUNIEWICZA.

Akt urodzenia/chrztu Eleonory Teofili Hryncewicz c. Jana i Anny zd. BIAŁŁOZOR

ak t Nr 33/1837 Wilno (Vilnius) św. Jan

56

http://www.wikitree.com/wiki/Talko-Hryncewicz-2


Strona 23 z 54

Polikarp Jan Józef urodził się 12 V 1828 roku w Wilnie w parafii św. Jana.

W 1863 roku wraz z bratem Henrykiem był właścicielem Iłgowa. Obydwaj za pomoc

powstańcom zostali zesłani na Sybir. Polikarp zmarł 26 II 1864 roku w drodze na

Sybir.

Grób Polikarpa TALKO-HRYNCEWICZA w Iłgowie

źródło: http://www.genealogia-ok iem.pl

Henryk urodził się 9 VI 1829 roku w Wielonie. Jego żoną była Alina (Anna)

z domu RYMKIEWICZ. Z małżeństwem tym wiąże się romantyczna historia

zaczerpnięta jakby z „Romeo i Julia”. Została ona opowiedziana przez potomka tego

rodu Barbarę MŁYNARSKĄ-ARHENS: „[…] po drugiej stronie Niemna mieszkała

panna równie szlacheckiego pochodzenia, jak Talko-Hryncewiczowie. Pokochała,

i to z wzajemnością, młodego panicza z Hryncewiczów. Rodzice dziewczyny nie

pozwalali na ślub ze względu na różnicę wyznania religijnego. Jednak zakochana

panna pewnej letniej nocy po kryjomu wyszła z domu i przepłynęła przez szeroki

pełnowodny Niemen do Iłgowa, gdzie na brzegu czekał na nią narzeczony.

Nad ranem młodzi już byli w kościele. Tu otrzymali ślub, bo czyż mógł miejscowy

księżulko nie udzielić go swemu jaśniepaństwu? Rodziny pogodziły się

i przeznaczyły dla młodych część dworku.” 57 Po powstaniu styczniowym 1863 roku

został zesłany na Sybir. Zmarł 14 XI 1878 roku i został pochowany na cmentarzu

w Iłgowie w kwaterze rodzinnej Hryncewiczów.

57

Jadwiga Podmostko, artykuł z 13 VI 2014

[w:] http://kurierwilenski.lt/2014/06/13/sladami-polskiej-arystokracji-na-litwie/


Strona 24 z 54

Grób Henryka TALKO-HRYNCEWICZA w Iłgowie

źródło: http://www.genealogia-ok iem.pl

W małżeństwie tym urodziły się cztery córki: Julia, Eleonora, Krystyna

i Anna.58 Być może zmarły w dzieciństwie.

W materiałach źródłowych można odnaleźć tylko informacje o najmłodszej

z córek – Annie. Urodziła się 3 VII 1877 roku.59 W 1895 roku wyszła za Emila

Szymona MŁYNARSKIEGO herbu Belina urodzonego w 1870 roku, syna Kazimierza

i Fryderyki zd. BINBORTH. Emil był światowej sławy kompozytorem

i skrzypkiem. Brali ślub w iłgowskim kościele pw. Znalezienia Krzyża Świętego. Przez

trzy lata mieszkali we dworze w Iłgowie. Emil „nadzwyczaj dbał o stan dworku,

którego modrzewiowy wysoki budynek, mimo wojen i czerwonej nawałnicy,

szczęśliwie się zachował.” 60 Małżonkowie Młynarscy mieli pięcioro dzieci: Wandę,

Bronisława, Feliksę, Annę i Anielę. Emil zmarł 5 IV 1935 roku w Warszawie.

Za życia wspierał muzyczną edukację ociemniałej siostrzenicy swojej żony – Bożeny

58

W niektórych źródłach podaje się, że była jeszcze jedna córka – Henryka (ok.1878-1941), żona Ludwika GROMADZKIEGO 59

http://www.geni.com/people/Anna-M%C5%82ynarska/6000000004706932007 60

Op.Cit. Jadwiga Podmostko, artykuł z 13 VI 2014…


Strona 25 z 54

(Beatrice) Hryncewiczówny (1911-1988), znanej litewskiej śpiewaczki i solistki

zespołów kameralnych. Bożena przez lata mieszkała w Iłgowie i była córką Andrzeja

i Wandy.

Emil Młynarsk i

Anna MŁYNARSKA z domu TALKO-HRYNCEWICZ zmarła 4 VII 1960 roku

w Cansas City (USA).61 Oboje pochowani są na Cmentarzu Powązkowskim.

Współcześnie żyjący polski artysta i satyryk Wojciech MŁYNARSKI (ur.1941) jest

stryjecznym wnukiem Emila.

Aniela (zwana także Neli) córka Emila i Anny urodziła się w 1908 roku

w Wilnie. W 1932 roku poślubiła starszego od niej o 22 lata Artura Rubinsteina –

światowej sławy polskiego pianistę żydowskiego pochodzenia. W 1933 w Buenos

Aires w Argentynie urodziła się córka Eva.

Aniela „Nelli” Młynarska

61

http://www.geni.com/people/Anna-M%C5%82ynarska/6000000004706932007


Strona 26 z 54

Do drugiej wojny światowej para mieszkała w Paryżu, a potem przeprowadziła

się do Stanów Zjednoczonych. Po rozwodzie z Arturem poślubiła Mieczysława

MÜNZA. Artur Rubinstein zmarł w 1982 roku w wieku 95 lat. Aniela Rubinstein dożyła

93 lat. Zmarła 31 XII 2001 roku w Nowym Jorku.

Aniela i jej mąż Artur Rubinstein, 1958

(przed portretem Emila Młynarsk iego)

Nela jest autorką słynnej książki kucharskiej, Nela's Cookbook, opublikowanej

w Nowym Jorku w 1983. W Polsce została wydana pt. Kuchnia Neli (wyd. Muza,

pełna wersja z 2001). Książka jest zapisem upodobań kulinarnych jej męża i bohemy

artystycznej Nowego Jorku, Los Angeles, Paryża. Nela's Cookbook nadal stanowi

źródło inspiracji dla wielbicieli talentu i sztuki życia Artura Rubinsteina.


Strona 27 z 54

List Małgorzaty Jasińsk iej do Anieli (Nelli) RUBINSTEIN (w liście załączony nektolog)

źródło: http://www.classicalplanet.com/assets/vistaDocumento3.xhtml?id=505346


Strona 28 z 54

Linia Dominika syna Jana Ludwika i Krystyny z domu KARP

Dominik był najmłodszym synem Jana i Krystyny z domu KARP. Urodził się

w 1803 roku w Wielonie (Wielonce?). Był dziedzicem Rukszan. Ożenił się

z Leokadią FISZER córką Adama (znanego lekarza z Kowna). Z małżeństwa tego

narodziło się troje dzieci: córka Stanisława i synowie Adam urodzony około 1851

roku (zmarły bezżennie) oraz Julian . Dominik zmarł w 1855 roku, a Leokadia

w 1864 roku.

Stanisława urodziła się w Rukszanach około 1852 roku. W dniu 8 V 1869

roku poślubiła Jana Chryzostoma PIŁSUDSKIEGO herbu Kościesza (odmiana),

urodzonego 18 VI 1845 roku, syna Stefana i Melani RÖMER herbu Laski.

W małżeństwie tym urodziło się sześcioro dzieci – synowie: Stefan Dominik, Jan

i Czesław oraz córki: Stanisława i Maria. Stanisława PIŁSUDSKA z domu TALKO-

HRYNCEWICZ zmarła w 3 IV 1881 roku. Jan Piłsudski zmarł 16 XII 1927 roku. Oboje

są pochowani na Cmentarzu Powązki (kwatera 176, rząd 6, grób 33).62

Julian urodził się 29 VIII 1850 roku naprzeciwko iłgowskiego dworu, po drugiej

(prawobrzeżnej) stronie Niemna, w folwarku Rukszany (koło Kowna na Litwie).

Ochrzczony został 13 IX tegoż roku w kościele w Wielonie.63 Sam w swoich

wspomnieniach jako datę urodzenia podaje 25 VII 1850 roku. Po śmierci ojca w 1855

roku wraz ze swoją matką zamieszkał w Kownie u dziadków – Państwa Fiszerów.

Zapewne atmosfera panująca w domu dziadków w Kownie wpłynęła na decyzję

wyboru przyszłego zawodu – Adam Fiszer był wówczas znanym kowieńskim

lekarzem. Dom Fiszerów (w pobliżu Ratuszu) odwiedzało liczne grono wybitnych

inteligentów, a wśród nich również duchowni takiego formatu, jak biskup Maciej

Wołonczewski (Motiejus Valančius), ks. Antoni Mackiewicz (Antanas Mackevičius) –

późniejszy przywódca powstania 1863 r. na Litwie, poeta ks. Antoni Baranowski

(Antanas Baranauskas) i inni.64 Rozpoczętą w Kownie naukę ukończył

w Petersburgu. Po zakończonych niepowodzeniem staraniach o podjęcie dalszej

nauki w Warszawie i Petersburgu, zdecydował się ostatecznie na studia medyczne

w Kijowie i ukończył je w 1876 roku.

W słownikach określany, jako „polski lekarz, antropolog i etnograf, archeolog-

amator, badacz Syberii, profesor Uniwersytetu Wileńskiego i Jagiellońskiego,

członek Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Umiejętności.”65 Adam Boniecki

opisuje go w następujący sposób „urodzony w 1830 r., dziedzic Rukszan, uczony

medyk, bezdzietny z Krystyną Szabuniewiczówną”.66 Z powyższego wynika,

że Boniecki „postarzył” Juliana o 20 lat. Boniecki nie pomylił się jednak co do żony

62

http://www.sejm-wielki.pl/b/7.924.101 63

http://archiwum2000.tripod.com/484/alwida.html 64

ibidem 65

Polski Słownik Biograficzny tom X, s. 55 66



Strona 29 z 54

Juliana, którą była Krystyną SZABUNIEWICZ urodzona 1 VII 1862 roku. Ślub został

zawarty około 1891 roku.

Julian Talko-Hryncewicz

źródło: http://pl.wik ipedia.org/wik i/Julian_Talko-Hryncewicz

Szczegółowy życiorys i dorobek naukowy Juliana można odnaleźć

w miesięczniku „ALMA MATER” publikowanym przez Uniwersytet Jagielloński

w Krakowie.67 Doskonałym źródłem informacji mogą być także pamiętniki Juliana –

„Wspomnienia z przeżytych dni 1850-1908” (Warszawa 1930) oraz „Wspomnienia

z lat ostatnich 1908-1932” (Warszawa 1932). Julian TALKO-HRYNCEWICZ zmarł

26 IV 1936 w Krakowie. Jego żona – Krystyna TALKO-HRYNCEWICZ z domu

SZABUNIEWICZ zmarła 17 I 1939 roku. Oboje pochowani są w Krakowie na

cmentarzu rakowickim.

Kraków, Cmentarz Rakowick i – grób rodzinny

67

http://www2.almamater.uj.edu.pl/106/01.pdf


Strona 30 z 54

LINIA ANTONIEGO

Antoni syn Franciszka i Ludwiki z domu KWINTA był rotmistrzem

brasławskim. W 1784 roku w księgach sądowych brasławskich występuje dowód

pozwu o majętność Wojtkuszki między Justynianem Chrzczonowiczem chorążym

JKM. 68 Antoni miał trzech synów: Stefana (urodzonego w 1782 roku,

prawdopodobnie zmarłego w dzieciństwie), Wincentego i Szymona Tadeusza.

Linia Szymona Tadeusza syna Antoniego

Szymon Tadeusz syn Antoniego (rotmistrza bracławskiego) urodził się

w 1792 roku. Jego synami byli: Stanisław (1833 r.), Antoni (1835 r.) i Edward

(1843 r.). Wnukami Szymona byli Stanisław urodzony w 1870 roku (syn Antoniego)

i Szymon urodzony w 1888 roku (syn Edwarda).

Linia Wincentego syna Antoniego

Wincenty syn Antoniego (rotmistrza bracławskiego) w 1821 roku otrzymał

„kapituły z działu Gierejsz i NowoDworu”.Był sędzią granicznym brasławskim. Jego

żoną była nie znana z imienia PROKOPOWICZ, z której narodziło się sześciu synów:

Stanisław (1821r.), Jan (1824 r.), Kazimierz (1825 r.), Bolesław (1827 r. metryka

z parafii zawierskiej), Władysław (1833 r.) i Witold (1835 r.). Wnukiem Wincentego

był Aleksander urodzony w 1850 roku (syna Jana), którego z kolei dziećmi byli:

Wiktor (1883 r.), Nina (1885 r.), Paweł (1888 r.), Marya (1890 r.). 69

LINIA STANISŁAWA

Stanisław był najmłodszym synem Franciszka i Ludwiki z domu KWINTA był

chorążym wojsk litewskich w 1782 roku. Jego żoną była Barbara z domu

BIELKOWICZ. 70 W 1795 roku był prezydentem komisji cywilno-wojskowej

brasławskiej. W 1797 roku występuje jako sędzia grodzki brasławski, a w 1803 roku

jako pisarz ziemski. Pozostawił dwóch synów: Michała i Wiktora, którzy urodzili się

w Pelikanach na ziemi brasławskiej. 71

Linia Michała syna Stanisława i Barbary z domu BELKOWICZ

Michał syn Stanisława i Barbary z domu BELKOWICZ urodził się w 1789 roku

w Pelikanach. W 1808 roku odnotowany jako regent ziemski brasławski, a w latach

1823-1830 jako sędzia ziemski. Jego żoną była nieznana z imienia

TYZENHAUZÓWNA z którą nie miał dzieci. 72

68


A.Boniecki, Herbarz polsk i… tom VII, s.382 70


A.Boniecki, Herbarz polsk i… tom VII, s.382 72

A.Boniecki, Herbarz polski… tom VII, s.382


Strona 31 z 54

Linia Wiktora syna Stanisława i Barbary z domu BELKOWICZ

Wiktor syn Stanisława i Barbary z domu BELKOWICZ urodził się w 1791 roku

w Pelikanach. W latach 1823-1830 odnotowano go jako sędziego grodzkiego,

a w 1826 roku pełnił urząd sędziego granicznego brasławskiego.73 Nic nie wiadomo

o jego potomkach.

GNIAZDO RODOWE - IŁGÓW

„Dwór szlachecki z drzewa lecz podmurowany, jak jego ganek i schody ku

widokowi na pasy łąk zielonych, szeroko nad błękitnym Niemnem rozciągnionych”.

W słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich

pod redakcją Filipa Sulmierskiego o Iłgowie czytamy: „[…] wieś w pow.

władysławowskim, o 6 w. od Kowna, od miasteczka Szaki, st. pocztowej, mil 3 i od m.

pow. Władysławów mil 6, przy ujściu rz. Niki do Niemna, dla tego niegdyś Ponikie

zwana, gm. Światoszyn, parafii iłgowskiej”.74 Wymienione „Ponikie” to Poniki

(lit. Panykiai) leżące na wysokiej skarpie Niemna u ujścia rzeczki Nyki (Niki). Taka

nazwa istniała do 1758 roku. 75

Na jednym z litewskich portali podaje się szerszy opis dworu Panykiai

zwanego także dworem Nyka. Wymieniany był po raz pierwszy w źródłach

historycznych w 1583 roku, chociaż niektórzy historycy uważają, że wzmianki

ukazywały się już w 1559 w „rewizji Grigaliusa Valaviciusa”. Był to ponoć dwór

królewski nieposiadający stałych mieszkańców, służący za letnią rezydencję. W 1583

roku wymieniany w aktach sądowych w Rosieniach w związku ze sporem zarządcy

Andriusa (Adrzeja) Kosovo. Kolejny dokument z 1597 roku zawierał inwentaryzację

majątku, z której ponoć wynika, że dwór stał wcześniej w zupełnie innym miejscu. 76

Sulmierski stwierdza, że jest to „gniazdo familii Hryncewiczów”, będące

najstarszą wsią w okolicy, pozostającą w posiadaniu jednej rodziny. Za początek

Iłgowa uznaje 1640 rok, kiedy to: „[…] Ludwik Talko-Iłgowski-Hryncewicz, prałat

katedry żmudzkiej, proboszcz wieloński (jak świadczą dokumenta tam się

przechowujące) nabył puste i niezaludnione miejsce z dwóch stron brzegów rz.

Niemna i pozakładał wsie: po jednej stronie Niemna (w dawniejszym pow.

władysławowskim) i nazwał ją Iłgowem.” 77 Wymieniany przez Sulmierskiego „Ludwik

Talko-Iłgowski-Hryncewicz” to Stanisław, który jako dominikanin przyjął imię Ludwik –

urodzony w 1711 roku syn Jana. Nie jest więc możliwe, aby to on nabył Panykiai

(Iłgowo), ponieważ w 1640 roku nie było na świecie zarówno Stanisława, jak i jego

73

Ibidem 74

F.Sulmierski (red.), Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, tom III,

s.266, Warszawa 1882 75

http://pl.wikipedia.org/wiki/I%C5%82g%C3%B3w 76

http://www.dvylikakedziu.lt/index.php?option=com_content&view= article&id=77&Itemid=62 77

Op.Cit. F.Sulmierski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego… tom III, s. 266


Strona 32 z 54

ojca. W okresie kolejnego ćwierćwiecza po 1640 roku rodzili się dop iero potomkowie

Pawła – Aleksander, Michał, Józef i Rafał i tak, jak zaznacza ks. Ludwik (Stanisław)

w swoim „Origo Imienia Ichmościów JPanów Hryncewiczów” żyli w innych miejscach

niż Iłgowo, które wtedy jeszcze nie istniało. Paweł i jego brat Aleksander wywodzili

się z powiatu lidzkiego z okolicy Kujże (parafia raduńska) – tam Paweł w 1635 roku

był posesorem. Syn Pawła – Józef, do śmierci w 1710 roku mieszkał w Szkudach.78

Przez lata mieszkał tam również syn Józefa – Jan. Potomkowie Jana po śmierci ojca

swoje dzieciństwo spędzili Medyngianach (lit. Medingenai) u stryjecznego dziada –

Rafała Hryncewicza. Bliższa prawdy jest informacja przedstawiona w jednym

z przewodników turystycznych, z którego wynika, że nad Niemnem istniał dworek

Panykai zakupiony „w 1758 roku przez prałata z Wielony – Wiktora Talko-

Hryncewicza Iłgowskiego (Victor Talko Grincevičius- Ilgauskas). Od tej pory Panykiai

nazwano Iłgowem (Ilguva).” 79 Wiktor, a właściwie Wiktoryn był synem Jana,

wnukiem Józefa i prawnukiem Pawła. Wspominany przez Sulmierskiego Ludwik był

rodzonym bratem Wiktora (Wiktoryna), a oprócz nich byli jeszcze Józef i Franciszek.

Ludwik zapewne miał swój udział w stworzeniu kościoła i parafii, która została

erygowana w 1794 roku, czyli już po śmierci Ludwika. Sulmierski w słowniku podaje

datę 1694 rok, określając że kościół iłgowski był filią Wielony.

Na cytowanym wcześniej litewskim portalu przytacza się dosyć obszerne

fragmenty „Origo Imienia Ichmościów JPanów Hryncewiczów” autorstwa ks. Ludwik

Hryncewicza. Przedstawione zostały również wątpliwości co do poprawności dat

i imion pierwszych właścicieli.

Ks. Ludwik (Stanisław) w swoim „Origo Imienia Ichmościów JPanów

Hryncewiczów” wspomina o czterech braciach Hryncewiczach z okresu „wojny

smoleńskiej”, którym „w Smoleńskim pewne dobra, nazwane Iłgowem, na których

Dobrach, dwuch Braci tam się pozostało y za czasem ich Succesorowie nazwani są

od Dóbr Iłgowa, Iłgowscy Hryńcewiczowie”.(sic! Pisownia oryginalna) Wspomniani

czterej bracia to być może synowie Pawła – Aleksander, Michał, Józef i Rafał.

W niezgodzie pozostają daty – wojna smoleńska toczyła się w latach 1632-1634,

natomiast synowie Pawła rodzili się w latach 1655-1662. W takim razie należy

przyjąć, że wśród czterech braci znajdowali się Paweł i Aleksander. Niezgodna jest

również pozostała część tej historii. Tak jak zostało to dowiedzione nazwa Iłgowo

pojawiła się dopiero w 1758 roku. Hryncewicze nie używali nazwania „łgowski” tylko

wywodzili się z herbu Iłgowski, który istniał już w 1569 roku i nie miał nic wspólnego

z miejscem o nazwie Iłgów. To HRYNCEWICZe herbu Iłgowski nazwali okolice

Panykai nazwą swojego herbu.

Sulmierski dosyć szczegółowo opisał Iłgowo – pomylił się jedynie w określeniu

dat i pierwszego właściciela: „[…] dobra te składały się z folwarków: Iłgowa, Twirbut

78

Szkudy (lit. Skuodas) – miasto na Litwie, położone w obecnym okręgu kłajpedzkim, 80 km od Kłajpedy i 2 km od granicy z Łotwą. 79

T. Krzywicki, Litwa-Przewodnik, s.366, Białystok 2005


Strona 33 z 54

i Misiun, na drugiej zaś stronie Niemna dobra Rukszany, składające się z folwarków:

Rukszan, Goniuny i Maropola i leżące w pow. rossieńskim a dziś kowieńskim.

W Iłgowie na wyniosłej górze nad Niemnem wśród malowniczej pozycyi […]

wybudował dom, dokąd przyjeżdżał na letnie miesiące, a umierając przekazał tę

posiadłość swemu synowcowi Franciszkowi Hryncewiczowi, staroście upickiemu.” 80 Franciszek nie był „synowcem” (bratankiem), tylko bratem. Kontynuują opis Iłgowa

Sulmierski stwierdza: „[…] słynie w okolicy malowniczością widoków śród gór

i parowów; ornej ziemi 38 wł., lasu 5 wł., gatunek ziemi gliniasty, miejscami piasek

i kamienie. Rz. Nika co rok rozlewa, pokrywając łąki tutejsze wodą a miejscowość

górzysta utrudnia znacznie gospodarstwo. Gorzelnia i cegielnia we wsi. Lud mówi

narzeczem litewskiem […] W połowie XIV w. Henryk Bawarski wzniósł tu był twierdzę

krzyżacką Romayn-Werder. Dobra Iłgowo lub Poniki składają się według Tow. Kred.

Ziemsko z folwarków Iłgowo i Twirbuty, attynencyi Kołatkiszki i wsi nizej

wymienionych. Rozl. wynosi mr. 982, folw. Iłgowo grunta orne i ogrody mr. 144, łąk

mr. 22, pastwisk mr. 12, wody mr. 61, lasu mr. 29, zarośli mr. 25, nieużytki i place mr.

32; razem mr. 326. Bud. mur. 5, drewn. 19, płodozmian 12-polowy. Folw. Twirbuty

grunta orne i ogrody mr. 217, łąk mr. 25, pastwisk mr. 1, wody mr. 2, lasu mr. 369,

zarośli mr. 26, nieużytki i place mr. 16, razem mr. 656. Bud. mur. 2, drewn. 9,

płodozmian 10-polowy. Gorzelnia, cegielnia, wiatrak, piec wapienny, pokłady

kamienia wapiennego, glina, margiel. Wieś Ejginy osad 4, z gruntem mr. 121; wś

Dulenciszki osad 3, z gruntem mr. 114; osada Czerbiszki osada 1; z gruntem mr. 41;

wś Tucie osad 2, z gruntem mr. 90; Kmietyszki osada 1, z gruntem mr. 95; wś

Żemajtele osad 4, z gruntem mr 130.” .81

Dwór w Iłgowie – szk ic z XIX wieku

Ludność mieszkała tam wyznania katolickiego. W 1813 roku kościół spłonął od

uderzenia pioruna. Rok później został jednak wzniesiony od nowa – miał 23 m

długości i 12 m szerokości. W dalszym ciągu był to kościół drewniany. Ponoć to 80

Op.Cit.,T. Krzywicki, Litwa-Przewodnik, s.366 81

Op.Cit., F.Sulmierski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego… tom III, s. 266


Strona 34 z 54

Wiktoryn Hryncewicz ufundował trzy dzwony (duży i dwa małe). W 1814 roku

wzniesiono nowy drewniany kościół, a cała parafia wynosiła wówczas 2041 dusz.

Wieś Iłgów składała się z czterech „dymów”, które zamieszkiwało 102 mieszkańców.

Istnieją jeszcze dwie hipotezy związana z historią nazwy „Iłgowo”

i Hryncewiczami Iłgowskimi. W czasach pogańskich okolice Panykiai porastał święty

las, w którym po zbiorach, w czasie iłgów, (długich świąt), żywi wzywają umarłych,

karmią, poją i myją, a potem odsyłają na powrót, skąd przyszli. Gdy pogańskie

obrzędy na Litwie zostały wyparte przez chrześcijaństwo las wokół Panykiai został

prawie w całości wykarczowany, ale do miejsca tego przyległo już nazwanie „iłgów” 82

W takim jednak przypadku Iłgowski nie byłby herbem, ale drugim nazwaniem Talko-

Hryncewiczów. Autor cytowanego artykułu przypisuje Hryncewiczów Iłgowskich do

herbu Przeginia. To z kolei rodzi kolejną hipotezę. Może faktycznie „Iłgów” był

własnością Hryncewiczów już w początkach XVII wieku, ale byli Hryncewicze herbu

Przyjaciel, którzy byli być może skoligaceni z Talko-Hryncewiczami.

WSPÓŁCZESNY IŁGÓW

Ten to okazały dwór modrzewiowy pięknie się zachował, dotrwał „w zdrowiu

do naszych czasów. Jego nie tynkowane ściany zewnętrzne około 1790 r.

oszalowane zostały pionowo sosnowymi deskami. W latach ostatnich dzięki

energicznym działaniom Fundacji Kultury Polskiej na Litwie im. Józefa Montwiłła

i dyrektora Wileńskiego Muzeum Beatrycze Hryncewiczówny, budynek poddano

zabiegom restauratorskim, pomyślnie wykonanym przez kowieńskich specjalistów.

Dwór prezentuje się dziś w całej swej okazałości (stoi na brzegu skarpy wysokości

około 80 m, frontem zwrócony ku Niemnowi i jego brzegom)”. 83

W przededniu I wojny światowej majątek zajmował powierzchnię 400 hektarów

ziemi i ponad 300 hektarów lasów. Po reformie rolnej po odzyskaniu niepodległości

w 1920 roku majątek ten pozostawał w rękach Hryncewiczów, jednak jego

powierzchnia ograniczyła się już do 80 hektarów. 84 Po zakończeniu II wojny

światowej cały majątek został rozparcelowany, a dwór przeznaczony na ośrodek dla

chorych umysłowo. W latach 90-tych XX wieku dwór miał być rozebrany, ale dzieki

staraniom Fundacji Kultury Polskiej na Litwie zrezygnowano z tego i wpisano dwór do

rejestru zabytków.

82

http://www.dvylikakedziu.lt/index.php?option=com_content&view=article&id=77&Itemid=62 83

Z wypowiedzi prezesa Fundacji Kultury Polskiej na Litwie im. Józefa Montwiłła, Henryka Sosnowskiego w czasie obchodów 130. Rocznicy urodzin Emila Młynarskiego 84

http://www.dvylikakedziu.lt/index.php?option=com_content&view=article&id=77&Itemid=62


Strona 35 z 54

Widok dworu iłgowsk iego od strony parku


Strona 36 z 54


Strona 37 z 54

Dwór Hryncewiczów w Iłgowie – widok od strony Niemna

żródło: http://www.genealogia.ok iem.pl – foto.Wanda Kardasz, 2012

Kościół i kaplica w Iłgowie

Obok kościoła znajduje się cmentarz. Starodawne zmurszałe pomniki — to

historia byłych właścicieli dworku i okolicznych ziem. Tam między innymi znajdują się

groby Henryka, Polikarpa, Ludwika…


Strona 38 z 54

Cmentarz w Iłgowie – kwatera Talko-Hryncewiczów

DZIEDZICE (POSESORZY) IŁGOWA

Ostatnim męskim dziedzicem Iłgowa z rodziny Talko - Hryncewiczów był syn

Juliana – Henryk (1829-1878). Po nim majątek dziedziczyła jego córka Anna (1877-

1960), która została żoną Emila Młynarskiego. W ten sposób Iłgów wraz z Twirbutami

i Misiunami został własnością Młynarskich. Mieszkali tutaj trzy lata. Po śmierci Emila

w 1935 roku Iłgów i przyległości weszły w posiadanie rodzeństwa – Stanisława

i Krystyna Hryncewiczów. Byli oni dziećmi Andrzeja i Wandy, wnukami Ludwika

i Klaudii z domu TARKOWSKIEJ. Ich praprzodkiem był Paweł. Żona Andrzeja była

córką Henryka TALKO-HRYNCEWICZA. Historia własności Iłgowa zamyka się na

1941 roku. W 1940 roku NKWD aresztowało wszystkich Hryncewiczów, jako wrogów

ludu i skonfiskowało cały majątek. W 1941 roku Stanisław, Krystyna, jak i ich

ociemniała siostra Bożena (Beatrice) zostali deportowani na Sybir.

W obchodach 130.rocznicy urodzin Emila MŁYNARSKIEGO w Iłgowie

uczestniczyły wyżej wspomniana Krystyna MARKIEWICZ z domu TALKO-

HRYNCEWICZ i jej córka Łucja – obecnie mieszkanki Kowna. Pani Łucja ubiega się

o zwrot ziemi oraz innych dóbr – do tej pory zwrócono jej 60 ha gruntów oraz

budynek czworaków. Natomiast dworek, stanowiący zabytek historyczny, jest pod

ochroną państwa. W obchodach brała również udział Barbara AHRENS-

MŁYNARSKA – rodzona siostra Wojciecha MŁYNARSKIEGO, dla których Emil był

stryjecznym dziadkiem. Wojciech MŁYNARSKI i Barbara AHRENS są dziećmi

Mariana MŁYNARSKIEGO (1910-1943) i Magdaleny zd. ZDZIECHOWSKA (1916-


Strona 39 z 54

2004), wnukami Mariana (1875-?) i Marii SPITZMACHER, prawnukami Kazimierza

i Fryderyki BRINBORTH.

Pani Barbara napisała książkę pt.: „Zielnik Rodzinny”, gdzie dokumentalnie

przedstawiła dzieje familijne Talko-Hryncewiczów oraz Młynarskich, częściowo też

Białłozor, do których, jej zdaniem na początku XIX wieku należało część dóbr w

Iłgowie. Wszystkiego o swoich przodkach dowiedziała się od swojej cioci Anieli (Neli)

oraz z pamiętników babci Hryncewiczowej. 85

Na podstawie zebranych informacji można sporządzić listę kolejnych

dziedziców majątku Iłgów. Jako początkową datę należy przyjąć 1758 rok –

wcześniejsze daty, to tylko hipoteza.

1. Jan TALKO-HRYNCEWICZ (ok.1685-ok.1722) syn Józefa i Potencjany

(Konstancji) z domu SZYMANOWSKA, wnuk Pawła – hipotetycznie mógł być

pierwszym właścicielem Iłgowa i okolic. Jego żoną była Anna z domu

HENING. Zmarł, gdy jego dzieci miały zaledwie po kilka lat. Możliwe,

że pozostawił testament, który został dopełniony dopiero w 1758 roku przez

jego synów.

2. Wiktoryn TALKO-HRYNCEWICZ (ok.1710/1715-po 1767) syn Jana i Anny

z domu HENING – właściciel od 1758 roku (nabył Iłgowo lub odziedziczył po

zmarłym ojcu Janie). W tym samym okresie posesorami tego majątku mogli

być również bracia Wiktoryna – Stanisław (ks. Ludwik) i Franciszek. Iłgowo

ponoć za życia oddał swojemu bratu Franciszkowi.

3. Franciszek TALKO-HRYNCEWICZ (ok.1710-po 1762) syn Jana i Anny

z domu HENING – właściciel przed 1762 rokiem (w testamencie z 1762 roku

swoim synom zapisał między innymi Iłgowo i Rukszany. Żona Franciszka –

Ludwika z domu KWINTA, dziedziczyła w Gorejszach.

4. Jan Ludwik TALKO-HRYNCEWICZ (ok. 1750-ok.1806) syn Franciszka

i Ludwiki z domu KWINTA – szambelanem króla Stanisława Augusta, od 1781

roku zgodnie z testamentem ojca z 1762 roku. Zmarł w 1806 roku. Jego żoną

była Krystyna z domu KARP.

5. Julian TALKO-HRYNCEWICZ (1800-1862) syn Jana Ludwika i Krystyny

z domu KARP. Dziedziczył jako małoletni po śmierci ojca w 1806 roku. Jego

żoną była Anna z domu MONWID-BIAŁŁOZOR

6. Henryk TALKO-HRYNCEWICZ (1829-1878) syn Juliana i Anny z domu

MONWID-BIAŁŁOZOR. Odziedziczył po śmierci ojca około 1862 roku. Jego

żoną była Alina z domu RYMKIEWICZ.

7. Anna MŁYNARSKA z domu TALKO-HRYNCEWICZ (1877-1960) – poślubiła

Emila MŁYNARSKIEGO. Odziedziczyła jako nieletnia po śmierci ojca w 1878

roku. W posiadaniu Młynarskich majątek był do 1935 roku.

85

http://archiwum2000.tripod.com/467/alwida.html


Strona 40 z 54

8. Stanisław i Krystyna TALKO-HRYNCEWICZ dzieci Andrzeja i Wandy z domu

TALKO-HRYNCEWICZ, córki Henryka i Aliny z domu RYMKIEWICZ.

Posiadali majątek od 1935 do 1941 roku. Bardzo możliwe, że swoje udziały

miał również ich brat Ludwik.

Wiele informacji na temat majątku Iłgów można odnaleźć w zbiorach Archiwum

Głównym Akt Dawnych w Warszawie – jednostka archiwalna „Archiwum Emila

Młynarskiego. Dokumenty dot. majątku Młynarskich - Iłgów z lat 1900-1940. Utwory

kompozytorów polskich i obcych z dedykacjami dla E. Młynarskiego” (Zeszyt 6;

pozycja 1138 sygnatura F. 50 1.157-163). 86

ZAKOŃCZENIE

Nie będzie to zakończenie w pełnym tego słowa znaczeniu, ponieważ historia

tego rodu jest pełna zagadek, niedopowiedzeń, domysłów i hipotez. Niewyjaśnione

jest w jakikolwiek sposób, jak ród ten wszedł do herbu Iłgowski, jak również nie jest

pewne czy ten właśnie herb jest właściwy. Nie jest również pewne jak jest

prawidłowa forma nazwiska rodowego. Niezgodna jest także chronologia czasowa

niektórych zdarzeń związanych z protoplastami tego rodu. W niniejszym opracowaniu

tak naprawdę została opisana w zasadzie tylko jedna linia rodowa wywodząca się od

Pawła – jednego z czterech braci walczących w „wojnie smoleńskiej”. O pozostałych

liniach nie wiadomo zbyt wiele – co rodzi kolejne wątpliwości i hipotezy.

NIEWŁAŚCIWA CHRONOLOGIA

Autor „origo” ks. Ludwik Hryncewicz miesza niestety epoki twierdząc, że bracia

ci byli „podczas Wojny Smoleńskiej za króla Jagiełły będąc przy Xiążęciu Witoldzie.”

Wojna smoleńska, zwana również III wojną polsko-rosyjską toczyła się w latach

1632-1634. Książe Witold zmarł w 1430 roku, tak więc wymieniani bracia nie mogli

walczyć u jego boku, ponieważ wojna smoleńska, w której brali udział toczyła się 200

lat później. Zgadza się czas– Paweł i jego hipotetyczni bracia żyli dokładnie

w okresie wojny smoleńskiej. Nie mogli jednak za to, że „w młodych leciech mężnie

stawili się na bataliach w rekompensatę Swych dzieł Heroicznych” otrzymać od

Witolda herbu i dóbr ziemskich.

NIEWŁAŚCIWY HERB

Tak, jak to już było wspomniane herb Iłgowski wywodzi od „Jędrzeja męża

rycerskiego i brata jego Iwana, ciwuna wieświańskiego”, a jego powstanie datowane

jest na drugą połowę XVI wieku.Przez wieelu genealogów (Niesiecki, Uruski i inni)

uznawany jest za odmianę herbu Abdank, do którego między innymi należy ród

o bardzo podobnym nazwaniu – HRYNIEWICZ.

86

http://www.agad.archiwa.gov.pl/nauka/c02pol.xml


Strona 41 z 54

Herb Abdank

Herb ten nosił także nazwania: Abdaniec, Abdanek, Abdank, Avdank,

Awdancz, Awdaniec, Białkotka, Biłkotka, Czelejów, Habdaniec, Habdank, Haudaniec,

Hawdaniec, Hebdank, Łąkotka, Łękawa, Łękawica, Skuba, Szczedrzyk.

Najwcześniejsze pieczęcie z tym herbem datowane są na 1212 ro.. Na Litwę, jako

Abdank został przeniesiony w 1413 roku podczas uni w Horodle.

Do herbu został adoptowany bojar litewski Jan Iwaszko Gasztołd, zwany także

Gasztold lub z litewska Jonas Gostautas, Jonas Goštautas. Cechą charakterystyczną

tego herbu jest stylizowana litera „W”. Zdaniem ks. Ludwika Hryncewicza, litera

przedstawiona w jego herbie symbolizuje Księcia Witolda, jako dobrodzieja rodu.

Odnośnie herbu Abdank istnieje kilka wersji legendy herbowej. Jedna z nich

mówi, że przodek Abdanków – Skuba, zabił wawelskiego smoka. Herb pierwotnie

nazywał się Skubów, od imienia założycieli. Skuba na rozkaz Kraka zaszył w baranią

skórę siarkę i tak przyrządzoną podrzucił smokowi wawelskiemu. Smok po zjedzeniu

siarki poczuł wielkie pragnienie i rzucił się do Wisły, wypijając łapczywie wielkie ilości

wody – pił, aż pękł. W nagrodę za zgładzenie potwora otrzymał od Kraka herb

z literą „W” na pamiątkę węża (smoka). Wynika z powyższego, że Skuba, to znany

z dziecięcych bajek „szewczyk dratewka”. Inni jednak twierdzą, że litera ta od nazwy

Wawelu pochodzi (herbarz Paprockiego). W innej wersji Skuba przedstawiony jest

jako człowiek niezwykłej siły, który herb otrzymał za to, że w Alemanii (Niemczech),

na oczach własnego pana, tamtejszego mocarza pokonał. Również ta legenda

rozgrywa się w pogańskich czasach. Trzecia wersja mówi o Skubie, sarmackim

dowódcy , dowodzącym hufcem znad Wisły, rzeki zwanej także Wandalem. Właśnie

od Wisły - Wandalu chorągiew pułku Skuby znaczona była „słowiańską" literą „W”.

Za dzielne czyny wojenne literę tę nadano Skubie w herbie. Kolejna legenda

(najczęściej przytaczana) mówi o poselstwie Skarbka z Góry do cesarza Henryka V

w czasie wojny Bolesława Krzywoustego z Niemcami. Cesarz chcąc zaimponować

polskiemu posłowi bogactwem, pokazywał mu wielkie skrzynie pełne złota. Skarbek

zdjął wówczas z palca pierścień i ze słowami „idź złoto do złota, my Polacy bardziej

się w żelazie kochamy i żelazem bronić się będziemy" wrzucił go do cesarskiego


Strona 42 z 54

skarbca. Zaskoczonemu cesarzowi nie pozostało nic innego jak odrzec tylko „Hab

dank" (bardzo dziękuję) i od tych słów właśnie zmieniono pierwotne zawołanie herbu

Skubów na Habdank. Odmian herbu Abdank jest wiele – jako uznanie za

pochodność od Abdanka uznaje się łękawicę (figurę herbową) przedstawiającą literę

„W”. Być może herb Iłgowski jest jedną z wielu odmian herbu Abdank.

Ks. Ludwik Hryncewicz opisując początki swojego rodu datuje je na czasy

Ksiecia Kiejstuta Giedyminowicza (1308/1310-1382), określając jako swojego

praprzodka „Talko zwanego Wiłkoszem”. Tenże miał dwóch synów, których nazwał

Talko i Hryńko. W swoim „origo” opisał herb, którym jego zdaniem pierwotnie

przedstawiali się jego przodkowie – „[…] za Herb dane sobie miał dwie kosy na krzyż

złożone na kształt Litery X, a nad kosami wilczą głowę.”. Opis ten w pewnym sensie

przypomina herb Prus z odmianami, zwany również „Wilczekosy, Wilcze Kosy,

Słubica, Falcastrum Lupinum.” W herbie tym nie ma „wilczej głowy”, ale są „wilcze

kosy”.

Herb Prus II

NIEWŁAŚCIWE NAZWISKO

Badając historię tego rodu należy rozważyć czy TALKO-HRYNCEWICZ

to jedyna i prawidłowa forma nazwiska. W większości źródeł nazwisko występuje bez

przydomku „TALKO”, który tak naprawdę pojawia się nie wiadomo skąd w bliżej

nieokreślonym czasie. Czy w takiej sytuacji TALKO-HRYNCEWICZ i HRYNCEWICZ

to jeden i ten sam ród? Zgodnie z „origo” ks. Ludwika nazwisko ukształtowało się

z połączenia imion (nazwań) dwóch braci – Talko i Hryńko. Jeden

z braci (Talko) umarł młodo i bezpotomnie. Potomek drugiego (Hryńko) i synowie

jego ku czci ojca i stryja „zatrzymując Imie Oyca swego Talka za przydomek,

Hryńkiewiczami poczęli się nazywać. Imiona zaś chrześcijańskie razem z wiarą

świętą przyjęli, gdy się wiara na Litwie krzewić poczęła.” W genealogii polskiej


Strona 43 z 54

odnajdujemy wszystkie możliwe oboczności nazwiska (nazwania). Współcześnie żyją

osoby noszące nazwisko TALKO (bez dodatku), HRYNCEWICZ (bez dodatku),

TALKO-HRYNCEWICZ, HRYNIEWICZ, a także zbliżone wywodzące się zapewne

z tego samego źródłosłowu – HRYNKIEWICZ, HRYŃKIEWICZ, HRYNIEWICZ,

HRYNKOWICZ, HRYNCOWICZ. Pozostaje jeszcze pisownia rosyjska, litewska

i białoruska, w których nie ma odpowiednika litery łacińskiej „H” w cyrylicy. Jest ona

zastępowana literą „G” – a więc Hryncewicz staje się Gryncewiczem (Гpынцebич),

a Hryniewicz staje się Gryniewiczem (Гpынebич). Język litewski zmienia nie tylko

pierwszą literę, ale również pisownię nazwiska. W ten sposób Hryncewicz to

Grincevičis, a Hryniewicz to Grinevičis.

Autor „origo” stwierdza, że „z Ruszczyzny częściej Hrynkowiczami nazywali

się, aż do Zygmunta Augusta czasów.” Z powyższego wynika, że nazwisko zmieniło

swoje brzmienie w drugiej połowie XVI wieku – co to spowodowało? Może właśnie

wtedy dawni Hrynkowicze otrzymali herb Iłgowski i dla podkreślenia tego faktu

i odróżnienia od innych Hrynkowiczów nazwali się Hryncewiczami

z przydomkiem „Talko”.

LEPSI I GORSI HRYNCEWICZE

Ks. Ludwik w „origo” wyróżnia „bogatszych” i „biedniejszych” Hryncewiczów

wywodzących się z tej samej gałęzi rodowej – prawdopodobnie od potomków

Wojciecha. Dwóch z braci w „smoleńskim pozostałych”, których spadkobiercy

„nazwani są od Dóbr Iłgowa, Iłgowscy Hryńcewiczowie”. W opisie tym występuje

bardzo duża niezgodność, ponieważ Iłgów leżało w trockim, a nie smoleńskim.

O pozostałych dwóch braciach nadmienia, że do Litwy powrócili, a ich sukcesorowie

„rozkrzewili się w Trockim, Lidzkim y Wiłkomierskim y ci dotąd nazywają się Talkowie

Hryncewiczowie.” W tym miejscu spotykamy kolejną nieścisłość – wywodzący się

z Iłgowa używali przydomku „TALKO” przed nazwiskiem, natomiast pochodzący

z wileńskiego z powiatów lidzkiego i wiłkomirskiego, przeważnie występowali bez

tego przydomka. Autor podaje, że „Hryncewiczowie Lidzcy, różne possessye swoje

w tym powiecie mieli, lecz za czasem adversa fortuna uszczupleni, na małych

kondicyach szlacheckich mieścić się musieli y u różnych Panów na Dyspozycyach

bywać.” To również jest nie do końca prawdą, ponieważ nawet z „origo” ks. Ludwika

wynika, że fortuna kołem się toczyła u wszystkich wymienianych przez niego

Hryncewiczów. Pewnym jest natomiast, że linia wywodząca się od Pawła należała do

tych „bogatszych” Hryncewiczów. Powodem lepszej kondycji finansowej tej linii były

zapewne mariaże z rodami Karpiów, czy też Monwidów-Białłozorów. Ta „gorsza” linia

wywodziła się zapewne od brata Pawła – Aleksandra lub od pozostałych braci,

o których w zasadzie nic nie wiadomo. Świadczy o tym chociażby znikoma liczba

informacji o tej linii. Część z Hryncewiczów, jak znaczna część polskich szlacheckich

rodów, uległa klasowej degradacji. Z czasem stawali się chłopami, którzy zamiast

fortuny mieli znój dnia codziennego. Jako przykład może posłużyć miasteczko

Rudomina, które przez kilka stuleci (do końca XVIII wieku) należało do Ekonomii


Strona 44 z 54

Wileńskiej klucza niemieżańskiego. Inwentarze tej „Ekonomii” podają informacje

o samym miasteczku, ale także o jego mieszkańcach. W 1762 roku Rudomina liczyła

15 dymów, w których żyli chłopi i rzemieślnicy. Wśród mieszkańców wymienia się

między innymi nazwiska: Żółkowski, Sołowiej, Szczęsnowicz, Kaczanowski,

Sajkowski, Jancewicz, Hołubowicz, Rakowski, Hryncewicz, Stankiewicz. Było także

zapewne i kilka rodzin żydowskich, zajmujących się głównie handlem

i lichwiarstwem. Mieszkający tam Hryncewicze byli zatem chłopami lub w najlepszym

przypadku rzemieślnikami.87 Deklasacja społeczna miała również swoje

odzwierciedlenie w okresie między wojennym. Znaczna część Hryncewiczów nie jest

właścicielami majątków, dóbr, okolic, ale gospodarstw rolnych. W tym kontekście

można wymienić np. Hryncewiczów z powiatów wilejskiego i święciańskiego

zamieszkałych w 1934 roku we wsiach Plikowicze (gmina Kurzeniec) i Chocilki

(gmina Świr). 88

Hryncewicz Eudokja, Marja, Elżbieta – kolonia Nr 7 (wieś Plikowicze);

Hryncewicz Nikifor, Anna, Helena – kolonia Nr 9 (wieś Plikowicze);

Hryncewicz Aleksy – kolonia Nr 23 (wieś Plikowicze);

Hryncewicz Bazyli – kolonia Nr 30 (wieś Plikowicze);

Hryncewicz Katarzyna – kolonia Nr 35 (wieś Plikowicze);

Hryncewicz Wlas – kolonia Nr 45 (wieś Plikowicze);

Hryncewicz Paraska, Emiljan,Tatjana – kolonia Nr 48 (wieś Plikowicze);

Hryncewicz Sylwester, Nikita – kolonia Nr 57 (wieś Plikowicze);

Hryncewicz Michał, Jan – kolonia Nr 62 (wieś Plikowicze);

Hryncewicz Filimon – kolonia Nr 69 (wieś Plikowicze);

Hryncewicz Elżbieta – kolonia Nr 21 (wieś Chociliki).

Oprócz licznej reprezentacji Hryncewiczów we wsi Plikowicze mieszkały rodziny

o nazwiskach: Dzieruho, Gil, Kirhet, Komarow, Milaszewski, Moroz, Ogrodowicz,

Romejko, Sawczyc, Turbacz, Wysocki oraz Rodziewicz-Bielewicz – ci ostatni byli

właścicielami tej wsi. W związku ze scalaniem gruntów w 1939 roku

i obwieszczeniem Pisarza Hipotecznego przy Sądzie Okręgowym w Wilnie o regulacji

hipotek „wywołano” właścicieli poszczególnych kolonii wsi Plikowicze do

pierwiastkowego zaprowadzenia hipotek. W spisie wymieniono nazwiska właścicieli

identyczne z podanymi w Dzienniku z 1934 oraz dodatkowo określono obszary

kolonii i numery hipoteczne:89

Hryncewicz Eudokja, Marja, Elżbieta – kolonia Nr 7 (obszar 3,2538 ha, Nr hip.

13417/B);

87

http://archiwum2000.tripod.com/513/rudomi.html 88

Właściciele gospodarstw rolnych w woj. wileńskim w latach 1928 - 1939.

Źródło: publikacje "Pisarza hipotecznego zawarte w Dzienniku Województwa Wileńskiego za lata 1928 - 1939" (materiał pochodzi z Jagiellońskiej i Podlaskiej Biblioteki Cyfrowej) 89

Wileński Dziennik Wojewódzki Nr 5 z 5 V 1939 roku


Strona 45 z 54

Hryncewicz Nikifor, Anna, Helena – kolonia Nr 9 (obszar 5,6473, Nr hip.

13418/B);

Hryncewicz Aleksy – kolonia Nr 23 (obszar 2,9025 ha, Nr hip. 13420/B)

Hryncewicz Bazyli – kolonia Nr 30 i 51 (obszar 4,2429 ha, Nr hip. 13415/B);

Hryncewicz Katarzyna – kolonia Nr 35 (obszar 0,4768 ha, Nr hip.13433/B);

Hryncewicz Wlas – kolonia Nr 45 i 61 (obszar 4,3360 ha, Nr hip. 13404/B);

Hryncewicz Paraksewa i dzieci: Emiljan,Tatjana – kolonia Nr 48 i 63 (4,4126

ha, Nr hip. 13405/B);

Hryncewicz Sylwester, Nikita – kolonia Nr 57 (obszar 1,9005, Nr hip.

13419/B);

Hryncewicz Michał, Jan – kolonia Nr 62 (obszar 8,6235 ha, Nr hip. 13403/B);

Hryncewicz Filimon – kolonia Nr 69a (obszar 0,7878 ha, Nr hip. 1165).

Z powyższego wykazu niezbicie wynika, że mieszkające w Plikowiczach rodziny

Hryncewiczów nie były „obszarnikami”, a tylko drobnymi rolnikami. Najmniejszy

obszar kolonii będący własnością Hryncewiczów wynosił zaledwie niecałe

0,5 ha, a największy 8,6 ha. W stosunku do danych podanych w 1934 roku wzrosła

ilość kolonii (działek) posiadanych przez Hryncewiczów (o kolonie Nr 51, 61 i 63). Dla

porównania jedna z kolonii należących do Rodziewiczów-Bielewiczów zajmowała

obszar ponad 50 ha.

Ilu zatem tych „lepszych” Hryncewiczów dotrwało na Litwie do okresu między

wojennego? Według danych Polskiego Komitetu Wyborczego z 1920 roku oraz

Polskiej Frakcji do Sejmu Litewskiego z 1926 roku na Litwie Kowieńskiej istniało w

tamtych czasach prawie 2 000 polskich majątkach. Zdaniem autora liczba ta wydaje

się być mocno zawyżoną. Przedstawiony wykaz zawiera znaczącą część polskich

majątków. Sporządzenie kompletnego wykazu jest obecnie niemożliwe. Zasadnicze

powody są dwa – z uwagi na brak źródeł oraz faktu, iż nie wszyscy Polacy na Litwie

Kowieńskiej w okresie represji litewskich przyznawali się do swego pochodzenia.

Ponadto, z uwagi na dokonywaną parcelację majątków i stosowanych praktyk ich

podziałów pomiędzy członków rodziny, mogły zaistnieć nieścisłości przy określaniu

faktycznego właściciela majątku.

Zgodnie z opracowaniem pt.: „Wykaz części majątków polskich

w Republice Litewskiej w latach 1919 – 1939”, zawartym w książce Jerzego

Żenkiewicza tych „lepszych” Hryncewiczów raczej niewielu: 90

pod poz. 303 – Hryncewicz Ludwik – Iłgowo, powiat Wiłkomierz

pod poz. 991 – Talko-Hryncewicz – Iłgów, powiat Wyłkowyszki.

Pierwszy z wymienionych – Ludwik HRYNCEWICZ i niewymieniony z imienia

TALKO-HRYNCEWICZ, to zapewne jedna i ta sama rodzina. W okresie 90

J.Żenkiewicz, Ziemiaństwo polskie w Republice Litewskiej w okresie międzywojennym, [w:] http://www.umk.pl/~zenkiewicz/Publikacje/wykaz.php


Strona 46 z 54

międzywojennym do 1935 roku właścicielami Iłgowa (Iłgów) byli Młynarscy – Emil

i Anna z domu TALKO-HRYNCEWICZ. Po śmierci Emila zarząd nad majątkiem

przejęli potomkowie Andrzeja i Wandy, córki Henryka – Stanisław, Krystyna i Ludwik.

Pewne zamieszanie wprowadza podanie dwóch nazw majątków – Iłgowo, Iłgów

umiejscowienie ich w dwóch różnych powiatach – Wiłkomierz i Wyłkowyszki. Do

1939 roku Wiłkomierz znajdował się w powiecie wyłkowyskim, którego siedzxibą były

Wyłkowyszki dawniej zwane Wiłkowyszki (lit. Vilkaviškis). Obecnie jest to

miasto na Litwie w okręgu mariampolskim – siedziba rejonu wyłkowyskiego.

Do 1920 roku w Polsce, w okręgu nowogródzkim, siedziba powiatu

wyłkowyskiego i gminy Wyłkowyszki. Iłgów i Iłgowo są nazwami równoznacznymi.

Na jednym z niemieckich portali genealogicznych – „Der Polonische Adel udn

Seine Familien” nazwisko Hryncewicz wiąże się z wieloma majątkami. Wymienia się

tu: Medyngiany. Micewicze, Nowodwór, Pokłonie, Rukszany, Ryżanówka, Sierpiszki,

Woroniany, Dojniawy, Gierejsze, a także Iłgowo (Iłgów).91 Z niniejszego opracowania

wynika, że prawie wszystkie z wymienionych należały w różnych okresach czasu do

tej samej gałęzi rodowej Hryncewiczów – do potomków Józefa, syna Pawła.

W opracowaniu pt.: „Dekanat Kupiski Diecezji Wileńskiej w świetle opisów

z 1784 roku” można odnaleźć krótkie informacje na temat własności ziemskiej

opisywanych okolic. W 1784 roku w parafii abelskiej (Abele) powiat wiłkomirski

wymienia się kilka wsi i folwarków należących do Hryncewiczów, tj.: Druczki,

Kalenicze, Naiwokie (wioseczka), Opejkiszki (folwark), Wojczeny, Sznurkiszki

(folwark i karczma w posesji zastawnej Hryńcewiczów), Kołnogole, Prusegoła.

W spisie nie wymieniono imion właścicieli. 92 W zasadzie były to drobne zaścianki,

więc można byłoby uznać, że należały do tych „gorszych” Hryncewiczów. Ale, gdyby

się okazało, że wszystkie wymienione należały do jednej rodziny Hryncewiczów,

to już z „gorszych” stają się „lepszymi”. Po zmianach administracyjnych wszystkie

wymienione wsie znalazły się w powiecie nowoaleksandrowskim. 93 Tylko dwie

z wymienionych nazw wsi i folwarków można odnaleźć w źródłach

encyklopedycznych i sławnikach. Sznurkiszki znane są z tego, że w dniu 9 V 1863

roku oddział powstańczy wcześniej rozbity pod Hudyszkami, a dowodzony przez

Ignacego Laskowskiego, zajął pozycję przy folwarku w Sznurkiszkach (niedaleko

Skrobiszek). Niespodziewanie został zaatakowany przez oddział wojsk rosyjskich.

Wśród powstańców był ks. Antoni Mackiewicz, który przez godzinę utrzymywał swoje

pozycje broniąc taboru z rannymi. Bitwa zakończyła się klęską wojsk powstańczych,

które zmuszone zostały do ucieczki.94Filip Sulmierski w swoim słowniku wymienia

91

http://polnischer-adel.online-wappenrolle.eu/ortsverzeichnis.html 92

S.Skibicki, Dekanat Kupiski Diecezji Wileńskiej w świetle opisów z 1784 roku, Białystok 2009 (p raca magisterska) 93

Powiat lub ujezd nowoaleksandrowski (powiat jezioroski) – dawny powiat guberni kowieńskiej, z siedzibą w Nowoaleksandrowsku (Jeziorosy), obecnie na Litwie. 94

S.Kieniewicz, A.Zahorski, W.Zajewski, Trzy powstania narodowe: kościuszkowskie, listopadowe

i styczniowe, Warszawa 1994;


Strona 47 z 54

jedynie Opejkiszki nadmieniając jedynie, że leżała w parafii Abele i była własnością

Hryncewiczów. 95

Tak jak to było już wcześniej wykazane ród Hryncewiczów rozprzestrzenił się

również na inne ziemie. Ich obecność jest zauważalna w dawnych powiatach:

lidzkim, grodzieńskim, brasławskim. Współcześnie również w Polsce. Niestety nie we

wszystkich przypadkach możliwe jest ustalenie, czy dany Hryncewicz jest lub był

herbu Iłgowski, czy też Lubicz, Przyjaciel, Przeginia.

NAZWISKO HRYNCEWICZ W WSPÓŁCZESNEJ POLSCE

W Internecie dostępna jest elektroniczna wersję „Słownika nazwisk współcześnie

w Polsce używanych" pod red. Prof. Kazimierza Rymuta, wydanego w wersji

tradycyjnej przez Instytut Języka Polskiego PAN w Krakowie. Słownik prezentuje

występowanie nazwisk w Polsce na początku lat 90-tych XX wieku. Dane zostały

zaczerpnięte z systemu PESEL. Obok nazwiska występuje liczba osób żyjących

w momencie pobierania danych z bazy PESEL wraz z podziałem geograficznym wg

województw (układ 49 województw sprzed 1998).96 Zgodnie z tą bazą do 1998

w Polsce żyły 272 osoby noszące nazwisko HRYNCEWICZ. Wymienia się

następujące województwa:

Warszawskie:19,

Białostockie:28,

Bydgoskie:8,

Gdańskie:5,

Gorzowskie:20,

Jelenigórskie:5,

Kaliskie:4,

Katowickie:3,

Koszalińskie:19,

Krakowskie:1,

Leszczyńskie:2,

Łódzkie:5,

Olsztyńskie:28,

Opolskie:2,

Pilskie:29,

Poznańskie:6,

Słupskie:19,

Suwalskie:9,

Szczecińskie:23,

Wałbrzyskie:7,

Wrocławskie:18,

Zamojskie:2,

95

Op.Cit., F.Sulmierski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego… tom VII, s.553 96

http://www.herby.com.pl/


Strona 48 z 54

Zielonogórskie:10.

Nazwisko TALKO-HRYNCEWICZ w bazie nie występuje. Można natomiast

zauważyć występowanie nazwiska TALKO – łącznie 108 osób.

Dostępne są również wyszukiwarki, których bazy danych zostały

zaktualizowane do 2001 roku. Według tej bazy w Polsce żyje 271 osób noszących

nazwisko HRYNCEWICZ. Według obecnych podziałów administracyjnych

obowiązujących od 1999 roku (podział na 17 województw) nazwisko HRYNCEWICZ

występuje w następujących województwach nie mniej niż 4 reprezentantów):97

kujawsko-pomorskim – 65

dolnośląskim – 50

warmińsko-mazurskim – 36

podlaskim – 35

zachodniopomorskim – 33

mazowieckie – 19

małopolskim – 14

pomorskim – 12

wielkopolskim – 7

Frekwencja nazwiska HRYNCEWICZ (stan na 2001 rok)

97

http://nazwiska-polskie.pl/Hryncewicz


Strona 49 z 54

Najwięcej przedstawicieli (nie mniej niż 4 osoby) tego nazwiska występuje

w miastach:

Białystok – 25,

Wrocław – 24,

Warszawa – 13,

Gorzów Wielkopolski – 12,

Piła – 12,

Szczecin – 11,

Piecki – 11,

Człuchów – 9,

Łapy – 9,

Mysłowice - 9,

Lidzbark Warmiński – 8,

Świnoujście – 8,

Gajewo – 7,

Koszalin – 7,

Osetno – 7,

Poznań – 7,

Boruszyn – 6,

Łódź – 6,

Brzeg – 5,

Bytom – 5,

Nowa Sól – 5,

Pęgów – 5,

Puck – 5,

Sterławki Wielkie – 5,

Ulikowo – 5,

Bydgoszcz – 4,

Czarnków – 4,

Dobre Miasto – 4,

Giżycko – 4,

Kołobrzeg – 4,

Kudowa-Zdrój – 4,

Mrągowo – 4,

Szczecinek – 4,

Ustka – 4.

Naniesienie w/w miast na schemat dawnego podziału administracyjnego przynosi

następujące efekty dyslokacji nazwiska w województwach:

białostockim – 35 z czego: Białystok (25), Sokółka (1), Łapy (9)

wrocławskim – 29 z czego: Wrocław (24), Pęgów (5)

szczecińskim – 24 z czego: Szczecin (11), Świnoujście (8), Ulikowo (5)

pilskim – 22 z czego Piła (12), Czarnków (4), Boruszyn (6)

suwalskim – 16 z czego: Giżycko (4), Gajewo (7), Sterławki Wielkie (5)


Strona 50 z 54

olsztyńskim – 27 z czego: Mrągowo (4), Lidzbark Warmiński (8), Dobre Miasto (4),

Piecki (11)

koszalińskim – 15 z czego: Koszalin (7), Szczecinek (4), Kołobrzeg (4),

katowickim – 14 z czego: Bytom (5), Mysłowice (9)

warszawskim – 13 z czego: Warszawa (13)

słupskim – 13 z czego: Ustka (4), Człuchów (9), Rzeczenica (1)

gdańskim – 12 z czego: Puck (5), Gdynia (7)

gorzowskim – 12 z czego: Gorzów Wielkopolski (12)

poznańskim – 7 z czego: Poznań (7)

łomżyńskim – 7 z czego: Osetno (7)

łódzkim – 6 z czego: Łódź (6)

opolskim – 5 z czego: Brzeg (5)

zielonogórskim – 5 z czego: Nowa Sól (5)

bydgoskim – 4 z czego Bydgoszcz (4)

wałbrzyskim – 4 z czego: Kudowa-Zdrój (4)

Analiza porównawcza za okres 1988-2001

Informacje uzyskane z dwóch baz danych pozwalają na dokonanie analizy

porównawczej w zakresie lat 1988-2001, dotyczącej migracji nazwiska

HRYNCEWICZ, jak również tendencji populacyjnej. W analizie podana jest różnica

populacji osób noszących nazwisko Hryncewicz (bez podziału na płeć) między

stanem wynikającym z Powszechnego Systemu Ewidencji Ludności (PESEL) w roku

1988, a stanem wynikającym z tego samego systemu w 2001 roku. Na czerwono (ze

znakiem ujemnym) zaznaczony jest spadek populacji w danym województwie. Liczba

ujemna może wynikać z następujących zdarzeń: migracja do innego województwa

(miasta), zgon lub zmiana stanu cywilnego (w przypadku kobiet). Liczba dodatnia

wynika z następujących zdarzeń: migracja z innego województwa (miasta), narodziny

lub zmiana stanu cywilnego (w przypadku kobiet wchodzących do nazwiska

Hryncewicz). Największy spadek widoczny jest w przypadku dawnych województw:

gorzowskiego (8 osób - 40%), warszawskiego (6 osób - 31%) i pilskiego (7 osób -

24%). Największy wzrost w przypadku dawnych województw: katowickiego (11 osób)

i wrocławskiego (11 osób). W porównaniu do 1988 roku nazwisko zniknęło

z dawnych województw: jeleniogórskiego, kaliskiego, krakowskiego, leszczyńskiego,

zamojskiego. W 2001 roku pojawiło się natomiast w dawnym województwie

łomżyńskim – w mieście Osetno (7 osób).

Populacja Hryncewiczów nie wykazuje znaczącej populacyjnej tendencji

spadkowej i utrzymuje się na podobnym poziomie na przestrzeni ostatnich 13 lat –

272 osoby (do 1988 roku) – 271 osób (w 2001 roku). Odnośnie kwalifikacji

„frekwencji” nazwiska można je uznać jako rzadkie – za takie uznaje się nazwiska

o frekwencji 31-900 osób.98

98

J.M.Zawadzki, 1000 najpopularniejszych nazwisk w Polsce, Warszawa 2002, s.31


Strona 51 z 54

WOJEWÓDZTWO w edług starego

podziału 1975-1988

LATA

RÓŻNICA 1988-2001

MIASTO I ILOŚĆ WYSTĘPOWANIA NAZWISKA HRYNCEWICZ W 2001 ROKU do

1988 w

2001

Warszawskie 19 13 -6 Warszawa (13)

Białostockie 28 35 7 Białystok (25), Sokółka (1), Łapy (9)

Bydgoskie 8 4 -4 Bydgoszcz (4)

Gdańskie 5 12 7 Puck (5), Gdynia (7)

Gorzowskie 20 12 -8 Gorzów Wielkopolski (12)

Jeleniogórskie 5 0 -5 nie w ystępuje

Kaliskie 4 0 -4 nie w ystępuje

Katowickie 3 14 11 Bytom (5), Mysłow ice (9)

Koszalińskie 19 15 -4 Koszalin (7), Szczecinek (4), Kołobrzeg (4),

Krakowskie 1 0 -1 nie w ystępuje

Leszczyńskie 2 0 -2 nie w ystępuje

Łódzkie 5 6 1 Łódź (6)

Olsztyńskie 28 27 -1 Mrągow o (4), Lidzbark Warmiński (8), Dobre Miasto (4), Piecki (11)

Opolskie 2 5 3 Brzeg (5)

Pilskie 29 22 -7 Piła (12), Czarnków (4), Boruszyn (6)

Poznańskie 6 7 1 Poznań (7)

Słupskie 19 14 -5 Ustka (4), Człuchów (9), Rzeczenica (1)

Suwalskie 9 16 7 Giżycko (4), Gajew o (7), Sterław ki Wielkie (5)

Szczecińskie 23 24 1 Szczecin (11), Świnoujście (8), Ulikow o (5)

Wałbrzyskie 7 4 -3 Kudow a-Zdrój (4)

Wrocławskie 18 29 11 Wrocław (24), Pęgów (5)

Zamojskie 2 0 -2 nie w ystępuje

Zielonogórskie 10 5 -5 Now a Sól (5)

Łomżyńskie 0 7 7 Osetno (7)

RAZEM 272 271 -1

Nazwisko pisane w formie TALKO-HRYNCEWICZ do 1988 roku nie

występowało w żadnym z województw. W bazie zmodyfikowanej (stan na 2001 rok)

pojawia się w Koszalinie – 4 osoby.99 W tym samym mieście wystąpiła tendencja

spadkowa nazwiska HRYNCEWICZ, co może świadczyć np. o zmianie nazwiska

między 1988, a 2001 rokiem.

W Koszalinie w źródłach internetowych można odnaleźć następujące osoby

noszące nazwisko TALKO-HRYNCEWICZ:

Piotr TALKO-HRYNCEWICZ – działacz Polskiego Towarzystwa Turystyczno

Krajoznawczego (oddział Koszalin),

99 http://nazwiska-polskie.pl/Talko-Hryncewicz


Strona 52 z 54

Kazimiera TALKO-HRYNCEWICZ – aktywistka społeczna, wolontariuszka,

obecnie kierownik Centrum Rozrywki „Na Pięterku” (osiedle Przylesie,

Koszalin)

Agnieszka TALKO-HRYNCEWICZ – studentka (zdawała do ASP)

Odnalezione osoby są prawdopodobnie rodziną – małżeństwo i córka. Czwartej

osoby źródła internetowe nie wskazują. Być może zmarła między 2001-2014 lub jest

nieletnia.

W Koszalinie w VIII 1985 roku zmarła Helena HRYNCEWICZ z domu

JODKOWSKA córka Józefa i Zofii. Jej mężem był Walenty TALKO-HRYNCEWICZ

(używający zapewne nazwiska bez przedrostka). Walenty zginął (zastał zastrzelony)

w 1943 roku w Skidlu. W małżeństwie tym urodziło się co najmniej troje dziec i – dwie

córki i syn. Jedna z córek była dwukrotnie mężatką – 1 voto BRASZKIEWICZ, 2 voto

WIŚNIEWSKA. Druga córka po mężu SOKOŁOWSKA. 100 Jako jego brata wymienia

się Henryka TALKO-HRYNCEWICZA. Na stan obecnej wiedzy nie jest możliwe

powiązanie Walentego z przedstawionymi w niniejszym opracowaniu liniami

rodowymi. Być może jego bratem był Henryk (1900-1979), którego żoną była Agata

zd. WYSZNER – w drzewie opisanym w kolejnym rozdziale oznaczeni

Nr 1.4.3.1.4.3.2.1.2.1.1). Według tej hipotezy Walenty byłby zatem synem Andrzeja

(1874-1917) i Wandy TALKO-HRYNCEWICZ zd. TALKO-HRYNCEWICZ c.Henryka

– oznaczeni w drzewie Nr 1.4.3.1.4.3.2.1.2.1. Hipotezie tej przeczy jednak brak

obecności Walentego w dziedziczeniu Iłgowa.

.

100

http://www.myheritage.pl


Strona 53 z 54

DRZEWO GENEALOGICZNE RODU TALKO-HRYNCEWICZ

Wywód rozpoczyna się od Wojciech, który według niektórych źródeł był wnukiem

Mikołaja, prawnukiem Piotra i praprawnukiem Mikołaja. Kolorem czerwonym

zaznaczone są patrylinearne (męskie) linie rodowe uważane za bezżenne lub

bezdzietne. Do klasyfikacji pokoleń użyto oznaczeń numerycznych np. 1.1. oznacza

potomka osoby z Nr 1.

1. Wojciech „TALKO” HRYŃKIEWICZ

1.1. NN „TALKO” HRYŃKIEWICZ/HRYNCEWICZ

1.2. NN „TALKO” HRYŃKIEWICZ/HRYNCEWICZ

1.3. Aleksander „TALKO” HRYŃKIEWICZ/HRYNCEWICZ

1.3.1. Bartłomiej (1660-?) ur. Ejszyszki – bezdzietny (ksiądz katolicki)

1.3.2. Feliks (?-?)

1.3.2.1. Jan (?-?)

1.3.2.1.1. Kazimierz (?-?)

1.3.2.1.2. Maciej (?-?)

1.3.2.1.3. Jerzy (?-?)

1.3.2.1.3.1. Leon (?-?)

1.3.2.1.4. Ludwik (?-?)

1.3.2.1.4.1. Bartłomiej (?-?)

1.4. Paweł „TALKO” HRYŃKIEWICZ /HRYNCEWICZ (ok.1610-ok.1670) – żona NN

KOTKOWSKA

1.4.1. Aleksander (?-ok.1701) – bezżenny (dominikanin – ks. Jerzy)

1.4.2. Michał (?-po 1724) – bezżenny (dominikanin – ks. Reginald)

1.4.3. Józef (1660-1710) – żona Potencjana (Konstancja) SZYMANOWSKA

1.4.3.1. Jan (ok.1685-ok.1722) – żona Anna zd.HENING

1.4.3.1.1. Józef (ok.1710/1715-?) – bezżenny (ksiądz katolicki)

1.4.3.1.2. Wiktoryn Aleksander (ok.1710/1715-po 1767) – bezżenny (ksiądz katolicki)

1.4.3.1.3. Stanisław (1711-1783) – bezżenny (dominikanin ks. Ludwik)

1.4.3.1.4. Franciszek (ok.1710-po 1762) – żona Ludwika zd.KWINTA

1.4.3.1.4.1. Anna – 1voto KOPEĆ, 2voto RATOMSKA

1.4.3.1.4.2. Teresa – 1voto KIMBART, 2voto ŚWIĄTECKA

1.4.3.1.4.3. Jan Ludwik (ok. 1750-ok.1807) – żona Krystyna zd. KARP

1.4.3.1.4.3.1. Dominik (1803-1855) – żona Leokadia zd.FISZER

1.4.3.1.4.3.1.1. Julian (1850-1936) – żona Krystyna zd.SZABUNIEWICZ

1.4.3.1.4.3.1.2. Adam (1851-?) zmarł bezżennie

1.4.3.1.4.3.1.3. Stanisława (1852-1881) – poślubiła Jana Chryzostoma PIŁSUDSKIEGO

1.4.3.1.4.3.2. Ludwik (1778-?) – żona NN

1.4.3.1.4.3.2.1. Jan (ok.1818-?) – 2x żonaty 1) nn TYSZKOWSKA 2) nn MITKO-

KOMOROWICZ

1.4.3.1.4.3.2.1.1. Maria c.TYSZKOWSKIEJ – wyszła za NN KOŚCIŃSKIEGO

1.4.3.1.4.3.2.1.2. Ludwik s. TYSZKOWSKIEJ (1849-?) – żona Klaudia TARKOWSKA

1.4.3.1.4.3.2.1.2.1. Andrzej (1874-1917) – żona Wanda TALKO-HRYNCEWICZ c.Henryka

1.4.3.1.4.3.2.1.2.1.1. Henryk (1900-1979) – żona Agata zd.WYSZNER

1.4.3.1.4.3.2.1.2.1.1.1. Jerzy

1.4.3.1.4.3.2.1.2.1.1.2. Anna – wyszła za NN WYTWICKIEGO

1.4.3.1.4.3.2.1.2.1.2. Ludwik (1904-1993) – żona Wanda zd.OSUCH

1.4.3.1.4.3.2.1.2.1.3. Stanisław (?-1989) – żona NN

1.4.3.1.4.3.2.1.2.1.3.1. Tatiana

1.4.3.1.4.3.2.1.2.1.3.2. Irena


Strona 54 z 54

1.4.3.1.4.3.2.1.2.1.4. Wojciech (?-1940)

1.4.3.1.4.3.2.1.2.1.5. Krystyna – poślubiła NN MARKIEWICZA

1.4.3.1.4.3.2.1.2.1.5.1. Łucja

1.4.3.1.4.3.2.1.2.1.6. Bożena (1911-1988) – poślubiła Henryka HORODNICZUKA

1.4.3.1.4.3.2.1.3. Helena c. MITKO-KOMOROWICZ

1.4.3.1.4.3.3. Antoni (?-?)

1.4.3.1.4.3.4. Józef (1795-?) – żona NN DOWGIRDÓWNA

1.4.3.1.4.3.4.1. Lawinia

1.4.3.1.4.3.4.2. Witold (1827-przed 1889)

1.4.3.1.4.3.5. Julian (1800-1862) – żona Anna MONWID-BIAŁŁOZOR

1.4.3.1.4.3.5.1. Julia (?-1918) – poślubiła Wiktora SZABUNIEWICZA

1.4.3.1.4.3.5.2. Eleonora Teofila (1837-?) – poślubiła NN SZABUNIEWICZA

1.4.3.1.4.3.5.3. Krystyna (?-?)

1.4.3.1.4.3.5.4. Polikarp Jan Józef (1828-1864) zmarł bezżennie

1.4.3.1.4.3.5.5. Henryk (1829-1878) – żona Alina RYMKIEWICZ

1.4.3.1.4.3.5.5.1. Julia (?-?)

1.4.3.1.4.3.5.5.2. Eleonora (?-?)

1.4.3.1.4.3.5.5.3. Krystyna (?-?) zmarła niezamężna

1.4.3.1.4.3.5.5.4. Anna (1877-1960) – poślubiła Emila MŁYNARSKIEGO

1.4.3.1.4.3.6. Teodora (?-?)

1.4.3.1.4.3.7. Anna (?-?)

1.4.3.1.4.3.8. Joanna (?-?)

1.4.3.1.4.3.9. Barbara (?-?)

1.4.3.1.4.3.10. Judyta (?-?)

1.4.3.1.4.3.11. Apolonia (?-?)

1.4.3.1.4.3.12. Paulina (?-?)

1.4.3.1.4.4. Antoni (?-?) – żona NN

1.4.3.1.4.4.1. Stefan (1782-?) prawdopodobnie zmarł w dzieciństwie

1.4.3.1.4.4.2. Wincenty (?-?) – żona NN PROKOPOWICZ

1.4.3.1.4.4.2.1. Stanisław (1821-?)

1.4.3.1.4.4.2.2. Jan (1824-?) – żona NN

1.4.3.1.4.4.2.2.1. Aleksander (1850-?) – żona NN

1.4.3.1.4.4.2.2.1.1. Wiktor (1883-?)

1.4.3.1.4.4.2.2.1.2. Nina (1885-?)

1.4.3.1.4.4.2.2.1.3. Paweł (1888-?)

1.4.3.1.4.4.2.2.1.4. Maria (1890-?)

1.4.3.1.4.4.2.3. Kazimierz (1825-?)

1.4.3.1.4.4.2.4. Bolesław (1827-?)

1.4.3.1.4.4.2.5. Władysław (1833-?)

1.4.3.1.4.4.2.6. Witold (1835-?)

1.4.3.1.4.4.3. Szymon Tadeusz (1792-?) – żona NN

1.4.3.1.4.4.3.1. Stanisław (1833-?)

1.4.3.1.4.4.3.2. Antoni (1835-?) – żona NN

1.4.3.1.4.4.3.2.1. Stanisław (1870-?)

1.4.3.1.4.4.3.3. Edward (1843-?)

1.4.3.1.4.4.3.3.1. Szymon (1888-?)

1.4.3.1.4.5. Stanisław (?-?) – żona Barbara BIELKOWICZ

1.4.3.1.4.5.1. Michał (1789-?) – żona NN TYZENHAUZÓWNA (małżeństwo bezdzietne?)

1.4.3.1.4.5.2. Wiktor (1791-?)

1.4.4. Rafał Jan (1662-1747) – 2x żonaty: 1) NN PRZERADOWSKA 2) Anna GIECÓWNA

1.4.4.1. Zofia – żona NN ALEKSANDROWICZA

ród talko-hryncewicz

Education