1

ေၾကာက႐ြ႕မႈႏင ေမာလငခကတ႔ ၾကားကာလ -

ျမနမာႏငငတြင

တရားဥပေဒစးမးေရးႏင တရားမတမႈက လကလမးမေစေရးအတြက

စနေခၚမႈမားႏင အခြငအလမးမား

၂၀၁၄ ခႏစ၊ စကတငဘာလ

2

အကဥးခပ

ေဒသခမား၏အျမငကအေျခခေသာ ေျမပေရးဆြေလလာျခငးသေတသနလပငနးတစခက ရနကနတငးေဒသႀကး ႏင မြနျပညနယတ႔တြင ၂၀၁၄ ခႏစ၊ မတလမ ဧၿပလအတြငး ေဆာင႐ြကခပါသည။ ယငးလပငနး၏ ရည႐ြယခကမာ ထတငးေဒသႀကး/ျပညနယ ႏစခတ႔တြင တရားဥပေဒစးမးေရးႏင တရာမတမႈက လကလမးမေစေရးတ႔အား ပမခငမာေစရနအတြက အခြငအလမးမားႏင စနေခၚမႈမားက သတမတေဖာထတရန ျဖစပါသည။ ဤလပငနးသည သဘာ၀အားျဖင အရညအေသြးျပသေတသန(Qulatative Research) လပငနးျဖစၿပး၊ ရည႐ြယခကရရ ေ႐ြးခယထား ေသာ တန႔ျပနေျဖၾကားသမားအေပၚတြင မတညထားပါသည။ သ႔ျဖစ၍ သေတသနေတြ႕ရခကမားမာ စာရငးအငးပညာရပအရ ကယစားျပႏငစြမးနညးပါးေသာလညး၊ တရားစရငေရး၊ ႏငငအဆငျပျပင ေျပာငးလေရး လပငနးမားႏငပတသက၍ ေဒသခ ပါ၀ငေဆာင႐ြကသမား၏ အသအျမငမား၊ အေတြ႕အၾကမားစြာတ႔က ကယျပန႔စြာ ထငဟပေပၚလြငေစပါသည။ ဤအစရငခစာတြင ပါ၀ငေသာ ေတြ႕ရခကမားသည တရားဥပေဒစးမးေရးႏင တရားမတမႈက လကလမးမေရးတ႔ ပမခငမာေစေရး အတြက ျမနမာႏငင၏သမေမြ႕ေသာ အေျပာငးအလကာလတြင တစစတတစပငးအေနျဖင ပါ၀ငလမးညႊန ေပးႏငမညဟေမာလငပါသည။

ယေန႔အခနအထ ျမနမာႏငငသည ႏငငေတာသမၼတဥးသနးစနဥးေဆာငေသာ ႏငငျပျပငေျပာငးလေရး လပငနး စဥ၏ အေစာပငးအဆငမားတြငသာ ရေနပါေသးသည။ ျပျပငေျပာငးလေရးလပငနးမားတြင ပါတစႏငငေရးက စတငေဆာင႐ြကျခငး၊ ဘ႑ာေရး၊ အပခပေရးႏင ႏငငေရးတ႔တြင ဗဟခပကငမႈေလာချခငး၊ စးပြါးေရးက လြတလပစြာေဆာင႐ြကခြငျပျခငး၊ ျပညသ႕ေရးရာ အပခပမႈ ယႏယား(Governance) ႏင အဂတလကစားမႈ တကဖကေရး အစပးလပငနးမားေဆာင႐ြကျခငးတ႔အျပင ပဂၢလကက႑ဖြ႕ၿဖးတးတကေရးလပငနးမား ပါ၀ငပါသည။ ဤျပျပငေျပာငးလေရးလပငနးမားသည `အခက (၇)ခကပါေသာ လမးျပေျမပ၏ ေနာကဆး အဆင´ျဖစသည စညးကမးျပည၀ေသာ ပါတစဒမကေရစစနစသ႔ေျပာငးလေရးက ေမာမနးထားျခငးျဖစပါသည။ i ဒမကရကတစအပခပမႈစနစ႐ႈေထာငမၾကညပါက ထျပျပငေျပာငးလေရးအစပးလပငနးမားသည လြနခေသာ သးႏစခြကာလအတြငး သသာထငရားေသာ စညးမဥးစညးကမးဆငရာျပျပင ေျပာငးလမႈမားက ျဖစေပၚေစခပါသည။ ထေျပာငးလမႈမားတြင ႏငငေရးအကဥးသားမားအားလႊတေပးျခငး၊ ၂၀၁၂ ခႏစ၊ဧၿပလတြင ၾကားျဖတေ႐ြးေကာကပြျပလပေပးျခငး၊ တစႏငငလးအပစအခတရပစေရးအတြက ေဆြးေႏြးပြမားစတငျခငး၊ ႏငငေတာမ ခပကငထားသည ဆငဆာဘတအဖြ႕က တရား၀ငဖကသမးျခငး၊ ရပကြကႏငေကး႐ြာအပစ အပခပေရးမႉးမားအတြက ေဒသႏရအဆငေ႐ြးေကာကပြမားျပလပေပးျခငး၊ အဂတလကစားမႈ တကဖကေရး ဥပေဒျပဌာနးျခငး၊ အဂတလကစားမႈတကဖကေရးေကာမရငတစရပဖြ႕စညးျခငးစသညတ႔ ပါ၀ငပါသည။ သ႔ရာတြင ထကသ႔ အျပသေဘာေဆာငသည ေျပာငးလမႈမားႏငအၿပငပင၊ အဆငမေျပမႈမားလညး ေပမမားျပားလာေၾကာငးေတြ႕ရရပါသည။ လမႈအစအဖြ႕မားအခငးခငး တငးမာမႈမားေၾကာင ပငဆငမႈမား ဖကဆးခရျခငး၊ အစအဖြ႕မားေ႐ႊ႕ ေျပာငးခရျခငးႏငအသကဆး႐ႈးျခငးမား ျဖစေပၚခပါသည။iiအရပဖကလမႈေရး လႈပရားေဆာငရြကသမားသည ျပျပငေျပာငးလမႈ အမးမးအတြက စစညးေဆာင႐ြကရန ႀကးစားရာတြင ၿခမးေျခာကခရျခငး၊ အရကခြခရျခငးတ႔က ရငဆငေနရ ၿပး၊iii ဂာနယလစမားသညလညး သတငးမား၊ ထငျမငခကမားက ေရးသားျခငးအတြက ၿခမးေျခာကခရျခငး၊ အဖမးခရျခငးႏင တရားစြခရျခငးတ႔က ၾကေတြ႕ေနရပါသည။iv ထကသ႔ ပဂၢလေရးလျခမႈ၊ လြတလပစြာ စေ၀းျခငးႏင ဆႏၵျပျခငးတ႔က ၿခမးေျခာကမႈမား ရေနေၾကာငး အစရငခမႈမား ဆကလကရေနဆျဖစပါသည။

ျမနမာႏငင၏ လ႔အဖြ႕အစညးက အာဏာရငစနစ၊ အမန႔ေပးစနစႏင ထနးခပမႈေအာကရ လေနမႈဘ၀မသည ပမလြတလပၿပး၊ ပြငလငးျမငသာ၍ ႏငငသားမားပးေပါငးပါ၀ငမႈရသည လေနမႈဘ၀သ႔ ခနညေျပာငးလေနသည

3

အတြက အထကတြင မးေမာငးထးျပထားေသာ တငးမာမႈမား၊ ဤအစရငခစာတြင ေဖာျပခကမားသည ႏငင ေတာႏင လမႈအသကအ၀နးတ႔အၾကားဆကသြယမႈမားတြင စညးမဥးစညးကမး ဆငရာေျပာငးလမႈမားေၾကာင အေ႐ြ႕ မား ျဖစေပၚတးတကေနေၾကာငး အတငးအတာတစခအထ ထငဟပေနပါသည။

သာတညမျခငး (Equality) ဆသညမာ ဖြ႕စညးတညေဆာကမႈႏငယဥေကးမႈအရ ထခကလြယေသာ ေျပာငး လမႈမားႏငပတသကသည ေဆြးေႏြးပြမားတြင အျမတမးပါရေနေသာ ဥပေဒဆငရာႏငစာရတဆငရာ အဓက စႏႈနးတစချဖစပါသည။ သာတညမျခငးက ၂၀၀၈ ခႏစ၊ အေျခခဖြ႕စညးပဥပေဒတြငvအေလးထားေဖာျပထားၿပး၊ တရား ဥပေဒစးမးေရးအေျခအေနအတြက မတေကာကတစခလညး ျဖစပါသည။ သာတညမမႈ မရပါက ဒမကေရစဆသညမာ သာမနလမားအတြက ထးျခားေသာ အဓပၸါယျဖစေစလမမညမဟတပါ။ “သာတညမျခငး”ဆသည အျခားေသာ တနဖးမားစြာရသညအနကတငးရငးသားလမး စလငစြာရသည ျမနမာနငင၏ အေျခအေနတြငမ အေရးပါေသာ “စ” တစခအေနျဖငလညးေကာငး “ဥပေဒ၏ ေဘာငအတြငးအားလးသာတညမရေစရမည”ဟေသာ စညးမဥးအရလညးေကာငး ျမနမာနငင၏ ျပျပင ေျပာငးလေရးက အားလးအကးရေစေသာ အေျပာငးအလတစရပျဖစေစရန လမးညႊနမႈေပးေနေသာ တနဖးတစရပအျဖစ တညရေနသည။ ႏငငအဆငတြင မတဆကေဆာင႐ြကေနသည နက႐ႈငးေသာ ေျပာငးလမႈမားအရ၊ ေျမပေရးဆြျခငး သေတသနလပငနးသည ျပျပငေျပာငးလေရးလပငနးစဥ၏ အဓက ႐ႈေထာငမားျဖစသည တရားမတျခငးႏင ညမျခငး၏ တနဖးမားက ေဒသချပညသမားက မညသ႔ ႐ႈျမငေၾကာငးက အေျချပေဆာင႐ြကထားပါသည။ ဤသေတသနက ေယဘယအားျဖငေမးခြနး (၃) ချဖင တညေဆာကထားပါသည။ ယငးတ႔မာ `ေဒသတြငး တရားမတမႈဆငရာ အဓကအကဆး ျပနာမားမာ အဘယနညး၊`ထျပနာမားက မညသ႔ ေျဖရငးပါသနညး ႏင´၊ `တရားမတမႈကရရေစရန မညသည အတားအဆးမား ရပါသနညး´ တ႔ျဖစပါသည။

ကြငးဆငးေလလာမႈအတြငး ရရေသ ေဒသခမား၏ ေျဖဆမႈမားက ေလလာရာတြင အဓကေနာကခအေျခအေန (၅) ရပက ေတြ႕ရရသည။ ယငးတ႔မာ ယခငစစအစးရပစ ဆကလကတညရေနျခငး၊ လကနကကငပဋပကၡမား၏ ေနာကဆကတြအေမြမား၊ ျပန႔ႏ႕ေနေသာ အဂတ လကစားမႈ၊ ထခကလြယေသာ လနညးစအပစမားအေပၚ ဆကဆပႏင သေဘာထားမား၊ ပဂၢလေရး၊ အဆကအသြယႏင ကြနယကမား၏ လႊမးမးမႈတ႔ ျဖစပါသည။ (အခနး -၂ တြင အေသးစတေဖာျပထားပါသည။)။ ထေနာကခအေၾကာငးအရာ (၅)ရပသည တရား မတမႈ ဆငရာ ျပနာမား ေပၚေပါကေစေသာေနာကခအေျခအေနမားျဖစသညအျပင တရားမတမႈရရရန ႀကးစားေသာ တစဥးခငးႏငအစအဖြ႕မား၏ ၄ငးတ႕ရငဆငေနရေသာ ျပနာမားက ေျဖရငးရန အကအညရာေဖြေသာ နညးလမးမားက လႊမးမးေနပါသည။ ၄ငးတ႕၏ တရားမတမႈကရာေဖြေသာ နညးလမးမားကဆနးစစၾကညပါက ေၾကာက႐ြ႕မႈႏင မယၾကညမႈဟသည ခစားခကက ေတြ႕ရေလရပါသည။ ယငးခစားခကတြင ျပျပငေျပာငးလေရးလပငနးစဥဆကလကျဖစေပၚကာ သသာထငရား၍ သာတညမရေသာ ေျပာငးလမႈမား ရရႏငမညဟေသာ ေမာလငခကလညး အေရာငသမးလကရပါသည။

ျမနမာႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒႏငပတသက၍ ဤအစရငခစာ၏ အခနး (၃) တြင သေတသနအဖြ႕ သြား ေရာကေလလာခသည ၿမ႕နယ (၈) ၿမ႕နယမ ေဒသခမားက ထတေဖခသည တရားမတမႈဆငရာ ဥးစားေပး ျပနာ (၄) ရပက အေသးစတေဖာျပထားပါသည။ ယငးတ႔မာ ေျမယာႏငပတသကသည ျပနာမား (အမရာမား၊ ေျမယာႏင ပငဆငမႈဆငရာျပနာမား ကယျပန႔စြာပါ၀ငပါသည)၊ ခြျခားဆကဆျခငးဆငရာ ျပနာမား၊ အမးသမးမားႏင ကေလးမားအား ဥပေဒျဖင ကာကြယေပးျခငးဆငရာ ျပနာမားႏင အမားျပညသ လျခေရးးဆငရာ ျပနာမားျဖစၾကပါသည။ အားလးျခငၾကညပါက ထျပနာမားအားလးတ႔ သည ဥပေဒ၏ ညမေသာ အကာအကြယေပးမႈကလညးေကာငး၊ ဥပေဒအရ တရားမတ၍ သာတညမေသာ ဆကဆခရမႈကလညးေကာငး လလားေသာ တစဥးခငးစႏင အစအဖြ႕မား၏ ဆႏၵမားက ထငဟပေနပါသည။

4

ဤအစရငခစာ၏ အခနး(၃)တြင တငျပထားေသာ ေတြ႕ရခကမားသည အခ႕ေသာ အစးရအရာရမား (ျပညသ႕ဝနထမးမား)၏ အခနးက႑မားကလညး အေလးေပး၍ေဖာျပထားသည။ ေျမယာႏင ခြျခား ဆကဆခရျခငးႏငပတသကသည တရားမတမႈဆငရာ ျပနာမားက အေထြေထြအပခပေရးဥးစးဌာန၊ ေျမစာရငးဥးစးဌာနႏင လ၀ငမႈႀကးၾကပေရး ဥးစးဌာနတ႔မ အရာရမားသည တရား႐းကသ႔ ဆးျဖတခက ခမတႏငေသာ အခနးက႑တြငရေနေၾကာငး မးေမာငးထးျပေနပါသည။ ျပညသမားကဘကလကမႈကငးေသာ တရားစရငေရးက မညသ႕ပငျဖစေစ ရပငခြငရေသာလညးထသ႕ အပခပေရးပငး၏ တရားေရးဆငရာ ကစၥရပမားအေပၚစရငမႈ အာဏာအားသးေနျခငးက လြတလပေသာစရငသးသပမႈ႕မား ျပလပျခငးပင မျပလပၾကပါ။ အမားျပညသ လျခေရးႏင အမးသမးမားႏင ကေလးမားအား ကာကြယေပးျခငးဆငရာ ျပနာမားႏငပတသကပါက ရတပဖြ႕က ေၾကာက႐ြ႕ျခငးႏင မယၾကညျခငးတ႔အျပင၊ ရတပဖြ႕၏ ၀နေဆာငမႈမားက အမားဆးလအပေနသမားအား ကာကြယ ေပးရာတြင အားနညးေသာ၊ ထေရာကမႈမရေသာ၊ ဂ႐မစကေသာ၊ စြမးေဆာငရညမရေသာ အဖြ႕အျဖစ ပမ ႐ႈျမငလာၾကပါသည။

ႏငငေတာ၏ အဖြ႕အစညးမားသည ဒမကေရစအရအားနညးၿပး၊ ဥပေဒအရ တာ၀နခမႈ နညးပါးသညဟ ျပညသမားက ထငျမငယဆေၾကာငး ဤအစရငခစာ၏ အခနး(၂)ႏင (၃)တ႔တြင ေဖာျပထားသည။ ရလာဒအေနျဖင ထခကလြယေသာ လနညးစအပစမားသည အားနညး၍ တာ၀နခမႈမရေသာ အပခပမႈစနစ၏ အပ၀နထပ၀နပးမားက မညမမႈႏင မမတမႈပစမားျဖင ထမးေဆာငေနရပါသည။

ဤအစရငခစာ၏ အခနး (၄)တြင သေတသနျပလပခေသာ ေနရာမား၌ “အာဏာ” ၏ ေျပာငးလေနေသာ ပစမားႏင ေဒသခမား၏ တရားမတမႈေတာငးဆေသာ အျပအမပစ (၄) ခတ႔က စးစမးတငျပထားပါသည။ ေျပာငးလလာေသာ အာဏာပစ မားကအသးခေဆာငရြကေနေသာ ဇာတေကာငမားအလက (၄) မးခြ၍ ေတြ႕ရသည။ နငငေတာအဖြ႕အစညးႏင ျပညသ႕ေရးရာဝနထမးမား (အစးရဝနထမး)၊ အသစေပၚထြက လာေသာ ပါတဝငမား လႊတေတာကယစားလယမားအပါအဝင နငငသားအေရး၊ လမႈေရးႏင နငငေရး လႈပရားေဆာငရြကေနသမား ဘာသာေရးဆငရာအာဏာပငမားႏင ေဒသခမား၏ ကယအားကယကး ေျဖရငးမႈမား ဟ၍ျဖစသည။ ဤအခနး (၄) တြင ႏငငအဆငျပျပငေျပာငးလေရး လပငနးမား၏ အျပသေဘာ ေဆာငေသာ ျပာငးလမႈအခ႕ကတငျပထားသည။ အဆပါေျပာငးလမႈမားတြင ေဒသႏရအဆင မရငကကေသး ေသာ ေျပာငးလလာသည နငငေရးႏင အရပဖကအဖြ႕အစညးမား၏ အခနးက႑ႏင တရားမတေရး ရာေဖြမႈပစအသစမားကေတြ႕ရသည။ဤအစရငခစာ၏ ေနာကဆးအခနးျဖစသည အခနး(၅)တြင ေျမပ ေရးဆြျခငးသေတသနလပငနး၏ ေတြ႕ရခကမားက ျခ ငသးသပေဖာျပထားၿပး၊ အၾကျပခကမားျဖင နဂးခပထားပါသည။ အၾကျပခကမားတြင အရ ႏငငေရး ပါ၀ငမႈအခငးအကငးက လ႔မလငအတနးအစား ထကေကာလြန၍ ထခက လြယေသာ အပယခအပစမား (၄ငးတ႔တြငလညး ၄ငးတ႔၏ ဘ၀တးတကေရးအတြက တညေသာ ေတာငးဆမႈမား ရၾကပါသည) အထ ကယကယျပန႔ရရေစေရးကအဆျပထားသည။ ျပျပငေျပာငး လေရးႏင ဖြ႕ၿဖးေရးလပငနးစဥမားမာပဋပကၡျဖစပြါးလြယေသာ အထအခကမခသည ကစၥရပမားက မညသ႕ နားလညးကငတြယေျဖရငးနငသညဆသည အခကေပၚတြင မတညေနသည။ ေဒသႏရအေၾကာငး အခကမားက အျပညအ၀ထညသြငးစဥးစား၍ အျမမျပတေစာငၾကညေနမသာ သသာထငရားေသာ တးတကမႈမားက ဆယစႏစမားစြာ သ႔မဟတ မးဆက မားစြာၾကာမ ေတြ႕ႏငဖြယရပါသည။

လအပေသာ ေျပာငးလမႈမားအတြက ေဆာင႐ြကရမည ဒဇငးပစ (Blueprint) မရသကသ႔၊ ထကသ႔ေသာ ဒဇငးပစမား ရရႏငေသာ ေမာလငခကမားလညး မရပါ။ သ႔ျဖစ၍ အၾကျပခကမားတြင သတငးအခကအလက အေျခခသည မဟာဗဟာမားက အဆျပထားၿပး၊viထမဟာဗဟာမားက အေကာငအထညေဖာေဆာင႐ြကရန လအပမည စြမးေဆာငရညမားက မတခကျပထားပါသည။ အထးသျဖင ၾကားကာလစညးမဥးမ ေဘာငေရးဆြျခငးက အေလးထားေဆာငရြကရန အၾကျပထားၿပး အဆပါစညးမဥးမားအရ နငငေရးအသြငကး

5

ေျပာငးမႈအရနရလာသညနငအမ ေထာကခအားေပးသငေသာ ျပျပငေျပာငးလမႈမားထပမေပၚထြနး လာနငမည ျဖစသည။

i၂၀၁၁ ခႏစ၊ မတလ (၃၁) ရကေန႔တြင ႏငငေတာသမၼတဥးသနးစနက ျပညေထာငစအစးရအဖြ႕၀ငမားႏင ျပညေထာငစအဆင အဖြ႕အစညးအႀကးအကမားအား ေျပာၾကားသည မန႕ခြနး (http://www.president-office.gov.mm/en/?q=briefing-room/ news/ 2011/04/01/id-1802 -၂၀၁၄ ခႏစ၊ ဇလငလ ၂၉ ရကေန႔တြင ေလလာသည) တြငလညးေကာငး၊ ၂၀၁၂ ခႏစ၊ ဇနန၀ါရလ (၄) ရကေန႔၊ (၆၄) ႀကမေျမာကလြတလပေရးေန႔အခမးအနားတြင ႏငငေတာသမၼတဥးသနးစနေျပာၾကားသညမန႔ခြနး (http://www. president-office.gov.mm/en/?q=briefing-room/news/2012/01/04/id-464 -၂၀၁၄ ခႏစ၊ ဇလငလ ၃၀ ရကေန႔တြင ေလလာ သည) တြငလညးေကာငး၊ ၂၀၁၂ ခႏစ၊ ဇနန၀ါရလ (၂၀)ရကေန႔တြင ႏငငေတာသမၼတဥးသနးစနအား ၀ါရငတနပ႔စသတငးစာမ Ms. Elizabeth Graham Weymouth က ေတြ႕ဆေမးျမနးျခငး (http://www.president-office.gov.mm/en/?q=briefing-room/news/ 2012/01/20/id-479 -၂၀၁၄ ခႏစ၊ ဇလငလ ၃၀ ရကေန႔တြင ေလလာသည) တြငလညးေကာငး ၾကညပါ။

iiInternational Crisis Group မ ၂၀၁၃ ခႏစ၊ ေအာကတဘာလ ၁ ရကေန႔တြင ထတေ၀ေသာ The Dark Side of Transition: Violence against Muslims in Myannmar တြငၾကညပါ။ ေနာကဆးအထကရနးျဖစစဥႈမာ ၂၀၁၄ ခႏစ၊ ဇလငလတြင မႏေလးၿမ႕၌ ျဖစပြါးခၿပး၊ လ (၂)ဥးေသဆးခပါသည။

iiiေျမယာႏငပတသကသည ျပနာမားက လႈပရားေဆာင႐ြကေနေသာ အရပဖကလမႈအဖြ႕အစညး၀ငမားအျပင၊ ဘာသာျခားမားႏင လကထပထမးျမားျခငးဥပေဒက လသရငၾကားကန႔ကြကၾကေသာ အရပဖကလမႈအဖြ႕အစညးကယစားလယမားသညလညး ယခ လကရတြင အျပငးထနဆး႐ႈတခခေနၾကရပါသည။

ivDavid Scott Mathieson ၏ Dispatches: Burma Backsliding on Media Freedom (http://www.hrw.org/ news/2014/ 0630/dispatches-burma-backsliding-media-freedom - ၂၀၁၃ ခႏစ၊ ဇလငလ ၃၀ရကေနပတြင ေလလာသည) ကၾကညပါ။ ယခလကရအျဖစအပကမာ ယနတဂာနယမ သတငးေထာက (၄)ဥးႏင အမႈေဆာငခပတ႔က ၂၀၁၄ ခႏစဇလငလအတြငးက စစဘက ဆငရာစက႐တစခက ဓါတလကနကမားထတလပရန အသးျပေနေၾကာငး ေရးသားခသညအတြက ႏငငေတာလ႕၀ကခကဥပေဒျဖင တရားစြဆခၿပး၊ အလပၾကမးျဖင ေထာငဒဏ (၁၀)ႏစခမတချခငးျဖစပါသည။

vျပညေထာငစျမနမာႏငငေတာ၊ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ (၂၀၀၈ ခႏစ)၊ ပဒမ ၆(င)၊ ၂၁(က)ႏင ၃၄၈။  viထမဟာဗဟာမားက ၂၀၀၉ ခႏစ၊ မတလတြင ထတေ၀သည Adler, Sage and Woolcock, Interim Institutions and the

Development Process: Opening Spaces for reform in Cambodia andIndonesia (Brooks World Poverty Institute Working Paper 86) စာအပမ ထတႏတမြမးမထားျခငးျဖစပါသည။

6

မာတကာ

အကဥးခပ ေ၀ါဟာရအဓပၸါယမား ၁။ နဒါနးႏင သေတသနနညးစနစ (က) သေတသနေမးခြနးမား ၉ (ခ) သေတသနဥပေဒသႏင ခဥးကပမႈနညးလမး ၁၀ (ဂ) သေတသနအဖြ႕ ၁၁ (ဃ) ပထ၀၀ငအေနအထားအရ ပါ၀ငမႈႏင ကြငးဆငးလပငနးမား ၁၁၂။ ေတြ႕ရခကမား - ျမနမာႏငငတြင ဥပေဒစးမးေရးအတြက အဖြ႕အစညးဆငရာ အေၾကာငးအရာ ၁၂ (က) ယခငကာလ ပစမားဆကလကတညရေနျခငး ၁၃ (၁) ျပျပငေျပာငးလေရးလပငနးစဥအေပၚ သကေရာကမႈ ၁၃ (၂) ေၾကာက႐ြ႕မႈႏင မယၾကညမႈ ၁၅ (ခ) လကနကကငပဋပကၡမား၏ ပတငသမား ၁၈ (၁) တငးရငးသားပဋပကၡအေပၚ အျမငမား ၁၈ (၂) အပစအခတရပစေရးအေျခအေန ၂၀ (ဂ) အဂတလကစားမႈ ၂၂ (၁) အေျခခလစာကြာဟမႈ ၂၂ (၂) ျပျပငရနမလြယကေသာ အေလအထမား ၂၄ (ဃ) ထခကလြယေသာ လနညးစအပစမားအေပၚ သေဘာထားမား ၂၆ (၁) အမးသမးမား ၂၇ (၂) ကေလးမား ၂၈ (၃) မသနစြမးသမား ၂၉ (၄) ဘာသာေရးလနညးစမား ၂၉ (၅) ေ႐ႊ႕ေျပာငးေနထငသမား ၃၁ (င) ပဂၢလေရးအရညအေသြးမား၊ အဆကအသြယမား၊ ကြနယကမား ၃၂ (စ) ေ၀ဖနခကမား၏ အကဥးခပ ၃၄၃။ ေတြ႕ရခကမား - တရားမတမႈဆငရာ ျပနာမား ၃၅ (က) ေျမယာ ၃၆ (၁) ေျမယာက မတရားသျဖင ရယျခငး ၃၇ (၂) ပဂၢလကပငေျမယာအျငငးပြါးမႈမား ၄၀ (၃) ေျမယာ အမးအစား (ျပနလည)သတမတျခငးႏင ေရာငးချခငး ၄၄ (၄) ဆငေျခဖးရပကြကမားႏင ကးေကာ၀ငေရာကေနထငသမား ၄၄ (၅) အမားျပညသပငေနရာမားက အၿပငအဆငအသးျပျခငး ၄၅ (၆) အစးရမဟတေသာ လကနကကငအဖြ႕မားပါ၀ငေနသည ေျမယာျပနာမား ၄၆ (ခ) ခြျခားဆကဆျခငး ၄၇ (၁) ႏငငသားအျဖစမတတမးတငျခငး ၄၈ (၂) အသကေမြး၀မးေၾကာငးစနစ၊ ပညာေရးႏင ကၽြမးကငမႈအခြငအလမးမား ၅၃ (၃) လြတလပစြာ သြားလာခြင ၅၃

7

(ဂ) အမးသမးမားႏင ကေလးမားအား ဥပေဒျဖင ကာကြယေပးျခငး ၅၄ (၁) လငပငးဆငရာ အၾကမးဖကျခငး ၅၆ (၂) ေဒသတြငး အၾကမးဖကျခငး ၅၉ (၃) လကနကးျခငး ၆၃ (၄) လငလပသားအျဖစေစခငးျခငး ၆၅ (၅) ကေလးမားႏင ဥပေဒ ၆၆ (ဃ) အမားျပညသ လျခမႈမရျခငး ၆၉ (၁) အစးရမဟတေသာ လကနကကငအဖြ႕မားက ကးလြနသည ဥပေဒႏငမညေသာ

ရာဇ၀တမႈမား ၇၂

(၂) မးယစေဆး၀ါး ၇၂ (င) ေ၀ဖနခကမား၏ အကဥးခပ ၇၃၄။ ေတြ႕ရခကမား - တရားမတမႈက ေတာငးဆသည အျပအမမား ၇၄ (က) လပပငခြငပစမားႏင တရားမတမႈေတာငးဆသည အျပအမ ၇၄ (၁) ပထမပစ - ႏငငေတာသ႔ တရားမတစြာ ေျဖရငးေပးရန ေတာငးဆျခငး ၇၆ (၂) ဒတယပစ - အသစထြကေပၚလာေသာ ႏငငသား၊ လမႈေရးႏင ႏငငေရးေခါငးေဆာငမႈ ၇၇ (၃) တတယပစ - ဘာသာေရးေခါငးေဆာငမားမတစဆင တရားမတစြာေျဖရငးေပးရန

ေတာငးဆျခငး ၇၉

(၄) စတတပစ - ကယအားကယကးေဆာင႐ြကျခငး ၈၀ (ခ) လႊတေတာကယစားလယမားႏင ႏငငေရးပါတမား၏ အခနးက႑ ၈၁ (၁) ဆကသြယေပးျခငးႏင ေပါငးကးေဆာင႐ြကေပးျခငး ၈၁ (၂) လႊတေတာကယစားလယမားႏင ႏငငေရးပါတမား၏ ဥပေဒျပမႈအခနးက႑ ၈၅ (ဂ) ေ၀ဖနခကမား၏ အကဥးခပ ၈၈၅။ းျပနလနသးသပခကမားႏင အၾကျပခကမား ၈၈ (က) ျပနလနသးသပခကမား ၈၉ (၁) အာဏာႏငလပပငခြငဆငရာ သေဘာတရားမား ၉၀ (၂) လမႈဆငရာ ဆကသြယမႈမား ၉၃ (ခ) အၾကျပခကမား ၉၅ေနာကဆကတြ (၁) – UNDP မေဆာင႐ြကေသာ ေျမပေရးဆြျခငးလပငနးနညးစနစႏင ႏႈငးယဥေဖာျပျခငး ၉၈

8

ေ၀ါဟာရအဓပၸါယမား

Amyotha Hluttaw အမးသားလႊတေတာ (အထကလႊတေတာ)

CEDAW အမးသမးမားအား ခြျခားဆကဆသည ပစအားလးက ဖယရားေရးဆငရာ ကြနဗငးရငး (Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women)

CRC ကေလးသငယအခြငအေရးဆငရာ ကြနဗငးရငး (Convention on the Rights of the Child)

CSG ေဒသချပညသ အေထာကအကျပ အပစ (Community Support Group)

DG ညႊနၾကားေရးမႉးခပ(Director general)

DKBA တကကြေသာ ဒမကရကတစ ကရငအမးသားတပဥး (Democratic Karen Benevolent Army) (ယခင ဒမကရကတစ ကရငဗဒၶဘာသာတပဥး)

GAD ျပညထေရး၀နႀကးဌာနလကေအာကရ အေထြေထြအပခပေရးဥးစးဌာန (General Administration Department)

MP လႊတေတာကယစားလယ (Member of Parliament)

MWAF ျမနမာႏငင အမးးသမးေရးရာအဖြ႕ခပ (Myanmar Women’s Affairs Federation)

NLD အမးသားဒမကေရစအဖြ႕ခပ (Nation League for Democracy)

NMSP မြနျပညသစပါတ (New Mon State Party)

NSAG အစးရမဟတေသာ လကနကကငအဖြ႕မား (Non-State Armed Groups)

NUP အမးသားညညြတေရးပါတ (National Unity Party)

Pyithu Hluttaw ျပညသ႕လႊတေတာ (ေအာကလႊတေတာ)

Pyidaungsu Hluttaw ျပညသ႔လႊတေတာႏင အမးသားလႊတေတာတ႔ပါ၀ငေသာ ျပညေထာငစလႊတေတာ

SLORC ႏငင ေတာၿငမ၀ပပျပားေရးအဖြ႕ (State Law and Order Restoration Council)

SLRD စကပးေရးႏင ဆညေျမာငး၀နႀကးဌာနလကေအာကရ ေၾကးဒငႏင ေျမစာရငးဥးစးဌာန (Settlement and Land Record Department)

SPDC ႏငငေတာေအးခမးသာယာေရးႏင ဖြ႕ၿဖးေရးေကာငစ (State Peace and Development Council)

USDA ျပညေထာငစၾကခငေရးႏင ဖြ႕ၿဖးေရးအသငး(Union Solidarity and Development Association)

USDP ျပညေထာငစၾကခငေရးႏင ဖြ႕ၿဖးေရးပါတ(Union Solidarity and Development Party)

9

၁။ နဒါနးႏငသေတသနနညးစနစ

Myanmar Legal Aid Network (MLAW) သည ၎၏ကြနယကအဖြ႔ဝင အဖြ႕အစညးႏစခ စမကနး အေကာငအထညေဖာလကရေသာ ရနကနတငးေဒသႀကးႏင မြနျပညနယတ႔ရ ေ႐ြးခယထားေသာ ေနရာမား တြင ၂၀၁၄ ခႏစ၊ မတလမ ဧၿပလအတြငးတြင သျမငမႈအေျခခေသာ ေျမပေရးဆြျခငးသေတသန လပငနးတစခက ေဆာင႐ြကခပါသည။ လကရအေျခအေနတြင ပးပငအစအစဥသည ရနကနႏင မြနျပညနယ တ႔တြင တရားေရး ဌာနႏစခက ေထာကပေပးထားၿပး၊ ေဒသချပညသမားအတြက ဥပေဒေရးရာအကအညႏင အၾကဉာဏမား ပပးေပးလကရပါသည။ ဤသေတသနလပငနး၏ ရည႐ြယခကမာ ျမနမာႏငင၏ ျပျပငေျပာငးလေရးလပငနး အေစာပငးအဆငအတြငး ထတငးေဒသႀကး/ျပညနယ ႏစခတ႔တြင တရားဥပေဒစးမးေရးႏင တရာမတမႈက လကလမးမေစေရးတ႔အား ပမခငမာေစရနအတြက အခြငအလမးမားႏင စနေခၚမႈမားက သတမတေဖာထတရန ျဖစပါသည။ ဤအစရငခစာတြင ပါ၀ငသည ေတြ႕ရခကမားသည ျမနမာႏငင၏ တရားဥပေဒစးမးေရး ဆငရာျပနာမားအေပၚ အသပညာႏင နားလညမႈပမလာေစမညဟ ေမာလငထားပါသည။1

ဤေျမပေရးဆြေရးသေတသနလပငနး၏ အဓကထးျခားခကမာ သေတသနတြင ပါ၀ငမညသမားက ရည႐ြယ ခကရရျဖင ေ႐ြးခယထားျခငးျဖစၿပး၊ သဘာ၀အားျဖင အရညအေသြးျပ ေလလာမႈတစချဖစပါသည။ ဤေလလာ မႈတြင အဓကအားျဖင တန႔ျပနေျဖၾကားသမား၏ အျမငမားႏင အေတြ႕အၾကမားက ဥးတညထားပါသည။ ေတြ႕ရခကမားသည စာရငးအငးပညာ႐ႈေထာငအရ ကယစားျပသညဟ မဆႏငေသာလညး၊ ဥပေဒစးမးေရးႏင တရားမတမႈလကလမးမေရးဆငရာ စနေခၚမႈမားႏင အခြငအလမးမားအတြက အေရးႀကးေသာ ေဖာျပခကမား က ေထာကပေပးထားပါသည။2

(က) သေတသနေမးခြနးမား

ဤေျမပေရးဆြျခငး သေတသနလပငနးတြင ေအာကပါ ေယဘယေမးခြနး (၃) ခအတြက အေျဖမားက ေမးျမနး ခပါသည။

(၁) ေဒသတြငး တရားမတမႈဆငရာ အဓကအကဆး ျပနာမားမာ အဘယနညး။

(၂) ထျပနာမားက မညသ႔ ေျဖရငးပါသနညး။

(၃) တရားမတမႈက ရရေစရန မညသညအတားအဆးမား ရပါသနညး။

1 ျမနမာႏငင၏ ဥပေဒစးမးေရးျပနာမားက ဥးတညေလလာထားေသာ လကရ အစရငခစာမားတြင ၂၀၁၂ ခႏစ၊ ဒဇငဘာလ တြငထတေ၀သည International Bar Association, The Rule of Law in Myanmar: Challenges and Prospects စာတမး၊ ၂၀၁၃ ခႏစမတလတြင ထတေ၀သည DLA Piper, et al.,Myanmar Rule of Law Assessment စာတမးႏင ၂၀၁၃ ခႏစ၊ ဇြနလတြင ထတေ၀သည United States Institute of Peace, USIP Burma/MyanmarRule of Law Trip Report တ႔လညး ပါ၀ငပါသည။

လကရ ထးျခားေသာ လပငနးတစခမာ UNWomen အစအစဥ၏ ေဒသဆငရာ ေလလာမႈအစတအပငးတစခအျဖစ ေဆာင႐ြက ေနေသာ `ျမနမာႏငငတြင အမးသမးမားႏင ပတသကေနသည ဥပေဒစနစမားက သေတသနျပလပျခငး´ လပငနးျဖစပါသည။

2ဤေျမပေရးဆြျခငးသေတသနလပငနးသည ကလသမဂၢဖြ႔ၿဖးမႈအစအစဥမ မႏေလးတငးေဒသႀကး၊ ရမးျပညနယႏင ဧရာ၀တတငး ေဒသႀကးတ႔ရ ေ႐ြးခယထားေသာ ဧရယာမားတြင ၂၀၁၃ ခႏစက ျပလပခသည သေတသနလပငနးနညးစနစႏင ခဥးကပနညးမားက (လအပေသာေနရာမားတြင သငေတာသကသ႔ ေျပာငးလၿပး) အသးျပခပါသည။

10

ရပကြကအဆငႏငေကး႐ြာအဆငရ ေဒသချပညသမားအား ေနာကဆကတြေမးခြနးမားေမးျမနးျခငးျဖင စးပြါးေရးအေျခအေန၊ ႏငငေရးတြငပါ၀ငမႈ၊ ယဥေကးမႈအမတအသား၊ ကား/မတနးတညမမႈ၊ လကနကကင ပဋပကၡမားႏင အျခားေသာ အခကမားက ၄ငးတ႔ေတြ႕ၾကေနရသည တရားမတမႈဆငရာျပနာ(မား)၏ သဘာ၀ကလညးေကာငး၊ တရားမတမႈကရရေရးႏင လကလမးမေရးအတြက လမးေၾကာငးမားကလညးေကာငး၊ ၄ငးတ႔ေတြ႕ၾကရသည အတားအဆးမား၏ သဘာ၀ကလညးေကာငး မညသ႔ အကးသကေရာကေနေၾကာငးက ေလလာခပါသည။

ၿမ႕နယအဆငႏင တငးေဒသႀကး/ျပညနယအဆငတ႔တြင အရပဖကလမႈအဖြ႕အစညး၀ငမား၊ ဘာသာေရး ေခါငးေဆာငမား၊ ႏငငေရးပါတမားမကယစားလယမား၊ လႊတေတာကယစားလယမားႏင ေဆြးေႏြးပြမား ျပလပခရာ၊ အထကပါေမးခြနးမားက ဗဟျပ၍ ေမးျမနးေဆြးေႏြးခၿပး၊ အထးသျဖင ၄ငးတ႔၏ အဖြ႕အစညးဆငရာ ေခါငးေဆာငမႈအခနးက႑မားက ဥးတညသည ေအာကပါေမးခြနးမားကလညး ေမးျမနးခပါသည -

(၁) အဖြ႕အစညး/ဥပေဒျပအဖြ႕အစညး ႐ႈေထာငမ အျမငအရ ေဒသတြငး တရားမတမႈဆငရာ ဥးစားေပး ျပနာမားသည ဘာျဖစပါသလ။

(၂) ထျပနာမားက မညသ႔ ေဖာထတေျဖရငးပါသလ။

(၃) ထျပနာမားက ေဖာထတေျဖရငးရာတြင အဖြ႕အစညး/ဥပေဒျပအဖြ႕အစညးသည မညသည အခနးက႑မ ပါ၀ငပါသလ။

ဥပေဒစးမးေရးႏငပတသက၍ လြနခေသာ ႏစအနညးငယအတြငး ေျပာငးလမႈမား၊ ေဒသတြငး နားလညမႈ ပစမား၊ တရားမတမႈဆငရာ ျပနာမားက အဖြ႕အစညးမားအေနျဖင ပမကယျပန႔စြာ တန႔ျပနမႈမားက စးစမး ေဖာထတႏငရနအတြက အထကပါ ပဂၢလ မားအား ေနာကဆကတြေမးခြနးမားကလညး ေမးျမနးခပါသည။

(ခ) သေတသနဥပေဒသႏင ခဥးကပမႈနညးလမး

`ဥပေဒစးမးေရး´ႏင `တရားမတမႈ´ ႏငပတသကေသာ ေမးခြနးမားသည ေဒသတြငး အထခကမခေသာ သတထားရမည အေၾကာငးအရာမားျဖစေသာေၾကာင အျပနအလနဆကသြယေဆာင႐ြကမႈတငးအတြက အေျခခအခကမာ သေတသနလပငနးတြင ပးေပါငးပါ၀ငသ (မား)ႏင သေတသနပညာရငမား၏ ေဘးကငး လျခမႈက ဥးစားေပးျခငးျဖစပါသည။ သေတသနကြငးဆငးလပငနးမားသည ျမနမာႏငငတြင ႏစေပါငး (၃၀)အတြငးပထမအႀကမျပလပသညသနးေခါငစာရငးေကာကယျခငးလပငနးမားႏင တစခနတညးျဖစေန ေသာေၾကာငလညးသေတသနျပလပသမားမပမသတထားေဆာငရြကခရသည။3ကနဥးအျပနအလနဆကသြယေဆာင႐ြကမႈတငးအတြက ဥးစားေပးအလပမာ သေတသနလပငနးတြင ပးေပါငးပါ၀ငသမားႏငသာမက၊ ေဒသချပညသမားႏငပါ ယၾကညမႈတညေဆာက၍ ထနးသမးထားရန ျဖစပါသည။ ေမးခြနးတန႔ျပန ေျဖၾကားသမား၏ သတငးအခကအလကမားက လ႕၀ကထားၿပး၊ ပးေပါငး ပါ၀ငသမားအေနျဖင ေဆြးေႏြးပြမား၊ ေတြ႕ဆေမးျမနးျခငးမားမ အခနမေ႐ြး လြတလပစြာ ႏတထြကႏငပါသည။ ပးေပါငးပါ၀ငသမား၏ ယၾကညမႈက ပကျပားေစမည သ႔မဟတ ၄ငးတ႔အား အကပအတညးျဖစေစမည ေမးခြနးမား၊ ေခါငးစဥမားက ေရာငရားၾကရန သေတသနအဖြ႕၀ငအားလးသ႔ ရငးလငးတကစြာ ညႊနၾကားထားပါသည။

3တစႏငငလးသနးေခါငစာရငးေကာကယျခငးလပငနးက ၂၀၁၄ ခႏစ၊ မတလ ၂၉ ရကမ ဧၿပလ ၁၀ ရကေန႔အထ ေဆာင႐ြကခပါသည။

သနးေခါငစာရငးေကာကယသည ရကသတပတမတငခငအထရခငျပညနယတြင ျမနမာႏငငသားအျဖစ စာရငးေကာကယမည ကစၥအေပၚ အျငငးပြါးမႈမားထြကေပၚခပါသည။  

11

ထသ႔ေသာ ဥပေဒသလမးညႊနခကမား၊ `မညသ႕ကမ မထခကေစျခငး´စညးမဥးမားေၾကာင သေတသန ခဥးကပနညးမားက အဆကမျပတမြမးမေျပာငးလခရပါသည။ သေတသနအဖြ႕၀ငမားက ယၾကညစတခရၿပး၊ သကေတာငသကသာရေသာ ေနရာမားတြင ေဒသတြငးတရားမတမႈဆငရာျပနာမားအေပၚ ေဒသခမား၏ ထငျမငခကမားႏင အသအျမငမားက တက႐ကေမးျမနးျခငးအားျဖင ေျမပေရးဆြျခငးသေတသနက သတမတ ထားေသာ လမးေၾကာငးအတငး ဆကလကေဆာင႐ြကႏငခပါသည။ သေတသနအဖြ႕၀ငမားက ယၾကညစတခမႈမရေသာ ေနရာမားတြင ပမကယျပန႔ေသာလမႈစးပြါးေရးဖြ႕ၿဖးမႈဆငရာေခါငးစဥမားက ဥးတည ေမးျမနးေသာ ေယဘယ ခဥးကပနညးက အသးျပခၿပး၊ ပြငလငးမႈနညးပါး၍ လႈကလမႈမရေသာေနရာမားတြင ေစးကြက ဆငရာစာရငးေကာကျခငးနညးလမးက အသးျပခပါသည။ ဤသေတသန၏ အဓကခဥးကပနညးမာ သေတသန အဖြ႕၀ငမားအား စာရငးျပလပထားေသာ ေမးခြနးမားက ေမးျမနးေစျခငးထက သေတသန မေဘာငႏင စစမးရမညအေၾကာငးအရာမားက ရငးလငးတကစြာ နားလညေအာင ျပလပထားသညအတြက ထေျပာငးလ မႈမားသည ေတြ႕ရခကမား၏ အရညအေသြးက ထခကျခငးမရပါ။ သေတသနအဖြ႕၀င မားအေနျဖင ထခဥး ကပနညးေၾကာင ေဒသတြငး အေျခအေနမားႏင လကေလာညေထြ တန႔ျပနႏငခပါသည။

(ဂ) သေတသနအဖြ႕

ကြငးဆငးလပငနးမားက ႏငငတကာအၾကေပးပဂၢလတစဥး4က ဥးေဆာင၍ ပညာအလငးပြငသေတသန အဖြ႕(EMR) 5မ သေတသမားအပါအ၀င သေတသနအဖြ႕၀င (၁၃)ဥးျဖင ေဆာင႐ြကခပါသည။

ေဖေဖာ၀ါရလေႏာငးပငးတြင EMR အဖြ႕မသေတသမားအား တစပတၾကာသငတနးတစခ တကေရာကေစ၍ ကား/မတနးတညမမႈ၊ ကေလးသငယမား၊ ေျမယာပဋပကၡမားႏငပတသကသည ျပနာမားအတြက တက ေသာ လမးညႊနခကမားအပါအ၀င တရားဥပေဒစးမးေရးႏင တရားမတမႈလကလမးမေရးဆငရာ သေဘာတရား မား၊ အဓကဥပေဒသမားက မတဆကရငးျပခပါသည။ သငတနးတကေရာကၿပးေနာကတြင သေတသနအဖြ႕ သည သေတသနနညးစနစမားက ေနာကထပတစပတၾကာ စမးသပေလကငခၾကပါသည။

(ဃ) ပထ၀၀ငအေနအထားအရ ပါ၀ငမႈႏင ကြငးဆငးလပငနးမား

ေျမပေရးဆြျခငးအတြက ကြငးဆငးလပငနးက ရနကနတငးေဒသႀကးႏင မြနျပညနယတ႔တြင ေဒသခမားအား ဥပေဒဆငရာ အကအညမားႏင အၾကဉာဏမားက အခမေထာကပေပးေနသည MLAW ကြနယကအဖြ႕၀င အဖြ႔အစညးႏစခ၏ ဥပေဒအႀကေပးစငတာ (Justice Center) ႏစခတညရေသာ ေနရာမားတြင ေဆာင႐ြကခပါသည။ ၿမ႕နယမား၊ ရပကြကမားႏင ေကး႐ြာမားက ေအာကပါ စသတမတခကမားအရ ေ႐ြးခယခပါသည။

(၁) လကရ (ပးပငအစအစဥမေထာကပထားေသာ) ဥပေဒအႀကေပးစငတာမားက လပငနး ေဆာင႐ြကေနသည အေၾကာငးအရာမားက ပမနားလညေစႏငေသာ နယေျမမားပါ၀ငရန။

(၂) အနာဂတကာလတြင တရားေရးဌာနမားက လပငနးေဆာင႐ြကရန အလားအလာရသည အေၾကာငးအရာမားက ပမနားလညေစႏငေသာ နယေျမမားပါ၀ငရန။

(၃) လဥးေရ၊ လမႈစးပြါးေရးႏင ပထ၀၀ငအေနအထားမးစလငမႈႏင ကယျပန႔ေသာ တရားမတမႈ ဆငရာျပနာမားက တတႏငသမ ပါ၀ငရရႏငေစရန။

4၂၀၁၃ ခႏစတြင UNDP မေဆာင႐ြကေသာ တရားဥပေဒစးမးေရးႏင တရားမတမႈလကလမးမေရး ေျမပေရးဆြျခငးလပငနးက ပးတြဥးေဆာငခသျဖစပါသည။

5ယခငက ျမနမာဖြ႕ၿဖးေရးသေတသနအဖြ႕ (MDR) ျဖစပါသည။  

12

၂၀၁၄ ခႏစ၊ မတလ ၁၀ ရကမ ဧၿပလ ၇ ရကအတြငးတြင သေတသ (၄) ဥးစပါ၀ငေသာ အဖြ႕ငယ (၃)ဖြ႕ျဖင ရနကနတငးေဒသႀကး (လႈငသာယာ၊ မဂၤလာေတာငညြန႔၊ ၾကညျမငတငႏင ခရမးၿမ႕နယမား)ႏင မြနျပညနယ (သထ၊ ေမာလၿမင၊ ကကမေရာႏင သၿဖဇရပၿမ႕နယမား) ရ ၿမ႕နယ (၈) ၿမ႕နယတ႔တြင ကြငးဆငးလပငနး မား ေဆာင႐ြကခၾကပါသည။ သေတသနအဖြ႕ငယမားသည ၿမ႕နယတစၿမ႕နယစတြင ရပကြက/ေကး႐ြာ (၃) ခ ၌ ႏစရကခြၾကာ လပငနးေဆာင႐ြကခပါသည။ (စစေပါငး ၂၄ ရပကြက/ေကး႐ြာျဖစပါသည)။ ေဒသချပညသ အဆငအတြက ျပငဆငထားေသာ အဓက သေတသနနညးစနစမားမာ ပးေပါငး ပါ၀ငသမားအား မကျမငအကျဖတေလလာျခငး(Participant observation)၊ အလႊာမးစပါဝငေသာ ဥးတညအပစအလက ေဆြးေႏြးျခငး (Focus group discussions)ႏင၊ အဓကသတငးေပးသမားအား ေတြ႕ဆေမးျမနးျခငး (Key informant interview) တ႔ျဖစပါသည။

ရပကြက/ေကး႐ြာအဆင သေတသနလပငနးမားႏင တစၿပငနကတညးတြင၊ EMR မ သေတသန ညႊနၾကား ေရးမႉးႏင ႏငငတကာအၾကေပးပဂၢလတ႔က ၿမ႕နယအဆငႏင ျပညနယ/တငးေဒသႀကးအဆငတ႔တြင အရပဖက လမႈအဖြ႕အစညးမားမ ပဂၢလမား၊ ဘာသာေရးေခါငးေဆာငမား၊ ႏငငေရးပါတမားမ ကယစားလယမား၊ လႊတ ေတာကယစားလယမားက ေတြ႕ဆေမးျမနးခပါသည။ သေတသနအဖြ႕သည ရနကနတငးေဒသႀကးႏင မြနျပညနယတ႔တြင စစေပါငးအားျဖငဥးတညအပစလကေဆြးေႏြးျခငး (၇၅) ႀကမ၊ အဓကသတငးေပးသမားအား ေတြ႕ဆေမးျမနးျခငး (၂၂၄)ႀကမတ႔က ျပလပခပါသည။

ေျမပေရးဆြျခငးကာလတစေလာကလးတြင သေတသနအဖြ႕၀ငအားလးတ႔သည တစၿမ႕နယ၌ ပမးမအားျဖင (၂) ႀကမေတြ႕ဆ၍ ေဘးကငးလျခမႈႏင ထခကႏငမႈအလားအလာမားက ဆနးစစျခငး၊ ေဆာင႐ြကၿပးလပငနး မားက ေမးျမနးရငးလငးျခငး၊ အစအစဥေရးဆြျခငးတ႕က ေဆာင႐ြကခၾကပါသည။

၂။ ေတြ႕ရခကမား - ျမနမာႏငငတြငတရားဥပေဒစးမးေရးအတြကအဖြ႕အစညးဆငရာအေၾကာငးအရာ

ဤအခနးတြင ျမနမာႏငင၏ ေယဘယေနာကခအေျခအေနကပေဖာရနႏင ျပညသတ႕ ရငဆငႀကေတြ႕ ေနရေသာ တရားမတမႈရရရန လအပေနေသာ အေၾကာငးတရားမားႏင ၄ငးတ႕လအပေသာ တရားမတမႈက ရရရန မညသညနညးလမးမားက မညသညအေၾကာငးေၾကာင ေရြးခယသညက နားလညသေဘာေပါက ေစရနရညရြယသည။ အထကတြင သတမတထားသည အဓက သေတသနေမးခြနးမားႏငပတသက၍ ပးေပါငးပါ၀ငသမားက ၄ငးတ႔၏ အေတြ႕အၾကမားႏင အသအျမငမားက မေ၀ၿပး ျပနလညေျဖဆခၾကပါသည။ ဤအခနးတြင ထအေတြ႕အၾကႏင အသအျမငမားက ျဖစရပဇာတေၾကာငးမားျဖင ေခါငးစဥ (၅) ခခြျခား တင ျပထားပါသည။ ၄ငးတ႔မာ (၁) ယခငကာလပစမားဆကလကတညရေနျခငး (၂) လကနကကငပဋပကၡမား၏ သကေရာကမႈမား (၃)အဂတလကစားမႈ (၄)ထခကလြယေသာ လနညးစအပစမားအေပၚ ဆကဆပ သေဘာထားမားႏင (၅) ပဂၢလေရးအရညအေသြးမား၊ အဆကအသြယမား၊ ကြနယကမားရျခငး တ႔ျဖစပါသည။

ေအာကတြင အစရငခထားေသာ အေတြ႕အၾကမားႏင အသအျမငမားသည သးျခားေဖာျပထားျခငးမရပါက ၿမ႕နယအဆင၊ တငးေဒသႀကး/ျပညနယအဆင၊ ျပညေထာငစအဆငတ႔တြင ဤသေတသနလပငနး၌ ပးေပါငး ပါ၀ငၾကသမားက အဓကအားျဖင မေ၀၊ထတေဖာေျပာထားျခငးျဖစပါသည။ ထပးေပါငးပါ၀ငသမားသည ယခ စးစမးေဖာျပထားေသာ ေခါငးစဥ (၅) ခအတြက ကၽြမးကငသ/ကယစားလယမား မဟတၾကေသာေၾကာင၊ အေၾကာငးအရာတစခခငးစက လႊမးျခေဖာျပႏငသည အျမငမားက ေထာကပေပးႏငျခငးမရပါ။ ဤအစရငခစာ တြင ေခါငးစဥ (၅) ခက သးျခားစ ခြျခားတငျပထားေသာလညး၊ ၄ငးတ႔အခငးခငးသညလညး မေဖာျပႏငေသာ

13

႐ႈပေထြးသည နညးလမးမားျဖင အျပနအလနဆကသြယေနၾကေၾကာငး အသအမတျပထားရန အေရးႀကးပါ သည။

(က) ယခငကာလပစမားဆကလကတညရေနျခငး

ေျမပေရးဆြျခငးလပငနးစဥတစေလာကလးတြင သေတသနပးေပါငးပါ၀ငၾကသမားက ယခငကာလပစမား ဆကလကတညရေနေၾကာငး ရညညႊနးခပါသည။ ယငးသ႔ဆကလကတညရေနျခငးက လကရ ႏငငအဆင ျပျပငေျပာငးလေရး လပငနးစဥက (အထးသျဖင အဆငပျမငေသာ တငးေဒသႀကး/ျပညနယအဆငႏင ျပည ေထာငစ အဆငမားက) ပေဖာေပးေနၿပး၊ ျပညသမားက ႏငငအာဏာပငမား (အထးသျဖင ပစတက ဖြ႕စညး ထားေသာ တရားမတေရးဥပေဒျပအဖြ႕အစညးမား) ႏင ခတဆကေဆာင႐ြကသည နညးလမးမားက ဆက လကလႊမးမးေနဆျဖစေၾကာငး ေျပာၾကားခပါသည။ ဤအခနး၏ ပထမအပငးငယတြင သေတသနတြင ပးေပါငးပါ၀ငသမားက အစးရဌာနအမးမးတ႔၏ လပငနးေဆာင႐ြကခကမားႏငပတသက၍ ၄ငးတ႔ ေတြ႕ရထားသညယခငကာလႏင ခတဆကေနေသာ ဖြ႕စညးတညေဆာကမႈဆငရာ ႐ႈေထာငမားက ထတေဖာတငျပထားပါသည။ ဤအခနး၏ ဒတယအပငးငယတြင အပခပသမားႏငအပခပခရသမားအၾကား ဆကသြယမႈမားျဖင သမငးတစေလာကပေဖာလာခသည ႏငငေရးယဥေကးမႈ (အထးသျဖင သာမနျပညသမားခစားေနရသည အစးရ အဖြ႕အစညးမားႏင ၀နထမးမားအား ေၾကာက႐ြ႕မႈႏင မယၾကညမႈ) ၏႐ႈေထာငတစခက ေဖာျပထားပါ သည။

(က-၁) ျပျပငေျပာငးလေရးလပငနးစဥအေပၚ သကေရာကမႈ

ၿမ႕နယအဆငႏငအထကတြင သေတသန၌ ပးေပါငးပါ၀ငသမား၏ ေယဘယမတခကမားအရ ႏငငေရး ယဥေကးမႈသည ယခငအစးရမား၏ အေမြအႏစတစခအေနျဖင အာဏာရငစနစ၊ အထကမေအာကသ႔ အမန႔ေပးစနစတြငသာ နစေမာေနေသးေၾကာငး ေဖာျပေနပါသည။ အျခားပးေပါငးပါ၀ငသမားက သးျခားထတေဖာ မေျပာေသာလညး၊ ႏငငေရးပါတကယစားလယမားႏင လႊတေတာကယစားလယမားက ပမကယေလာငစြာ ဆန႕ကငေျပာဆသညအခကမာ တပမေတာသည ျပညေထာငစလႊတေတာတြင ၂၅% အပစတစစ ရယထားၿပး၊ ျပညေထာငစၾကခငေရးႏင ဖြ႕ၿဖးေရးပါတမတစဆငလညး အစးရအဖြ႕တြင သသာထငရားေသာ အခနး က႑တစရပက ဆကလကယထားေၾကာငးပငျဖစပါသည။ ယငးသ႔ လႊတေတာတြင ကယစားလယအမားစ ယထားသညအတြက မ၀ါဒခမတသည အခနမားတြင အတကအခပါတမားအတြက စနေခၚမႈမားျဖစေပၚေစေၾကာငး၊ ထ႔အျပငဥပေဒျပေရးႏင အပခပေရးမ႑ငတ႔က လေလာကစြာ မခြထတႏင သညအတြက၊ အျပန အလနစစေဆးထနးညျခငး (Checks and balances) က အားနညးေစေၾကာငး အခ႕ေသာ ပးေပါငးပါ၀ငသမားက ရငးျပခၾကပါသည။ အျခားပးေပါငးပါ၀ငသမားကမ ျပျပငေျပာငးလေရး လပငနးစဥက အားလးပါ၀င၍ စညးကမးတက ဆကလကေဆာင႐ြကႏငေရးအတြက ျပညသလထ ပးေပါငး ပါ၀ငရနႏင ျမနမာႏငင၏ အတတ ကာလႏငသမငးေၾကာငးတ႔က နားလညထားရနအေရးႀကးေၾကာငး ေျပာၾကားခပါသည။

ျပညသ႕လႊတေတာကယစားလယတစဥးက လႊတေတာေကာမတမားစြာရသညအနက ဥပေဒႀကမးေကာမတ မားသည အလပအ႐ႈပဆးျဖစေၾကာငး ရငးျပခပါသည။ လႊတေတာအတြငးတြင လြတလပစြာေျပာဆခြငက ကန႔သတထားျခငးမရဘ၊ ပြငးလငးလြတလပေသာ ေဆြးေႏြးမႈမားရေနေသာလညး၊ ဥပေဒၾကမး ေကာမတမား အတြက ျပနာမာ `ကာကြယေရးဥးစးခပက ၾကားတြင ရေနသညအတြက ဆးျဖတခကမား မခႏငျခငး´ ျဖစပါသည။ အဆပါ လႊတေတာကယစားလယကပင မ၀ါဒခမတရာတြင အထကမေအာကသ႔သြားသည ယဥေကးမႈ (Top-down culture) ရေနေၾကာငးႏင အတကအခမားအတြက စနေခၚမႈမားျဖစေစေၾကာငး ေဖာျပခပါသည။

14

ေနာကဆးျပလပခသည လႊတေတာအစညးအေ၀းမားတြင ၾကားနာရာ၌ (၀နႀကးဌာန အမးမးမ) ညႊန ၾကားေရးမႉးအဆငမားသာ တကေရာကနားေထာငခၿပး၊ ၄ငးတ႔တြင ဆးျဖတခကခပငခြငမရပါ။ လြတလပ၍ ပြငလငးေသာ ေဆြးေႏြးျခငးမားရေသာလညး လႊတေတာတြင အဆျပခကမား တငသြငး ေသာအခါ (တငသြငးေသာပါတသည) တပမေတာကယစားလယ ၂၅% ႏင ႏႈငးယဥပါက အနညးစသာ ျဖစသညအတြက မၾကာခဏ ႐ႈးနမၾကရပါသည။

အမးသားလႊတေတာကယစားလယတစဥးက အပခပေရးမ႑ငႏင ဥပေဒျပေရးမ႑ငတ႔အၾကား ဆကသြယ ခကက `အျပနအလနစစေဆးထနးညမႈ (Checks and balances)´ မရေၾကာငးႏင `ျပနာမာ အစးရႏင လႊတေတာတ႔သည တစဖြ႕တညးျဖစေနေၾကာငး´ေဖာျပခပါသည။ ထကယစားလယကပင လႊတေတာအတြငး မ၀ါဒခမတရာ၌ အခကအခမားျဖစေစသည အေၾကာငးရငး (၂) ခကက အေသးစတေျပာၾကားခပါသည။

ပထမအခကမာ အတကအခ (ပါတ) မား အားနညးၿပး၊ လကရ အာဏာရပါတႏင ပးေပါငးေဆာင႐ြကရ ပါသည။ အာဏာရပါတမ ၀နႀကးမားႏင လႊတေတာကယစားလယမားက မမဘကပါေအာငေျပာဆရန ခကခပါသည။ ဒတယအခကမာ ဥပေဒသစမားက အေကာငအထညေဖာရာတြင စနေခၚမႈမား ရေနျခငးျဖစပါသည။ တစဖကတြင သကဆငရာ ၀နႀကးဌာနမား၌ ရငးျမစမားမရဘ၊ အျခားတစဖကတြငမ ျပညသမားသ႔ ၀နေဆာငမႈေပးရမညဟသည သေဘာတရား မရၾကပါ။ --- ႏငငေရးစတဆႏၵ (political will) လညးမရၾကပါ။ အခ႕ေသာ၀နႀကးမားက ေျပာငးလလေသာလညး၊ မေျပာငးလလသက ပမားပါသည။

ရနကနတငးေဒသႀကးလႊတေတာကယစားလယတစဥးကလကရလႊမးမးေနေသာစနစမာ အမန႕ေပးျခငးႏင အမန႕ကနာချခငးပစျဖစေနေၾကာငးဆပါသည။ ၄ငးကအစးရက ေစာငၾကညစစေဆးမႈရရန ျပညသမား၏ အသအျမငက ျမငတငေပးရနလအပေၾကာငးအၾကျပပါသည။

အစးရဆတာ ျပညသေတြရ႕ လအပခကေတြက ျဖညဆညးေပးရမာျဖစတအတြက ကၽြနေတာတ႔ကလညး (ကၽြနေတာတ႕မဆႏၵနယအတြက) အၾကျပေတာငးဆရမာပ။ ျပနာက ကၽြနေတာတ႔အေနန႕ ဒအထကက ေအာကက သြားတစနစ (top-down system) န႔ စနစေဟာငးမာ ႏစေပါငးမားစြာ ေနလာခၿပးၿပ။ ေအာက ေျခကေန အထကက သြားတစနစ (bottom-up system) က လြနခတ ႏစႏစ၊ သးႏစေလာကကမ စခတာ။ အစးရအဖြ႕မာပါတ လေတာေတာမားမားက အမန႔န႔ပတသကလာရင `ငါေျပာသလလပ´ဆတ အရငစတထားေဟာငးေတြ ရေနတနးပ။ လကရအေျခအေနမာေတာ ျပညသေတြက ေအာကေျခကေန အထကကသြားတစနစ (bottom-up system) က နားမလညၾက ေသးဘး။ တာ၀နခမႈန႕ ပြငလငးျမငသာမႈ (တးတကဖ႔)အတြကဆရင ျပညသေတြစစညးမႈရၿပး၊ အသႏးၾကားဖ႕ လအပပါတယ။

အရပဖကလမႈအဖြ႕အစညးကယစားလယတစဥးက ျပျပငေျပာငးလေရးလပငနးစဥတြင ျပညသမား၏ ပးေပါငး ပါ၀ငမႈ အေရးႀကးေၾကာငး မးေမာငးထးျပခပါသည။

ဥပေဒစးမးေရးသည အသြငကးေျပာငးေရး၏ ဥးတညခကမဟတပါ။ သ႔ရာတြင ျပညသမားအေနျဖင ဥပေဒစးမးမႈမရဘ၊ ၿငမးခမးေရးႏင လျခမႈတ႔က ခစားႏငမညမဟတပါ။ ယငးအတြက ရတပဖြ႕ႏင တပမေတာတ႔တြင လကနကမားရေသာေၾကာင ၄ငးတ႔တြင တာ၀နရပါသည။ အတတကာလက လကနကရေသာ လမားအျမမနခပါသည။ ျပညသမားအေနျဖင ဥပေဒ စးမးမႈဆသညက မသရၾကပါ။ သ႔ရာတြင ျပညသမား ေၾကာကလန႔မႈမရဘေနထငႏင၍ အေျပာငးအလမားတြင ပးေပါငးပါ၀ငခလင ေျပာငးလမႈမား ေခာေမြ႕ႏငပါလမမည။

15

ျပညသ႕လႊတေတာကယစားလယတစဥးက လကရအပခပမႈစနစအတြငး အလပလပရျခငးက ေထာကခအား ေပးၿပး၊ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒက ျပငဆငရန မႀကးစားမတြင လပထးမားႏင လပငနးစဥမားက တညၿငမ ေအာငေဆာင႐ြကရန ေျပာၾကားခပါသည။ မြနျပညနယမ အေတြးအေခၚေကာငး၍ ရငးလငးစြာေျပာဆ တတ ေသာ အရပဖကလမႈအဖြ႕အစညးကယစားလယတစဥးက အစးရႏင ခတဆကေဆာင႐ြကရမည လပငနးမားက ေျပာဆခၿပး၊ ျမနမာႏငင၏ အတတကာလႏငသမငးေၾကာငးတ႔က နားလညထားရန အေရးႀကးေၾကာငး။ သ႔မသာ မညသညဒမကေရစလပငနးစဥမဆ ေရ႕သ႔တးတကႏငစြမးရမညျဖစေၾကာငး၊ အေလးအနကေျပာခ ပါသည။ အဆပါပဂၢလကပင ထးစအတငးျပလပေနေသာ ေ႐ြးေကာကပြမားထက တရားမတမႈ၊ ညမမႈႏင တရားစရငမႈတ႔၏ အေရးႀကးပႏငပတသက၍ အျခားပးေပါငးပါ၀ငသမား၏ အျမငမားႏင တညေသာအဆက ေအာကပါအတငး တငျပခသည။ ။

လအမားစက ဒမကေရစက ေ႐ြးေကာကပြမားပါ၀ငေသာ စနစတစခအျဖစ နားလညထားၾကတယ။ ဒါေပမ ကၽြနေတာအေနန႔ေတာ ဒမကေရစဆတာ တရားမတမႈန႔ တနးတညမမႈေတြ အေကာငးဆး ျဖစထြနးေနတ အေျခအေနတစခလ႔ နားလညထားပါတယ။ ဥပမာ - ႐ဟငဂာေတြက ဆကဆတာန႔ ပတသကၿပးေတာ လအမားစက အခဆရင စႏႈနးႏစခန႕ လပေနၾကတယ။ --- စစအပခပေရးစနစကေန ဒမကေရစစနစက ကးေျပာငးေနတအခနမာ ကၽြနေတာတ႔ ဘယကသြားေနၾကလ နားလညၾကပါသလား။ ျမနမာသမငး ေၾကာငးက ျပနၾကညလကပါ။ ဘရငေတြရခၿပး၊ ပေဒသရာဇစနစကလညး မျငငးပယခပါဘး။ ၿဗတသေတြေရာကလာေတာ ဘရငစနစက ဖကသမးၿပး၊ ဥပေဒစနစအသစတစခန႔ အစားထးခတယ။ ေနာကစနစအသစတစခက မေျပာငးခငမာ ယခငက စနစေတြကလညး ကၽြနေတာတ႔နားလညဖ႕လတယ။ အခအခနမာ ကၽြနေတာတ႔ အရငစနစေတြက နားမလညၾကဘး။ ကစၥရပေတြကလညး အပငးပငးျဖစ ေနၾကတယ။ ကၽြနေတာတ႔ ဘယေနရာက သြားေနလဆတာရယ၊ စနစတစခမာရတ တရားမတမႈ၊ သာတညမမႈတနဖးေတြအတြကရယ သေဘာတရားတစခ႕လအပပါတယ။ ဒမာ အမးမးကြျပားေနတ အတြက ဖကဒရယႏငငေရးစနစကသာ တနးတညမမႈက အာမခႏငပါလမမယ။ မြနျပညနယအစးရဟာ (အရပဖကလမႈအဖြ႕အစညးေတြန႔) ခတဆကေဆာင႐ြကတာေၾကာင အျခားတငးေဒသႀကး/ျပညနယ အစးရေတြထက ပမေပာေပာငးပါတယ။ ကၽြနေတာတ႔ အခလပေနတာက (အစးရက) ျဖတခဖ႕ မဟတပါဘး။ဒါေပမ စနစက အလပျဖစလာေအာင ႀကးစားလပေနတာပါ။ အေျပာငးအလေတြရမလား၊ မရဘးလားဆတာက ေနာကထပျပနာတစချဖစပါတယ။ ၂၀၁၀ မတငခငကဆ စနစန႕ ျပညသေတြက အတတျဖစပါတယ။ ၂၀၁၀ ေနာကပငးမာေတာ စနစတစချဖစလာၿပး၊ ျပညသေတြက ဒစနစထက မလကႏငၾကဘး။ ကၽြနေတာတ႔က (ျပညသေတြ) ခတဆကပါ၀ငေစဖ႕ဆရင ဒျခားနားခကက ျမငဖ႕လတယ။

ဤတန႔ျပနေျဖၾကားသကပင သေတသနအဖြ႕၀ငမားက ေတြ႕ဆေမးျမနးခေသာ အာဏာရပါတမ လႊတေတာ ကယစားလယမား မေဖာျပခသညအေျခအေနက ရငးလငးစြာေျပာၾကားခပါသည။ ထလႊတေတာကယစားလယ မားအေနျဖင ၄ငးတ႕ကယ၄ငးတ႔ ယခငတပမေတာအစးရမ ခြထတထားၿပး၊ ယခအပခပမႈစနစအသစတြင ဥပေဒႏငအည ပးေပါငးပါ၀ငသမားအေနျဖင ႐ႈျမငၾကပါသည။

(က-၂) ေၾကာက႐ြ႕မႈႏင မယၾကညမႈ

သေတသနတြင ပးေပါငးပါ၀ငသမားက ယခငအစးရသည သာမနျပညသမားအၾကားတြင ႏငငေတာက ေၾကာက႐ြ႕ျခငးဟသည အေမြအနစက လကဆငကမးေပးခေၾကာငး မတခကျပခၾကပါသည။ အရပဖကလမႈ အဖြ႕အစညးမ ကယစားလယတစဥးက ဤျဖစစဥမာ အစးရအာဏာက ကငတြယသးစြသမားက တာ၀နခမႈ မရျခငး၏ အကးဆကတစချဖစေၾကာငး ရငးျပခပါသည။

16

လမားသည တာ၀နယမႈ သ႔မဟတ တာ၀နခမႈမရပါက တရားဥပေဒစးမးေရးက ရရႏငမညမဟတပါ။ ကၽြနေတာတ႔၏ လ႕အဖြ႕အစညးတြင တာ၀နခမႈ မရျခငးသည ပမနယဥေကးမႈတစချဖစေနၿပး၊ အေျခခ လတနးစားမသည ျပညေထာငစအဆငအထ ထစတဓါတက ေျပာငးလရန လအပပါသည။ အပခပသႏင အပခပခရသတ႔အၾကားတြင ႏစေပါငးမားစြာၾကာမ ကယျပန႔စြာ ကြာဟခေသာေၾကာင ယၾကညမႈလညး မရၾကပါ။ အပခပသမားအေနျဖင ၄ငးတ႔အလရပါက မညသညအရာမဆလပႏငသညဟ ထငၾကပါသည။ အပခပခရသမားကလညး ျပညသမားတြငလပပငခြငရပါက ထလပငနးမားက လကခမည မဟတေသာလညး၊ ေၾကာက႐ြ႕မႈေၾကာင လပေဆာငရန တြနးအားေပးခရသညဟ ေတြးၾကပါသည။ ထ႔ေၾကာင ျပညသမားသည အကးဆကမားက ေၾကာက႐ြ႕သညအတြက (ထလပငနးမားက) လစလ႐ႈရပါသည။ ဤျဖစစဥက ေနရာတငးနးပါးတြငေတြ႕ႏငပါသည။ ဥပေဒမားကလညး လပပငခြငရသမားက မကႏာသာ ေပးၿပး၊ အပခပခရသမားက ကာကြယေပးျခငးမရပါ။

အျခားအရပဖကလမႈအဖြ႕အစညးမပဂၢလ တစဥးကလညး၊ ထကသ႔ေသာ ေၾကာက႐ြ႕မႈမးရေနေၾကာငးက ၁၉၆၀ ျပညႏစလြနႏစမားတြင အထကအရာရမားက လကေအာကငယသားမားအေပၚ၄ငးတ႕အာဏာကသး၍ ျပမ ေဆာငရြကေသာ ကစၥရပမားက ရညညႊနးကးကား၍ ေဖာျပခပါသည။ ထအေၾကာငးအရာမားမာ အထကမေအာကသ႔ အမန႔ေပးစနစကထငဟတေစေသာ ပရပမားအျဖစ ယေန႔အထ ထငရားလကရပါသည။

၁၉၆၂ ခႏစတြင လတစဥးသည (အရာရတစဥးက) သ႕အား ေမးခြနးတစခမေမးမတြင (၃) ခကအရကခရပါသည။ ထေမးခြနးက ေျဖၿပးေသာအခါတြငလညး ေနာကထပ (၃) ခကအ႐ကခရပါသည။

အခ႕ေသာ ပးေပါငးပါ၀ငသမားက ထေၾကာက႐ြ႕မႈအေမြမာ သကဥးဆပင ပေဒသရာဇေခတကတညးကပင ဆငကတညရေနခသညဟ ထငျမငေၾကာငး ေျပာၾကားခၾကပါသည။ ႏငငေရးပါတကယစားလယတစဥးက ေအာကပါအတငးေဖာျပခပါသည။

ကၽြနေတာတ႔က ေျမလြတ၊ ေျမလပ၊ ေျမ႐ငးမားစမခန႕ခြေရးဥပေဒႏငပတသက၍ ေတာငသ လယ သမားမားႏင ေဆြးေႏြးရန ေကး႐ြာမားသ႔ သြားခပါသည။ လမားက ေၾကာက႐ြ႕ေနဆျဖစၿပး၊ ထကသ႔ေသာ ေဆြးေႏြးမႈမား မလအပေတာဟ ထငေနၾကပါသည။ အပခပသမားအား ေၾကာက႐ြ႕သည ျဖစစဥသည ပေဒသရာဇေခတကတညးကပငရေနခၿပး၊ ၿဗတသကလနေခတတြငလညးဆကလကတညရ ေနခပါသည။

အစးရ၏ တရားစရငေရးစနစတြင ယၾကညမႈရမရက တကစြာေမးျမနးေသာအခါတြင ပးေပါငးပါ၀ငသအမားစ၏ တန႔ျပနေျဖဆမႈမာ ေၾကာက႐ြ႕မႈႏင မယၾကညမႈတစခတညးသာျဖစပါသည။ အခ႕ေသာ အရပဖကလမႈ အဖြ႕ အစညး ကယစားလယမားႏင ေရ႕ေနမားက ထကသ႔ ေၾကာက႐ြ႕မႈႏင မယၾကညမႈခစားခကမားျဖစရသည အေၾကာငးရငးတစခမာ အသပညာမရျခငးေၾကာငျဖစေၾကာငး ေထာကျပၾကေသာလညး၊ ဥပေဒမားက ေယဘယအားျဖင `႐ႈပေထြးေသာ´၊ `ၿခမးေျခာကေသာ´၊`ကန႔သတထားေသာ´၊`အေလာအတငးရေသာ´ ဥပေဒမားအျဖစ အမးမးေဖာျပၾကပါသည။ ထကသ႔ေသာ ေဖာျပခကမားသည ဥပေဒ၏ သဘာ၀က အစးရ အာဏာပငမား၏ အသးခခပစၥညးကရယာတစခအေနျဖင ေ၀ဖနေနေသာလညး၊ ပးေပါငးပါ၀ငသအားလးက ဥပေဒမားတြင တာ၀နခမႈထညသြငးျခငးျဖင ယၾကညမႈတညေဆာကႏငရနက အားေပးေထာကချခငးမရၾကပါ။ ဥပမာအားျဖင အရပဖကလမႈအဖြ႕အစညးကယစားလယတစဥး၏ အျမငအရ ျပညသမားက ဥပေဒအား ေလးစား တတေစရန သငေပး၍ မရႏငေသာလညး၊ ဥပေဒက ေၾကာက႐ြ႕ေစရန သငေပးႏငေၾကာငး ေျပာၾကားခပါသည။

17

လေတြကတကယေတာ အမန႕ဘေၾကာကၾကတာ ဥပေဒဆရင ဘယလအခြငေကာငးယလ႕ ရမလဘ ေတြးေနၾကတာ သတ႕လလေတြန႕ တငးတငးၾကပၾကပအမန႕ေပးအပခပတာန႕ဘတနတယ လေတြက ပညာန႕ စညးကမးမရတအတြက ဥပေဒေကာငးေတြန႕မထကတနဘး

ဥပေဒက အစးရအာဏာပငမား၏ ပစၥညးကရယာတစခအေနျဖင ရညညႊနးခၾကသညအျပင၊ အခ႕ေသာ ပးေပါငးပါ၀ငသမားက ဥပေဒႏင တရားစရငေရးစနစအေပၚ ျပညသမား၏ ယၾကညမႈက အကးသကေရာက ေစသည အျခားအခကမားကလညး ေျပာၾကားခၾကပါသည။ ဥပမာအားျဖင အမးသားလႊတေတာ ကယစားလယ တစဥးက အစးရက ဥပေဒမားျပဌာနးျခငး၊ ရတပဖြ႕ကအသးချခငး၊ တရားသႀကးမားက အဓပၸါယဖြငဆျခငး တ႔တြင အမားျပညသမားက သျမငထားခကမားႏင ညညြတမႈမရျခငးက ေ၀ဖနခပါသည။

ပထမအခကမာ၊ တရားသႀကးမားသည ဥပေဒမားက အဓပၸါယဖြငဆျခငးႏင ဆးျဖတခကခမတရျခငး ေၾကာင အေရးႀကးပါသည။ သ႔ရာတြင တရား႐းမားႏင ဥပေဒ႐းမားသည အဂတအလကစားဆးေသာ ေနရာမားျဖစေနၾကပါသည။ ဒတယအခကမာရတပဖြ႕(ႏငအစးရအရာရမား)က ဥပေဒက မသျခငးျဖစ ပါသည။ -- ရမားကလညး လပထးလပနညးမားက မလကနာၾကပါ။ -- တတယအခကမာ ျပညသမားက ဥပေဒကမသျခငး ျဖစပါသည။ ၄ငးတ႔က ဥပေဒအေပၚယၾကညမႈမရၾကဘ၊ ဥပေဒက လကနာရာ တြငလညးအားနညးၾကပါသည။ ျပညသမားက ဥပေဒမားသည ၄ငးတ႔၏ အကးစးပြါးမားက မကာကြယေပးႏငဟ ခယသျမငထားပါသည။ ဥပေဒမားသည ျပညသမားက သာတညမစြာ ျပမသငပါ သည။ --- (အဆငတစဆငတြင) ဥပေဒတညရေနေသာလညး၊ ဥပေဒသကေရာကမႈက အျခားနညးလမး တစချဖင ေဆာင႐ြကေနၿပး၊ ဆးျဖတခကမားကလညး မတညေသာ နညးလမးမားျဖင ခမတေနပါသည။ ထသးခတြင အခငးခငးဆကသြယမႈလညး မရၾကပါ။

ျပညသ႕လႊတေတာကယစားလယတစဥးကလညး လာဘေပးလာဘယမႈႏင အာဏာပငမား၏ အလြသးစား လပမႈ ျပနာမားက ပမအေလးအနကထားျခငးအားျဖင ဤထငျမငခကက ထပမျဖညစြကခပါသည။

ကၽြနေတာတ႔က တရားစရငေရးစနစက အရငကတညးက အယအၾကညမရဘး။ ဒစနစက ၁၉၆၂ ခႏစကစၿပး၊ ယယြငးပကစးလာတာ၊ ၁၉၈၈ခႏစေနာကပငးမာ ပဆးလာတယ။ ျပညသေတြက အကာအကြယမေပးႏငဘး။ ကၽြနေတာတ႔ ႏငငေရးသမားေတြအေနန႔ ဘယအခနအဖမးခရမလ၊ ဘယ အခနျပနလႊတမလ၊ ဘာအတြကဖမးတာလ၊ ဒါေတြက မသခရဘး။ --- လေတြမာ ေငြရရင အမႈ ႏငႏငတယ။ ေငြရတလေတြက တရား႐းက သြားၾကတယ၊ ဘာေၾကာငလဆေတာ သတ႔လခငတ ရလာဒ က ရႏငတယေလ။ ေငြမရရင တခါတေလ တရားလက တရားချဖစသြားႏငတယ။ သကေသေတြကလညး ေဖာကဖကပစလ႕ရတယ။

မြနျပညနယရ အရပဖကလမႈအဖြ႕အစညးမ actor တစဥးကလညးအလားတ ေ၀ဖနခကေပးခပါသည။

မြနျပညနယကသေေတြက အာဏာပငေတြန႕ ဆကဆရမာေၾကာကၾကတယ။ တရား႐းေတြ၊ ရေတြက လညးေၾကာကၾကတယ။ ပမနလမးေၾကာငးကေတာ ရကေငြေပးဖ႔ပ။ အမႈသပႀကးရင တရား႐း မသြားေတာဘ၊ ထငးႏငငဘကက ထြကေျပးၾကတယ။ အေၾကာငးရငးကေတာ အစးရတရားေရး စနစေတြမာ အနညးဆး ေတာ ဘာသာစကားအခကအခရေနလ႔၊ အထးသျဖင ေကးလကေဒသေတြမာ ပဆးတယ။ ရန႔ဆကဆရ တအခါတငး ျပညသေတြက အ႐ႈးဘကကခညးဘျဖစေနေတာ ယၾကညမႈလညး မရေတာဘး။ (ကၽြနေတာ) အျမငကေတာ ရတပဖြ႕က ျပညသက ကယစားမျပႏငဘး။

ေရ႕ေနတစဥးက ဤအေျခအေနက `ေယဘယအားျဖငေတာ ဘယသမ တရား႐းမသြားခငၾကဘး၊ ဥပေဒအရ တရားစြတယဆတာ တစျခားေ႐ြးစရာနညးလမးမရေတာမ လပၾကတာ´ဟ အကဥးခပ မတခကျပခပါသည။

18

ဤအခနးတြင ေတြ႕ရခကမားအရ ယခငအတတကာလက အာဏာရငစနစသည ဆကလကလႊမးမးေနဆ ျဖစၿပး၊ လကရ ျပျပငေျပာငးလေရးလပငနးစဥက နညးလမးအမးမးျဖင အကးသကေရာကေနေၾကာငးႏင (အထးသျဖင ဥပေဒႏင အစးရအဖြ႕အစညးမားက အာဏာပငမား၏ အသးခခ လကနက းကရယာတစခအျဖစ အသးခ ေနျခငးႏငပတသက၍) ျပညသမားက ႏငငေတာအေပၚ ေၾကာက႐ြ႕မႈႏင မယၾကညမႈတ႔ ရေနေသးေၾကာငး ထငရားေပၚလြငေနပါသည။

(ခ) လကနကကငပဋပကၡမား၏ သကေရာကမႈမား

ျမနမာႏငငသည ၁၉၄၈ ခႏစတြင လြတလပေရးရၿပးကာစမ စ၍ ႏငငတြငး ပဋပကၡမားျဖင ဒကၡေပးျခငးခေနရ ပါသည။ သေတသနအဖြ႕က သြားေရာကေလလာခသည ျပညနယ/တငးေဒသႀကးႏစခတ႔တြင တန႔ျပနေျဖၾကား သမားက မြနျပညနယရ တငးရငးသားပဋပကၡမား၊ အတတကာလက လကနကကငပဋပကၡမား၏ အကး သကေရာကမႈ၊ အစးရမဟတေသာ လကနကကငအပစ (NSAG) မား၏ လကရ လႈပရားမႈမားႏငပတသကသည ၄ငးတ႔၏ အျမငမားက မေ၀ခၾကပါသည။ မြနျပညနယရ သေတသနေနရာမားတြင ယခငက အစးရႏင NSAG တ႔ႏစဘကလးက ထနးခပထားေသာ ေနရာမား၊ အပစအခတရပစၿပးေနာကပငးတြင NSAG လႈပရားမႈအခ႕ ရေနေသးေသာ ေနရာမားလညး ပါ၀ငပါသည။

ပထမအပငးငယတြင ျပညေထာငစႏင ျပညနယ/တငးေဒသႀကးအစးရတ႔အၾကား ဆကသြယမႈႏငပတသက သည ႏငငေရးျပနာမားအေပၚ အျမငမားက အစရငခထားၿပး၊ ဒတယအပငးငယတြင အပစအခတရပစေရး သေဘာတညခကရရၿပးေနာကပငး NSAG မား၏ လႈပရားမႈမားဆကလကရေနျခငးအေပၚ ျပညသမား၏ အျမင မားက ေဖာျပထားပါသည။

(ခ-၁) တငးရငးသားပဋပကၡအေပၚ အျမငမား

ပးေပါငးပါ၀ငေျဖဆသအခ႕တ႔က ႏငငေရးျပနာက တက႐ကထတေဖာေျပာခပါသည။ ျမနမာႏငင အေၾကာငး ၾကာျမငစြာေလလာခသမားကလညး ယငးျပနာက `ႏငင၏ အလယဗဟမ ႏငငေတာအာဏာ (လကရတြင ဗမာလမးအမားစက လႊမးမးထားပါသည) က တငးရငးသားလနညးစမားစြာတ႔က လႊမးမးထား ေသာ အစြနအဖားေဒသမားႏင မညသ႔ဆကသြယမညဆျခငးသည ျမနမာႏငင၏ ႏငငေရးသဘာ၀ ျဖစပါသည´ဟ မေဘာငခေျပာဆထားပါသည။6ေအာကတြငေဖာျပထားေသာ အျမငမားသည ျပနာအားလး က ကယစားျပ ျခငးမရေသာလညး၊ ထငျမငခကမားသည ႀကးမားစြာကြျပားမားျပားေနေၾကာငးက ညႊနျပေနပါသည။ ႏငငေရးျပနာသည ဤေျမပေရးဆြျခငးသေတသနလပငနးနယပယ၏ အဓက ဥးတညခကမဟတ ေသာေၾကာင ဤအစရငခစာတြင အေသးစတေဖာျပထားျခငးမရပါ။ ဤေနရာတြင ျမနမာႏငင ဥပေဒစးမးေရး၏ အျခားေသာ႐ႈေထာငမားက ပေဖာေပးေနေသာ သသာထငရားသည အခက တစခကအျဖစ အကဥးခပေလလာတငျပျခငးျဖစပါသည။

လအမား၏ ေလးစားမႈခရေသာ မြနျပညနယေခါငးေဆာငတစဥးက တငးရငးသားလမးစမားအားလးအတြက သာတညမမႈကအေျခခသည ဖကဒရယျပညေထာငစစနစက ေထာကခေၾကာငး ခစားမႈျပငးစြာျဖင ေဖာျပခပါ သည။

6Kramer, Ending 50 years of military rule? Prospects for peace, democracy and development in Burma (November 2012)

p.3. Kramer က ဒတယအႀကမျဖစေပၚေသာ ပဋပကၡက `ႏငငေတာက အပခပရာတြင အပခပေရး၊ ဥပေဒျပေရးႏင တရား စရငေရးတ႔တြင လကရအခနအထ တပမေတာက အျပညအ၀ထနးခပထားျခငးေၾကာင ႐နးကနေနရျခငး´ျဖစသညဟ ေဖာျပခ ပါသည။

19

ဒႏငငမာ ၁၉၄၈ ခႏစကတညးက လကနကကငပဋပကၡေတြျဖစေနခတာ၊ ဒ႐ြာမာဆရင အရငက အမ ေထာငစ (၄၅၀၀) န႔ ဘနးႀကးေကာငး (၅) ေကာငးရခတယ။ ဒျပညနယရ႕ တျခားေဒသေတြလပ၊ ဒ႐ြာမာ ရတ အမအားလးက ဗမာေတြက မး႐ႈ႕ပစေတာ ကၽြနေတာတ႔ ေတာထက သြားေနၾကရတယ။ ကၽြနေတာ (၁၀) ႏစသားတနးက ဒကစၥက ကၽြနေတာမကစန႕က ျမငခရတာ။ မြနလမးေတြက အခအခနအထ နလ မထႏငေသးဘး။ ဥးခငညြန႔န႔ ညႏႈငးလ႔ရခတ ၁၉၉၅ ခႏစ အပစအခတရပစေရး သေဘာတညခကက လညး ပဋပကၡက ရပဖ႔ ရည႐ြယခက မရခဘး။ တကယရည႐ြယခကက ႏငငျခား ပတဆ႔မႈေတြ ဖယ႐ား ဖ႔ဘ။ ျမနမာႏငငမာ လကကငကငပဋပကၡေတြက တကယေတာ ႏငငေရးျပနာျဖစတယ၊ ဒါေၾကာင အပစအခတရပစ႐ေလာကန႔ ဘာမအဓပၸါယမရဘး။ ဒအပစအခတရပစေရးက (၁၇) ႏစၾကာခၿပ။ ဥးေအာငမငးန႔ ဥးအနးျမငတ႔က NMSP န႔အပစအခတရပစၿပး ေျခာကလၾကာတာန႔ ႏငငေရးေဆြးေႏြးပြ ေတြစမယလ႔ (၂၀၁၂ ခႏစမာ) ကတေပးခတယ။ အခ ႏစႏစၾကာၿပးတအထ ဘာေဆြးေႏြးပြမ မလပႏငဘး။ သတ႔ေရာ၊ ဒအစးရေရာ၊ စစအစးရေရာ ကတမတညၾကဘး။ ကၽြနေတာတ႔က တငးရငးသား/လမးစေတြက အေျခခတ ဖကဒရယျပညေထာငစစနစက ေထာကခတယ။ ဗမာအစးရက တငးရငးသားေတြ သာတညမမႈက လကခရမယ။ ကၽြနေတာတ႔က ျမနမာႏငငကေန ခြမထြကပါဘး။ ကၽြနေတာတ႔ ညညညြတညြတန႔ ၿငမးၿငမးခမးခမး အတေနခငပါတယ။ ႏငငတကာအဖြ႕အစညးေတြ ျမနမာႏငငက ဒမကေရစရရေရးကပ အဓကထားေဆာငရြကေနၾကတယ။ ဒတလမးထကဘ သးေနၾကတယ။ တကယကတငးရငးသားေတြ ဘယလသာတညမမႈ ရေအာငလပရမလဆတာက အဓက သတ႕ျမနမာနငငသားေတြက ကယၾကမၼာ ကယဖနတးခြငရေရးန႕ ဗဟခပကငမႈေလာခေရးက ေရာၿပးျမငေအာငမလပသငဘး။ ဗဟခပကငမႈေလာကသြားတာ တစခတညးန႕ ျပနာက ေျဖရငးလ႕ မရဘး။

အျခားတစဖကတြငလညး မြနျပညနယရ ဗမာလမး ႏငငေရးပါတကယစားလယတစဥးက တငးရငးသား လကနကကငအပစမား၏ ေတာငးဆခကမားမာ `အလြနမားၿပး၊ ရညမနးခကအလြနႀကးမားေၾကာငး´ ၄ငး၏ ထငျမငခကက ေဖာျပခပါသည။

ကၽြနေတာတ႔လခငတာက လကနကကငပဋပကၡေတြ ၿပးဆးဖ႔န႔ ၿငမးခမးေရးရဖ႔ပါ။ -- လကရ ေဆြးးေႏြးပြ ေတြမာ လကနကကငအပစေတြရ႕ ေတာငးဆခကေတြကက အရမးမားၿပး၊ သပရညမနးခကႀကးလြနးေန တယ။ သတ႔ သထားရမာက တစရကတညးန႔ အားလးက ျပနမရႏငဘး။ -- မြနျပညနယမာရတ လေတြက ဗမာေတြ ေကာငးေၾကာငးမေျပာၾကဘး။7 တငးရငးသားေတြကလညး စစတပက မယၾကညၾကဘး။ စစတပမ မဟတဘး၊ ဗမာေတြအားလးက မယၾကတာ။-- မြနျပညသေတြက ကယပငဘာသာစကားန႔ ကယပငအစးရတညေထာငဖ႕ ႀကးစားေနၾကတာ။ သတ႕ကသတ႔ ဒႏငငရ႕ အစတအပငးတစခလ႔ မျမငၾကဘး။ ကၽြနေတာအသက (၆၅)ႏစရၿပ။ ကၽြနေတာတစသကလး ဒလကနကကငပဋပကၡေတြ ျဖစခၾကတယ။ ကၽြနေတာေတာ ဒပဋပကၡေတြက ၿပးဆးေစခငၿပ။ ျပနာရ႕ အခအေျခအေနကေတာ မငးဗးနားမာ မးျခစထားသလဘ။ ဒျပနာက ေျဖရငးဖ႔ နညးလမး (၂)ခရတယ၊ ပထမနညးလမးက တငးရငးသား လကနကကငအပစေတြက သတ႔ရ႕ ေတာငးဆခကေတြက ေလာေပးဖ႕န႔၊ ဒတယ တစခကက ျပညသေတြအတြက ပငရငျဖစစတ (ownership) ခစားရေအာငလ႔ (အာဏာက) ျပည ေထာငစကေန ျပညနယေတြက ခြေ၀ေပးဖ႔ျဖစပါတယ။

7တန႔ျပနေျဖဆသမားက ရညညႊနးေျပာဆသည `ဗမာ´ ဆသညမာ တငးရငးသားလမးတစမးျဖစသည `ဗမာလမး´က ဆလျခငးျဖစ

ပါသည။

20

ရနကနတငးေဒသႀကး လႊတေတာကယစားလယတစဥးက တစႏငငလး၏ ျပျပငေျပာငးလေရးအစအစဥတြင ေပၚေပါကေနေသာ လမႈေရး၊ စးပြါးေရးႏင ႏငငေရးျပနာမားအား ျခငသးသပေျပာဆရာတြင၊ တငးရငးသား လကနကကငအပစမားႏင အပစအခတရပစေရးေဆြးေႏြးပြမား၏ ႏငငေရး႐ႈေထာငမားႏငပတသကသည ထငျမငခကမားက မ ေ၀ေျပာၾကားခပါသည။

အစးရက ဥးေဆာငၿပးေတာ အေပၚပငးအဆငမာ လပတ ၿငမးခမးေရးေဆြးေႏြးပြေတြမာ ပြငလငးျမငသာမႈ မရဘး။ လကနကကငအပစေတြန႔ ယၾကညမႈတညေဆာကရမအစား လ႔စြမးအားအရငးအျမစေတြန႔ ေငြက ၿငမးခမးေရးတညေဆာကေနတာပါ။ ပထမဥးဆးက ယၾကညမႈတညေဆာကရမယ၊ ၿပးမ သယဇာတေတြ က ခြေ၀တာ လပၾကရမာ။ အစးရကလညး အာဏာန႔ သယဇာတေတြက မမတတ ခြေ၀ေပးထားတ ဖကဒရယစနစက သြားဖ႔ ေဆြးေႏြးသငတယ။ ျပညနယ/တငးေဒသႀကးအစးရေတြက အာဏာ သးပႏစပ ေလာက ခြေ၀ေပးမယဆရင လကခႏငေလာကတယ။

မြနျပညနယအစးရအဖြ႕၀င ၀နႀကးတစဥးကလညး ျပညေထာငစအစးရမ ျပညနယ/တငးေဒသႀကးအစးရမားသ႔ ပမခြေ၀ေပးရန ေထာကခအားေပးခပါသည။

(ခ-၂) အပစအခတရပစမႈႏငသကဆငေသာစးပြားေရးအေျခအေန

သေတသနအဖြ႕က သြားေရာကေလလာခသည ေနရာမားသည ယခငက အစးရႏင NSAG ႏစဖြ႕လးက ထနးခပထားသညဟ သတမတထားေသာ ေနရာမားျဖစၾကပါသည။8 ထေဒသမားရ ေဒသခအခ႕ႏင အရပဖက လမႈအဖြ႕အစညးကယစားလယအခ႕တ႕က အပစအခတရပစေရးသေဘာတညခက ရရၿပးသညအခနမစ၍ လျခေရး အေျခအေန ပေကာငးလာျခငး၊ အလပအကငႏင စးပြါးေရး အခြငအလမးသစမားက ပမ ေမာမနးလာႏငျခငး၊ အထမးလပသားမား/အဓၶမလပသား (porters/ forced labors) မားအျဖစ အဖမးခရရန ေၾကာကလန႔ေနရမႈနညးလာျခငး၊ ခရးသြားျခငးႏင ေ႐ႊ႕ေျပာငးရာတြငပမလြယကလာျခငးတ႕က မတခကျပ ေျပာၾကားခၾကပါသည။ သသာေသာဥပမာတစခမာ အစးရမဟတေသာ လကနကကငအဖြ႕မား (NSAG) က တပသားသစမားစေဆာငးရန စတ၀ငစားေၾကာငးကသာ ေဖာျပခေသာလညး၊ ၄ငးတ႔သည လကနကးခရသမား ျပနလညေရာကရေရးအတြက အကအညေပးခေၾကာငး ေျပာၾကားခၾကပါသည။

သ႔ရာတြင အျခားေသာ ပးေပါငးပါ၀ငသမားကမ NSAG မားသည လၿခမႈကထခကေစ လပငနးမားက ဆကလကေဆာင႐ြကေနေၾကာငး ေ၀ဖနခၾကပါသည။9 အရပဖကလမႈအဖြ႕အစညးကယစားလယတစဥးက ထျပနာက ေအာကပါအတငးတငျပခပါသည။

လကနကကငအပစေတြရေနေတာ ျပညသေတြက လျခေနၿပလ႔ ဘယလလပ ခစားရမလ။ ျပညသေတြက သတ႕ (လကနကကငအဖြ႕ေတြ) ဘယသေတြမနးလ မသၾကဘး။

ေဒသခအပခပေရးမႉးတစဥးကလညး ေအာကပါအတငးအေသးစတ ေျပာၾကားခပါသည -

8သေတသနျပလပခသညေနရာမားတြင မြနျပညသစပါတ (NMSP) ႏင တကကြေသာ ဒမကရကတစ ကရငအမးသားတပဥး (DKBA)

(ယခငက တကကြေသာကရငဗဒၶဘာသာတပဥး)တ႔၏ လႈပရားမႈအခ႕ရေနေသာ ေနရာမားပါ၀ငပါသည။ တပမေတာအစးရႏင မြနျပညသစပါတတ႔သည ၁၉၉၅ ခႏစတြင ပထမအႀကမအပစအခတရပစေရးသေဘာတညခကရရခပါသည။ ထ႔အတ DKBA ႏင လညး ၁၉၉၄ ခႏစေႏာငးပငး/၁၉၉၅ ခႏစအေစာပငးတြင သေဘာတညခကရရခပါသည။

9ဤအစရငခစာတြင တကရကသးႏႈးေဖာျပထားျခငးမရပါက တငးရငးသားလကနကကငအဖြ႕မား က (မြနျပညသစပါတ၊ KNU, စသညျဖင) ႏင ခြထြကအဖြ႕မား (DKBA စသညျဖင) က သးျခားစ ခြထတေရးသားမညမဟတပါ။

21

လကနကကငအပစေတြန႕ ဆကဆရတာ မလြယဘး။ အပစအခတရပစေရး သေဘာတညခက မရခငက ဆရင (ဒအဖြ႕ေတြ) ႐ြာထက ဒလပစန႔ အ၀ငအထြကမလပရဘး။ အပစရပၿပးတေနာကပငးမာ (႐ြာေတြန႕ NSAG ေတြၾကားမာ) ဆကဆေရးပဆးလာတယ။ ဒဧရယာက စစတပက ေစာငၾကညေနတအခနကဆရင ကၽြနေတာတ႔န႔ အနးအနားက လေတြရ႕လျခေရးက တာ၀နယတယ။ အခကၽြနေတာတ႔ NSAG ေတြန႔ အလပလပတအခါမာ အရမးသတထားရတယ။ သတ႔န႔ ဘယလဆကဆရမနးက မသေတာဘး။ သတ႔ ေျပာသမ၊ လပသမေတြမာ ၿခမးေျခာကမႈေတြပါေနတယ။ ျပနာတစခချဖစရင အဒါ ကၽြနေတာတ႔ (႐ြာသားေတြ) တာ၀နယရတယ။ သတ႔လ ဥပေဒန႔အညေနသငတယ။ သတ႔မာ ဥပေဒရလားမရလား ကၽြနေတာလ မသဘး။ အမနဆရင၊ အပစအခတရပစေရးသေဘာတညခကအရ သတ႔လ ကၽြနေတာတ႔ ဥပေဒေတြ၊ စညးကမးေတြက လကနာသငတယ။ ဒေဒသေတြမာက ျပနာေတြက ေျဖရငးဖ႔အတြက NSAG ေတြန႔ ပဂၢလေရးအဆကအသြယရတ လေတြက အားကးေနရတယ။

ႏငငေရးပါတကယစားလယမားႏင အရပဖကလမႈအဖြ႕အစညးတြင ပါ၀ငသ ပဂၢလ မားက NSAG အဖြ႕မားအား တရားမ၀ငအခြနေကာကျခငး၊ မးယစေဆး၀ါးထတလပ/သယေဆာငျခငး၊ တရားမ၀ငေမာေတာယာဥမား တင သြငးျခငး၊ တရားမ၀ငကၽြႏြားကနသြယျခငးတ႔တြင ပါ၀ငေနေၾကာငး ေျပာဆခၾကပါသည။ အရပဖကလမႈအဖြ႕ အစညးတြင ပါ၀ငသ ပဂၢလ တစဥးက ေအာကပါထငျမငခကက ေဖာျပခပါသည။

ဒမာက ျပနာေတြ အမားႀကးရတယ။ ဥပမာ- မးယစေဆး၀ါးန႔ တရားမ၀ငကားတငသြငးတာေတြ။ ဘယသေတြက ဒါေတြက လပေနတယဆတာ ကၽြနေတာတ႔ စဥးစားၾကညႏငပါတယ။ ဒါေပမ ဘယသမ အေရးမယၾကဘး။ တာ၀နလ မယၾကဘး။ ျဖစႏငတာကေတာ အစးရန႔ နားလညမႈယထားၿပး၊ အစးရက မကစမတထားေပးတာပျဖစရမယ။ သာမနလေတြကေတာ ဒအကးဆကေတြက ခစားေနၾကရတယ။

ေနာကထပ အရပဖကလမႈအဖြ႕ အစညးတြင ပါ၀ငသ ပဂၢလ တစဥးကႏငငေတာ အာဏာသကေရာကမႈ အားနညးသည ေဒသမား၏ အေျခအေနက ေအာကပါအတငး အေသးစတေျပာၾကားခပါသည။

ျမစရ႕ ဟဘကကမးမာ ရစခနးမရဘး။ (မြနန႔ ကရင) လကနကကငအဖြ႕ေတြန႔ ျပညသ႔စစအဖြ႕ေတြပ ရတယ။ ထငးႏငငဘကက ကားေတြသြငးလာၿပးေတာ ေဒသခေတြက ေရာငးၾကတယ။ ဒကားေတြက လငစငမရေတာ လကနကကငအဖြ႕ေတြက ပကဆ ၅၀၀၀၀၀ (ကပ) ေပးၿပးမ ျပညနယထမာ ခရးသြား တာတ႔၊ လပငနးသးတာတ႔ လပလ႔ရတယ။ ကားေစးေတြက တကယေပါကေစးထက (၅) ဆေလာကနညး တယ။ ဒါေတြက တရား၀ငသေဘာတထားတာ မဟတဘး။ လကနကကငအဖြ႕ေတြန႔ ျပညနယအစးရ ၾကားမာ ဖြငမေျပာတ သေဘာတညခကေတြ ရေနတယ။ ျပညသေတြက ေသနတေတြက ေၾကာကၾက တယ။ ဒမာက အဖြ႕ေတြ အမားႀကး ရေနေတာ တရားဥပေဒစးမးမႈလညး မရေတာဘး။ အနညးဆး မြနအပစ (၃) စန႔ ကရငအပစ (၃) စေလာကရတယ။

ျပညသ႕လႊတေတာကယစားလယတစဥးကလညး NSAG မား၏ တရားမ၀ငအခြနေကာကခသည ျဖစစဥက ရငး ျပခပါသည။

ျပညသေတြက NSAG ေတြ ထးစမဟတတ အခြနေတြ ေကာကေနတယလ႔ ေစာဒကတကေနၾကတယ။ ဒေနရာမာေတာ ဒါေတြက ျဖစေနအးမာပ၊ ဘာေၾကာငလဆေတာ (NSAG အဖြ႕၀ငေတြက) အသကေမြး ၀မးေၾကာငးလပဖ႔ အခကအခေတြရေနတယ။

အရပဖကလမႈအဖြ႕အစညးမ ပဂၢလတစဥးက အပစအခတရပစေရးတြင ဥပေဒစးမးေရးရသငေၾကာငးက အထးျပ၍ ေ၀ဖနခပါသည။

22

အပစရပအဖြ႕ေတြထက အဖြ႕၀ငတခ႕က လကနကေတြ ကငထားၾကၿပး၊ သတ႕ကယသတ႔ (ဒလကနက ေတြန႕) ဥပေဒက ေစာငေရာကေနတယလ႔ ထငေနၾကတယ။ သတ႔က အခြနေတြလညး ေကာကေသး တယ။ အပစအခတရပစေရးမာ အပစရပအပစေတြက ဥပေဒသကေရာကေရးလပဖ႕ လပပငခြငေပးထား လား။ ႏငငေရးအရ အေျဖမရာခငမာ ပထမဆးအေနန႕ ဥပေဒစးမးဖ႕ လအပတယ။

ဤအပငးတြင ေဖာျပထားသည ေတြ႕ရခကမားသည အမားအားျဖင အျငငးပြါးစရာမရဘ၊ ေကနပဖြယျဖစပါ သည။ တငးရငးသားပဋပကၡမားေၾကာင အကးသကေရာကခေနရသည ဤေဒသမားတြင ဥပေဒစးမးေရး ခငမာေစရနႏင တရားမတမႈက ပမလကလမးမေစရနအတြက (ယငးပဋပကၡဒဏ မခစားရသည အျခားေသာ ေဒသမားႏင ႏႈငးယဥပါက) ႏငငေရးႏင အဖြ႕အစညးဆငရာ႐ႈပေထြးမႈမား၊ ထခကလြယမႈမားရေနၿပး၊ အမားျပညသမား၏ ယၾကညမႈပမရရေရးက တညေဆာကရာတြင စနေခၚမႈမားလညး ရေနပါသည။ ဤျပနာက အေသးစတခတဆကေလလာျခငးသည ဤအစရငခစာ၏ အဓကရညရြယခက မဟတေသာ လညး၊ ဤအစရငခစာပါ အျခားေသာ ေတြ႕ရခကမားအား တက႐က သ႔မဟတ သြယ၀က သကေရာကေနေသာ ျပနာတစချဖစေန ေၾကာငး မတခကျပလပါသည။

(ဂ) အဂတလကစားမႈ

လာဘေပးလာဘယမႈႏင ရာထး/လပပငခြင အလြသးစားလပမႈ ႏစခလးပါ၀ငေသာ အဂတလကစားမႈသည သေတသနတြင ပးေပါငးပါ၀ငေျပာဆၾကေသာ အလႊာမးစမပဂၢလမားက (အနမဆးေကး႐ြာအဆငရ ေဒသခမားမသည ျပညေထာငစအဆငရသည လႊတေတာကယစားလယမားအထ) တညတညြတတညး ေျပာၾကားၾကေသာ ေခါငးစဥတစချဖစပါသည။ ပးေပါငးပါ၀ငသအခ႕က အဂတလကစားမႈသည စးပြါးေရး လအပခကမားေၾကာင ျဖစေၾကာငး ေျပာၾကားခၿပး၊ အမားစကမ ထကစၥအတြက ရငးလငးခက သ႔မဟတ အေၾကာငးျပခက မေပးခ ၾကပါ။ သ႔ရာတြင အဂတလကစားမႈသည ျမနမာႏငင လ႔အသကအ၀နးတြင အျမစတြယေနေသာ ျပနာ တစချဖစေၾကာငး ႐းရငးစြာ အသအမတျပခၾကပါသည။ အျခားသမားကမ အထးသျဖင တရားစရငေရးစနစႏင ပတသကလာပါက ဤျပနာက ပမအဆးျမငေၾကာငးႏင အဆငျမင အာဏာပငမားက တရားေရးစနစက ကငတြယထနးခပထားျခငးေၾကာငျဖစေၾကာငး ေဖာျပခၾကပါသည။

ပထမအပငးငယတြင အစးရ၀နထမးမားအား ေနထငစရတႏငႏႈငးယဥပါက လစာ မလမေလာက ေပးထားသည ဟေသာ ျပနာအား သေတသနပးေပါငးပါ၀ငသမားက ဖြ႕စညးတညေဆာကပ႐ႈေထာငမ မညသ႔ေဖာျပၾက ေၾကာငးက အစရငခထားပါသည။ ဒတယအပငးငယတြင အဂတလကစားမႈက အဖြ႕အစညးႏင ယဥေကးမႈ ႐ႈေထာငမားမ ထတေဖာျပထားၿပး၊ အထးသျဖင ပညာေရးႏင တရားစရငေရးစနစမားတြင အဂတ လကစားမႈ အျမစတြယေနသည သဘာ၀က မတခကျပထားပါသည။

(ဂ - ၁) အေျခခလစာကြာဟမႈ

သေတသနတြင ပးေပါငးပါ၀ငသအခ႕က အစးရ၀နထမးမားသည လစာနညးပါးေၾကာငးႏင ထသ႔ ေငြေၾကး မဖလမႈက အဂတလကစားမႈကျဖစေစေသာ အေၾကာငးအရငးတစရပျဖစေၾကာငး ေေျပာၾကားခပါသည။ ရနကနတငး ေဒသႀကး လႊတေတာကယစားလယတစဥးက ေအာကပါအတငး ေဖာျပခပါသည။

ဆငးရႏြမးပါးမႈေလာခဖ႔န႔ အဂတလကစားမႈက တကဖကဖ႔က ရညမနးထားရင အစးရ၀နထမးေတြရ႕ သကသာေခာငခေရးက ဥးတညသငတယ။ သတ႔ေတြ လလေလာကေလာက မရဘးဆရင အဂတ လကစားၾကမာဘ။

23

ေနာကထပ ပးေပါငးပါ၀ငသတစဥးကလညး အစးရ၀နထမးမား၏ (လစဥ) လစာေငြမားက ဥပမာအနညး ငယျဖင ေျပာၾကားခရာ အထကတနးေကာငးအပတစဥးသည အေမရကနေဒၚလာ (၁၄၅)၊ မလတနးဆရာ/မ တစဥးသည အေမရကနေဒၚလာ (၁၀၀)၊ အစးရေဆး႐တြင အလပလပေသာ ဆရာ၀နတစဥးသည အေမရကန ေဒၚလာ(၁၀၀)ရရေၾကာငး သတငးအခကအလကမေ၀ခပါသည။ ပးေပါငးပါ၀ငသအခ႕ကလညး ျမငတကေန ေသာ ေနထငမႈစရတမားႏင ပမနေငြေဖါငးပြမႈမားက ရညညႊနးခၾကၿပး၊ (မခသမပါ၀ငေသာ) လတစဥးသည ဘ၀တြငဂဏရစြာေနထငႏငရနအတြက လကရ၀ငေငြထက အနညးဆးႏစဆ လအပေၾကာငး ခန႔မနးခၾက ပါသည။ ႏငငေရးပါတကယစားလယတစဥးက အစးရ၀နထမးမားအေနျဖင အထကအရာရမား လာေရာကသည အခါ ဧညခစရတမားက ကခၾကရေၾကာငး ဥပမာတစခက ေျပာၾကားခပါသည။

Box – (၁)

ၿမ႕နယ လ၀ငမႈၾကးၾကပေရးဥးစးဌာန ၀နထမးေတြက ျပညသေတြဆက လာဘေငြေတြက ပြငပြငလငးလငး ေတာငးေနၾကတယ။ ကၽြနေတာက ဒလေတာငးတာ အဂတလကစားမႈထမာ ပါတယလ႔ ရငးျပေတာ ၀နထမး ေတြက ဒတယ၀နႀကးလာရင သတ႔ ဧညခရမယ၊ ဒခရးစဥအတြက ကနကစရတကလညး မားတယလ႔ ျပနေျပာပါတယ။ ၀နထမးေတြ ေနာကထပရငးျပတာကေတာ သတ႔ေတြမာ အေကြးေတြတငေနတယ၊ ၀ငေငြကလညး မလေလာကဘး၊ ႏငငေတာအဆင လႀကးေတြလာရင သတ႔ရ႕ ကယပငေငြေၾကးက သးၾကရတယ။ ဒါန႔ ကၽြနေတာက ျပညသေတြဆက ေငြေတာငးတာထက၊ ျပညသေတြ လပေပးႏငတ ကစၥရပေတြက အကအည ေတာငးသငတယ။ ဒါမ ဆငးရတသေတြက နညးနညးပေပးရမာလ႔ သတ႔က အၾကျပခတယ။ ဒါက လကရ၀နထမးေတြ လပေနရတ အေျခအေနက ေျပာျပတာပါ။

အမးသားလႊတေတာကယစားလယတစဥးကလညး ပဂၢလေရးအရ ပါဝငပတသကမႈမားစြာ ရေနသည ကယျပန႕စြာ အျမစတြယေနေသာ အဂၢတလကစားမႈျပနာက ကယတြယေျဖရငးရန လန႕မေၾကာငး ဤသ႕မတခကခေျပာၾကားခသည။

အေျခခအဆငတြငရေနသည အစးရ၀နထမးမားသည ၄ငးတ႔၏ စတေနစတထားက မေျပာငးလၾကပါ။ အဘယေၾကာငဆေသာ ၄ငးတ႔သည သငေတာေသာ ၀ငေငြ သ႔မဟတ ပပးမႈ မရရၾကေသာေၾကာင ျဖစပါ သည။ ၄ငးတ႔သည ၁၉၇၄ ခႏစကတညးကစ၍ လြနခေသာ ႏစ (၄၀) အတြငး ဤစနစႏင ကငသားရ ေနခၾကပါသည။ ၄ငးတ႔၏ ရငသနေနထငေရးအတြက မမကယကသာ အားကးၾကရပါသည။ ၁၉၈၈ ခႏစ ေနာကပငးတြင အစးရက အေျခခလအပခကမားကပင မေထာကပေပးေတာပါ။ ဥပမာအားျဖင တရား သႀကးမားသည ေနစရာအမ သ႔မဟတ သယယပ႔ေဆာငေရးယာဥမား မရၾကပါ။ လမားက အဂတ လကစားလာၾကၿပး၊ ယခအခါ ထျပနာက ေျဖရငးရန ေၾကာက႐ြ႕ေနၾကပါသည။ ၀နထမးငယမားသည လာဘေငြမား ရယေနဆျဖစၿပး၊ ျပညသမားအား ၀နေဆာငမႈေပးရန စတဆႏၵမရၾကေတာပါ။

အျခားေသာအရပဖကလမႈအဖြ႕အစညးကယစားလယတစဥးကလညး ပဂၢလေရးအဆငအထ အျမစတြယ ေနေသာ လာဘေပးလာဘယမႈႏင အဂတလကစားမႈမားေၾကာငလညးေကာငး၊ ကန႔သတခပခယေသာ အဖြ႕အစညးဆငရာ လပပငခြငႏငအာဏာမားက ေၾကာက႐ြ႕ေသာေၾကာငလညးေကာငး၊ အစးရ၏ ဗ႐ကေရစစနစသည ႏငငအဆင ျပျပငေျပာငးလေရးလပငနးစဥအတြက အႀကးမားဆးေသာ စနေခၚမႈ ျဖစေနေၾကာငး ဆငတေသာ အျမငတစခက ေဖာျပခပါသည။

24

(ဂ-၂) ျပျပငရနမလြယကေသာ အေလအထမား

သေတသနတြင ပးေပါငးပါ၀ငၾကသမားက ေယဘယအားျဖင အဂတလကစားမႈသည ေနရာအႏ႔တြင ကယျပန႕စြာျပန႔ႏ႔ေနေသာ ျပနာတစချဖစေၾကာငး အဂတလကစားမႈအေပၚ ၄ငးတ႕၏အျမငက ေဖာျပခပါသည။ ေဒသခ ေခါငးေဆာငတစဥးကလညး အစးရ၀နထမးမားအေနျဖင လစာမားတးျမႇငရရသည တငေအာင၊ `ေခါက႐းကးေနၿပျဖစသျဖင´ အျမစတြယေနၿပျဖစေသာ အဂတလကစားမက ဆကလကျပလပ ၾကမညျဖစေၾကာငး ၄ငး၏အျမငက ေဖာျပခပါသည။ ဤအဂတလကစားမႈအေလအထသည `အဆပပင ေရေလာငးသကသ႔´ျဖစေနေသာလညး၊ လမား၏ စတသေဘာထားက ေျပာငးလရန မးဆကတစဆကခန႔ ၾကာျမငႏငေၾကာငး ၄ငးက ဆကလကေျပာၾကားခပါသည။

ေျမပေရးဆြသည သေတသနလပငနးစဥတစေလာကလးတြင သေတသနအဖြ႕သည အေထြေထြအပခပေရး ဥးစးဌာနမ အရာရမား၊ ေကး႐ြာအပခပေရးမႉးမား၊ တရားေရးက႑မ ပဂၢလမား၊ ေကာငးအပႀကးမားႏင ဆရာ/မမား၊ လ၀ငမႈႀကးၾကပေရးဌာန၀နထမးမား၊ ေဒသႏရလပစစမးလငးေရးေကာမတမား၊ ႏငငေရးပါတ၀င မား၊ စသည actor အမးမး ပါ၀ငေနသည အဂတလကစားမႈ ျဖစရပမားစြာတ႕က ၾကားခရပါသည။ အထကတြင ေဖာျပခသညအတငးပင ထေတြ႕ရခကမားသည ျပနာ၏ အတငးအတာႏငႏႈငးယဥပါက စာရငးအငး ပညာအရ ကယစားျပႏငျခငးမရပါ။ သ႔ရာတြင အဂတလကစားမႈႏင ပတသကသည စနေခၚမႈအမးမးက Qualitative indicatior မားကသး၍ ေဖာျပေပးႏငပါသည။

(ဂ-၂-၁) ပညာေရးစနစ

အခ႕ေသာ ကစၥရပမားတြင ေကာငးသားမားႏင ၄ငးတ႔၏ မဘမားအေနျဖင ေကာငးအပႀကးမားႏင ဆရာ/မမားအား ေငြေပးရမညသမားအျဖစ သတမတထားၾကပါသည။ အပခနမားအတြက ကရငေၾကးမား အသြငျဖငလညးေကာငး၊ ေငြေပးရန တရား၀ငသတမတထားျခငးမရေသာလညး ပမနမရေသာ ေကာငးအပႏေၾကးမား အသြငျဖငလညးေကာငး၊ မဘမားက ေငြမေပးေသာအခါ ေကာငးသားမားအား ႐ကႏက ဆးမျခငးေၾကာင ထခကခစားရေသာ အခနမားတြငလညးေကာငး ေငြေပးၾကရပါသည။ ႏငငေရးပါတ ကယစားလယလညးျဖစ၊ ယခငကေကာငးဆရာလညး ျဖစခသတစဥးက ေအာကပါအတငး အေသးစတ ေျပာၾကားခပါသည။

အတနးတငစာေမးပြေတြမာဆရင ဆရာ/မေတြက ေကာငးသားေတြရ႕ စြမးရညက မၾကညေတာဘ အခြငေကာငးယၿပး အမတေတြေပးၾကတယ။ အတနးထမာ စာသငတနးကေတာ (ေကာငးသားေတြက) ဂ႐မစကၾကဘ ကယပငကရငကမ အေလးေပးၿပးသငၾကတယ။ ကရငတကတ ေကာငးသားေတြက အမတေကာငးေတြရၿပး၊ ကေလးက စာေတာေပမ (ကရငမတကႏငခရင) ကရငမတကတကေလး ေတြက အမတေတြနညးၾကတယ။ ကေလးတစေယာကက ကရငမယရင စာမလကႏငေတာဘး။

(ဂ-၂-၂) တရားစရငေရးစနစ

သေတသနတြင ပးေပါငးပါ၀ငသမားက တရားေရးက႑ရ အဖြ႕အစညးမားႏငပတသက၍ စးပြါးေရးအရ အဆငေျပသမားက မကႏာသာေပးေသာ စနစတစခဟ ေယဘယအားျဖင ႐ႈျမငၾကပါသည။ မြနျပညနယရ ခရစယာနဘာသာေရးေခါငးေဆာငတစဥးက ေအာကပါအတငးေဖာျပခပါသည။

အမ ငယေတြမာဆရင ဥပေဒနညးလမးအတငးသြားရင ႏစဖကလး႐ႈးမယဆတာ လေတြသၾကတယ။ ဘာ ေၾကာငလဆေတာ သတ႔က ရက ေပးရမယ၊ တရားသႀကးက န႕ေရ႕ေနေတြက လညးေပးရမယ။ ျမနမာ

25

ႏငငမာ တရားမတမႈတ႔၊ အခြငအေရးတ႔ဆတာမရဘး။ ရေတြကလညး မကညႏငဘး။ သတ႔က ျပညသ ေတြဆက ယၾကတယ။

ေဒသခေခါငးေဆာငတစဥးက ထတရားေရးစနစတစခအတြငးရ ေရ႕ေနမား၏ အခနးက႑က ေအာကပါအတငး ေဖာျပခပါသည -

အၾကးတနး ေရ႕ေနတစေယာကက တရားသႀကးေရ႕ေမာကမာ လပတေလာကလခကေတြ ေပးေနတနး ျဖစျဖစ၊ မေပးခငျဖစျဖစ၊ ေရ႕ေနအငယတစေယာကန႕ အမႈသညန႕က တရား႐းေနာကထ သြားၿပး၊ တရားသႀကးက ေတြ႕ၾကရတယ၊ ဆလတာက သြားၿပးေငြေပးၾကရတယ။

အျခားသေတသနတြင ပးေပါငးပါ၀ငသတစဥးကလညး `ေရ႕ေနမားက အမႈသည ႏစဖကစလးမ ေငြယေသာ အေလအထတစခ´ အေၾကာငးက ေျပာၾကားခပါသည။ ထေရ႕ေနမားသည မညသညဘကက ေငြပေပးသညက မတည၍ ၄ငးတ႔၏ ေလာကလခကမားက အေကာငးဆးျပလပျခငး သ႔မဟတ လပႏငစြမးထက ေလာေပါ ျပလပျခငးျဖင ေငြပေပးေသာ အမႈသညက ကယစားျပေပးၾကပါသည။

မြတဆလငဘာသာေရးေခါငးေဆာငတစဥးက ယဥေကးမႈမတေသာ လနညးစအပစမားသည ဘာသာစကား အခကအခေၾကာင တရား႐းတြင ဒကၡေတြ႕ေနရပါက ေငြအခ႕ေပးလကျခငးျဖင ဥပေဒအတငး ဆကလက ေဆာင႐ြကၾကေၾကာငး ေ၀ဖနခပါသည။ သေတသနအဖြ႕က ခြျခားဆကဆခရႏငသည ယဥေကးမႈမတေသာ လနညးစအပစမားအတြက ေငြေပးျခငးနညးလမးျဖင တနးတညမစြာဆကဆမႈက ရရႏငျခငးရမရက ဆကလက ေမးျမနးေသာအခါ၊ ထပဂၢလက ကစၥရပအမားစတြင ထသ႕ ျဖစႏငေၾကာငး၊ သ႔ရာတြင လြနခေသာ ႏစႏစခန႔ ကာလအတြငး လမးစႏင ဘာသာေရးက အေျခခေသာ ခြျခားဆကဆခရျခငးမားက ေတြ႕ျမငရေၾကာငး၊ အထး သျဖင ေငြေၾကးမေပးႏငေသာ လမားက ပမ ထခကေစေၾကာငး ေျဖၾကားခပါသည။ ထဘာသာေရးေခါငး ေဆာငက ေငြေပးရသည ခန႔မနးပမာဏမားက ေအာကပါအတငး အေသးစတေဖာျပခပါသည။

အကယ၍ ေငြေၾကးေပးလကေသာအခါ ရာခငႏႈနး (၉၀)ခန႔ အဆငေျပသြားပါလမမည။ ဥပမာအားျဖင မသားစတစစက အခပခ ထားရသည တရားခတစဥးက အစားအေသာကေပးလပါက ရအရာရသ႔ (၅၀၀)ကပေပးရၿပး မသားစက ထတရားခက သြားေရာကေတြ႕ဆလပါက (၁၀၀၀) ကပ သ႔မဟတ (၂၀၀၀)ကပေပးရပါသည။ ထ႔အျပင လမးေၾကာငးတစေလာကရ အဆငတငးတြင ေငြေပးၾကရပါသည။ မသားစက ေငြ (၃၀၀၀)ကပမ (၅၀၀၀)ကပအထ ေပးလကပါက အခပခထားရေသာ တရားခက အစားအေသာကမား ေပးႏငၿပး၊ သြားေရာကေတြ႕ဆခြငလညး ရႏငပါသည။ ကနရေသာ (၁၀)% အခနမာ လသတမႈ သ႔မဟတ မးယစေဆး၀ါးမႈ စသညျဖင အမႈအမးအစားေပၚမတညေနပါသည။ ထအမႈမးအတြက သကေသထငရားပါက တရားခက ဖြကထား၍ မရပါ။ သ႕ရာတြင ေငြေပးႏငပါက တရားခက မလႊတေပးႏငေသာလညး ျပစဒဏေလာေပါ ကခရႏငပါသည။ ဥပမာအားျဖင တစစတစဥးသည မးယစေဆး၀ါးသးစြမႈျဖင တရားစြခရပါက၊ တရားခ၏ဆးက စစေဆးရပါသည။ ထအခနမးတြင ေငြ(၄၀၀၀၀၀) ကပေပးႏငပါက မးယစေဆးသးထားျခငးမရေၾကာငး အေျဖရရႏင ပါသည။ တရားခက ေငြမညမေပးရမညဆသညအခကမာ ထသ႕ဘကမ မညမမနသည၊ မားသည၊ ခမးသာသည၊ ဆငးရသညစသညအခကမားႏင အမႈႀကးမားမႈတ႕ေပၚမတညေနပါသည။ တရားသႀကးသည ရာဇ၀တမႈမားအတြက ျပစဒဏအမးမးက ခမတႏငပါသည။ ဥပမာအားျဖင ေထာငဒဏ တစႏစမ ငါးႏစအတြငးကာလက ဆးျဖတေပးႏငပါသည။ ေထာငဒဏကခရမည ကာလသည ေငြမညမေပးႏငသည အခကေပၚမတညေနပါသည။ ယခငက ဆ႐းတစခမာ `ေငြမား၊ တရားႏင´ ျဖစပါသည။ ယေန႕ေခတတြင `ေငြမရပါက အမႈ႐ႈး´ ပါလမမည။ လမားသည ေငြမရပါက လမးစႏင

26

ဘာသာေရးက အေျခခ၍ မမတစြာ ဆကဆခရပါလမမည။ ဤသ႔ခြျခား ဆကဆ ခရမႈသည ရခငႏင မတလာတြင ပဋပကၡမား ျဖစပြါးၿပးေနာက ပမမားျပားလာပါသည။

အလားတပးေပါငးပါ၀ငသတစဥးကလညး ကယတငၾကေတြ႕ခရေသာ တရားရငဆငမႈလပငနးအဆငဆငက ရငးလငးေျပာပက (Box- ၂ တြငၾကညပါ)၊တရားစရငေရးက႑၌ အဂတလကစားမႈမားရေနျခငးက အထကအရာရမားက ခြငျပထားေၾကာငးႏင သ႔မသာ ၄ငးတ႔အေနျဖင တရားေရးဆငရာဆးျဖတခကမားတြင လအပသလ ၀ငေရာက ခယလယထနးခပႏငမညျဖစေၾကာငး ၄ငး၏ အျမငက ေဖာျပခပါသည။

အာဏာရတလေတြက အရာအားလးက ကငတြယထနးခပထားေတာ ျပညသေတြက အာဏာပငေတြရ႕ အရပေအာကက မလြတႏငေတာဘး။ အထကအာဏာပငေတြက ျပနာႀကးႀကးမားမားမရရင တရားသႀကးေတြလာဘစားတာက ခြငျပထားၿပး၊ သတ႔လသလ ခယလယထနးခပေနၾကတယ။ တစခနတညးမာပ တရားသႀကးေတြကလညး သတ႔ညႊနၾကားတအတငး လကနာၿပး၊ လပေပးၾကတယ။ ဒါက ညလပတ ပစတစခဘ။ သေဘာက တစေယာကေယာကက လပပငခြငေပးတယ၊ အဒတစေယာကက ျပနၿပး တာ၀နထမးေပးရမယ။

Box – (၂)

လြနခတ ႏစႏစ၊ သးႏစေလာကက စးပြါးေရးသမားတစစက ကၽြနေတာေျမက လခငေတာ၊ ခ႐ငန႔ ျပညနယ အဆင အာဏာပငေတြက သတ႔က ကညေပးဖ႔ အသးခခတယ။ တရားရငဆငတာ တစႏစခြကေလာက ၾကာသြားၿပး ကၽြနေတာလညး သနး (၅၀)ေလာကကနသြားတယ။

ကၽြနေတာမာ စာ႐ြကစာတမးေတြ အားလးရေတာ တစျဖညးျဖညးန႕ ကၽြနေတာက ႏငလာတယ။ ဒါေပမ တရား႐းမာ မမတတ ဆကဆမခရဘး။ ကၽြနေတာမာ စာ႐ြကစာတမးေတြအားလးရေပမ၊ ဥပေဒအရာရေတြက ဒအမႈဟာ အထကအာဏာပငေတြဆက ညႊနၾကားခကန႔လာတာလ႔ ကၽြနေတာက ေျပာခတယ။ ၀နႀကး တစပါးက ညႊနၾကားခကေတြထတၿပးေတာ၊ ဥပေဒအရာရက ဘာအၾကဉာဏ၊ ဘာထငျမငခကမ မေပးႏငဘးလ႔ ေျပာခတယ။ ဒေတာ ဥပေဒအရာရေတြကလညး ဒအမႈက ကငဖ႕ ေၾကာကေနၾကတယ။ ကၽြနေတာက ေရ႕ေနတစေယာကဆက အကအညရၿပး၊ ၿမနယအဆငမာ အမႈႏငခတယ။ ဒါေပမ ဥပေဒအရာရေတြက ခ႐ငန႔ ျပညနယအဆငေတြအထ အယခတကခတယ၊ အဒအဆငအားလးမာလညး ကၽြနေတာႏငတယ။ သတ႔က ျပည ေထာငစအဆငအထ အယခတကမယလ႔ ကၽြနေတာက ၿခမးေျခာကၾကေသးတယ၊ ဒါေပမ ရကေပါငး (၆၀) ေကာေတာ သတ႔ အယခဆကမတကေတာဘး။

တရားသႀကးေတြက အထကက ဖအားေတြက ေၾကာကၾကၿပး၊ ဆးျဖတခကေတြက လြတလြတလပလပမခႏင ၾကဘး။ ကၽြနေတာမာ စာ႐ြကစာတမးေတြအားလးရေပမ အဆငသးဆငလးမာ တရားသႀကးေတြက ေငြေပးခ ရတယ။ တကယလ႔ ကၽြနေတာသာေငြမေပးခရင သတ႔က အမႈက ၾကန႕ၾကာေအာငလပႏငတယ။ ဒါမမဟတ ဥပေဒက အေလာအတငးရေတာ၊ အမႈက ေျပာငးႏငတယ၊ ဒါမမဟတ မားၿပး စြႏငတယ၊ တစျခားတစခခလညး လပလ႔ရတယ။

(ဃ) ထခကလြယေသာ လနညးစအပစမားအေပၚ သေဘာထားမား

ေျမပဆြျခငး သေတသနလပငနးစဥတစေလာကလးတြင ထခငလြယမား (အမးသမးမား၊ ကေလးမား၊ မသနစြမးသမား) ႏင လနညးစမား(ဘာသာေရးဆငရာလနညးစႏင ေရႊ႕ေျပာငးလပသားမား) စသညတ႕၏

27

အေရးကစၥမားက လအမားစႏငယဥလင အေရးမႀကးအေရးမပါသေယာင သေဘာထား၍ ဆကဆခရမႈ မားရ ေၾကာငးေတြ႕ရသည။ ေတြ႕ရခကမားအရ ထကသ႕သေဘာထားဆကဆမႈမားသည ေယာကာၤႏင မနးမ၊ မဘႏင သားသမး၊ သနစြမးသႏငမသနစြမးသ၊ ဗဒၶဘာသာဝင လမားစႏင ဘာသာျခားလနညးစမား ေဒသခႏင ေရႊ႕ေျပာငးေနထငသ အစရသတ႕၏ ဆကဆေရးက ပေဖာေနေသာ အျမစတြယေနသည လမႈေရးႏင ယဥေကး မႈစႏႈနးမား ႏင တနဖးထားမႈမားက ထငဟတေနေၾကာငးေတြ႕ရသည။

ထခကလြယသမားႏင လနညးစမား၏ ေယဘယအားျဖင ႀကေတြ႕ေလရေသာ ျပနာမားမာ ဆငးရျခငး၊ ဖယကငခရျခငး (စးပြါးေရး၊ ႏငငေရး၊ ဥပေဒ သ႔မဟတ ႏငငသား/လမႈေရး/ယဥေကးမ ေရးရာမားမ ဖယကငခရျခငး)ႏင တစဥးခငး အကာအကြယရရမႈနညးပါးျခငး (႐ပပငးအရ သ႔မဟတ ဥပေဒအရ) တ႔ျဖစၾကပါသည။ ထအေၾကာငးအရာမားအားလးက အခနး(၃) တြငေဖာျပထားပါသည။

(ဃ-၁) အမးသမးမား

သေတသနတြင ပးေပါငးပါ၀ငသမား၏ အဆအရ အမးသမးမားကရႈျမငပႏင ဆကဆပမားမာ အခကအခာ ကေသာ ၿမ႕ျပေဒသမားမ လႊ၍ ကနေဒသအမားစတြင ေရးရးအစဥအလာမားအတငးသာျဖစေၾကာငးသရသည။ အမးသမးေခါငးေဆာငမားက လအမားစတ႕သည အမးသမးမား၏ အခနးက႑က `မးဖေခာငႏင အမေနာကေဖးတြင´သာရသငသညဟ ထငေနၾကေၾကာငး ရငးျပခပါသည။ အရပဖကလမႈအဖြ႕အစညး ကယစားလယတစဥးက ေအာကပါအတငး ေ၀ဖနခပါသည။

အမးသမးေတြက ႏငငေရးက မသၾကဘး။ ၿပးေတာ အမးသမးေတြရ႕ အခနးက႑ဟာ မးဖေဆာငထမာပ ရတယလ႕ ထငေနၾကတနးဘ။ (ဒအေတြးအေခၚက ျပငဖ႔) အခနယရမယ၊ စနမနာျပေတြ အမားႀကး လအပတယ။

မြနလမး အမးသမးေခါငးေဆာငတစဥးက ေအာကပါအတငးေဖာျပခပါသည။

အမးသမးေတြကေခါငးေဆာငျဖစဖ႕ေမြးဖြားလာတာမဟတဘး၊ ဒတယတနးစားေတြလ႔ ျမငၾကတယ၊

သေတသနတြင ပးေပါငးပါ၀ငၾကသမားက အမးသမးမားသည ၄ငးတ႕၏ ကာယေျႏၵ ကထခကခရပါက အရကရျခငး၊ သကၡာကျခငး၊ ကသကေအာကျဖစျခငးတ႔က ခစားၾကရေၾကာငး ေဖာျပခၾကပါသည။ မတရားျပကငခရသမားႏင ယငးမ လြတေျမာကလာသမားက အျခားသမားက ၄ငးတ႔ ဘ၀တစေလာကလး ထနးသမးလာခသည ဂဏသကၡာ ေပၚတြင `အမညးစကထငျခငး´ ဟ ႐ႈျမငၾကပါသည။

အရပဖကအဖြ႕အစညးမားမ ပဂၢလအခ႕က ေဒသခအစအဖြ႕မားသည လငပငးဆငရာ အၾကမးဖကခ ရသမားအား ၄ငးတ႔၏ `ဂဏသကၡာ´က ထခကေစသညဟ အျပစတငတတၾကေၾကာငး ေ၀ဖနခပါသည။ ယငးအခကသည မသားစ၏ ဂဏသကၡာႏင ေလးစားခရမႈတ႔ႏငလညး ဆကစပလကရပါသည။ မြနျပညနယရ အရပဖကလမႈအဖြ႕အစညးေခါငးေဆာငတစဥးက ဤကသ႔ ဂဏသကၡာထခကမညက ေၾကာက႐ြ႕ေသာေၾကာင လငပငးဆငရာ အၾကမးဖကခရသည အမႈမားက တန႕ျပနရာတြင အဟန႔အတားျဖစေစေၾကာငး ရငးျပခပါသည။

မဘမားသည ယဥေကးမႈအရ (ဂဏသကၡာထခကမညက) ေၾကာက႐ြ႕သညအတြက မညသညအရာမ မျဖစခသလ ဟနေဆာငေနတတၾကပါသည။

28

ေတြ႕ရခကမားအရ ဇနးမယားအား႐ကႏကျခငးက အမးသားႏင အမးသမးႏစဥးလးက ယဥေကးမႈစႏႈနးတစခ အျဖစ လကခၾကေၾကာငး ေဖာျပေနပါသည။ ရပကြကႏငေကး႐ြာ အဆငမား၌ အျငငးပြါးမႈမားေျဖရငးရာတြင အေရးပါေသာ အခနးက႑တြငရေနသည အမးသားအမားစပါ၀ငသည ရပရြာေခါငးေဆာငမား (ရပမရပဖမား၊ ၿမ႕မၿမ႕ဖမားဟ ေခၚဆသည ဓေလထးတမးအရ ေခါငးေဆာငမား၊ ရာအမမႉးမား၊ အပခပေရးမႉးမား) တြင `လငႏငမယား လာန႕သြား´ဟေသာ ေယဘယအျမငရၾကပါသည။ သြားသည တစခါတစရ လာက ကကမ တတေသာလညး၊ မသားစအတြငး၌ ျဖစပြါးေသာ မညသညျပနာကမဆ မသားစအတြငး၌သာ ထားရသငသညဟ ဆလပါသည။ အခ႕ေသာ အစအဖြ႕ေခါငးေဆာငမားတြင ဇနးႏငခငပြနးတ႔သည ေရရညယဥတြ ေနထငသငေၾကာငး ထငျမငခကမားရၾကသညအတြက၊ စကားမားရနျဖစၾကေသာ စတြမားက အမသ႔ျပနရနႏင ျပနာက ျပနလညစဥးစားၾကရန အၾကျပၾကေလရပါသည။ အျခားသမားကမ ဇနးႏင ခငပြနးအၾကား ျပနာမားသည အခနကနသညဟဆျပး ထျပနာမားက မေျဖရငးေပးလေၾကာငး ေဖာျပခၾကပါ သည။ အခ႕ေသာပဂၢလမားတြငမ `လငေယာကားမားသည မနးမမားအား သငခနးစာေပးရန အခြငအေရး ရသည´ ဟေသာ အျမငမားရၾကပါသည။

အရပဖကလမႈအဖြ႕အစညးမ ပဂၢလတစဥးက အမးသားမားသည အမးသမးမားထက သာလြနျမငျမတ သညဟေသာ အျမစတြယေနသည လမႈ-ယဥေကးမႈစႏႈနးက ရငဆငရာတြင စနေခၚမႈမားရေနေၾကာငးက ထငရားစြာ ေဖာျပခပါသည။

လငပငးဆငရာန႔ ကား/မ ခြျခားမႈက အေျခခတ အၾကမးဖကမႈေတြန႔ပတသကၿပး၊ အသအျမငဖြငေပးဖ႔ ႀကးစားတအခါတငး လေတြနားေထာငရတ အခကေတြက သတ႔ အတြငးစတမာရထားတာေတြန႔ ကြျပား ေနတတၾကတယ။ သတ႔စတထမာ အမးသားေတြက အမးသမးေတြထက သာတယ၊ ျမငျမတတယလ႔ သထားၾကတယ။ကၽြနေတာတ႔က လေတြက နားလညေအာငေျပာျပရတယ။ အမးသားေတြက (လငပငး ဆငရာအၾကမးဖကမႈန႔ ကား/မခြျခားမႈအေျခခတ အၾကမးဖကမႈေတြက ျပနာလ႔ မျမငၾကေတာ) ဒျပနာေတြမာ စတမ၀ငစားၾကဘး။

အရပဖကလမႈအဖြ႕အစညးကယစားလယျဖစသ အမးသမးငယတစဥးက အမးသားမားအၾကားတြင `အ႐းကြ ေအာင ႐ကမ အသစြေအာငခစမယ´ဟေသာ ဆ႐းသည ဆကလကေရပနးစားေနဆျဖစေသာလညး၊ ထကသ႔ ေသာ စတသေဘာထားမားက တစျဖညးျဖညးေျပာငးလေနၾကၿပျဖစေၾကာငး သမ၏ ထငျမငခကက ေဖာျပခပါ သည။

(ဃ-၂) ကေလးငယမား

ကေလးသငယမား ရငဆငေနရေသာ တရားမတမႈဆငရာ အဓကျပနာအခ႕က ရငးျပရာတြင ဆငးရႏြမးပါးမႈ သည အေရးႀကးေသာ အခကတစခကျဖစေၾကာငး ေတြ႕ရခကမားက ညႊနျပေနပါသည။ ထျပနာမားတြင မသားစ၀ငေငြအေထာကအကျဖစေစရနအတြက ကေလးငယမားအား အလပလပခငးျခငး သ႔မဟတ အေသးအဖြရာဇ၀တမႈမားက ေစခငးျခငး စသညတ႔ပါ၀ငပါသည။

သေတသနတြင ပးေပါငးပါ၀ငသတစဥးက ေအာကပါအတငး ေကာကခကခထားမႈက ကနပးေပါငး ပါ၀ငသမား လညး ထပတေျပာၾကားခၾကပါသည။

ဆငးရႏြမးပါးမႈရေနသေ႐ြ႕ေတာ၊ ကေလးလပသားျပနာက ဆကရေနဥးမာဘ။

29

အလပရငမားက ကေလးမားအား အလြနအကၽြအလပလပခငးႏင ႐ကႏကအျပစေပးမႈမားရေနေသာ ေနရာမား တြငပင၊ မဘမားသည ထအေျခအေနက ထတေဖာေျပာႏငစြမးမရၾကပါ။ အဘယေၾကာငဆေသာ ၄ငးတ႔ အေနျဖင ကေလးမား၏လပအားခ ႀကတငေငြမား ယၾကရေသာ ေၾကာင ျဖစပါသည။

ပါဝငေျဖဆသမားက ကေလးငယမားကးလႊနေသာ ရာဇ၀တမ ငယ မားက တရားေရးစနစ၏ တန႔ျပနမႈ မားမာ မလေလာကေၾကာငး ထငျမငၾကပါသည။ ရပ႐ြာေခါငးေဆာငတစဥးက ေအာကပါအတငး ေ၀ဖနခက ေပးထားပါသည။

မြနျပညနယမာ ကေလးအကဥးေထာင ဒါမမဟတ ျပနလညထေထာငေရးစခနးမရဘး။ ဒါေၾကာင ရေတြ ကလညး (ကေလးမႈေတြက) အေရးမယၾကေတာဘး။

ေကး႐ြာအပခပေရးမႉးတစဥးကလညး ထကသ႕ပင ေဖာျပခပါသည။

ကေလးငယေတြပါတ ရာဇ၀တမငယေတြဆရင ရေတြက အေရးမယခငၾကဘး။ ဘာေၾကာငလဆေတာ သတ႔က အကနအကခၾကရလ႔။

ကေလးငယမား ရာဇ၀တမႈတြင ပါ၀ငလာၾကျခငးမာ ဒစရကဂဏးမားက အသးခေနျခငးေၾကာငလညး ျဖစပါ သည။ ႏငငေရးပါတကယစားလယတစဥးက ၄ငးတ႔တြင အေရးယေဆာင႐ြကႏငျခငးမရေၾကာငးက ေအာကပါ အတငး ရငးျပခပါသည။

ကၽြနေတာတ႔က (ဒစ႐က)ဂဏးအဖြ႕ေတြက သၾကတယ။ ဒါေပမ ကၽြနေတာတ႕ကယတငရ႕ လျခေရးက လညး ဂ႐စကရေသးတယ။ ဒါေၾကာင ကၽြနေတာတ႕က ရက မတငရၾကဘး။

ရကႏကဆးမျခငးႏငပတသက၍ အခ႕ေသာမဘမားအေနျဖင (အလပရငမားသည) ကေလးမားအား သငေတာသကသ႔ သငၾကားဆးမေပးႏငသညဟ ထငျမငေၾကာငး ေျပာၾကားၾကပါသည။

(ဃ-၃) မသနစြမးသမား

သေတသနေတြ႕ရခကမားတြင မသနစြမးသမားအေပၚထငျမငခကအခ႕လညး ပါ၀ငပါသည။ ဥပမာအားျဖင အခ႕ေသာ အစးရအာဏာပငမားႏင မသားစ၀ငမားက မကမျမငမားသည မတပတငျပလပရန အကးမ၀ငေၾကာငး ယၾကညၾကပါသည။ ဤအခကက ထမသနစြမးသမား၏ အသကရငေနထငမႈ အခြငအလမးမားက သသသာသာေလာကေစပါသည။

(ဃ-၄) ဘာသာေရးလနညးစမား

ေျမပေရးဆြသည လပငနးအတြငးတြင သေတသနအဖြ႕သည အစးရ၀နထမးမားက မတညေသာဘာသာေရး လနညးစမားက မတညေသာပစျဖင ကြျပားစြာ ဆကဆၾကေၾကာငး အျမငမားက ၾကားခရပါသည။ မြနျပညနယ႐ ဟႏၵ ဘာသာေရး ေခါငးေဆာငတစဥးက ေအာကပါအတငးရငးျပခပါသည။

ျမနမာစကားလ မေျပာတတ၊ လပထးလပနညးေတြကလ နားမလညတ လေတြက ေငြပေပးၾကရတယ။ အရငကန႔ ႏႈငးယဥရင ျပညသေတြန႔ ထေတြ႕ဆကဆရတ အစးရ၀နထမးေတြက စတသေဘာထားေတြ ေျပာငးလလာၾကၿပ။ အရငထကစာရငပၿပး၊ ရငးရငးႏးႏးရလာတယ။ အစးရ၀နထမးေတြက လအမးမးက အထးသျဖင ဘာသာေရးလနညးစေတြက ခြျခားဆကဆၾကတယ။ႏႈငးယဥေျပာမယဆရင သတ႔က မြနလမးေတြက ေကာငးေကာငးပဆကဆတယ။ လေတြကက အဒလ ခြျခားဆကဆတာ ပမနလ ျဖစေနၿပ။ ခငဗား ဘယသလ၊ ဘယေနရာကလာလေပၚမတညၿပး၊ ဆကဆၾကတယ။ ဥပမာဆရင လတစ

30

ေယာကဟာ ေကးလကေဒသက ဘာသာေရးလနညးစ၀င ဒါမမဟတ တငးရငးသား လနညးစ၀ငျဖစခင ျဖစမယ။ ဒါမမဟတ ႐ြာကတကလာတ မြနလမးတစေယာကျဖစခငျဖစမယ။ ေကးလကေဒသက လာတ မြတဆလငျဖစမယဆရငေတာ ပၿပး ဒကၡေရာကလမမယ။

အခ႕ေသာ ပးေပါငးပါ၀ငသမားကလညး လမားစဗဒၶဘာသာႏင လနညးစမြတဆလငမားအၾကား ဆကဆမႈမား အေၾကာငး ေျပာဆခပါသည။ နယေျမတစခရ ေဒသခေနထငသမားက ဘာသာႏစခအၾကား အျပနအလန လကထပမႈမားရေၾကာငးႏင မြတဆလငႏင ဗဒၶဘာသာတ႔သည ညအစကေမာငႏမမားကသ႔ျဖစေၾကာငး ရငးျပ ခၾကပါသည။ အျခားေသာေနရာမားတြငမ ဗဒၶဘာသာ၀ငေဒသခမားက မြတဆလငမားအား ေၾကာက႐ြ႕ေနမႈက ေဖာျပခၾကပါသည။ မြတဆလငမားသည ေဒသခနယေျမက `သမးပက´ေနေၾကာငးႏင ေဒသတြငးတြင ဗဒၶ ဘာသာ၀ငမား နညးသညထကနညးလာေနေၾကာငး ေဖာျပခၾကပါသည။ ထေဒသရ ဗဒၶဘာသာ ဘနးေတာႀကး တစပါးက ေအာကပါအတငးရငးျပခပါသည။

လေတြက မြတဆလငေတြက မႀကကၾကေပမ၊ သတ႔န႔ လပငနးမလပခငၾကေပမ၊ လမႈေရး၊ စးပြါးေရး အေၾကာငးေတြရေနေတာ ေန႔စဥအေျခခလအပခကေတြအတြက သတ႔န႔ ဆကဆၾကရတယ။ ဒေဒသမာ ဆရင မြတဆလငေတြက အထညအလပဆငေတြ၊ စားစရာဆငေတြ၊ လဖကရညဆငေတြစတ စးပြါးေရး လပငနးေတြ ပငၾကတယ။ အေရာငးအ၀ယလပငနးကေနလ ၀ငေငြေတြရၾကတယ။ ဗမာေတြန႔ မြနေတြက စကပးေရးလပငနးလပရငလပ၊ မဟတရင ေန႔စားလပသားေတြလပၾကတယ။ ဘနးေတာႀကးေတြက မြတဆလငေတြဆက ပစၥညးေတြမ၀ယဖ႔ တားျမစၾကေပမ လေတြကေတာ မြတဆလငေတြဆက ၀ယၾကတာဘ။ ဒလ႔အဖြ႕အစညးႏစခက တစေယကကမေယာကမၾကညခငၾကတာ ကာလၾကာရညခၿပ။ ပထမဆး ကရမတကသလ တညေထာငဖ႔လပေတာ တရား၀ငခြငမျပဘး။ သတ႔က စစအစးရ လကထက မာ ေငြေတြအမားႀကးသးၿပး၊ တရား၀ငခြငျပခကရေအာငလပခတယ။

သေတသနတြင ပးေပါငးပါ၀ငသတစဥးက လကရျဖစေပၚတးတကေနမႈအေျခအေနက ေအာကပါအတငး ေျပာၾကားခပါသည။

မတလာမာ ပဋပကၡေတြျဖစၿပးတေနာက၊ ဒေဒသမာ မြတဆလငတစေယာကက ၁၆ ႏစေအာက မနးကေလးတစေယာကက မတရားကငဖ႕ ႀကးစားခေသးတယ။ အရငက ဒလအမႈေတြ ျဖစလာရင တရား႐းက မေရာကၾကဘး။ ရစခနးမာပ ေငြေပးၿပး ေျဖရငးလကၾကတယ။ ဒကစၥမာေတာ ဘနးေတာႀကး ေတြက ၉၆၉ အပစဖြ႕လကၿပး၊ ရေတြက ဖအားေပးခတယ။ အခ ဒအမႈက တရား႐းပ႔လကၿပး၊ ျပစဒဏလ ခၿပးၿပ။

သြကလကေသာ မြတဆလငေခါငးေဆာငတစဥးက လကရအေျခအေနမားႏင ပတသက၍ ၄ငး၏ ထငျမငခက မားက အေသးစတေျပာၾကားခပါသည။

လ႔အဖြ႕အစညးတငးမာ ေကာငးတလန႔ ဆးတလဆတာရတယ၊ ဥပေဒက ေလးစားတလရတယ၊ မေလးစားတလရၾကတာဘ။ လြနခတ တစႏစခြေလာကက ပဂၢလကအဖြ႕ေတြအခငးခငး အျငငးပြါးမႈေတြ၊ ခကရနျဖစမႈေတြ ရခၾကေတာ သတ႔က ကၽြနေတာတ႔ အသကအ၀နးအကနလးမာ တာ၀နရတယလ႔ ျမငၾကတယ။ လေတြက သတ႔က တစဥးခငးရာဇ၀တမႈကးလြနသေတြအျဖစ မျမငၾကဘး။ ဘာသာတရား တငးမာ အလယအလတသေဘာထားရတလန႔ အစြနးေရာကသေဘာထားရတလေတြ ရၾကတယ။ --- လနညးစေတြက လမားစေတြခြျခားဆကဆတာက ခရတယ။ ကၽြနေတာတ႔မာ ဒါက ထတေဖာေျပာဖ႔ အခြငအေရးမရဘး။ ကၽြနေတာက အထကျမနမာျပညမာေမြးတာ။ ကၽြနေတာ ဗမာလမး၊ မြတဆလငပါ။

31

ကၽြနေတာတ႔က ျမနမာလမးမြတဆလငေတြျဖစတအတြက ဘာဒကၡမ မေပးၾကဘး။ လြတလပေရး လႈပရားမႈေတြမာလညး ကညခတယ။ ကၽြနေတာတ႔က တငးျပညအေပၚသစၥာရတယ၊ ႏငငသား ေကာငး ေတြ ျဖစသလ မြတဆလငေကာငးေတြလညးျဖစပါတယ။ ကၽြနေတာတ႔က လနညးစျဖစေနေတာ သညးခ ၾကရတယ၊ ခစားမႈန႔တန႔ျပနလ႔မရဘး။ ကၽြနေတာတ႔ အသငးအ၀ငးကလညး သညးခၾကဖ႔၊ ခကရန ျဖစတာေတြ၊ အျငငးပြါးတာေတြ ေရာငရားၾကဖ႔ ကၽြနေတာတ႔ တကတြနးပါတယ။ တစခ႕ ကၽြနေတာတ႔ ဆက အေကြးယထားတလေတြဆကေတာင အေကြးျပနမေတာငးရဘး။ တကယလ႔ တစခခ ျဖစသြားရင ၉၆၉ အဖြ႕က အတငခရမယ။ ဘာကစၥဘျဖစျဖစ ကၽြနေတာတ႔က ဥပေဒနညးလမးအတငးပ တန႔ျပနပါ တယ။

အစၥလာမဘာသာ၀ငမားျပားေသာ အခ႕ေသာေဒသမားတြင ေဒသခမြတဆလငမားကလညး ရခငျပညနယတြင မြတဆလငမားအား ဆကဆသကသ႔ ႏငငမ ထြကခြါရန ဖအားေပးခရမညက ေၾကာက႐ြ႕သညအတြက ၄ငးတ႔၏ ေန႔စဥ လပငနးမားက သတႀကးစြာျဖင ေဆာင႐ြကၾကရေၾကာငး၊ ညေနပငးမားတြင အမသ႔ေစာျပနျခငး၊ ၄ငးတ႔အား ႏႈတျဖင ေစာကားမႈမားက လစလ႐ႈျခငးစသညတ႔ျဖင ေနထငၾကေၾကာငး ေဖာျပခပါသည။ အျခား မြတဆလငေခါငးေဆာငတစဥးကလညး မလျခမႈက ခစားေနရေၾကာငး ရငးလငးစြာေျပာၾကားခၿပး၊ ဘာသာေရး ဆငရာလႈပရားမႈမား တးျမငလာျခငးႏငပတသက၍ သ၏ အျမငက ေအာကပါအတငးေဖာျပခပါသည။

ရခငန႔ မတလာမာ ပဋပကၡေတြျဖစၿပးတေနာက ၉၆၉ န႔ တျခားလႈပရားမႈေတြ မားလာတယ။ ပါတေတြ ကလညး ေထာကခၾကတယ။ တစဥးခငးေတြအေနန႔ ဥပေဒလညးမရဘး၊ တရားဥပေဒ စးမးမႈလညး မရဘးဆေတာ အကာအကြယမ ေနတအတြက မလျခတာေတြ၊ ေၾကာက႐ြ႕တာေတြ ခစားေနရတယ။ အေျခခအခြငအေရးေတြ ဆး႐ႈးေနတယလ႔လ ခစားေနၾကရတယ။ ကၽြနေတာတ႔ အခငးခငး အျပနအလနေလးစားဖ႔၊ ဥပေဒစးမးေရးက နားလညဖ႔၊ လြတလပစြာကးကြယခြငက အသအမတျပဖ႔၊ လ႕အခြငအေရးေတြက ေလးစားဖ႔ လအပပါတယ။

ရနကနတငးေဒသႀကးလႊတေတာကယစားလယတစဥးကလညး အလားတပင ေျပာၾကားခပါသည။

ကၽြနေတာက ဗဒၶဘာသာပါ။ ကယဘာသာက ေစာငေရာကဖ႔ လအပတာက ကၽြနေတာသေဘာတပါတယ။ ဒါေပမ အျခားဘာသာေတြကေတာ မထခကရဘး။ တကယေတာ ၉၆၉ အဖြ႕လ အစြနးေရာကစတဓါတန႔ သြားဖ႔ မလအပပါဘး။

မြတဆလငေခါငးေဆာငတစဥးကလညး ဗဒၶဘာသာႏင မြတဆလငအသကအ၀နးတ႔အၾကားတငးမာမႈမားက ေမာငးႏငေနေသာ ႏငငေရးလႈ႕ေဆာမႈမားရေနေၾကာငး မတခကျပခပါသည။

ဒကစၥမာ အစးရက ကစားပြတစခလ ကစားေနတာ။ဘာေၾကာငလဆေတာ အစးရ မထနးခပႏငတာ ဘာမမရဘး။ ဥပမာဆရင ၁၉၈၈ ခႏစက တစႏငငလးမာ အျဖစအပကေတြျဖစခေတာ သတ႕ အဒါက ထနးခပဖ႔ စမခန႕ခြႏငတယ။ အစးရအဖြ႕က လပႏငစြမးမရဘးဆတာက ျပနာမဟတဘး။ ဘာေၾကာငလဆေတာ အခကစၥက တစႏငငလးမာရတ ၿမ႕နယတငးမာ ျဖစေနတာမ မဟတတာ။ ဒါက စတဆႏၵမရတာက ျပတာ။ --- ဟတတယ။ အခအခနန႔ ၂၀၁၅ ခႏစၾကားမာ ပၿပးေၾကာကစရာ ေကာငးလာတယ။ လေတြက ႏငငေရးအျမတထတဖ႔အတြက လညစားမႈေတြလပလာၾကတယ။ ကၽြနေတာ တ႔က ၾကားထက ဓါးစာခေတြ မျဖစခငဘး။ ႏငငေရးကစားပြေတြထမာ ပါေနမာကလညး ေၾကာကတယ။

(ဃ-၅) ေ႐ႊ႕ေျပာငးေနထငသမား

32

သေတသနအဖြ႕က သြားေရာကေလလာခသည ေနရာမားတြင ေ႐ႊ႕ေျပာငးလပသားမား သသာစြာ မားျပားေန သည ေဒသမားလညးပါ၀ငပါသည။ ထေနရာမားရ ေဒသခမားက ေ႐ႊ႕ေျပာငး၀ငေရာက ေနထငသမားရ ေနျခငးေၾကာင အမားျပညသမလျခမႈႏင ဥပေဒႏင အမန႔က မလကနာမႈျပနာမားက တးလာေစသညဟ ထငျမငေၾကာငး ေျပာၾကားခပါသည။

အခ႕ေသာ ေဒသမားတြင ေဒသခေနထငသမားက လဥးေရအလြနအကၽြမားလာျခငးႏင လမႈ-စးပြါးေရး ေနာကခအေျခအေနနမပါးေသာ ပညာမတတသည ေ႐ႊ႕ေျပာငးလပသားမားေၾကာင `အကညးတနေသာ အရာ မား´က ျဖစေပၚေစေၾကာငး ၄ငးတ႔၏ အျမငမားက ေဖာျပခၾကပါသည။ ယငးတ႔တြင ၄ငးတ႔၏ လမႈ အသက အ၀နးမားအတြငး ျဖစေပၚေနေသာ အမးသမးမားႏင ကေလးသငယမားအား အၾကမးဖကမႈလညး အပါအ၀င ျဖစပါသည။

မြနျပညနယရ သေတသနပးေပါငးပါ၀ငသမားက ၂၀၀၈ ခႏစမစ၍ ဧရာ၀တႏင ပခးေဒသမားမ လပသားမား တးတကမားျပားလာေၾကာငးႏင ၄ငးတ႔သည ထငး၊ စကၤာပ၊ မေလးရား၊ ကရးယားႏင အျခားေနရာမားသ႔ စးပြါးရာရန ထြကသြားၾကသျဖင လြတေနေသာ ေနရာလပမားကျဖညဆညးရန ေျပာငးေ႐ႊ႕လာၾကျခငး ျဖစ ေၾကာငး ရငးျပခၾကပါသည။ သေတသနတြင ပးေပါငးပါ၀ငသတစဥးက ေဒသအတြငးရ ေ႐ႊ႕ေျပာငးလပသားမား အေပၚ ေအာကပါအတငး မတခကျပခပါသည။

မြနလမးေတြက အလြနၿငမးခမးၾကတယ။ ျမနမာႏငင အလယပငးကလေတြ ေရာကလာၿပးေနာကပငးမာ အေႏာကအယကေပးတာေတြ၊ ကနဆတာေတြ၊ ဆဆတာေတြ၊ အရကေသာကတာေတြ ျဖစလာၾကတာ။

(င) ပဂၢလေရးအရညအေသြးမား၊ အဆကအသြယမား၊ ကြနယကမား

သေတသနေတြ႕ရခကမားအရ တရားမတမႈရာေဖြျခငးႏင အျငငးပြါးမႈေျဖရငးျခငးအျပအမမားတြင တစဥးခငးဆသ႔ ၀ငထြကသြားလာျခငး၊ပမနအားျဖင လမႈကြနယကမားမတစဆင သြားလာျခငး၊ အာဏာႏငဩဇာရသ မား၏ ရပတညမႈမားလညး ပါ၀ငေလရေၾကာငး ညႊနျပေနပါသည။ ထတစဥးခငးပဂၢလမားသည ႏငငအဆင ေခါငးေဆာငမႈက ေထာကပေပးႏငသညအဆငမ အစးရ၀နေဆာငမႈမားက ရရရန ပပးကညေပးႏငသည အဆငမားအထ အဆငမားစြာတ႔တြင အေရးပါသညဟ ထညသြငးစဥးစားၾကပါသည။

ျပညနယ/တငးေဒသႀကးအဆငႏင ႏငငေတာအဆငတ႔ရ သေတသနပးေပါငးပါ၀ငသအခ႕တ႔က ဤအကး အေျပာငးကာလအတြငးတြင တငးျပညက ဥးေဆာငပကငရနအတြက ေကာငးမြန၍ အားေကာငးေသာ ေခါငး ေဆာငမႈက `ေစာငေနျခငး´ ျဖစေၾကာငး ေျပာၾကားခပါသည။ မြနျပညနယမ ခရစယာနဘာသာေရး ေခါငး ေဆာငတစဥးက ေအာကပါအတငးရငးျပခပါသည။

အခအခနမာ ကၽြနေတာတ႔မာ ျပညသေတြက အကာအကြယေပးႏငတသ တစေယာကမမရေသးဘး။ ကၽြနေတာတ႔ တစေယာကေယာကကေတာ အားကးရမယ။

အရပဖကလမႈအဖြ႕အစညးမ ကယစားလယတစဥးကလညး ေအာကပါအတငး ေျပာဆခပါသည။

ဒါက ေခါငးေဆာငမႈေပၚမတညတယ။ လေတြက ေနာကက လကၾကမာဘ။ လေတြက မနကနတ ေခါငးေဆာငတစေယာကက ေ႐ြးခယၿပး၊ ေနာကက လကၾကမာပါ။

ခငမာအားေကာငးေသာ ေခါငးေဆာငမႈေဖာျပခကႏငဆကစပပါက၊ ႏငငသားမားအတြက လႊတေတာကယစား လယမားႏင ဆကသြယမႈရျခငးသည (ေအာကပါ အခနး - ၄ တြငေဖာျပထားသညအတငး) အေရးႀကးေသာ

33

လမးေၾကာငးတစခအျဖစ ပမ ႐ႈျမငလကရပါသည။ လႊတေတာကယစားလယမားသည ေ႐ြးေကာကခရၿပး၊ လႊတေတာတြငးသ႔ ၀ငေရာကလာႏငျခငးေၾကာင၄ငးတ႔တြင ထေရာကစြာ ထတေဖာေျပာဆႏငမႈ၊ ဩဇာလႊမး မးမႈ၊ ၀ငထြကသြားလာႏငမႈႏင အဆကအသြယမားရေနၾကပါသည။ ရနကနတငးေဒသႀကး လႊတေတာကယ စားလယတစဥးသည ေဒသတစခတြင ဥပေဒႏငပတသက၍ ျပညသမားက ကညႏငရနအတြက တစပတလင ပမးမ ႏစႀကမခန႔ ျပညသမားႏင ထေတြ႕ေၾကာငး ေဖာျပခပါသည။

ဥပမာေျပာရရင၊ လေတြက လမးမာ ယဥတကမႈျဖစျပး တရား႐းမာ တရားစြခရၿပး၊ ဆးျဖတခကေတြက မမတတအခါ ကၽြနေတာတ႔ဆ ေရာကလာၾကတယ။ကၽြနေတာက ၿမ႕နယတရားသႀကး၊ ဒတယ တရားသႀကးေတြ ဒါမမဟတ ရအရာရေတြန႔ သြားေတြ႕ၿပး၊ အမႈကစၥက ေဆြးေႏြးတယ၊ ၿပးေတာ ဆးျဖတခကေတြက ျပနၿပးသးသပဖ႔ ကၽြနေတာက အၾကျပတယ။ အမႈအမားစမာေတာ ရလာဒေတြ မေကာငးဘး။ ဘာျဖစလ႔လဆေတာ ကၽြနေတာ သတ႔ဆက ဖနးဆကလကတငး အၾကျပ ခကန႔အည ေဆာင႐ြကပါမယ၊ သငေတာသလ ေဆာင႐ြကေနပါတယဆတာပ ျပနေျပာတယ။ အဒါၿပးရင ေတာ သတ႔ လပခငသလလပတာဘ။

ထကသ႔ ဆကသြယေဆာင႐ြကသည ပစက အထးသျဖင ေျမယာဆငရာ အျငငးပြါးမႈမားတြင ေတြ႕ျမငရပါသည။ ထခကခစားေနရေသာ အဖြ႕/လမားက လႊတေတာကယစားလယမားထသ႔ ခဥးကပၾကၿပး၊ ေနာကထပ ပါ၀ငသ ပဂၢလ မားစြာတ႔ႏင ေနာကဆကတြ လပငနးမားက ဥးေဆာငေစပါသည။ ယငး ပဂၢလမားတြင တငးေဒသႀကး/ျပညနယႏင ျပညေထာငစအဆင လႊတေတာမား၊ ႏငငေတာသမၼတ႐း၊ ျပညနယ/တငးေဒသႀကး ၀နႀကးခပ႐းမား၊ အစးရ၀နႀကးဌာနမားပါ၀ငပါသည။ ဥပမာတစခတြင ျပညသ႕ လႊတေတာ ကယစားလယ တစဥးက ၄ငးတ႔ကယစား ေဆြးေႏြးညႏႈငးေပးခသညအတြက အစးရပငေျမတြင ၂၀၁၅ ခႏစအထ ဆကလကေနထငခြငရခေၾကာငး ေဒသခေနထငသမားက ေဖာျပခပါသည။ (Box -၃ ကၾကညပါ။) ေနာကထပဥပမာတစခမာ ေျမယာႏငပတသကသည ျပနာတစခကေျဖရငးရာတြင လႊတေတာ ကယစားလယတစဥးႏင ပဂၢလေရးအရ ခတဆကေဆာင႐ြကႏငခေၾကာငး ႏငငေရးပါတကယစားလယ တစဥးက ရငးျပခပါသည။

လပငနးရငတစဥးက ကမးေျခက သေတြက ထတယေနတာရတယ။ ေဒသခေတြက ဒါက ၿခမးေျခာကမႈ တစခလ႔ ျမငၾကတယ။ သထတယေနတ ကမၸဏက ပငတပငရငက မြတဆလင တစဥးျဖစေနၿပး၊ ဒလပငနးကလ ဘာသာေရးမၿငမမသကျဖစေနတ အခနမာ ေပၚလာတာ။ ကၽြနေတာတ႔ ေတြးတာက ဒျပနာက ခကခငးအေရးယေဆာင႐ြကမျဖစမယဆၿပးေတာ၊ ျပညနယလႊတေတာက စာေရးတယ။ အဒမာက ကၽြနေတာ တပညျဖစဖးတ တစေယာကက လႊတေတာကယစားလယျဖစေနတယ။ လႊတေတာ က အဒကမၸဏက သထတတ လပငနးက ရပထားဖ႔ စာထတလကတယ။

Box -3

၂၀၁၁ ခႏစတြင ေဒသတစခရ အစးရပင စကဘးစက႐က ပတရန အစးရက ေၾကျငာခၿပး၊ လပသားမားအား အျခားၿမ႕နယတြငတညရသည စက႐တြင ေျပာငးေ႐ႊ႕အလပလပရန သ႔မဟတ ပငစငလကခ၍ အနားယရန အေၾကာငးၾကားခပါသည။ အလပလပကငခစဥကာလအတြငး လပသားမားႏင ၄ငးတ႔၏ မသားစမားအား အစးရပငတကခနးမားတြင ေနစရာေထာကပေပးထားပါသည။

စကဘးစကရရ လပသားအမားစသည ပငစငယရန ေ႐ြးခယခပါသည။ အဘယေၾကာငဆေသာ မသားစမားႏင ခြခြါ၍ အလပမလပလၾကေသာေၾကာငျဖစပါသည။ အကးဆကအေနျဖင ၄ငးတ႔သညလညး အစးရပင တကခနး မားမ ဖယရားေပးရမညျဖစပါသည။ လပသားမားအေနျဖင ဤအစးရတကခနးမားတြင ဆယစႏစမားစြာ

34

ေနထငခၾကၿပး၊ ယခအခနတအတြငး ေ႐ႊ႕ေျပာငးရန အသေပးျခငးခရသညအတြက အမငားရမးေနထငရန ေငြေၾကးမျပညစၾကေၾကာငးက လပသားမားစေပါငး၍ စကမႈ၀နႀကးဌာနသ႔ ေစာဒကတကခၾကပါသည။

ယခငစက႐လပသားမားသည ၄ငးတ႔၏ ကယစားလယအျဖစေဆာင႐ြကေပးရန ျပညသ႕လႊတေတာ ကယစား လယတစဥးက ခဥးကပခပါသည။ ထလႊတေတာကယစားလယက ၄ငးတ႔ကယစား အစးရအဖြ႕အစညး အဆငအမးမးႏင ေဆြးေႏြးညႏႈငးေပးခရာ၊ ထလပသားမားအား အစးရတကခနးမားတြင ၂၀၁၅ ခႏစအထ ဆက လကေနထငခြငျပေၾကာငး ကတျပခကရရေအာငျမငခပါသည။

ေျမယာႏငပတသကသည မေကနပခကမားအျပင၊ (မတပတင/အမေထာငစစာရငးျပလပျခငး၊ ေကး႐ြာဖြ႕ ၿဖးေရး ရနပေငြ ရရေရးတ႔အပါအ၀င) အခ႕ေသာ ၀နေဆာငမႈမား ရရေရးအတြကလညး အစးရ၀နထမး မားႏင အဆကအသြယရထားရန အေရးႀကးပါသည။ ထအဆကအသြယမား၏ အရညအေသြး (ထေရာကမႈ)မာ သဘာ၀အားျဖင ပဂၢလေရးတြင မားစြာမတညေနပါသည။ ဥပမာအားျဖင ေကး႐ြာေခါငးေဆာငတစဥးက အစးရအရာရမားႏင ပဂၢလေရးဆကသြယမႈရေသာလညး၊ ၄ငးတ႔အား ေငြေပးလကရသျဖင စတပကမႈက ေဖာျပခပါ သည။

လေတြက ေငြမေပးႏငရင၊ လ၀ငမႈႀကးၾကပေရးဥးစးဌာနမာ မတပတငရဖ႔ ဘာမ လပေပးမာမဟတဘး။ ကၽြနေတာမာ အထးသျဖင ဌာနက အရာရေတြန႔ ဆကသြယမႈေတြရပါတယ။ ကၽြနေတာမသားစေတြ၊ မတေဆြေတြက ဂရစကပါမယလ႔ သတ႔ ကၽြနေတာကေတြ႕တငးေျပာၾကတယ။ အလပေတြၿပးေတာမယ ဆေတာ (မတပတငရေတာမယဆေတာ) ကၽြနေတာန႔ ခငေနေပမ ကၽြနေတာဆက ၃၀၀၀၀(ကပ) ကေန ၄၀၀၀၀ (ကပ) အထ ေငြေတာငးခတယ။

ထဆကသြယမႈမား၏ အေရးပါမႈက `ပြစား´ လပသညဟေခၚေသာ အေျခအေနတရပျဖင ရငးျပႏငပါသည။ ပြစား ဆသညမာ တစစတစခေသာ နယပယရ တစဥးခငးပဂၢလမားႏင ဆကသြယမႈမားရေသာ တတယအဖြ႕/ လမား ျဖစၿပး၊ ထဆကအသြယမားက အသးခ၍ အခ႕ေသာ၀နေဆာငမႈမားက ပပးေဆာင႐ြကေပးၾကပါသည။ ထ၀နေဆာငမႈမားတြင မတပတင/အမေထာငစစာရငးမားရရေအာငေဆာင႐ြကေပးျခငး၊ စးပြါးေရးအခြငအလမး မားအတြက အမနးခငးႏငငမားသ႔ (အမားအားျဖင တရားမ၀င) သြားေရာကလပကငျခငး၊ ပငရငမေနေသာ ေျမယာမားကအပငးပငးစတ၍ (ေရာငးျခငး၊ ၀ယျခငး၊ ေပါငႏျခငး၊ ငားရမးျခငးစသည) တရားမ၀ငလပငနး အဆငဆငက ပြစားလပေပးျခငးစသညတ႔ပါ၀ငပါသည။ ပြစားမားသည တစခါတစရ အၿငမးစားရအရာရမားႏင တပမေတာမ အၿငမးစားအရာရမားျဖစၾကပါသည။ သေတသနတြင ပးေပါငးပါ၀ငသတစဥးက `၄ငးတ႔သည တရား႐းမားအပါအ၀င အစးရ ဌာနမားအားလးတြင ရေနၾကပါသည´ဟ ေျပာၾကားခပါသည။

(ဆ) အကဥးခပ မတခက

အထကတြင ေဖာျပထားေသာ ေတြ႕ရခကမားမ အဓက အခက (၂)ခက ထြကေပၚလာပါသည။ ပထမအခကမာ ႏငငေတာအဖြ႕အစညးမား၊ စညးမဥးစညးကမးႏင မေဘာငမားက ဒမကေရစအရ အားနညး၍ ဥပေဒအရ တာ၀နခမႈနညးပါးသညဟ ႐ႈျမငၾကျခငးျဖစပါသည။ ဤအခကက အတတကာလ၏ အမန႔ေပး ထနးခပသညစနစ အေမြမား၊ အျမစတြယေနေသာ အဂတလကစားမႈသဘာ၀ႏင (လပပငခြင၊ လႊမးမးမႈႏင အာဏာရသမားႏင) ပဂၢလေရး ဆကသြယမႈမား၏ အေရးပါမႈစသညတ႔ႏငပတသကေသာ ေတြ႕ရခကမားက ထငဟပေဖာျပေနပါသည။ စညးမဥးစညးကမးႏင မဝါဒဆငရာတညေဆာကမႈမားအတြက အဆျပခကမားက အခနး(၅) တြင ေဖာထတ တငျပထားပါသည။

35

ဒတယအခကအေနျဖင တငးရငးသားလကနကကငပဋပကၡမားထခကလြယႏင လနညးစ မားအေပၚ ဆကဆပသေဘာမားႏင ပါတသက၍ အပခပမႈ အရညအေသြးႏင လ႕ေဘာငအတြငး လအမားစႏင လနညးစၾကား မမတမႈက အေလးေပး၍ ေဖာျပေသာ အျမငမား ေၽႊြ႕ရျခငးျဖစသည။ ထခကလြယသမားႏင လနညးစအပစမားအတြက တရားမတမႈဆငရာ ျပနာမားက အခနး (၃)တြင ေဖာျပထားၿပး၊ ျမနမာႏငင၏ လမႈဆငရာဆကဆေရးသဘာ၀မားႏင စညးမဥးစညးကမးႏင မဝါဒတညေဆာကမႈဆငရာ အေၾကာငးအရာမား ႏင အဆျပခကမားက အခနး (၅)တြင စးစမးတငျပထားပါသည။

အခနး (၃) ေတြ႕ရခကမား - တရားမတမႈဆငရာ ျပနာမား

ဤအခနးတြင သေတသနအဖြ႕သြားေရာကေလလာခေသာ ၿမ႕နယ(၈)ၿမ႕နယရ ေဒသခမားက ေဖာျပခၾကသည တရားမတမႈဆငရာ ဥးစားေပးျပနာ (၄)ခက တငျပပါမည။ ထျပနာမားမာ (၁) ေျမယာႏငပတသကသည ျပနာမား (အမးမးေသာ အမရာ၊ ေျမယာႏင ပငဆငမႈဆငရာျပနာမား) (၂) ခြျခား ဆကဆျခငးဆငရာ ျပနာမား၊ (၃) အမးသမးမားႏင ကေလးမားအား ဥပေဒျဖင ကာကြယေပးျခငး ဆငရာ ျပနာမားႏင (၄) အမားျပညသ မလျချခငးဆငရာ ျပနာမားျဖစၾကပါသည။ အားလးျခငၾကညပါက ထျပနာမား အားလးတ႔သည ဥပေဒ၏ ညမေသာ အကာအကြယေပးမႈကလညးေကာငး၊ ဥပေဒအရ တရားမတ၍ သာတညမေသာ ဆကဆခရမႈကလညးေကာငး လလားေသာ တစဥးခငးစႏင အစအဖြ႕မား၏ ဆႏၵမားက ထငဟပေနပါသည။

ဤအစရငခစာတြင အေသးစတတငျပထားျခငးမရေသာလညး၊ သေတသနအဖြ႕က ေတြ႕ၾကခရသည အျခား ေသာ တရားမတမႈဆငရာျပနာမားတြင အသကေမြး၀မးေၾကာငးဆငရာျပနာမား၊ ေခးေငြမားႏင အေကြး တငရမႈ၊ တရားမ၀ငထႏင ေလာငးကစားျခငးတ႔ပါ၀ငပါသည။ ယငးတ႔အနက ေငြေခးယျခငးႏင အေကြး သသရာတြင နစျမပေနျခငးကသ႔ေသာ အခ႕ ျပနာမား (ဥပမာအားျဖင - ေငြေခးရာတြင ကယပငေျမယာ မားက အေပါငပစၥညးအျဖစထားရေသာ လယသမားမား၊ ၄ငးတ႔၏ ၀ငေငြေပၚမခေနရသည မသားစမားႏင ခြခြါ၍ ပငလယျပငတြင လေပါငးမားစြာအခနကနဆးရေသာ ငါးဖမးလပသားမား၊ အျခားႏငငမားတြင စးပြါးေရး အခြငအလမးပမေကာငးမြနႏငသညဟေသာ ေမာလငခကျဖင ေငြအေျမာကအျမားက ႀကတင`ရငးႏးျမႇပႏ´ ထားေသာ ေ႐ႊ႕ေျပာငးလပသားမား၊ ကနပစၥညးမားက လကလေရာငးခသမားစသညျဖင) ကပမနားလညေစရန ပမနားလညေစရနအတြက ေနာကထပသေတသနလပငနးမား ေဆာင႐ြကရန လအပပါသည။10သ႕မသာ ၄ငးတ႕ျဖစေပၚရေသာ အေျခခအေၾကာငးအရာမားႏင လတနးစားအသးသးအေပၚ လမႈေရးအရသကေရာက ေနမႈမားကပမနားလညသရနငမညျဖစသည။ ေလာငးကစားျခငး၊ အရကေသာကျခငးႏင ပတသကသည အျခားျပနာမားမာ အမားျပညသတ႔၏ စညးကမးရမႈ၊ လျခမႈႏင စာရတပငးဆငရာတ႔ႏင ဆကစပေနၾကပါ သည။ အေကြးတငျခငးကသ႔ေသာ လမႈဆငရာ ျပနာမားအတြက ဥပေဒႏငမ၀ါဒဆငရာ သေတသန လပငနးမား လအပပါသည။ အေၾကာငးမာ အဆပါကစၥရပမားကထနးခပနငရနအတြက ႏငငေတာ၏ အခနးက႑မာ မညသ႕ရသငသညႏင ဥပေဒႏင ေဒသဆငရာ စႏႈနးမား/အေလအထမားအၾကား မညသ႕ ဆကသြယေနသည အစရသညတ႕က ပမနားလညရနရနလေသာေၾကာငျဖစသည။

ေအာကပါအပငး (၄) ပငးတ႔တြင တစပငးခငးစက အသးခႏငေသာ ဥပေဒႏငမ၀ါဒမေဘာငမားအပါအ၀ငသက ဆငရာ ေနာကခအေၾကာငးအရာမားျဖငစတငထားၿပး၊ သေတသနအဖြ႕က ေတြ႕ၾကခသည ေနာကဆကတြ

10ဤျပနာမားအနက အခ႕က (အထးသျဖင ေငြေၾကး၊ ေငြေခးျခငး၊ ေငြစျခငးႏင ရငးႏးျမႇပႏမႈမား၏ ပတ၀နးကငတြင

စတေနစတထားမား၊ အျမငမားႏင အေလအထမားက) စတငေလလာထားၿပး၊ ၂၀၁၄ ခႏစ၊ ဇလငလတြင ထတေ၀ထားသညလကရ အစရငခစာတစေစာငက Proximity Designs, Afford Two, Eat One – Financial Inclusion in Rural Myanmarတြင ၾကညႏင ပါသည။

36

ျပနာမား၏ ပစမားက ဆကလကတငျပထားပါသည။ ထသ႔တငျပရာတြင သေတသနတြင ပးေပါငးပါ၀င သမားက မေ၀ခ ၾကသည အျမငမား၊ အေတြ႕အၾကမားက အေလးထားေဖာျပထားပါသည။

(က) ေျမယာ

ေျမယာႏငပတသကသည ျပနာမားမာ သေတသနအဖြ႕မားသြားေရာကေလလာခသည ေနရာမားရ ေဒသခ မားက ေဖာထတခသည ျပနာမားအနက လေျပာအမားဆး းျပနာတစချဖစသည။ 11 ျမနမာႏငငတြင ေျမယာအပခပမႈႏင စမခန႕ခြမႈမာ အလြန႐ႈပေထြးၿပး၊ ဥပေဒမား၊ ျပငဆငခကမား၊ အမန႔မား၊ စညးကမးခက မား စစေပါငး(၇၄)ခ ပါ၀ငေနပါသည။ ယငးတ႔သည အမယာ၊ေျမႏင ပတသကေသာ ပငဆငမႈ အခြငအေရးမားကလညးေကာငး၊12 လပပငခြငႏင ဆးျဖတပငခြင ထပေနသညမားလညး ရေနေသာ အစးရ၏ အဖြ႕မားကလညးေကာငး တက႐က သ႔မဟတ သြယ၀ကသကေရာကေနၾကပါသည။ ႏငငေတာသည ႏငငအတြငးရ ေျမအားလး၏ ပငရငးပငရင ျဖစသညအတြက13 `ပဂၢလကပငဆငမႈအခြငအေရးဆသညမာ အမနအားျဖင အသးခခြင (usufruct)ႏင အသးခမႈမရရေသ အကးေကးဇးက ခစားပငခြငသာ´ ျဖစၿပး 14 ေျမယာတစခက မညသ႔အတနးအစားသတမတထားျခငးေပၚမတည၍ မတညေသာစညးမဥးမား ရၾကပါသည။ 15

၂၀၁၂ ခႏစ၊ ၾကားျဖတေ႐ြးေကာကပြႏင ဆကလက၍ အေနာကႏငငမား၏ စးပြါးေရးပတဆ႔မႈမားက ေျဖေလာေပးခၿပးေနာက၊ ႏငငျခားႏင ျပညတြငးမ ရငးႏးျမႇပႏမႈမားျမငတကလာခၿပး၊ ေျမေစးကြကအေပၚ အလြနႀကးမားေသာ ဖအားမား သကေရာကေစသည အရငးအႏးစး၀ငမႈမားျဖစလာေစခပါသည။ ၁၉၈၈ ခႏစမစတင၍ ေျမေစးကြကက (၁) ႏငငေတာၿငမ၀ပပျပားေရးအဖြ႕ (SLORC)/ႏငငေတာတညၿငမေရးႏင ဖြ႕ၿဖးေရးေကာငစ (SPDC)၊ တပမေတာအစးရႏင ပတသကသမားက အၾကးစားေျမယာမတရား ရယျခငး´၊ (၂) အပစအခတရပစေရးသေဘာတညခကမားအတြက ေဆြးေႏြးညႏႈငးခသည ပြငလငးျမငသာမႈ မရေသာ ညႏႈငးမႈမား (စးပြါးေရး၊အေျခခအေဆာကအဥးႏငမဟာဗဟာ/စစေရးဆငရာ ရည႐ြယခကမားပါေသာ

11သ႔ရာတြင ဤေျမပဆြျခငးသေတသနလပငနးအတြငး ေဖာထတခၾကသည ေျမယာဆငရာ ျပနာမားမာ UNDP ၏ Mapping

သေတသနလပငနးေလာကမမားပါ။ အေၾကာငးရငးမာ သေတသနလပငနးေဆာင႐ြကသည ပထ၀အေနအထားမတညေသာေၾကာင ျဖစပါသည။ UNDP မ သေတသနျပလပခေသာ ဧရာ၀တတငးေဒသႀကး၊ ရမးျပညနယႏငမႏေလးတငးေဒသႀကးတ႔ႏင ႏႈငးယဥပါက ယခေလလာခသည ရနကနတငးေဒသႀကးႏင မြနျပညနယတ႔တြင လယယာေျမဥပေဒႏင အကး၀ငသည လယယာေျမမား ပမ နညးပါးေသာေၾကာငျဖစပါသည။  

12Leckie & Simperingham. Housing, Land and Property Rights in Burma: The Current Legal Framework (2009) p-17. ဤေနရာတြင ညႊနးထားသည ဥပေဒ၊ ျပငဆငခက၊ အမန႔၊ စညးကမးခက (၇၄)ခဆသညမာ Leckie & Simperingham (2009) တြင ေဖာျပထားသည (၇၃) ခပါ၀ငၿပး၊ ၂၀၁၂-၂၀၁၃ခႏစတြင လႊတေတာမ အတညျပခသည ေနာကထပဥပေဒ (၅)ခႏင ႐ပသမးလကသည ဥပေဒမားႏင ထပမညႏႈငးထားပါသည။ (၂၀၁၂ ခႏစ၊ အထးစးပြါးေရးဇနဥပေဒ၊ ၂၀၁၂ ခႏစ၊ လယယာေျမ ဥပေဒ၊ ၂၀၁၂ ခႏစ၊ ေျမလြတ ေျမလပ၊ ေျမ႐ငးမားစမခန႔ခြေရးဥပေဒ၊ ၂၀၁၂ ခႏစ၊ ႏငငျခားရငးႏးျမႇပႏမႈဥပေဒ၊ ၂၀၁၃ ခႏစ၊ ေတာငသလယသမားမား၏ အခြငအေရးကာကြယေရးႏင စးပြါးေရးတးတကမႈဥပေဒ)

13ျမနမာႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ (၂၀၀၈ ခႏစ) ပဒမ ၃၇။ 14USAID, Burma – Property Rights and Resource Governance Profile (May, 2013), p -10 15USAID (May, 2013) ကၾကညပါ။

37

ညႏႈငးမႈမား)16ႏင (၃) ၿမ႕ျပတြငေနထငသမားက အငအားသး၍ ေ႐ႊ႕ေျပာငးျခငးမားအပါအ၀င ၿမ႕ႀကးမား ဖြ႕ၿဖးေရး လပငနးမား17 ဟ၍ ခြျခားႏငပါသည။

ေျမယာျပနာမားႏငပတသက၍ ဆးကးသကေရာကခခရေသာ လမားသည ၂၀၁၀ ခႏစမစ၍ အျခားေသာ ႏငငအဆငေျပာငးလမႈမားႏငအတ၊ ၄ငးတ႔၏ စတပကျခငး၊ မေရာငရႏငျခငး၊ ေဒါသထြကျခငးတ႔က ကယ ေလာငစြာ ထတေဖာလာၾကပါသည။ ရနကနတငးေဒသႀကးႏင မြနျပညနယတ႔တြင သေတသနအဖြ႕က ေလလာ ေတြ႕ရရေသာ ေနာကဆကတြျပနာမားတြငသမငးတစေလာကေျမယာမတရားရယျခငးမား၊ ပဂၢလကေျမယာ အျငငးပြါးမႈ မား၊ ေျမယာက အတနးအစား(ျပနလည)သတမတ၍ ေရာငးချခငး၊ ဆငေျခဖးမားႏင ကးေကာေနထငသ မား၊ အမားျပညသပငေနရာမားက အၿပငအဆငအသးျပျခငး၊ အစးရမဟတေသာ လကနကကငအပစမား (NSAGs) မား ပါ၀ငေနေသာ အမႈကစၥမားစသညတ႔ပါ၀ငပါသည။

(က-၁) ေျမယာက မတရားရယျခငး

ဆရယလစေခတအတြငးႏင ႏငငေတာေအးခမးေရးႏင ဖြ႕ၿဖးေရးေကာငစလကထကတ႔တြင ျဖစပြါးခေသာ ေျမမတရားရယသည ကစၥရပမားက သေတသနသြားေရာကျပလပခသည ေဒသအမားစ (ရပကြက/ေကး႐ြာ ၂၄ ခအနက ၁၄ ခတြင) တြငေတြ႕ရခရပါသည။ ထေျမအမားစမာ စကမႈဇနမားတညေထာငျခငး၊ အဆငျမင ပညာေရး/တကသလမား တညေဆာကျခငး၊ စစတနးလားမား တးခ႕ျခငးႏင လမးေဖာကလပျခငးမားအတြက ေျမမသမးမက စကပးေရးအတြက အသးျပေနေသာ ေျမမားျဖစၾကပါသည။

အသမးခလကရေသာ ေျမအမးအစားမားတြင လယယာေျမမား၊ အပငမားစကပးထားရသည ဥယာဥေျမမား၊ ရပ႐ြာကပငဆငသည ေျမလြတေျမလပမား၊ ရပ႐ြာကပငဆငသည စားကကေျမမား၊ ဓါးမဥးခေျမမား 18စသညတ႔ ပါ၀ငပါသည။ ထသ႔ ေျမက မတရားရယျခငးမားအျပင၊ ထအခနက အမမားကလညး ဖယရားခငး ခပါသည။ ဥပမာတစခတြင လမးေဖာကလပေရးစမကနးတစခအတြက အမ (၆၄)လး ဖယရားေပးခရပါသည။

ေျမအသမးခရသမားအနက အခ႕က ၄ငးတ႔တြင ပစ (၁၀၅) 19၊ လန (၃၉) 20ႏင လယေျမဥးပငအမတမား 21 ကသ႔ေသာ ေျမသကေသခလကမတမားပငဆငထားေၾကာငးႏင လယယာေျမႏငဥယာဥေျမမားအတြက ေျမခြန ျဖတပငးမားကလညး ေျမပငဆငမႈအေထာကအထားမားအျဖစ သမးဆညးထားေၾကာငး ေဖာျပခၾကပါသည။ သေတသနအဖြ႕က ေလလာခသည (ေကး႐ြာ ၁၄ ရြာအနက) ေနရာတစေနရာတြငသာ ေဒသခမားက ၄ငးတ႔တြင မညသညစာ႐ြကစာတမးမမရေၾကာငးႏင ဓါးမဥးခေျမကသာ တရား၀ငပငဆငသည ေျမအျဖစ အသအမတျပထားေၾကာငး ေျပာၾကားခပါသည။

16Transitioinal Institute, Developing Disparity – Regional Investment in Burma’s Borderlands (February 2013);

Transitional Institute, Access Denied – Land Rights and Ethnic Conflict in Burma (May 2013) တ႔တြင ေယဘယအားျဖင ၾကညႏငပါသည။

17UN Habitat, Human Settlement Sector Review: Union of Myanmar (1991) တြငၾကညပါ။ 18မတတမးမတရာမရေသာ သ႔မဟတ မတပတငထားျခငးမရေသာ ဘးဘြားအစဥအဆကပငဆငသည လယယာေျမမား။ 19အေဆာကအဥးတညေဆာကရန သ႔မဟတ ေျမအသးခမႈေျပာငးလရနစသည ရည႐ြယခကအမးမးအတြက လအပေသာသက

ေလာကထားလာပါက၊ေျမစာရငးဥးစးဌာနက ထတေပးေသာ အသအမတျပေျမပျဖစပါသည။ 20လန (၃၉)ဆသညမာ ေျမယာက ႏငငပငျပလပေရးဥပေဒ (၁၉၅၃ ခႏစ) ၏ ပဒမ ၃၉ ႏငအညေဆာင႐ြကထားျခငးက ဆလပါသည။

ထဥပေဒပဒမတြင ႏငငေတာသမၼတ သ႔မဟတ သမၼတက လပပငခြငအပႏငးထားသက မညသညစကပးေျမကမဆ သးျခား ကစၥရပျဖင အသးျပရန ညႊနၾကားႏငေၾကာငး ျပဌာနးထားပါသည။

21ေျမက အၿမတမးအသးျပခြင။

38

သေတသနအဖြ႕သ႔ ေျပာၾကားခသည ေျမသမးျခငး ကစၥရပအားလးတ႔တြင ေျမယာမားက အတငးအကပ သမးယချခငးျဖစၿပး၊ အခ႕ေသာ ေနရာမားတြင ႀကတငအသေပးမႈအနညးငယသာလပခပါသည။ (Box -၄ ကၾကညပါ။)၊ ထလပငနးမားေၾကာင ထခကၾကရသည လမားအား ေျမသမးျခငး၏ ရည႐ြယခကမားက ေကာငးမြနစြာ အသေပးေျပာၾကားချခငးမရဘ၊ ထသ႔ ေျမသမးခလကရသညအတြက ေလာေၾကးေငြလညး မရရခၾကပါ။ ထကသ႔ေသာ လပငနးမားက `ဥပေဒႏငမညေသာ´၊ `အာဏာရငဆနေသာ´ လပရပမားအျဖစ ႐ႈျမငခၾကၿပး၊ `တရားမတမႈမရး´ ဟ သတမတၾကပါသည။ အခ႕ကလညး သတ႔၏ ေျမမားက မညသည အခါမ ျပနလညရရမညမဟတေၾကာငးႏင ေမာလငခကလညး မရေတာေၾကာငး ေဖာျပခၾကပါသည။

Box – (၄)

ကၽြနေတာမာ မလတနးက ရာဘာပင (၁၂၀၀)ေလာကစကထားတ ေျမ ငါးဧကခြေလာကရတယ။ ၁၉၉၉ ခႏစမာ ေျမယာဖြ႕ၿဖးေရးစမကနးအတြက ႏစဧကေကာေလာက အသမးခလကရေတာ ကၽြနေတာမာ ၃.၂ ဧက ေလာကကနေသးတယ။ ဒါေပမ ၂၀၀၀ ခႏစမာ ကနတေျမအားလးက စကမႈဇနဖြ႕ၿဖးေရးအတြက အသမးခ လကရတယ။ ကၽြနေတာေျမက ဥးပငအမတလညးရတယ၊ G-၃ အဆငလညး ရတယ။ အဒအခနကဆရင ကၽြနေတာတ႔ ရာဘာပငေတြကကလညး အေစးေတြစထြကတာ ၄၅ ရကေလာကရၿပ။ ရာဘာေစးေတြ ထြကလာ ေတာ ကၽြနေတာတ႔ ေရ႕ေရးအတြက အပမကမကႏငၿပဆၿပး၊ အရမးေပာခၾကတာ။

ကၽြနေတာတ႔ရြာက ခရငအပခပေရးမႉးရယ၊ အတြငးေရးမႉးရယ၊ ဗလမႉးႀကးႏစေယာကရယ ေရာကလာၾကတယ၊ ၿပးေတာ ရာဘာခငးေတြက တစပတအတြငး ရငးေပးဖ႔ အမန႔ေပးတယ။ တကယလ႔ ကၽြနေတာတ႕ဘာသာ မရငးေပးရင ေျမက ဘဒဇာန႔ထးၿပးရငးမယလ႔ေျပာတယ။ ဗလမႉးႀကးတစေယာကက `ဒေျမက ႏငငေတာက ပငတယ၊ ယတစြအဆး ပနးအးထမာရတေျမႀကးေတာငမ ႏငငေတာပငတယ´ လ႔ ေျပာသြားတယ။

ကၽြနေတာလညး ကယကကယသတမေသႏငေတာ၊ ေနာကဆး အလပသမားေတြငားၿပး၊ ရာဘာခငးက ခတပစ ရတယ။ ကၽြနေတာဆရင စတန႔လန႔ မကပေတာဘး။ ထမငးစားဖ႔ေတာငေမေနတယ။ ကၽြနေတာမနးမ ဆရင လညး ေန႔ေရာ၊ ညေရာ ငေနတာ။ ကၽြနေတာမာ ေျမမရေတာ အလပသမားလပၿပး၊ ၀ငေငြရာရတယ။ ကၽြနေတာကေလးေတြအားလးကလညး ေကာငးထတလကရတယ။

ကၽြနေတာေျမက အခ ေပ (၁၀၀) ကြကေတြ ျဖစေအာင စတလကၿပ။ အဒအကြကေတြထက (၄)ကြကက ဘာမ မသးဘထားတာ ကၽြနေတာျမငေနရတယ။ ကၽြနေတာၾကားထားတာကေတာ သမးထားတေျမက စမကနး စၿပး (၃)ႏစ အတြငး အသးမျပခရင မလပငရငေတြက ျပနေပးရမယလ႔ သထားတယ။ အခဆရင (၁၄)ႏစရၿပ။ အခ ကၽြနေတာေျမက ျပနရဖ႕ ႀကးစားေနတယ။ ကၽြနေတာဘကက လကဖ႔ လႊတေတာကယစားလယတစေယာကက ဆကသြယေနတယ။

သေတသနတြင ပးေပါငးပါ၀ငသမားကေျပာၾကားသညမာ ေျမမားက မတရားသမးရာတြင အာဏာရငဆနေသာ သဘာ၀ရသညသာမက၊ ေျမသမးရမည ဧရယာတြင မပါ၀ငေသာေျမမားကလညး တစခါတစရတြင တတယ အဖြ႕/လမားက မားယြငးသမးယသြားၾကေၾကာငး ျဖစပါသည။ ပးေပါငးပါ၀ငသတစဥးက ေအာကပါအတငး ရငးျပခပါသည။

ကၽြနေတာမာ မလတနးက ေျမ (၁၀.၄၃)ဧက ရတယ။ ဒထက တစ၀ကက စကမႈဇနေဖာထတေရးအတြက သမးသြားတယ။ ဒါေပမ စကမႈဇနႀကးၾကပေရးေကာမတက စာေရးက ေမးၾကညေတာ ကၽြနေတာေျမက စကမႈဇနအတြက သမးရမယ ဧရယာထမာ မပါဘး။ ကၽြနေတာေျမက စကမႈဇနႀကၾကပေရးေကာမတ

39

အတြငးေရးမႉးက ယသြားတာ။ ဒါေပမ ကၽြနေတာမာ သကေသေတြရတယ။ ကၽြနေတာ ၂၀၁၃ ခႏစအထ ေဆာငထားတ ေျမခြနျဖတပငးေတြရတယ။

သေတသနလပငနးစဥတစေလာကလးတြင သေတသနအဖြ႕သည ေျမမတရားရယရာတြင ပါ၀ငခသည ပဂၢလ မားစြာတ႔က သရခရပါသည။ ၄ငးတ႔တြင ႏငငအဆင အဖြ႕အစညးမား၊ ႏငငေတာႏငဖကစပအဖြ႕အစညးမား၊ တစဥးခငးပဂၢလမား၊ ပဂၢလကကမၸဏမားလညး ပါ၀ငပါသည။ ဆရယလစေခတအတြငးတြင ႏငငအဆင အဖြ႕အစညးမားက ႏငငအဆင စမကနးမားအတြက ေျမသမးခၾကပါသည။ ယငးစမကနးမားတြင စျပလပသားစမကနး၊ ျမနမာရာဘာစမကနး၊ အဏၰ၀ါသပၸေကာလပစသညတ႔ ပါ၀ငပါသည။ သေတသန ေတြ႕ရခကမားအရ တပမေတာအစးရလကထကတြင ႏငငအဆင အဖြ႕အစညးမားက (စကမႈဇနမား၊ လမးေဖာကလပျခငး၊ စစအေျခစက စခနးမားတးခ႕ျခငးစသညတ႔အပါအ၀င) ႏငငေတာစမကနးမားအတြက ေျမသမးျခငးသာမက၊ ႏငငႏင ဖကစပလပကငေနေသာ အဖြ႕အစညးမား၊ တစဥးခငးမားကလညး ပဂၢလကအကးစးပြါးအတြက ေျမသမးခၾကေၾကာငး ေတြ႕ရရပါသည။

မြနျပညနယရ သေတသနပးေပါငးပါ၀ငသအခ႕က အစးရႏင အစးရမဟတေသာ လကနကကငအပစမား NSAGs(NSAGs) အၾကား ၁၉၉၅ ခႏစတြင အပစအခတရပစေရးသေဘာတညခကရရသည အခနမစ၍ ေဒသ အတြငးတြင စစအေျခစကစခနးမားတးတကမားျပားလာေၾကာငး ေျပာၾကားခပါသည။ တပမေတာက ေျမယာ မားကအတငးအကပသမးယခၿပး၊ တပရငးမားအတြက အမနတကယလအပေသာေျမထက မားစြာ ပကယ ေသာ နယေျမမားက ျခစညး႐းခတထားျခငးသည ပမနျဖစခေၾကာငး ၄ငးပးေပါငးပါ၀ငသမားက ေျပာၾကားခ ပါသည။ မလေျမပငရငမားအေနျဖင ထတပရငးမားက သမးယထားေသာ ေျမဧရယာအတြငးသ႔ ၀ငေရာကလ ပါက၊ ထြကရေသာ ရာဘာေစး၏ ေ၀စတစခက တပမေတာသ႔ ေပးရပါသည။ တပမေတာကသမးယထားေသာ ေျမဧရယာတစခလးအတြက ပမနအားျဖင အခြနပစတစမးက ေပးေဆာငရေၾကာငးႏင ထအခြနပစႏငပမာဏမာ တပရငးမႉး တစဥးႏငတစဥး၊ နယေျမတစခႏငတစခေပၚမတည၍ ကြျပားၾကေၾကာငးလညး ေျပာၾကားခပါသည။

ရနကနတငးေဒသႀကးရ အခ႕ေသာ ပးေပါငးပါ၀ငသမားကလညး တပမေတာသည ၄ငးတ႔အမနတကယ လအပသညထက ပမေသာ ေျမယာမားက သမးယထားေၾကာငး ၄ငးတ႕၏ ထငျမငခကက ဆငတစြာ ေျပာၾကားခပါသည။

( ---) ၿမ႕နယေစာငတပရငးအတြက (၁၀၀)ဧကဆလေလာကပါၿပ။ ဒါေပမ သတ႕က ဧက (၅၀၀) ယလက တယ။

အစးရႏင တြဖကေဆာင႐ြကေနေသာ အဖြ႕အစညးမားႏင အပစငယမား၏ အကးစးပြါးအတြက တစဥးခငး ပဂၢလမားက ေျမသမးရာတြင တပမေတာ၊ ေထာကလမးေရးအဖြ႕မား၊ အကဥးဥးစးဌာန၊ သစေတာ ဥးစးဌာန၊ ျပညေထာငစၾကခငေရးႏင ဖြ႕ၿဖးေရးအသငး (USDA) တ႔ ပါ၀ငခၾကပါသည။ ထသ႔ ေျမသမးယမႈမား သည ၿမ႕နယ (၂) ၿမ႕နယတြင ျဖစပြါးခၿပး၊ ဓါးမဥးခေျမမား၊ ေကး႐ြာပငေျမလြတမားႏင စားကကေျမမား ပါ၀င ေၾကာငး သေတသနအဖြ႕သ႔ အစရငခခပါသည။

နယေျမတစခရ ေဒသခေနထငသတစဥးက `႐ြာရ႕ အေရ႕ဖကက ဓနေတာေတြက သစေတာဥးစးဌာနက ေရာငး စားခတယ။ ႐ြာရ႕ တစျခားဖကက စားကကေျမေတြကေတာ USDA တ႔၊ စစတပတ႔၊ ေထာကလမးေရးအဖြ႕ေတြန႔ အကဥးဥးစးက သမးလကလ႔ ကနၿပ´ ျဖစေၾကာငးႏင ဆကလက၍ စစတပမ သမးထားေသာေျမက တစဧက လင စပါး (၁၀)တငးႏႈနးျဖင လယသမားမားသ႔ ျပနငားထားေၾကာငးက အေသးစတရငးျပခပါသည။ ႏငငေရး ပါတကယစားလယတစဥးကလညး ေကး႐ြာပငစားကကေျမ (၂၀)ဧကႏင (၄၀)ဧကတ႔က အသးသး ေရာငးစား ခၾကေသာ အပခပေရးမႉးႏင အတြငးေရးမႉးတ႔အေၾကာငးက ေျပၾကားခပါသည။

40

အစးရက ေျမသမးရာတြင ပဂၢလကကမၸဏမားကလညး ပါ၀ငပတသကၾကပါသည။ ေယဘယအားျဖင ထကမၸဏမားက သမးယမညေျမမားအာတြက အသးျပခြငက ေလာကထားၾကပါသည။ သ႔ရာတြင အသးျပခြင ရရၿပးေနာကတြငမ ႏစေပါငးမားစြာၾကာသညအထ ထေျမက ဖြ႕ၿဖးေအာငေဆာင႐ြကျခငးမရပါ။ အခ႕ေသာ ကစၥရပမားတြင မလေျမပငရငမားက ထေျမက ျပနလည၀ငေရာကလာၿပး၊ စကပးေရးလပငနးမား ေဆာင႐ြက ၾကပါသည။ အျခားေသာကစၥရပမားတြင ပဂၢလကကမၸဏမားအေနျဖင လယသမားမားျပနလည၀ငေရာကမႈက ကာကြယရနအတြက ျခစညး႐းမား ခတထားတတၾကပါသည။

လႈငသာယာၿမ႕နယရ ႏငငေရးပါတကယစားလယအခ႕ကလညး အလားတေျပာၾကားခပါသည။

၂၀၀၃ ခႏစမာ စကမႈဇန တညေထာငေတာ ေျမ ၁၆၆၄၇ ဧက အသမးခရတယ။ ကမၸဏေတြက အစးရ ဆမာ ေျမအသးျပခြင/လပပငခြငေတြ ေလာကထားၾကတယ။ ဒါေပမ ဒေျမက ႏစေပါငးမားစြာၾကာ ေအာင ဘာမ အသးမျပဘထားၾကတယ။ အခအစးရက ေျမေတြကအသးမခရင လယသမားေတြက ျပနေပးမယ လ႔ အမန႔ထတလကေတာ သတ႕က ျခစညး႐းေတြ ကာထားၾကတယ။

တပမေတာအစးရလကထကတစေလာကလးတြင၊ ေျမအသမးခရသမားအေနျဖင ၄ငးတ႔၏ ေျမက ဆယစႏစ တစစေကာၾကာေအာငအသးမျပဘထားေသာလညး၊ ျပနလညေတာငးဆရန မ၀ရၾကပါ။ အဘယေၾကာငဆ ေသာ အစးရ၏ အာဏာရငဆနေသာ အေရးယမႈမားက ေၾကာက႐ြ႕ေသာေၾကာငျဖစပါသည။ သေတသနတြင ပးေပါငးပါ၀ငသတစဥးက ေအာကပါအတငး မေ၀ခပါသည။

ကၽြနေတာေျမက ကားထတလပေရးကမၸဏတစခက အခလကရ ယထားတယ။ ဒါေပမ ေျမသမးခရၿပး ကတညးက ၁၄ ႏစေကာၿပ၊ ေျမက မသးပ ထားတယ။

တန႔ျပနေျဖဆသမား၏ ေယဘယအျမငမာ ေငြေၾကးရသမားႏင လပပငခြငရသမား ပးေပါငး၍ အျခားသမားက နငထကစးနငးျဖစပါသည။ ထးျခားေသာ ဥပမာတစခမာ ပဂၢလကကမၸဏတစခက ေကး႐ြာပင ေဘာလးကြငးက သမးယထားေသာေနရာတြငျပလပေနေသာ ထကမၸဏ၏ လပငနးစဥမားသညေဒသတြငးရ ပတ၀နးကငႏင ကနးမာေရးက ထခကေစေၾကာငး ေကး႐ြာေခါငးေဆာငမားက တငၾကားၾကျခငးျဖစပါသည။

ကမၸဏက တငးေဒသႀကးအမႈေဆာငေကာမတ ဥကဌရ႕ ႏႈတမန႔န႔ ေကာကေတြခြၿပး၊ ကတရာေစးေတြ ကတယ။ ဒလပငနးက ဖနထေစတယ၊ ကတရာေစးကတ ဆကထြကတ အန႔ျပငးေတြကလညး ႐ြာသား ေတြ တစခနလး ႐ႉေနရတယ။ ကၽြနေတာတ႔က ကမၸဏက မးခးေခါငးတငတပေပးဖ႔ ေတာငးဆတယ။ ဒါေပမ အခညးႏးဘ။

ေျမမတရားသမးယျခငးႏငပတသကသည ေတြ႕ရခကမားမာ မကနဆးႏငပါ။ ထေတြ႕ရခကမားမာလညး ႏငင အဆငႏင တငးေဒသႀကးအဆင အေျခအေနမားက ထတေဖာေျပာထားေသာ အစရငခစာမားႏင ကကညမႈ ရပါသည။22 အဓကေတြ႕ရခကမာ တရား၀ငႏင တရားမ၀င လပငနးစဥမားျဖင ေျမယာမားက ဆယစႏစေပါငး မားစြာ ပမနမဟတဘ ခြေ၀ခထားေပးချခငးေၾကာင ယခကသ႔ ေျဖရငးရနခကခေသာ တငတနးမႈအေမြမားက ေပၚေပါကေစျခငးျဖစပါသည။

(က-၂) ပဂၢလကပငေျမယာအျငငးပြါးမႈမား

22ဥပမာအားျဖင COHRE, Didplacement and Didpossession: Forced Migration and Land Rights – Burma (November 2007); Karen Human Rights Group, Losing Ground: Land conflicts and collective action in eastern Myanmar (March 2013); HURFOM, Disputed Territory: Farmers’ foght against unjust land acquisition and barriers to their progress (October 2013) တ႔တြင ၾကညႏငပါသည။

41

ပဂၢလကပငေျမယာအျငငးပြါးမႈမားက သြားေရာကေလလာခေသာ ရပကြကႏငေကး႐ြာအားလးနးပါးတြင ေတြ႕ရရၿပး၊ နယနမတအျငငးပြါးမႈမား၊ စနစမကေသာေရာငး၀ယမႈမားေၾကာင ပငဆငမႈအျငငးပြါးမႈမား၊ အေမြ ဆကချခငးဆငရာ အျငငးပြါးမႈမား၊ ေျမေစးကစားျခငးေၾကာင အျငငးပြါးမႈမားစသညတ႔ ပါ၀ငပါသည။

သေတသနအတြငး ေယဘယေတြ႕ရခက ႏစခတ႔က ေျမယာဆငရာ အျငငးပြါးမႈမား၏ အႀကမအေရအတြကႏင ႐ႈပေထြးမႈတ႔ အဘယေၾကာငတးလာေၾကာငး တစတတပငး ရငးျပႏငပါသည။ ပထမေတြ႕ရခကမာ ႏငငအဆင ျပျပငေျပာငးလေရးလပငနးမားႏငအတ ျမနမာႏငင၏ စးပြါးေရးေမာလငခကမားျမငတကလာသညအတြက ေျမႏငပငဆငမႈမားအေပၚ သသာေသာ ဖအားမား သကေရာကလာျခငးျဖစပါသည။ ဤကစၥႏင ပတသက၍ ၂၀၁၂ ခႏစတြင ျပဌာနးလကသည လယယာေျမဥပေဒႏင ေျမလြတ၊ ေျမလပ၊ ေျမ႐ငးမားစမခန႕ခြေရး ဥပေဒတ႔ ေၾကာငလညး ေျမယာအျငငးပြါးမႈမားတးလာေစေၾကာငးေတြ႕ရပါသည။ ယငးက ေအာကပါ႐ႈျမငခကျဖင တစစတတစပငးရငးျပႏငပါသည။ ယခဥပေဒအရ ေျမအသးျပခြငေလာကထားျခငးလပငနးစဥျဖင ေဆာင ႐ြကပါက တရား၀ငေျမအသးျပခြငရရႏငပါသည။ အကးစးပြါးမားပကစးမညက စး႐ြ႕ပါက ထတရား၀င အသးျပခြငက ရရေအာငယထားသငပါသည။

ဒတယေတြ႕ရခကမာ ပဂၢလကပငေျမႏငပတသကသည ေရာငး၀ယမႈလပငနးအဆငဆငတ႕က ဥပေဒႏငအည တရာဝငေဆာငရြကျခငးမရဘ နားလညမႈႏငအရပလပထးလပနညးမားနင ေဆာငရြကေနျခငးျဖစေၾကာငး ေတြ႕ရရသည။ ေျမႏငပငဆငမႈေစးႏႈနးမားျမငလာျခငႏငအတ ခမးသာရနေမာ လငခကမားလညး ျမငမားလာသညအတြကနားလညမႈမားႏင အရပသေဘာအရေဆာငရြကမႈမားမာ အမားမခနငေသာ အေနအထားျဖစလာၾကသည။ သ႔ျဖစ၍ ပငဆငမႈဆငရာ အျငငးပြားမႈျပနာမားအတြကတရားမတစြာ ေျဖရငးနငရန မတ၍ပြငလငးျမငသာေသာ တရားေရးလပငနးစဥမားက အသးျပႏငခြငရေရးရရရန လအပ လာပါသည။

(က-၂-၁) နယနမတအျငငးပြါးမႈမား

အထးသျဖင ေကးလကေဒသရ သေတသနပးေပါငးပါ၀ငသမားက နယနမတအျငငးပြါးမႈမားသည လယယာေျမ မားႏင လေနျခကြကမားႏစခလးတြင ျဖစပြါးေၾကာငး ေျပာၾကားခပါသည။ လယယာေျမနယနမတ အျငငးပြါးမႈ မားသည မားေသာအားျဖင လယသမားမားက ေျမသားျဖငလပထားေသာ လယကနသငးက ျပနလညျပျပငၾက သညအခနတြင ေပၚေပါကေလရပါသည။ ေျမစာရငးဥးစးဌာနတြင ေျမပမားရေသာလညး၊ ၄ငးတ႔က တကစြာ ဆြထားျခငးမဟတသညအတြက ထကသ႔ေသာ အျငငးပြါးမႈမားက ပတးလာေစျခငးျဖစေၾကာငး ေယဘယ အျမငတစခက ေတြ႕ရရပါသည။ ေကး႐ြာအပခပေရးမႉးတစဥးက ေအာကပါအတငးရငးျပခပါသည။

ဒမာ အမားဆးေတြ႕ရတ အမႈေတြကေတာ လယကနသငး႐းနယနမတန႔(ကသငးလျခငး) ပတသကတ ျပနာေတြဘ။ ဒျပနာေတြအားလးက ကၽြနေတတ႕ဘာသာ ႐ြာထမာဘ ေျဖရငးၾကတယ။

ေ၀းလေသာ ေကးလကေဒသမားတြင လေနထငရာေနရာမားအတြက တရား၀ငခြငျပထားသည ေနရာမားမရပါ။ ထေကး႐ြာမား ျခ၀ငးမားက တကစြာ သတမတတငးတာထားျခငးမရဘ၊ သစပငမား သ႔မဟတ အျခား အေဆာကအဥးမားျဖင မတသားထားေလရပါသည။ ထအမတအသားမားမာ အလြယတက ေျပာငးလ ႏငသည အတြက စတထားမေကာငးေသာ အမနးခငးမားက ထနယနမတမားက ေျပာငးလရန ႀကးစားၾကေသာအခါ အျငငးပြါးမႈမားျဖစလာပါသည။ ေကး႐ြာအပခပေရးမႉးတစဥးက ေအာကပါအတငး ရငးျပခပါသည။

မႏစက ျခ၀ငး နယနမတန႔ပတသကလ႔ အျငငးပြါးမႈ ၁၄ ခ - ၁၅ ခေလာကရတယ။ ဒေဒသမာက ေျမအတြက ဘာမ ခြငျပခကေပးထားတာမရဘး။ ဒေတာ လေတြက နားလညမႈန႔ ေနေနၾကတာ။ အခ ေျမေစးေတြ ႐တတရကတကလာၿပဆေတာ အမနးခငးေတြၾကားမာ နယနမတျပနာျဖစတာေတြ ပမား

42

လာတယ။ ကၽြနေတာတ႔က အျငငးပြါးေနတ ဧရယာက အညအမခြေပးတယ။ ၿပးေတာ ဒလေတြက ျခစညး႐းခတဖ႔ တကတြနးရတယ။

(က-၂-၂) စနစမကေသာ ေရာငး၀ယမႈမားမ ပငဆငမႈဆငရာအျငငးပြါးမႈမားေပၚေပါကလာျခငး

ေျမယာမားက ငားရမးျခငး၊ ေရာငးျခငး၊ ၀ယျခငးႏင ေပါငႏျခငးတ႔ႏင ဆကစပေနသည ပငဆငမႈဆငရာ အျငငးပြါးမႈမားကလညး ေကးလကေဒသမားတြင အမားဆးေတြ႕ရရပါသည။ ထကသ႔ေသာ လပငနးမားက ပမနအားျဖင ႏႈတျဖငသာျပလပတတၾကၿပး၊ မသားစ၀ငမား သ႔မဟတ ေဆြမးမားပါ၀ငလာပါက တရား၀င စာခပစာတမးသေဘာတညခကမား မလအပဟ ႐ႈျမငၾကေၾကာငး ေတြ႕ရရပါသည။ ေ၀းလေသာ ေဒသတစခမ ေရ႕ေနတစဥးက အမႈတစခက ေအာကပါအတငး မေ၀ခပါသည။

လတစေယာကက သ႕ေျမ ေလးဧကက ပစကရာသ တစရာသအတြက တစဧက ၆၀၀၀၀ ကပႏႈနးန႕ သ႕တက ငားထားလကတယ။ ဒလက ေျမငားခေတာငးတအခနကေတာ သ႕တက ေျမငားခ ေပးဖ႔ မလဘး။ ဒေျမက သ႕အဖးက ဥးေလးက ေပးထားတာျဖစတအတြက ေပးစရာမလဘးလ႔ေျပာတယ။ ေနာကဆးေတာ ဒလက သ႕တက တရားစြလကရတယ။

အခ႕ေသာ ကစၥရပမားတြင ေကး႐ြာ/ရပကြက အပခပေရးမႉးမားကယတငကပင ေျမယာေရာငးဝယမႈမားက ပပးကညေပးၾကၿပး၊ အျခားကစၥရပမားတြင ေျမယာက ေပါင၍ ေငြေခးျခငးမ အျငငးပြါးမႈမား ျဖစေပၚရာတြင ေျဖရငးေပးမႈမားျပလပခၾကသည။ သေတသနတြငး ပးေပါငးပါ၀ငသတစဥးက ေျမေပါင၍ ေငြေခးယသည အမႈတစခတြင သပါ၀ငခရေသာ အခနး က႑က ေအာကပါအတငးေဖာျပခပါသည။

အမးသမးတစဥးက တျခားလဆမာ သ႔ေျမက လယျပနေငြျပနစနစန႔23 အေပါငထားတယ။ ဒါေပမ ႏစေယာကလးက (ေျမယာဥပေဒသစအရ) ဒေျမက ပငဆငေၾကာငး ေလာကလာၾကတယ။ ကၽြနေတာတ႔ က မလေျမပငရငက အေပါငစာခပလပဖ႔န႕ အေကြးေတြက ျပနဆပဖ႔ ေျပာၿပး၊ဒျပနာက ေျဖရငးလက ရတယ။ ကၽြနေတာေကး႐ြာအပစမာရတ ႐ြာ (၄)႐ြာမာ အလားတအမႈေတြ အမားႀကးရတယ။

ထးျခားေသာ ျဖစရပတစခတြင လယသမားတစဥးသည တရားဝငမဟတေသာ ေခးေငြယၿပးေနာက ပးေပါငး ၾကစညျခငးႏင အဂတလကစားမႈတ႔ေၾကာင ေထာငဒဏကခခရေၾကာငး ေတြ႕ရရပါသည။

Box – (၅)

ေကြးအမားအျပားတငရေနေသာ လယသမားတစဥးသည သ၏ လယေျမက လယျပနေငြျပန သေဘာတညခကျဖင ေပါငႏထားခပါသည။ ေငြေခးသမားက ၿမ႕နယအပခပေရမႉး၊ ေကး႐ြာအပခပေရးမႉး၊ ေျမစာရငးဥးစး ဌာနတ႔ႏင ပးေပါငး၍ လယသမားထမ အေပါငပစၥညးအျဖစရထားေသာ လယေျမက ၄ငးတ႔ အမညေပါကေျမအျဖစသ႔ လႊေျပာငးယခၾကပါသည။ လယသမားက ဤကစၥက လကမခဘ၊ သ၏ ေျမတြင ၀ငေရာကထြနယကခေသာအခါ အာဏာပငမားက သ႕အား ေထာငခခပါသည။

(က-၂-၃) အေမြဆကချခငးႏငပတသကသည အျငငးပြါးမႈမား

23ေခးေငြျပနဆပေသာအခါ လယျပနရျခငးက ဆလပါသည။ ေယဘယအားျဖင ေခးယသက ေငြသ႔မဟတ ပစၥညးက ေခးေပးသ

ထမရယေသာအခါ အျပနအလနအေနျဖင ေျမက အေပါငပစၥညး အေနျဖင သ႔မဟတ ေျမအသးျပခြင ေပးရျခငးျဖစပါသည။ ထသ႔ေသာ သေဘာတညခကမားက မားေသာအားျဖင ႏႈတျဖငသာ ျပလပတတၾကၿပး၊ မညသညစညးကမးခကမ မပါ၀ငၾကပါ။

43

သားသမးမားႏင ေဆြမးမားအၾကားတြင အေမြဆကချခငးႏငပတသကသည အျငငးပြါးမႈမားက ၿမ႕ျပႏင ေကး လကေဒသႏစေနရာလးတြင ပမနအားျဖင ေျပာၾကားခၾကပါသည။ တန႔ျပနေျဖၾကားသမား၏ ေျပာၾကားခက မားအရ ဤကသ႔ေသာ အျငငးပြါးမႈမားမာ အခ႕ေသာ သားသမးမားအေနျဖင မဘမားက ပငဆငမႈမား ခြေ၀ ေပးရာတြင မတမႈမရဟ ထငျမငၾကသညအခါမးတြင ထြကေပၚလာေလရပါသည။ (ဥပမာက box - ၆ တြင ၾကညပါ။)

Box – (၆)

အဖးအတစဥးက သ၏ ပထမဇနးမ ေမြးေသာ သားႏငသမးတ႔က လယေျမတစဧကႏင ဥယာဥေျမတစဧက ေပးခပါသည။ ကနရေသာ လယေျမ (၁၅) ဧကက သအမငး၍ ေနမေကာငးျဖစခနတြင ျပစေစာငေရာကေပးခ ေသာ ဒတယဇနးအား ေပးခပါသည။ ဒတယဇနးသညလညး အမငးေနၿပျဖစပါသည။ ဒတယဇနးသညသည အဖးအ ေလျဖတခနမစ၍ (၇) ႏစေကာၾကာေအာငျပစေစာငေရာကခသညအတြက သမတြငရေသာ ေ႐ႊမား အားလး ကနခပါသည။ (ပထမဇနး၏) သားႏငသမးတ႔က ေျမက ပလခငသညအတြက ေျမယာဥပေဒသစအရ ထေျမမားအတြက အမညေပါကပငဆငခြငေလာကထားခၾကပါသည။

(က-၂-၄) ေျမေစးျမငတကျခငးေၾကာင ျဖစေပၚလာသည အျငငးပြါးမႈမား

မဂၤလာေတာငညြန႔ၿမ႕နယတြင အခ႕ေသာ လပဂၢလ/အဖြ႕မားသည ပငဆငမႈအခ႕က အမညေပါကပငဆငခြင ရရေရးအတြက အျငငးပြါးမႈမားျဖစေပၚေနေၾကာငး ေတြ႕ရရပါသည။ ထအျငငးပြါးမႈမားက ထဧရယာအတြငး ဖြ႕ၿဖးေရးလပငနးမားေၾကာင ေျမေစးတကျခငးက ေလာငစာထညေပးလကရပါသည။ (Box - ၇) ကၾကညပါ။ အျခားျဖစရပတစခတြင အျမတမားစြာရရနအတြက ငားထားသညေျမက ေရာငးခလေသာ ေျမပငရငမားႏင ထေျမမ ထြကေပးရန ျငငးဆေနေသာ ေျမငားေနထငသမားအၾကား အျငငးပြါးမႈမားက ေတြ႕ရခရပါသည။

Box - ၇

နယေျမတစခတြင၊ အစးရ၀နထမးမားအတြက ႏငငေတာက ေဆာကလပေပးထားေသာ တကခနးမားတြင ေနထငေနသည လအခ႕က ၁၉၉၀ ခႏစခန႔မစ၍ ထတကခနးမား (ထတကခနးမားတြငေနထငခြင) က စတင ေရာငး ခခၾကပါသည။ ထအေရာငးအ၀ယမားမာ ပစတကမဟတဘ၊ ေရာငးခသမားႏင ၀ယယသမားအၾကား နားလညမႈျဖငသာ ျပလပေနၾကျခငးျဖစပါသည။ ထႏစဥးလးတြင ထတကခနးမားက တရား၀ငပငဆငခြင မရၾကပါ။ ေရာငး၀ယသမားက ရပကြကအပခပေရးမႉးႏင ႏစဖကလးမ သေသာ တတယပဂၢလတ႔၏ ေရ႕ေမာက တြင စာခပမားက လကမတေရးထးၾကပါသည။ ထသမားက စာခပတြင သကေသမားအျဖစ ေဆာင႐ြက ေပးၾကပါသည။

၁၉၉၄ ခႏစတြင လတစဥးက တကခနးတစခနးက (၁၀)သနးျဖင `၀ယယ´ခၿပး၊ ေရာငးခသႏင စာခပျပလပခ ပါသည။ သ႔ရာတြင ထစာခပသည ႏစ (၂၀)ေကာၾကာေပာကဆးေနခပါသည။ ၂၀၁၄ ခႏစတြင လကရ တက ခနးမားရေနေသာေနရာတြင ကြနဒတကခနးမားတညေဆာကမညဟ ေကာလဟာလမား ထြကေပၚလာသည အတြက ထအစးရပငတကခနးမား၏ ေစးႏႈနးမာ ကပသနး (၈၀၀) မ (၁၀၀၀) အထ ျမငတကသြားခပါသည။ ထအခါတြင တကခနးက မလေရာငးခခသမားက သတ႔က တကခနးက ေရာငးခချခငးမဟတေၾကာငး ေျပာဆၿပး၊ ထတကခနးအတြက ပငဆငခြငက ေတာငးဆခၾကပါသည။

44

(က-၃) ေျမယာအမးအစား (ျပနလည) သတမတ၍ ေရာငးချခငး

ေျမယာပဋပကၡမား၏ ေနာကထပဇစျမစတစခမာ ေျမအမးအစားခြျခားရာတြင ထပေနျခငးႏင ၀ေရာဓ ျဖစေန ျခငးေၾကာငျဖစေၾကာငး ေလလာေတြ႕ရရပါသည။ ျပညသ႕လႊတေတာကယစားလယ တစဥးက သစေတာဥးစး ဌာနႏင ေျမစာရငးဥးစးဌာနတ႔မ ထတေပးေသာ အမညေပါကပငဆငမႈမားတြင ထပေနျခငးမားရေၾကာငး ေျပာၾကားခပါသည။

သစေတာဥးစးဌာနက ရာဘာစကခငးလပဖ႔ ခြငျပခကေတြထတေပးတယ။ လေတြက ရာဘာပငေတြက ႏစေတာေတာၾကာၾကာစကၾကတယ။ ဒါေပမ ဒေျမေတြ (ရာဘာပငေတြစကထားတေျမေတြ) က ေျမစာရငး ဥးစးဌာနမာ ေျမလြတေျမလပေတြအေနန႕ မတတမးတငထားတယ။ အဒေတာ ဒေျမေတြဟာ ကနဥးက စကမႈဇနအတြက စမခကေတြထမာ ပါေနၿပးေတာ၊ (အဒစမခကေတြထက တစချဖစတ) အမရာ ေဖာ ထတေရးစမခကန႔ တတယအဖြ႕/ပဂၢလေတြက ခြေ၀ခထားလကတယ။ ခြငျပခကရတ လေတြက သတ႔ ေျမက ၾကညလကေတာ ရာဘာစကခငးေတြန႔ ျပညေနတာက ေတြ႕ရတာဘ။ ရာဘာ စကခငးပငရငေတြ အေနန႔လညး စကခငးေတြက ရာဘာေစးထြကတအခနျဖစေနေတာ ေ႐ႊ႕ေျပာငးဖ႔ ခကခတယ။ ဒါက အစးရဌာနေတြ ေျမအသးခဖ႔ စမခကေတြ ေရးဆြတအခနမာ ေသေသခာခာ မစစေဆးခၾကလ႔ ျဖစရတာ။

အျခားေသာပးေပါငးပါ၀ငသမားကလညး အထးသျဖင ၂၀၁၂ ခႏစ၊ လယယာေျမဥပေဒျပဌာနးၿပးေနာကပငးတြင ေျမယာအမးအစား (ျပနလည) သတမတရာ၌ အစးရအရာရမား၏ အခနးက႑က ေ၀ဖနခၾကပါသည။ လယယာေျမဥပေဒအရ အေထြေထြအပခပေရးဥးစးဌာနႏင (စကပးေရးႏင ဆညေျမာငး၀နႀကးဌာနေအာကရ) ေျမစာရငးဥးစးဌာနတ႔မ အရာရမားအား ေျမအမညေပါကပငဆငမႈက ခြငျပေပးရာတြင သသာေသာ လပပငခြင မားျဖင ေထာကပေပးထားၿပး၊ ထလပပငခြငမားသည မညသည လြတလပေသာ သးသပစစေဆးမႈကမ ခယ စရာ မလပါ။ ယခငက ေျမစာရငးဥးစးဌာနတြင အရာရတစဥးျဖစခေသာ ႏငငေရးပါတကယစားလယတစဥးက ေအာကပါအတငးေျပာၾကားခပါသည။

ကမၸဏေတြက ေျမလခငရင ၿမ႕နယ အေထြေထြအပခပေရးန႔ ေျမစာရငး႐းေတြက သြားတယ။ ေျမအမးအစားက R-1 န႔ R-2 ဆၿပး ႏစမးရတယ။ ေျမေရာငးတာက ေျမစာရငးဥးစးဌာနက ေျမယာကၽြမးကငသက ညႏႈငးေပးရတယ။ ေျမစာရငးက ေျမအမးအစားသတမတေပးၿပးေတာ ေစးႏႈနး သတမတေပးရတယ။

ႏငငေရးပါတကယစားလယတစဥးကလညး ေအာကပါအတငးရငးျပခပါသည။

လြနခတ ၅ ႏစကေန ၇ ႏစေလာကအတြငးမာ ေျမပငခတလေတြရတယ။ သတ႔က ေျမက ဘာမမလပဘ ထားေပမ၊ သတ႔မာ ပစ (၁၀၅) ေတြရတယ၊ ေျမခြနလညး ေဆာငၾကတယ။ ဒါေပမ အပခပေရးန႔ အစးရ က ဒေျမေတြဟာ ေျမလြတေျမလပေတြဆၿပး၊ ေရာငးလကတယ။ ဒလကစၥေတြက ပမားလာၿပ။

(က-၄) ကးေကာရပကြကမားႏင ကးေကာ၀ငေရာကေနထငသမား

ေျမပေရးဆြျခငးသေတသနေဆာင႐ြကခသည ေနရာမားတြင ကးေကာ၀ငေရာကေနထငၾကသည ဆငေျခဖး ကးေကာရပကြကေနရာမားလညး ပါ၀ငပါသည။ အခ႕ေသာ ကစၥရပမားတြင အလပရာေဖြရန ၿမ႕ျပေဒသသ႔ ေရာကလာ ေသာ ေ႐ႊ႕ေျပာငးလပသားမားက ဆငေျခဖးကးေကာရပကြကမားျဖစလာၿပး၊ အျခားကစၥရပ မားတြငမ ေဒသခမားအား ေ႐ႊ႕ေျပာငးခရမႈေၾကာင ကးေကာရပကြကမားျဖစလာၾကေၾကာငး ေတြ႕ရရပါသည။

45

အခ႕ေသာ သေတသနပးေပါငးပါ၀ငသမားက မညသ႔ျဖစေပၚလာေၾကာငး ရငးျပခၾကပါသည။ လႈငသာယာ ၿမ႕နယမ တန႔ျပနေျဖၾကားသတစဥးက ေအာကပါအတငး အေသးစတေျပာၾကားခပါသည။

ဒလေတြက အဓကကေတာ ဧရာ၀တတငးေဒသႀကးက ေ႐ႊ႕ေျပာငးလာၾကတာ။ ေဒသခေတြက သတ႔က ေျမလြတေျမလပေတြမာ ေနခြငျပၾကတယ။ ဆယအမမႉးေတြ၊ ရာအမမႉးေတြက သတ႔ဆက ၅၀၀၀ န႔ ၁၀၀၀၀ ၾကားေလာက ေငြေကာကၾကတာရတယ။ ဒလန႕ ကးေကာေတြ အစလကျဖစလာၾကတယ။

မြနျပညနယရ ေကး႐ြာေခါငးေဆာငတစဥးက ေကး႐ြာတစ႐ြာက မညသ႔ ဖယရားခေၾကာငးႏင ေဒသခ ေနထင သမား မညကသ႔ ကးေကာေနထငသမားျဖစသြားေၾကာငးက ရငးျပခပါသည။

လြနခတ (၁၅) ႏစေလာကက ကၽြနေတာတ႔႐ြာက လယေျမေတြန႔ ဥယာဥေျမေတြက အကဥးေထာင ေဆာကဖ႔ဆၿပး သမးလကတယ။ ေျမေတြက ဘးဘြားပငေျမေတြ၊ ဒါေပမ ဥယာဥေျမအျဖစ ေဖာထား တယ။ ကၽြနေတာတ႔က ႐ြာအပခပေရးမႉးက ေဘာလးကြငးေနရာမာ ေနရာခထားေပးတယ။ ဒါေပမ ေနာကတစႏစေလာကေနေတာ အေ႐ႊ႕ခရတယ။ ကၽြနေတာတ႔ ဘယေနရာမ သြားစရာမရေတာ ၿမ႕ထ ေရာကလာၿပး၊ လြတတေနရာေတြမာ ေနၾကရတယ။ ကၽြနေတာတ႔ အမသာေတြေတာင မေဆာကႏငဘး။ ေဒသခေတြက ကၽြနေတာတ႔ ဒမာေနတာက မႀကကၾကဘး။ ဒါေပမ အပခပေရးမႉးက အခမေ႐ႊ႕န႔ဥး၊ သနးေခါငစာရငးေကာကၿပးရင ကၽြနေတာတ႔အတြက ေနရာတစေနရာ စစဥေပးမယလ႔ေျပာတယ။

လႈငသာယာၿမ႕နယရ ပးေပါငးပါ၀ငသတစဥးကလညး အခ႕ေသာ လပငနးရငမားက ကးေကာေနထငသမား၏ ေျမေနရာလအပခကက အျမတထတ၍ အကးအျမတမားမညသ႔ရရေနေၾကာငးက ရငးျပခပါသည။

အခေလာေလာဆယ ပနးလႈငတတားနားမာ ကးေကာသ ၃၀၀၀ ေလာကက အစးရက ဖယထတလက တယ။ ဒတတားနားမာ လပငနးရငေတြပငတ ကၽြနးေလးတစကၽြနးရတယ။ လပငနးရငေတြက အဒေနရာ က လေနဧရယာျဖစေအာငလပၾကတယ။ ေပ ၂၀ x ေပ ၆၀ ကယတ အကြကေတြရကေနၿပး၊ လမးေတြ လညး ေဖာကေနတယ။ ၿပးေတာ လေတြက ေရာငးတယ။ ပထမေတာ တစကြကက (၁၅)သနးေလာကပ ရတာ၊ ေနာကေတာ သနး (၅၀၊ ၆၀ ) အထ ေစးတကသြားတယ၊ ၇ ရက- ၁၀ ရကေလာကအတြငးမာ ကးေကာဥးေရ ၂၀၀၀ ေလာကျဖစသြားတယ။ ဒါေပမ တစလခြေလာကၾကာေတာ သတ႔အားလးက ထပဖယခငးတယ။ တကယေတာ အာဏာပငေတြက ဒအေျခအေနက အစကတညးက သၿပးသားပါ။ သတ႔အေနန႔ တစခခ ခငခငမာမာ မထြကလာခငကတညးက ရပခငးဖ႕ေကာငးတယ။ အခေတာ ဒျပညသ ေတြပ ခၾကရတယ။ တစခနတညးမာ ေနစရာအမရတ လေတြကလညး အကယ၍ သတ႔ အဖယရားခရရင ေလာေၾကးေငြရႏငတယဆတ ေမာလငခကန႔ ဒေနရာေတြမာ တမငလာကးေကာၾကတယ။

(က-၅) အမားျပညသပငေနရာမားက အၿပငအဆငအသးျပျခငး

အထးသျဖင ၿမ႕ျပေဒသရရပကြကမားတြင ေစးမား၊ ေကာငးမား၊ ေဆာကလပေရးလပငနးခြငမား အနး တစ၀ကရ အမားျပညသပငေနရာမားက အၿပငအဆင အသးျပေနေၾကာငး ေဒသခေနထငသမားက ေျပာဆခ ၾကပါသည။ ထေနရာမားက ေစးေရာငးသမားႏင ထးႏငစကဘးျပငဆငမားကသ႔ေသာ လပငနးငယမားက ေနရာယထားေလရၾကပါသည။ သေတသနတြင ပးေပါငးပါ၀ငသတစဥးက ထေနရာမားတြင အျငငးပြါးမႈမား မညသ႔ျဖစပြါးေနေၾကာငး ေဖာျပခပါသည။

ဒေနရာမာ ေစးေဆာကမ စမကနးရတယ၊ ဒါေပမ ေျမကလြၿပး ဘာအေဆာကအဥးမ မရေသးဘး။ ဒေတာ လေတြက လမးေတြေပၚတကၿပး ေစးေရာငးၾကရတယ။ ပထမေတာ ေစးသည တစေယာက၊ ႏစေယာကပ ရတယ၊ ေနာကပငး တစျဖညးျဖညးမားလာၿပး၊ လမးမေပၚအထ ေရာကလာတယ။ ကားေတြက

46

ပစၥညးေတြေပၚက ျဖတသြားရင ရနျဖစေတာတာဘ။ ျမနစပါယက ၀နထမးေတြက ဒေစးသညေတြက ဖယဖ႔ ေရာကလာရင ၀နထမးေတြက ၀စမႈတတာန႔ ေစးသညေတြ ထြကေျပးၾကရတယ။ ျမနစပါယ ၀နထမးေတြ ျပနသြားရင ေစးသညေတြ ျပနေရာကလာၾကတာဘ။

အျခားေေ ပါဝငေျဖၾကားသတစဥးကလညး `အပခပေရးမႉးေတြန႔ ျမနစပါယ၀နထမးေတြကယတငက (ေစး သညေတြဆက) ေငြယေနၾကေတာ လမးေဘးေစးသညေတြျပနာက လြယလြယန႔ ေျဖရငးလ႔ မရဘး။´ ဟ သ၏ အျမငက ေဖာျပခပါသည။

လမးေဘးေစးသညတစဥးကမ အာဏာပငမားထမ ပမားလာေသာ ေတာငးဆမႈမားက ကကညေအာင ေဆာင ႐ြကရျခငးအတြက သ၏ စတပကမႈက ေဖာျပခပါသည။

ကၽြနေတာတ႔ဆငက မးကာစေတြန႔ အပထားဖ႔ ခငးေတာ ကၽြနေတာတ႔ လကလပၾကရတယ။ ကၽြနေတာတ႔က ထးေတြ ၀ယခငးေတာလ၊ ၀ယၾကရတာဘ။ အခကၽြနေတာတ႔က ေန႔ပငးပ ေရာငးခငးၿပး၊ ညပငးပတရမယဆေတာ ကၽြနေတာတ႔ စတပကၾကရတယ။ ကၽြနေတာမာ ေကာငးတကေနတ ကေလး သးေယာကရတယဆေတာ ကယပငျပနာေလးေတြရတယ။ အခလ ကၽြနေတာက ေနာကဆတေပးဖ႔န႔ ေ႐ႊ႕ေပးဖ႔ ေျပာလာျပနၿပ။ ကၽြနေတာ စတညစတယ။

(က-၆) အစးရမဟတေသာ လကနကကငအဖြ႕မားပါ၀ငေနသည ေျမယာျပနာမား

သေတသနအဖြ႕သည မြနျပညနယ၏ ေဒသတစခတြင ေကး႐ြာပငစားကကေျမက အသးျပျခငးႏင အခြန ေကာကချခငးတ႔အတြက အစးရမဟတေသာ လကနကကငအဖြ႕မား NSAGs(NSAGs) ၏ လႈပရားမႈမားက ေလလာခ ရပါသည။ သေတသနတြင ပးေပါငးပါ၀ငသတစဥးဆလင NSAGs က လယသမားတစဥးက ကးေကာ ၀ငေရာကမႈျဖင ဖမးဆးထားေၾကာငးက ၿမ႕နယအပခပေရးမႉး႐းသ႔ တငျပမညျဖစေၾကာငး ေျပာၾကားသည အတြက NSAGs အဖြ႕၀ငတစဥးက ေသနတျဖင ပစခတျခငးက ခခရပါသည။ အေသးစတမာ ေအာကပါ အတငးျဖစပါသည။

ယခလကရNSAGs မယထားေသာ ေျမသည စားကကေျမျဖစၿပး၊ အခြနေပးေသာ လတငးက လကချဖတပငးမားျပနေပးပါသည။ ထစားကကေျမက လယသမား (၁၅၀) ဥးခန႔က ပးခငးအျဖစ အသး ျပေနၾကပါသည။ NSAGs သည ပထမတြင အနးတစ၀ကရ ေျမမားတြင ရာဘာပငမား စကပး ေနရာမ လယသမားမားက စပါးပးခငးအျဖစ အသးျပေနသည စားကကေျမတြင ရာဘာပငမား တစျဖညးျဖညး ၀ငေရာကစကပးလာခပါသည။ NSAGs သည ထကစၥက ၿမ႕နယအပခပေရးႏင ပးေပါငးေဆာင ႐ြကချခငးျဖစၿပး၊ ၿမ႕နယအပခပေရးသညလညး NSAGs မားတြင ေသနတမားရေနသညအတြက ေၾကာက႐ြ႕ေနပရပါသည။ NSAGs အဖြ႕၀ငမားက စားကကေျမက လယသမားမားက စပါးပးခငးမား အျဖစ အသးျပသည ႏစလတာကာလအတြငး လယသမားမားအား အေႏာငအယကျပမည မဟတ ေၾကာငးက ၿမ႕နယအပခပေရးသ႔ ကတေပးခပါသည။ လယသမားမားကလညး စားကကေျမက စပါး ပးခငးအျဖစ အသးျပေတာမညဆပါက ၿမ႕နယအပခပေရးသ႔ အသေပးခၾကပါသည။ သ႔ရာတြင NSAGs မားက လယသမားမားအား ၄ငးတ႔၏ ေျမက ကးေကာ၀ငေရာကမႈျဖင စြပစြခပါသည။

47

(ခ) ခြျခားဆကဆျခငး

၁၉၈၂ ခႏစ၊ႏငငသားဥပေဒအရႏငငသားအမးအစားမား24က ႏငငသား25၊ ဧညႏငငသား26ႏင ႏငငသား ျပခြငရသ 27 ဟ၍ (၃) မးခြျခားထားပါသည။ လတစဥးက မညသညႏငငသားအမးအစားျဖစေၾကာငး သတမတ ထားခကေပၚမတည၍ ထသအား ၿမ႕နယ လ၀ငမႈႀကးၾကပေရးဥးစးဌာနက ပနးေရာငစစစေရးကတျပား (ႏငငသား)၊ အျပာေရာငစစစေရးကတျပား (ဧညႏငငသား)၊ သ႔မဟတ အစမးေရာငစစစေရးကတျပား (ႏငငသားျပခြငရသ) က ထတေပးပါသည။ ႏငငသားဥပေဒတြင အဓကအားျဖင လမးစ/တငးရငးသား28ျဖစမႈက အေျခခ၍ ခြျခားဆကဆထားသညသေဘာျဖစေနပါသည။ ယငးဥပေဒတြငမေဖာျပထားေသာလညး ႏငငသားအျပညအ၀ ျဖစရနအတြက အစးရက တရား၀ငသတမတထားေသာ `တငးရငးသားလမးစအပစ´ (၁၃၅) မးအနက တစမးမး တြင ပါ၀ငရပါမည။29

ႏငငသားအမးအစား (၃)မးတြင အကးဝငနငခြငရသ အမးမးရၾကၿပး၊ `ပနးေရာငကတျပား´ မရရထားသည အခ႕ေသာ သေတသနပးေပါငးပါ၀ငသမားအေနျဖင ၄ငးတ႔အား တနးတညမစြာ ဆကဆျခငးမရဟ ခစားၾကရၿပး၊ မတစြာဆကဆခရရန ဆႏၵရေၾကာငး ရငးလငးစြာေျပာၾကားခပါသည။ အျခားေသာသမားက ထသ႕ေသာ အျမစတြယေနသည မညမမႈသဘာ၀မားက မလႊမေရာငသာလကခေနရေၾကာငးႏင အခ႕ေသာ သမားကမ ၄ငးတ႔အေနျဖင ထအေလအထမားႏင `အကင´ျဖစေနၿပျဖစသညအတြက `ထေနၿပ´ ျဖစေၾကာငး ႏင `မညသညခစားခကမ မရေတာေၾကာငး´ ေျပာၾကားခၾကပါသည။

အစးရအေနျဖင ႏငငသားဥပေဒမားအေၾကာငး အသပညာမားက ေထာကပေပးသငေၾကာငးႏင အစးရ ၀နထမး မားပးေပါငး၍ ျပညသမားအတြက မတပတငမားရရေစရန ေဆာင႐ြကေပးသငေၾကာငး အခ႕ ေသာ သေတသန ပးေပါငးပါ၀ငသမားက ေ၀ဖနခပါသည။ ရပမရပဖတစဥးက ေအာကပါအတငးေဖာျပခပါသည။

လတငးမာ တညတ ႏငငသား အခြငအေရးေတြ ရသငတယလ႔ ကၽြနေတာယၾကညတယ။ ကၽြနေတာ ႏငငစေရာကဖးတယ၊ ဒါေပမ ဒေနရာမာ ႏငငသားျဖစဖ႔ မလြယဘးဆတာကကၽြနေတာသတယ။ လတစေယာကက ဒ (ႏငင) မာ ေနတယဆရင ဒႏငငရ အမးသားသခငးက ဆရမယ၊ ႏငငေတာအလက အေလးျပရမယ၊ ကၽြနေတာက ေတာ အဒလက ခြျခားဆကဆမာမဟတဘး။

24၁၉၄၇ ခႏစႏင ၁၉၇၄ ခႏစ အေျခခဥပေဒမားတြငမ ႏငငသားျဖစမႈက ေယဘယအားျဖင တစမးတညးသာျပဌာနးထားပါသည။ ၁၉၄၇

ခႏစ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ပဒမ ၁၀ ႏင ၁၁ တြငလညးေကာငး၊ ၁၉၇၄ ခႏစ၊ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ပဒမ ၁၄၅ တြငလညးေကာငး ၾကညပါ။ တငးရငးသားႏင ႏငငသားအျဖစသတမတျခငးဆငရာ အဓပၸါယစဥးစားခကမားက Transnational Institute, Ethnicity without Meaning, Data without Context (February, 2014) တြငၾကညပါ။

25အခနး (၇) 26အခနး (၂၃)၊ ဤႏငငသားအမးအစားအစားအတြက ေနာကဆးေလာကထားရမည ရကက ၁၉၈၂ ခႏစ၊ ဥပေဒတြင သတမတ ထားပါသည။

27အခနး (၄၂) ႏင (၄၃)။ 28အခနး (၃) ႏင (၄)။ လကရ ဤအစရငခစာအတြက တငးရငးသား၊ လမးစ၊ လမး (Ethnicity, Race, nationality) စသည စကားလးမားက အျပနအလနေရာေနာ အသးျပပါမည။

29ႏငငသားဥပေဒ အခနး (၃)တြင တငးရငးသားလမးစႀကး (၈)ချဖစသည ကခင၊ ကယား၊ ကရင၊ ခငး၊ ဗမာ၊ မြန၊ ရခင၊ ရမးတ႔တြင ပါ၀ငသမားက ႏငငသားမားအျဖစ အသအမတျပပါသည။ ၁၉၈၂ ခႏစ၊ ႏငငသားဥပေဒႏင ဆကစပလပထးလပနညးမားက အာဏာသကေရာကၿပးေနာကတြင အစးရက တငးရငးသား ၁၃၅ မး၏ စာရငးက ထတျပနခပါသည။

ဥပေဒ၏ အခနး (၆)တြင ဥပေဒအာဏာသကေရာကသညအခန၌ ႏငငသားျဖစထားၿပးသမားက ႏငငသားအျဖစ အသအမတျပ ေၾကာငး ျပဌာနးထားပါသည။ သေဘာမာ ဥပေဒအရ တငးရငးသား လမး (၁၃၅)မးတြင မပါ၀ငသမားက ပါဝငနငခြငရေစရနႏင အတငးအကပဖယထတထားျခငးသေဘာမးမျဖစေစရန ျ ျပဌာနးထားျခငးျဖစပါသည။  

48

သေတသနအဖြ႕က သြားေရာကေလလာခသည ေနရာမားအနက တစ၀ကခန႔ (၂၄ ရပကြက/ေကး႐ြာမားအနက ၁၀ ရပကြက/ေကး႐ြာ) တြင ေဒသခမားက အထးသျဖင မတပတငေလာကထားျခငးႏင ထတယျခငးႏင ပတသက၍ မမတ၍ မညမေသာ ဆကဆမႈအေတြ႕အၾကမားက ေျပာၾကားခပါသည။ ထသမားကပင အသက ေမြး၀မးေၾကာငးလပငနး၊ ကၽြမးကငပညာရငလပငနးႏင အခြငအလမးမား၊ လြတလပစြာ သြားလာခြငတ႔ႏင ပတသကသည အျခား ဆကစပအခကအခမားကလညး ထတေဖာေျပာခၾကပါသည။

(ခ-၁) မတပတငျပလပျခငး

မတပတငေလာကထားျခငးႏင ထတယျခငးႏငပတသက၍ အစးရ၀နထမးမား၏ မမတ၊ မညမေသာ အျပအမ မားက ေတြ႕ၾကခရေၾကာငး ေဖာျပခၾကသည သေတသနပးေပါငးပါ၀ငသမားမာ လမႈစးပြါးေရးေနာကခ နမပါးသ မား၊ တငးရငးသားေသြးေႏာမား၊ ဘာသာေရးလနညးစအပစမားႏင ရပပငးဆငရာ မသနစြမးသမား ျဖစၾကပါ သည။

ေယဘယအခကအေနျဖင ဘာသာေရး၊ အသြငအျပငႏင မလေနရာ (ဥပမာ - ဇာတ ၿမ႕နယမားမ ျပညနယ/တငးေဒသႀကးမားသ႔ ေ႐ႊ႕ေျပာငးလာၾကေသာ ေ႐ႊ႕ေျပာငးလပသားမားႏင ၄ငးတ႔၏ မသားစမား) တ႕က အေျခခ၍ခြျခားဆကဆမႈမားကျပလပၾကျခငးျဖစၿပး၊ လ၀ငမႈႀကးၾကပေရးအရာရတစဥးခငးစ၏ ပဂၢလပေရးဆငရာ အျခငးအရာ၊ ေပးလကေသာေငြေၾကးပမာဏ၊ ပဂၢလေရးဆငရာ အဆကအသြယႏင ရငးႏးမႈမားရျခငးႏင ယငးတ႔၏ သဘာ၀ စသညအခကမား သည ႏငငသားစစစေရးကတျပားရရေရးတြင အေရးႀကးေသာ အခနးက႑မ ပါ၀ငေနပါသည။ ထကသ႔ေသာ ထခကလြယအပစမားႏင လနညးစအပစမား တြင ပါ၀ငေနေသာ ပါဝငေျဖဆသမားအေနျဖင မတပတင ေလာကထားရာတြင ေကး႐ြာအပခပေရးမႉး၏ ေထာကခစာအတြက ေငြေၾကးအနညးငယ ေပးရပါသည။ ဆကလက၍ ၿမ႕နယလ၀ငမႈႀကးၾကပေရး႐းသ႔ ခဥးကပ၍ ကယစားေလာကထားေပးမည ပြစားအား ပမမားျပားေသာေငြေၾကးပမာဏ ေပးရပါသည။

(ခ-၁-၁) ဆငးရသမား

ေယဘယအားျဖင၊ စးပြါးေရးခ႕တသမားက မတပတငရရျခငးဆသညမာ ေငြေၾကးရသမားသာ ရရႏငသည အရာဟ၍ ႐ႈျမငၾကပါသည။ သေတသနတြင ပးေပါငးပါ၀ငသတစဥးက ထစတခစားခကက ေအာကပါအတငး ေဖာျပခပါသည။

ဒါက ေငြရမရမျပနာဘ။ ကၽြနေတာတ႔မာ ေငြရရင (၀နထမးေတြက) လာဘေငြေပးႏငမယ။ မတပတငကတဆတာက ေငြရတလေတြအတြကဘ။ ဆငးရသားေတြအတြက ရဖ႔ ခကခပါတယ။

ယခငစစသားေဟာငးတစဥးျဖစခသည ဗဒၶဘာသာ၀င၊ မြနလမး တစဥးကလညး အလားတ ေ၀ဖနခပါသည။

မတပတငကတအေၾကာငးက ေျပာေတာငမေျပာခငဘး။ ကတျပားရဖ႔ ၇ သနး၊ ၈ သနးေလာကကနတယ။ ကၽြနေတာတ႔က ႐းက ကယတငမသြားႏငေတာ ပြစားကေနတစဆင လပခငးရတယ။ အရငလ တစေယာက လပတာ ျမငထားရငေတာ ပလြယတာေပါ။ ဒါေပမ ကၽြနေတာတ႔က ပြစားက မသးလ႔မရဘး။ ကၽြနေတာတ႔ ကယဘာသာကယ လပဖ႔ႀကးစားရင အလပျဖစမာမဟတဘး။ အခအခန ကၽြနေတာမာ သးေခါကခးကတျပား30ပ ရတယ။

30၁၉၄၉ ခႏစ၊ ဗမာျပညတြငေနထငသမားမတပတငေရးဥပေဒႏင ၁၉၅၂ ခႏစ၊ ဗမာျပညတြင ေနထငသမားမတပတငေရး နညးဥပေဒ

မားအရ ထတေပးထားေသာ အမးသားမတပတငကတျပား။

49

အျခားသေတသနပေပါငးပါ၀ငသမားကမ မတပတငျပလပရာတြင ေငြေၾကးကနကမႈမားအျပင၊ ၀နထပ ၀နပး ျဖစေစေသာ ႐းလပငနးအဆငဆငႏင အမေထာငစစာရငးမရပါက ႀကေတြ႕ရမည အျခားေသာစနေခၚမႈမား လညး ရေသးေၾကာငး ေျပာၾကားခပါသည။

မသားစ (ႏစဖကစလးမာ)မာ ဘယသ႔မာမ အမေထာငစစာရငးမရဘး။ ကၽြနေတာက ဒေနရာက ခဏအလပလပမယဆၿပး လာတာ၊ ဒါေပမ ၅ ႏစ၊ ၆ ႏစေလာကၾကာသြားတယ။ ဒနရာမာ ကၽြနေတာတ႔လပ အမေထာငစစာရငးမရတ ကးေကာေတြ ရေသးတယ။ လတ စာ႐ြကစာတမးေတြ ယဖ႔ ဇာတၿမ႕က ျပနဖ႔ကလညး ေငြေၾကးက မလေလာကဘး။ ဒမာက ေခတမေနၿပဆေတာ ကၽြနေတာတ႔ ဖနးေတြ၊ ဖကစေတြန႔ အလပျဖစေအာင လပလ႔ ရသငတယ။ အခအခနမာ ကၽြနေတာတ႔မသားစက ဒျခ၀ငးမာ ဧညသညအေနန႔ ေနရတာ။ ကၽြနေတာက ဒျခ၀ငးမာ ယာယေနထငသဆေတာ ကၽြနေတာမာ ပစ (၁၀) မရဘ မတပတငလပလ႔မရဘး။ ဒေနရာမာ မတပတငမရတလေတြ အမားႀကးရၾကတယ။ တစခ႕လေတြက အလပေလာကရင တစျခားလရ႕ မတပတငက ငားၿပး ေလာကၾကရတယ။ တစခ႕လေတြ တရားရငဆငရတအခါ မတပတငကတမရေတာ အရမးဒကၡေရာကၾကတယ။ မတပတင ကတျပားမရေတာ ဖနးလေလာကလ႔မရဘး။ ေလယာဥပစးလ႔မရဘး။ (မတပတငမရလ႔) ကၽြနေတာတ႔ ပညာတတရငေတာငမ အမနတကယဘြ႕မရႏငဘး၊ အလပမရႏငဘး။ ကၽြနေတာတ႔မာ လအပတ စာ႐ြက စာတမးေတြရရင မတပတငခကခငးရႏငတယ။ မတပတငအတြက မဘေတြ၊ ဘးဘြားေတြ နာမည ေျပာရ ဘ လတယဆရင ကၽြနေတာတ႔ ညာေျပာလ႔ရတယ။

ျပညနယ/တငးေဒသႀကးအဆငတြင လပငနးေဆာင႐ြကေနေသာ အရပဖကလမႈအဖြ႕အစညးတစခက လ၀ငမႈ ႀကးၾကပေရးႏင ျပညသ႔အငအား၀နႀကးဌာနအေနျဖင ႏငငသားစစစေရးကတမား ျဖန႔ေ၀ေပးႏငေရးက ပပးေပး သည စမကနးတစခက အစပးေဆာင႐ြကခေၾကာငး ရငးျပခပါသည။

လ၀ငမႈႀကးၾကပေရးႏငျပညသ႔အငအား၀နႀကးဌာနက ၂၀၁၂ ခႏစ၊ ဧၿပလတြင မးပြငစမခကက စတင ေဆာင႐ြကခပါသည။ ျပညသမား ႏငငသားစစစေရးကတရရရနအတြက ေန႕ခငးၿပး၀နေဆာငမႈ (one-stop service) ျဖင ျပလပေပးရန ရည႐ြယထားၿပး၊ ထ၀နေဆာငမႈက ေဒသချပညသမားအတြက သတငးအခကအလကျဖန႕ေ၀ေရးလပငနးမားျဖင စတငခပါသည။ တစစတစဥးတြင စာ႐ြကစာတမး ျပညစစြာမရပါက အဖြ႕၀ငငါးဥးပါ၀ငေသာ စစစေရးအဖြ႕ (ၿမ႕နယပညာေရး၊ စမကနးေရးဆြေရး၊ ကနးမာေရး၊ လ၀ငမႈႀကးၾကပေရးႏင အေထြေထြအပခပေရးမ အရာရမားပါ၀ငပါသည)၏ ေထာကခခက ရပါက လေလာကပါသည။ 31

(ခ-၁-၂) ေသြးေႏာတငးရငးသားမား

မတပတငရရေရးအတြက ခကခေၾကာငးေျပာၾကားခေသာ ေနာကထပ ပါဝငေျဖဆသအပစတစစမာ ၄ငးတ႔ ကယ၄ငးတ႔`ေသြးေႏာ´မားအျဖစ သတမတထားသမားျဖစၾကပါသည။ ၄ငးကယ၄ငး မြတဆလင ပသလမးဟ သတမတထားေသာ တန႔ျပနေျဖဆသတစဥးက ေအာကပါအတငး အေသးစတေျပာၾကားခပါသည။

ေသြးေႏာတငးရငးသားေတြအတြက မတပတငကတ မရႏငဘး။ ဗမာတစ၀က၊ မြနတစ၀ကျဖစေနရငေတာ မရႏငဘး။ အရငတနးကေတာ ရႏငေသးတယ၊ အခ မရႏငေတာဘး။ အခအေဖန႔ အေမက ဘာလမးလဆတာ အေရးမၾကးေတာဘး။ ဘာေၾကာငလဆေတာ အဖးအဖြါးေတြက ေသြးေႏာေတြဆရင

31မးပြငစမခကသည ကရငျပညနယ၊ ကယားျပညနယႏင ရမးျပညနယေတာငပငးတ႔တြင ေဆာင႐ြကျခငးျဖစပါသည။

50

က မတပတငကတ မရႏငေတာဘး။ ကၽြနေတာတ႔ မတပတငကတျပားရရငေတာငမ သးေခါကခး ကတျပားပ ရႏငမယ။ ကၽြနေတာမာ အရငက မတပတငကတျပားရေသးတယ။ ကၽြနေတာကတျပား အသစလေတာ သးေခါကခးကတျပားပ ျပနထတေပးေတာတယ။

သေတသနတြင ပးေပါငးပါ၀ငသတစဥးကလညး ေအာကပါအတငး မေ၀ခပါသည။

ကၽြနေတာ (၁၃)ႏစသားကတညးက မတပတငကတျပားက အခအခနအထ မေျပာငးရေသးဘး။ ကၽြနေတာအေဖက ဗမာ-ဗဒၶဘာသာ၊ အေမက မြတဆလင-ကလား/ပသး။ ကၽြနေတာက ေသြးေႏာျဖစလ႔ မတပတင (အသစ) ေပးလ႔မရဘးလ႔ သတ႔က ေျပာၾကတယ။ အဒါန႔ ကၽြနေတာလညး မတပတငက မေျပာငးေတာဘး။

ေဒသတစခရ သေတသနပးေပါငးပါ၀ငသမားက ၄ငးတ႔၏ အမေထာငစစာရငးတြင ယခငက ပသ-မြန၊ ပသး-မြနစသညျဖင ေသြးေႏာတငးရငးသားမားအျဖစ မတတမးတငထားေသာလညး၊ ၁၉၈၈ ခႏစေနာကပငးမစ၍ ထသ႔ အမးအစားသတမတမႈက ပယဖကခေၾကာငး၊ သ႔ရာတြင လ၀ငမႈႀကးၾကပေရးအရာရမားက ၄ငးတ႔အား `ဘဂၤါလ´မားဟ ျပနလည မတပတငခေၾကာငး ရငးျပခပါသည။ ထသ႔ ေျပာငးလလကျခငးေၾကာင ထသမား အေနျဖင `သးေခါကခးကတျပား´မားကသာရရခၿပး၊ ထကတျပားမားရရနအတြက တစကတလင ကပ ၁၀၀၀၀၀ ေကာ ေပးခရေၾကာငး ေျပာၾကားခပါသည။

သေတသနပးေပါငးပါ၀ငသတစဥးက မတပတငေလာကထားရာတြင သသာေသာ ေငြေၾကးရငးျမစမား ရထားပါ က `တငးရငးသား´ဟေသာ သတမတခက ေမးမနေပာကကြယသြားေၾကာငး အေလးအနကေျပာၾကားခပါ သည။

အကယ၍ ခငဗားက ေငြေပးလကရင၊ အၾကာႀကးေစာငဖ႔ မလဘး။ ႏစရကအတြငး ရႏငတယ။ ဒ႐ြာတစ႐ြာလးမာ ပနးေရာငမတပတငကတျပား ရတာဆလ႔ (၁၀) ေယာကေတာင မရဘး။ ပနးေရာင ကတျပားရဖ႔ ေငြခညးပ လတာမဟတဘး။ တငးရငးသားတစမးမးျဖစဖ႔လေသးတယ။ သးေခါကခးကတ ေတြန႔စာရင ဒကတေတြက ပကနကတယ။ ဒါေပမ ခငဗားေငြေပးႏငရင၊ တငးရငးသားကစၥက ဘာမ မဟတေတာဘး။

သေတသနအဖြ႕အေနျဖင ပသးႏင ပသလမးမား32သည ယခငက `တငးရငးသားလမးစ´မားစာရငးတြင ပါ၀င ျခငး ရမရက မစစေဆးႏငခပါ။ သ႔ရာတြင ယခလကရ တငးရငးသားလမး (၁၃၅) မးစာရငးတြငမ ထလမးမား မပါ၀ငၾကပါ။ ထပမအတညျပရမည ဒတယေတြ႕ရခကမာ အထးသျဖင အစၥလာမ၀ါဒက ယၾကညၾကသမားက `ေသြးေႏာသမား´ဟ ေယဘယအားျဖင သတမတခရသညကျမငေတြ႕ ေနရျခငး ျဖစပါသည။

32ပသးလမးမားဆသညမာ Austronesian စကားေျပာသမားတြင ပါ၀ငသည မေလးမြတဆလငမားျဖစမညဟ ယၾကညရၿပး၊ ၿမတအင

ေဒသ၏ ေတာငဘကစြနးတြင စစညးေနထငၾကပါသည။ ပသလမးဆသညမာ ယခအခါ ဗမာမြတဆလငမား သ႔မဟတ ျမနမာမြတဆလငမားအျဖစ ပမလသမားၾကၿပး၊ ဘာသာစကားႏင ယဥေကးမႈအရ ျမနမာလ႕အသကအ၀နး ႏငတသားတညးအသြငရလာသမားျဖစၾကသည။`ပသ´ဟေသာ စကားလးက ဘးေတာဘရားဘရငက အသးျပခၿပး၊ ေရးပါရနးလမးမား ကနသည အဖြ႕မားက ရညညႊနးသည `ပါစ (Parci)´ ဟေသာ စကားလးမ ဆငးသကလာသညဟ ယၾကညရပါသည။ ကလနေခတအတြငးက ၿဗတသမားက ၁၈၉၁ ခႏစ သနးေခါငစာရငးတြင `ဇာပတ (Zerbadee)´ႏင `ဗမာမြတဆလင´ ဟသည စကားလးမားက အသးျပခ ပါသည။  

51

(ခ-၁-၃) ဘာသာေရးလနညးစမား

အထကတြငေဖာျပခသညအတငးပင၊ ျမနမာႏငငသားဥပေဒသည အဓကအားျဖင တငးရငးသား သ႔မဟတ လမးစက အေျခခ၍ ခြျခားထားျခငးျဖစၿပး၊ ဘာသာေရးက အေျခခ၍ ခြျခားဆကဆျခငးမရပါ။ အမနတကယ တြငမ ျမနမာႏငငတြင `လမးစ´၊ `တငးရငးသား´၊ `လမး´ဟေသာ သေဘာတရားမားသည .ဘာသာေရး အမညမားႏင စ႐းေရာေႏာေနသညအတြက၊ ျမနမာႏငငသားဥပေဒပါ ျပဌာနးခကမားသည ဘာသာေရး လနညးစမားအေပၚ မညမေသာ အကးသကေရာကမႈမားက ျဖစေပၚေစပါသည။ မမကယမမ မြတဆလငဟ သတမတၾကေသာ တန႔ျပနေျဖၾကားသမားက ၄ငးတ႔အေနျဖင မညသည လမး/တငးရငးသားတြင ပါ၀ငသညက ရငးလငးစြာ မေျပာၾကားႏငၾကပါ။ အျခားတစဖကတြငမ ၄ငးတ႔က အျခားသမားက `ကလား´ဟ မၾကခဏ ရညညႊနးတတၾကပါသည။ ထစကားလးမာ အေၾကာငးအရာေပၚမတည၍ မြတဆလငမားႏင ေတာငအာရသား ႐ပသြငရသမားက တၿပငနကတညး ေခၚေ၀ၚသးစြေသာ စကားလးျဖစပါသည။ `ကလား´တစဥးျဖစသည တန႔ျပနေျဖဆသတစဥးက ေအာကပါအတငးေျပာၾကားခပါသည။

ကလားလညး လ၊ ငါးခလညး ငါးပါဘ။ ကၽြနေတာတ႔က ဘာေၾကာင ခြျခားဆကဆေနၾကတာလ။

သေတသနတြင ပးေပါငးပါ၀ငသ မြတဆလငအမးသမးတစဥးက ၄ငးတ႔ ကးကြယသည ဘာသာေၾကာင သမႏင သမ၏ ခငပြနးတ႔တြင `ပနးေရာငကတ´မားရေသာလညး၊ ၄ငးတ႔၏ ကေလးမားတြငမ `သေခါကခးကတ´ မား သာ ရေၾကာငး အေသးစတေျပာၾကားခပါသည။

ကၽြနမတ႔ ကေလး (၃)ေယာကမာ သးေခါကခးကတျပားေတြပ ရတယ။ အဒေတာ သတ႔ ဘြ႕လကမတ ေတြ မရႏငေတာဘး။ ကၽြနမတ႔က မတပတငကတ (ID) ေတြ ရခငရင တစကတက တစသနးေလာက အကနအကခရမယ။ ဘာေၾကာငလဆေတာ ကၽြနမတ႔ရ႕ ဘာသာေရးေၾကာငဘ။ ကၽြနမတ႔ သမးက လြနခတ ႏစႏစက ဘြ႕ႀကတနးၿပးတယ။ ဒါေပမ ခအခနထ ဘြ႕လကမတမရေသးဘး။

အျခားတန႔ျပနေျဖၾကားသတစဥးက ၿမ႕နယလ၀ငမႈႀကးၾကပေရး႐းတြင ႐းရာအစၥလာမ၀တ႐၀တဆငထားေသာ သ႕အား အရာရတစဥးက မညသ႔ တားျမစခေၾကာငး ေဖာျပခပါသည။

ကၽြနေတာလ၀ငမႈႀကးၾကပေရး႐းထက ၀ငသြားေတာ အရာရက ကၽြနေတာ၀တထားတ ႐းရာ၀တ႐ရညႀကး က မ၀တရဘးဆၿပး တားတယ။ ဒကစၥအတြက ကၽြနေတာ အရမး၀မးနညးသြားတယ။ ေနာကပငးမာ ႐းက ကၽြနေတာကယတင ထပမသြားေတာဘန႔ ပြစားတစေယာကက သးေခါကခး ကတျပား လပခငးလကတာ၊ ေငြ ၈၀၀၀၀ ကနတယ။ တစျခားေနရာေတြမာ ကၽြနေတာၾကားတာက မတပတငကတတစခက ၆ ကပပ ေပးရတယ။ ဒါေပမ ဒကတက ႐းမာထတေပးရင ၆၀၀၀၀ တနသြားတယ။ ကၽြနေတာမာ ပနးေရာင ကတျပားမရရင ကၽြနေတာ ဘြ႕မရဘး။ အငဂငနယာ ဒါမမဟတ ဆရာ၀နမျဖစႏငဘး။ အရငေခတ ေတြတနးက ဘာျပနာမ မရခဘး။ ၁၉၉၀ ခႏစေနာကပငးမာ ကၽြနေတာတ႔ မတပတငကတေတြ လြယလြယန႔ မရေတာဘး။

မြတဆလငအမားစႏင ဟႏၵအနညးစေနထငသည ေဒသတစခတြင ေဒသခမားက လ၀ငမႈႀကးၾကပေရး ၀နထမး မားသည ေနထငသအားလးက `ဘဂၤါလ´မားအျဖစ အလအေလာကယဆခေၾကာငး ေျပာၾကားခၾကပါသည။ (Box- ၈ ကၾကညပါ။) မတသညေဒသမားမ ဟႏၵဘာသာေရးေခါငးေဆာငမားက `ဒေခတေတြမာ ဟႏၵေတြ၊ တ႐တေတြန႔ မြတဆလငေတြအတြက ႏငငသား အျပညအ၀ျဖစတယလ႔ သတမတေပးတ အစမးေရာင ကတျပားေတြ (အမးသားမတပတငကတ) ေတြ ရဖ႔ မလြယေတာဘး´ဟ သးျခားစမတခကျပခပါသည။

52

Box – (၈)

ဒ႐ြာကလာတ လဆရင ဒလ ဘာလမးျဖစတယဆတာက ျပနာမဟတေတာဘး။ သ႕က`န´လ႔ မတလကတာဘ။ မတပတငကတမာ `န´လ႔ မတသားလကတာက ဒလက သသယရတယလ႔ ဆလတာပါ။ ဗမာေတြေတာငမ `န´လ႔ အမတခရတတတယ။

ဤၿမ႕နယရ လ၀ငမႈႀကးၾကပေရးအရာရမားက ဤ႐ြာႏင (၄ငးႏငကပလကတညရေသာ) ေနာကတစ႐ြာရ လဥးေရ ၁၀၀% က ဘဂၤါလမားအျဖစ ႐ႈျမငၾကပါသည။ ေဒသခမားက ၄ငးတ႔အား ေျပာျပရန ႀကးစားၾက ေသာလညး အရာရမားက လကမခၾကပါ သ႔မဟတ နားမေထာငၾကပါ။ လတစေယာကသည ဤ႐ြာ သ႔မဟတ ကပလက႐ြာမ ျဖစပါက `ဘဂၤါလ´ဟ အလအေလာကယဆလကၾကပါသည။ စတထခကခစားရျခငးမတစပါး၊ မညသညအရာမ မလပႏငပါ။

လကရ ပနးေရာငမတပတငကတမားက အသစျပနလပလ၍ ေလာကထားသမားသည အဆးသတတြင `သး ေခါကခးကတျပားမား´ကသာ ျပနလညရရခၾကေသာ ဥပမာအခ႕က ေျမပေရးဆြျခငး လပငနးတစေလာက လးတြင ေတြ႕ရခရပါသည။ ထေလာကထားသအားလးတ႔မာ မြတဆလငမားျဖစၾကပါသည။ ထကသ႔ပင ႏငင သားျဖစခြင မရရေသာ အျခားသမား ရမရက ဆးျဖတႏငရနအတြက ေနာကထပ သေတသနလပငနး မား ေဆာင႐ြကရန လအပပါသည။

(ခ-၁-၄) မသနစြမးသမား

မတပတငေလာကထားျခငး၊ ထတယျခငးႏငပတသက၍ အခကအခမားရေၾကာငး ေဖာျပခၾကေသာ သေတ သန ပးေပါငးပါ၀ငသ စတတအပစမာ ႐ပပငးဆငရာ မသနစြမးသမားျဖစၾကပါသည။ သေတသနအဖြ႕သည ေဒသတစခတြငသာ အျမငအာ႐ခ႕ယြငးေနသည တန႔ျပနေျဖၾကားသမားက ေတြ႕ခရၿပး၊ ၄ငးတ႔အနက တစဥး က ေအာကပါအတငး အေသးစတေျပာၾကားခပါသည။

ကၽြနေတာတ႔က အခြငအေရးအတတရတ ႏငငသားေတြလ႔ သတမတဖ႔ တစျခားလေတြအတြက ခကခမာ ပါ။ ကၽြနေတာတ႔ရ႕ ကယပငမသားစေတြ၊ ဒါမမဟတ လ၀ငမႈႀကးၾကပေရး၀နထမးေတြေၾကာင ကၽြနေတာ တ႔ မကမျမငေတြမာ မတပတငကတေတာငမရပါဘး။ တစခ႕မသားစေတြက ကၽြနေတာတ႔အတြက ဒမတပတငကတက သးရမေနရာ ရမာမဟတဘးလ႔ ယဆၾကတယ။ ဒေတာ ကၽြနေတာတ႔က မတပတင လပေပးဖ႔ မကညၾကေတာဘး။ ေနာကတစခကကေတာ လ၀ငမႈႀကးၾကပေရးအရာရေတြ ကယတငက ကၽြနေတာတ႔ မကမျမငေတြအတြက မတပတငလပေပးစရာမလဘးလ႔ ေၾကျငာထားတယ။ ကၽြနေတာတ႔ မာ မတပတငမရရင ပတစပ႔ ေလာကလ႔မရဘး။ ကၽြနေတာတ႔ ႏငငျခားမာ ပညာသငလ႔မရေတာဘး။ ကၽြနေတာတ႔ မေပးလ႔လမရဘး။ ဥပေဒေတြ၊ အေျခခဥပေဒေတြက မသနစြမးသေတြအတြက ထညသြငးစဥးစားၿပးေရးထားတာမရဘး။ ဥပေဒက ကၽြနေတာတ႔က အေထာကအပလညး မေပးဘး၊ အကာအကြယလညး မေပးဘး။ ကၽြနေတာတ႔အတြက တရားေရးန႕ဆငေသာ ကစၥတစခခမာပါဝငဖ႕လညး အရမးခကခ႔တယ။ ကၽြနေတာတ႔ အမားစအတြကေတာ ဒစကားလးက ၾကားရမာ ေၾကာကေနၾကတယ။ ကၽြနေတာတ႔က မသနစြမးတသေတြျဖစေနလ႔ ကၽြနေတာတ႔က ကာကြယေပးရမ အစား အျပစေပးေနတယလ႔ ခစားမတယ။

53

ဤအပငးငယတြငပါ၀ငသည ေတြ႕ရခကမားသည မကနဆးေသးေသာလညး၊ ႏငငသားအျဖစအသ အမတျပခရေရးအတြက ႀကးစားအားထတရာတြင ခြျခားဆကဆမႈမားက ရငဆငေနရေသာ အပစမား အေၾကာငးက ေဖာညႊနးေပးႏငပါသည။

(ခ-၂) အသကေမြး၀မးေၾကာငးစနစ၊ ပညာေရးႏင ကၽြမးကငမႈအခြငအလမးမား

မတပတင ရရေရးတြငေတြ႕ရသည အခကအခမားက ရငးလငးစြာေျပာၾကားခေသာ သေတသနပးေပါငးပါ၀င သမားအနက အခ႕ကပင အသကေမြး၀မးေၾကာငး၊ပညာေရးႏင ကၽြမးကငမႈဆငရာ အခြငအလမးမားႏင ပတသကသည စနေခၚမႈမားကလညး ေျပာဆခၾကပါသည။ မြတဆလငတစဥးျဖစသည တန႔ျပနေျဖဆသက ေအာကပါအတငး ရငးျပခပါသည။

ကၽြနေတာတ႔က သးေခါကခးကတန႔ဆရင အသကေမြး၀မးေၾကာငးေကာလပ တကလ႔မရဘး။ ကၽြနေတာ တ႔ ဘြ႕မရႏငဘး။ အဒေတာ အလပေလာကလ႔လမရေတာဘး။ ကၽြနေတာတ႔က ေစးေရာငးၿပးေတာ လပကငစားရတယ။ ကၽြနေတာတ႔ မတပတငရဖ႔အတြက ဘယေနရာသြားရမလ၊ ဘာလပရမလ မသေတာဘး။

အျမငအာ႐ခ႕ယြငးေနသည သေတသနပးေပါငးပါ၀ငသတစဥးကလညး သ၏ ရညမနးခကမား ေမးမနေပာက ကြယခရသည သ၏ ပဂၢလေရး အေတြ႕အၾကက အေသးစတေျပာၾကားခပါသည။

ကၽြနေတာ ဆယတနးေအာငေတာ အမတေတြေကာငးလ႔၊ တကသလမာ သပၸဘာသာတြ တစခခ ေ႐ြးခငခတယ။ ဒါေပမ ကၽြနေတာ အျမငအာ႐ခ႕ယြငးလာေတာ တကသလဆကတကဖ႔ အခြငအေရး မရေတာဘး။ ကၽြနေတာက Professional တစေယာကလ သခငးဆၿပး၊ ဂတပစၥညးေတြလ တးခငေတာ ယဥေကးမႈတကသလမာ ဂတဘာသာယခငခေသးတယ။ ဒါေပမ ပါေမာကၡခပက မကမျမငတစေယာက က ဂတသငခနးစာေတြ၊ အတနးေတြက မတကႏငဘး လ႕ေတြးၿပး၊ ကၽြနေတာ ေလာကလႊာက ပယလက တယ။ ကၽြနေတာတ႔က လေတြဆးျဖတခကခတအခါမာ သားေကာငေတြျဖစေနၾကတယ။ လေတြက မကမျမငေတြအေပၚ ကယခငးစာစတလ မရဘး၊ နားလညမႈလ မရဘး။ ဒါေၾကာင ကၽြနေတာ ပမန ၀ဇၨာတြပ ယလကရၿပး၊ ဂတဘာသာတြက ေလလာခငတ ကၽြနေတာေမာလငခကေတြက စြန႕လႊတ လကရတယ။ ကၽြနေတာအနာဂတအစအစဥက ေျပာငးလကရတယ။

(ခ-၃) လြတလပစြာ သြားလာခြင

အခ႕ေသာ ပါဝငေျဖဆသမားသည ၄ငးတ႔၏ မတပတငႏင ဆကစပေနသည ျပနာမားေၾကာင ခရးသြားလာရာတြင အစးရ၀နထမးမား၊ NSAGs မား၏ မမတ၊ မညမေသာ ဆကဆမႈမားက ရငဆငခရေၾကာငး သေတသနလပငနးစဥတစေလာကလးတြင ေလလာေတြ႕ရရပါသည။ သေတသနတြင ပးေပါငးပါ၀ငသတစဥးက ေအာကပါအတငး အေသးစတေျပာၾကားခပါသည။

ကၽြနေတာ သးေခါကခးမတပတငလပတနးက ပြစားက ၅၀၀၀၀ (ကပ) ေပးလကရတယ။ ဒါေပမ ကတျပားထက လမးေနရာမာ `ဘဂၤါလ´လ႔ ေရးထားတယ။ ကၽြနေတာက အစၥလာမ ဘာသာ၀ငလ႔ ေျပာေတာလ `ဘဂၤါလ´လ႔ပ ခေရးတယ။ ကၽြနေတာ ဘးဘြားေတြက ျမနမာ ႏငငမာ ေမြးတာ။ ကၽြနေတာ `ကလား´ စကားလ မေျပာတတဘး။ မတပတငကတထမာပါတ `ဘဂၤါလ´ဆတ စာလးေၾကာင ခရးသြား တငး အျမတမး ဒကၡေရာကရတယ။ လမးခြနဂတေတြမာ မတပတငစစတအခါတငး ကၽြနေတာ ေငြ နညးနညးေပးရတယ။ လ၀ငမႈႀကးၾကပေရးက ၀နထမးေတြကလညး ကၽြနေတာက ေတြ႕တငး ေငြအတငး ေတာငးတယ။ NSAGs ေတြလညး အတတဘ။ သတ႔က ပကဆေပးမ သြားခြငေပးၾကတယ။

54

အျခားေသာ တန႔ျပနေျဖၾကားသမားကလညး ေငြအနညးငယမေပးလင သတ႔၏ မတပတငကတမား အသမးခရ တတေၾကာငး ေဖာျပခၾကပါသည။

ကၽြနေတာတ႔ ျမ၀တက သြားေတာ လမးခြနေကာကတဂတမာ ကၽြနေတာတ႔ရ႕ မတပတငေတြက ေတာငး တယ။ မတပတငထက `လမး´ေနရာမာ `ဘဂၤါလ´လ႕ေရးထားတာေတြ႕ရင အဒမတပတငက သမးလကတယ။ ကၽြနေတာတ႔က ပကဆမေပးမခငး မတပတငကတေတြ ျပနမရဘး။ ကၽြနေတာတ႔ စးလာတ ဘတစကားေတြကလညး စတမရညၾကေတာဘး။ ကၽြနေတာတ႔လ ပကဆေပးမလား၊ မတပတင ကတျပားေတြ အဆးခမလား ျမနျမန ဆးျဖတရတယ။ အမးသားေတြက အမးသမးေတြထက ပၿပး ပကဆ ပေပးရတယ။

ရတပဖြ႕၀ငမားသည မြတဆလငမားကသာ ပစမတထားျခငးမဟတဘ၊ `ကလား´ႏငတေသာလမားကလညး ဥးတညေၾကာငး အျခားေသာ သေတသနပးေပါငးပါ၀ငသမားက ေဖာျပခၾကပါသည။ ရမားက ေငြေတာငး ရနအတြက လမးေပၚရ ကားမားက ရပခငးေသာအခါ ေငြေပးရမညလမားအား ေတာငးခသည ရည႐ြယခကက မညသညအခါမ မရငးျပၾကပါ။

ေယဘယအားျဖင ခရးသြားလာရာတြင ထကသ႔ ေႏာငေႏးမႈမားက ရငဆငရသမားက သတ႔အေနျဖင ျဖစႏင ပါက ခရးမထြကလေၾကာငး သေတသနအဖြ႕သ႔ ေျပာၾကားခပါသည။

(ဂ) အမးသမးမားႏင ကေလးမားအား ဥပေဒျဖင ကာကြယေပးျခငး

သေတသနအဖြ႕က သြားေရာကေလလာခသည ၿမ႕နယ (၈)ၿမ႕နယလးတြင အထးသျဖင အမးသမးမားႏင ကေလးမားက ထခကေစေသာ ဥပေဒျဖင ကာကြယေပးျခငးဆငရာ ျပနာမားစြာက ၾကေတြ႕ခရပါသည။ ျပငးထနေသာ ျပနာမားတြင လငပငးဆငရာ အၾကမးဖကမႈ၊ ေဒသတြငးအၾကမးဖကမႈမား၊ လကနကးျခငး၊ ကေလးသငယလပသားႏင ရာဇ၀တမႈငယမားတြင ကေလးသငယမားပါ၀ငမႈ စသညတ႔ ပါ၀ငပါသည။

၂၀၀၈ ခႏစ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင ျမနမာႏငငရ အမးသမးမားသည အမးသားမားႏင တနးတညမစြာ စနစတစခက ရရၾကပါသည။33 ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအျပင၊ အမးသမးမားအတြက တရားမတမႈက လကလမးမ ေစျခငးႏငသကဆငသည ေဒသႏရဥပေဒမား34၊ သငေလာေသာ ႐းရာထးတမးဥပေဒမား35လညး ရေနပါသည။ ျမနမာႏငငသည အမးသမးမားအား ခြျခားဆကဆသည ပစအားလးက တကဖကျခငးဆငရာ 33ျမနမာႏငင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ (၂၀၀၈ ခႏစ)။ ပဒမ ၃၄၈၊ ၃၅၀ ႏင ၃၅၂။ သ႔ရာတြင ပဒမ ၃၅၂ တြငမ `ႏငင ေတာသည အလပအကငခန႔ထားရာတြငျဖစေစ၊ ႏငင၀နထမးေ႐ြးခယတာ၀နေပးရာတြငျဖစေစ၊ သတမတေသာ အရည အခငးႏငျပညစပါက ျပညေထာငစသမၼတျမနမာႏငငေတာ၏ မညသညႏငငသားကမ လမး။ ဇာတ၊ ကးကြယရာ ဘာသာ သာသနာ၊ အမးသား၊ အမးသမးက အေၾကာငးျပလက၊ ရာထးေ႐ြးခယခန႔ထားျခငးက ခြျခားမႈမျပရ။ သ႔ရာ တြင အမးသားမားႏငသာ ေလာကနသငျမတသည ရာထးတာ၀နမားအတြက အမးသားမားအား ေ႐ြးခယခန႔ထား ျခငးက ဤပဒမအရ အဟန႔အတားမျဖစေစရ။´ဟ ေဖာျပထားပါသည။

34၁၈၆၀ ခႏစ၊ ျပစမႈဆငရာ ဥပေဒ၊ ၁၈၉၈ ခႏစ ရာဇ၀တမႈလပထးဥပေဒ၊ ၁၈၇၂ ခႏစ သကေသခဥပေဒ၊ ၁၉၄၉ ခႏစ ျပည တနဆာႏပကြပေရးဥပေဒ၊ ၂၀၀၅ ခႏစ လကနကးမႈတကဖကေရးဥပေဒ၊ ၁၉၅၄ ခႏစ ဗဒၶဘာသာ၀င အမးသမးမား အထးလကထပျခငးႏင အေမြဆကခခြငဥပေဒ၊ ၁၈၇၂ ခႏစ အမးသမးမား အထးလကထပျခငးဥပေဒ၊ ၁၈၆၉ ခႏစ ျမနမာႏငင ကြာရငးမႈဥပေဒ၊ ၁၉၈၂ ခႏစ ျမနမာႏငငသားဥပေဒစသညတ႔ႏင အစးရအာဏာပငမားက ထတျပနသည သကဆငရာ ညႊနၾကားခကမား (ဥပမာ - ကြနဒးမားက လက၀ယထားရခြငျပေသာ အမန႔အမတ ၁၀၄၈ - ၁/၂၀၀၀။

35၁၈၉၈ ခႏစ၊ Burma Laws Act ၏ အပဒ ၁၃(၁)တြင ႐းရာဓေလထးတမးႏင ဘာသာေရးဆငရာ ကဓဥပေဒမားသည ဥပေဒကသ႔ အာဏာရ၍ ဆကချခငး၊ အေမြဆကချခငး၊ လကထပျခငးႏင ဇာတခြျခားျခငးတ႔အတြက တရား႐း ဆးျဖတ ခကမားခမတရာတြင အားကးအားထားျပႏငေၾကာငး ေဖာျပထားပါသည။

55

ကလသမဂၢကြနဗငးရငး (CEDAW) ၏ အဖြ႕၀ငႏငငျဖစၿပး၊ ၁၉၉၇ ခႏစတြင ယငးစာခပက သေဘာတညခ ပါသည။ ေဒသႏရဥပေဒမားႏင CEDAW စႏႈနးမားအား လကနာေဆာင႐ြကမႈႏငပတသက၍ Gender Equility Network က ၂၀၁၃ ခႏစတြင `ျမနမာႏငင၏ ဥပေဒမေဘာငသည ကလနကာလႏင ႐းရာထးတမးဆငရာ ရငးျမစမားမ ဆြယထားျခငးျဖစသညအတြက၊ ဥပေဒမားစြာတ႔မာ CEDAW ႏင ကကညမႈမရပါ။ ဥပေဒမားသည ပတကးခထားေသာ ကား/မဆငရာ ကန႔သတခကမားက ထညသြငးေပါငးစပထားၿပး၊ တနးတညမမႈရ ေစေရးအတြက အမးသမးမား၏ အခြငအေရးမားအား တးျမႇငေပးျခငး၊ ကာကြယေပးျခငးတ႔ႏင ေရ႕ေနာက ညညြတမႈ မရေၾကာငး´ ေ၀ဖနထားပါသည။ 36

လကရအခနတြင ျမနမာႏငငအစးရသည ႏငငအဆငအမးသမးေရးရာေကာမတမတစဆင `အမးသမးမား၏ လ႕အခြငအေရးမားအား ကာကြယေပးရနႏင တးျမႇငေပးရန´ႏင `အမးးသမးမားႏင အမးသားမားအၾကား တနးတညမမႈက ျဖစထြနးေစေသာ ပတ၀နကငတစခဖနတးေပးရန´ရည႐ြယ၍ (၁၀)ႏစ စမခကတစခ အေကာငအထညေဖာရန ကတက၀တျပထားပါသည။37 အမးသမးမား တးတကေရးအတြက ႏငငအဆင မဟာဗဟာစမခက (၂၀၁၃-၂၀၂၂) တြင CEDAW စညးမဥးမား၊ Beijing Platform for Action တ႔က အေျခခ လက ဥးစားေပးနယပယ (၁၂) ခက သတမတထားပါသည။ ထနယပယမားသည အသကေမြး၀မးေၾကာငး စနစမားႏင စးပြါးေရးျပနာမား၊ ပညာေရး၊ ကနးမာေရး၊ အမးသမးအား အၾကမးဖကမႈ၊ လသားခငးစာနာမႈ ဆငရာ အေရးေပၚကစၥမား၊ ပတ၀နးကင၊ အမားျပညသဘ၀တြင ပးေပါငးပါ၀ငျခငး၊ လ႔အခြငအေရး၊ မဒယာ၊ မနးကေလးငယမားစသညတ႔ႏင ပတသကၿပး၊ ထ ဥးစားေပးနယပယ (၁၂)ခက တးတကေစမည ရညမနးခက မားအတြက ဘကစမေဘာငတစခလညး ပါ၀ငပါသည။

ကေလးသငယမားႏငပတသက၍၊ ျမနမာႏငငသည ၁၉၉၁ ခႏစတြင ကေလးသငယအခြငအေရးဆငရာ ကလ သမဂၢကြနဗငးရငး (CRC) တြင အဖြ႕၀ငႏငငျဖစလာၿပး၊ ႏငငတကာကတက၀တမားက အကးသကေရာက ေစသည ၁၉၉၃ ခႏစ ကေလးသငယဥပေဒကလညးေကာငး၊ ၂၀၀၁ ခႏစ ကေလးသငယဥပေဒဆငရာ နညး ဥပေဒကလညးေကာငး ျပဌာနးခပါသည။ သ႔ရာတြင ကေလးသငယဥပေဒတြင ကေလးသငယက အကန႔ အသတျဖငသာ အဓပၸါယဖြငဆထားျခငး (၁၈ ႏစေအာကအစား၊ ၁၆ ႏစေအာကပဂၢလဟ သတမတထား ပါသည။)၊38 ရာဇ၀တမႈအတြက တာဝနယနငသည အနမဆးအသကငယေနျခငး(တရားစရငေရးတြင အသက ၁၂ ႏစအထက အေျခခထားေသာလညး၊ ၇ ႏစဟ သတမတထားပါသည။)၊39 လကထပႏငသည တရား၀ငအနမဆး အသကက မသတမတထားျခငး၊ ကေလးသငယမားအား ႐ကႏကအျပစေပးျခငးအတြက ရငးလငးေသာ ျပဌာနးခကမား မပါရျခငး40တ႔က ေတြ႕ရရပါသည။ ထ႔အျပင `CRC သည ျမနမာႏငင ၏ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင ျပဌာနးခကတခအေနျဖင မပါရသညအတြက၊ တရား႐းမားက CRC ဆငရာ ျပဌာနးခကမားက လကရ ႏငငအဆင ဥပေဒ၊ နညးဥပေဒမားျဖင လႊမးမးဆးျဖတႏငပါသည။ 41

36Gender Equlity Network, Myanmar Laws and CEDAW: The Case for Anti-violence Against Women Laws (January

2013), p -1 37ေဒါကတာေဒၚျမတျမတအနးခင၊ ျမနမာႏငငအဆငအမးသမးေရးရာေကာမတဥကဌ၊ အမးသမးမားတးတကေစေရး အတြက

ႏငငအဆင မဟာဗဟာစမခက (၂၀၁၃-၂၀၂၂) နဒါနး၊ စာမကႏာ ၁။ 38ကေလးသငယဥပေဒ (ဥပေဒအမတ ၉/၉၃) ၁၉၉၃ ခႏစ ဇလငလ ၁၄ ရက၊ အပဒ ၂(က)။ 39ကေလးသငယဥပေဒ (ဥပေဒအမတ ၉/၉၃) ၁၉၉၃ ခႏစ ဇလငလ ၁၄ ရက၊ အပဒ ၂၈။ 40အမးသားစမကနးႏငစးပြါးေရးဖြ႕ၿဖးတးတကေရး၀နႀကးဌာနႏင UNICEF, ျမနမာႏငငရ ကေလးသငယမား၏ အေျခ အေနက

ဆနးစစျခငး (ဇလင ၂၀၁၄ ခႏစ) စာမကႏာ -၄။ 41အထကရညညႊနးပါအတငး။ 

56

ကား/မတနးတညမမႈက တးတကေစရန ရညမနးထားေသာ အားထတမႈမားႏငအလားတပင၊ ကေလးသငယ အခြငအေရးဆငရာ အမးသားေကာမတကလညး အျခားေသာ အစပးလပငနးမားႏငအတ ျမနမာႏငင၏ CRC ဆငရာ ကတက၀တမား၊ ေထာငစႏစ ရညမနးခကမားက အေထာကအကျပရန ကေလးသငယမားအတြက ႏငငအဆင လပငနးစမခက (၂၀၀၆-၂၀၁၅)42 က ေဆာင႐ြကရန ကတက၀တျပထားပါသည။ သ႔ရာတြင အမးသား စမကနးႏင စးပြါးေရးဖြ႕ၿဖးတးတက ေရး၀နႀကးဌာနႏင UNICEF (၂၀၁၂ ခႏစ) ေတြ႕ရခကအရ“ ႏငငအဆငလပငနးစမခကတြင တးတကမႈမားက စစေဆးရန ႏင စမခက၏ရညရြယခကမားက မညသညအေျခအေန ေရာကရေနျပျဖစေၾကာငးတငးတာရန လအပခကမားက လအပေသာအရငးအျမစမားက ခမတေပးထားျခငးမရေၾကာငး”43 ေတြ႕ရထားပါသည။

(ဂ-၁) လငပငးဆငရာ အၾကမးဖကျခငး

သေတသနအဖြ႕က သြားေရာကေလလာခသည ေဒသအမားစတြင အမးသမးမားႏင မနးကေလးငယမားသ႔ ကးလြနေသာ လငပငးဆငရာ အၾကမးဖကမႈ (၁၉)ခက ၾကားသခရပါသည။ သေတသန ေနရာတစခတြင အမႈအေရအတြက ျမငမားမႈ (၁၉ မႈအနက ၅ မႈ) ရၿပး၊ စစေပါငး ကေလးသငယ (၅)ဥးမာ သားေကာငမား ျဖစခ ေၾကာငးႏင ထေနရာတြင တကကြေသာ ကေလးသငယကာကြယေပးေရး အဖြ႕အစညးမား မရေၾကာငး ေတြ႕ရရပါသည။ ကေလးသငယကာကြယေပးေရးအဖြ႕၀ငတစဥးက ထျဖစရပမားမာ ဖအားမားျပားေသာ ေနထငမႈအေျခ အေနမားေၾကာင ျဖစရေၾကာငးႏင ထဧရယာတြင လမႈစးပြါးေရးေနာကခနမပါးၿပး၊ ပညာမတတေသာ အလပ သမားမား ထထပစြာ ေနထငၾကေၾကာငး ရငးျပခပါသည။

သေတသနအဖြ႕က သတထားမေသာ ျဖစရပမားအနက မားျပားသညအမႈမား (၁၉ မႈအနက ၁၅မႈ) တြင အသက ၆ ႏစမ ၁၅ႏစ၊ ၁၆ႏစ အၾကား (ဆယတနးေကာငးသမား) မနးကေလးငယမားက သားေကာငမား ျဖစခၾကပါသည။ ဤအမႈမားတြင ျပစမႈကးလြနသမားမာ အၾကမးဖကခရသမား၊ မသားစမားႏင သကၽြမးသ မားျဖစၿပး၊ ပေထြးမား၊ ဆရာမား၊ မသားစ၏ အလပရငမား၊ ခအမား၊ အလပရင၊ အမနးခငးႏင သြားဆရာ၀န တ႔ ပါ၀ငၾကေၾကာငး ေတြ႕ရရပါသည။

အၾကမးဖကခရသ အမးသမးငယမား ပါ၀ငသည အမႈအမားစ (၁၅ မႈအနက ၉ မႈ) က အာဏာပငမားသ႔ တငၾကားခရာ အမားအားျဖင (ကေလးသငယကာကြယေပးေရးအဖြ႕မား၊ ႏငငေရးပါတမား၊ ဘာသာေရးအဖြ႕ အစညးမား၊အမနးခငးမားစသည) တတယအဖြ႕/ပဂၢလမား၏ အကအညျဖင ေဆာင႐ြကချခငး ျဖစပါသည။ အခ႕ေသာ ျဖစရပမားတြင ရတပဖြ႕သ႔ တငၾကားလကေသာအခါ ရတပဖြ႕၀ငမားက တကကြစြာ ကညေပးျခငး မရေၾကာငး ႐ႈျမငၾကပါသည။ သ႔ျဖစရာ တရား၀ငတငၾကားမႈမားျပလပရာတြင တတယအဖြ႕/ပဂၢလမား၏ အက အညလအပေနပါသည။ (ဥပမာက Box - ၉ တြငၾကညပါ။)။ ထကသ႔ ရတပဖြ႕အပငးတြင ထေရာကမႈ မရျခငးေၾကာင လ႔အသကအ၀နးအတြငးရ ထခကလြယသမားက ကာကြယေပးရာတြင အားနညး၍ ပပးမႈ နညးပါး ေၾကာငး ႐ႈျမငၾကပါသည။

42လမႈ၀နထမး ကယဆယေရးႏင ျပနလညေနရာခထားေရး၀နႀကးဌာနႏင ကေလးသငယအခြငအေရး မားဆငရာ အမးသားေကာမတ၊ ကေလးသငယမားအတြက ႏငငအဆင လပငနးစမခက (၂၀၀၆-၂၀၁၅)၊ (၂၀၀၆ ခႏစ၊ ဇနန၀ါရလ)စာမကႏာ -၃။

43အမးသားစမကနးႏငစးပြါးေရးဖြ႕ၿဖးတးတကေရး၀နႀကးဌာနႏင UNICEF, ျမနမာႏငငရ ကေလးသငယမား၏ အေျခအေနက ဆနးစစျခငး (ဇလငလ၊ ၂၀၁၄ ခႏစ) စာမကႏာ -၄။

57

Box – (၉)

လြနခေသာႏစက အမသ႔ ေနာကကမျပနလာေသာ ၁၄ ႏစအ႐ြယေကာငးသတစဥးက သမ၏ အမအျပနလမး တြင ၂၃ ႏစအ႐ြယ အမေထာငရအမးသားတစဥးက တညးခခနးတစခသ႔ အတငးအကပေခၚေဆာငသြားၿပး၊ လငပငးဆငရာ ေစာကားခပါသည။

ထျဖစရပက ရတပဖြ႕သ႔ တငၾကားေသာအခါ၊ ရအရာရမားက မဒမးမႈတြင မပါ၀ငေၾကာငး ဆးျဖတခၾကပါသည။ တငျပထားေသာ သကေသခပစၥညး (အမးသမးငယ၏ အ၀တအစား) ကလညး မဘမားသ႔ ျပနေပးခၿပး၊ ကးလြနသအား အာမချဖင ျပနလႊတေပးခပါသည။

မနးကေလးငယ၏ မဘမားအေနျဖင ကးလြနသက စစဘကဆငရာအရာရမားက အကအညေပးသညအတြက ျပနလည လြတေျမာကျခငးျဖစႏငေၾကာငး သသယရခသညအတြက၊ သတ႔က ၈၈ မးဆကၿငမးခမးေရးႏင ပြငလငးလ႔အဖြ႕အစညးထ ခဥးကပ၍ အကအညေတာငးခခပါသည။ ထအဖြ႕အစညး၀ငမားက အမႈက ေရ႕ေနတစဥးထ အပႏခၿပး၊ ထေရ႕ေနက ၿမ႕နယတရား႐းသ႔ စတငေလာကထားခရာ ကးလြနသက အာမခ မေပးဘ ဖမးဆးထနးသမးခပါသည။

၈၈ မးဆကၿငမးခမးေရးႏင ပြငလငးလ႔အဖြ႕အစညးက အမးသမးငယႏင မသားစက ဆကလက ကညေပးခ ပါသည။ သ႔ရာတြင မနးကေလးငယတကေရာကေနေသာ ေကာငးမ ေကာငးအပႀကးက ယချဖစရပသည ေကာငး၏ ဂဏသတငး ထခကမညက စးရမသညအတြက သမအား အျခားေကာငးသ႔ ေျပာငးရန ေျပာခပါ သည။ မနးကေလးငယႏင သမ၏ မသားစတ႔သည အျခားၿမ႕နယသ႔ ေျပာငးေ႐ႊ႕သြားခပါသည။

သေတသနအဖြြ႕သည (အ႐ြယေရာကသ) အမးသမးမားက ကးလြနသည လငပငးဆငရာအၾကမးဖကမႈ (၄)မႈ က ေလလာခရပါသည။ ျပစမႈကးလြနသမားတြင လစမးတစဥး၊ အလပအတလပေနေသာ လပသားတစဥး၊ အလပရငတစဥးႏင စစသားတစဥးတ႔ ပါ၀ငပါသည။ စစသားတစဥးပါ၀ငေနေသာ အမႈသည မြနျပညနယရ တန႔ျပနေျဖဆသမားစြာတ႔က ညႊနးဆၾကေသာ နာမညႀကးအမႈတစချဖစပါသည။ သေတသနလပငနး ေဆာင ႐ြကေနစဥအတြငးတြင စစခ႐းက ထအမႈကးလြနသတရားခက ေထာငဒဏ (၈) ႏစခမတေၾကာငး ဆးျဖတခကခခပါသည။ ရာဘာစကခငးတြင အလပအတလပသတစဥးက အမးသမးတစဥးအားအဓမၼျပကင ၍ သတလကေသာ အမႈတြင ျပစမႈကးလြနသသည ေထာငဒဏ (၁၀)ႏစ ခမတျခငးခရပါသည။ နားလညမႈ ပမနညးပါးသညဟ ႐ႈျမငခရေသာ အမးသမးတစဥးႏင သမ၏ အလပရငတ႔ ပါ၀ငေနေသာ ျဖစရပတြငမ၊ ကးလြနခရေသာ အမးသမးက ကေလးတစေယာက ေမြးဖြါးခၿပး၊ ကးလြနခသည သမ၏ အလပရငသည သ၏ လပရပမားက ဖးကြယရနအတြက အစးရအရာရမားက ေငြေၾကးအေျမာကအျမားေပးခေၾကာငး စြပစြေျပာ ဆမႈမား ရခပါသည။

ေျမပေရးဆြသည လပငနးစဥအတြငးတြင ေယာကားေလးတစဥးက သားေကာငအျဖစ ပါ၀ငေနေသာ လငပငးဆငရာ အၾကမးဖကမႈတစခက ေလလာခရပါသည။ ဤထးျခားေသာ အမႈႏင ပတသက၍ ပါဝငေျဖဆ သမားက မနးကေလးငယမားသည ေယာကားေလးငယမားထကလငပငးဆငရာ အၾကမးဖကခရရန ႏစဆ ပမျဖစႏငေၾကာငး သတ႔၏ အျမငက ေဖာျပခၾကပါသည။

58

Box- (၁၀)

၂၀၁၃ ခႏစ ေအာကတဘာလအတြငးတြင၊ ကးလြနခရသည ေယာကားေလးႏင သကၽြမးၿပး၊ ရာဘာစကခငးႏင မေ၀းသညေနရာတြင ေနထငေသာ အမးသားတစဥးသည တစေန႔တြင ထကေလးငယအား ပါးစပျဖင လငကစၥ ေဆာင႐ြကရန အတငးအကပခငးခေၾကာငး ေတြ႕ခရပါသည။ ၉ ႏစအ႐ြယရသည ထကေလးငယသည ရာဘာ စကခငးထတြင ထကစၥလပေပးေနရခန၌ ငေကြးေနခပါသည။

ထအမးသားက ေကး႐ြာအပခပေရးမႉးႏင ေကး႐ြာအေထာကကျပအပစ (CSG) တ႔ ပါ၀င၍ ဖမးဆးခပါသည။ ျပစမႈကးလြနသ တရား႐းတြင စြဆခပါသည။ ထအမႈသည ပမနအမႈမားထက မားစြာၾကာေညာငးခပါသည။ အဘယေၾကာငဆေသာ ျပစမႈကးလြနသအား ဖမးဆးးရာတြင ပါ၀ငခသမား၏ သကေသထြကခကမား၊ ထအမႈက သၾကသမား၏ သကေသထြကခကမား လအပေနေသာေၾကာငျဖစပါသည။ ေဒသခမားအေနျဖင ေကာငးမြနေသာ ရလာဒတစခထြကလာေစရန ေမာလငေနၾကပါသည။

သ႔ရာတြင ျပစမႈကးလြနသ အဖမးခရေသာအခနက သ၏ မသားစက ကးလြနခရသည ေယာကားေလး၏ မသားစသ႔ ေငြကပ ၆၀၀၀၀၀ ေပး၍ တရားစြဆျခငးမျပရန ေတာငပနခပါသည။ ကေလးငယ၏ မဘမားကထကမးလမးခကက လကခလေသာလညး၊ ထကသ႔ေသာ ျဖစရပမားအနာဂတကာလတြင မျဖစေပၚေစလသည အတြက CSG အပစက ျငငးဆခၿပး၊ ထကသ႔ေသာ အျပအမမးက ဆန႔ကငေၾကာငး ျပငးထနစြာ တန႔ျပနခၾကပါသည။ ကးလြနသ၏ မဘမားက ရတပဖြ႕ႏင တရား႐းတ႔က လာဘထးရန ႀကးစားမညက ေဒသခမားက စးရမေနၾကပါသည။ ယခအခါ ကေလးငယသည သ၏ အေဒၚ၊ အဖး၊ အဖြါးတ႔ႏင ေနထငေနၿပး၊ သတ႔ကလညး ဤျပနာက တရား႐းတြငေျဖရငးမညဟ သေဘာတထားပါသည။ ကေလးငယ၏ မဘမားအေနျဖင အေ၀းတြငေနထငၾကၿပး၊ တရား႐းသ႔ လာရသညအတြက ကမးလမးထားေသာ ေငြေၾကးက လကခေကာငးလကခႏငပါသည။

လငပငးဆငရာအၾကမးဖကမႈမားက တရား၀ငတရားေရးစနစသ႔ မတငၾကားသည ကစၥရပမားတြင၊ ထအမႈမားက တစခါတစရ အပခပေရးမႉးမား၏ ၾကား၀ငျဖနေျဖေပးမႈႏင ေလာေၾကးေပးျခငးတ႔ျဖင ရပကြက သ႔မဟတ ေကး႐ြာအဆငတြင ေျဖရငးတတၾကပါသည။ ထကသ႔ေသာ အမႈ ၁၀ မႈတြင ၉ မႈက ေစစပေၾကေအးသည နညးလမးမားျဖင သာေျဖရငးေလရေၾကာငး၊ တရားေရးစနစက အသးျပရာတြင ဆကစပေနသည တက႐က သ႔မဟတ သြယ၀ကကနကစရတမားရေနေသာေၾကာငျဖစေၾကာငး ေဒသတစခရ အမးသမးေခါငးေဆာင တစဥးက ရငးျပခပါသည။ အျခားေသာျဖစရပမားတြငမ `ရကေၾကာကၾကသညအတြက ေဒသတြငးရ အပခပေရးမႉး သ႔မဟတ မညသညေနရာကမ တငၾကားၾကျခငးမရေၾကာငး´ ေနာကထပအမးသမး ေခါငး ေဆာင တစဥးက ေျပာၾကားခပါသည။

အရပဖကလမႈအဖြ႕အစညး actor တစဥးက ထကသ႔ေသာ ျပနာမားတြင ဆငးရသမားက အခးမညစြာ ဆးကး ခစားၾကရေၾကာငး သ၏ ထငျမငခကက ေျပာၾကားခပါသည။

ေငြမရတ ဆငးရသားေတြက သတ႔က မမမတ ဆကဆေနၾကတာက သၾကတယ။ သတ႔မာ အသပညာလ မရဘး၊ ပညာလမတတဘးဆေတာ သတ႕ကယသတ႔ ေဖာျပႏငစြမးမရၾကဘး။ ဥပမာဆရင လငပငး အႏငကငခရတ ေယာကားေလးအမႈမာ ကၽြနေတာတ႔က ကေလးမသားစက တရား႐းမာ ဥးတက ေလာကထားဖ႔ အၾကေပးတယ။ ဒါေပမ ကေလးက ဘယလကမးကနထြကဆရမယဆတာ မသဘး။ ဒကေလးက တရား႐းမာ ထြကဆခကေပးခငးဖ႔ ဘယလမ မျဖစႏငဘး။ မသားစကလညး ဆငးရေတာ ကနကစရတေတြ မတတႏငဘး။ အခမ ကေလးက ၅ ႏစ ၆ ႏစပ ရေသးတာ။ သ႔အနာဂတက

59

ဘယလျဖစလာမလ မသႏငဘး။ ကေလးရ႕ သကၡာအတြက မသငေတာဘး။ ဒလမး အမႈေတြ အမားႀကးလ တရား႐းမေရာကဘန႔ ေပာကသြားၾကတယ။

ကား/မတနးတညမမႈႏင ပတသကသည လပငနးမားက ေဆာင႐ြကေနသည အခ႕ေသာ အရပဖက လမႈအဖြ႕အစညး ပဂၢလ မားက `ကးလြနသ´ ဟေသာ စကားလးက အထးဂရျပသးစြရျခငးအပါအဝင အပါ အ၀င သတ႔ လပေဆာငခကမားႏင ပတသကေနသည ထးျခားေသာ စနေခၚမႈမားက ရငးျပခပါသည။

ဥပမာ လတစေယာကက ျဖားေယာငးေသြးေဆာငၿပးေတာ လငကစၥကးလြနတယလ႔ အတငခရတ အမႈေတြမာဆရင အဒလကလညး အျပစရတယလ႔ ၀နခၿပးၿပ၊ ဒါေပမ သတ႔က `ကးလြနသ´ ဆတ စကားလးန႔ တဆပတပမခခငၾကဘး။

အျခားသမားကလညး လငပငးဆငရာ အၾကမးဖကခရသမားက ျပမဆကဆေသာ ဥပေဒဆငရာ ဥးတညခက မားက ေ၀ဖနခပါသည။ ယငးသ႔ ဆကဆျခငးေၾကာင ကးလြနခရသမားႏင အျခားသမားက ထသ႔ေသာ ျဖစရပမားအတြက တငၾကားလစတက အားေလာေစပါသည။

(မဒမးမႈဟာ) ျပစမႈႀကးတစချဖစတအတြက ဒအမႈအေၾကာငး သတလက ရက တငရမယ၊ ဒါမမဟတရင ရာဇ၀တမႈ ထနခနမႈန႔ အေရးယခရႏငတယ။ ဥပေဒအရဆရင ဆရာ၀နကလ အမႈတငးက သတငးေပးဖ႔ တာ၀နရတယ။ ရက အမႈအေၾကာငးသတာန႔ အၾကမးဖကခရသက ေဆးစစဖ႔အတြက ေဆး႐က ပ႔ေပးရမယ။ ဒါေပမ ဒမာက အမးသမးဆရာ၀နေတြမရဘး။ သတ႔ကလညး အမးသားဆရာ၀နက ျငငးဆခြငမရဘးေလ။ ေဆး႐မာေတာ အၾကမးဖကခရသေတြရ႕ ကယေရးကယတာေတြ၊ လ႕၀ကခက ေတြက ကာကြယေပးရမအစား၊ ဥပေဒလပထးလပနညးေတြကပ ဥးတညၿပးလပတယ။ ဒေတာ လေတြက တငဖ႔ အားေလာကနၾကတယ။

အထကတြင အစရငခခေသာ ေတြ႕ရခကမားသည စာရငးအငးပညာအရ သသာထငရားမႈ ရသညဟမဆႏငပါ။ ထ႕ျပင ျမနမာႏငငရ အမးသမးမားႏင ကေလးမားအေပၚကးလြနေသာ လငပငးဆငရာ အၾကမးဖကမႈ ပစမားက ေဖာျပႏငရန မလေလာကပါ။ သ႔ရာတြင အမးသမးမားႏင ကေလးမား ရငဆငေနရသည ပဂၢလေရး မလျခမႈမားကေဖာညႊနးႏငၿပး၊ ကနးမာေရး၊ တရားးစရငေရးႏင အျခားအေထာကအကျပ ၀နေဆာငမႈမား အတြက အေျချပ အခကအလကမားရရနငမည မ၀ါဒဆငရာသေတသနလပငနးမားလပရနလအပေၾကာငး ျပဆေသာခငမာေသာ အေထာကအထားတရပျဖစပါသည။ ေတြ႕ရခကမားအရ ကေလးသငယကာကြယေပးေရး အဖြ႕မားႏင ႏငငေရးပါတမားကသ႔ေသာ တတယအဖြ႕/ ပဂၢလမားသည လငပငးဆငရာ အၾကမးဖကခရသမား ႏင ၄ငးတ႔၏ မသားစမားအား အကအညေပးရာ တြငႏင တရားေရးစနစမားသ႔ တငၾကားျခငးက ပပးေပးရာတြင ပမအေရးပါေသာ အခနးက႑မားျဖင ပါ၀ငလာၾကပါသည။ ယငးတ႔အနက အခ႕မာ ႏငငေရးပတ၀နးကင အေျပာငးအလမားေၾကာငျဖစၿပး၊ တစဥးခငးႏင အစအဖြ႕မားသည အထးသျဖင ကေလးမား ထခကခရေသာ အခါမးတြင လငပငးဆငရာ အၾကမးဖက မႈမားအေၾကာငးက ထတေျပာႏငစြမးရလာၾကပါသည။

(ဂ-၂) အမတြငး အၾကမးဖကမႈမား

သေတသနေဆာင႐ြကခသည ၿမ႕နယ (၈) ၿမ႕နယလးႏင (၂၄) ရပကြက/ေကး႐ြာတ႔တြင အမတြငး အၾကမးဖကမႈျဖစရပမားရေၾကာငး ၾကားသခရပါသည။ ေဒသခမားက ဤျပနာက ဥပေဒအရ အကာအကြယ ေပးရမည ျပနာအျဖစ မတယျခငးမရေသာလညး၊ သေတသနတြင ပးေပါငးပါ၀ငခၾကသည အမးသမးမားႏင အမးသားမားႏစဥးလးက ဇနးက ခငပြနးကရကျခငးက ယဥေကးမႈအရ သညးခႏငၿပး၊ အလြနအျဖစမားေသာ အေလအထ (ျဖစ႐းျဖစစဥႏင ႐းေနၿပျဖစေၾကာငး) ျဖစေၾကာငးေျပာၾကားခၾကပါသည။ ထသ႔ေသာ ႐ပပငးဆငရာ ႐ႈေထာငမားအျပင၊ အမတြငးအၾကမးဖကမႈဆသညမာ ႏႈတအားျဖငလညးေကာငး

60

စတလကမာနပါ ျပမေဆာငရြကျခငးမားလညးပါဝငသညဟနားလညၾကသည။ ထကသ႔ ျဖစ႐းျဖစစဥ ကစၥရပမားသည လတစဥးခငး၏ ကနးမာေရးႏင လျခမႈတ႕က မညသည အတငးအတာအထ ျပငးထနစြာ အၿမတေစ ခးေဖါကေနေၾကာငးက ရငးျပရန ေမးျမနးခေသာအခါ တန႔ျပနေျဖဆ သမားက အေၾကာငးျပခကမားစြာက ေပးခၾကပါသည။ ယငးတ႔တြင ေယာကားမားသည အမေထာငစ၏ ေခါငးေဆာငျဖစသည၊ ေယာကားမားသည မသားစတြင အဓက၀ငေငြရာေဖြေပးသမားျဖစၿပး၊ အမေထာငစ၏ အသးစရတမားက ထနးခပရသည၊ ေယာကားမားသညမသားစ၏ ပတ၀နးကငက လႊမးမးခြငရသည၊ မနးမအမားစတ႔သည မသားစအတြက ၀ငေငြမရာႏငၾကပါ၊ မနးမအမားစတ႔သည စာမတတၾကပါ စသညတ႔ ပါ၀ငပါသည။ သမ၏ လကေမာငးတြင ဒဏရာဒဏခကမားရေနေသာ မြတဆလငအမးသမးတစဥးက ကေလးမားရျခငးေၾကာင မသားစမၿပကြလေၾကာငး ေျပာဆခၿပး၊ သမ၏ ခစားခကမားက ေအာကပါအတငး ေဖာျပခပါသည။

ကၽြနမ ေယာကားက တစခခ လပပစလကခငတယ။ ဒါေပမ ကၽြနမလပလ႔မရဘး၊ဒါေၾကာင ကယကကယ ဓါးန႔ လးလကတယ။ ကၽြနမအျဖစအပကက အာဏာပငေတြက ဘယလ တငရမာလ။ သက ေကၽြးတာကပ ကၽြနမ စားေနရတယ။ သေပးတာကပ ယေနရတယ။ သ႐ကရငလ ကၽြနမ လကခရမာဘ။

အမတြငးအၾကမးဖကမႈအမားစတ႔မာ အရကေၾကာငျဖစေၾကာငး ေကး႐ြာေခါငးေဆာငတစဥးက မတခက ျပခၿပး၊ ထသ႔ေသာ `ျဖစ႐းျဖစစဥ´ သဘာ၀က ေအာကပါအတငး ေ၀ဖနခပါသည။

ဒမာ အမတြငး အၾကမးဖကမႈေတြ အမားႀကးရတယ။ ေယာကားေတြက အရကမးလာရင မားေသာ အားျဖင သတ႔ မနးမေတြက ရကတတၾကတယ။ ညတနးကဆရင စတြ (၃)တြက ျဖနေျဖေပးေနရတယ။ သတ႔ေတြက စးပြါးေရးေနာကခေတာငတငးၾကတယ။ ဒါေပမ ဒကစၥက သတ႔ အကငလျဖစေနတယ။ ေယာကားေတြ အခပကသြားရငလ မနးမေတြက လကသြားၿပး၊ အာမခန႔ ျပနထတလာၾကတယ။ ကၽြနေတာက ဒျပနာေတြက ဘယလေျဖရငးေပးႏငမာလ။

အခ႕ေသာ ေဒသမားတြင သေတသနပးေပါငးပါ၀ငသမားက အရကမး၍ ရမးကားျခငးသည စးပြါးေရး အေျခအေနၾကပတညးမႈႏင အလပၾကမး လပရျခငးမားေၾကာင ပဆးေစေၾကာငး ၄ငးတ႔၏ ထငျမငခကက ေျပာၾကားခၾကပါသည။

ဒမာလ အမတြငး အၾကမးဖကမႈေတြ အမားႀကးရတယ။ လမႈစးပြါးေရးအေျခအေနက မေကာငးေတာ အရကေသာကတာေတြ ပမားလာတယ။

အခ႕ေသာ တန႔ျပနေျဖဆသမားက အမတြင အၾကမးဖကမႈခရေသာ အမးသမးမားသည ပမနအားျဖင ယငးျဖစရပမားက အျခားသမားသ႔ ထတေဖာေျပာျခငးမရၾကေၾကာငး၊ သ႔ရာတြင ျမနမာအမးသမး ေရးရာ အဖြ႕ခပ တညေထာငၿပးေနာကပငးတြင ယငးအဖြ႕၀ငမားသ႔ အမႈမား စတငတငၾကားလာၿပး၊ ရပကြက/ေကး႐ြာ အပခပေရးမႉးမားႏင ပးေပါငးေျဖရငးၾကရေၾကာငး ေျပာၾကားခၾကပါသည။ အမတြငး အၾကမးဖကမႈမားသည ရပကြက သ႔မဟတ ေကး႐ြာအာဏာပငမားထသ႔ ေရာကရလာပါက၊ အပခပေရးမႉးမားက ပမနအားျဖင ၾကား၀ငျဖနေျဖေပးေလရၿပး၊ ေနာကပငးတြင ထပမျဖစရန သတေပးတတၾကပါသည။ အပခပေရးမႉးထသ႔ ႏစႀကမ သးႀကမေရာကလာပါက၊ အျပစလပသက ေနာငတြင သ/သမ၏ လပရပမားက ထပမလပေတာပါ ေၾကာငး ခ၀နကတလကမတထးရပါသည။ အမတြငး အၾကမးဖကမႈမားက တစခါတစရတြင ရစခနးသ႔ တငၾကားတတၾကပါသည။ သ႔ရာတြင တရား႐းတြင ေျဖရငးရသည အမႈမာ ရားပါးပါသည။ ေဒသခ အပခပ ေရးမႉးတစဥးက ဥပေဒအဖြ႕အစညးမားသ႔ လႊေျပာငးေပးအပခသည အမႈမားအပါအ၀င ထအမတြငး အၾကမး ဖကမႈမားအား ေတြ႕ၾကေျဖရငးရပက ေအာကပါအတငး မေ၀ခပါသည။

61

လတငးက ကၽြနေတာဆ ေရာကလာၿပး၊ သတ႔ ကစၥအားလးက လာတငၾကတယ။ အဒထမာ အမတြငး အၾကမးဖကမႈေတြလညး ပါတယ။ (သတ႔ ေယာကားေတြ ႏပစကတာက ခရတ) အမးသမးေတြက ကၽြနေတာ ေစစပျဖနေျဖေပးတာက မေကနပၾကဘးဆရင၊ သတ႔က အၾကေပးႏငတသ (ဥပေဒအဖြ႕ အစညးတစခခ) ဆက သြားဖ႔ ခတေပးလကတယ။ အမတြငးအၾကမးဖကမႈေတြန႔ ပတသကလ႔ကေတာ ခဏခဏျဖစလာမယဆရင အျပစလပတလက ခ၀နထးခငးလကတယ။ သတ႔ ဆကလပလ႔ ျပနာ ထပတကမယဆရင ဒဏ႐ကတယ၊ အကယခပ44န႔ ထားလကတယ။ ဒါေပမ ဒမာ တရား႐းက ပ႔ရတ အမႈေတြေတာ မရေသးဘး။

ေဒသတြငးတြင သနာျပဆရာမတစဥးျဖစသည သေတသနပးေပါငးပါ၀ငသတစဥးက အမးသမးမားအေနျဖင အမတြငး အၾကမးဖက မႈမားက တန႔ျပနရနအတြက အကအညေတာငးခရာတြင ရငဆငရသည စနေခၚမႈမားက ေအာကပါအတငး အေသးစတေျပာၾကားခပါသည။

ဒေဒသမာ အမတြငးအၾကမးဖကမႈေတြက အလြနမားတယ။ အမးသမးေတြက ထခကဒဏရာရလာရင ေဆးကဖ႔ အကအည မရာၾကဘး။ သတ႔က ရစခနးကလညး မသြားၾကဘး။ ရေတြကလညး ထးစအတငး ဂ႐မစကၾကဘ၊ လငန႔မယား ရနျဖစတာပလ႔ ေျပာၾကတယ။ ဒေတာ အမးသမးေတြက အမးသမး ေရးရာအဖြ႕ခပက သြားၾကတယ။ ကၽြနမက (ဒအဖြ႕မာ) တစေယာကတညးဆေတာ တစခါ တစေလ ကစၥေတြအားလးက ကယဘာသာကယ ကငတြယလ႔ မရဘး။ အမးသမးေတြက ထကအဆငေတြ ကလညး သြားတငသငတယ။ ဒါေပမ သတ႔ ဘယလသြားရမလ မသၾကဘး။ တစဖကမာကေတာလညး၊ သတ႔က အဒအထ မသြားရၾကဘး။ သတ႔ေျပာတာက ဒျဖစရပေတြက ႐ြာက အပခပေရးမႉးက တငထားၿပးၿပ၊ သတ႔ (စတြ)က ေခၚၿပးေမးလမမယ၊ ဒါဘေျပာတယ။ ၿပးေတာ ဘာမ ေျပာငးလမႈမရဘး။

ေဒသခ အမးသမးေရးရာအဖြ႕၀ငတစဥးကလညး အႏပစကခရသည အမးသမးမားအား ထေရာကေသာ အက အညေပးႏငစြမးမရသညအတြက ႏတထြကရန စဥးစားေနေၾကာငး ေဖာျပခပါသည။

အမတြငးအၾကမးဖကမႈန႔ ပတသကလ႔ ႏပစကခရတ အမးသမးေတြ ကၽြနမတ႔ဆေရာကလာရင၊ ကၽြနမ တ႔မာလညး ဘာလပပငခြငမ မရဘး၊ ရန႔ တရား႐းက တငစာေရးဖ႔ရယ၊ ဒအမႈက ဘယလတငရမယ ဆတာ လမးညႊနေပးတာရယ ဒါေတြပ ကညေပးႏငတယ။ ကၽြနမတ႔က ထထေရာကေရာက မလပ ေပးႏငဘး။ ကၽြနမတ႔မာ လပပငခြငလညး မရ၊ ဥပေဒအသလညး မရေတာ ျဖနေျဖေပးၿပး၊ ေယာကား ျဖစသက ခ၀နထးခငးတာပ လပေပးႏငတယ။

အခ႕ေသာ ေဒသမားတြင အထးသျဖင သတ႔၏ အမမားအနးတြင ရကငးမားရေသာအခါမးတြင လညး ေကာငး၊ အႏပစကခရသမားသည အျခားေဒသမ ေ႐ႊ႕ေျပာငး၀ငေရာကလာသမားျဖစ၍ ေဒသခ အပခပ ေရးမႉးမားႏငမသကၽြမးေသာ အခနမးတြငလညးေကာငး၊ အႏပစကခရသည အမးသမးက ရစခနးသ႔ တက႐က ခဥးကပ၍ အကအညေတာငးတတၾကပါသည။ သေတသနအဖြက ေလလာခရသည ျဖစရပ တစခ တြင အရကမးေနေသာ ေယာကားက သ၏ ဇနးအား ႐ကႏက၍ လညပငးညစေသာအခါ အမးသမး က သတ႔ အမအနးရ ရကငးသ႔ သြားေရာကတငၾကားခပါသည။ ရအရာရက ထေယာကားအား ထလပရပမး ေနာကထပ မလပရန သတေပးခပါသည။

အမးသမးမားက စးပြါးေရးအရ ပမလြတလပၿပး၊ အရပဖကလမႈအဖြ႕အစညးမားတြင အဖြ႕၀ငမားျဖစေနပါက၊ သတ႔တြင ထေရာကေသာ ထတေဖာေျပာဆႏငစြမးရၿပး၊ ႏပစကသည အေစာပငးအဆငမားတြငပင ရငးလငး

44 `ကယခပ´ဆသညမာ ထပတးခတျခငး သ႔မဟတ သြားလာမႈက ကန႔သတေသာ အမန႔ထတျခငးက ရညညႊနးပါသည။  

62

စြာ ကငတြယေျဖရငးႏငစြမး ပမရလာၾကေၾကာငး ေလလာေတြ႕ရရပါသည။ အမးသမးေရးရာအဖြ႕၀င အမးသမး တစဥး က သမ၏ ကငပငအေတြ႕အၾကက ေအာကပါအတငးေဖာျပခပါသည။

ကၽြနမေယာကားက အရကမးလာေတာ အရငကအေၾကာငးေတြေျပာၿပး၊ ကၽြနမက ေဒါသထြကေအာင၊ အရကရေအာငလပတယ။ အဒါန႔ ကၽြနမလညး ရစခနးက တငၿပး၊ သ႕က အခပထ ထညထားလကတယ။ ကၽြနမ အာမခ မေပးမခငး သ႕က မလႊတေပးပါန႔လ႔ ရအရာရကလညး ေျပာထားတယ။ သ႕က ရစခနးမာ တစည ထနးသမးထားလကတယ။ ဒါေပမ သ႕ အလပရငက သြားၿပး၊ အာမခန႔ ထတေပးလကတယ။ (ကၽြနမေယာကားက) ေနာကထပ ဒါမးထပမလပေတာဘး။

လပပငခြငပရေသာ အခ႕အမးသမးမားသညလညး သတ႔၏ ေယာကားမားအား ေစာကားျခငးအတြက တာ၀နရၾကပါသည။ ဥပမာတစခတြင မသားစတြင အဓက၀ငေငြရာေနသည အမးသမးတစဥးက ေစးတြင ငါးေရာငးၿပး ျပနလာေသာ သမ၏ ပစၥညးမားက ကညသယေပးျခငးမရသညအတြက သမ၏ ေယာကားက သားခတဓါးျဖင တကခကရန ႀကးစားခပါသည။

ေယဘယအားျဖင စတြတစတြသည အမတြငးအၾကမးဖကမႈမားေၾကာင ကြာရငးၾကျခငး အလြနရားပါးပါသည။ ထခကခရသသည ေသလေမာပါးႏင အသကအႏရာယထခကႏငသည သဘာ၀အထ ႏပစကခရလငပင ကြာရငးရန မႀကးစားၾကပါ။ (ဥပမာက Box - ၁၁ တြငၾကညပါ။)သေတသနတြင ပးေပါငးပါ၀ငသမားက စတြမား သည ရနျဖစၾကၿပးေနာကပငး ျပနလညသငျမတညညြတသြားၾကေၾကာငး ရငးျပၾကပါသည။ ေဒသခ အမးသမး ေရးရာအဖြ႕၀ငတစဥးက ေအာကပါအတငး အေသးစတေျပာၾကားခပါသည။

အမးသမးေရးရာအဖြ႕ခပ စတငတညေထာငတ အခနကစၿပး၊ ကၽြနမတ႔ဆက အမတြငး အၾကမးဖကမႈန႔ ပတသကတ အမႈေတြ အမားႀကးေရာကလာတယ။ အခအခနမာ တငတ အမႈေတြ နညးနညးေလာ သြားတယ။ ဘာျဖစလ႔လဆေတာ ကၽြနမတ႔မာ (သတ႔ျပနာက) ထငၿပး နားေထာငေပးဖ႔ အခနမရဘး။ ဒေတာ သတ႔က ရပကြက/ေကး႐ြာ အပခပေရးမႉးဆ သြားၾကတယ။ အပခပေရးမႉးက စတြ က သ႕႐းက ေခၚၿပး၊ သတ႔ျပနာက ေျပာခငးၿပး ျပနစဥးစားခငးတယ၊ သတ႔ရ႕ ဆးျဖတခကေတြက (ကြာရငးဖ႕က) ထပၿပးျပနစဥးစားဖ႔ေျပာတယ။ ၿပးေတာ သတ႔က တစပတၾကာရငျပနလာခလ႔ ေျပာလကတယ။ အမားစ က ျပနသငျမတသြားၾကၿပး၊ အတတျပနသြားၾကတာဘ။ဘာျဖစလ႔လဆေတာ သတ႔က လငမယားေတြ ေလ။ ႏပစကတာေတြက ေယာကားျဖစသ အရကမးလာတ အခါမသာ ျဖစတတၾကတယ။

Box -၁၁

ေဒသတစခတြင အမးသားတစဥးသည သ႕ဇနး၏ ေျခေထာကႏင လကမားက ႀကးျဖင တပကာ သမ၏ ပါးစပ က ဆ႔ထားၿပး၊ အ၀တအစားမပါေသာ ခႏၶာကယေပၚသ႔ ေရေႏြးပျဖင ေလာငးခခပါသည။

အမနးခငးမားက ဤျဖစရပက အမးသမးေရးရာအဖြ႕ခပသ႔ တငၾကားခရာ၊ ထအမးသားက ဖမးရနအတြက အမးသမးမားအားလး ထအမသ႔ လကသြားခၾကပါသည။ ထအမးသားသည ကပေၾကးတစေခာငးက အနားတြငခထားၿပး၊ အမးသမးေရးရာအဖြ႕၀ငမားက သ႕အား ၀ငေရာကဖမးခပရန ႀကးစားေသာအခါ အဖြ႕၀င တစဥးက ကတေၾကးျဖင ထး၍ ဒဏရာရေစခပါသည။

အမးသမးေရးရာအဖြ႕၀ငမားႏင ရပကြကအပခပေရးမႉးတ႕သည ထသ၏ အမးသမးက ျမငေတြ႕ရသည အတြက ရကေၾကာကခရပါသည။ အမးသမးေရးရာအဖြ႕၀ငတစဥးက သမအား ႀကးျဖညေပးၿပး၊ အ၀တအစား မား ၀တဆငေပးခရပါသည။

63

ဇနးသညက ထေယာကားက ကြာရငးလသညအတြက ရပကြကအပခပေရးမႉးက တငၾကားခပါသည။ သမ၏ ေယာကားကလညး ကြာရငးရန သေဘာတညခၿပး၊ သမႏင ေ၀းရာတြင ေနထငရနလညး ကတျပခပါသည။ အမးသမးသညလညး စတေကနပစြာ ကြာရငးခၿပး၊ ေနာကထပတငၾကားမႈလညး မရေတာပါ။ သ႔ရာတြင ေနာကတစလခန႔ၾကာေသာအခါ ထအမးသမးႏင သမ၏ ေယာကားတ႔ ျပနေပါငးေနၾကသညက ေတြ႕ရပါသည။

ျဖစရပတစခတြငမ၊ မြတဆလငဇနးေမာငႏတ႔ ကြာရငးၾကသညအခါ ဘာသာေရးေခါငးေဆာငမားႏင တရား႐းတ႔ ႏစခလး ပါ၀ငခရေၾကာငး သေတသနအဖြ႕က ေလလာေတြ႕ရခပါသည။ (Box - ၁၆ တြငၾကညပါ။) ေဒသခ အမးသမးေရးရာအဖြ႕၀ငတစဥးက ေအာကပါအတငးရငးျပခပါသည။

လကထပထားတာက အမနတကယထနးခပညႏႈငးလ႔ မရႏငေတာဘးဆမ ဘာသာေရးအာဏာပင ေတြက ကြာရငးတာက ခြငျပၾကတာ။ သတ႔ဆ ပထမအႀကမေရာကလာတ ဇနးေမာငႏေတြကလညး ကြာရငးခြင မေပးဘး။ ခဏေစာငၾကညၿပး၊ ျပနာက ဘယလမ ေျဖရငးလ႔ မရေတာဘးဆမ ကြာရငးဖ႔ ခြငျပၾက တယ။ အခ႕လေတြဆရင ဘာသာေရးအာဏာပငေတြက ေစာငခငးသေလာက အၾကာႀကး မေစာငခင ၾကေတာ၊ ရပကြကအပခပေရးမႉးဆက သြားၾကတယ။

ယခငအပငးငယတြင ေတြ႕ရခကမားကသ႔ပင၊ ဤအပငးငယတြင တငျပထားေသာ ေတြြ႕ရခကမားသညလညး ျမနမာႏငငရ၊ အမတြငး အၾကမးဖကမႈျဖစရပမားက ကနးဂဏနးပမာဏျပ၍ ကယစားျပႏငျခငးမရပါ။ သ႔ရာတြင ဤေတြ႕ရခကမားအရ ဤျဖစရပမားက အထးသျဖင ေဒသႏရစႏႈနးမားက ခြငျပထားေသာေၾကာင ပမ ကယျပန႔စြာ ျဖစပြါးလာႏငေၾကာငးသရပါသည။ ထ႕အျပငေတြ႕ရခကမားကစာရငးအငးပညာအရ ကယစားျပႏင မႈအတငးအတာ သေတသနနယပယႏင ပစမား သတမတနငေစရနရညရြယေသာ သေတသနလပငနးမား လပရနလအပေၾကာငးေဖာျပေနပါသည။ ထသေတသနလပငနးမားက အဆပါျပနာမားက ဘကေပါငး စခဥးကပမႈျဖင ေျဖရငးရနအတြက အေျချပအခကအလကမား၊ မ၀ါဒမား ႏင အစအစဥမားက သတမတေဖာ ထတရာတြင အေရးႀကးလာပါမည။

(ဂ-၃) လကနကးျခငး

သေတသနအဖြ႕သည ေလလာခသည ေနရာ (၄)ေနရာတြင လကနကးျခငးႏငပတသကသည ျဖစရပ(၁၀) ခက ေလလာခရပါသည။ သေတသနတြင ပးေပါငးပါ၀ငသမား၏ အျမငမားႏင ၄ငးတ႔ မေ၀ခသည တစဥးခငး အေတြ႕အၾကမားအနက အခ႕က အစရငချခငးထကပ၍၊ ေျမပေရးဆြျခငးလပငနးမ ေတြ႕ရခကမားက အေျခခ၍ ျမနမာႏငငရ လကနကးမႈႏငပတသကသည အလားအလာမားႏင ပစမားက ကယျပန႔စြာ သရႏငရန မျဖစႏင ပါ။ သ႔ရာတြင လကနကးျခငးသည အစအျပလကေ႐ႊ႕ေျပာငးျခငး (ႏငငတြငးႏင နယစပျဖတေကာ ေ႐ႊ႕ေျပာငးျခငး ႏစခလးပါ၀ငပါသည) အေၾကာငးအရာေအာကတြင ျဖစပြါးေနၿပး၊ လကနကးျခငးႏင ေ႐ႊ႕ေျပာငး ျခငးတ႔အၾကား ခတဆကမႈမားမာ ႐ႈပေထြးလေၾကာငး သထားရမညျဖစသည။45 ျမနမာႏငငအစးရႏင ကသမဂၢအဖြ႕အစညးမား (ေ႐ႊ႕ေျပာငးေနထငသမားအတြက အျပညျပညဆငရာ အဖြ႕အစညး - IOM, လ ကနကးမႈ ေျဖရငးေရးအတြက ကလသမဂၢအဖြ႕အစညးမား ပါ၀ငေသာ စမကနး - UNIAP ) ႏင အျခား အလႉရင မား၏ ပးေပါငးအားထတမႈမားေၾကာင သကဆငရာ ဥပေဒမားျပဌာနးျခငးအပါအ၀င၊ လကနကးမႈ အလားအလာ

45UNIAP Myanmar, The Trafficking Situation in Myanmar (http://www.no-trafficking.org.myanmar.html) ႏင IOM,

Myanmar (http://www.iom.int/cms/en/sites/iom/home/where-we-work.asia-and-the-pacific/myanmar.html တ႔တြင ၾကညပါ။

64

ႏင ပစမားက ဆနးစစေလလာျခငးျဖင အေရးႀကးေသာ လပငနးမားက ေဆာင႐ြကႏငခပါသည။46 လကနကးမႈ တကဖကေရးဆငရာ ဒတယ (၅) ႏစစမကနး (၂၀၁၂-၂၀၁၆) တြငလညး လာမညကာလတြင ဤျပနာ47ႏငပတသက၍ `တကကြလႈပရားစြာ´48 ေဆာင႐ြကႏငေရးတြက နယပယ (၅) ချဖစသည မ၀ါဒခမတျခငးႏင ပးေပါငးေဆာင႐ြကျခငး၊ ႀကတငကာကြယျခငး၊ တရားစြျခငး၊ ထနးသမးေစာငေရာကျခငးႏင စြမးေဆာငရည တညေဆာကျခငးတ႔က ဥးတညလက အျခားေသာ အားထတမႈမားက အေသးစတ ေဖာျပထား ပါသည။

သေတသနအဖြ႕က ေလလာခသည အမႈအမားစမာ မြနျပညနယမျဖစၿပး၊ သေတသနတြင ပးေပါငးပါ၀ငသ တစဥးက လကနကးမႈျဖစစဥ မညသ႔ စတငခေၾကာငးႏင ေတြ႕ရရသည လကနကးမႈပစအေျပာငးအလမားက ရငးျပခပါသည။

၁၉၈၈ ခႏစမာ ႏငငေရးအေျခအေနေတြေၾကာင လ ေတာေတာမားမား ထြကသြားဖ႔ တြနးအားေပး ခရတယ။ တစျခားဖက (ထငးႏငင) မာေရာကေနတ လေတြကလညး သတ႔ဆလာခဖ႔ ေခၚၾကတယ။ အဒကေန လကနကးတာ စတာဘ။ အခေတာ ေနာကပစတစမးန႔ ျဖစေနျပနၿပ။ အမနးခငးေတြန႔ ေဆြမးေတြက လေတြက ပ႔ေပးေနတယ။ သတ႔ကယတင လကနကးမေနတယဆတာေတာင မသၾကဘး။ ဒါက လစမးေတြၾကားမာ ျဖစေနတာမဟတဘး။ လေတြကယတငကလညး သတ႔ လကနကးမေနမနး မသၾကဘး။ သတ႔ ေတြးၾကတာက ဒလေတြက ငါတ႔အမးေတြျဖစတယ။ ဒလေတြ အလပလပဖ႔အတြက သတ႔က ေခၚခြငရတယလ႔ ထငေနၾကတယ။ ဒါက ႏငငေရးေျပာငးလတာန႔ လကၿပးျဖစေနတာ။

လကနကးခရသအမားစတ႔မာ ပညာမတတဘ ၀ငေငြနညးပါးျခငးေၾကာင လစာပမားေသာ မညသညေနရာ တြငမဆ သြားေရာက အလပလပလၾကသမားႏင လကရအေျခအေနမားမ လြတေျမာကထြကေျပးလၾကသမား ျဖစေၾကာငး တန႔ျပနေျဖဆသအခ႕က ရငးျပခပါသည။ ေဒသခအမးသမးေရးရာအဖြ႕၀ငတစဥကလညး လကနကးျခငးခရသအမားစမာ အမးသမးမားျဖစေနသညက ေတြ႕ရရေၾကာငးႏင ထအမးသမးႏင မနးကေလး မားသည ခမးသာလစတရၿပး၊ ဇမကေသာ သကေတာငသကသာဘ၀တြင ေနထငလၾကသညအတြက လကန ကးခရျခငးျဖစေၾကာငး သမ၏ အျမငက ေဖာျပခပါသည။

လကနကးခရသ၏ မသားစမားက ဤျပနာက သတ႔ကယတငေျဖရငးႏငစြမးရသညဟ ထငၾကေသာအခါမး တြင လကနကးမႈမားက တရား၀င တရားေရးအဖြ႕အစညးမားသ႔ တငၾကားၾကျခငး မရၾကပါ။ ျဖစရပတစခတြင သမ၏ သားက သတရေနေသာ မခငတစဥးက သမ၏ ကေလး (၃) ဥးက ထငးႏငငဘကသ႔ အလပလပရန စစဥေပးေသာ ပြစားက ရတပဖြ႕တြင သ႔တငၾကားမညျဖစေၾကာငး ၿခမးေျခာကခပါသည။ ထ႔ေနာကတြင ေဒသခ အပခပေရးမႉး၏ ေဆြးေႏြးညႏႈငးေပးမႈျဖင သမ၏ သားက ျမနမာႏငငသ႔ ျပနပ႔ေပးရန ေဆာင႐ြကႏငခပါသည။ အျခားျဖစရပတစခတြင ၁၅ ႏစအ႐ြယမနးကေလးတစဥး၏ မဘမားႏင ကေလးသငယကာကြယေပးေရးအဖြ႕၀င တစဥးတ႔က ထမနးကေလးပနးေအာာငးေနေသာ ေနရာက ထတေဖာေျပာေစရနအတြက အမးသမးတစဥးက နားလညသေဘာေပါကေအာငေျပာျပႏငခပါသည။ ထအမးသမးသည မနးကေလးငယက သမလကထပထား ေသာ ခစသသြားေရာကခသည လမးေၾကာငးအတငး ျမ၀တၿမ႕သ႔ လကသြားႏငရန စစဥေပးခသ ျဖစပါသည။

အျခားေသာ ကစၥရပမားတြငမ သေတသနပးေပါငးပါ၀ငသမားက ဥပေဒအရတငၾကားရာတြင ဆကစပကနက စရတမားႏင ျပညသ႔ရမားအေပၚယၾကညမႈကငးမေနျခငးတ႔က ေ၀ဖနခပါသည။ ဥပမာတစခမာ လြနခေသာ ႏစက ထငးႏငငရ ငါးဖမးသေဘၤာတစစးတြင အလပလပရနအမနးခငးတစဥး၏ ေသြးေဆာင ျဖားေယာငးမႈ 46ျပညထေရး၀နႀကးဌာန၊ လကနကးမႈတကဖကေရးဆငရာ ဒတယ (၅)ႏစစမကနး (၂၀၁၂-၂၀၁၆)၊ စာ- ၃-၄။ 47အထကပါညႊနးစာ။ စာမကႏာ - ၈-၂၆။ 48အထကပါညႊနးစာ။ စာမကႏာ - ၂၆။

65

ခခရေသာ ၁၆ ႏစအ႐ြယလငယတစဥး၏ အမႈျဖစပါသည။ လငယ၏ မခငသည ကခရမည ကနကစရတ မားေၾကာငလညးေကာငး၊ အမနးခငးႏင တငးမာမႈမား မဖနတးလေသာေၾကာငလညးေကာငး ဥပေဒေၾကာငး အရ တငၾကားျခငးမျပလပရန ဆးျဖတခပါသည။ ေနာကထပဥပမာတစခမာ ျပညသ႕ရမားက ရာဇ၀တမႈ စြခကက (လကနကးသည ပဒမမ ညစညမးစာေပပဒမသ႔) တမငသကသက ေျပာငးလချခငး ျဖစပါ သည။ အဘယေၾကာငဆေသာ စစမးစစေဆးမႈမားေဆာင႐ြကရာတြင မမတ႔ဘာသာ ကခၾကရမည ပဂၢလေရး ကနက စရတမားက အကနအကမခလေသာေၾကာငျဖစပါသည။

လြနခေသာႏစက လကနကးခရသည လငယတစဥးက တရားေရးစနစေပၚတြင အယအၾကညမရေၾကာငးက သ၏ အေတြ႕အၾကျဖင ေဖာျပခပါသည။

ကၽြနေတာက အလပမးစလပတယ။ ဒမာ ကၽြနေတာက ဘယသန႔မ အဆငေျပေျပမေနႏငေတာ၊ မႏစက မေလးရားက အလပလပဖ႔ ထြကသြားခတယ။ အဒတနးက ကၽြနေတာ ၁၈ ႏစပရေသးတယ။ မေလးရားမာ ကၽြနေတာပနးရလပတာ တစေန႔က မေလးရားရငးဂစ (၄၅)ရတယ။ ဒါေပမ အလပရငက လပအားခက ဘယေတာမ ပမနမရငးေပးဘး။ ကၽြနေတာ ဟမာ ယၾကညရတ သငယခငးတစေယာကက သစၥာ ေဖါကတာ ခလကရတယ။ တစေန႔ သက သ႔ဥးေလးရ႕ သေဘၤာမာ အလပလပေပးဖ႔ မတဆကေပးခ တယ။ ကၽြနေတာက ငါးဖမးသေဘၤာေပၚမာ ထားခၿပး၊ ပကဆလညး မရခဘး။ အလပသမားတစေယာက ေနမေကာငးလ႔ အလပမလပႏငေတာရင သ႕က ပငလယထပစခလကတာဘ။ အလပသမား တစေယာကက လစာေတာငးရင သ႕က ပစသတၿပး၊ ပငလယထ ပစခတယ။ ကေကာငးခငေတာ ကၽြနေတာ အလပရငေသသြားလ႔ ကၽြနေတာလ ထြကေျပးလာႏငခတယ။ ကၽြနေတာမာ ပကဆလညး မရဘး၊ ႐ပအကႌတစထညပ ရတယ။ ကၽြနေတာက အဒအကႌက ေရာငးၿပး ခရးစရတလပဖ႔ ရည႐ြယ ထားတာ၊ မေလးရားက လမကေတြက အဒအကႌက ခးသြားတယ။ ကၽြနေတာ ျမနမာတစခ႕န႔ေတြ႕ၿပး၊ အမျပနႏငဖ႔ တစေယာကန႔ တစေယာက အျပနအလနကညခရတယ။ ကၽြနေတာျပနေရာကလာေတာ ကၽြနေတာအေတြ႕အၾကက မတငေတာဘး။ ဘာျဖစလ႔လဆေတာ ျမနမာႏငငရ႕ တရားေရးစနစ အေျခ အေနက ကၽြနေတာသထားတယေလ။ အဒလတငလကလ႔လ ကၽြနေတာဘ၀မာ ဘာမထးျခား ေျပာငးလ သြားမာမဟတဘးလ႔ ကၽြနေတာထငတယ။

(ဂ-၄) လငလပငနး

ေျမပေရးဆြသညလပငနးစဥအတြငးတြင သေတသနအဖြ႕သည လငလပသားမားႏင ပတသကသည အျမငမား ကလညး ၾကားခရပါသည။ ေဒသတစခတြင အရပဖကလမႈအဖြ႕အစညး ပဂၢလတစဥးက စးပြါးျဖစ လပကငေသာ လငလပသား (၂)မးရေၾကာငး ရငးျပခပါသည။

ပထမအမးအစားက ျပညတနဆာအမေတြမာ လပၾကၿပး၊ ရေတြက တက႐ကအျမတထတတာက မေတြ႕ရဘး။ ရေတြက ျပညတနဆာေခါငး ဒါမမဟတ မနးမထနးဆက ေငြေတာငးၾကတယ။ တစခါ တစေလမာ လငလပသားေတြက အခမ ၀နေဆာငမႈေပးရေသးတယ။ ဒတယအမးအစားက လမးေတြ ေပၚမာ သးျခားလြတလြတလပလပ လပတယ။ ရေတြအမႈလရင လငလပသားေတြအဖမးခရၿပး၊ တရားစြခ ရတယ။ သတ႔က အေမာငရပေနရာေတြမာ ေတြ႕ရတအတြက တစခါတစေလမာ ရေတြက ဖမးဟန ေဆာငတတၾကတယ။ ရည႐ြယခကကေတာ လငကစၥေဖာေျဖခငးဖ႔ဘ။ တစခ႕လငလပသား ေတြက ၁၄ ႏစေလာကကတညးက စခၾကတာ။ အမားဆးတြ႕ရတာေတာ ၁၆ ႏစၾကားန႔ ၁၈ ႏစၾကား အ႐ြယေတြ မားတယ။ ၁၄ ႏစန႔ ၁၈ ႏစၾကားဆရင ျပညတနဆာအမေတြမာ လပၾကတာမားတယ။ ၁၈ ႏစ ေကာသြား ရငေတာ သတ႔က အသကႀကးၿပလ႕ သတမတၾကေတာ ကာရာအေကဆငေတြ၊ အႏပခနး ေတြဆလညၿပး

66

အလပလပၾကတယ။ တစခ႕အတြကေတာ ဒေနရာက ၾကားခေနရာဘ။ ဒေနရာမာ ခဏေနမယ။ အေျခအေနေကာငးရငဆကေနမယ။ သတ႔က ေငြပရာဖ႔အတြက ထငးႏငငက သြားခငၾက တယ။

အျခားေသာ တန႔ျပနေျဖဆသမားက လငလပသားမားသည ေဒသချပညသမား၏ ပရပက ပကျပားေစေၾကာငး ႏင ၄ငးတ႔ရေနျခငးေၾကာင ခကရနျဖစမႈ မားျပားၿပး ေဒသတြငး မလျခမႈက ဥးတညေစေၾကာငး သတ႔၏ ထငျမငခကမားက ေဖာျပခၾကပါသည။ သေတသနတြင ပးေပါငးပါ၀ငသတစဥးက ေအာကပါအတငး အေသး စတေျပာၾကားခပါသည။

သတ႔က တစလမးတညးမာ သးျခားေနၾကတာဆေတာ ဒဧရယာမာ ေနတလေတြရ႕ ဂဏသကၡာ အတြက ေတာ ေကာငးတယ။ ဆလတာက သတ႕က ပမနလေတြန႕ ေ၀းရာမာေနၾကတာ။ ကၽြနေတာ ေတြးမတာ ေတာ ဘယသမ ဒအလပမးမလပခငၾကဘး ဆတာဘ။ ဒါက သတ႔ရ႕ ကၾကမၼာဘ။

အခ႕ေသာ တန႔ျပနျဖၾကားသမားက ထငးႏငငတြင အလပလပၿပး ျမနမာႏငငသ႔ ျပနလာေသာ လငလပသား မားသည ေဒသခမားက ေရာဂါကးစကေစေၾကာငး ေ၀ဖနခၾကပါသည။ ဆရာ၀နတစဥးက လငလပငနးက တရား၀ငခြငျပေပးသငေၾကာငး သ၏ အျမငက ေဖာျပခပါသည။

ျပညတနဆာလပငနးက တရား၀ငခြငျပေပးလကရင ေရာဂါပးကးစကတာေတြက ႀကတငကာကြယႏင မယ။ ၿပးေတာ ေဆးကသ၀နေဆာငမႈေတြကလညး ပေကာငးေအာငေထာကပေပးႏငမယ။ လငလပငနးန႔ စးပြါးရာေနရတ လငလပသားေတြကလညး ေကာငးေကာငးေစာငေရာကႏငမယ။ လငလပသားေတြက ဥပေဒန႔ အကာအကြယေပးထားတ ဥပေဒတစခလညး ရသငတယ။ ၿပးေတာ ကးစကႏငတေရာဂါေတြက ေဆးစစဖ႔အတြက ျပဌာနးခကေတြလညး ရသငတယ။

(ဂ-၅) ကေလးသငယမားႏင ဥပေဒ

သေတသနအဖြ႕ သြားေရာကေလလာခသည ေဒသအမားစတြင ကေလးသငယမားရငဆငေနရေသာ (ကာကြယေပးရနလအပသည) ျပနာ အခ႕က ေလလာေတြ႕ရခရပါသည။ ထျပနာမားတြင ႐ကႏက အျပစေပးျခငး၊ ကေလးလပသား၊ ေဆးစြျခငးႏင ရာဇ၀တမႈငယမားတြင ကေလးသငယမား ပါ၀ငေနျခငး စသည တ႔ ပါ၀ငပါသည။ ေဒသတစခတြင ၁၆ ႏစအ႐ြယမနးကေလးတစဥး၏ မဘမားက မနးကေလးအားသတ႔၏ အေကြးရငႏင လကထပရန စစဥခေသာ ထးျခားသည ျဖစရပတစခက ေလလာေတြ႕ရရပါသည။ (Box - ၁၂ တြငၾကညပါ။)

Box – (၁၂)

လြနခေသာႏစက ၁၆ ႏစအ႐ြယမနးကေလးတစဥး၏ မခငသည ၄ငးက အျခား႐ြာတြင ေနထငေသာ အသက(၅၀) အရြယအေကြးရငျဖစသႏင လကထပရန စစဥခပါသည။ သ႔ျဖစ၍ မသားစအေနျဖင သတ႔၏ အေကြးမား က ျပနလညေပးဆပစရာ မလအပေတာပါ။

မနးကေလး၏ မခငႏင အေဒၚတ႔က သမအား အေကြးရင၏ အမတြင ထားခၿပးေနာကတြင၊ မနးကေလးသည ထအမမ ထြကေျပးခရာ အေကြးရငက ေနာကမ လကခပါသည။ ထျဖစရပေၾကာင ဆညလႈပရားမႈမားျဖစခၿပး၊ ေဒသခအမးသမးေရးရာအဖြ႕ႏင ကေလးသငယကာကြယေပးေရးအဖြ႕၀ငမားက ေကး႐ြာအပခပေရးမႉးထ ခဥးကပခၾကပါသည။ ထ႔ေနာက အပခပေရးမႉးႏင ၿမ႕နယရတပဖြ႕တ႔က အေကြးရင၏ အမသ႔သြားခရာ၊ မနးကေလးငယက တစစတစေယာကကမ အတငးအကပေစခငးျခငးမရဘ သမသေဘာဆႏၵျဖင ေနထငျခငး

67

သာ ျဖစေၾကာငးေျပာၾကားခပါသည။ ေနာကတစေန႔တြင ေကြးရငအမးသားႏင မနးကေလးတ႔က ၿမ႕နယ တရား႐းတြင လကထပခပါသည။ သ႔ေသာ၊ လကထပစာခပက မတပတငျပလပၿပးေနာကေန႔တြင မနးကေလး ငယ ထြကေျပးသြားခၿပး၊ ျပနလာျခငးမရေတာပါ။

ဤေတြ႕ရခကမားသည ျပနာတခစကအထးျပေလလာေသာ သေတသနလပငနးမားျပလပရန လအပေနေသာ တရားမတမႈျပနာမားက ေဖာထတေပးပါသည။ ထသေတသနလပငနးမားသည ကေလးသငယကာကြယေပးေရး ဆငရာ ျပနာမားက ဥးတညထားေသာ UNICEF ႏင အျခားအဖြ႕အစညးမား၏ အားထတမႈမားက အေျခခတညေဆာကရပါမည။ ထသ႔ထခကလြယေသာ ျပနာက ထပမစးစမးေဖာထတရနအတြက ဤေျမပ ေရးဆြျခငးလပငနးထက ပမတကေသာ နညးစနစတ႕က ဆနးသစတထြငအသးျပရနလညး လအပပါသည။

(ဂ-၅-၁) ႐ကႏကအျပစေပးျခငး

႐ကႏကအျပစေပးျခငးႏငပတသက၍ အခ႕ေသာ မဘမားက သတ႔၏ ကေလးငယမားအား သငေတာသညဟ ျမငသညအတငး သငၾကားေပးရန အခြငအေရးရသညဟ ထငျမငေၾကာငး ေျပာၾကားခပါသည။ သေတသန အဖြ႕သ႔ေျပာၾကားခေသာ ျဖစရပတစခတြင (Box - ၁၃ တြင ၾကညပါ) သေတသနပးေပါငးပါ၀ငသမားက မဘမားက ကေလးသငယအခြငအေရးမားအေၾကာငး သငတနးမားေပး၍ သငၾကားေပးသငေၾကာငး၊ သ႔မသာ သတ႔၏ ကေလးငယမားက ႐ကႏကလမမညမဟတေၾကာငး ေဖာျပခၾကပါသည။ အရပဖကလမႈအဖြ႕အစညး ကယစားလယတစဥးကလညး မဘမားအား သငတနးေပးသငေၾကာငး၊ သ႔မသာ ကေလးငယမား၏ အခြငအေရး မားက ခးေဖါကျခငး၏ ဥပေဒအကးဆကမားက သႏငမညျဖစေၾကာငး အၾကျပခပါသည။

Box – (၁၃)

၁၀ ႏစသားအ႐ြယကေလးငယတစဥးႏင မသနစြမးေသာ မခငတ႔သည အေဒၚျဖစသႏငသမ၏ ခငပြနးတ႔ထတြင ေနထငေနပါသည။ အေဒၚျဖစသက ကေလးငယက မၾကာခဏ႐ကႏကတတၿပး၊ သမအား ထသ႔ မရကရန ေျပာေသာအခါ၊ သမက `ဒကေလးက အရမးဆးတယ၊ ဒါေၾကာငသ႕က ႐ကရတာ။ ဒါက ဘယသန႔မ မဆငဘး၊ ကၽြနမကေလးက ကၽြနမ႐ကေနတာ´ဟ ျပနေျပာခပါသည။ တစႀကမတြင အေဒၚျဖစသက ကေလးက ဓါတတင တြင ႀကးျဖင တပထားၿပး၊ သမႏင သမခငပြနးတ႔က ႐ကႏကခၾကပါသည။ ထအခနမစ၍ ကေလးငယက (၈) ႏစၾကာ မေတြ႕ရေတာပါ။ ယခအခနတြင ျပနလညေရာကရလာၿပး၊ စစသားတစေယာက ျဖစေနေၾကာငး ေျပာၾကားခပါသည။

(ဂ-၅-၂) ကေလးလပသား

ကေလးလပသားျပနာက ေတြ႕ၾကရေသာ ေနရာမားတြင ဆငးရေသာ မသားစမားမ ကေလးမား၊ မဘမ ကေလးမားက သကေရာကေနေၾကာငး ေလလာေတြ႕ရရပါသည။ နယေျမတစခရ သေတသနပးေပါငးပါ၀ငသ တစဥးက ေအာကပါအတငး ရငးျပခပါသည။

အမနးခငးေတြက သတ႔ကေလးေတြက အလပလပခငးလ႔ ဘယေလာက အပ၀ငေငြရာႏငတယဆတာက မဘေတြက အျမတမးၾကားေနရေတာ၊သတ႔လ အဒလ ခငးလာၾကတယ။ ဒါကေတာေတာဆးတ အေလ အထဘ။

68

အျခားေသာ အရပဖကဆငရာ လမႈအဖြ႕အစညးကယစားလယမားကလညး ထအျမငက အၾကမၾကမေျပာၾကား ခရာ၊ ဆငးရႏြမးပါးမႈသည ကေလးမားအား အလပလပခငးျခငး၏ အဓကအေၾကာငးရငးျဖစေၾကာငး ေဖာျပခၾကပါသည။ ဤတန႔ျပနေျဖဆသမားက မဘမားအေနျဖင ကေလးမား၏ အနာဂတကာလလပအားခမားက အေျခခ ၍ ႀကတငေငြမားရယထားၿပးပါက ႐ကႏကတတေသာ အလပရငမားက ေတာငးဆႏငစြမးမရေၾကာငး၊ ရငးျပခ ၾကပါသည။

ေဒသတစခရ သေတသနပးေပါငးပါ၀ငသမားက ေအာကပါအတငး ေဖာျပခၾကပါသည။

အရငတနးကဆရင အမေထာငဥးစးတစေယာကရ႕ ၀ငေငြက မသားစတစစလးအတြက လေလာကတယ။ အခေတာ မသားစ၀ငေတြ အားလးအလပလပတာေတာင မေလာကေတာဘး။ မဘေတြရ႕ စးပြါးေရးအေျခအေနက အရမးခကခလြနးေတာ ကေလးေတြက အတငးအကပအလပလပခငးရတယ။ ကေလးေတြ အလပထမာ ဒကၡေရာကေနရငေတာင အမျပနမေခၚႏငၾကဘး။ ဘာေၾကာငလဆေတာ စာခပမာလကမတထးထားၿပး၊ အလပရငေတြဆကလ ႀကတငေငြေတြ ယထားၿပးသားျဖစေနလ႔။

ကေလးသငယမားသည အမားအားျဖင လဖကရညဆငမား၊ ေစးမားတြငလညးေကာငး၊ တစခါတစရ ကယပငအမေထာငစမားတြင အမအကမားအျဖစလညးေကာငး အလပလပၾကေၾကာငး ေတြ႕ရရပါသည။ လဖကရညဆငမားရ ကေလးလပသားမားက ၄ငးတ႔၏ အလပရငမားက တတျဖင ႐ကႏကထ႐ကၾကေၾကာငး သေတသနပးေပါငးပါ၀ငသမားက ေျပာၾကားခပါသည။ တန႔ျပနေျဖၾကားသတစဥးက အမအကမားအား အလပရငမားက ႀကမလးျဖငရကျခငး၊ ေရေႏြးပျဖင ေလာငးချခငးတ႔ျပလပခသည ျဖစရပမားက ေဖာျပခပါ သည။

အခ႕ေသာ သေတသနပးေပါငးပါ၀ငသမားကလညး ကေလးလပသားမား၏ အလပရငမားအား တငၾကားရာ တြင ရငဆငရေသာ စနေခၚမႈမားက ေဖာျပခပါသည။ ဥပေဒအရတငၾကားရာတြင ပါ၀ငႏငေသာ ကနကစရတမားအေၾကာငးက တန႔ျပနေျဖၾကားသတစဥးက ဥပမာတစချဖင ေျပာၾကားခပါသည။

မခငျဖစတသက ဘရားပြေတာေတြမာ ေစးလကေရာငးတယ၊ အေဖျဖစတသက ဆကကားနငးတယ။ အဒမဘေတြက ပကဆပရာႏငေအာငလ႔ သတ႕ရ႕ ၁၂ ႏစအ႐ြယကေလးက လဖကရညဆငက ပ႔လကတယ။ ဆငပငရငက ကေလးက အလြနအကၽြခငးတယ။ တကယလ႔ အလပမၿပးရင၊ ကေလးက ႐ကတယ။ တစခါတေလ ကေလးက လကန႔ရကတယ၊ တစခါတေလ တတန႕ရကတယ။ တစခါတေလကေတာ ပါး႐ကေသးတယ။ သးလ၊ ေလးလေလာက ဆကတကအ႐ကခေနရေတာ ကေလး က မေပာေတာဘး။ လဖကရညလာေသာကတ ေဖါကသညေတြ၊ လမးသြားလမးလာေတြန႔ အမနးခငး ေတြက ကေလးအေဖက အေျခအေနေျပာျပတယ၊ အာဏာပငေတြက တငဖ႔လ အၾကေပးတယ။ ဒါေပမ မဘေတြက အဒလမလပႏငၾကဘး။ ဘာေၾကာငလဆေတာ သတ႔က ေငြလေနၾကတာ။ အာဏာပငေတြ ဒါမမဟတ ရစခနးမာ အမႈစဖြငမယဆရင ပၿပးကနကစရတမားမယ။ ဘာပျဖစျဖစ ကေလးကေတာ သားေကာငျဖစရတာဘ။

ေနာကထပဥပမာတစခတြင၊ တန႔ျပနေျဖၾကားသတစဥးက တရားစရငေရးက အသးျပရန အသပညာမရျခငး သည စနေခၚမႈတစချဖစေၾကာငး ေဖာျပခပါသည။

ကေလးက လဖကရညဆငက ေရာကကာစက အဆငေျပတယ။ အားလး OK ဘ။ ေနာကပငးမာ အလပရငက ကေလးက သပငတ ပစၥညးလ ႐ကႏကအျပစေပးေတာတာဘ။ ကေလးရ႕ မဘေတြက လညး ဘာတစခမ မလပေပးႏငဘး။ သတ႔က ကေလးရ႕ လစာက အလပရငဆကေန ႏစလ၊ သးလစာ ႀကထတထားၾကတာ။ ကေလးက ေပာလမေပာဘး၊ ယထားတ ပကဆကလညး ျပနမေပးႏငဘး။

69

ကေလးက အာဏာပငေတြဆက သတငလ႔ရလားလ႔ ကၽြနေတာတ႔က ေမးတယ။ ဒါေပမ ေနာကဆးေတာ အလပရငရ႕ အ႐ကအႏကပ ဆကခေနတယ။ အာဏာပငေတြက ဘယလ အေၾကာငးၾကားရမယ၊ တရား မတမႈ ဘယလရႏငမယဆတာ ဘယသမ မသၾကဘး။

(ဂ-၅-၃) ေဆးစြျခငးႏင ရာဇ၀တမႈငယမားတြင ပါ၀ငေနေသာ ကေလးသငယမား

ကေလးမား ေဆးစြျခငးႏင ရာဇ၀တမႈငယမားတြင ပါ၀ငေနေၾကာငးက သေတသန ျပလပစဥအတြငး ေနရာ တစေနရာတြင သရခ၍ အျခားေနရာ (၂)ေနရာတြင ေတြ႕ျမငခရပါသည (မဂၤလာေတာငညြန႔၊ လႈငသာယာႏင ၾကညျမငတငၿမ႕နယမား)။ အခ႕ေသာ သေတသနပးေပါငးပါ၀ငသမားက ကေလးသငယမားအား ဒစ႐က ဂဏးမားက အသးခေနေၾကာငး ရငးျပခၾကပါသည။ ဒစ႐ကဂဏးအဖြ႕၀ငမားက ကေလးသငယမားအား ေတာငးရမးခငးၾကပါသည။ သ႔မဟတ အေသးအဖြ ရာဇ၀တမႈမားက ကးလြနခငးၾကပါသည။ ထ႔ျပင ကေလး သငယမားအား (ပလပစတစပကမားဆကရာတြင သးေသာ) စကမႈလပငနးသးေကာမားက မး႐ႈ႕ျခငးျဖင ထြက လာေသာ အေငြ႕မားက ႐ႉခငးျခငး (ေကာ႐ႉျခငး) ျဖင ကေလးမားအား ေဆးစြေစပါသည။ သေတသန ပးေပါငး ပါ၀ငသတစဥးက `ကေလးေတြက မး႐ႉ႕ထားတ ေကာက ထြကတ အေငြ႕ ႐ႉေနရရင (ေကာ႐ႉေနရရင) ဘာမ မစားပ ေနႏငၾကတယ။´ဟ ရငးျပခပါသည။ အရပဖကလမႈအဖြ႕အစညးမ ကယစားလယတစဥးကလညး ေအာကပါအတငးရငးျပခပါသည။

ေကာ႐ႉတာက စြေနတ ကေလးေတြ ရတယ။ ဒစ႐ကဂဏးေတြက သတ႔က ပစၥညးခးခငးတယ။ ေတာငးရမးခငးတယ။ ၿပးေတာ ကေလးေတြဆက ရတ ပကဆက ယတယ။ ကၽြနေတာက ကေလးေတြက သတ႔ေနာကမာ ဘယသရလလ႔ ေမးဘးတယ။ သတ႔က ဒစ႐ကဂဏးေတြဆတာ ကၽြနေတာသတယ။ ကၽြနေတာလျခေရးအတြကလညး ရေနေတာ ကၽြနေတာ ဘာမ မလပႏငဘး။ ကၽြနေတာမာ တကတ သကေသလ မရဘး။

ႏငငေရးပါတ ကယစားလယတစဥးက အလားတေအာကပါအတငး အေသးစတေျပာၾကားခပါသည။

ေကာ႐ႉတာက စြေနတ ကေလးေတြရတယ။ ဒါက ဥပေဒျပငပမာလ႔ေျပာလ႔မရဘး။ ကၽြနေတာတ႔ စကဘး စက႐၀နးထက ပစၥညးတစခခေပာကသြားရင ကေလးေတြကပ မတာမားတယ။ ကၽြနေတာတ႔က သတ႔က မခပထားႏငဘး။ ဒကေလးေတြေနာကမာ ခငးတလေတြရတယဆတာ ကၽြနေတာသတယ။ ကၽြနေတာတ႔ က လမႈေရး၀နေဆာငမႈအသငးေတြက ဆကသြယေပမ ထေရာကမႈမရဘး။ အဒေတာ သတ႔က ေနာက ထပ မဆကသြယေတာဘး။ ဒကစၥေနာကမာ ဘယသေတြ ရတယဆတာ ေဒသချပညသေတြ သတယ။ ဒါေပမ တစဖကမာ ဒစ႐ကဂဏးေတြရေနေတာ သတ႔လ ေၾကာကၾကတယ။

သေတသနပးေပါငးပါ၀ငသအခ႕ကလညးကေလးမားသည ငယ႐ြယသမားျဖစေသာေၾကာင ဖမးဆးျခငးခရ ပါက ႀကးေလးေသာ ျပစဒဏမား မခရႏငေၾကာငး သထားသညအတြက ကေလးမားက အျမတထတေနျခငး ျဖစေၾကာငးႏင ေကာ႐ႉျခငးက စြလမးမႈသည ရာဇ၀တမႈမဟတသညအတြက ရမားႏင အာဏာပငမားက အေရး ယေဆာင႐ြကျခငး မရေၾကာငး ေဖာျပၾကပါသည။

(ဃ) အမားျပညသ လျခမႈမရျခငး

အမားျပညသ လျခမႈမရျခငးဆငရာျပနာမားက ေျမပေရးဆြျခငး သေတသနလပငနးအတြငး သြားေရာက ေလလာခသည နယေျမ (၂၄)ခလးတြင အစရငခခၾကပါသည။ သေတသနအဖြ႕သြားေရာကခသည နယေျမမား တြင အမားျပညသမလျခမႈက ျဖစေစေသာ ရာဇ၀တမႈလပရပမားအနက အဓက (၅) မးျဖစသည လသတမႈ၊

70

ရပပငးဆငရာ ေစာကားမႈ၊ အမားျပညသက အေႏာငအယကေပး၍ ရနးရငးဆနခတျဖစေစေသာ မးယစရမး ကားမႈ၊ ခးမႈတ႔အျပင အတငးအကပေငြေတာငးျခငးႏင ေငြညစျခငးစသညတ႔ကလညး ေလလာ ေတြ႕ရရပါသည။

(ရပကြက/ေကး႐ြာ အပခပေရးမႉးမား၊ ဆယအမမႉးမား၊ ရာအမမႉးမားစသည) အျခားသမားက ရအရာရမား၏ တမငသကသက လစလ႐ႈျခငးေၾကာငျဖစသညဟ ႐ႈျမငေၾကာငး ေဖာျပခၾကပါသည။

ရေတြက လအပသလ အေရးမယၾကဘး။ သတ႔က အလပ႐ႈပမာက ေၾကာကေနၾကတယ။ သတ႔က ရာဇ၀တမႈေတြက လစလ႐ႈထားတယ၊ တစခါတစေလျပစမႈကးလြနသေတြက (၂၄) နာရခပထားၿပး၊ ျပနလႊတေပးလကတယ။ ဒါေၾကာငလတရားခေတြက ရာဇ၀တမႈကးလြနဖ႕ အားေပးသလျဖစေနတယ။

ရနကနတငးေဒသႀကး ျပညသ႕လႊတေတာကယစားလယတစဥးက ေဒသတစခတြင ရာဇ၀တမႈကးလြနသမား ႏင ရတပဖြ႕တ႔၏ အကးတ ဆကဆေရးရေနပက ဥပမာတစခေပးခပါသည။

လဆးဂဏး အပစတစစက အမထ၀ငလာၿပး၊ လေတြက ဓါးေျမာငေတြန႔ တကခကခတယ။ ဒအမန႕ ကပလကမာ ရကငးတစခရတယ။ ဒါေပမ ရအရာရေတြက ဘာမ အေရးမယဘး။ ႐ြာသားေတြက မလျခဘးလ႔ ခစားရေတာ ကၽြနေတာက ဆကသြယလာတယ။ ဒါန႕ ကၽြနေတာလညး ရစခနးက ဖနးဆကလကတယ။ တကခကခရတ အမက ရအရာရ ၁၀ ေယာက၊ ၁၅ ေယာကေလာက လႊတလက တယ၊ ၿပးေတာ တရားခေတြက ရာမေတြ႕ဘးလ႔ သတငးပ႕ၾကတယ။ လမကဂဏး ေခါငးေဆာငက ေလာငးကစားဒငႀကးတစေယာက ျဖစၿပး၊ ေကး႐ြာအပခပေရးမႉးရ႕ တေတာသဆေတာ သလပခငတာ လပႏငတယ။ အမားဆးလႊမးမးႏငတာကေတာ ေငြဘ။ ၿမ႕နယအဆငမာရတ ရေတြက ဘာမ အေရးမယႏငဘး။ ဘာေၾကာငလဆေတာ လဆးဂဏးေတြက သတ႔က `ေကၽြးထားတာ´။ ရာဇ၀တမႈ ျဖစတေနရာမာ ရမႉးကယတငရေနေပမ ဘာမ အေရးမယဘး။ ဓါးေျမာငႏစေခာငး သမးဆညးမတယ။ အမႈဖြငလကေတာ ရေတြက စစမးစစေဆးေပးရမအစား ျပနာက ၿငမးၿငမးခမးခမးန႕ အဆင ေျပ ေအာင ေျဖရငးသငတယလ႔ ေျပာလကတယ။ ျပစမႈကးလြနသေတြက ဘာမ အေရးမယဘး။ ဥပေဒစးမးမႈ ဆတာ ျပညသေတြအတြက မရဘး။

အခ႕ေသာ ပါဝငေျဖဆသမားတြင ျပညသမားသည ဥပေဒဆငရာနားလညမႈအားနညးၿပး၊ ဥပေဒသညလညး သငေတာေသာ ျပစဒဏခမတရာတြင `လေလာကေသာ ၿပးျပညစမႈမရ´ဟေသာ ထငျမငခကမားရၾကပါသည။

ယခငက တရားသႀကးျဖစခဘးေသာ ေရ႕ေနတစဥးက ၿငမ၀ပပျပားေရးအတြက အစးရ၏ မ၀ါဒက မညသ႔ နားလညေၾကာငးႏင ရတပဖြ႕မ တငျပလာေသာ အမႈမားတြင တရားခအား စရငခကခမတရာ၌ တရားသႀကး မားအား မညသ႔ အကပအတညးျဖစေစေၾကာငးတ႔က ရငးျပခပါသည။

ရက အမႈေတြက စစေဆးၿပး၊ တရား႐းေတြက ပ႔တယ။ တရားသႀကးေတြက သကေသမရရငေတာငမ အမႈေတြက မပတရၾကဘး။ အမႈတစခက ဥပေဒေၾကာငးအရ အေျခခၿပး၊ လႊတေပးလကရင သတ႔ ေနရာေတြက ထခကလာႏငတအတြက၊ တရားသႀကးေတြကလညး အတငးအကပျပစဒဏခခငးတယလ႔ ခစားရတယ။ ခးမႈန႔ ျပညတနဆာမႈတ႔လ ရာဇ၀တမႈတစခ႕က `စာရတန႔ဆငတ အမႈေတြ လ႔ ေခၚၿပး၊ မ၀ါဒန႔ ဆငတ အမႈေတြလ႔ ျမငၾကတယ။ အစးရအျမငကေတာ ရာဇ၀တမႈေတြ မားေလေလ၊ လ႕အဖြ႕ အစညးရ႕ တညၿငမမႈန႔ ၿငမးခမးမႈက ထခကေလေလဘ။ ဒါေၾကာင ရာဇ၀တမႈႀကတငကာကြယဖ႔န႔ ရာဇ၀တမႈ ေလာခဖ႕ အေရးႀကးတယ။

အမားဆးအစရငခခသညျပနာမားမာ အမားျပညသ အေနာငအယကျဖစေစျခငး၊ ပငဆငမႈမားဖကဆးျခငး၊ ေစာကားျခငးႏင အခ႕ကစၥရပမားတြင လေသမႈမားျဖစပါသည။ ထျဖစရပမားသည (၂၄) ရပကြက/

71

ေကး႐ြာလးတြင အသငအတငျဖစပြါးေနၿပး၊ အထးသျဖင ပ၍ ဆငးရေသာေဒသမားတြင ျဖစပါြးပါသည။ ထျပနာမားက ေဒသတြငးရ အပခပသမား သ႕မဟတ ရစခနးမားက သတေပးခကမား ထတျပနျခငးျဖင ေျဖရငးတတၾကပါသည။သေတသနပးေပါငးပါ၀ငသတစဥးက ေအာကပါအတငးရငးျပခ ပါသည။

ဒနယေျမထမာ အရကမးၿပး၊ အမားျပညသက အေႏာငအယကျဖစေအာငလပတလေတြက ဒအျပအမ ေတြက ေရာငၾကဥပါမယလ႔ ခ၀နထးခငးတယ။ ဒါေပမ ခ၀နကတက ခးေဖါကရင သတ႔က ေထာငခ တယ။ ေထာငကထြကလာၿပးလ႔ ဒလအျပအမေတြ ဆကလပေနမယဆရင ေနာကတစခါ ေထာငထပခ တယ။

႐ပပငးဆငရာေစာကားမႈကလညး နယေျမအမားစတြင သေတသနပးေပါငးပါ၀ငသမားက မၾကာခဏ အစရငခခ ပါသည။ ဤျဖစရပမားတြင ပမနအားျဖင အမးသားလငယမားပါ၀ငတတၾကၿပး၊ အမားအားျဖင မးယစရမး ကားျခငးႏင မးယစေဆးသးစြျခငးတ႔ႏငဆကစပေနပါသည။ အခ႕ေသာ အမႈမားတြင ႐ပပငးဆငရာ ေစာကားမႈ မားသည ေသဆးသညအထ ျဖစေစပါသည။ အခ႕နယေျမမားတြင ေဒသခေနထငသမားက ထျပနာမား သည ထငးႏငငသ႔ ေ႐ႊ႕ေျပာငးအလပလပကငျခငး၏ ရလာဒျဖစေၾကာငးႏင ထငးတြင အလပလပၾကေသာ လငယမားသည အျခားယဥေကးမႈမား၏ လႊမးမးမႈခရျခငးေၾကာငျဖစေၾကာငး ႐ႈျမငၾကပါသည။

ေျမပေရးဆြသည လပငနးစဥအတြငးတြင၊ သေတသနအဖြ႕သည ခးမႈ၊ ေဖါကထြငးမႈႏင ခါးပကႏႈကမႈအခ႕က ေလလာေတြြ႕ရရပါသည။ အစရငခခေသာ အမႈမားမာ ေမာေတာဆငကယမား၊ ကၽြႏြားမားအားခးယျခငး၊ ေငြေၾကးႏင ေ႐ႊတ႔က ေဖါကထြငးခးယျခငးတ႔ျဖစၾကပါသည။

လသတမႈအခ႕ကလညး သေတသနအဖြ႕သ႔ ေျပာၾကားခပါသည။ ထအမႈမားတြင ပမနအားျဖင ေငြေၾကးပငဆင မႈ သ႔မဟတ ပစၥညးပငဆငမႈႏငပတသကသည အျငငးပြါးမႈမားပါ၀ငပါသည။ သေတသနပးေပါငးပါ၀ငသ တစဥးက ရအရာရတစဥးအသတခရမႈက ေျပာၾကားခပါသည။ ထရအရာရက ေလသမားမားက သတချခငး ျဖစေၾကာငးႏင ထရအရာရသည ေလသမားမား၏ အသကေမြး၀မးေၾကာငးအလပက ၿခမးေျခာကေနသညဟ ေလသမားမားက ႐ႈျမငသညအတြက သတချခငးျဖစေၾကာငး ေဖာျပခပါသည။

ေလသမားေတြက ကတ႔ခေတြက ေစးျမႇငလကၾကေတာ ရအရာရက ႏႈနးထားအသစက ေပးဖ႔ ျငငးတယ။ တစျခားခရးသညေတြကလညး မေပးဖ႔ တကတြနးတယ။ ေလသမားေတြက ရအရာရက သေစးႏႈနး အသစက မေပးခငရင ပမနႏႈနးအတငးပ ေပးပါ။ ဒါေပမ တစျခားခရးသညေတြကေတာ ေစးေလာၿပးေပးဖ႔ မတကတြနးပါန႔လ႔ ေတာငးပနၾကတယ။ ရအရာရကျငငးလကေတာ ေလသမားေတြက သ႕က ေလေပၚအတကမခဘး။ ေနာကေတာ ရန႔ ေလသမားေတြ ရနျဖစၾကၿပး၊ ရက ေလသမားေတြက ဖမးဖ႔ႀကးစားေတာ ေလသမားေတြ ပနးေနရတယ။ ေနာကေတာ ေလသမားေတြ တစျဖညးျဖညး စား၀တ ေနေရး ကပတညးလာေတာ ရအရာရက သတလကၾကတယ။ ေလသမား ၁၆ ေယာကအဖမးခရၿပး၊ ဘာ ဥပေဒအကာအကြယမမရဘန႔ တစသကတစကၽြနးျပစဒဏခရတယ။

သေတသနတြငး ပးေပါငးပါ၀ငသမားက ရမား၏ ၿခမးေျခာကေငြေတာငးမႈမားႏင တစဥးခငး ေငြညစမႈမားက လညး အစရငခခပါသည။ အခ႕ေသာ တန႔ျပနေျဖဆသမား၏ ေျပာၾကားခကမားအရ ရမားသည တရားမ၀င ထေရာငးခသမားႏင တရားမ၀ငအရကခကလပသမားထမ ေငြမားက ၿခမးေျခာက ေတာငးခၾကပါသည။ တန႔ျပနေျဖဆသတစဥးက လပပငခြငအလြသးစားလပျခငးႏင အဂတလကစားမႈပစတ႔က ေအာကပါအတငး စြပစြေျပာဆခပါသည။

ႏစလးထ၊ သးလးထေလာငးကစားက ရေတြရ႕ အသကကယႀကးဘ။ ႏစလးထေရာငးတလေတြက တစေန႔က ကပ ၅၀၀ ေပးရတယ။ သးလးထေရာငးတလေတြက ၁၅ ရကတငး (ထဖြငခနတငးမာ)

72

ေငြေပးရတယ။ ရေတြက အရကခးခကတ လေတြဆကလညး တစလက ၅၀၀၀ ကေန ၇၀၀၀ အထ ေတာငးတယ။ သတ႔ မေပးႏငရင၊ ရက အမႈလတအခါ အဖမးခရတယ။ ဒါေပမ သတ႔ တကယအဖမးခရ တာက ရေတြက လာဘေငြမေပးတ အခနဘ။

လႈငသာယာၿမ႕နယတြင ေျမယာႏငပတသက၍ ေငြညစျခငးျဖစရပတစခက ေလလာခရပါသည။ ထေနရာတြင တစဥးခငးလမားက လေနထငျခငးမရသည ေျမပငရငမားပငဆငေသာ ေျမမားတြင တမငသကသက ကးေကာေနထငၾကပါသည။ ရည႐ြယခကမာ ေျမပငရငက သတ႔အား ထြကေပးရန ဖယခငးသညအခနတြင ေျမပငရငမားထမ ေလာေၾကးေငြေတာငးဆရနျဖစပါသည။ ေျမပငရငမားအေနျဖင တရားစြျခငးျဖင စတ အေႏာငအယကမျဖစလေသာေၾကာင ထသ႔ ကးေကာေနထငသမားက တစဥးလင ေလးသနးမ ငါးသနးအထ ေပးရပါသည။

(ဃ-၁) အစးရမဟတေသာ လကနကကငအဖြ႕မား၏ ဥပေဒႏင မညညြတေသာ၊ ရာဇ၀တမႈေျမာကသည လပရပမား

မြနျပညနယရ၊ အစးရမဟတေသာ လကနကကငအဖြ႕မား (NSAGs)၏ လပရပမားေၾကာင အခ႕ေသာ နယေျမမား၌ အမားျပညသမလျခမႈဟေသာ ေယဘယအျမငက ျဖစေစပါသည။ NSAGs အဖြ႕၀ငမားသည ဥပေဒႏငမညေသာ အခြနမားက ၿခမးေျခာကေတာငးခရာတြင လကနကမားကငေဆာငထားၾကၿပး၊ လကနက မကငထားေသာ NSAGs အဖြ႕၀ငမား ခဥးကပလာသညက ေတြ႕ျမငလငပင ၄ငးတ႔အားၿခမးေျခာကေနသညဟ ခစားရေၾကာငး ေဒသခေနထငသမားက ရငးျပခပါသည။

NSAGs အဖြ႕၀ငေတြ ႐ြာထ၀ငလာၿပး၊ ႐ြာသားေတြက သတ႔စား၀တေနေရးအတြက ေထာကပေပးဖ႔ ေတာငးဆၾကတယ။ ႐ြာသားေတြက မေထာကပခငဘးဆရငလညး သတ႔က ေျပာႏငတယလ႔ ေျပာၾက တယ။ ဘယသမ သတ႔က ေငြမေပးခငဘး။ ဒါေပမ ဘယသမလညး အဒါက ထတမေျပာရဘး။

အပစအခတရပစေရးသေဘာတညခကရရၿပးေနာကတြင NSAGs မားသည ယခငက အျဖေရာငနယေျမဟ သတမတထားေသာ ေနရာမားအထ ၀ငထြကသြားလာေနၾကၿပး၊ ရာဘာထတ လပသမားထမ ေငြေၾကးမား ေတာငးခေနေၾကာငး သေတသနပးေပါငးပါ၀ငသမားက ရငးျပခပါသည။ NASG အဖြ႕၀ငမားသည စကခငး တစခငးအတြက တစႏစလင ၅၀၀၀ ကပႏႈနး၊ ရာဘာေစးျခစသညရာသတြင ရာဘာတစပငလင ၅ ကပႏႈနးျဖင ေတာငးခၾကေၾကာငး တန႔ျပနေျဖၾကားသတစဥးက အေသးစတေျပာၾကားခပါသည။ ထးျခားေသာျဖစရပတစခမာ NSAGs အဖြ႕၀ငမားက ေငြေၾကးမေပးႏငသမား၏ ေနအမမားက မး႐ႈ႕ခၾကျခငးျဖစပါသည။

NSAGs အဖြ႕၀ငတစခ႕က အစးရ ရာဘာစကခငး အလပသမားေတြဆက ေငြေတာငးၾကတယ။ အလပသမားေတြက မေပးႏငၾကေတာ သတ႔က အမေတြထက ထြကခငးၿပး၊ အမေတြက မး႐ႈ႕လကတယ။ လေတြကေတာ မထခကဘး။

(ဃ-၂) မးယစေဆး၀ါးျပနာ

အထးသျဖင မြနျပညနယရ သေတသနေနရာမားမ အခ႕ေသာ ပါဝငေျဖဆသမားက မးယစေဆး၀ါးႏင ပတသကေနသည ျပနာမားက ေဖာျပခၾကပါသည။ ရမားက မးယစေဆး၀ါးေရာငးခသည လသးဥးအား ဖမးဆးခသည ျဖစရပက တန႔ျပနေျဖဆသတစဥးကေအာကပါအတငးေျပာၾကားခပါသည။

အခေလာေလာဆယ ဒရပကြကထမာ မးယစေဆး၀ါးေရာငးတလ ႏစေယာကက ဖမးသြားတယ။ လတစေယာကဆက ေသနတတစလကန႔ ေဆးျပားေတြအျပညထညထားတ စးကရကဘးတစဘးမတယ။

73

ေနာကႏစေယာကကေတာ ရပကြကေတြမာ မးယစေဆးမးစ လကေရာငးေနတ လငမယားစတြက မတာ။ ရအရာရတစေယာကက သတ႔က လကဖမးရငးန႔ ယာဥမေတာတဆျဖစေသးတယ။

အထးသျဖင လငယမားသည ေဆးျပားဟ ေခၚေနၾကသည အရာမားက သးေနၾကေၾကာငး ႏင အျခာလမားက ထငးႏငငဘကမ ၀ငေရာကလာေသာ ဘနးစာ႐ြကမားက သးေနၾကေၾကာငး ေဒသခေနထငသမားက ေျပာၾကား ခပါသည။ မြနျပညနယလႊတေတာကယစားလယတစဥးက မးယစေဆး၀ါးေရာငးခသမားအား ဖမးဆးရာတြင စနေခၚမႈမားရေနျခငးႏင မးယစေဆး၀ါးသးစြျခငးႏငပတသကသည လမႈေရးႏင ကနးမာေရး ျပနာမားက အေသးစတေျပာၾကားခပါသည။

အခမြနျပညနယမာ မးယစေဆး၀ါးမႈေတြ ပမားလာတယ။ မးယစေဆး၀ါးသးတလေတြရ႕ မဘေတြက သတ႔ကေလးေတြက ဖမးဖ႕ ေျပာၾကတယ။ မးယစေဆး၀ါးေရာငးတ အမတစအမက ရေတြက ကၽြနေတာ က လကညးထးျပတယ။ ကၽြနေတာက ရေတြ သတယဆရင ဒလေတြက ဘာလ႔ မဖမးတာလလ႔ ေမး လကေတာ ဒလေတြက အဖြ႕အစညးတစခ႕န႔ ပတသကေနေတာ သတ႔လ မဖမးႏငဘး၊ အရငတနးက ဖမးမတလေတြဆကလညး ေသနတေတြမေသးတယလ႕ ရေတြက ျပနေျဖတယ။

ဒရကပငးေတြမာ မဂၤလာေဆာငေတြ၊ ဘာသာေရးအလႉပြေတြလ လမႈေရးလႈပရားမႈေတြမ ကညလပကင ေပးတ လငယေတြက ေသာကစရာ (အရက)ေပးမယအစား ျမငးေဆးလ႔ေခၚၾကတ ေဆးျပားေတြ ေပးရ တယ။

ေနာကထပလ ဘနးစာ႐ြကလ႔ေခၚတ မးယစေဆးတစမးရေသးတယ။ အဒါက ထငးႏငငဘကက ရာဘာခငးေတြမာ အလပသြားလပတလေတြက စသးၾကတာ။ စကခငးေတြထမာ အလပလပရင အပမငကေအာငလ႔ ဘနးစာ႐ြကက ကြမးထထညငထားၾကတယ။ ဒါက ကနးမာေရးကေတာ မထခက ဘး။ ဟမာ အလပလပၿပးျပနလာတလေတြက အဒအ႐ြကေတြယလာၿပး အပငေတြက မြနျပည နယမာ စမးစကၾကတယ။ အခ လေတြက အဒအ႐ြကေတြန႔ လပစစမးသးက အမႈန႕တ႔၊ ျခငေဆးေခြက ျပာတ႔၊ ေခာငးဆးေပာကေဆးတ႔န႔ ေရာၿပး၊ ေဆး၀ါးေတြ ထတေနၿပ။ အဒအေရာအေႏာ ခြကေသးတစခြကက ၅၀၀ ကပန႔ေရာငးတယ။။ အဒါက ကလာေဖာရညန႕ တြေသာကရင လေတြက ရေ၀ေ၀ျဖစေစတယ။

မးယစေဆး၀ါးေရာငးခသမားအား ဩဇာရသည အဖြ႕အစညးမားက ေကာေထာကေနာကချပထားသည အတြက ရတပဖြ႕က ထေရာကေသာ အေရးယမႈမားမျပလပႏငေၾကာငး တန႔ျပနေျဖဆသတစဥးက စြပစြေျပာ ၾကားခပါသည။ သေတသနပးေပါငးပါ၀ငသတစဥးက ဤအပငးႏငပတသက၍ မြနျပညနယလႊတေတာသည ဘနးစာ႐ြကက တရားမ၀ငမးယစေဆး၀ါးအျဖစ သတမတရန စဥးစားေနေၾကာငး ေျပာၾကားခပါသည။

(င) အကဥးခပမတခက

တနးတညမရေသာ ဥပေဒ၏အကာအကြယႏငဥပေဒ၏ စးမးမႈရျခငး၊ တရားမတ၍ တနးတညမေသာ ဆကဆမႈမား ရရလေသာ တစဥးခငးႏင အစအဖြ႕အသးသးား၏ စတဆႏၵမားက တရားမတမႈဆငရာျပနာ နယပယ(၄) ခလးတြင တညစြာေတြ႔ရျခငးျဖစသည။

ေနာကထပအခက (၂)ခကက အေလးအနကေဖာျပလပါသည။ ပထမအခကမာ ေျမယာႏင ခြျခားဆကဆမႈ တ႔ႏင ပတသကသည တရားမတမႈဆငရာ ျပနာမားက အခ႕ေသာအစးရအရာရမား (အထးသျဖင အေထြေထြအပခပေရး၊ ေျမစာရငးႏင လ၀ငမႈႀကးၾကပေရးဥးစးဌာနမားမ အရာရမား) သည တရား႐းမားကသ႔ ဆးျဖတပငခြငမားရေနေၾကာငးက မးေမာငးထးျပေနပါသည။ ထသ႔ေသာ အပခပမႈဆငရာ ဆးျဖတခက ခမတျခငး အတြက မညသညလြတလပေသာ စစေဆးသးသပမႈကမ မျပလပၾကပါ။ သ႔ျဖစရာ

74

အကသကေရာကခရမည ျပညသမားအေနျဖငႏငငဝနထမးအရာရမား၏ ဘကမလကေသာ တစသမတ တညး ဆးျဖတမႈမားကသာ ေမာလငပါသည။ ဤျပနာက ထပမစးစမးေလလာရနမာ ဤအစရငခစာ၏ ဥးတညခက မဟတပါ။ သ႔ရာတြင ျပညသ႔ အပခပေရးမာ ေဒသတြငးတရားမတမႈဆငရာ ကစၥရပမားက ေျဖရငးရာတြင ႏငငသားမားႏင ႏငငေတာတ႔ပထမဆး ထေတြ႔ဆကဆရေသာေနရာျဖစေသာေၾကာင ဥးစားေပးေလလာသငပါသည။

ဒတယအခကမာ အမားျပညသမလျခမႈႏင အမးသမးမား၊ ကေလးသငယမားအား ဥပေဒျဖင အကာအကြယ ေပးျခငးဆငရာ ျပနာမားႏငပတသကလာပါက ရတပဖြ႕သည ၄ငး၏ ၀နေဆာငမႈမားက အမားဆး လအပ ေနသမားအား ကာကြယေပးရာတြင ေၾကာက႐ြ႕ျခငးႏင မယၾကညရျခငးတ႔အျပင၊ အားနညးေသာ၊ မထေရာက ေသာ၊ စတ၀ငစားမႈမရေသာ၊ စြမးေဆာငရညမရေသာ အဖြ႕တစခအျဖစ တစျဖညးျဖညး ႐ႈျမငခေနရျခငးျဖစပါ သည။

အခနး (၄) ေတြ႕ရခကမား - တရားမတမႈရရရန ေဆာငရြကသညနညးလမးမား

ဤအခနးတြင အထကတြင အစရငခထားသည အခနး (၃)ႏငဆကစပ၍ သေတသနျပလပ ခသည ေနရာမားရ ေဒသချပညသမားက ၄ငးတ႔၏ ျပနာမားႏငပတသကၿပးတရားမတမႈရရရန ရာေဖြသညနညးလမးမားက ေဖာျပထားပါသည။ ဤအခနး၏ ပထမပငးတြင အသစေပၚထြကလာေသာ အာဏာပစ(၄)မးႏင တရားမတမႈရာေဖြသညနညးလမးမားက ေဖာျပထားသည။ ဒတယပငးတြင လႊတေတာကယစားလယမားႏင ႏငင ေရးပါတမား၏ အခနးက႑မားက အေသးစတ တငျပထားပါသည။

(က) လပပငခြငအာဏာပစမားႏင တရာမတမႈရာေဖြသည နညးလမးမားား

သေတသနအဖြ႕က သြားေရာကေလလာခသည ၿမ႕နယ (၈)ၿမ႕နယလးတြင ေတြ႕ရရသည ေယဘယအခကမာ အျငငးပြါးမႈအမားစတ႔က ရပကြက သ႔မဟတ ေကး႐ြာအဆငတြင ေျဖရငးၾကျခငးျဖစပါသည။ ဤသ႔ ေျဖရငးရာတြင ေဒသတြငး အပခပေရးမႉးမား၏ စညး႐းမႈႏင ရပမရပဖမား၏ အကအည၊ အၾကဉာဏမားျဖင ေဆြးေႏြးညႏႈငးျခငး၊ ၾကား၀ငေစစပေပးျခငး၊ ေလာေၾကးေပးျခငးႏင အျပစကးလြနသအား ေနာကထပမျပလပ ရန ခ၀နလကမတေရးထးေစျခငးတ႕က ေပါငးစပေဆာင႐ြကပါသည။ လကေတြ႕တြင ႏငငသားအနညးငယ တြငသာ ႏငငေတာတရားစရငေရးႏင လျခေရးအဖြ႕အစညးမားႏင တက႐ကပတသကမႈရၿပး၊ ထအဖြ႕ အစညး မားကလညး မားေသာအားျဖင ေၾကာက႐ြ႕၍ မယၾကညၾကပါ။ ထကသ႔ ရႏငတရား႐းမားက ေရာငရားျခငး၊ အျငငးပြါးမႈမားက ေဒသႏရအဆငတြငသာ ေျဖရငးရန ႀကးစားျခငးတ႔က `ႀကးတအမႈငယေစ၊ ငယတအမႈက ပေပာကေစ´ဟသည ဆ႐းစကားျဖင ပေဖာျပႏငပါသည။ အျငငးပြါးမႈမားက ရပကြကႏငေကးရြာမားအတြငး တြငးသာ ေျဖရငးလျခငးသည ရပရြာျပညသမားားႏင ႏငငေတာ၏ ေန႔စဥအျပနအလနဆကသြယမႈမားတြင ရပကြက ႏငေကး႐ြာ အပခပေရးမႉးမား၏ အခနးက႑က ပမအေရးပါလာေစပါသည။

သ႔ျဖစ၍ ၂၀၁၂ ခႏစတြငျပလပခသည ရပကြကႏငေကး႐ြာအပစအပခပေရးမႉးမားေ႐ြးေကာကပြသည အေရးပါလာပါသည။ ေ႐ြးေကာကပြမားက ျပညသမားႏစသကသည ကယစားလယမား ေရြးခယခရႏငသညပစမးျဖငကငးပခလငေသာလညးေကာငး၊ေရြးခယခကယစားလယမားသည ရပရြာမ ေမာလငသညအတငး စြမးေဆာငႏငလငေသာလညးေကာငး ႏငငေတာ၏အာဏာက ထေရာကစြာ ကငသးႏငမႈက ျဖစခပါသည။ ထေယဘယအျမငအေပၚ အမးမး႐ႈျမငခကမားက ေအာကတြင စးစမးတငျပထားပါသည။ ၂၀၁၂ ခႏစ၊ ေဒသႏရေ႐ြးေကာကပြမားႏငဆကစပျဖစေပၚလာေသာ တးတကမႈ တစခမာ အဆငအမးမးတ႔တြင စမခန႔ခြေရးေကာမတမား၊ ဖြ႕ၿဖးေရးေကာမတမား၊ ဖြ႕ၿဖးေရးအေထာကအကျပ

75

ေကာမတမား ခန႔အပေဆာင႐ြက လာျခငး ျဖစပါသည။49 ထးျခားမႈတစခမာ ရပကြက/ေကး႐ြာအပစအဆငႏင ၿမ႕နယအဆငဖြ႕ၿဖးေရး အေထာက အကျပေကာမတမားတြင ရပမရပဖမားကလညး အစးရဖြ႕စညးမႈပစအတြငး ၀ငေရာကလာၿပး၊ သေတသန အဖြ႕သြားေရာကေလလာခသည ေဒသမားအနက တစ၀ကေကာတြင (၂၄ ရပကြက/ေကး႐ြာအနက ၁၃ ရပကြက/ေကး႐ြာ) ႐းရာဓေလအရ ရပမရပဖမား၏ လႊမးမးမႈအခနးက႑က ေလာခႏငျခငးျဖစပါသည။ ဤေျပာငးလမႈသည ေဒသႏရအပခပမႈ၏ ဖြ႕စညးတညေဆာကပမားက အကးသကေရာကမညဟ ေမာမနး ရနမာမ ဤအဆငတြင အလြနေစာေနပါေသးသည။

ေဒသႏရေ႐ြးေကာကပြမားႏင ေကာမတအမးမးဖြ႕စညးျခငးတ႔၏ ေပါငးစပအကးသကေရာကမႈတစခမာ ေဒသႏရအပခပေရးမႉးမားအတြက ပစတစကႀကတငသတမတထားေသာ လပပငခြငမား တးတကလာေၾကာငး ႏင ၄ငးတ႔က အာဏာရငဆနေသာလပပငခြငမားကငသးရန အလားအလာေမးမနသြားေၾကာငး ေယဘယ ျမင ေတြ႕ႏငျခငးျဖစပါသည။ အသားတငအကးသကေရာကမႈမာ ေဒသႏရအပခပေရးမႉးမား၏ လပပငခြင ေလာ နညးသြားျခငးျဖင အဖြ႕အစညးအေပၚ ေၾကာက႐ြ႕မႈနညးလာျခငး၊ ယၾကညမႈႏင ေလးစားမႈတးလာျခငး ျဖစပါ သည။

အစကတညးကပင အေလးအနကထားရမည ဒတယအခကမာ ထခကလြယသမားႏင လနညးစအပစမား ပါ၀ငသညအခါတြင တရားမတမႈဆငရာ ျပနာမားက ထတေဖာေျပာဆမႈမရျခငးႏင မၾကာခဏပင အသ အမတျပ မခရျခငးျဖစပါသည။ ဤကစၥရပသည အထးသျဖင လငပငးဆငရာႏငကား/မခြျခားမႈက အေျခခသည အၾကမးဖကမႈမားတြင ပမသကဆငပါသည။ အရပဖကလ႕အဖြ႔အစညးမ ပဂၢလမားရသညေနရာမားတြငမ ၄ငးတ႕က လငပငးဆငရာအၾကမးဖကမႈမား အထးသျဖင ကေလးသငယ မားကကးလြနေသာ အဆပါအမႈမားက ေဖာထတမႈမားျပလပလာၾကျပး ဥပေဒေၾကာငး အရ အေရးယေဆာငရြကရန ပ႔ပးကညမႈမား ျပလပလာၾကသည။ ေျမယာျပနာမားကသ႔ေသာ ေဒသခမားက ကယျပန႔စြာ အကးသကေရာကမႈရ ေစသည တရားမတမႈဆငရာ ျပနာမားတြင အရပဖကလမႈအဖြ႕အစညးမားႏင ႏငငေရးမ actors မား၏ အခနးက႑မားက ေအာကတြင စးစမးတငျပထားပါသည။ ေတြ႕ရခကမားအနက ပမသသာထငရားေသာ အခကတစခကမာ ႏငင၏ အာဏာ ပငမားက ထသ႔ထြကေပၚလာေသာ လမႈဆငရာႏင ႏငငေရးဆငရာ အငအားမားက မညသ႔ ေနရာေပးကာ အျပနအလန ဆကဆေနရေၾကာငးပငျဖစသည။

သတျပရမညတတယအခကမာ အစးရမဟတေသာ လကနကကငအဖြ႕ (NSAGs) မား၏ အခနးက႑ႏင အခ႕ေသာ အျငငးပြါးမႈမားအား ေျဖရငးေပးရာတြင ၄ငးတ႔အား ေဒသချပညသမားက မညသ႔႐ႈျမငသညဟေသာ အခက ျဖစပါသည။ ျဖစရပတစခတြင NSAGs တစဖြ႕၏ အဖြ႕၀ငမားႏင ပဂၢလေရးခငမငမႈမားက အသးျပ၍ ျပနမဆပေသးေသာ အေကြးမားက ျပနေပးရန ေတာငးချခငး၊ အျခားျဖစရပ တစခတြင သမ၏ ဆရာက ေခၚေဆာငသြားေသာ မနးကေလးငယတစဥးက ရာေဖြရာတြင ကညေပးျခငးတ႔ျဖင မြနျပညနယ၏ ေဒသအခ႕တြငNSAGs မားတညရေနေၾကာငးေပၚလြငေစသညအခကမားက ေတြ႕ရပါသည။ ယခေလာေလာဆယတြင မျဖစႏငေသးေသာလညး၊ ဤအစရငခစာပါေတြ႕ရခကမားအရ NSAGs မားသည တရားမတမႈလကလမးမေစေရးအတြက နညးလမးတစခအျဖစ ၄ငးတ႔၏ အခနးက႑ပမရရလာရန ရႈျမငႏငပါသည။

ေအာကတြငေဆြးေႏြးေဖာျပထားေသာ ပစ (၄)မးတ႕သည ႏငငေတာအာဏာပငမားက ဤအသြငကးေျပာငး ေရးကာလအတြငး လႈပရားမႈအေ႐ြ႕အသစမားက ေဆာင႐ြကခသညအတြက ျဖစထြနးေပၚေပါကလာျခငးျဖစ ေၾကာငး မတခကျပလပါသည။ ဤတရားမတမႈ ရာေဖြေရးနညးလမး(၄)သြယသည ေဒသချပညသမား

49ႏငငေတာသမၼတ႐း၊ၿမ႕နယႏငရပကြက/ေကး႐ြာအပစ ဖြ႕ၿဖးေရးအေထာကအကျပေကာမတ၏ တာ၀နမား (အမန႔ေၾကာျငာစာအမတ ၂၇/၂၀၁၃၊ ၂၀၁၃ ခႏစ၊ ေဖေဖာ၀ါရလ ၂၆ ရက) 

76

အျမတေစ တရားေသ အသးျပေနေသာ ပစမား မဟတၾကပါ။ လကရျဖစေနေသာ အေျပာငးအလမား အေပၚ မတညကာ ေပၚေပါကလာေသာ ေျပာငးလတးတကေနမညျဖစေသာ ပစမားျဖစၾကသည။ တစနညး အားျဖင ရပကြက သ႔မဟတ ေကး႐ြာတစခတြင ဤပစ (၄)မး၏ ႐ႈေထာငအားလး ရႏငပါသည။ ပစ တစခခငး စ၏ နယပယမားအားသတမတေဖာထတျခငးျဖင ႏငငေတာ၊ အရပဖကအဖြ႕အစညးမား၊ ဘာသာေရး အဖြ႕ အစညးမား၏ အေရးပါမႈက ေပၚလြငထငရား ေစပါ သည။

(က-၁) ပထမပစ - ႏငငေတာသ႔ တရားမတစြာ ေျဖရငးေပးရန ေတာငးဆျခငး

သေတသနအဖြ႕က သြားေရာကေလလာခသည ေနရာ (၂၄)ေနရာအနက (၉) ေနရာတ႔တြင ေဒသချပညသမား သည ၄ငးတ႔ရငဆငေနရေသာ တရားမတမႈဆငရာ ျပနာမားအတြက ႏငငေတာအာဏာပငမားႏင အဖြ႕ အစညးမားကသာ လး၀နးပါးအားထားေနရၿပး၊ ၾကား၀ငေဆာင႐ြကေပးမည သ႔မဟတ ပပးကညေပးမည တတယအဖြ႕အစညးမားက အားကးႏငျခငး မရၾကပါ။ ဤအပငးတြင အာဏာရပါတ (အာဏာရပါတမ လႊတေတာကယစား လယမားက ပါဝငသညဟ မဆလပါ။၊) ၄ငးတ႔က အာဏာရပါတမ လႊတေတာကယစားလယမားမဟတၾကပါ။ သည ႏငငေတာ အာဏာပငႏငတညသညဟ သေဘာထားပါသည။ ဤပစျဖင တရားမတမႈရာေဖြရာတြင အရပဖကလ႔အဖြ႕အစညးမားႏင အတကအခပါတမား၏ ပါဝငလႈပရားမႈက မေတြ႕ရသေလာက ပငျဖစသည။ ဤ ေျဖရငးပ ႏငပကသက၍ ၾကးမားေသာ ေျမယာျပနာ(သ႕) ေျမယာအျငငးပြားမႈမားက အမႈတစခမ လႊ၍ မေတြ႕ရရပါ။

ဤ(၉)ေနရာက အမးအစား(၂)မးခြ၍ ျမငႏငပါသည။ပထမအမအစား(p1A )တြင ျပညသမႏစသကေသာ အပခပေရးမးမား အေရြးခယခထားရေသာ(သ႔မဟတ)ႏင အာဏာရပါတက လႊမးမးမႈရေသာရပကြက/ ေကးရြာ(၅)ခပါဝငပါသည။ ထေဒသမ ျပညသမား၏ အဆအရ ျပညေထာငစၾက႕ခငေရးႏင ဖြ႔ျဖးေရးပါတ USDP သည အေျခခအေဆာကအဥး ဖြ႕ၿဖးတးတကေရး (လမးေဖါကေပးျခငး)၊ ေတာငသလယသမားမားအား ေခးေငြေထာကပေပးျခငးႏင ေဒသဆငရာ အပခပေရးမႉး ေ႐ြးေကာကပြမားတြင ပါဝငစြကဖကျခငး(ထသ႔ စြပစြၾကသည။)ျဖင လႊမးမးမႈရသညဟ သရသည။

ဤပထမပစတြင ပါ၀ငေသာေနရာမားသည ေယဘယ အားျဖင ေ၀းလေသာ ေကးလကေဒသမားျဖစၿပး၊ အဓကအားျဖင စးပြါးေရးအတြက စကပးေရးက မခေနၾကရ ပါသည။

ဒတယအစ (P1B) တြင မေ၀းလသညဟ မဆႏငေသာ သဘာ၀အားျဖင ၿမ႕ျပတစပငးျဖစေနသည ေနရာ (၄)ေနရာ ပါ၀ငပါသည။ ဤအမးအစားေအာကရ ေနရာမားမာ စးပြါးေရးလပငနးအသငအတင ရေနေသာလညး တးတကစညးကားလြနးသညဟ မဆႏငပါ။ ဤေဒသမားအတြငးရ ရပကြကႏင ေကး႐ြာအပခပေရးမႉး မားက ေဒသချပညသမားအားလးက ေ႐ြးခယခသညအတြက ေဒသခမား၏ လအပခကမားက ေယဘယ အားျဖင ျဖညဆညးေပးႏငစြမးရၾကပါ သည။ လအပခကမားကျဖညဆညးေပးသညဟ ဆရာတြင အေသးအဖြရာဇ၀တမႈမားႏင ရနျဖစမႈမားက ေျဖရငးေပးျခငး၊ ဇနးေမာငႏမားအၾကားတြငလညးေကာငး၊ အမနးခငးမားအၾကားတြင လညးေကာငး၊ ေဒသခ မားႏင ႔ေ႐ႊ႕ေျပာငးလပသားမားားအၾကားတြငျဖစပြားေသာ အျငငးပြားမႈမားက လညးေကာငး ေျဖရငးေပးျခငး၊ အေမြျပနာမားက ေျဖရငးေပးျခငး၊ လကနကးမႈမားတြင ၾကား၀ငေစစပေပးျခငး၊ ကးေကာေနထငသမား၏ အကးစးပြါးအတြက ကယစားျပ ေပးျခငး၊ လသတမႈတြင တရား႐း၌ သကေသထြကဆခကေပးျခငး၊ ေဒသတြငး အေျခခအေဆာကအဥးဖြ႕ၿဖးေရးတြင ပါ၀ငေဆာင႐ြကျခငးစသညတ႔ ပါ၀ငပါသည။ သ႔ျဖစ၍ ေဒသချပညသမား ႏင ၄ငးတ႔ေ႐ြးခယထားသည အပခပေရးမႉးမားအၾကားတြငလညး ေကာငးမြနေသာ ဆကဆေရးရၾကပါသည။

77

ဤပစေအာကရ ရပကြကႏငေကး႐ြာမားတြင ေတြ႕ရေသာ ရာဇဝတမႈၾကးအခ႕မာ ၊ ႏငငေတာတရားေရးအဖြ႕ အစညးမားက တက႐ကကငတြယၾကားနာသည လေသမႈ ေ မးယစဆး၀ါးသးစြျခငးႏင လက၀ယထားရျခငး၊ ရအရာရအားသတသညဟ သသယရသတစဥးက ၀ရမးမပါဘ ဖမးဆးရန ႀကးစားမႈ၊ ယာဥမေတာတဆမႈမား (လေသသညအမႈမားအပါအ၀င) စသညတ႔ ပါ၀ငပါသည။ ေသးငယေသာ ရာဇ၀တမႈ မားလညး ျဖစပြါးၾကရာ အထးသျဖင ပထမအစ(P1A) ရေနရာမားတြင ေတြ႕ရရၿပး၊ ရာဇ၀တမႈဆငရာ တရားေရး စနစျဖင ေျဖရငးခၾကပါသည။ ထအမႈေသးမားတြင ခးမႈ (Box -၁၄ ကၾကညပါ)၊ ဆမႈႏင အမားျပညသ ေႏာငယကမႈတ႔ ပါ၀ငပါသည။

Box – (၁၄)

တစေန႔ မနကအေစာပငးမာ ကၽြနေတာႏြားတစေကာင အခးခလကရတယ။ ငါးရကေလာကၾကာၿပးေတာ၊ ေနာကတစေကာင ထပအခးခရျပနတယ။ ကၽြနေတာတစဆငစကားတစဆငနားန႔ၾကားတာေတာ ေဘးနား႐ြာက လတစေယာကလ ကၽြနေတာလဘ အခးခရတယလ႔ သရတယ။ ဒါန႔ ကၽြနေတာတ႔ႏစေယာကေပါငးၿပး သခးက လကရာၾကတယ။ ကၽြနေတာတ႔ သခးဖမးလ႔မေတာ ရက အပလကတယ။

ရက အမႈဖြငၿပးေတာ ႏြားေတြက သကေသအျဖစ သမးထားတယ။ သတ႔က ကၽြနေတာတ႔ဆက ႏြားတစေကာင က တစသနးႏႈနးန႔ ေငြေတာငးတယ။ ကၽြနေတာတ႔ ဒသခးကမဖ႔ ကယပကဆန႕ ကယလကရာတာ တစသနး ခြေလာကကနၿပးၿပ။ ရေတြက ကၽြနေတာတ႔က `ဒႏြားေတြက ျပနမလႊတေတာဘး။ ရစခနးမႉးန႔ ၿမ႕နယရမႉးဆလ သြားဖ႔ လေသးတယ´လ႔ေျပာၾကတယ။ ၿပးေတာ ကၽြနေတာတ႔ဆက ေငြမရမခငးႏြားေတြက အခနးထမာထည ထားတယ။ ေနာကေတာ ကၽြနေတာတ႔ တစေယာကက ၅၀၀၀၀ စေပးဖ႔ေတာငးတယ။ ထပၿပး တစျခား တစေယာကဆက ၃၀၀၀၀ ေတာငးတယၾကားတယ။ ဒါက ဒေခတမာ ရေတြ ဘယလလာဘစားတယ ဆတာက ေျပာျပတာ။ ဒါေၾကာငလ ကၽြနေတာတ႔က သတ႔ဆ အရငမသြားတာ။ ကၽြနေတာ ကယအားကယကးန႔ ေငြရာဖ႔ ႀကးစားခတယ။ ေနာကဆးေတာ ကၽြနေတာ ပကဆေပးလကေတာမဘ ႏြားေတြက ျပနေပးတယ။

အဒါမတငခငကလညး၊ တရားသႀကးက ကၽြနေတာႏြားေတြက တကယပငတာဟတမဟတက စစေဆးဖ႔ လပထး လပနညးေတြလပ ေသးတယ။ တရား႐းမာ ၁၁ ရကၾကာခတယ။ သခးက ေထာငဒဏ တစႏစခြခလကတယ။ ကၽြနေတာတ႔ ဒသခးက ရာဖ႔ သးလေလာက အခနကနသြားတယ။ သခးဆက ကၽြနေတာတ႔ ႏြားေတြ၀ယထားတ လကေတာ ဒအမႈထမာ မပါေတာဘး။ သကရေတြန႕ ညလကတယ။ ေနာကဆးခပလကေတာ ကၽြနေတာ ေငြႏစသနးေလာကကနသြားတယ။ အလပေတြလညး ပကသြားတယ။

(က-၂) ဒတယပစ - အသစထြကေပၚလာေသာ အရပဖက၊ လမႈေရးႏင ႏငငေရးဥးေဆာငမႈ

ဒတယပစသည ေနရာ (၂၄)ေနရာအနက (၁၀)ေနရာတြင ေတြ႕ရရၿပး၊ အထးသျဖငလဥးေရအေျခအေန၊ ယဥေကးမႈႏင လမႈစးပြါးေရးစလငေသာ ၿမ႕ျပရ ရပကြကမား ေ သသာစြာပါ၀ငေန ပါသည။ ဤပစက အသစ ထြကေပၚေနေသာ လမႈေရး၊ အရပဖကႏင ႏငငေရးအဖြ႕အစညးမား၏ လႈပရားမႈမားျဖင ေဖာျပႏငသည။ ဤသ႔ အသစ ထြကေပၚလာေနေသာ အငအားစမားသည ႏငငေတာ၏ လပပငခြငမပငက ပကျပားသြားေစမည မဟတဘ တရားမတမႈရာေဖြရာတြင ျပညသမား အသးျပလာသည အျခားေရြးခယစရာ နညးတစခ(သ႔မဟတ) ပးတြ အသးျပသညနညးလမးတစခ အေနျဖင သာ ရလမ႔မညျဖစသည။ ဤေနရာမားတြင အရပဖကလမႈ အဖြ႕အစညးမားက တငၾကားမႈမားက ပပးကညေပးျခငး၊ တစဥးခငးႏင အစအဖြ႕မား၏ အကးစးပြါးမားအတြက အားေပးေထာကခ ေပးျခငးတ႔ျဖင အေရးႀကးေသာ အခနးက႑မားတြင ပါ၀ငေဆင႐ြကေနၾကပါသည။

78

အထးသျဖင လကနကးမႈ ႏင လငပငးဆငရာအၾကမးဖကမႈမားတြင ပါ၀ငေနေသာ ကေလးသငယမားအား ကာကြယေစာငေရာကေရးတြင ပါ၀ငေဆာင႐ြကခပါသည။ (ဥပမာအတြက Box -၁၅ ကၾကညပါ။)

Box – (၁၅)

၂၀၁၃ ခႏစ၊ ဩဂတလတြင ၂၈ ႏစအ႐ြယအမးသားတစဥးက ၁၀ ႏစအ႐ြယရ မယားပါသမးက၊ သမ၏ မခင အမတြင မရခက အဓမၼျပကငရနႀကးစားခပါသည။ အမနးခငးမားက အပရာေပၚရ ျခငေထာငထတြင သ၏ လပရပက ပကပငးမခၿပး၊ နယေျမအတြငးရ ကေလးသငယကာကြယေစာငေရာကေရးအဖြ႕သ႔ အေၾကာငးၾကားခ ပါသည။

ကေလးသငယကာကြယေစာငေရာကေရးအဖြ႕ႏင ေဒသခအပခပေရးမႉးက ၿမ႕နယရစခနးတြင ထပေထြးက အမႈဖြငခပါသည။ သ႔ရာတြင မခငျဖစသက ထျဖစရပက ျငငးဆခၿပး၊ သမ၏ ေယာကားသည သမ၏ သမးအား လငပငးဆငရာေစာကားမည လမးမဟတေၾကာငး ေစာဒကတကခပါသည။ ရတပဖြ႕ကလညး မခငႏင ကေလး ျဖစသတ႔၏ ဆကသြယခကက အတညျပၿပးေနာက အမႈမဖြငဘထားခပါသည။

ကေလးသငယကာကြယေစာငေရာကေရးအဖြ႕၀ငတစဥးက ထေဒသရ ေဒသချပညသအေျချပအဖြ႕အစညး (CBO) တစခက ခဥးကပ၍ အကအညေတာငးခခပါသည။ အျဖစအပကမားက နားေထာငၿပးေနာကတြင CBO အဖြ႕၀ငမားက ထမနးကေလးငယအား ေဆးစစရန စစဥခၿပး၊ မနးကေလးငယ၏ မခငျဖစသအားလညး အကး သငအေၾကာငးသင ရငးျပရန ႀကးစားခၾကပါသည။ CBO အဖြ႕၀ငတစဥးက ေအာကပါအတငးရငးျပခပါသည -

မခငျဖစတသက သ႔သမးက ဂ႐မစကႏငေတာဘး။ သကလညး သ႕ေယာကားဆက စားဖ႔ေသာကဖ႔ ေငြမေပးေတာမာက ေၾကာကေနတာ။

မခငျဖစသက အေျခအေနက တစျဖညးျဖညးနားလညလာၿပး၊ အမႈအတြက တရားလျဖစလာခပါသည။ ကေလး သငယကာကြယေစာငေရာကေရးအဖြ႕အစညးက ထအမႈႏငပတသကသည ကနကစရတမားအားလးက ကခ ကညေပးခပါသည။ ထအမႈက ခ႐ငတရား႐းသ႔ လႊေျပာငးေပးခၿပး၊ ပေထြးျဖစသအား ေထာငဒဏ ႏစ (၂၀) ခမတခပါသည။ CBO အဖြ႕၀ငေနာကတစဥးက ေအာကပါအတငး ေျပာၾကားခပါသည -

ကၽြနေတာတ႔ တရား႐းက (၁၀) ေခါကေလာကသြားလကရတယ။ ကၽြနေတာထငတယ ဒါက တရားမတမႈ ဘ။

ႏငငေရးပါတမားသညလညး ေျမယာဆငရာျပနာမားႏငပတသက၍ အလားတ အခနးက႑မားတြင ပါ၀င ေဆာင႐ြကခၾကပါသည။ ယခငက အာဏာရငဆနဆနေျမသမးျခငးက ခခရသည လယသမားမား၊ ေကး႐ြာပင ေျမက ကးေကာသမးယခရသည ေဒသခအစအဖြ႕မား၏ကယစား ေထာကခအားေပးၿပး၊ ထသမား၏ ေတာငး ဆခကမားက ပပးကညေပးခၾကပါသည။ ဥပမာတစခတြင ႏငငေရးပါတတစခက အျငငးပြါးေနေသာ အဖြ႕မား အၾကားတြင ေငြေၾကးဆငရာ ဆးျဖတခကတစခအတြက ေဆြးေႏြးညႏႈငးေပးခပါသည။ ေနာကထပ ဥပမာ တစခတြင ႏငငေရးပါတတစခသည ေျမသမးခရျခငးေၾကာင ထခကခရသည လယသမားမားႏင အစးရ အာဏာပငမားအၾကားတြင ေပါငးကးတတားအျဖစ ေဆာင႐ြကေပးခၿပး၊ လယသမားမား၏ ေျမယာဆငရာ အခြငအေရးမားက ထနးသမးေပးႏငခပါသည။ အျခားေသာ ဥပမာမားတြင ႏငငေရးပါတမားသည ထခကခရ ေသာ အပစမား၏ တငတနးမႈမားက ေဖာထတေျဖရငးေပးေရးႏင အစးရက ေစာငၾကညထနးညႏငေရးအတြက

79

နညးလမးတစခအေနျဖင ျပညနယ/တငးေဒသႀကးႏင ျပညေထာငစအဆင လႊတေတာမားတြင ၄ငးတ႔၏ အဆကအသြယမားခတဆကထားႏငခၾကပါသည။

ဤဒတယပစတြင ပါ၀ငသည ေနရာ (၁၀) ေနရာလးတြင ေဒသခမားအေနျဖင ၄ငးတ႔ဆႏၵရေသာ ာသက အပခပေရးမႉးအျဖစ ေ႐ြးခယႏငစြမးရခၿပး၊ အပခပေရးမႉးမား၏ ေယဘယလပေဆာငခကမားႏင ပတသက၍ အရညအေသြးအားျဖင Qualitative နညးလမးအရ ႏႈငးယဥ၍ ေဖာျပမႈျပလပႏငပါသည။ ဤဒတယပစ အတြငးရ ေနရာမားအနက (၁၀ ေနရာအနက ၆ ေနရာ) သးပႏစပခန႔ (P2A) တြင ေဒသခမားက ၄ငးတ႔ ရပကြက/ ေကး႐ြာအပစအပခပေရးမႉးမားသည ေကာၾကားၿပး၊ လႀကကမားကာ ေဒသခအစအဖြ႕မား၏ ယၾကညမႈခ ရေၾကာငး ေျပာၾကားခပါသည။ ေဒသတြငး ေနရာမားရ ဥးစားေပးျပနာအခ႕၏ သဘာ၀အရ (ဥပမာ - ေျမယာ အျငငးပြါးမႈမား၊ ဖြ႕ၿဖးေရးအတြက ေရေျမာငးမားတညေဆာကျခငးစသညျဖင) ေဒသႏရအပ ခပေရးမႉးမားသည ေဒသခအစအဖြ႕မား၏ အကးစးပြါးအတြက အျခားေသာ actors မားႏင လကေတြ႕တြင ပးေပါငးေဆာင ႐ြကခရသည။ ထသ႔ေသာ ပးေပါငးေဆာင႐ြကမႈ၊ ပးတြေဆာင႐ြကမႈမားေၾကာငလညး အျပန အလန အဖင အပခပေရးမႉးမား၏ အခနးက႑မားႏင အေနအထားတ႔က တးတကေစပါသည။ ဤအပစခြ (P2A) ရ ေဒသတစခမ ဘနးေတာႀကးတစပါးက၊ အသစထြကေပၚလာေသာ အရပဖက၊ လမႈေရးႏင ႏငငေရး ဥးေဆာငမႈမား၏ အခနးက႑က အေကာငးဘကမ ေျပာၾကားခပါသည။

အရပဖကလမႈအဖြ႕အစညးေတြ ပါ၀ငေဆာင႐ြကလာၾကေတာ ဥေပဒတ႔၊ တရားမတမႈတ႔က လေနမႈဘ၀ ထက ေရာကလာတာေပါ။

ဒတယပစအတြငးရ ေနရာမားအနက ကန သးပတစပ (P2B) တြငမ၊ ၂၀၁၂ ခႏစ ေဒသႏရေ႐ြးေကာကပြမား သည ေဒသချပညသမား ေမာလငထားသကသ႔ ထေရာက၍ ယဥၿပငႏငစြမးရေသာ အပခပေရးမႉးမားက မေမြးထတေပးႏငခပါ။ သ႔ျဖစ၍ ရပကြကႏငေကး႐ြာအပစအပခပေရးမႉးမားအေပၚ ယၾကညေလာကစရာ၊ အားကးေလာကစရာဟ ေဒသခမားက ရႈျမငျခငးမရေတာပါ။ ထအခကသည အသစေပၚထြကလာေသာ အျခားေသာ လမႈေရး၊ အရပဖကႏင ႏငငေရးဥးေဆာငမႈ မားအတြက ပမေကာငးမြနေသာ အခြငအလမးမားျဖစေစပါသည။

(က -၃) တတယပစ - ဘာသာေရးေခါငးေဆာငမားမတစဆင တရားမတစြာေျဖရငးေပးရန ေတာငးဆျခငး

ဤတတယပစတြင အစးရဖြ႕စညးတညေဆာကပမားႏင အသစထြကေပၚလာေသာ လမႈေရး၊ ႏငငေရး ဥးေဆာင မႈမားအျပင ဘာသာေရးအာဏာပငမားသညလညး တရားမတမႈဆငရာ ျပနာမားက ေဖာထတေျဖရငးရာ တြင အေရးႀကးေသာ အခနးက႑မ ပါ၀ငေနၾကပါသည။ ဤတတယပစက မြတဆလင အမားစေနထငေသာ အထးသျဖင ျမ႕ျပဗဟျပငပရ မြတဆလငအမားစေနထငေသာ ရပကြကႏငေကးရြာမား တြင ေတြ႔ရသည။

မြတဆလငတစဥးျဖစသည သေတသနပးေပါငးပါ၀ငသတစဥးကဘာသာေရအေလအထမားႏင ပတသက၍ ထငရားေသာ ဂဏးႈႏစမး ရေၾကာငး ရငးျပခပါသည။ ပထမအမးအစားျဖစသည အစၥလာမမစ ေကာငစ (Islamic Council)သည ျမနမာႏငင၏ ယဥေကးမႈသ႔ ပမစမ၀ငေနၿပး၊ ဘာသာေရးစညးမဥးမားႏငပတသက၍ ပြငလငးေပာေပာငးေသာသေဘာထားရသညဟ ႐ႈျမငႏငပါသည။ ဒတယအမးအစားျဖစသည Ulama သည ပမတငးကပၿပး၊ ေနာကလကမားအား မတဆတေမြးမား အရည ထားခငးျခငး၊ ၀တ႐ရညမား၀တဆငျခငးတ႔က အားေပးေၾကာငး ေျပာၾကားခပါသည။

အစၥလာမေခါငးေဆာငမားသည ပဂၢလေရး၊ မသားစႏင ဘာသာေရးကစၥရပမားတြင လပပငခြငအာဏာ ကငသး ၾကပါသည။ ဤေနရာမားအနက တစေနရာရ အမးသမးေရးရာအဖြ႕ခပ ကယစားလယတစဥး၏အဆအရ ပမနအားျဖင စတြမားက ဘာသာေရးအာဏာပငမားက လကထပေပးၾကေၾကာငးသရသည။သ႔ရာတြင

80

ခးရာလကေျပးသည စတြမားသာ ရးတြင စာခပလကမတေရးထးျခငးျဖင လကထကၾကေၾကာငး သရ သည။ဘာသာေရးေခါငးေဆာင၏ လပပငခြငတြင ေယဘယအားျဖင (အျမတမးလကနာေဆာင႐ြကရသည ကစၥရပမဟတေသာလညး) မြတဆလင ဇနးေမာငႏမားအား ကြာရငးေပးရန ဆးျဖတေပးျခငးလညး ပါ၀ငပါသည။ (Box - ၁၆ ကၾကညပါ။)

Box – (၁၆)

ေနရာတစေနရာတြင အမးသမးတစဥးသည မသားစအတြက အလပလပေပးေနေသာ အျခားအမးသားတစဥး ႏင ေဖာကျပနေနေၾကာငး သမ၏ ခငပြနးက ေတြ႕ရခပါသည။

တစညတြင ေယာကားျဖစသက ဇနးအား ရကႏကၿပး၊ ေခါငးအးျဖင ဖသတရနႀကးစားခပါသည။ ဇနးသညက အလြနေၾကာကလန႔သြားၿပး၊ သမ၏ မဘမားႏင အမနးခငးမားအား ထျဖစရပက ေျပာၾကားခပါသည။ ေနာကပငးတြင အပခပေရးမႉးအားတငၾကားခရာ၊ ထဇနးေမာငႏက ႐းသ႔ေခၚ၍ အျဖစအပကမားက ေမးျမနးခပါ သည။ ရပကြကအပခပေရးမႉးကလညး ထဇနးေမာငႏက အစၥလာမဘာသာေရးလပထးလပနညးမားႏငအည ကြာရငးႏငရနအတြက ဘာသာေရးေခါငးေဆာင (ေမာလ၀)ထသ႔ သြားရန အၾကျပခကေပးခပါသည။

ထျဖစရပက ေမာလ၀ဆရာထသ႔ အစရငခေသာအခါ ထဇနးေမာငႏသည ခကခငးကြာရငး၍ မရေၾကာငးႏင လကထပထားမႈက ဖကသမးရန ျဖစႏငျခငးရမရက သးလေစာငရမညျဖစေၾကာငး အၾကေပးခပါသည။ သးလၾကာၿပးေနာက ကြာရငးလပါက ဘာသာေရးေခါငးေဆာငက ထကြာရငးမႈက ခြငျပေပးပါသည။

အမးသမးက သမ၏ အသကအႏရာယအတြက ဆကလကစးရမခၿပး၊ သမ၏ ဇာတအမရရာ ေဒသ၏ အပခပေရးမႉးထသ႔လညး တငၾကားခပါသည။ ထအပခပေရးမႉးက ၿမ႕နယတရား႐းတြင သြားေရာကကြာရငးရန အၾကျပခၿပး၊ တရား႐းကလညး ကြာရငးမႈက ခြငျပေပးခပါသည။

ဘာသာေရးႏငမသကဆငေသာ ကစၥရပမားတြငမ ၿမ႕ျပေဒသမားအတြငးတညရေသာ ရပကြက၊ ေကး႐ြာမားႏင ဆကသြယေရးခကခ၍ ေကးလကၿမ႕နယမားတြင တညရေသာ ရပကြက၊ ေကး႐ြာမားဟ၍ ခြျခားေဆာင႐ြက ပါသည။ ဆကသြယေရးခကခေသာ ေနရာမားတြင ေနထငၾကသည မြတဆလငမားသည ဘာသာေရးႏင မသကဆငေသာ ကစၥရပမား (ဧညစာရငးတငျခငး၊ အမေထာငစစာရငးထတယျခငး၊ တရား႐းအမႈမား တြင သကေသထြကဆျခငးတ႔အပါအ၀င) အတြက ဆယအမမႉးမား၊ ရာအမမႉးမားအပါအ၀င ၄ငးတ႔၏ ကယပင ေခါငးေဆာငမား (အျခားမြတဆလငမား) ကသာ ခဥးကပၾကပါသည။ ၿမ႕ျပေဒသမားအတြငးတညရေသာ ရပကြက၊ ေကး႐ြာမားတြင ေနထငၾကေသာ မဆလငမားမာမ ေဒသတြငးအပခပေရးမႉးမားႏင ႏငငေရး ပါတမားက ခဥးကပၾကပါသည။

(က-၄) စတတပစ - ကယအားကယကးနညးလမးျဖငအေျဖရာျခငး း

စတတပစတြင ၿမ႕ျပရ ရပကြကအနညးငယတြငသာေတြ႔ရပါသည။ ထေနရာမားတြင သေတသနအဖြ႕သည အဓက အားျဖင ကယပငေျမႏငပတသကသည အျငငးပြါးမႈမား၊ ေခးေငြႏင အေကြး ျပနာမားအေၾကာငးက ေလလာ ခရပါသည။ ဤေနရာမားတြင ေနထငသမားသည ျပနာမားက မမဘာသာေျဖရငးေလရၿပး၊ အစးရအာဏာ ပငမားက မတတသာမသာ အားကးျပၾကပါသည။

81

(ခ) လႊတေတာကယစားလယမားႏင ႏငငေရးပါတမား၏ အခနးက႑

ေျမပေရးဆြျခငးသေတသနလပငနး၏ အစတအပငးတစခအျဖစ သေတသနအဖြ႕သည လႊတေတာကယစား လယမား၊ ႏငငေရးပါတမားမ ကယစားလယမားႏင ေတြ႕ဆၿပး၊ အဖြ႕၀ငမား၏ တရားမတမႈဆငရာ ျပနာ မားက ေဖာထတေျဖရငးရာတြင ၄ငးတ႔၏ ကယပငအခနးက႑မားက မညသ႔႐ႈျမငၾကသညက ေမးျမနးခပါ သည။ ဤအပငးတြင လႊတေတာကယစားလယမားႏငႏငငေရးပါတမားမ ကယစားလယမား၏ အခနးက႑က ဥးတညထားၿပး၊ အခနး (၄) (က) ၏ ဒတယပစတြင ေဖာျပထားသည ေတြ႕ရခကမားက အေသးစတထပမ တငျပထားပါသည။

ေယဘယအဆငတစခအေနျဖင ႏငငေရးပါတမားမ ကယစားလယမားႏင လႊတေတာကယစားလယမားက သတ႔ကယသတ႔ အမားျပညသမား၏ ျပနာအမားအျပားက လကခေပးေနရသမားအျဖစ ေဖာျပၾကပါသည။ ယငးျပနာမားတြင ေျမယာပဋပကၡမား၊ လမႈစးပြါးေရးဖြ႕ၿဖးတးတကမႈအတြက လကမတေရးထး ေတာငးဆ ခကမား၊ မးယစေဆး၀ါးမႈမား၊ ေဒသႏရအာဏာပငမား၏ အဂတလကစားမႈက တငၾကားသည ကစၥမား၊ ပဂၢလ ေရးႏင အကးစးပြါးတ႔က အကးသကေရာကေစသည တငၾကားခကမား (စးပြါးေရးျပနာမား၊ အမးသမး မားႏင ကေလးသငယမားတစဥးခငးက ကာကြယေပးျခငး၊ အေကြး၊ ကြာရငးျခငးႏင အေမြဆကချခငးဆငရာ အျငငးပြါးမႈမား) ပါ၀ငပါသည။ တငၾကားခကမားက လကခရရ၍ လမား၏ ျပနာမားက ၾကားနာၿပးေနာက၊ ထျပနာမားက ေဖာထတေျဖရငးျခငးအတြက အျငငးပြါးေနေသာ အဖြ႕မားအၾကားတြင ေပါငးကးအျဖစ ေဆာင႐ြကေပးျခငး၊ သ႔မဟတ အစးရ အဖြ႕အစညးမားႏင ခတဆကေပးျခငး သ႔မဟတ အကအညအတြက အျခားရငးျမစမားက ရာေဖြျခငးတ႔က ေဆာင႐ြကရေၾကာငး လႊတေတာကယစားလယမားႏင ႏငငေရးပါတ ကယစားလယမားက ေဖာျပခၾကပါသည။ ထသ႔ ေပါငးကးေပးျခငးႏင ခတဆကေပးျခငး အခနးက႑တြင ပမနအားျဖင ေနာကဆကတြလပငနးမားစြာက ဆကလကေဆာင႐ြကရပါသည။ ယငးတ႔တြင (၁) အၾကေပး ျခငး (၂) အစးရအဖြ႕အစညးမား၊ အရာရမားႏင ျပနၾကားဆကသြယျခငး (၃) နစနာသမားအား အၾကေပးနငမည၊ကညေပးႏငသမားႏင ခတဆကေပးျခငး (၄) ေစစပညႏႈငးေပးျခငးစသညတ႔ ပါ၀ငပါသည။

သ႔ရာတြင လႊတေတာကယစားလယမားအေနျဖင ၄ငးတ႔၏ ဥပေဒျပမႈအခနးက႑အရ ၄ငးတ႔မဆႏၵနယေျမ အတြငးရ ဥးစားေပးလအပခကမားက ေျဖရငးရာတြငလညး ပါဝငေဆာငရြကၾကရပါသည။ အျခားတစဖကတြငမ ႏငငေရးပါတမားအေနျဖင ၄ငးတ႔၏ မဆႏၵရငမားအတြကလအပသည သ႔မဟတ အေရးၾကးသညဟ ယဆေသာ စမကနးမာက အေကာငအထညေဖာရနလြတလပစြာ ေဆာငရြကႏငစြမးႏင ရငးျမစမားက အသးခႏငစြမးရၾကပါသည။ ေအာကပါ ပထမအပငးငယတြင ႏငငေရးပါတမားမ ကယစားလယမားႏင လႊတေတာကယစားလယမားက ၄ငးတ႔ထသ႔ ေဖာျပလာေသာ ျပနာမားက ေျဖရငးသည နညးလမးအမးမးတ႔က အေသးစတတငျပ ထားပါသည။ ဒတယအပငးငယတြင ႏငငေရးပါတမားမ ကယစားလယမားႏင လႊတေတာကယစားလယမား၏ လႊတေတာတြငးဥပေဒျပရာတြင ပါ၀ငသည အခနးက႑မားက စးစမးေဖာျပထားၿပး၊ ဆကလက၍ ႏငငေရးပါတမားမ ပဂၢလမားႏင လႊတေတာကယစားလယမားမ ၄ငးတ႔ႏငငေရးပါတ ပကသကမႈအေပၚ မညသ႔ရႈျမငသညက သးသပတငျပ ထားပါသည။

(ခ-၁) ခတဆကေပးျခငးႏင ေပါငးကးေပးျခငး

ေဒသတစခတြင တကကြစြာလႈပရားေသာ ႏငငေရးပါတအမားစတ႔တြင ၿမ႕နယ ႐းမား သ႔မဟတ ႐းခြမား ရၾကၿပး၊ တစခါတစရတြင ကယစားျပမႈက ေကး႐ြာအဆငအထ တးခ ႕ထားၾကပါသည။ ပါတ၀ငမားသည ေဒသခမားျဖစၾကၿပး၊ ရပရြာေနျပညသမားကလညး ၄ငးတ႔က သၾကပါသည ထ႔ေၾကာင ပါတမားထမ သ႔မဟတ ပါတကယစားလယမားထမ အကအညေတာငးခလသမားသည ၄ငးတ႔ထ တက႐ကခဥးကပႏငစြမး

82

ရၾကပါသည။ မမတ႔ ေဒသအတြငးမ ေ႐ြးခယလကေသာ လႊတေတာကယစားလယႏင ထေတြ႕လသ ႏငငသား မားကလညး ထကယစားလယက သြားေရာကတြဖက႐းထငေနသည ႏငငေရးပါတမားသ႔ တစခါတစရ ခဥးကပ တတၾကပါသည။ အျခားအခနမားတြငမ လႊတေတာကယစားလယမားသည တငၾကားခကစာမားက လကချခငး သ႔မဟတ အျပနအလနဆကသြယမႈမတစဆင အကအညေတာငးခလသမားအား မတဆကေပးျခငး တ႕က ေဆာင႐ြကၾကပါသည။

ျပညသမား၏ ျပနာမားအား ထတေဖာေျဖရငးရန ႀကးစားမႈတစခအျဖစ၊ ႏငငေရးပါတ actors မားႏင လႊတေတာကယစားလယမားသည ၄ငးတ႔ထ လာေရာက၍ လအပခကမားႏင ျပနာမားအေၾကာငး တငၾကားၾကသမားအား ဥပေဒႏင အပခပေရးဆငရာ လပထးလပနညးမားႏငပတသက၍ အၾကဉာဏမား ေပးတတၾကပါသည။ ထသ႔ အၾကဉာဏေပးျခငး၏ အဓက အစတအပငးတစခတြင ျပညသမားအား တရား၀င တငၾကားစာမားေရးတတေစရန သငၾကားေပးျခငးလညး ပါ၀ငပါသည။ မညသည၏ အေၾကာငးဆပါက၊ မညသည ေနရာသ႔ လပမသငသည၊ တငၾကားရာတြင စေဆာငးထားရမညသကေသအမးအစားမားစသညတ႔ ပါ၀ငပါ သည။ လမားက သတ႔၏ တငၾကားစာက မၾကမးပငမေရးတတသည အခါမးတြင လႊတေတာကယစားလယမား ကယတင သ႔မဟတ ပါတ၏ ၀နထမးမားက တငစာေရးျခငးက ကညရပါသည။ တငစာမားက ေရးၿပးသညႏင နစနာသအားလး၏ လကမတမားက စေဆာငးရပါသည။ ထ႔ေနာက လႊတေတာကယစားလယမားႏင ႏငငေေရးပါတ actorsမားက ထတငၾကားစာမားက သကဆငရာ အစးရဌာနမား သ႔မဟတ လႊတေတာ ေကာမတမားသ႔ တငျပရပါသည။ သမဟတ လႊတေတာတြင ေမးခြနးမားေမးရနအတြက အေျခခတစခ အေနျဖင ျပငဆငၾကရပါသည။

တငၾကားစာမားက တငျပျခငးအျပင၊ ႏငငေရးပါတမားမ ကယစားလယမားႏင လႊတေတာကယ စားလယမား သည ျပညသမား၏ တငၾကားခကမားအားပပးကညေပးသည အစတအပငးတစခအျဖစ (အထးသျဖင နစနာသမား အစးရႏငတက႐ကဆကဆရန ယၾကညမႈမရသညအခနတြင) အစးရ အဖြ႕အစညး မားႏင လႊတေတာေကာမတမား (လႊတေတာ သမးဆညးေျမမား စစမးစစေဆးေရး ေကာမတ၊ လ႕အခြငအေရး ေကာမတ၊ လ႕အခြငအေရးေကာမရငစသညျဖင) တက႐ကေတြ႕ဆ ဆကသြယရပါ သည။ အျခားေသာျဖစရပ မားတြင၊ ထခကခရသမားကယစား သငေတာေသာ အေရးယမႈႏငအစးရ ၀နေဆာငမႈမားက ေတာငးဆရန အတြက ရစခနးမားႏင အပခပေရးအရာရမားထသ႔ ခဥးကပရပါသည။ ယငးတ႔တြင ေစာကားခရျခငး မားအတြက ရာဇ၀တမႈျဖင အမႈစတငဖြငျခငး၊ (Box - ၁၇ တြငၾကညပါ။)၊ လယေျမမားအတြငး ေရပလႊေျမာငးမား ျပျပငျခငး၊ ေကာငးမားအား မြမးမ အဆငျမႇငျခငး၊ ေသာကသးေရ ရရေရးလပငနးမား၊ လမးမားေဖာက ျခငး သ႔မဟတ ျပငဆငျခငး၊ အသမးခေျမယာမားက ျပနလညေတာငးဆျခငးစသညတ႔ ပါ၀ငပါသည။ ေဒသတစခတြင actor အမးမးတ႕က သမးယထားေသာ ေျမႏကၽြနးေျမမား ျပနလညရရေရးက ကညရာတြင ပါ၀ငခသည ႏငငေရးပါတတစခမ ကယစားလယတစဥးက ေအာကပါအတငး ရငးျပခပါသည။

ေျမႏကၽြနးေျမေတြက ပငလယနားမာ ေပၚလာၾကတယ။ ၿမ႕နယ ရတပဖြ႕မႉးရယ၊ လကနကကင အဖြ႕ေတြရယ၊ တပမေတာရယ ေပါငးၿပး၊ ဒေျမေတြက ယထားတယ။ ၿပးေတာ လပငနးရငေတြက ျပနေရာငးၾကတယ။ ဒ႐ြာသားေတြက ဒေျမေတြက အသးခခြငမရဘး။ ကၽြနေတာတ႔က ၿမ႕နယ အေထြ ေထြ အပခပေရးဥးစးဌာနန႕ တက႐ကေတြ႕ၿပး၊ ဒအမႈက စစမးတယ။ ၿမ႕နယအေထြေထြအပခပေရးက အေရးမယေတာ ကၽြနေတာတ႔က ျပညနယအစးရက တငစာေရးၿပးတငျပတယ။ ေနာကဆးမာ ၿမ႕နယ အေထြေထြအပခပေရးက ဒျပနာက စစမးစစေဆးၿပး၊ ေျမေတြေရာငးဖ႕ ကညေပးခတ ေကး႐ြာအပစ အပခပေရးမႉးက ဖယရားလကတယ။

83

Box – (၁၇)

ျမစေၾကာငးတစေလာကရ ေျမႏကၽြနးမားအတြက ခြငျပမန႕ရရထားသည ကမၸဏက လယသမားမား၏ ေျမမားက ယထားသညအတြက ထကမၸဏက လယသမားမားက ဆႏၵျပခၾကရာ ကမၸဏ၏ ကယစား လယမား က ထလယသမားမားအားတကခကခၾကပါသည။ ထအခါ လယသမားမားက ၿမ႕နယရတပဖြ႕သ႔ တငၾကားခ ေသာလညး ရတပဖြ႕က အမႈဖြငေပးရန ျငငးဆနခပါသည။ ခ႐ငရတပဖြ႕သ႔ သြားေရာကတငၾကားေသာအခါတြင ခ႐ငရတပဖြ႕မႉးက ကးေကာေနထငသမားႏငပတသကသည ျပနာမားႏင အလပ႐ႈပေနသညအတြက ထကစၥက အေရးယေဆာင႐ြကရန မျဖစႏငေသးေၾကာငး ျပနေျပာခပါသည။ ထအခါတြင လယသမားမားက ႏငငေရးပါတတစခက အကအညေတာငးခခၿပး၊ ထပါတကလညး ၿမ႕နယႏင ခ႐ငရအရာရမားႏင ေတြ႕ဆခ ပါသည။ ထ႔ေနာကတြငမ ရမားက လယသမားမားအား အမႈဖြငေပးခၿပး၊ လယသမားမားအား တကခကရန အမန႔ေပးခသည မနေနဂာအပါအ၀င ကမၸဏမ လ (၄)ဥးက ဖမးဆးခပါသည။

လႊတေတာကယစားလယမားႏင ႏငငေရးပါတမားမ actors မားက တငၾကားခကမားျပလပရာတြင ကညေပး ေသာ တတယနညးလမးတစခမာ ျပညသမားအား ရငးျမစမား၊ အထးသျဖင ေရ႕ေနမားကသ႔ေသာ ဥပေဒ အသပညာရသည ပဂၢလမားႏင ခတဆကေပးျခငးျဖစပါသည။ အခ႕က တငၾကားသမားအား ေရ႕ေနမားႏင တက႐ကေတြဆေပးၿပး၊ အျခားသမားကမ အကအညေတာငးခလာသမားအား အၾကဉာဏမားမေပးမတြင ရငးျမစပဂၢလမားႏင ပထမဆးအၾကယေဆြးေႏြးၾကပါသည။ ျဖစရပတစခတြင လႊတေတာကယစားလယ တစဥးသည သတ႔ထေရာကလာေသာ အမႈမားက ေျဖရငးရနအတြက အပတစဥေသာၾကာေန႔တငး `ဥပေဒ အကအညေပးေရးအဖြ႕´ႏင အစညးအေ၀းမားျပလပရေၾကာငး ေဖာျပခပါသည။ အမႈမားတြင အမငားျခငး၊ အေမြဆကချခငး၊ ကြာရငးျခငး၊ စက႐ကစၥရပမား၊ တကခကခရျခငး၊ လသတမႈ၊ ဆကားမားလငစငလပျခငး၊ အေထြေထြအမျခေျမအကးေဆာငလပငနးမားစသညတ႔ ပါ၀ငပါသည။ ထအစညးအေ၀းမားျပလပၿပးေနာက တြင၊ လႊတေတာကယစားလယသည (ဥပေဒအရ တငခကဖြငရနအတြက ေရ႕ေနမားသ႔ အမႈလႊေျပာငးေပးျခငး မားအပါအ၀င) ရရႏငေသာ ေ႐ြးခယစရာနညးလမးမားက အကအညေတာငးခလာသမားႏင ေဆြးေႏြးရပါ သည။ ေနာကထပျဖစရပတစခတြင လႊတေတာကယစားလယေနာကတစဥးက ရတပဖြ႕ႏင တရားသႀကး မားထမ အကအညေတာငးခရေၾကာငးက ေအာကပါအတငးေဖာျပခပါသည။

ရစခနးေတြ၊ တရား႐းေတြမာ အမႈေတြ ရငဆငေနရတ လေတြလ ကၽြနေတာဆက လာၾကတယ။ ေနာကပငးမာ ကၽြနေတာက မတေဆြေရ႕ေနေတြဆက အကအညေတာငးရတယ။ တစခါတစေလမာ ရအရာရေတြ၊ တရားသႀကးေတြဆ ဖနးဆကၿပး၊ သတ႔ဆက အကအညက ေတာငးရတယ။

အျခားဥပမာတစခတြင ႏငငေရးပါတတစခမ actor တစဥးက ေငြေၾကးရငးျမစမား ထည၀ငကညေပးမည ပဂၢလႏင မညသ႔ ခတဆကေပးရေၾကာငးက ေအာကပါအတငး အေသးစတေျပာၾကားခပါသည။

ေကာငးအပႀကးက ၿမ႕နယအဆငမာ ရတ ႏငငေရးပါတ actor န႔ ညအစကေတာေတာ၊ ေကာငးမာ အေဆာကအဥးေတြလေနတယလ႔ ေျပာတယ။ ဒေတာ ပါတ၀ငေတြက NSAGs အဖြ႕တစဖြ႕ရ႕ ႐းဖြငပြမာ Max Myanmar က ဥးေဇာေဇာန႕ေတြ႕ေတာ ေကာငးအပႀကးေျပာထားတ အေဆာကအဥး လအပခကေတြက ေျပာျပလကတယ။ ခကခငးပ ဥးေဇာေဇာက ေကာငး အေဆာကအဥးအတြက ေငြ သနး (၄၀၀) လႉလကတယ။

လႊတေတာကယစားလယမားႏင ႏငငေရးပါတမားမ ကယစားလယမားပါ၀ငၾကရသည အေရးႀကးေသာ အခနးက႑ စတတတစခမာ ေစစပျဖနေျဖသမားအျဖစ ေဆာင႐ြကရျခငးျဖစပါသည။ ေျမပေရးဆြျခငးလပငနး

84

အတြငးတြင သေတသအဖြ႕သည ႏငငေရး actors မားက အျငငးပြါးေနေသာ အဖြ႕/ပဂၢလမားအၾကားတြင ၾကား ၀ငျဖနေျဖ၍ ေဆြးေႏြးညႏႈငးေပးေနရေၾကာငး ေလလာေတြရရပါသည။ ထအျငငးပြါးမႈမားတြင စက႐ကစၥရပမား၊ ေျမအေရာငးအ၀ယလပငနးမား၊ လယသမားမားႏင လပငနးရငမားအၾကား ေျမယာအျငငးပြါးမႈမား (Box - ၁၈ ကၾကညပါ။)၊ ေ႐ႊသတ တးသမားအား အခြနေကာကချခငးစသညတ႔ ပါ၀ငပါသည။ အလပရငႏင အလပ သမားမားအၾကားအျငငးပြါးမႈက ၾကား၀ငျဖနေျဖေပးရာတြင ပါ၀ငသည လႊတေတာကယစားလယတစဥးက အေတြ႕အၾကမားက ေအာကပါအတငး ေဖာျပခပါသည။

တစေန႔မာ လႈငသာယာစက႐ေတြက အလပသမား ၆၀၀ ေလာကက မရမးကနးလမးဆမာ ဆႏၵျပ ေနၾကတယ။ ကားလမးေတြလ ဆးဆး႐ြား႐ြားပတကနတယ။ အလပသမားေတြက သတ႔ ဆႏၵျပတ အေၾကာငး ကၽြနေတာက ေျပာေတာ ကၽြနေတာ အဒေနရာက လကသြားတယ။ ကမၸဏက ကယစား လယေတြကေတာ မေတြ႕ရေတာဘး။ ေနာကဆး ကၽြနေတာ လအပထ၀ငၿပး ဆႏၵျပတ အလပ သမား ေတြန႕ စကားေျပာတယ။ သတ႔က ျပနခငးၿပး၊ အလပရငေတြန႕ ညႏႈငးေပးမယလ႔ ေျပာလကတယ။ ေနာကထပ ပါတ (ထကယစားလယ၏ မခငပါတ) က အလပသမားေတြက ျပနပ႕ဖ႔ ဘတစကား ႏစစးငားေပးလကေသးတယ။ အဒကစၿပး၊ ကမၸဏေတြန႔ အလပသမားေတြၾကားမာ ညႏႈငးေဆြးေႏြးရာမာ ပါခ တယ။ အလပသမားေတြက စက႐လပငနးမားအျငငးပြါးမႈေျဖရငးေရး ေကာမတ50က မယၾကညၾကဘး။ သတ႔ေျပာတာက ဒအဖြ႕က အလပသမားေတြက ကယစားမျပဘး အလပရငေတြဖကက ဘကလက တယေပါ။ ကမၸဏေတြက ကၽြနေတာတ႔လ လႊတေတာကယစားလယေတြ ညႏႈငးေပးတာ မႀကကၾကဘး။ ဒါေပမ ကၽြနေတာတ႔ကေတာ ဘာျဖစျဖစ လပမာဘ။

Box – (၁၈)

လယသမားအပစတစစသည လပငနးရငကမၸဏမားက တရား၀ငပငဆငထားေသာ ေျမယာမားက အသးျပ ေနၾကပါသည။ ထေျမမားက တပမေတာအစးရလကထကက စကမႈဇနဖြ႕ၿဖးေရးအတြက သမးယချခငးျဖစၿပး၊ အသးျပခြင ေလာကထားခေသာ လပငနးရငမားအား အမညေပါက ပငဆငခြငမားေပးခပါသည။ ကမၸဏမားက ထေျမက ႏစေပါငးမားစြာၾကာသညအထ အသးမျပဘ ပစထားခၿပး၊ လယသမားမားက ထေျမအတြငးသ႔ ျပနလည ၀ငေရာကလာခပါသည။ ကမၸဏက ထေျမက အသးျပလေသာအခါတြင လယသမားမားအား အတငးအကပ ေ႐ႊ႕ေျပာငးေစခသျဖင ထကမၸဏက ဆႏၵျပချခငးျဖစပါသည။

လယသမားမားက ထကစၥက လႊတေတာကယစားလယသ႔ အစရငခခရာ၊ လႊတေတာကယစားလယကလညး ကမၸဏႏငအျပနအလနဆကသြယခပါသည။ လႊတေတာကယစားလယက ကမၸဏအတြက ေငြကပသနး အနညးငယသည မသသာေၾကာငးႏင အခနကနသကသာေစရနအတြက ေငြအနညးငယေပးသငေၾကာငး ေျပာခပါသည။ အျခားတစဖကတြငလညး၊ လယသမားမားႏင ေတြ႕ဆၿပး၊ ကမၸဏမေပးမည ေငြေၾကးပမာဏ အနညးငယက လကခၾကရန အၾကျပခပါသည။ ထသ႔မဟတဘ ဆကလကဆႏၵျပေနပါက အစးရက ၾကား၀ငေျဖရငးလာခလင လယသမားမားအေနျဖင ေျမက ျပနရမည၊ မရမည၊ ေလာေၾကးေငြရမည၊ မရမည၊ မေသခာေၾကာငး ေျပာၾကားခပါသည။ ေနာကဆးတြင ႏစဖကလးက သေဘာတညခကရရခၿပး၊ လယသမားမား က ေလာေၾကးေငြက လကခကာ ေျမယာအတြငးမ ျပနလည ထြကခြါေပးခပါသည။

50ထအဖြ႕တြင ဥကဌအျဖစ ၿမ႕နယအေထြေထြအပခပေရးမႉး၊ အတြငးေရးမႉးအျဖစ အလပသမား႐းႏင အလပသမားသမဂၢမ အဖြ႕၀င

(၃)ဥးတ႔ ပါ၀ငပါသည။

85

ျပညသ႕လႊတေတာ၊ သတႏင သဘာ၀သယဇာတေကာမတတြင အဖြ႕၀ငအျဖစပါ၀ငေနေသာ လႊတေတာ ကယစားလယတစဥးက သ၏ အေတြ႕အၾကမားက ေအာကပါအတငး မေ၀ခပါသည။

ေကာမတက အဖြ႕၀င (၁၅) ဥးန႕ ဖြ႕ထားတယ။ တကယေတာ ေကာမတဆတာ လႊတေတာအေသးစား ဘ။ ေကာမတက ဆးျဖတခကမခႏငေပမ ဘယပဂၢလ၊ ဘယအဖြ႕က မဆ စစမးစစေဆးဖ႔ လပပငခြင ေပးထားတယ။ အခလကရမာ ေ႐ႊတးတအဖြ႕ေတြက အခြနေကာကတာန႔ ပတသကၿပး၊ သတတြငး ၀နႀကးဌာနက စစမးမႈေတြ လပေနတယ။ ဘာျဖစခတာလဆရင၊ တစခ႕ ပဂၢလကေ႐ႊတးသေတြက အခြနေကြးကနေတြ ေပးၾကဖ႔ သတေပးလကေတာ၊ သတ႔က ေကာမတက ေစာဒကတကလာတယ။ အခြနေကာကတာက စႏႈနးႏစခန႔ ေကာကတယ၊ တစခ႕က တစျခားလေတြထက ပေပးရတယ။ အခြနေတြက ၂၀၁၂ - ၂၀၁၃ ခႏစက အေျခခၿပး ေကာကခတာထငတယ။ ဒအမႈက ေကာမတဆက ေရာကလာေတာ၊အမးသားလႊတေတာဥကဌက သတတြငး၀နႀကးဌာနက ညႊနၾကားေရးမႉးခပေတြ က ေခၚလကတယ။ ၿပးေတာ ဆကစပပတသကသေတြအားလးပါ၀ငၿပးေတာ အစညးအေ၀းတစခလပတယ။ ေစာဒကတကတလေတြ၊ ၀နႀကးဌာနက ညႊနၾကားေရးမႉးခပေတြ၊ လႊတေတာေကာမတ၀ငေတြအားလး လႊတေတာ႐းမာ အစညးအေ၀းေတြလပၾကတယ။ ေနာကဆးေတာ ျပနာေတြက ေျဖရငးေပးႏင ခတယ။

( ခ-၂) လႊတေတာကယစားလယမားႏင ႏငငေရးပါတမား၏ ဥပေဒျပမႈအခနးက႑

အထကတြငေဖာျပခသည လပငနး (၄)ခအျပင၊ လႊတေတာကယစားလယမားသည ၄ငးတ႔ မဆႏၵနယမား၏ ျပနာမားက ေဖာထတေျဖရငးရာတြငလညး ေနာကထပ ဥပေဒျပေရးဆငရာ အဖြ႕မားတြင ပါ၀ငၾကရပါသည။ လႊတေတာကယစားလယမားအေနျဖင လႊတေတာအစညးအေ၀းကငးပခနမားတြင သကဆငရာ ၀နႀကးဌာန မားႏင ဥးစးဌာနမားအား ေမးခြနးမားေမးရန အခြငအေရးရပါသည။ ထသ႔ေမးျမနးျခငးသည ၄ငးတ႔ မဆႏၵ နယေျမမား၏ ျပနာမားက ထတေဖာေျပာၾကားၿပး၊ အစးရ၏ တန႔ျပနမႈႏင ၀နေဆာငမႈမားက ေတာငးဆသည နညးလမးတစချဖစပါသည။ ဥပမာတစခတြင လႊတေတာကယစားလယတစဥးက သ၏ မဆႏၵနယေျမအတြက သန႔ရငးေသာ ေသာကသးေရရရႏငမႈအစအစဥရမရက ျပညသ႕လႊတေတာတြင ေမးခြနး ေမးျမနးခရာ ရနကနၿမ႕ေတာ၀နထမ ထျပနာက ျမနစပါယအဖြ႕မားက ဂ႐စက၍ ေဆာင႐ြက ေပးမညျဖစ ေၾကာငးအာမခထားသည ျပနၾကားစာကရရခပါသည။ ေနာကထပဥပမာတစခတြင ေရကာတာတစခ ျပျပင ထနးသမးေရးႏငပတသက၍ ျပညသ႕လႊတေတာအစညးအေ၀းတြင စကပးေရးႏင ဆညေျမာငး၀နႀကးဌာနအား ေမးခြနးမားေမးချခငးအေၾကာငးက လႊတေတာကယစားလယတစဥးက ေဖာျပခပါသည။ (Box -၁၉ တြငၾကည ပါ။)

Box – (၁၉)

ၿမ႕နယတစခရ ေရကာတာတစခသည ႏစေပါငးမားစြာၾကာ ႏနးပ႔ခမႈေၾကာင ပတ၀နးကငလယေျမမားမ လထြက စးဆငးလာေသာ ေရမားက ဖမးယထားႏငျခငးမရေတာပါ။ ထေရကာတာက ဆရယလစေခတ ကတညးကပင ႏစစဥ လအားျဖင ျပျပငခၾကေသာလညး၊ လး၀ေကာငးမြနေအာငျပငဆငႏငျခငး မရခပါ။

ႏစစဥ အဆကမျပတေရႀကးမႈမားက ေတြ႕ၾကေနရသည ေကး႐ြာသားမားအနက ပါတစညး႐းေရးမႉးတစဥးက ထျပနာက ျပညသ႕လႊတေတာ ကယစားလယသ႔ အစရငခခပါသည။ လႊတေတာကယစားလယက ပါတ စညး႐းေရးမႉးအား စာတစေစာငေရးသားရနႏင ထခကခေနရသည လယသမားမားအားလး၏ လကမတမားက စေဆာငးခငးခပါသည။ ထ႔ေနာက ထကယစားလယက ၂၀၁၂ ခႏစအတြငး လႊတေတာအစညးအေ၀းတြင

86

ေမးခြနးမားေမးခရာ၊ စကပးေရးႏငဆညေျမာငး၀နႀကးဌာန၊ ဒတယ၀နႀကးက ထကစၥက ျပညနယစကပး ေရးဌာန၊ ဆညေျမာငးဌာနတ႔ႏင ေပါငးစပညႏႈငး၍ ေျဖရငးေပးမညျဖစေၾကာငး ေျဖၾကားခပါသည။

ထ႔ေနာက ျပညသ႕လႊတေတာ ဥကဌက ဒတယ၀နႀကးအား ေရႀကးမႈေၾကာင ထခကရသည လယေျမဧရယာက ေမးျမနးခရာ ဒတယ၀နႀကးက ဧက (၃၀၀၀) ေကာ ထခကႏငေၾကာငး ေျဖၾကားခပါသည။ ထအခါ ဥကဌက ျပညနယအဆငဌာနမားတြင လေလာကေသာ နညးပညာႏင ရနပေငြမရႏငသညအတြက ထျပနာက ျပညေထာငစအဆင စကပးေရးႏင ဆညေျမာငး၀နႀကးဌာန၏ ခငမာေသာ ေထာကပမႈျဖင တတႏငသမျမနျမန ေျဖရငးေပးသငေၾကာငး အၾကျပခပါသည။ တစဖန လႊတေတာဥကဌက ျပညသ႕လႊတေတာစကပးေရးႏင ေမြးျမေရးဖြ႕ၿဖ းတးတကေရးေကာမတသ႔လညး ထျပနာႏင ပတသကသညေနာကဆကတြလပငနးမားက ဆကလကေဆာင႐ြကခငးခပါသည။

ထ႔ေနာကတြင ၀နႀကးဌာနက ေပ ၃၅၀၀၀ ရညလားသည ေရကာတာျပျပငေရးအတြက သနးေပါငး (၆၅၀) ေထာကပေပးခပါသည။ ျပျပငေရးလပငနးမားက ၂၀၁၃-၂၀၁၄ ဘ႑ာေရးႏစတြင စတငခၿပး၊ ယခႏစတြင ၿပးစးမညဟ ေမ ာမနးထားပါသည။

အခ႕ေသာ လႊတေတာကယစားလယမားသည မ၀ါဒခမတျခငးအခနးက႑တြင ပါ၀ငေနၾကေၾကာငး ေဖာျပခပါသည။ သ႔ရာတြင ထအခနးက႑မာ သေတသနအဖြ႕ ေလလာခသည အျခားေသာ လပငနးမားႏင ႏႈငးယဥပါက လြနစြားနညးပါးပါသည။ ဥပမာတစခတြင လႊတေတာဘ႑ာေရးေကာမတတြင ပါ၀ငသ လႊတေတာ ကယစားလယတစဥးက ႏငငအတြငးရ တငးတာမႈစနစမားက တစေျပးညစႏႈနးသတမတျခငးႏငသကဆငသည ဥပေဒႀကမးမားမာ စားပြေပၚတြငသာရေနေၾကာငး ေဖာျပခပါသည။ ေနာကထပျဖစရပတစခမာ လႊတေတာ ကယစားလယတစဥးက ျပညနယအတြငး သသာေသာ မးယစေဆး၀ါးျပနာဟ ႐ႈျမငၾကျခငးက ေျဖရငးရန အတြက ဘနးစာ႐ြကက တရားမ၀ငမးယစေဆး၀ါးအမးအစားတြင ထညသြငးရန မြနျပညနယလႊတေတာ အစညးအေ၀းတြင အဆျပခပါသည။ ေနာကထပဥပမာတစခမာ လႊတေတာကယစားလယတစဥးက တစႏငင လးရ ခ႐ငႏင ၿမ႕နယေဆး႐မားအားအဆငျမႇငတငရန အဆျပခပါသည။

ေျမသမးမႈမားစစမးစစေဆးေရးေကာမတကသ႔ေသာ လႊတေတာေကာမတမားသ႔ တငၾကားစာမားက လ ကယတငတငျပႏငရနအတြက လႊတေတာတြငး ေရာကရေနသည အခြငအလမးက အသးျပခေၾကာငး လႊတ ေတာကယစားလယမားက ေဖာျပခပါသည။ ထသ႔ လကယတင တငျပခကမားသည သသာခပါသည။ ျပညသ႕ လႊတေတာကယစားလယတစဥးက ေအာကပါအတငးေဖာျပခပါသည။

ျပညသေတြက ျပနာေတြက ကၽြနေတာဆ ယလာၾကတယ။ အဒေတာ သတ႔က တရား၀ငစာေရးဖ႔န႕ သကေသေတြ စေဆာငးဖ႔ ေျပာလကတယ။ ၿပးေတာ အဒစာက ဥးတငထြဋ ဥကဌလပတ ေျမယာေကာမတက တငျပလကတယ။ အခ တပရငးႏစရငးက သမးထားတ ေျမေတြက ျပညသေတြက ျပနေပးလကၿပလ႔ ၾကားတယ။

ေျမပေရးဆြသည လပငနးစဥအတြငးတြင သေတသနအဖြ႕သည ႏငငေရးပါတမား၏ ဥပေဒျပမႈဆငရာ အခနးက႑မား၊ အထးသျဖင ပါတအတြက အစအစဥမားႏင မ၀ါဒမားအေၾကာငးက အနညးငယမသာ ေလလာခရပါသည။ ျမနမာႏငငတြင ႏငငေရးပါတမား အကန႔အသတျဖငသာ တညရေနျခငးေၾကာင ဤအခကသည အဩစရာမဟတပါ။ သ႔ရာတြင ေျမပေရးဆြျခငးသေတသနျပလပခသည နယေျမမားရ အႀကး

87

ဆးပါတႀကး (၃)ခတ႕ကမ ပါတမားက ဥပေဒျပအဖြ႕အစညးမားအျဖစ ေဆာင႐ြကေနၾကေသာ လပငနးအခ႕က ေဖာျပခၾကပါသည။

သေတသနျပလပခသည နယေျမမားအနက အခ႕ေနရာမားတြင ျပညေထာငစၾကခငေရးႏင ဖြ႕ၿဖးေရး ပါတ သည လသားခငးစာနာေရးအကအည (မကစခြစတေပးျခငးလပငနးမား)က ေထာကပေပးေနၿပး၊ အေျခခ အေဆာကအဥးဖြ႕ၿဖးေရးအတြက ဘလပေျမမား ထည၀ငကညေနေၾကာငး ေလလာခရပါသည။ ၿမ႕နယ တစၿမ႕နယရ ျပညေထာငစၾကခငေရးႏင ဖြ႕ၿဖးေရးပါတ၀င လႊတေတာကယစားလယတစဥးက လမးေဖာကျခငး၊ ဗဒၶဘာသာအခမးအနားကငးပသည ေနရာ (ဓမၼာ႐) ေဆာကလပျခငး၊ မလတနးေကာငးတညေဆာကျခငး၊ ေကာငးအမသာမားတညေဆာကျခငးတ႔အတြက ဘလပေျမအတမား လႉဒါနးမညျဖစေၾကာငး ရငးျပခပါသည။

တငးရငးသားစညးလးညညြတေရးပါတမ ကယစားလယတစဥးက ေမာေတာဆငကယတကစစမကနးတစ ခက ေဆာင႐ြကေနေၾကာငးေဖာျပခရာ၊ မြနျပညနယရ ၿမ႕နယမားတြင လငယ (၁၀၀)ဥးခန႔က `ပါတ၏ ပရပ ေကာငးမြနေရး၊ အလပအကငမားဖနတးေပးေရး´အတြက စစညးလႈပ႐ားေနေၾကာငး သေတသနအဖြ႕က ေလလာခရပါသည။ ထလငယမားတြင ယာဥေမာငးလငစငမား ရထားၾကၿပး၊ ၿမ႕နယအလပသမား႐းမားတြင မတပတငထားၾကပါသည။ ရတပဖြ႕ႏင အေထြေထြအပခပေရးဥးစးဌာနတ႕ကလညး ထလငယမားက အသ အမတျပလကမတမား ထတေပးထားပါသည။

အမးသားဒမကေရစအဖြ႕ခပသည ဥပေဒဆငရာ အကအညမားေပးႏငေရးအတြက ပါတ၏ ဖြ႕စညးပ အတြငးတြင ဥပေဒအေထာကအကျပေကာမတတစခက ဖြ႕စညးထားပါသည။ ေကာမတက ၿမ႕နယ၊ ျပညနယ/ တငးေဒသႀကး၊ ျပညေထာငစအဆငမားတြင တညရေနၿပျဖစပါသည။ ပါတ၀ငတစဥးက ေအာကပါအတငး အေသးစတရငးျပခပါသည။

ကၽြနေတာတ႕က အကအညေတာငးတလေတြက စစစတယ။ ေငြေၾကးလတလေတြန႕ မနတာလပခတ (စတဓါတပငးအရမနတ) လေတြက အၾကဉာဏေပးတယ။ ကၽြနေတာတ႔က မားေနတ (စတဓါတပငးန႔ ဥပေဒအရမားေနတ) လေတြကလညး အၾကဉာဏေတြ ေပးခငပါတယ။ ဒါေပမ ကၽြနေတာတ႔ မတတႏင ေသးဘး။

အခ႕ေသာ လႊတေတာကယစားလယမားႏင ပါတကယစားလယမားက သတ႔ပါ၀ငေနေသာ ႏငငေရးပါတမား ႏင ပစတက တြဖကေဆာင႐ြကျခငးထက တစဥးခငးစြမးရညမားျဖင အလပလပရျခငးက ပမလြယကေၾကာငး ေျပာၾကားခပါသည။ တငးရငးသားစညးလးညညြတေရးပါတမ ကယစားလယတစဥးက ေအာကပါအတငး မတခကေပးခပါသည။

ေဒသချပညသေတြရ႕ ဖြ႕ၿဖးတးတကေရးမာ ပးေပါငးပါ၀ငဖ႔ဆရင၊ ကၽြနေတာတ႔က ပါတ၀ငေတြဆတာ ထက၊ တစဥးခငးအေနန႕ အလပလပၾကတယ။ ျပညသေတြက ပါတေတြေၾကာင ပးေပါငးေဆာင႐ြကဖ႕ စတမပါၾကဘး။ အဒေတာ ကၽြနေတာတ႔က ပါတရ႕ အလေအာကမာ ပးေပါငးၿပးမလပေတာဘး။

ျပညေထာငစၾကခငေရးႏင ဖြ႕ၿဖးေရးပါတမ လႊတေတာကယစားလယတစဥးကလညး ထကသ႔ပင အလားတစြာ အေသးစတ ေျပာၾကားခပါသည။

ကၽြနေတာတ႔က လႊတေတာကယစားလယေတြအေနန႕ ျပနာေတြက ေျဖရငးေပးေနတယ။ ပါတက အဖြ႕အစညးတစခအေနန႔ တစခ႕ျပနာေတြ၊ အထးသျဖင ေျမယာန႔ပတသကတ ျပနာေတြက ေျဖရငးဖ႔ ႀကးစားတအခါမာ ပ႐ႈပေထြးလာတာေတြ ျဖစလာတယ။ ဒေနရာမာ ပါတက လကရအာဏာက သးၿပး ၾကား၀င႐ႈပေနတယလ႔ မားၿပးေတာ ျမငတတၾကတယ။ --- ရလာဒကေတာမေကနပခကေတြက

88

ပါတက တက႐ကလပမလကရငေတာင ပါတေခါငးေဆာငေတြက အဒျပနာက ေျဖရငးဖ႔အတြက သကဆငရာ မဆႏၵနယက လႊတေတာကယစားလယကပ ျပနၿပးၤးညႊနၾကားလကရတယ။

(ဂ) ေ၀ဖနခကမား၏ အကဥးခပ

ဤအခနးတြင တငျပထားသည ေတြ႕ရခကမားမ အေရးႀကးေသာ အခက (၃)ခက ေပၚထြကလာပါသည။ ပထမ

အခကမာ ေဒသခမားက ၄ငးတ႔ ရငဆငေနရသည တရားမတမႈဆငရာျပနာမားအတြက အကအည

ရာေဖြျခငးႏင ပတသကသည ပထမပစႏင ဒတယပစတ႔တြင အမးမးေျပာငးလေနမႈမားသည ဒမကေရစျဖစစဥ

ႏနယေနေသးေၾကာငး ေဖာျပေနပါသည။ ေနာကဆကတြေမးခြနးမားျဖစသည ထေဖာျပခကမားသည

မညသညအတငးအတာအထ ကယစားျပႏငသည၊ ေဒသချပညသမားက ၄ငးတ႔ေရြးေကာကထားသည

ကယစားလယမား၏ တာ၀နခမႈက မညသညအတငးအတာအထ ထနးထားနငမည (ေရြးေကာကပြဆသည

အဟန႕ျဖင ျဖစေစ အပခပေရးဆငရာဥပေဒႏင သ႕မဟတ တရားလႊတေတာ၏ စာခၽြနေတာအမန႕မားအရ

ခမတေသာ ဥပေဒေၾကာငးအရ ျဖစေစထနးခပျခငး 51 )ႏင ေ႐ြးေကာကခရသမားသည ၿမ႕နယအဆငရ

အေထြေထြ အပခပေရးဥးစးဌာန၏ ေကာမတမားတြင ခန႔အပခရသမားႏင မညကသ႔

အျပနအလနဆကသြယေဆာင႐ြကမည စသညတ႔မာ ယခေလလာမႈ၏ ေတြ႕ရခကမားက အေျခခ၍

ေျဖၾကားႏငျခငးမရေသးဘ၊ ေနာကထပသေတသနႏင ေလလာမႈမား ဆကလက ျပလပရမည

နယပယမားျဖစၾကပါသည။

ဒတယအခကမာ အရပဖကႏင ႏငငေရးအဖြ႕အစညးမားထြကေပၚလာမႈသည (အထးသျဖင ေျမယာဆငရာ ျပနာမားႏင ကေလးသငယမားအား လငပငးဆငရာအၾကမးဖကမႈမားႏငပတသကသည) တငၾကားခက မားက ပပးကညေပးျခငးႏင တစဥးခငးႏင အစအဖြ႕မား၏ အကးစးပြါးမားအတြက အားေပးေထာကခ ေပးျခငးလပငနးမားတြင အေရးပါေသာ အခနးက႑မ ပါ၀ငေနပါသည။ ၄ငးတ႕၏အခနးက႑က (အမးသမးမားအား လငပငးဆငရာအၾကမးဖကျခငးကသ႔ေသာ) အျခားနယပယမားသ႔ ပမခ႕ထြငႏငစြမးရမရႏင မညသည အတငး အတာအထ ခ႕ထြငႏငမညဆျခငးသည ေနာကထပ ေစာငၾကညစစေဆးျခငးႏင အကျဖတျခငးျပလပ၍ ေျဖၾကားရမည ေမးခြနးတစချဖစပါသည။

တတယအခကမာ ပဂၢလေရး အစတအပငးသည ယခေျမပေရးဆြျခငးသေတသနလပငနး ေဆာင႐ြကခသည နယေျမမားတြင အျငငးပြါးမႈမားက ေျဖရငးရာ၌ ေနရာတငးတြငေတြ႕ႏင၍ သသာထငရားေသာ သြငျပင လကၡဏာတစချဖစပါသည။ (ႏငငေရးပါတကယစားလယမား၊လႊတေတာကယစားလယမား၊ NSAGs အဖြ႕၀င မားစသညျဖင) လပပငခြငရသညေနရာမားရ ပဂၢလမားေနရာမားတြငရသည ပဂၢလမား သ႔မဟတ ဩဇာလႊမးမးႏငစြမးရသမားႏင ပဂၢလေရးဆကသြယမႈရသမားထ ၀ငထြကသြားလာႏငျခငးသည အျငငးပြါးမႈေျဖရငးေနသမားအတြက ပမန လမးေၾကာငးတစချဖစပါသည။

အခနး (၅) - ျပနလနသးသပခကႏင အၾကျပခကမား

ျမနမာႏငင၏ ၿငမးခမးေရး၊ ဖြ႕ၿဖးေရးႏင ဒမကေရစရရေရးတ႔အတြက ဥပေဒစးမးေရးလအပေၾကာငး အျငငးပြါး ဖြယမရပါ။ သ႔ရာတြင ျမနမာႏငင၏ အေၾကာငးအရာ၌ `ဥပေဒစးမးမႈ´သည မညသညက ဆလေၾကာငးႏင

51ျမနမာႏငင၊ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ (၂၀၀၈ ခႏစ)၊ အပဒ ၂၉၆။

89

အထးသျဖင ဤအကးအေျပာငးကာလအတြငးတြင ဥပေဒစးမးမႈက မညသ႔ ရရေစမညဆသညတ႔မာ အျငငးပြါးဖြယျဖစပါသည။

ဤအခနး၏ ပထမပငး (၅-က)တြင ဤအစရငခစာ၏ အေစာပငးအခနးမားမ ေတြ႕ရခကမားအေပၚ တန႔ျပနမႈ အခ႕က ေပးထားၿပး၊ ျမနမာႏငင၏ ဥပေဒစးမးေရးႏင တရားမတမႈလကလမးမေရး ခငမာေစရန ရညမနးထား သည အားထတမႈမားအတြက ေဖာျပခကအမးမးတ႔က စဥးစားထားပါသည။ ဒတယပငး (၅-ခ) တြင အၾကျပ ခကမားေဖာျပ၍ နဂးခပထားပါသည။

(၅-က) ျပနလနသးသပခကမား

ယခငအခနး (၃)ခနးတ႔တြင ေဖာျပထားေသာ ေတြ႕ရခကမားက စေပါငးလကပါက အျပနအလန ဆကသြယေန ေသာ ကယျပန႔သည ေခါငးစဥ (၂)ခ လႊမးျခပါ၀ငေနပါသည။ ပထမေခါငးစဥမာ လပပငခြငႏငအာဏာက မညသ႔ မာေယဘယအားျဖင မညသ႕သကဆငးလာသညႏင ပတသကၿပး၊ ဒတယေခါငးစဥမာ ကယျပန႕ေသာ လမႈဆငရာဆကသြယမႈမားက မညသညအယအဆႏင စႏႈနးမားက လႊမးမးေနသည ဆသညႏငပတသကသည။ အပခပေနေသာ စႏႈနးမားႏင ပတသကေနပါသည။ ႏငငေတာ၊ ေခါငးေဆာငမႈ၊ အပခပသမႏင အပခပခရ သမားအၾကားဆကသြယမႈ၊ ရပရြာအတြငးရလအခငးခငးၾကား ကယျပန႕ေသာ ဆကသြယခကမား စသညတ႔အတြက ႐းရာခယခကမားသည အျမတမးအသက၀ငေနၿပး၊ လကရျမနမာႏငင၏ ဖြ႕ၿဖး တးတကမႈမားအေပၚနက႐ႈငးေသာ သကေရာကမႈရေနပါသည။ ျမနမာအေရးကၽြမးကငသျဖစသည David Steinberg က `သမငးက စကားေျပာသည။ ယဥေကးမႈက အေရးပါသည။ ၄ငးတ႔သည ဆနးစစရာတြင ကနရေနရမည အမးအစားမားမဟတပါ။ --- သ႔ေသာ လမႈအသကအ၀နးမားက နားလညရနအတြက ဗဟခက မားျဖစၾကပါသည။´ဟ ေဖာညႊနးထားပါသည။ 52

အဆပါအေၾကာငးအရာမားက ဆကလကေလလာဆနးစစမႈျပလပျခငးက လ႕အဖြ႕အစညးတခ၏ အခ႕ေသာ အယအစြမားႏင လႊမးမးသကေရာကမႈမားက နားလညေစမညျဖစသည။ သ႕ေသာအဆပါအယအစြႏင အျမငမားမာ အဆးအျဖတေပးနငေသာ သ႕မဟတ တရားေသတညရေနနငေသာအရာမားမဟတၾကပါ။ အဘယေၾကာငဆေသာ လ႕အဖြ႕အစညးတစခအတြငးရ လတစဥးခငးစေသာလညးေကာငး အစအဖြ႕မား သညေသာလညးေကာငး ၄ငးတ႕အခငးခငးပတသကဆကႏြယမႈက (၄ငးတ႕အသကအဝနးအတြငးႏင အသကအဝနးျပငပ ဝနးကငႏင ပတသကဆကႏြယမႈ) အျမတေစျပနလညသးသပ ဆနးစစေနၾက ေသာေၾကာငျဖစသည။

ေအာကတြင ေဖာျပထားသည ဒတယပငး (၅-ခ)သည ေဒသတြငးႏင ႏငငအဆငတ႔တြင တရားမတမႈႏင တနးတညမျခငးဆငရာ ဥးတညခကမားက ၀နေဆာငမႈေပးရာတြင အေထာကအကျပႏငမည အစပးလပငနး အခ႕က အၾကျပထားပါသည။

မတသားရမည သးျခားအခကတစခကမာ ေအာကတြငေဖာျပထားေသာ တန႔ျပနခကမားသည ျမနမာႏငင၏ ႁခြငးခကျဖစေနမႈ (Exceptionalism) က သကေသျပရန ရည႐ြယထားျခငး မရေၾကာငးပငျဖစပါသည။ ႏငငတငး၊ လ႕အဖြ႕အစညးတငးတြင ကယပငထးျခားေသာ သမငးေၾကာငးရၾကေသာလညး၊ လသားတစရပလး က လႊမးမးပေဖာေပးေနေသာ ကယျပန႕သည ေရစးေၾကာငးမားလညး ရပါေသးသည။ ဤေနရာတြင ရည႐ြယထားသညမာ အျပနအလနဆကသြယေနေသာ ေခါငးစဥႏစခက ႐းရငးစြာျဖင မးေမာငးထးျပရနျဖစပါ သည။ ၄ငးတ႔သည ေျမပေရးဆြျခငးသေတသနေတြ႕ရခကမားမ ထြကေပၚလာၿပး၊ ဥပေဒစးမးေရးႏင တရားမတမႈလကလမးမေရးဆငရာ မဟာဗဟာမားေရးဆြရာတြင အေထာကအကျဖစေစရနအတြက ပမရည 52Steinberg, Burma/Myanmar – What everyone needs to know (2010), p – 149.

90

လားေသာ သမငးတစေလာက အျမငမားက ေထာကပေပးထားပါသည။ ပမကယျပန႕ေသာ ေဒသဆငရာ ႐ႈေထာငမၾကညပါက၊ ေအာကတြင ရငးလငးတငျပမည ေခါငးစဥႏစခတ႔သည ျမနမာႏငင၏ ၾကာျမငၿပျဖစေသာ ေဆြးေႏြးျငငးခမႈမားက အာရေဒသ၏ ဒမကေရစ၊ အပခပမႈ (Governance) ႏင လ႕အခြငအေရးမားပစမားႏင ခတဆကေပးပါသည။ ထပစမားအားလးတ႔သည အမးသားေတြ႕ဆေဆြးေႏြးေရးလပငနးစဥ၏ အစတအပငး တစခအေနျဖင ပတသကဆကႏြယေနၾကေသာ စဥးစားခကမားျဖစၾကပါသည။

(၅-က-၁) လပပငခြငႏငအာဏာဆငရာ သေဘာတရားမား

ပေဒသရာဇေခတႏင ကလနေခတႀကကာလမားတြင ဘရငက `အတတက မေရတြကႏငေသာ ဘ၀မားတြင ဆညးပးထားေသာ ေကာငးကးမား၏ အကးဆကအျဖစ ကမၻာေျမေပၚတြင အျမငဆးအပစးႏငသ´ 53 ဟ အသ အမတျပၾကပါသည။ ထ႔ေၾကာင အပစးရမည သဘာ၀သည လကရအခနေပၚတြင မမတညဘ၊ (ဥပေဒႏင ညညြတျခငးထက) အပစးသ၏ အေမြဆကခရရသည ပစၥညးႏင ပါရမအရညအေသြးမားေပၚတြင မတညေနပါ သည။ ထကသ႔ေသာ `အာဏာ၏ အဆးမရေသာ သဘာ၀´၏ အကးသကေရာကမႈေၾကာင ပေဒသရာဇစနစ၏ ႏငငေရးသေဘာတရားကမဟတဘ၊ ဘရငျဖစသအား ပဂၢလေရးအရ သစၥာခမႈက ျဖစလာေစပါသည။ 54

ကမၻာအျမငျဖငၾကညပါက `ျပညသမားသည ဘရင၏ ကယကငတရားေကာငးမြနမႈတြင ပါ၀ငေနသညအတြက ဘရငႏင ျပညသမား၏ ေကာငးကးသည အျပနအလနယကႏြယေနပါသည။ ---ဆန႔ကငသတစဥးသညပင အပစးသႏင ပးေပါငးေဆာင႐ြကရပါမည။ အာဏာလျခငးမျဖစေစရပါ။´ 55 အစးရအား ဆန႔ကငသသည သပနႏင အဓပၸါယတည´ၿပး၊ ဘရငအာဏာက အာခသႏင ႏငငေတာ၏ စညးလးမႈက ဖကဆးသျဖစပါသည။ 56ဤနညးအားျဖင သဟဇာတျဖစမႈဆသညက ႁခြငးခကမရညညြတမႈဟေသာ သေဘာတရားျဖင သတမတခၿပး၊ သေဘာကြလြမႈအားလးက ထနးခပျခငးျဖင ယငးသဟဇာတျဖစမႈ ကရရနငသညဟ ယဆထားျခငးျဖစသည။57 ဘရင၏ အာဏာသည အကြငးမ သကဥးဆပငျဖစသညအတြက အာဏာလႊေပးျခငး သ႔မဟတ အာဏာခြေ၀ ေပးျခငးတ႔က အာဏာဆး႐ႈးသညဟ မတယၾကပါသည။

ထသ႔ ပဂၢလေရးက အေျချပထားေသာ အာဏာႏင လပပငခြငသေဘာတရားတြင `ေနာကထပအာဏာရေသာ ေနရာတစေနရာက မညသမအကးမရေသာ အေျခအေန (Zero-sum game) တြင မတညၿငမမႈက ျဖစေပၚ ေစႏငသည လႊမးမးမႈအသစတစခအျဖစ႐ႈျမငၾကၿပး၊ သသယျဖင ၾကညတတၾကပါသည။´58အခ႕ေသာ သမငးပညာရငမားက ထသ႔ေသာ အလားအလာပစမားသည ဆယစႏစမားစြာၾကာေသာ စစအပခပမႈအတြငး လျခေရးႏင စမခန႔ခြေရးေကာမတမား (၁၉၆၂ မ ၁၉၇၄ ခႏစ)59 ဗမာဆရယလစလမးစဥပါတ (၁၉၆၂ မ ၁၉၈၈

53ေမာငေမာငႀကး၊ ဗမာလမးတ႔၏ ႏငငေရးတနဖးမား - အာဏာရငစနစ၏ လမႈ-ႏငငေရးေရေသာကျမစမား (၁၉၈၃ ခႏစ). စာ -၁၄။ 54Engelkamp, Moral Authority in Burmese Politics 109 ASIEN (October 2008), p – 42. 55အထကပါရညညႊနး။ စာ -၄၄။ 56ေမာငေမာငႀကး၊ စာ -၄၆။ 57အထကပါရညညႊနး။ 58Steinberg, p – 46. 59၁၉၆၂ ခႏစတြင စစတပမအာဏာသမး၍ ေတာလနေရးေကာငစဖြ႕စညးခၿပးေနာကပငးတြင၊ စမအပခပမႈအာဏာက လျခေရးႏင

စမခန႕ခြေရးေကာမတမား (SACs) ျဖင အဆငဆင တာ၀နယခၾကရာ ၄ငးတ႔က စစတပအရာရမားကဥးေဆာငၾကၿပး၊ ႏငင အဆငတြင လျခေရးႏငအပခပေရးေကာငစဗဟေကာမတက ထနးခပထားပါသည။ တစဖနထေကာမတသညလညး ဗလခပႀကး ေန၀ငးဥးေဆာငသည ေတာလနေရးေကာစသ႕ အစရငခရပါသည။ ၁၉၇၄ ခႏစတြင ဖြ႕စညးပ အေျခခဥပေဒက ျပဌာနးၿပးေနာက၊ SACsမားက ျပညသ႕ေကာငစမားျဖင အစားထးခပါသည။ ထေကာစအဖြ႕၀ငမားက ျမနမာဆရယလစလမးစဥပါတမ ေ႐ြးေကာက ခန႔အပေပးပါသည။ ျပညသ႕ေကာငစမားသည သအရအရ အဆငတငးရ အပခပေရးကစၥမားအတြက တာ၀နရေသာလညး၊ လကေတြ႕တြငမ စစတပမ အရာရမား၏ လႊမးမးမႈေၾကာင လြတလပမႈအနညးငယသာရခပါသည။ Donald Seekins, HistoricalDictionary of Burma (Myanmar) (2006) p – 54-55 တြငၾကညပါ။

91

ခႏစ)60၊ ၿငမ၀ပပျပားမႈတညေဆာကေရးအဖြ႕ (၁၉၈၈ မ ၁၉၉၇ ခႏစ)၊ ေအးခမးသာယာေရးႏင ဖြ႔ၿဖးေရးေကာစ (၁၉၉၇ မ ၂၀၁၀ ခႏစ)61 တ႔မတစဆင အာဏာရငစနစမားတးတကလာေစေၾကာငး (အခနး ၂ တြင အတတ ကာလက ခတဆကမႈမားႏင ပတသကသည ေတြ႕ရခကမားက ညႊနးဆသညအတငး) ေဖာျပခၾကပါသည။

တကစြာေျပာဆေထာကျပရနခကခေသာလညး၊ ေလလာသမားက ပါတစစနစႏင အာဏာခြေ၀အပခပေသာ ဒမကရကတစစနစသ႔ကေျပာငးရာတြင ဤသ႔ေသာ သမငးေၾကာငးရသည ႏငငေရး ယဥေကးမႈက လစလမ႐ႈ သငေၾကာငး အၾကျပၾကပါသည။ ဤသမငးေၾကာငးသည အခနး (၂)တြင တငျပထားေသာ (အပခပမႈတြင အမန႔ေပးစနစႏင ထနးခပမႈရေနေသးေၾကာငး သေတသနတြင ပးေပါငးပါ၀ငသမားက ႐ႈျမငျခငး) ေတြ႕ရခက မားအား ပမနက႐ႈငးစြာ နားလညေစပါသည။ ဤအေျခအေနတြင တရားစရငေရးသည အေရးအႀကးဆးေသာ အဖြ႕အစညးျဖစပါသည။ ထအဖြ႕အစညး၏ တာ၀နမာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒႏငအည အပခပေရးႏင တရားစရငေရးက႑မားက အျပနအလနထနးေကာငးရနျဖစပါသည။ တခနတညးတြင တစဥးခငးႏင အစအဖြ႕ မား၏ အခြငအေရးမားက ကာကြယေပး၍ ခငမာေစရနျဖစပါသည။ သ႔ျဖစ၍ တန႔ျပနေျဖဆသမားစြာ တ႔က တရားစရငေရးသည အပခပေရးမ ၾကား၀ငမႈမားႏင အဂတလကစားမႈတ႔ေၾကာင ပကဆးေနေၾကာငးႏင ဆငးရသမား၊ လပပငခြငမရသမားႏင အပယခအပစမားအတြက ႀကးမားေသာ ၀နထပ၀နပးျဖစေစသည ျပနာတစချဖစေၾကာငး ေဖာျပခၾကပါသည။ ထျပနာသညတရားစရငေရးက ေကာလြန၍ အစးရ အပခပ ေရးအထ ကယျပန႕ေနၿပး၊ မတမႈႏင တနးတညမမႈကစၥရပမားမာ အမအခကငးေသာ ေဆာင႐ြကခကမား၏ ျပငပတြင ေရာကေနၿပး၊ အခနး (၃)တြင ေဖာျပခသညအတငး တငၾကားခကမားႏငသာ ျပညေနပါသည။

ဤသမငးအေမြသည ျပျပငေျပာငးလေရးလပငနးစဥ၏ အျခားေသာ ႐ႈေထာငမားအတြကလညး စနေခၚမႈ မားျဖစေစပါသည။ ယငးတ႔တြင ႏငငေရးအာဏာက ျပညနယ/တငးေဒသႀကးအစးရမားသ႔ ခြေ၀ေပးေရး၊ အစးရဆးျဖတခကမားက ေမးခြနးမားေမးျမနး၍ ေ၀ဖနႏငစြမးရေသာ လြတလပသည မဒယာေပၚထြကေစေရး၊ ျပညသမား၏ ေတာငးဆခကမားက အဓပၸါယဖြငဆ၍ မေဘာငခေပးၿပး၊ အခ႕ေသာ လလားခကမားက ျဖညဆညးေပးရန ကညေနသည အရပဖကလမႈအဖြ႕စညးမား၏ လပပငခြငရေစေရး စသညတ႔ ပါ၀ငပါသည။ 62

လကရ အျမငမားႏင အလအထမားက နားလညရန ကညေပးႏငသည အျခားေသာ သမငးေၾကာငး တစေလာကရ အာဏာအသးျပမႈ ပစမားလညး ရပါေသးသည။ ဥပမာအားျဖင ဘရငသည အကြငးမရ အာဏာ၏ မ႑ငျဖစၿပး၊ ၄ငးက ဗဟျပ၍ အစးရႏင အပခပေရးစနစမား ျဖစေပၚလာရသညအတြက၊ ဘရငသည `စက၀ငးပ အခပအျခာအာဏာစနစ´က ကငသးပါသည။ ယငးစနစတြင အာဏာသည ဘရငထမ ျဖာထြကလာၿပး၊ ဗဟတစက၀ငးမားစြာသည အဆးမရေသာ ေ၀းလသည ေဒသမားအထ ျဖန႕ထြက သြားပါသည။63 ဘရင၏ အပခပမႈသည သစၥာရပါမညဟ ကမးကနကတျပထားေသာ ၀နမငးမား (Governors) ႏင ေဒသႏရၿမ႕႐ြာမားတြင အေျချပထားသည ဗဟအစးရ၏ အရာရမားျဖစသည ၿမ႕၀နမား (Provincial

60၁၉၆၂ ခႏစမ ၁၉၈၈ ခႏစအတြငးတြင ဗလခပႀကးေန၀ငးသည ျမနမာဆရယလစလမးစဥပါတ၏ ေခါငးေဆာငႏင ဥကဌျဖစၿပး၊

ပါတေခါငးေဆာငအမားစမာ စစတပမ အရာရမားျဖစပါသည။ ၁၉၇၄ ခႏစ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင`ႏငငေတာက ဥးေဆာင ေနသည တစခတညးေသာႏငငေရးပါတ´အျဖစ ေၾကျငာထားပါသည။ Seekins, p- 127-128 တြငၾကညပါ။

61ၿငမ၀ပပျပားမႈတညေဆာကေရးအဖြ႕ႏင ေအးခမးသာယာေရးႏင ဖြ႕ၿဖးေရးေကာစႏစခလးက တပမေတာအရာရမားျဖင ဖြ႕စညးထား ၿပး၊ အစးရ၏ လပငနးမားက ညႊနၾကားရနႏင အေကာငအထညေဖာရန ဖြ႕စညးထားျခငးျဖစပါသည။ Seekins, p- 55 တြငၾကညပါ။

62Steinberg, p – 153 တြငၾကညပါ။ 63Steinberg, p – 18 တြငၾကညပါ။

92

Governors) မားမတစဆင အာဏာသကေရာကၿပး၊64 ထအရာရအားလးတ႔သည `ဘရင၏ တညၿငမမႈက ထနးသမးရနႏင ဘရငအမန႕မားက ေဆာင႐ြကရနအတြက အဓကတာ၀န ထမးေဆာငၾကပါသည။´65

၀နႀကးမားႏင အရာရမားက ဘရငအား ၄ငးတ႔၏ ေကးဇးရင၊ အားေပးသ၊ ကာကြယေပးသအျဖစ မတယထား ၾကပါသည။66 ၀နႀကးမား၏ အဆငအတနးႏင လမႈဆငရာ အေနအထားတ႔မာ ဘရင၏ ကယစားလယမား အေနႏင ဘရငတရား႐းႏငတြဖက၍ ျမငတကလာၾကၿပး၊67 ပဂၢလေရးခတဆကမႈမား၊ မကႏာသာေပးျခငးမား က အေျခခ၍ ႐ႈပေထြးေသာ လမႈဘ၀အဆငဆငက ျဖစေပၚေစပါသည။ လပပငခြင၊ အာဏာႏင ဂဏရမႈသည ဥပေဒထက (ဘရငက ထပဆးတြငရေနေသာ) လပဂၢလေပၚ ပမ မတညေနပါသည။ 68

အခကေသာ ေလလာသမားက ဤကသ႔ေသာ လပဂၢလအေျခခသည လမႈေရးႏင ႏငငေရးဖြ႕စညးမႈအေမြသည ဆကသြယမႈမားႏင ကြနယကမားက အေျခခထားၿပး၊ ယေန႔ျမနမာႏငင၏ ႏငငေရးျပျပငေျပာငးလမႈက နားလညေစေၾကာငး စဥးစားၾကပါသည။ စညးမဥးႏငညညြတၿပး၊ ဥပေဒအေျခခသည အဖြ႕အစညးမား တည ေထာငရနအတြက လညးေကာငး၊ အစးရ၏ ဗ႐ကေရစယႏရားက တာ၀နခမႈရေသာ၊ တရားမတ၍ တနးတ ညမေသာ ၀နေဆာငမႈေပးသည အဖြ႕အစညးအျဖစ ျပနလည ခငးကငးရနအတြကလညးေကာငး၊ စနေခၚမႈ မားက ထညသြငးစဥးစားရပါမည။

ျမနမာႏငင၏ လကရ အပခပမႈ (Governance) စနစသည လကေတြ႕တြင တပမေတာ၏ အမန႔ႏင ထနးခပျခငးစနစမားက ဆယစႏစမားစြာ အားျဖညထားသည အေပၚစး (top-heavy) အပခပမႈမား ကနရ ေနပါေသးသည။ ဤစနစသည လပပငခြငႏငအာဏာမားေပးထားျခငးျဖင အဆငျမငရာထးရထားသမားအား အေလးအနကထားပါသည။ ထကသ႔ေသာ ဖြ႕စညးတညေဆာကမႈအတြငးတြင ကၽြမးကငမႈအဆငနမသမား သ႔မဟတ ဆကသြယမႈကြနယက၏ အျပငပငးတြင ရေနသမားသည ကၽြမးကငမႈအဆငျမငသမား၊ ဆကသြယမႈ ၏ အတြငးစညး၀ငးတြင ရေနသမားထမ အကအညေတာငးချခငး သ႔မဟတ ၄ငးတ႔က ေထာကချခငး မားျပလပေနရပါသည။ ဥပေဒလမးေၾကာငးအတငး သြားရနထက (အာဏာႏင လႊမးမးမႈရေသာ လပဂၢလတစဥး ထ ခဥးကပရနႏင အျငငးပြါးမႈမားတြင အခြငထးေမာလငရနအတြက) ပစတကမဟတေသာ လမႈဆငရာ ကြနယကမား (အထးသျဖင လႊတေတာကယစားလယမား၏ အသစထြကေပၚလာသည အခနးက႑ မား) က အသးခရနၾက႐ြယျခငးမားက အခနး (၂)ႏင (၄)ရ ေတြ႕ရခကမားတြင ျမငေတြ႕ႏငပါသည။

တစခနတညးမာပင အာဏာက ကငတြယသးစြရသညေနရာတြင ရေနသမားအား သကဆငရာ ထနးေကာငး စစေဆးမႈမားလညး မရၾကသျဖင အဂတလကစားမႈအတြက အခြငအလမးမားပြငေစပါသည။ ဥပမာအားျဖင လႊတေတာကယစားလယမားက အသးျပျခငးသည top-down နညးလမးျဖင အပခပမႈက ထေရာကစြာ စနေခၚႏငေသာ နညးလမးအသစတစချဖစပါသည။ သ႔ရာတြင ထကသ႔ၾကား၀ငေဆာင႐ြကေသာ တစခါသးနညးလမးမား က(ad-hoc) တပညေမြး ဆရာေမြး စနစသကဆးရညေစရန အေထာကအပ သေဘာသာျဖစေစပါသည။ သေတသနပးေပါငးပါ၀ငသတစဥး၏ ေဖာျပခသညအတငးဆပါက၊ အာဏာႏင လပပငခြငရသမားက ထနးသမးႏငေသာလညး၊ ကနအသကအ၀နးက အဂတလကစားေနျခငး (မငးပင ေကာငးလက မငးေျမႇာငဖကျခငး) လညး ရႏငပါသည။ အခနး (၂) ႏင (၃) တ႔တြင ေဖာျပထားေသာ ေတြ႕ရ ခကမားအရ သေတသနပးေပါငးပါ၀ငသတစဥးက ႐ႈျမငသကသ႔ အဂတလကစားမႈသည အျမစတြယေနၿပး

64ေမာငေမာငႀကး၊ စာ - ၁၈၊ ၂၇၊ ၃၅ ႏင ၄၅ တြငၾကညပါ။ 65အထကညႊနးစာအတငး၊ စာ - ၄၅။ 66အထကညႊနးစာအတငး။ 67အထကညႊနးစာအတငး၊စာ -၂၀။ 68အထကညႊနးစာအတငး၊စာ -၁၇၄။

93

ကယျပန႕စြာ ျပနႏ႕ေနေသာ ျပနာတစခ ျဖစပါသည။ အခ႕ေသာ ျဖစရပမားတြင အာဏာႏင လပပငခြင ရေသာ ေနရာမား၌ ေရာကေနသမားသည ပဂၢလေရးအကးအျမတအတြက ထခကလြယေသာ ေနရာမား၌ ရေနသမားအား ခြျခားဆကဆၾကပါသည။ အျခားေသာ ပါဝင ေျဖဆသမားကလညး ထသ႔ ျပန႔ႏ႔ေနေသာ ျပနာမားအားေျဖရငးရနထကသ႕အျမစတြယေနသည (အဂတလကစားမႈ) ျပနာမားကေျဖရငးရနႏင အစးရ တာဝနရပဂၢလမားက တာဝနခတတေသာ ျပညသဝနထမးမား အျဖစသ႕ေရာကရေစရန တြနးအားေပးရနကမဝမရျဖစၾကေၾကာငး ထတေဖာေျပာၾကားခပါသည။

ဤေခါငးစဥေအာကတြင တငျပခသည (ျမနမာႏငငတြင အာဏာႏင လပပငခြငမားက မညသ႔နားလညေၾကာငး ႏငပတသကသည) တန႔ျပနခကမားသည အာရေဒသတြင ကာလရညၾကာကတညးက ေဆြးေႏြးျငငးခလာခ သည ဒမကေရစ၊ အပခပမႈ (Governance) ႏင လ႕အခြငအေရးပစမားႏင သကဆငမႈရေနပါသည။ ႏငငေရးတြင အာဏာရငဆနေသာ စညးမဥးမားဆကလက ကငသးေနပါက၊ အပခပေရးအာဏာက ၀နးရေပး ထားသည ဥပေဒစးမးေရးႏင တရားေရးလြတလပမႈသညသာ ရလာဒမားျဖစလာပါလမမည။ ဥပေဒစးမးေရးႏင တရားမတမႈရရေစေရးက ခငမာေစမည မညသည အားထတမႈမဆက ဤအေ႐ြ႕မားအား ရငးလငးစြာၾကညၿပးမ သာ ဒဇငးေရးဆြရပါမည။ အထးသျဖင၊ အခြငအေရးကာကြယေပးျခငးႏင ပတသကသည အစအစဥေရး ဆြရာတြင ဆန႕ကငမႈႏင အကန႔အသတမားက ေမာမနးထားရပါမည။

(၅-က-၂) လမႈဆငရာ ဆကသြယခကမား

ေယဘယအားျဖင၊ ကလနေခတႀကကာလျမနမာႏငင၏ လမႈေရးႏင စးပြါးေရးဆကသြယခကမားက အပခပခ သည ႐းရာစႏႈနးမားႏင အေလအထမားသည ` တစဥးခငး၏ အခြငအေရးမားက အျခားသမားက မခးေဖါက ေစေရးအတြက ကာကြယေပးရသာမက၊ လ႕အဖြအစညး၏ အကးစးပြါးမားက တစဥးခငးစက အေႏာငအယက ေပးမႈမလညး လျခေဘးကငးေစ´ ၿပး၊ ထအေလအထမားသည `ျပညသမား၏ အခနးက႑အသးသးရ ျပညသမား၏ ဟနခကညမႈက ဖနတးေပး´ပါသည။ 69

ဤအခကက `ဓမၼဓဌာနကေသာ သေဘာတရားစႏႈနးမားျဖင ေနထငျခငးက မညသညအခါမ နားမလညႏင ေၾကာငး´ႏင ျပနာမားက `ဓမၼဓဌာနကေသာ ဥပေဒဆငရာ သေဘာတရားမား၊ စညးမဥးမားျဖင ေျဖရငး၍ မရႏငဘ၊ ႏစဖကစလးက ေနာကထပအျငငးပြါးမႈမား သ႔မဟတ အမးမးေသာ ထငျမငခကမားက ထပမ တငသြငးလာႏငေၾကာငး´70က ဆလပါသည။ သ႔ျဖစ၍ အျငငးပြါးမႈေျဖရငးျခငးအတြက အေျခခစ႐ကမာ အျငငးပြါးေနေသာ အဖြ႕မား၏ ပဂၢလေရးအေျခအေနမားႏင ေတာငးဆခကမားက ေကနပမႈရေစေသာ ေစစပေဆြးေႏြးမႈတစချဖင အေျဖရာရနျဖစပါသည။71 ထ႔အျပင `ေျဖရငးခကမားက ပမနျပညသမားက ယၾကည ၾကၿပး၊ စာရတႏင ေလးစားခရမႈျမငမားသည ပဂၢလမားက ျပလပရပါမည။´ 72

ေဆြးေႏြးညႏႈငးျခငး၊ ၾကား၀ငေစစပေပးျခငး သ႔မဟတ အျခား ေစစပေျပၿငမးျခငးမားအား အျငငးပြါးမႈ ေျဖရငး ေရးအတြက အဓကနညးလမးအျဖစ ေဇာငးေပးျခငးက အခနး (၃) ႏင (၄)တ႔ရ ေတြ႕ရခကမားက ေဖာညႊနး ေနၿပး၊ တရား႐းဆးျဖတခကမားက မေကနပသမားက ျပနာမားက ေျဖရငးရနအျခား ႏငငေရး နညးလမး မားက အဘယေၾကာင ရာလာေၾကာငးကလညး တစစတတစပငးရငးျပႏငပါသည။

69Khin Maung Gyi, et.al., A Vision and A strategy: Economic Development of Burma (2000), p – 187. 70ေမာငေမာငႀကး၊ စာ - ၄၇။ 71အထကပါ ညႊနးစာ။ စာ - ၄၈ ႏင Khin Maung Gyi, et al., p. 187 72Khin Maung Gyi, et al., p. 187

94

ဘရငအစးရ၏ ပဂၢလေရးႏင အဆငအမးမးရသည ႏငငေရးဖြ႕စညးတညေဆာကမႈသည ပမကယျပန႕ေသာ လမႈေရးဆကဆမႈမားက ေရာငျပနဟပေစပါသည။ ဆလသညမာ လတစဥး၏ အဆငအတနးက အျခားသ တစဥးႏင အျမတမးႏႈငးယဥတငးတာေလရၾကပါသည။ လတစေယာကက `လ႕အခြငအေရးႏင အခြငထးမား ပငဆငထားသည ဘကမလကေသာ လ႕အဖြ႕အစညး၀ငတစဥးဟ မညသညအခါမ မျမငၾကပါ´73။ သ႔ေသာ `လတစေယာကသည မသားစဖြ႕စညးပ သ႔မဟတ လမႈဆငရာမေဘာငအတြငးတြင ခတဆကတစချဖစၿပး၊ ထလ၏ အသက၊ ကား/မ၊ မးဆကႏင အလပအကငႏင ေလာညေသာ အဆငအတနးတစခက ရရသည၊ သ႔ျဖစ၍ ေလးစားခရမႈက လမႈေရးဟသည ခနခြငျဖင သတမတပါသည´74။ အခနး (၂)ႏင အခနး (၃)တ႔တြင တငျပထားသည ေတြ႕ရခကမာက သ႐ပေဖာထားသညအတငးပင၊ တငးရငးသားလမးႏင ဘာသာေရးတ႔မာ ျမနမာႏငငတြင လတစေယာကက မညသ႔ ဆကဆေၾကာငး ဆးျဖတေပးသည အျခားေသာ အခက (၂)ခက ျဖစပါသည။

ထကသ႔ လမႈဆငရာဆကသြယမႈမားက အဆငခြထားျခငး (အထကအရာရႏင ေအာကလက၀နထမးအၾကား၊ အသကႀကးသႏင အသကငယသအၾကား၊ ခမးသာသႏင စးပြါးေရးနညးလမးနညးပါးသမားအၾကား၊ အမးသား ႏင အမးသမးမားအၾကား၊စသညျဖင) က `လမႈအသကအ၀နးအတြငးတြင တနးတညမစြာ ဆကဆမႈ သေဘာတရား မရျခငး´ 75ဟ ဘာသာျပနဆႏငၿပး၊ လႊမးမးေနေသာ အပစမားႏင ထခကလြယသမား၊ လနညးစ အပစ မားအၾကားတြင အျပနအလနဆကသြယေဆာင႐ြကမႈမားက ပေဖာေပးေနသည အျမစတြယေနေသာ လမႈ-ယဥေကးမႈဆငရာ စႏႈနးမားႏင တနဖးမားက ထငဟပေပၚလြငေစပါသည။

ဤကသ႕ေသာ ရးရာလမႈဆငရာဆကသြယမႈမားက အထးသျဖင ေကးလကေဒသမားတြင ေရ႕ေနာက ညညြတ မႈႏင အေမြက ထနးသမးထားႏငပါသည။ သ႕ျဖစရာ ျပညသမားက ေခတမစးပြါးေရးစနစမားႏင ပမ ဆကဆလာၿပး၊ ႏငငေရးအသႏးၾကား၍ ပးေပါငးပါ၀ငမႈရလာကာ၊ စႏႈနးႏင တနဖးစနစအမးမးတ႕က ျမငေတြ႕ လာသညႏငအမ ယငးတ႔က ဆကလကထနးသမးႏငစြမးရေတာမညမဟတပါ။ ေတြ႕ရခကမားက အၾကျပ ထားသညအတငးပင၊ ထခကလြယသမားႏင လနညးစအပစမားအား တနးတညမစြာ ဆကဆမႈ မရျခငးက ႐းရာစနစမားျဖင အေၾကာငးျပေျဖရငး၍ မရပါ။ သ႔ရာတြင ဥပေဒ၏ ေရ႕ေမာကတြင တနးတညမစြာ ဆကဆမႈ က အာမခႏငသည ျပျပငေျပာငးလမႈမားက ေတာငးဆေနပါသည။

အေစာပငးအခနးမားရ ေတြ႕ရခကမားသည မကနဆးေသးဘ စာရငးအငး ပညာအရ ကယစားျပႏငသညထက သ႐ပေဖာျပသည အခကမားျဖစၾကပါသည။ ဆကလကတငျပမည အခကမားမာ တန႔ျပနမႈမားက အတြလကေဖာျပထားျခငးျဖစပါသည။ ေဒသႏရအဆင၊ ေဒသတြငးအဆငႏင ႏငငအဆငတ႔တြင အျပညအ၀ နားလညေစရနမာ ဤေျမပေရးဆြျခငးသေတသနလပငနး၏ နယပယျပငပတြင ေရာကရေနပါသည။ သ႔ရာတြင ေတြ႕ရခကမားသည လကရေဆာင႐ြကေနေသာ ျပျပငေျပာငးလေရးအားထတမႈမား(အထးသျဖင ဥပေဒေရ႕ ေမာကတြင တနးတညမမႈက ရရေစျခငးႏငပတသကသည လပငနးမား) က အေထာကအကျပရန ျဖစႏငေသာ ေနရာမားက အၾကျပရနအတြက လေလာကပါသည။

အစးရႏင အရပဖကမ ေခတမေသာ အဖြ႕အစညးမားစညးမဥးစညးကမးႏငမေဘာငမားသည ႏငငေရးအားၿပငမႈ၏ ထတကနမားျဖစေၾကာငး ျပနလည သတေပးလပါသည။ ထအဖြ႕အစညးမားသည ကယျပန႔ေသာ လမႈေရး၊ ႏငငေရးႏင စးပြါးေရး အေၾကာငးအရာမားအတြက ကာလၾကာရညစြာကပင ယဥၿပငခၾကၿပး၊ အျပနအလနအားျဖင တရားေရး က႑ အဖြ႕အစညးမား၏ တရားဝငမႈ၊ အာဏာႏင

73Maung Maung Gyi, p. 171 74အထကပါ ညႊနးစာ။ 75အထကပါ ညႊနးစာ။

95

တာ၀နခမႈတ႔က အကးသကေရာကေစပါသည။ ထသ႔ ေသာ ႏငငေရးၿပငဆငမႈမားက ေဖာျပေနသညမာ ဖြ႕ၿဖးေရးလပငနးစဥသည အျမမျပတအျငငးပြါးမႈမားျဖင ေမာငးႏငေနၿပး၊ အခြငအေရးမား၊ တာ၀နယမႈမား၊ ရငးျမစမားက ျပနလညခြေ၀ေပး၍ ဆကသြယမႈမားကလညး ျပနလည ခနညေပးေနေၾကာငးပငျဖစပါသည။ ဤဖြ႕ၿဖးေရး၏ အစတအပငးတစချဖစသည ျပျပငေျပာငးလေရး ျဖစစဥသညလညး အခြငထးခအပစမားမ ေကာလြန၍ ထခကလြယသ/အပယခအပစမား (၄ငးတ႔တြငလညး ၄ငးတ႔ဘ၀ တးတကေရးအတြက တညေသာ ေတာငးဆခကမားရၾကပါသည။) ဆသ႔ ကယျပန႔သြားေစမည ႏငငေရးဆငရာ ေျဖရငးမႈမားက ေမာမနးထား ရပါမည။ ထဖြ႕ၿဖးေရးႏင ျပျပငေျပာငးလေရးလပငနးစဥမားသည တစေျဖာငတညးသြားျခငးမဟတဘ ႀကတငသတမတထား၍လညး မရသျဖင ထသ႔ ျဖစေစရနလညး ေမာလင၍ မရပါ။

ကမၻာေပၚရ ဥပေဒစးမးေရးႏင တရားစရငေရးက႑ျပျပငေျပာငးလမႈလပငနးမား၏ ဆယစႏစမားစြာ အေတြ႕ အၾကမားမ သငခနးစာမားအရ ႏငငေရးဆငရာ အပခပမႈႏင လမႈဆငရာ စႏႈနးမားက ကယျပန႔ေသာမေဘာင မားျဖင ထညသြငးစဥးစားရနပကကြကပါက အေကာငးဆးခမတထားေသာ စမခကမားႏင ျပျပငေျပာငးလေရး အစစဥမားပင အလဟျဖစႏငပါသည။ 76

ေျမပေရးဆြျခငးသေတသနလပငနးစဥအတြငး ထတႏတရရခၿပး၊ ဤအစရငခစာတြင တငျပထားသည (ေဒသခ ျပညသမား၊ အရပဖကလမႈအဖြ႕ အစညးမားႏင ႏငငေရး actor မား၏) အျမငမားႏင အေတြ႕အၾကမားက ျမနမာႏငင၏ အေျခအေနတြင သမငးေၾကာငး၊ ႏငငေရးအေျခအေနႏင လမႈစးပြါးဆငရာ စႏႈနးမား၊ တနဖးမား (ႏငငလႊမးျခအဆငႏင ေဒသဆငရာအဆငတ႔တြင) ႏင ခတဆကေဆာင႐ြကျခငးသည မညသညျပျပင ေျပာငးလေရးလပငနးအတြကမဆ၏ ဗဟခကျဖစေၾကာငး ေဖာျပခကအခ႕က ေထာကပေပးထားပါသည။

(ခ) အၾကျပခကမား

ဆကလကေဖာျပမည အၾကျပခကမားသည ျမနမာႏငင၏ လကရ အကးအေျပာငးကာလအတြငးတြင ဥပေဒ၏ေရ႕ေမာက၌ အားလးသာတညမမႈက ပမခစားရရေစရန ဥးတညထားၿပး အျမေျပာငးလ တးတကေနေသာ အေျခအေနတြင ရေနသည `ၾကားကာလစညးမဥးစညးကမးႏင မေဘာငတညေဆာကမႈက စဥဆကမျပတေရ႕ဆကသြားနငေရးက အေလးထားရန အႀကျပထားပါသည။77တစနညး အားျဖင ၿပးျပညစေသာ ဒဇငးပစ (Blueprint) သ႔မဟတ စျပပစ (Model) တစခက ေမာမနးေနျခငး ထက၊ အၾကျပခကမားတြင သတငးအခကအလက အေျခခသည မဟာဗဟာမား78က အဆျပထားၿပး၊ ထမဟာဗဟာမားက အေကာငအထညေဖာေဆာင႐ြကရန လအပမည ဆကစပစြမးေဆာငရညမားက ေဖာထတရန လညးလအပပါသည။ အဆပါမဟာဗဟာႏင စြမးရညမားက အကးအေျပာငးကာလ ျပနာမားက ေျဖရငးေပးနငမညၾကားကလ စညးမဥးမေဘာင ေပၚထြနးေစေရးအတြက ဥးတညကာေဖာထတရမညျဖစသည။ ယခေျမပေရးဆြသညလပငနစဥမ ေတြ႕ရခကမားက အေျခခထားေသာ

76Desai & Woolcock, The Politics of Rule of Law Syatems in Developmental States: ‘Political Settlements as a Basis for

Promoting Effective Justice Institutions for Marginalized Groups (July, 2012) ESID Working Paper No. 8 တြငလညးေကာငး၊ Desai, Isser and Woolcock, rethinking Justice Reform in Fragile and Conflict – Affected States – The Capacity of Development Agencies and Lessons from Liberia and Afghanistan (2012) The World Bank Legal Review Vol.3 တြငလညးေကာငး၊ Decker, Sage & Stefanova, Law or Justice; Building Equitable Legal Institutions (n.d)တြငလညးေကာငး ၾကညႏငပါသည။

77Adler, Sage & Woolcock, Internal Institutioins and the Development Process: Opening Spcae for Reform In Cambodia and Indonesia (March 2009) Brooks World Poverty Institute Working Paper 86.

78ဤမဟာဗဟာမားက Adler, Sage and Woolcock တ႔ သတမတေဖာထတထားသည မဟာဗဟာမားမ ထတႏတမြမးမထားျခငး ျဖစပါ သည။

96

ထအခကမားသည ေဖာထတေဆာငရြကမည သးျခားအစအစဥမားအတြက ေယဘယ လမးညႊနခကမား ျဖစေစရန ရည႐ြယထားပါ သည။

(ခ-၁) `အကကြေၾကာငးမား´သ႔မဟတအခြငအလမးမားကရာပါ။ ၾကားကာလစညးမဥးမေဘာငေပၚထြနးေရးဆရာတြင တရားဝငႏင ၊ သ႕မဟတ ထးတမးစဥလာ မေဘာငမားခတဆကပါဝငနငေရးႏင ၄ငးတ႕တညရေနေသာ လမႈေရးႏင နငငေရးေဘာဂေဗဒ ဝနးကငက ေျပာငးလပစနငေရး အတြက အခြငအလမးမား ေဖာထတရနမာ စနေခၚမႈတရပျဖစသည။ ထ႔ေၾကာင ရည႐ြယ ခကမာ ႏငငေတာႏင အရပဖကအဖြကအစညးမားက ပမသာတညမရေစမည `ေကာငးမြနေသာ ႀကးပမးမႈမား´က တးျမႇငေပးရနျဖစပါသည။ ဆလသညမာ `စညးမဥးမေဘာငမား၏ အေၾကာငးအရာ၊ တရားဝငမႈ၊ ၾကာရညခမႈ၊ လကေလာညေထြရမႈ၊ တ႔က အလႊာအသးသးမ သကဆငသအဖြ႕အစညးႏင ပဂၢလအသးသး၏စစစၾကပမတမႈက ခယေစရမညျဖစျပး အဆပါလပငနးစဥႏင ပတသက၍ မလြမေသြေနာကဆကတြရငဆငၾကေတြ႕ရမည အရႈပအရငးမား စတပကစရာမား၊ ေပးဆကအနစနာခရမႈမား ကပါ လကသငခ၍ေဆာငရြကရမညဆသညပငျဖစသည။79

ေျမပေရးဆြျခငးလပငနးမ ေတြ႕ရခကမားအရ ၾကားကာလအဖြ႕အစညးမားတညေထာငျခငးအတြက အခြင အလမးမားက စမးသပသငေသာ `အကကြေၾကာငး´ အခ႕က အၾကျပထားပါသည။ ၄ငးတ႔တြင (၁) ရပကြကႏငအပစေကးရြာအဆင ေရြးေကာကပြမား၏ ရလာဒအေနျဖင ေပၚထြကလာသည နနယေသာ ဒမကေရစျဖစထြနးလာမႈတြင ရပရြာျပညသမားက ၄ငးတ႕၏ တရားမတမႈဆငရာျပနာမားေျဖရငးရာတြင အသးျပေသာ နညးလမးမားေျပာငးလာျခငးမ တသ႕သျမငလာ ေစသည။ (၂) (ဥပေဒေၾကာငးအရ အၾကေပးး ျခငး အပါအ၀င) ျပညသတစဥးျခငးနင ရပရြာအလက အကးစးပြား မားအတြက အေရးဆျခငးႏင အႀကျပျခငးကစၥရပမားတြင အေရးပါေသာ အခနးက႑ကရယလာသည အရပဖကလအဖြ႕အစညးႏင ႏငငေရးဇာတေကာငမား ႏင (၃) လႊတေတာကယစားလယမား၏ ဥပေဒျပအခနးက႑ တ႔ ပါ၀ငပါသည။

(ခ-၂) ပဋပကၡက စမခန႔ခြပါ။

ဖြ႕ၿဖးေရးလပငနးစဥကယတငသည ပဋပကၡမားျဖစေစႏငသည ရငးျမစတစချဖစသည။ အေၾကာငးမာ အစဥအဆက ထခကလြယ အပစမားျဖစလာခသတ႕အား စမကနးလပငနးစဥတငးမ ေကာငးေသာ အကးဆကမား ရရခစားေစရနအတြက အဓကကေသာပဋပကၡမားကငတြယေျဖရငးနငသည အစြမးအစမားက ေပးရနရညရြယသည အရငးအျမစႏငမေဘာငသစမားႏင မတဆကျခငးသည လကရစးပြားေရးႏင ႏငငေရး အခြငထးခမားအတြက အကးျဖစထြနးေစသညလကရ ဗေနၿမ ကားေနၿမ အခငးအကငး က ေျပာငးလသြားေစ ႏငေသာေၾကာင ျဖစသည။

ေမာလငခကမား ျမငတကလာမႈ၏ အကးဆကအျဖစ စတပကမႈမားလညး ရလာႏငပါသည။ အလားတအေရးႀကးသညအခကမာ ေမာလငခကမားထားရလင စတပကမႈမား ရလာနငစၿမျဖစ၍ ေမာလငခကမားက ကငတြယေျဖရငးနငရနအေရးႀကးသည ဆသညအခက ပငျဖစသည။ အဆပါအခကႏင စပလငး၍ ျဖစလာနငေျခရေသာ ပဋပကၡမားသ႕ လကေတြ႕ျဖစ ေနေသာ ပဋပကၡမားက ပြငလငးျမငသာ၍ တရားနညးလမးကသည ျပညသႏင အလမး မေဝးေသာ နညးလမးမားျဖင ေျဖရငးရနမာ အေရးၾကးေပသည။

79Adler, Sage & Woolcock, p – 16.

97

(ခ-၃) မတေသာ `ကစားပြစညးကမး (Rule of game)´ မားက ခမတကငသးပါ။

အျမမျပတေျပာငးလေနေသာ ၾကားကာလ စညးမဥးမေဘာငမားႏငအတ လပငနးစဥမားက ဥးတညေဆာင႐ြကရာ တြင အဆငတငး၌ စညးမဥးအေျခခ၍ ပြငလငးျမငသာၿပး၊ တာ၀နခမႈရေသာဆး ျဖတခကခမတျခငးက တးျမႇငေပးရနအေရးႀကးပါသည။ (ခရးအကြာအေ၀းက ေလာချခငး သ႔မဟတ ေငြေၾကးကနကစရတက ေလာချခငးကသ႔ေသာ နညးလမးမားျဖင) တရားမတမႈအား ႐ပပငးဆငရာ လကလမးမေစျခငးက တးျမႇငေန စဥတြင၊ (ဆးျဖတခကခမတရာတြင လြတလပျခငး၊ ပြငလငးျမငသာမႈရျခငး၊ ထေရာကေသာ ပးေပါငးပါ၀ငျခငး၊ လပငနးအဆငဆငကေလးစားျခငး၊ ခြျခားဆကဆမႈမရျခငးစသည) စညးမဥးမားက ေဖာထတသေဘာတ ထားျခငးျဖင ထခကလြယေသာ အပစမားအေနျဖင `အခြငအေရးမားအတြက ေဆြးေႏြးညႏႈငးျဖစစဥ´ တြင စတငပးေပါငးပါ၀ငလာပါလမမည။ 80

(ခ-၄) စေပါငးလႈပရားမႈႏင ကြျပားေသာ အျမင႐ႈေထာငမားက ေဖာထတအသးျပပါ။

ေျမပေရးဆြျခငးသေတသနလပငနးစဥအတြငးတြင ပးေပါငးပါ၀ငသမားက ေဖာျပခၾကသည တရားမတမႈ ျပနာမားက ေျဖရငးရာတြင စတ၀ငစားမႈမား၊ ရငးျမစမားႏင ေမာလငခကမား၀ေရာဓျဖစေနႏငသည actor အမးမးတ႔၏ ပးေပါငးပါ၀ငမႈလအပပါသည။ ေထာငလက (အထကသ႔တကပါက ဥပေဒႏငမ၀ါဒအဆင၊ ေအာကသ႔ဆငးပါက ထခကခရသည လမား) ႏင အလားလက (ဥပမာ- ဥပေဒအ၀နးအ၀ငးမ အျပငဖကရ ကနးမာေရးႏင ပညာေရးက႑မားသ႔ ေမာၾကညျခငး) ႏစမးလးတြင မတဖကမားတညေထာငထားျခငးသည ညြန႔ေပါငးအဖြ႕မားဖြ႕စညးျခငး၊ တထြငဆနးသစ၍ လကေလာ ညေထြေျပာငးလႏငေသာ မဟာဗဟာမား ေဖာထတျခငးႏင ေျပာငးလမႈအဟနက ေရရညထနးထားျခငးအတြက အဓကအခကျဖစပါသည။

တညစြာပင၊ (ပးေပါငးပါ၀င၍ အားလးပါ၀ငေသာ နညးလမးမားျဖင ေျဖရငးရမည ျပနာမားအတြက) ပးေပါငးေဆာင႐ြကေသာဥးေဆာငမႈႏင ေဆြးေႏြးမႈဆငရာ ကၽြမးကငမႈမားတညေဆာကထားျခငးျဖင သကဆင ရာဆကစပပတသကသအားလးတ႕က လပငနးစဥအတြငး (႐ႈးနမသြားလငပင ဆကလကပးေပါငး ေဆာင႐ြကလ စတျဖစေပၚေစလက) ဆကလကခတဆကပါ၀ငေနေစရန တကတြနး အားေပးႏငပါသည။ မတညသည အျမငမားက ေဖာထတအသးျပျခငးသညလညး လပငနးစဥကပမ၍တရားနညးလမးတက ျဖစေစပါ သည။

(ခ-၅) ေဒသတြငးတြင သေတသနစြမးေဆာငရည တညေဆာကပါ။

အထကေဖာျပပါနညးလမးမားအထေရာကဆးျဖစေစရနမာ ၄ငးတ႕က ေဒသတြငး လႈပရားမႈအေ႐ြ႕မားႏင အမနတကယအေျခအေနတ႔က ေလးနကသမေမြ႕စြာ နားလညမႈျဖင အသးခတတရပါမည။ တရားဝငခမတထားသညျဖစေစ၊ မရးဖလာလကခထားျခငးအရျဖစေစ တညရေနေသာ အပခပမႈစနစမား သည ေဒသဆငရာ တနဖးႏင စအယအဆမားက ထငဟတသညျဖစ၍၄ငးတ႕အစျပရာမလဌာေနတြင ၄ငးတ႕၏တညရမႈသည တရားနညးလမးကသညဟဆနငေပသည။ ၊ 81 သ႕ျဖစရာ တရားေရးက႑က အသးျပသမား၏ အျမငႏင အေတြ႕အႀကမားက နားလညရနလညးေကာငး၊ မ၀ါဒခမတသမားက သတငးအခကအလကေပးနငရနအတြကေသာ လညးေကာငး၊ ေဒသဆငရာ သေတသန စြမးရညက ျမငတငတညေဆာကရနလအပပါသည။ ဤလပငနးသည ျမနမာနငငသားမားအား အစးရ မဝါဒခမတျခငးက အကးသကေရာကေစ၍ အစးရႏင တကရကဆကသြယနငသည ကစၥရပမားတြင သေတသနေဆာငရြကနငရန

80အထကပါ ညႊနးစာ။ စာ - ၂၀။ 81Sage, Menzies & Woolcock, Taking the Rules of the Game Seriously; Mainstreaming Justice in Development – The World Bank’s Justice for the Poor Program (2009), p – 17.

98

လပပငခြင အျပညအဝေပးပါလမမည။ေျမပေရးဆြျခငးသေတသနလပငနးမ ေတြ႕ရခကမားက တရားဥပေဒစးမး ေရးႏင တရားမတမႈလကလမးမေရး ဆငရာစမကနးမားေရးဆြရာတြငျဖစေစ ေစာငၾကညစစေဆးျခငးႏင အကျဖတျခငးအတြက သငေတာေသာ အေျချပအခကအလကမား စေဆာငးရယျခငး(Baselines for monitoring and evaluation) အတြကျဖစေစ မညသည ကစၥရပမားတြင ေဒသဆငရာ အခငးအကငးႏင ျပနာမားအေပၚ ပမနားလညရန လအပသည ဆသညက အႀကျပတငျပထားပါသည။ ထအေၾကာငးအရာမားတြင ေခးေငြႏင အေကြး၊ ႏငငသားျဖစခြငမရျခငး၊ လငပငးဆငရာႏင ကား/မခြျခား သည အၾကမးဖကမႈမား (ကေလးသငယမားအား ထခကျခငးအပါအ၀င)၊ အမတြငးအၾကမးဖကမႈ၊ အပခပေရး က႑ တြင တရား႐းကသ႔ေသာ ဆးျဖတခကမား ခမတရာတြင တရားမတမႈႏင လြတလပမႈ မရျခငး (အထး သျဖင ေျမယာႏင ႏငငသားမတပတငထတေပးျခငး)၊ႏင ျမနမာႏငင၏ ဒမကေရစေဖာေဆာငေရးအတြက ျပရပ တစချဖစသည ရပကြကႏင ေကး႐ြာအပစအပခပေရးမႉးမားေရြးခယတငေျမာကသည ေဒသႏရ ေ႐ြးေကာကပြမား၏ သကေရာကမႈမား စသညတ႔ ပါ၀ငပါသည။

ေနာကဆကတြ (၁) - UNDP မေဆာင႐ြကေသာ ေျမပေရးဆြျခငးလပငနးနညးစနစႏင ႏႈငးယဥေဖာျပျခငး

ဤေျမပေရးဆြျခငးသေတသနလပငနးႏင UNDP ၏ ေျမပေရးဆြျခငးလပငနးတ႔၏ နညးစနစပငးဆငရာ အဓက ကြာျခားခကမာ ျမနမာႏငငအစးရႏင ပစတကဆကဆေရးလမးေၾကာငးရေနသည UNDP အဖြ႕က ျပညေ ထာငစ အဆင တရားသႀကးခပ႐း၊ ေရ႕ေနခပ႐း၊ ျမနမာႏငငရတပဖြ႕၊ ျပညထေရး၀နႀကးဌာနလကေအာကရ ျပညနယ/တငးေဒသႀကး၊ ခ႐ငႏင ၿမ႕နယအဆင အေထြေထြအပခပေရး ဥးစးဌာနမားတ႔မ တာ၀နရသမား ႏငလညးေကာငး၊မတပတငထားေသာ အရပဖကလမႈအဖြ႕အစညးမားႏငလညးေကာငး formal အစညးအေ၀း မားက ျပလပႏငချခငးျဖစပါသည။ ထျခားနားခကက သေတသနလပငနးအစတြင ေမာမနးထားခေသာလညး၊ ယခေျမပေရးဆြျခငး လပငနးအတြက သသာေသာ အကန႔အသတတစခအျဖစ မျမငပါ။ အေၾကာငးမာ UNDP ၏ ေျမပေရးဆြျခငးလပငနးစဥတြင ျပညနယ/တင ေဒသႀကး(၃)ခ၏ ၊ ၿမ႕နယ (၆) ခတြင (အထကေဖာျပပါ အစးရဌာနအဖြ႕အစညးမားႏင တရားဝင ေတြ႕ဆးေမးျမနးခြငရရခေသာလညး) တရားေရးဌာနမား၏ တစပစတညး သမရးကေျဖၾကားမႈမားက ေယဘယအားျဖငၾကေတြ႕ခရေသာေၾကာင ျဖစသည။ ။ ဤေျမပေရးဆြျခငး သေတ သနလပငနးတြင ပမစလငေသာ အျမင ႐ႈေထာငမးစက ရရႏငေစရနအတြက ၿမ႕နယအဆငႏင ျပညနယ/ တငးေဒသႀကးအဆငတ႔ရ ဘာသာေရးေခါငးေဆာငမား၊ ႏငငေရး ပါတမားမ ကယစားလယမား၊ လႊတေတာ ကယစားလယမားႏင ေတြ႕ဆေဆြးေႏြးျခငးျဖင ထပမအား ျဖညထားပါသည။

ေအာကပါဇယားတြင UNDP မ ျပလပသည ေျမပေရးဆြျခငးလပငနးမ နညးစနစႏင ပးပငအစအစဥမ ျပလသည ေျမပေရးဆြျခငးလပငနးနညးစနစမားက အကဥးခပႏႈငးယဥတငျပထားပါသည။

99

ပးပငအစအစဥ၏ Mapping UNDP အဖြ႕၏ Mappingေနရာေဒသ ရနကနတငးေဒသႀကး၊ မြနျပညနယ

(၈ ၿမ႕နယ) မႏေလးတငးေဒသႀကး၊ ဧရာ၀တတငးေဒသႀကး၊ ရမးျပညနယ (၆ ၿမ႕နယ)

သေတ

သနေမးခြနးမား

ေဒသခအစအဖြ႕မား (ရပကြက/ေကး႐ြာ အဆင)

၁။ ေဒသတြငး တရားမတမႈဆငရာ ဥးစားေပး ျပနာမားသည ဘာျဖစပါသလ။

၂။ ထျပနာမားက မညသ႔ ေဖာထတေျဖရငးပါသလ။ ၃။ တရား မတမႈက ရရေစရန မညသညအတားအဆးမား ရပါသလ။

အစးရ၀နထမးမား (ျပညနယ/ တငးေဒသႀကး၊ခ႐င၊ ၿမ႕နယအဆငမား)

၁။ အဖြ႕အစညးသည မညသည အမႈမားႏင ျပနာမားက ဥးတညေျဖရငးပါသလ။ ၂။ အထးသျဖင ႏငငအဆငျပျပငေျပာငး လေရး လပငနးစဥႏငပတသက၍ လပငနး မားေဆာင ႐ြကရာတြင အဖြ႕အစညးဆငရာ စနေခၚမႈမားသည ဘာျဖစပါသလ။ ၃။ ထစနေခၚမႈမားက ေဖာထတေျဖရငးရန အတြက အဖြ႕အစညးတြင လအပခကမား ရပါသလား။

အရပဖကလမႈ အဖြ႕အစညး actors မား (ျပညနယ/တငး ေဒသႀကးႏင ၿမ႕နယအဆငမား)

၁။ အဖြ႕အစညး၏ ႐ႈေထာငမၾကညပါက ေဒသတြငး တရားမတမႈဆငရာ ဥးစားေပး ျပနာမားသည ဘာျဖစပါသလ။

၂။ ျပညသမားက ထျပနာမားက မညသ႔ ေဖာထတေျဖရငးပါသလ။ ၃။ ဤျပနာမားက ေဖာထတေျဖရငးရာတြင အဖြ႕အစညး၏ အခနးက႑သည ဘာျဖစပါသလ။

ကြငးဆငးလပငနးမား

ေဒသချပညသမား (၂၄) ရပကြက /ေကး႐ြာ (၁၈) ရပကြက /ေကး႐ြာ အစးရ ၀နထမးမား တရားေရး၊ ေရ႕ေနခပ႐း၊

ျမနမာႏငငရတပဖြ႕၊ ျပညနယ/တငးေဒသႀကး၊ ခ႐င၊ ၿမ႕နယ အေထြေထြအပခပေရးဥးစးဌာနမား။

အရပဖကလမႈအဖြ႕အစညး actors မား

အရပဖကလမႈအဖြ႕အစညး actor မား၊ ဘာသာေရးေခါငးေဆာငမား၊ ႏငငေရးပါတမားမ ကယစားလယ မား၊ ၿမ႕နယႏင ျပညနယ/တငး ေဒသႀကးအဆငမားရ လႊတေတာ ကယစားလယမား

အရပဖကလမႈအဖြ႕အစညး actor မားႏင ကန႔သတအစညးအေ၀းမားသာ ျပလပသည။