rolan barthes Μυθολογίες Εναρκτήρια Παράδοση

8/19/2019 Rolan Barthes Μυθολογίες Εναρκτήρια Παράδοση

1/48


2/48

Ό Ρολάν Μ πάρτ

γεννήθηκε τό 1915 στή Bayonne τής Γαλ-λίας. Σπούδασε στή Σορμπόννη καί πήρετό δίπλω μα τής Κ λασικής φιλολογίας.Στήν περίοδο τώ ν σπουδώ ν του (19361939) ίδρυσε, μαζίμέ συμφοιτητές του, τήνΠ ανεπιστημιακή 'Ο μάδα του Α ρχαίουΘ εάτρου. ’Α ρρώ στησε καίπέρασε τέσσεραχρόνια σέ σανατόριο (19421946). Λ έκτω ρτής γαλλικής γλώ σσας στά Π ανεπιστήμιατού Β ουκουρεστιοϋ καί τής Α λεξάν-δρειας, καί κατόπιν άποσπασμένος στότμήμα κοινω νιολογίας τού Γαλλικού Ε -θνικού Κ έντρου Επιστημονικώ ν Ερευ-νών. Ά πό τό 1962 διευθύνει, στήν EcolePratique des Hautes Etudes, τμήμα Ο ικο-νομικώ ν καί Κ οινω νικώ ν Επιστημώ ν,ενα σεμινάριο Κ οινω νιολογίας τών ση-

μείω ν, συμβόλω ν καί π ρ σ τ ά σ ε ω

κ ί κυρίω ς τής σημειολογίας τώ ν κειμέ-νων. Ή έπιστημονική συγγραφική δρα-στηριότητα τού Ρολάν Μ πάρτ άρχίζειάπό τό 1947. Κ υριότερα έργα του : « Ledegré Zéro de l'Ecriture» (1953), «Mi-chelet» (1954), « Mythologies » (1956),«Sur Racine» (1963), «Essais criti-ques » (1964), « Eléments de Sémiologie »(1965), « Critique et Vérité » ( 1966), « Sy-stème de laModc » (1967), «S /Z » (1970),«L'Empire des Signes» (1970), «Sade,

Fourier, Loyola» (1971), «Fragmentsd'un discours amoureux» (1977).


3/48

&BMOSIA ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ

« Α Ι Β Α Δ Ε I Α Σ -


4/48


5/48

Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Α Τ Ο Υ Κ Α Ι Ρ Ο Υ Μ Α Σ


6/48


7/48

Ρ Ο Λ Α Ν Μ Α Ρ Τ

Μ Υ Θ Ο Λ Ο Γ Ι Ε Σ

*

Μ Α Θ Η Μ Α

ν α ρ κ τ ή ρ ια π α ρ ά δ ο σ η σ τ η ν έ δ ρ α

τ ή ς Φ ιλ ο λ ο γ ικ ή ς Σ η μ ε ιο λ ο γ ία ς τ ή ς Λ ο γ ο τ ε χ ν ία ς

σ τ ό Collège de France (7 τ ο ϋ Γ ε ν ά ρ η 1977)

Μ Ε ΤΑ Φ ΡΑ Σ Η

Κ Α ΙΤ Η Χ Α Τ ΖΗ Δ Η Μ Ο Υ - ΙΟ Υ Λ ΙΕ ΤΤ Α ΡΑ Λ Λ Η

Ε Π ΙΜ Ε Λ Ε ΙΑ Τ Η Σ Μ Ε ΤΑ Φ ΡΑ ΣΗ Σ

Γ Ι Α Ν Ν Η Σ Κ Ρ Η Τ Ι Κ Ο Σ

ΕΚ ΔΟ ΣΕΙΣ ΡΑ Π Π Α


8/48

S-f DOS

Μ ετάφραση, Κ αίτη Χ ατζηδήμου - Ίουλιέττα Ράλλη

Επιμέλεια τής μετάφ ρασης. Γιάννης Κ ρητικό;

Μ ακέττα εξωφύλλου. Ν ίνα Ν . ΣταματίουΤεχνική επιμέλεια, "Α λκής Σταύρου

I ρ

ί«5

Tuil VOMI

O c

Φ ω τοστοιχειοθεσία. Φ ω τοκύτταρο ΕΠ Ε. Β αο. Ά λεξάνδοου 2. Α θήναΤηλ. 748314

Εκτύπω ση Offset. Ά θανασύπουλος - Π απαδάμης - Ζαχαρόπουλος.Α καδημίας 37, Ιούλιος 1979

Α ποκλειστική διάθεση. Ε κδόσεις «Κ ΕΔ ΡΟ Σ». Π ανεπιστημίου 44.Α θήνα ΤΤ 143, Τηλ. 3248346

Τίτλος τού πρω τότυπου:

Roland Barthes. «Leçon», Editions du Seuil, Paris 1978

© Copyright by Editions du Seuil, Paris 1978

©Copyright γ ιά τ ή ν έ κ δ ο σ η τ ά ε λ λ η ν ι κ ά , Ε κ δ ό σ ε ις «Κ έ δ ρ ο ς ». 1979

Roland Barthes, «Mythologies», Editions du Seuil, Paris 1970

© Copyright by Editions du Seuil, Paris 1957

© Copyright γ ιά τ ή ν έ κ δ ο σ η τ ά ε λ λ η ν ι κ ά . Ε κ δ ό σ ε ις « Κ έ δ ρ ο ς », 1973


9/48

Σ Η Μ Ι Ω Σ Η Τ Η Σ Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Σ Κ Δ Ο Σ Η Σ

”Υ σ τ ε ρ α ά π ό τ ή ν « ’Α π ό λ α υ σ η τ ο ν κ α μ έ ν ο υ » π α ρ ο υ σ ιά -

ζ ο υ μ ε σ ή μ ε ρ α τ ίς « Μ υ θ ο λ ο γ ίε ς », π ο ύ α π ο τ ε λ ο ύ ν μ ιά ν

ά λ λ η π τ υ χ ή τ ο υ ε ν ια ίο υ ά λ λ ά κ α ί π ο λ υ ε δ ρ ικ ο ύ έ ρ γ ο υ τ ο ύ Roland Barthes. Π ισ τ ε ύ ο υ μ ε π ώ ς έ τ σ ι σ υ μ β ά λ λ ο υ μ ε σ τ ή

δ ιε ύ ρ υ ν σ η κ α ί σ τ ή β α θ ύ τ ε ρ η γ ν ω ρ ιμ ία τ ο ύ 'Έ λ λ η ν α α ν α -

γ ν ώ σ τ η μ ε ί'ν α α π ό τ ά π ιό ζ ω ν τ α ν ά μ υ α λ ά τ ο ύ κ α ιρ ο ύ μ α ς .

Θ ' ά κ ο λ ο ν θ ή σ ε ι σ ύ ν τ ο μ α ή έ κ δ ο σ η σ τ ή ν ίδ ια σ υ λ λ ο γ ή « Π ρ ο β λ ή μ α τ α τ ο ύ κ α ιρ ο ύ μ α ς » τ ή ς ν ε ό τ ε ρ η ς ε ρ γ α σ ία ς τ ο ύ

Barthes, « Α π ο σ π ά σ μ α τ α τ ο ύ ε ρ ω τ ικ ο ύ λ ό γ ο ν ».

Τ ύ ν ά δ ο κ ιμ ά σ ε ι κ α ν ε ίς ν ά σ υ ν ο ψ ίσ ε ι, έ σ τ ω , σ ' έ ν α μ ικ ρ ό

ε ισ α γ ω γ ικ ό σ η μ ε ίω μ α δ λ η τ ή ν π λ ο ύ σ ια σ υ γ γ ρ α φ ικ ή π α ρ α -

γ ω γ ή τ ο ύ Barthes, θ ά ή τ α ν κ ά τ ι ά π λ ο ύ σ τ α τ α Α δ ύ ν α τ ο .

Π ε ρ ιο ρ ιζ ό μ α σ τ ε , γ ι’ α υ τ ό , ν ά δ ώ σ ο υ μ ε , ε π ιτ ρ ο χ ά δ η ν , μ ε -

ρ ικ ά σ τ ο ιχ ε ία π ο ύ σ η μ α τ ο δ ο τ ο ύ ν , κ α τ ά κ ά π ο ιο ν τ ρ ό π ο , τ ά

σ τ ά δ ια τ ή ς σ α ρ α ν τ ά χ ρ ο ν η ς π ν ε υ μ α τ ικ ή ς π ο ρ ε ία ς τ ο ν .Ό Barthes ε ίν α ι π ρ ιν α π ' ό λ α ό ε ισ η γ η τ ή ς μ ια ς ν έ α ς λ ο -

γ ο τ ε χ ν ικ ή ς κ ρ ιτ ικ ή ς « ι δ ε ο λ ο γ ι κ ή ς » ή « φ ιλ ο σ ο φ ικ ή ς », ε μ -π ν ε υ σ μ έ ν η ς ά π ό τ ο ν σ τ ρ ο υ κ τ ο υ ρ α λ ισ μ ό , μ ια ς κ ρ ιτ ικ ή ς π ο ύ

θ έ λ ε ι ν ά δ ο υ λ ε ύ ε ι σ ’ έ ν α ν κ α θ α ρ ά ε σ ω τ ε ρ ικ ό χ ώ ρ ο τ ο ύ έ ρ -γ ο υ , ν ά κ ά ν ε ι μ ιά ν ε σ ω τ ε ρ ικ ή α ν ά λ υ σ ή τ ο ν , ν ά μ ε λ ε τ ά τ ίς

« δ ο μ έ ς » τ ο ν , σ έ Α ν τ ίθ ε σ η μ έ τ ή ν « π α ν ε π ισ τ η μ ια κ ή » ή

« θ ε τ ικ ισ τ ικ ή » κ ρ ιτ ικ ή , π ο ύ έ ν δ ια φ έ ρ ε τ α ι μ ό ν ο γ ιά τ ίς ε ξ ω -

τ ε ρ ι κ έ ς « π ε ρ ισ τ ά σ ε ις » κ α ί δ ίν ε ι Α π ο κ λ ε ισ τ ικ ή σ η μ α σ ία σ τ ή

μ ε λ έ τ η τ ώ ν « π η γ ώ ν » τ ο ύ λ ο γ ο τ ε χ ν ικ ο ύ έ ρ γ ο υ . Χ α ρ α κ τ η ρ ι-

σ τ ικ ά ε ίν α ι, ά π ό τ ο ύ τ η τ ή ν ά π ο ψ η , τ ά « Κ ρ ιτ ικ ά δ ο κ ίμ ιά »

τ ο ν , « Κ ρ ιτ ικ ή κ α ί Α λ ή θ ε ια », ο ίμ ε λ έ τ ε ς τ ο ν γ ιά τ ό ν Ρ α κ ίν α

κ α ί τ ό ν Μ ισ ε λ έ , γ ιά τ ό « ν έ ο μ υ θ ισ τ ό ρ η μ α », κ τ λ . Ό Bar


10/48

8 Ρ . Μ Π Α Ρ Τ /Μ Y Θ Ο Λ Ο Π Σ

thés α ν α κ ά λ υ ψ ε έ τ σ ι μ ιά ν έ α λ ο γ ο τ ε χ ν ικ ή μ ο ρ φ ή , κ α θ ώ ς κ α ί π ο λ λ ο ύ ς λ ε π τ ο ύ ς κ α ί έ ξ υ π ν ο υ ς τ ρ ό π ο υ ς α ν ά γ ν ω σ η ς , π ο ύ

ο δ η γ ο ύ ν σ έ π ρ ω τ ό τ υ π ε ς σ κ έ ψ ε ις γ ιά τ ις σ χ έ σ ε ις τ ο ύ έ ρ γ ο υ

μ έ τ ό ν σ υ γ γ ρ α φ έ α τ ο ν , κ α ί ε γ κ α ιν ία σ ε μ ιά , θ ά λ έ γ α μ ε ,

« δ ε υ τ ε ρ ο γ ε ν ή » λ ο γ ο τ ε χ ν ία , β α σ ισ μ έ ν η α τ ά « π ρ ω τ ο γ ε ν ή » λ ο γ ο τ ε χ ν ικ ά έ ρ γ α .

Γ ε ν ικ ό τ ε ρ α , ό Barthes ά ν ο ιξ ε ν έ ε ς π ρ ο σ β ά σ ε ις σ τ ή ν

κ α τ α ν ό η σ η τ ο ύ α ισ θ η τ ικ ο ύ φ α ιν ο μ έ ν ο υ , α ν α ν ε ώ ν ο ν τ α ς ,

σ τ ή ν π ε ρ ιο χ ή α υ τ ή , μ ιά ν π ρ ο β λ η μ α τ ικ ή π ο ύ ε ίτ ε έ χ ε ι π α ρ α μ ε λ η θ ε ϊ ε ίτ ε , ό π ω ς π ισ τ ε ύ ε ι ό ϊδ ιο ς ό Barthes, β ρ ίσ κ ε τ α ι

έ ξ ω ά π ό τ ό π ε δ ίο τ ή ς ε π ισ τ η μ ο ν ικ ή ς έ ρ ε υ ν α ς .

Γ ιά τ ό ν Barthes, έ ν α λ ο γ ο τ ε χ ν ικ ό έ ρ γ ο μ π ο ρ ε ί ν ά ε μ π ν ε ύ

σ ε ι π ο λ λ ώ ν λ ο γ ιώ ν « α ν α γ ν ώ σ ε ις » γ ια τ ί έ χ ε ι π ο λ λ ώ ν λ ο -

γ ιώ ν ν ο ή μ α τ α , π ο ύ τ ό κ α θ έ ν α τ ο υ ς ε ίν α ι ε ύ λ ο γ ο , ε φ ό σ ο ν έ χ ε ι σ υ ν ο χ ή κ α ί ε ιρ μ ό : « Κ ά θ ε ε π ο χ ή μ π ο ρ ε ί ν ά π ισ τ ε ύ ε ι

π ώ ς κ α τ έ χ ε ι τ ό κ α ν ο ν ισ τ ικ ό ν ό η μ α τ ο ύ έ ρ γ ο υ . Ω σ τ ό σ ο , α -κ ε ί ν ά π λ α τ ύ ν ο υ μ ε λ ιγ ά κ ι τ ή ν ισ τ ο ρ ία γ ιά ν ά μ ε τ α τ ρ έ ψ ο υ μ ε τ ό ε ν ικ ό ν ό η μ α σ έ π λ η θ υ ν τ ικ ό ν ό η μ α , κ α ί τ ό κ λ ε ισ τ ό έ ρ γ ο

σ έ έ ρ γ ο ά ν ο ιχ τ ό . Ό ίδ ιο ς ό ο ρ ισ μ ό ς τ ο ύ έ ρ γ ο υ ά λ λ ά ζ ε ι : δ έ ν ά π ο τ ε λ ε ί π ιά ε ν α ισ τ ο ρ ικ ό γ ε γ ο ν ό ς , γ ίν ε τ α ι έ ν α ά ν θ ρ ω π ο

λ ο γ ικ ό γ ε γ ο ν ό ς , α φ ο ύ κ α μ ιά ισ τ ο ρ ία δ έ ν τ ό ε ξ α ν τ λ ε ί. Ή

π ο ικ ιλ ία τ ώ ν ν ο η μ ά τ ω ν δ έ ν έ ξ α ρ τ ιέ τ α ι ε π ο μ έ ν ω ς ά π ό μ ιά

σ χ ε τ ικ ο κ ρ α τ ικ ή ά π ο ψ η γ ιά τ ά ά ν θ ρ ώ π ιν α ή θ η ■ δ έ ν δ ε ίχ ν ε ι

μ ιά ρ ο π ή τ ή ς κ ο ιν ω ν ία ς π ρ ό ς τ ή ν π λ ά ν η , ά λ λ ά μ ιά δ ιά θ ε σ η

τ ο ύ έ ρ γ ο υ π ρ ό ς τ ό ά ν ο ιγ μ α ■ τ ό έ ρ γ ο κ α τ έ χ ε ι τ α υ τ ό χ ρ ο ν α

π ο λ λ ά ν ο ή μ α τ α , λ ό γ ω δ ο μ ή ς , δ χ ι λ ό γ ω ά ν α π η ρ ία ς ε κ ε ίν ω ν π ο ύ τ ό δ ια β ά ζ ο υ ν . Κ α τ ά τ ο ύ τ ο , ε ίν α ι σ υ μ β ο λ ικ ό τ ό σ ύ μ -β ο λ ο δ έ ν ε ίν α ι ή ε ικ ό ν α , ε ίν α ι ή ίδ ια ή π ο λ λ α π λ ό τ η τ α τ ώ ν ν ο η μ ά τ ω ν »... « " ν α έ ρ γ ο ε ίν α ι « α ιώ ν ιο » δ χ ι ε π ε ιδ ή ε π ι-β ά λ λ ε ι έ ν α μ ο ν α δ ικ ό ν ό η μ α σ έ δ ια φ ο ρ ε τ ικ ο ύ ς ά ν θ ρ ώ π ο υ ς ,

ά λ λ ά ε π ε ιδ ή ύ π ο β ά λ λ ε ι δ ια φ ο ρ ε τ ικ ά ν ο ή μ α τ α σ ' έ ν α κ α ί

μ ό ν ο ά ν θ ρ ω π ο , π ο ύ μ ιλ ά ε ι π ά ν τ α τ ή ν ίδ ια σ υ μ β ο λ ικ ή

γ λ ώ σ σ α δ ιά μ έ σ ο υ π ο λ λ ώ ν π ε ρ ιό δ ω ν ... » ( « Κ ρ ιτ ικ ή κ α ί

ά λ ή θ ε ια », 1966, Ed. du Seuil, σ . 50, 5152 ).

Ή σ υ μ β ο λ ή τ ο ν ε ξ ά λ λ ο υ σ τ ό ν τ ο μ έ α τ ή ς ν ε ό τ ε ρ η ς δ ο μ ι-

κ ή ς γ λ ω σ σ ο λ ο γ ία ς κ α ί ε ιδ ικ ό τ ε ρ α τ ή ς σ η μ ε ιο λ ο γ ία ς , ε ίν α ι

α δ ια μ φ ισ β ή τ η τ η : θ ε ω ρ ε ίτ α ι ό ιδ ρ υ τ ή ς ε ν ό ς ν έ ο υ κ λ ά δ ο υ .


11/48

Σ Η Μ Ι Ω Σ Η Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Σ Κ Δ Ο Σ Η Σ 9

τ ή ς σ η μ ε ιο λ ο γ ία ς τ ή ς λ ο γ ο τ ε χ ν ία ς , π ο ύ κ α τ α ξ ιώ θ η κ ε τ ε λ ε υ -

τ α ία μ έ τ ή δ η μ ιο υ ρ γ ία μ ια ς έ δ ρ α ς σ τ ό ά ν ώ τ α τ ο ε κ π α ιδ ε υ -τ ικ ό ίδ ρ υ μ α τ ή ς Γ α λ λ ία ς , τ ό Collège de France, μ ’ ε π ικ ε φ α -

λ ή ς τ ό ν ίδ ιο τ ό ν Barthes.Σ τ ό ν Barthes ο φ ε ίλ ο υ μ ε ά κ ό μ α ιδ έ ε ς π ο ύ κ α τ α λ ή γ ο υ ν σ ε

μ ιά ν ε π α ν ε κ τ ίμ η σ η σ ' έ ν α π ιό σ ύ ν θ ε τ ο ε π ίπ ε δ ο — τ ώ ν κ ρ ί-σ ε ώ ν μ α ς γ ιά τ ά ίσ τ ο ρ ικ ο κ ο ιν ω ν ικ ά φ α ιν ό μ ε ν α . Ό σ τ ρ ο υ -κ τ ο υ ρ α λ ισ μ ό ς τ ο ϋ Barthes ά π ο φ ε ύ γ ε ι τ ή μ ο ν ο μ έ ρ ε ια κ α ί τ ή

φ ο ρ μ α λ ισ τ ικ ή ά γ κ ύ λ ω σ η . ’ ν ά ν τ ια σ τ ά σ τ ε γ α ν ά π ο ύ χ ω ρ ί-ζ ο υ ν τ ό δ ια χ ρ ο ν ικ ό π ό τ ό σ υ γ χ ρ ο ν ικ ό (τ ό δ ε ύ τ ε ρ ο ά π ο τ ε

λ ε ί, ώ ς γ ν ω σ τ ό , τ ό ν ε υ ν ο ο ύ μ ε ν ο χ ώ ρ ο τ ώ ν « κ λ α σ ικ ώ ν » ό ο

μ ισ τ ώ ν ) κ α ί π ο ύ κ α τ α λ ή γ ο υ ν σ έ μ ιά ν ά ν τ ιδ ια λ ε κ τ ικ ή κ α ί σ υ ν τ η ρ η τ ικ ή θ ε ώ ρ η σ η τ ο ϋ κ ό σ μ ο υ κ α ί τ ώ ν φ α ιν ο μ έ ν ω ν , ό

Barthes δ ια β λ έ π ε ι τ ή δ υ ν α τ ό τ η τ α ε ν ό ς « δ ια χ ρ ο ν ικ ο ύ δ ο μ ι-σ μ ο ύ » π ο ύ σ υ ν τ α ιρ ιά ζ ε ι τ ή ν έ ρ ε υ ν α τ ώ ν δ ο μ ώ ν μ έ τ ή ν Ι σ τ ο ρ ικ ή ή γ ε ν ε τ ικ ή έ ρ ε υ ν α .

Σ τ ις « Μ υ θ ο λ ο γ ίε ς », ό Barthes π ε ρ ν ά σ έ μ ιά ν ά λ λ η π ε ρ ι-ο χ ή — σ τ ο υ ς μ ύ θ ο υ ς π ο ύ τ ρ έ φ ο υ ν τ ή ν κ α θ η μ ε ρ ιν ή ζ ω ή κ α ί

ά λ λ ο τ ρ ιώ ν ο υ ν τ ό ν ά ν θ ρ ω π ο τ ο ϋ α σ τ ικ ο ύ κ ό σ μ ο υ . Α ν ά λ υ σ η

τ έ τ ο ιω ν μ ύ θ ω ν γ ίν ε τ α ι σ τ ό π ρ ώ τ ο μ έ ρ ο ς τ ώ ν « Μ υ θ ο λ ο -γ ιώ ν ». Σ τ ό δ ε ύ τ ε ρ ο μ έ ρ ο ς , ή σ υ ν θ ε τ ικ ή μ ε λ έ τ η γ ιά τ ή φ ύ σ η

κ α ί τ ό ν ρ ό λ ο τ ο ϋ μ ύ θ ο υ σ τ ή ν ε π ο χ ή μ α ς , τ ο ϋ μ ύ θ ο υ ώ ς

« σ η μ ε ιο λ ο γ ικ ο ύ σ υ σ τ ή μ α τ ο ς », ε ίν α ι μ ιά λ α μ π ρ ή κ ρ ιτ ικ ή

α ν ά λ υ σ η , π ο ύ σ υ ν τ ε λ ε ί σ τ ή ν ά π ο μ υ θ ο π ο ίη σ η έ ν ό ς ο ρ ισ μ έ -ν ο υ τ ρ ό π ο υ ζ ω ή ς τ ή ς « κ α τ α ν α λ ω τ ικ ή ς » κ ο ιν ω ν ία ς μ α ς κ α ί

τ ή ς α ν τ ίσ τ ο ιχ η ς ιδ ε ο λ ο γ ία ς τ η ς . Ή έ γ ν ο ια τ ο ϋ σ υ γ γ ρ α φ έ α — ό π ω ς τ ή δ ια τ υ π ώ ν ε ι σ τ ό τ έ λ ο ς τ ο ϋ β ιβ λ ίο υ — ε ίν α ι ν ά

« σ υ μ φ ιλ ιώ σ ε ι » δ υ ν α μ ικ ά τ ή ν π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α μ έ τ ό ν ά ν -

θ ρ ω π ο , τ ή ν π ε ρ ιγ ρ α φ ή μ έ τ ή ν ε ξ ή γ η σ η , τ ό ά ν τ ικ ε ίμ ε ν ο μ έ τ ή γ ν ώ σ η .

Μ έ τ ή ν έ γ κ ρ ισ η τ ο ϋ σ υ γ γ ρ α φ έ α , π ρ ο τ ά ξ α μ ε σ έ τ ο ύ τ ο τ ό ν

τ ό μ ο τ ό ε ν τ ε λ ώ ς π ρ ό σ φ α τ ο κ ε ίμ ε ν ο τ ο ϋ ε ν α ρ κ τ ή ρ ιο υ « Μ α -θ ή μ α τ ο ς » π ο ύ π α ρ έ ό ω σ ε ό Roland Barthes σ τ ό Collège de France, ε γ κ α ιν ιά ζ ο ν τ α ς τ ή ν έ α έ δ ρ α τ ή ς « σ η μ ε ιο λ ο γ ία ς τ ή ς

λ ο γ ο τ ε χ ν ί α ς ». Τ ό κ ε ίμ ε ν ο α ύ τ ό έ χ ε ι τ ή θ έ σ η τ ο υ ε δ ώ , ό χ ι

τ ό σ ο γ ια τ ί ε ν τ ά σ σ ε τ α ι σ τ ή ν ίδ ια π ρ ο β λ η μ α τ ικ ή τ ώ ν « Μ υ -θ ο λ ο γ ιώ ν ». ο σ ο γ ια τ ί α π ο τ ε λ ε ί, α ύ τ ό κ α θ α υ τ ό , μ ιά σ υ μ π υ


12/48

10 Ρ. Μ ΠΑ ΡΤ/ Μ Υ Ο Α Ο ΓΙΕΣ

κ ω μ έ η κ α ί λ α γ α ρ ή έ κ θ ε σ η τ ω Α π ό ψ ε ω τ ο σ υ γ γ ρ α φ έ α γ ιά τ ή μ έ θ ο δ ο τ ή ς σ η μ ε ιο λ ο γ ία ς , γ ιά τ ις α τ ιφ α τ ικ έ ς σ χ έ σ ε ις λ ο γ ο τ ε χ ία ς κ α ί π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α ς , λ ο γ ο τ ε χ ία ς κ α ί γ λ ώ σ -σ α ς , λ ο γ ο τ ε χ ία ς κ α ί ε ξ ο υ σ ία ς , τ έ χ η ς κ α ί ε π ισ τ ή μ η ς . 'Έ χ ο υ μ ε ε δ ώ μ ιά σ α φ ή π ρ ο σ π έ λ α σ η α π ό τ ή π ε ρ ιο χ ή ) τ ή ς

α ισ θ η τ ικ ή ς κ α ί τ ή ς ε ό τ ε ρ η ς γ λ ω σ σ ο λ ο γ ία ς σ τ ο χ ώ ρ ο τ ή ς

γ ω σ ιο λ ο γ ία ς κ α ί τ ή ς κ ο ι υ ) ιο λ ο γ ία ς τ ή ς γ ώ σ η ς .Κ ι έ α τ ε λ ε υ τ α ίο σ η μ ε ίο π ο υ ξ ε χ ω ρ ίζ ε ι τ ό Roland Bar

thes ά π ό π ο λ λ ο ύ ς σ ύ γ χ ρ ο ο υ ς σ υ γ γ ρ α φ ε ίς ο υ ς ο π ο ίο υ ς

έ χ ε ι κ α τ α λ ά β ε ι ό « ίλ ιγ γ ο ς τ ή ς α κ α τ α λ η ψ ία ς » κ α ί τ ή ς σ τ ρ υ φ ό τ η τ α ς , ε ί α ι ή « ε υ κ ρ ί ε ια κ α ί ή σ α φ ή ε ια » τ ο ϋ

λ ό γ ο τ ο π α ρ ά δ ο σ η κ α τ ε ξ ο χ ή γ α λ λ ικ ή μ έ κ α τ α β ο λ έ ς

Α π ό τ ό Descartes, τ ό Rivarol κ α ί τ ό Boileau —, π ρ ά γ μ α π ο υ τ ο ϋ α α γ ω ρ ίζ ο υ κ α ί φ ιλ ό λ ο γ ο ι π ε ρ ιω π ή ς , ό π ω ς ό

κ α θ η γ η τ ή ς George Steiner τ ο ϋ Π α ε π ισ τ η μ ίο υ τ ο ϋ Cam- bridge γ ω σ τ ό ς ά π ό τ ό π ο λ ύ κ ρ ο τ ο β ιβ λ ίο τ ο « Μ ε τ ά τ ή Β α β έ λ » - π ο ύ σ έ π ρ ό σ φ α τ η σ υ έ τ ε υ ξ ή τ ο υ π ρ ο ς τ ή « Le

Monde » (24111978), ε ίπ ε μ ε τ α ξ ύ ά λ λ ω : « Θ υ μ ά σ τ ε τ ήέ κ π λ η ξ ή μ ο υ μ π ρ ο ς σ τ ό φ ο ύ τ ω μ α μ ια ς έ α ς σ η μ ε ιο λ ο γ ικ ή ς

κ α ί π λ α τ ιά σ τ ρ ο υ κ τ ο υ ρ α λ ισ τ ικ ή ς κ ρ ιτ ικ ή ς . Δ ια τ η ρ ώ τ ή

γ ώ μ η μ ο υ , α λ λ ά κ ά ω μ ιά δ ιά κ ρ ισ η γ ιά τ ό Roland Bar

thes, π ο ύ ε ί α ι έ α ς Α λ η θ ι ό ς μ α έ σ τ ρ ο ς . Υ π ά ρ χ ε ι σ ’ α υ τ ότ ο ύ τ η ή υ π έ ρ τ α τ η μ ε τ ρ ιο φ ρ ο σ ύ η : ή κ ο μ ψ ό τ η τ α . Π ο τ έ ό έ

π ρ ο δ ίδ ε ι τ ή ά π α ιτ η τ ικ ό τ η τ ά τ ο υ γ ιά ε υ κ ρ ί ε ια . Ό Barthes έ χ ε ι τ ή θ έ σ η π ο ύ τ ο ϋ Α ξ ίζ ε ι μ έ σ α σ τ ή μ ε γ ά λ η π α ρ ά δ ο σ η π ο ύ π ε ρ ιλ α μ β ά ε ι ο ό μ α τ α σ ά τ ο ϋ Diderot, τ ο ϋ SaintEvre

mond κ α ί τ ο ϋ Valéry ».

Μ ά ιο ς 1979 ΓΙΑ Ν Ν Η Σ Κ ΡΗ ΤΙΚ Ο Σ


13/48

Π ΕΡ ΙΕ Χ Ο Μ Ε Ν Α

Σ η μ ε ίω σ η τ ή ς έ λ ?.η ικ ή ς έ κ δ ο σ η ς (Γ ιά ν ν η ς Κ ρ η τ ικ ό ς ) 7

Μ Α Θ Η Μ Α

(13-46)

Μ ά θ η μ α 15

Μ Υ Θ Ο Λ Ο Γ Ι Ε Σ

(47-197)

R. Β ., Ε ισ α γ ω γ ή 1970 49

R. Β ., ρ ο ο ίμ ιο 51

A ' Μ υ θ ο λ ο γ ίε ς 53-197

Ό κ ό σ μ ο ς τ ο ν « κ ά τ ς » 55

Ο ί Ρ ω μ α ίο ι σ τ ό ν κ ιν η μ α τ ο γ ρ ά φ ο 69

Σ α π ω ν ο ε ιδ ή κ α ί ά π ο ρ ρ υ π α ν τ ικ ά 73

Ό φ τ ω χ ό ς κ α ί ό π ρ ο λ ε τ ά ρ ιο ς 76

Ο ί ά ν θ ρ ω π ο ι ά π ό τ ό ν “Α ρ η 79

Ή ε π ι χ ε ίρ η σ η « ’Ά σ τ ρ α » 82

Ό Ν τ ο μ ιν ιτ σ ί ή ό θ ρ ία μ β ο ς τ ή ς Λ ο γ ο τ ε χ ν ία ς 85

Μ υ θ ι σ τ ο ρ ή μ α τ α κ α ί π α ιδ ιά 90

Τ ό μ υ α λ ό τ ο ύ Α ϊν σ τ ά ιν 93

Ό Γ α λ ά ζ ιο ς 'Ο δ η γ ό ς 96

Ο ί δ ι α κ ο π έ ς τ ο ύ σ υ γ γ ρ α φ έ α 101

Ή κ ρ ο υ α ζ ιέ ρ α τ ω ν γ α λ α ζ ο α ίμ α τ ω ν 105


14/48

12 P. Mi l A PT/M Y Ο Λ ΟΓΙΕΣ

Κ ρ ι τ ικ ή β ο υ β ή κ α ί τ υ φ λ ή 108

Ή κ ρ ιτ ικ ή « Μ η δ έ -μ η δ έ » 111

Ή λ ο γ ο τ ε χ ν ία σ τ ή ν π ε ρ ίπ τ ω σ η τ ή ς Μ ιν ο ύ -Ν τ ρ ο υ έ 115Α θ ύ ρ μ α τ α 125

Έ ν α ς σ υ μ π α θ η τ ικ ό ς ε ρ γ ά τ η ς 128

Ή κ ρ ο υ α ζ ιέ ρ α τ ο ύ « Batory » 131

Κ ά π ο ιε ς κ ο υ β έ ν τ ε ς τ ο υ κ . Poujade 136

Ε κ λ ο γ ικ ή φ ω τ ο γ έ ν ε ια 140

Ή χ α μ έ ν η Ή π ε ιρ ο ς 144

Α σ τ ρ ο λ ο γ ί α 148

Τ ό π λ α σ τ ικ ό 152Ή μ ε γ ά λ η ο ικ ο γ έ ν ε ια τ ώ ν ά ν θ ρ ώ π ω ν 155

Σ τ ό « Μ ιο ύ ζ ικ -Χ ώ λ λ » 159

Ή Κ υ ρ ί α μ έ τ ά ς Κ α μ ε λ ία ς 163

Τ ό κ ρ α σ ί κ α ί τ ό γ ά λ α 167

Τ ό μ π ιφ τ έ κ ι 172

Δ ια φ ή μ ισ η τ ο ΰ β ά θ ο υ ς 175

Ό ά ν θ ρ ω π ο ς -β λ ή μ α 178

Ό Μ π ί λ λ υ Γ κ ρ ά χ α μ σ τ ό Χ ε ιμ ε ρ ι ν ό ο δ η λ α τ ο δ ρ ό μ ιο 181

Ό χ ρ ή σ τ η ς τ ή ς ά π ε ρ γ ία ς 186

Α φ ρ ι κ α ν ικ ή γ ρ α μ μ α τ ικ ή 190

Β ' Ό Μ ύ θ ο ς σ ή μ ε ρ 199-265

'Ο μ ύ θ ο ς ε ίν α ι λ ό γ ο ς 201

Ό μ ύ θ ο ς σ ά ν σ η μ ε ιο λ ο γ ικ ό σ ύ σ τ η μ α 204

Ή μ ο ρ φ ή κ α ί ή έ ν ν ο ια 212

Ή σ η μ ε ιο δ ό τ η σ η 217Α ν ά γ ν ω σ η κ α ί α π ο κ ρ υ π τ ο γ ρ ά φ η σ η τ ο ΰ μ ύ θ ο υ 225

Ό μ ύ θ ο ς ώ ς κ λ ε μ μ έ ν η γ λ ώ σ σ α 230

Ή α σ τ ικ ή τ ά ξ η ώ ς Α ν ώ ν υ μ η ε τ α ιρ ί α 238

Ό μ ύ θ ο ς ε ίν α ι έ ν α ς ά π ο -π ο λ ιτ ικ ο π ο ι η μ έ ν ο ς λ ό γ ο ς 244

Ό μ ύ θ ο ς σ τ ά ά ρ ι σ τ ε ρ ά 248

Ό μ ύ θ ο ς σ τ ά δ ε ξ ιά 252

Α ν α γ κ α ιό τ η τ α κ α ί ό ρ ια τ ή ς μ υ θ ο λ ο γ ί α ς 261


15/48

Μ θ η μ *

* Ε ναρκτήρια παράδοση στήν ëδρα τής Φ ιλολογικής Σημειολογίας τήςΛ ογοτεχνίας, στό Collège de France, στίς 7 τοϋ Γενάρη 1977.


16/48


17/48

Μάθημα

Θ ά έπρεπε άσφαλώ ς ν' άναρω τηθώ πρίν άπ' όλαγιά τούς λόγους πού παρακίνησαν τό Collège de

France’" νά δεχτεί μιάν ύλη τόσο άμφίβολη. όπου τόκάθε της κατηγόρημα καταπολεμάται. κατά κάποιοντρόπο, άπό τό αντίθετό του. Λ έω θά έπρεπε, γιατί άνκαί ή σταδιοδρομία μου ήταν πανεπιστημιακή,ώ στόσο δεν διαθέτω τούς τίτλους πού επιτρέπουνσυνήθω ς τήν είσοδο σέ τούτη τή σταδιοδρομία. Κ αί μ'όλο πού άπό καιρό τώ ρα είχα θελήσει νά εντάξω τόέργο μου στό πεδίο τής φιλολογικής, λεξικολογικής

καί κοινω νιολογικής επιστήμης, οφείλω νά αναγνω -ρίσω πώ ς δέν έχω παρουσιάσει παρά μόνο δοκίμια,είδος διφορούμενο, όπου ή γραφή άμιλλάται μέ τήνανάλυση. Κ αί μ' όλο, επίσης, πού έχω άπό πολύ νωρίςσυνδέσει τήν έρευνά μου μέ τή γέννηση καί τήν ανά-πτυξη τής σημειολογίας, πολύ λίγο δικαιούμαι νά τήναντιπροσω πεύω , μιά καί είχα τόσο πολύ τήν τάση νάπαραλλάζω τύν ύρισμύ της, μόλις μού φαινόταν κά-

πω ς συγκροτημένη, καί νά στηρίζομαι στίς έκκεντρεςδυνάμεις τής νεοτερικότητας, πιό κοντινής στό περι *

* "Ιδρυμα ανώ τατης εκπαίδευσης στό Π αρίσι. Ιδρύθηκε τό 1530. όταν στήΓαλλία ήτανε βασιλιάς ό Φ ραγκίσκος ό Α '. Τ ό Collège de France έχει γιάαποστολή ν’ άνοίγει νέους δρόμους στην επιστήμη καί νά εκλαϊκεύει όλεςτίς άξιόλογες επιστημονικές άνακαλύιρεις. Α ριθμεί σήμερα πολλές δεκά-δες έδρες, όπου διδάσκουν οί πιο έςέχοντες ειδικοί τών φιλολογικώ ν καίέπιστημονικώ ν κλάδων. (Σημ. Μ ετ.).


18/48

16 Ρ . Μ Π Α Ρ Τ/ Μ Υ Ο Λ Ο ΙΊΕΣ

οδικό Tel Quel παρά στά πολυάριθμα σ' όλο τόν κό-σμο περιοδικά, πού επιμαρτυρούν τύ σφρίγος τής σημειολογικής ερευνάς.

Είναι λοιπόν πασίδηλο, πώ ς μιά ύλη άκάθαρτη γίνεται εύπρόσδεκτη σ' έναν οίκο όπου βασιλεύουν ήεπιστήμη, ή γνώση, ή αυστηρή ακρίβεια καί ή πειθαρχ η μ έ η επινοητικότητα. Για αυτό κιεγώ . θές από σύν

εση θές ἀπό εκείνηάπό εκείνη τη διάθεση που με σπρώ χνειεση θές ἀπό εκείνηάπό εκείνη τη διάθεση που με σπρώ χνει

συχνά να βγαίνω ἀπὸ κάποια διανοητική σφίξη με μιανἐρώ τηση πού τείνει νά μ’ ευχαριστήσει, δεν θ' άσχοληθώ μέ τούς λόγους πού έκαναν τύ Collège de Franceνά μέ δεχτεί γιατί μού είναι αινιγματικοί καί θάπώ εκείνους πού γιά μένα κάνουν τήν είσοδό μου σέτούτο τόν τόπο νά μού χαρίζει περισσότερη χαράπαρά τιμή. Γιατί ή τιμή μπορεί νά είναι καί παράξια,ή χαρά όμω ς δέν είναι ποτέ. Ή χαρά, είναι ότι ξανα-

βρίσκω εδώ τή θύμηση ή τήν παρουσία συγγραφέω νπού άγαποό καί πού δίδαξαν ή διδάσκουν στό Collègede Fiance : πρώ ταπρώ τα, βέβαια, τόν Michelet, πούτού χρω στάω τό ότι ανακάλυψα, άπό τά πρώ τα κιό-λας βήματα τής διανοητικής μου ζω ής, τήν ηγεμονικήθέση τής Ιστορίας ανάμεσα στίς άνθρω πολογικές επι-στήμες καί τή δύναμη τής γραφής, έτσι καί δεχτεί ήγνώ ση νά μπλεχτεί μαζί της· ύστερα, πιό κοντά σέ

μάς, τόν Jean Baruzi καί τόν Paul Valéry, πού παρα-κολούθησα τίς παραδόσεις τους, στήν ίδια αυτή αί-θουσα, όταν ήμουν έφηβος · ύστερα, άκόμα πιό κοντάμας, τόν Maurice MerleauPonty καί τόν Emile Benveniste ■ καί γιά τό παρόν, θά μού επιτρέψετε νά εξ-αιρέσω άπό τή διακριτικότητα όπου ή φιλία οφείλεινά τούς κρατάει άνομάτιστους, τόν Michel Foucault,μέ τόν όποιο μέ συνδέουν ή άγάπη, ή πνευματική άλ

ληλεγγύη καί ή ευγνω μοσύνη, άφού αυτός είναι πούείχε τήν καλοσύνη νά παρουσιάσειστή Συνέλευση τω ν


19/48

Μ Α Θ Η Μ Α 17

Κ αθηγητώ ν αυτή την έδρα καίτόν έπικεφαλής της.

Μ ιά άλλη χαρά μοΰ έρχεται σήμερα, πιό σοβαρή,επειδή είναι καί πιό φορτισμένη μ’ ευθύνη : ή χαράτού ότι μπαίνω σ’ έναν τόπο πού μπορούμε μέ ακρί-βεια νά τόν χαρακτηρίσουμε σάν ε κ τ ό ς - έ ξ ο ν σ ί ς . Γιατί, άν μού έπιτρέπεται νά έρμηνεύσω μέ τή σειράμου τό Collège, θά πώ ότι, μέσα στή σειρά τω ν ιδρυ-μάτω ν, είναι σάν μιά άπό τίς τελευταίες πανουργίεςτής 'Ιστορίας. Ή τιμή είναι συνήθω ς ένα κατάλοιποτής έξουσίας · εδώ , είναι ή έξαφάνισή της, τό άπείραχτο μέρος : ό καθηγητής δέν έχει εδώ άλλη δραστηριό-τητα παρά νά ερευνά καί νά μιλάει θά έλεγα άβίαστα : νά ονειρεύεται φω ναχτά τήν ερευνά του — όχινάκρίνει, νά διαλέγει, νά προάγει, νά υποδουλώ νεται σέμιά καθοδηγούμενη γνώ ση : προνόμιο πελώ ριο, σχε-δόν άδικο, τή στιγμή πού ή διδασκαλία τής φιλολο-γίας σπαράζεται πέρα άπό κάθε μέτρο άνάμεσα στίςπιέσεις τής τεχνοκρατικής ζήτησης καί τής επαναστα-

τικής επιθυμίας τώ ν φοιτητώ ν της. Β έβαια, τό νά δι-δάσκεις, νά μιλάς απλώ ς, έξω άπό κάθε θεσμική κύ-ρω ση, δέν άποτελεί μιά δραστηριότητα άναντίρρηταάνόθευτη άπό κάθε έξουσία : ή έξουσία (ή libido do- minandi), είναι παρούσα, τρυπω μένη σέ κάθε λόγοπού βγάζουμε, έστω κι άπό εναν τόπο εκτός έξουσίας.Γι’ αύτό, όσο πιό έλεύθερη είναι τούτη ή διδασκαλία,τόσο πιό άναγκαΐο είναι άκόμα ν’ άναρω τιόμαστε

κάτω άπό ποιές συνθήκες καί χάρη σέ ποιές ενέργειεςό λόγος μπορεί νά άπαλλαγεί άπό τό νά θέλει όλα νάτά συλλάβει. Α υτή ή ερώ τηση άποτελεί γιά μένα τόούσιαστικό διάγραμμα τής διδασκαλίας πού έγκαινιάζουμε σήμερα.


20/48

18 Ρ . Μ Π Α Ρ Τ Ι Μ Υ Θ Ο Λ Ο Γ Ι Ε Σ

*

Π ράγματι, γιά εξουσία πρόκειται έδώ , έμμεσα άλλάέπίμονα. Ή σύγχρονη « αθω ότητα » μιλάει γιά εξου-σία, σάν νά είναι μόνο μία : άπό τη μιά μεριά όσοι τήνέχουν, κι άπό τήν άλλη όσοι δέν τήν έχουν · πιστέψαμεπώ ς ή εξουσία είναι ένα άντικείμενο υποδειγματικάπολιτικό· πιστεύουμε τώ ρα πώ ς είναι συνάμα κι εναιδεολογικό άντικείμενο, πώ ς τρυπώ νει εκεί όπου δέντήν αντιλαμβάνεσαι μέ τήν πρώ τη : στά ιδρύματα, στίς

διδασκαλίες, άλλά πώ ς, τελικά, είναι πάντα μιά καίμόνη. Κ ι ώ στόσο, άν ή έξουσία είναι πολλαπλή, όπω ςοι δαίμονες ; « Τ’ όνομά μου είναι Λ εγεώ να », θάμπορούσε νά πεί : παντού, όλούθε, αρχηγοί, μηχανι-σμοί, ογκώ δεις ή μικροσκοπικοί, ομάδες πίεσης ήκαταπίεσης· παντού γνώ μες « έγκυρες », πού απο-κτούν αυθαίρετα τό κύρος νά έπιβάλλουν τόν λόγοτής κάθε εξουσίας : τόν λόγο τής αλαζονείας. Μ αν-

τεύουμε τότε πώ ς ή εξουσία είναι παρούσα στούς λε-πτότερους μηχανισμούς τής κοινω νικής συναλλαγής :οχι μόνο μέσα στό κράτος, στίς τάξεις, στίς ομάδες,άλλά καί μέσα στίς μόδες, στίς τρέχουσες γνώ μες, στάθεάματα, στά παιχνίδια, στά σπόρ, στίς πληροφορίες,στίς οικογενειακές καί ιδιω τικές σχέσεις, καί μέχριστίς απελευθερω τικές εξάρσεις πού προσπαθούν νάτήν άμφισβητήσουν : ονομάζω λογική τής έξουσίας

κάθε λόγο πού γεννά τό σφάλμα, καί επομένω ς τήνενοχή, εκείνου πού τόν δέχεται. 'Ο ρισμένοι περιμέ-νουν άπό μάς, τούς διανοούμενους, νά ξεσηκω νόμα-στε, σέ κάθε ευκαιρία, ενάντια στήν Έ ξουσία · ό άληθινός μας όμω ς πόλεμος είναι αλλού είναι ένάντιασ τ ίς έ ξ ο σ ίε ς , καί ό άγώνας αύτός δέν είναι καθόλουεύκολος : γιατί ή έξουσία, πολυπλόκαμη στόν κοινω-νικό χώ ρο, είναι, συμμετρικά, διηνεκής στόν ιστορικό


21/48


χρόνο : διω γμένη, άποκαμω μένη έδώ , ξαναφαίνεταιάλλου ■ δέν χάνεται ποτέ : δοκιμάστε νά κάνετε μιάνεπανάσταση γιά νά τήν άφανίσετε, καί θά δείτε πώ ςάμέσω ς θά ξαναζωντανέψει, θά ξανανθίσει στό και-νούργιο καθεστώ ς. Ό λόγος αύτής τής άντοχής κι αύτής τής πανταχουπαρουσίας ; ή εξουσία είναι τόπαράσιτο ενός ύπερκοινω νικού οργανισμού, πούσυνδέεται μ' ύλόκληρη τήν ιστορία τού άνθρώ που, καίόχι μόνο μέ τήν πολιτική του ιστορία. Τό άντικείμενοπού μέσα του εντάσσεται ή εξουσία, άπό τότε πού

υπάρχει τό άνθρώ πινο γένος, είναι τό σημειω τικό σύ-στημα (langage) ή, γιά νά είμαστε ακριβέστεροι, ήύποχρεω τική έκφρασή του : ή γλώσσα (langue)*.

Τό σημειω τικό σύστημα είναι μιά νομοθεσία, ήγλώσσα είναι ό κώ δικάς της. Δ έν βλέπουμε τήν εξου-σία πού βρίσκεται στή γλώ σσα, γιατί ξεχνάμε πώ ςκάθε γλώ σσα είναι μιά ταξινόμηση, καί πώ ς κάθε .τα-ξινόμηση είναι καταπιεστική : ordo (τάξη) σημαίνει

ταυτόχρονα κατανομή καί άπειλή. Ό Jakobson άπόδειξε πώ ς ένα ιδίω μα ορίζεται όχι τόσο άπό αύτό πούμάς επιτρέπει νά πούμε, όσο άπό αύτό πού μάς υπο-χρεώ νει νά πούμε. Στή γαλλική γλώ σσα (τά παραδεί-γματα είναι έδώ κάπω ς χοντροκομμένα), είμαι άναγκασμένος νά τοποθετηθώ πρώ τα ώ ς υποκείμενο, καίύστερα νά εκφέρω τήν πράξη, πού έτσι δέν θά είναιπιά παρά τό κατηγόρημά μου : αύτό πού κάνω δέν εί-

ναι παρά ή συνέπεια καί ή συνέχιση εκείνου πού εϊ

* Στην ελληνική γλώ σσα οΐδυό δροιlangage καίlangue άποδίδονταιμέ τηλέξη γ λ ώ σ σ , ή τό πολύ πολύ ό όρος langage άποδιδόταν μέ τή λέξη λ λ ι ά , σάν καθολική ικανότητα συμβολισμού, έννοια δηλαδή άσαφής καίάμφιλεγόμενη. Π ροτιμήσαμε τόν « άκομψ ο » καί άναλυτικόχερο δρο σ η μ ε ιω τ ικ ό σ ύ σ τ η μ ή « γλώ σσα » (μέ εισαγω γικά) γιά νά τόν διακρίνουμε άπό τήντρέχουσα έννοια τής γ λ ώ σ σ ς (6λ. καί Λ ε ξ ικ ό ό ρ ω ν σ η μ ε ιο λ ο γ ικ ή ς κ ί δ ο -μ ικ ή ς ν ά λ υ σ η ς τ ή ς τ έ χ ν η ς , τού Σω τήρη Δ ημητρίου. έκδ. Κ αστανιώ τη,1978). (Σημ. Μ ετ.).


22/48

20 Ρ . Μ Π Α Ρ Τ /Μ Υ Θ Ο Λ Ο Γ 1Ε Σ

μαι· μέ τόν ίδιο τρόπο, είμαι υποχρεωμένος νά δια-λέγω πάντα ανάμεσα στό άρσενικό καί στό θηλυκό, τόουδέτερο ή τό σύνθετο μού είναι άπαγορευμένα· πα-ρόμοια. είμαι υποχρεω μένος νά δείχνω τή σχέση μουμέ τόν άλλο προσφεύγοντας είτε στό εσύ, είτε στόε σ ε ίς : τή συναισθηματική ή κοινω νική μετεώ ριση μούτήν άρνιούνται. Έ τσι, ή γλώ σσα, άπό τήν ίδια τή δομήτης, εμπεριέχει μιά μοιραία σχέση άλλοτρίω σης. Ήομιλία, καί πολύ περισσότερο ή άγόρευση, δέν είναιεπικοινωνία, όπω ς τό επαναλαμβάνουν παραπολύ συ-

χνά· είναι καθυπόταξη : ολόκληρη ή γλώ σσα είναιμιά γενικευμένη διοίκηση.

Θ ά παραθέσω μιά φράση τού Ρενάν : « Ή γαλλικήγλώσσα, Κ υρίες καίΚ ύριοι — έλεγε σέ μιά διάλεξή του

— δέν θά γίνει ποτέ ή γλώ σσα τού παράλογου · δέν θάγίνει επίσης ποτέ αντιδραστική γλώσσα. Δ έν μπορώνά φανταστώ μιά σοβαρή άντίδραση πού νά έχει γιάόργανο τή γαλλική γλώ σσα ».Έ , λοιπόν, ό Ρενάν ήταν

διορατικός μέ τόν δικό του τρόπο· μάντευε πώ ς ήγλώ σσα δέν τελειώ νει μέ τό μήνυμα πού παράγει · πώ ςμπορεί νά ζήσει καί πέρα άπό τό μήνυμα καί νά κάνειν’ άκούγεται μέσα του, μ’ έναν αντίλαλο συχνά τρο-μερό, κάτι άλλο άπό αυτό πού λέει, άποτυπώ νονταςπάνω στήν ενσυνείδητη, έλλογη φω νή τού υποκειμέ-νου, τή δυναστευτική, πεισματική, άμείλικτη φω νή τήςδομής, δηλαδή τού είδους, εφόσον μιλάει· τό λάθος

τού Ρενάν ήταν ιστορικό, όχι δομικό· πίστευε πώ ς ήγαλλική γλώ σσα, πλασμένη, όπω ς νόμιζε, άπό τό λο-γικό, έκανε ύποχρεωτική τήν έκφραση μιας πολιτικήςλογικής πού δέν μπορούσε παρά νά είναι, στό πνεύματης, δημοκρατική. Ή γλώ σσα όμω ς, ώ ς εκδήλωσηόποιουδήποτε σημειω τικού συστήματος, δέν είναιούτε άντιδραστική, ούτε προοδευτική· είναι απλώ ςφ σ ισ τ ικ ή · γιατίφασισμός δέν είναινά εμποδίζεις


23/48


τόν άλλο νά λέει, είναινά τόν άναγκάζεις νά λέει.

Ή γλώσσα, άπό τή στιγμή πού ξεστομίζεται, έστωκαί μέσα στη βαθύτερη εσω τερικότητα τού υποκειμέ-νου, μπαίνει στην υπηρεσία μιας εξουσίας. Μ έσα τηςδιαμορφώ νονται, άναπόφευκτα, δυό κανόνες : ή αύθεντία τής άπόφανσης, καί τό άγελαιο τής επανάλη-ψης. Ά πό τή μιά μεριά, ή γλώσσα είναι άμεσα απο-φαντική : ή άρνηση, ή άμφιβολία, ή δυνατότητα, ήάναστολή τής κρίσης άπαιτούν ιδιαίτερους τελεστές,πού καί οί ίδιοι είναι πιασμένοι σ’ ενα παιχνίδι ση-μειω τικώ ν προσω πείω ν. Α υτό πού οί γλωσσολόγοιονομάζουν τροπικότητα δέν είναι παρά τό συμπλή-ρω μα τής γλώ σσας, τό μέσο πού χρησιμοποιώ , σάν μιάπαρακλητική αίτηση, γιά νά κάμψω τήν άμείλικτη βε-βαιω τική δύναμή του. Ά πό τήν άλλη μεριά, τά σημείαπού άπαρτίζουν τή γλώ σσα δέν υπάρχουν παρά έφόσον άναγνωρίζονται, δηλαδή έφόσον έπαναλαμβάνονται· τό σημείο είναι άκολουθητικό, άγελαιο· μέσα

στό κάθε σημείο φω λιάζει τούτο τό τέρας : ένα στε-ρεότυπο : δέν μπορώ ποτέ νά μιλήσω παρά περισυλλέγοντας αυτό πού σ έ ρ ε τ ι μέσα στή γλώσσα. Ά πότή στιγμή πού εκφέρω μιά σκέψη, οί δυό αυτοί κανό-νες άνταμώ νουν έντός μου · είμαι ταυτόχρονα άφέντηςκαί σκλάβος : δέν άρκούμαι νά επαναλαμβάνω δ,τιεχει ειπω θεί, νά βολεύομαι μέσα στή δουλεία τώ ν ση-μείω ν : λέγω , βεβαιώ νω , βροντάω αυτό πού έπανα

λαμβάνω .Μ έσα στή γλώ σσα, λοιπόν, δουλικότητα καί εξου-

σία άναπόφευκτα μπερδεύονται. Ά ν ονομάσουμεελευθερία, όχι μόνο τή δύναμη νά ξεφεύγουμε άπό τήνέξουσία, άλλά επίσης, καί κυρίω ς, τή δύναμη νά μήνυποτάσσουμε κανένα, τότε δέν μπορεί νά ύπάρξειελευθερία παρά μόνο εξω άπό τή « γλώ σσα ». Δ υστυ-χώς, ή άνθρώ πινη « γλώσσα » είναιδίχως έξωτερικό :


24/48

22 Ρ . Μ Π APT/Μ Υ Θ Ο Λ Ο Γ Ι Ε Σ

είναι 'έ ν κ λ ε ισ τ ό σ ύ σ τ η μ . Δ εν μ π ο ρ ε ίς ν ά β γ ε ις ά π ό ν τ ό π ρ ά μόνο μέ τό φυσικώ ς άδύνατο : μέ τή μυστι-

κιστική μοναδικότητα, όπω ς τήν περιγράφει ό Kirkegaard, όταν ερμηνεύει τή θυσία τού Α βραάμ ώ ς πρω -τόφαντη πράξη, κενή άπό κάθε λέξη, ακόμα κι έσω τερική, θυσία πού ορθώ νεται ενάντια στή γενικότητα,στό άγελαίο, στήν ήθικότητα τής « γλώ σσας », ήάκόμα μέ τό νιτσεϊκό μ ή ν , πού μοιάζει μ’ ενα Ιλαρότράνταγμα στή δουλικότητα τής « γλώ σσας », στόν« άναδραστικό μανδύα » της, κατά τήν έκφραση τού

Deleuze. Γιά μάς όμω ς, πού δεν είμαστε ούτε ιππότεςτής πίστης ούτε υπεράνθρω ποι, δέν μένει άς μούέπιτραπεΐ ή λέξη παρά νά σκαρώ σουμε μιά κατερ-γαριά μέ τή γλώ σσα, σ τ ή γ λ ώ σ σ . Α υτή τή σω τήριακατεργαριά, αυτή τήν επιτήδεια υπεκφυγή, αυτή τήνυπέροχη άπάτη, πού μάς επιτρέπει ν’ άκούμε τήν εκτόςέξουσίας γλώ σσα, σ’ όλη τήν αίγλη μιας διαρκούςεπανάστασης τον σημειω τικού συστήματος, εγώ τήν

ονομάζω : λ ο γ ο τ ε χ ν ί .

Μ έ λ ο γ ο τ ε χ ν ί , δέν εννοώ μιά συλλογή ή μ ιά σειράέργω ν, κι ούτε κάν έναν τομέα τού εμπορίου ή τής εκ-παίδευσης, άλλά τήν πολύπλοκη γραφή τώ ν άχναριώ νμιας πρακτικής : τής πρακτικής τού γραψίματος.

Α ντικείμενο, επομένω ς, τής έρευνάς μου είναι βασικάτό κείμενο, δηλαδή τό πλέγμα τώ ν σημαινόντιον πούσυνιστά τό έργο, γιατί τό κείμενο είναι ή ίδια ή ανά-δυση στήν επιφάνεια τής γ λ ώ σ σ ς , κ ί γ ι τ ί τ ή γλώ σσα μέσα στό έσω τερικό τής γλώ σσας πρέπει νάτήν πολεμήσουμε, νά τήν κάνουμε ν’ άλλοστρατίσει :όχι μέ τό μήνυμα, τού όποιου είναι τό όργανο, άλλά μέτό παιχνίδιτώ ν λέξεων, τού οποίου είναιτό θέατρο.


25/48


Μ πορώ λοιπόν νά λέω δίχως διάκριση : λογοτεχνία,γράψιμο ή κείμενο. Ο ί δυνάμεις τής ελευθερίας πούβρίσκονται μέσα στή λογοτεχνία δέν έξαρτιόνται άπότό ιδιω τικό άτομο, άπό την πολιτική δέσμευση τούσυγγραφέα, πού, στό κάτω κάτω , δέν είναι παρά μόνοένας « κύριος » όπω ς τόσοι άλλοι, καί ούτε κάν άπότό ιδεολογικό περιεχόμενο τού έργου του, άλλά άπότύ έργο μετατόπισης πού έπιτελεί πάνω στή γλώσσα :άπό τούτη τήν άποψ η, ό Céline* είναι εξίσου σημαν-τικός μέ τόν Hugo*, ό Chateaubriand* μέ τόν Zola*.Α ύτό πού προσπαθώ νά πετύχω εδώ είναι μιά υπευ-θυνότητα τής μορφής· ή τέτοια, όμω ς, υπευθυνότηταδέν μπορεί νά άποτιμηθεί ιδεολογικά καί γιά τούτοντόν λόγο οί επιστήμες τής ιδεολογίας είχαν πάντατόσο μικρήν επίδραση πάνω της. Ά πό τίς δυνάμειςαυτές τής λογοτεχνίας, θά δείξω τρεις, πού θά τίςκατατάξω κάτω άπό τρεις ελληνικές έννοιες : Μ ά -θ η σ η , Μ ίμ η σ η , Σ η μ ε ίω σ η .

'Η λογοτεχνία επω μίζεται πολλές γνώ σεις. Σ ’ έναμυθιστόρημα σάν τόν Ρ ο β ιν σ ώ ν Κ ρ υ ν σ ο , υπάρχειγνώ ση Ιστορική, γεω γραφική, κοινω νική (άποικιοκρατική), τεχνική, βοτανική, άνθρω πολογική (ό Ροβινσώ ν περνάει άπό τή φύση στήν κουλτούρα). Ά ν,άπό δέν ξέρω ποιάν υπερβολή σοσιαλισμού ή βαρβα-ρότητας, όλοι οί επιστημονικοί μας κλάδοι έπρόκειτονά εξοβελιστούν άπό τή διδασκαλία εκτός άπό έναν.

* Ό Céline (18941961). συγγραφέας τού «Ταξίδι στην άκρη τής νύ-χτας » καί τού « Θ άνατος επί πιστώσει », κατηγορήθηκε γιά συμπάθειακαί συνεργασία μέ τόν Γερμανό κατακτητή· ό Victor Hugo (18021885),γνω στός γιά τίς δημοκρατικές κοινω νικές ιδέες του άπό τούς « Α θλίους »,τήν « Π αναγία τών Π αρισίω ν » καί τή συμπάθεια του πρός τόν άπελευθερω τικό άγώ να τώ ν Ελλήνω ν τό 1821 ■ ό Chateaubriand (17681848) εκ-θειάζειτόν χριστιανισμό σάν πηγή τής ποιητικής έμπνευσης (« Π νεύμα τούχριστιανισμού », « Ο ί μάρτυρες » κτλ.)· ό Emile Zola (18401902) άντικληρικαλιστής καίνατουραλιστής (« Ζ ερμινάλ », « Ν ανά »). (Σ ημ. Μ ετ.).


26/48

24 Ρ . Μ Π Α Ρ Τ /Μ Υ Θ Ο Λ Ο Γ Ι Ε Σ

αυτός ό ένας πού θά έπρεπε νά σω θεί είναι ό κλάδοςτής λογοτεχνίας, γιατί όλες οί επιστήμες είναι παρού-

σες μέσα στό μεγάλο λογοτεχνικό οικοδόμημα. Μ πο-ρούμε, έτσι, νά πούμε ότι ή λογοτεχνία — όποιες κι άνείναι οι σχολές πού στ’ όνομά τους έκδηλώ νεται — εί-ναι άπόλυτα, κατηγορηματικά, ρεαλιστική : είναι ήπραγματικότητα, δηλαδή ή ίδια ή άνταύγεια τού πρα-γματικού. 'Ω στόσο, ή λογοτεχνία καί σ’ αυτό συνίσταται ή άληθινή της έγκυκλοπαιδικότητα άναδεύειτίς γνώσεις, δέν παγιώ νει, δέν φετιχοποιεί καμιά

τους · τούς δίνει μιά πλάγια θέση, καί τούτο τό πλάγιοείναι πολύτιμο. Ά πό τή μιά μεριά, μάς επιτρέπει νάεπισημαίνουμε πιθανές γνώ σεις άνυπόπτευτες,άσυντέλεστες : ή λογοτεχνία δουλεύει στίς χαραμάδεςτής επιστήμης : βρίσκεται πάντα πίσω ή μπροστά άπότήν επιστήμη, σάν τό κρύσταλλο τής Βολω νίας, πούακτινοβολεί τή νύχτα ό,τι έχει άποθηκεύσει στό διά-στημα τής ήμέρας, καί μέ τούτο τό έμμεσο φέγγος φω -

τίζει τήν καινούργια μέρα πού έρχεται. Ή επιστήμηείναι χοντροκάμω τη, ή ζω ή είναι λεπτή, καί άκριβώ ςγιά νά διορθώ σουμε τούτη τή διαφορά μάς ενδιαφέρειή λογοτεχνία. Ά πό τήν άλλη μεριά, ή γνώση πού ήλογοτεχνία κινητοποιεί δέν είναι ποτέ ούτε άρτια ούτεοριστική · ή λογοτεχνία δέν λέει πώ ς ξέρει κάποιοπράγμα, άλλά πώ ς ξέρει γ ιά κάποιο πράγμα· ή καλύ-τερα : πώ ς ξέρει κ ά τ ι γιά κάποιο πράγμα — πώ ς ξέρει

πολλά γιά τούς ανθρώ πους. Α υτό πού γνω ρίζει γιάτούς άνθρώπους, είναι αυτό πού θά μπορούσαμε νάονομάσουμε ό μέγας κ υ κ ε ώ ν ς τού σημειω τικού συ-στήματος, πού τόν δουλεύουν καί πού τούς δουλεύει,είτε όταν ή λογοτεχνία παρουσιάζει τήν ποικιλία τώ νκοινώ νιολέκτω ν, είτε όταν ξεκινώ ντας άπό τούτη τήνποικιλία — καί δοκιμάζοντας τίς συνέπειες τής τέτοιαςδιάσπασης — μηχανεύεταικαίπροσπαθείνά φτιάξει


27/48

Θ Η 25

ένα οριακό σημειω τικό σύστημα πού θά τής ήταν όβαθμός μηδέν. Γιατί ή λογοτεχνία σκηνοθετεί τή

« γλώ σσα », άντί, άπλώ ς, νά τή χρησιμοποιεί, εισάγειτή γνώ ση στόν μηχανισμό τής άτέρμονης άντανακλαστικότητας : μέσα άπό τό γράψιμο, ή γνώ ση διαστοχάζεται άδιάκοπα πάνω στή γνώ ση, σύμφω να μέ μιάλογική, πού δέν είναι πιά επιστημολογική, άλλά δρα-ματική.

Είναι δείγμα καλού γούστου, σήμερα, νά άμφισβητείς τήν άντίθεση έπιστήμης καί φιλολογίας, εφόσον

όλο καί πιό πολυάριθμες σχέσεις, είτε προτύπου, είτεμεθόδου, συνδέουν τίς δυό αυτές περιοχές καί σβή-νουν συχνά τό σύνορό τους. Κ αί είναι δυνατό αυτή ήάντίθεση νά έμφανιστεί κάποια μέρα σάν ένας ιστορι-κός μύθος. Ά πό τήν άποψ η όμω ς τού δικού μας εδώσημειω τικού συστήματος, ή άντίθεση αυτή είναι χα-ρακτηριστική· αυτά πού άντιπαραθέτει εξάλλου δένείναι κατανάγκη τό πραγματικό καί ή φαντασία, ή

άντικειμενικότητα καί ή υποκειμενικότητα, ή Α λή-θεια καί ή Ό μορφιά, άλλά μόνο διάφοροι τόποι τής(άτομικής) ομιλίας. Σύμφω να μέ τή λογική τής έπι-στήμης ή σύμφω να μέ μιάν ορισμένη λογική τής έπι-στήμης —, ή γνώ ση είναι ένα έκφερόμενο· στό γρά-ψιμο, είναι μιά έκφορά. Τό έκφερόμενο, τακτικό άντικείμενο τής γλω σσολογίας, δίνεται ώ ς τό προϊόν τήςάπουσίας τού έκφέροντος. Ή έκφορά, έκθέτοντας τή

θέση καί τήν ένέργεια τού υποκειμένου, ή άκόμα καίτήν έλλειψή του (πού δέν σημαίνει τήν άπουσία του),έπιδιώ κει νά φτάσει στήν ίδια τήν πραγματικότητατής « γλώ σσας » · άναγνωρίζει πώ ς ή « γλώ σσα » είναιένας πελώ ριος φω τεινός κύκλος άπό συνεπαγωγές, ένέργειες, άπηχήσεις, στροφές, έπιστροφές, σφήνες·άναλαμβάνει νά κάνει ν’ άκουστεί ένα υποκείμενοέπίμονο καίσυνάμα άπιαστο, άγνω στο κιώ στόσο


28/48

26 Ρ . Μ Π Α PT/M YΘ Ο Λ Ο Π Ε Σ

αναγνω ρισμένο χάρη σέ μιάν ανησυχαστική οίκειότητα : oi λέξεις δέν νοούνται πιά άπατηλά ώ ς άπλάέργαλεία· εκτοξεύονται σάν προβολές, εκρήξεις, δο-νήσεις, μηχανές, χυμοί : ή γραφή μετατρέπει τήγνώ ση σέ γιορτή.

Τό υπόδειγμα πού προτείνω έδώ δέν παρακολουθείτή μοιρασιά τών λειτουργιώ ν· δέν σκοπεύει νά βάλειάπό τή μιά μεριά τούς έπιστήμονες καί τούς ερευνη-τές, κι άπό τήν άλλη τούς συγγραφείς καί τούς δοκι-μιογράφους· άντίθετα, υποβάλλει τήν Ιδέα ότι τό

γράψ ιμο βρίσκεται παντού όπου οι λέξεις έχουν γευστικότητα (γ ν ώ σ η καί γ ε ύ σ η , έχουν στά λατινικά τήνίδια ετυμολογία : sapor). Ό Curnonski έλεγε πώ ς στήνκουζίνα πρέπει « τά πράγματα νά έχουν τή γεύση αυ-τού πού πράγματι είναι ». Στόν τομέα τής γνώ σης, γιάνά γίνουν τά πράγματα αυτό πού είναι, αυτό πούυπήρξαν, τούς χρειάζεται τούτο τό συστατικό : τόαλάτι τώ ν λέξεω ν. Α υτή ή γεύση τώ ν λέξεω ν είναι πού

κάνει τή γνώ ση βαθειά καί γόνιμη. Ξ έρω , λογουχάρη,πώ ς πολλές άπό τίς άπόψεις τού Michelet έχουνάπορριφθει άπό τήν ιστορική επιστήμη · μολαταύτα, όMichelet ίδρυσε ένα σημαντικό κλάδο, τήν έθνολογίατής Γαλλίας. Κ αί κάθε φορά πού ένας ιστορικόςπαραλλάζει τήν ιστορική γνώ ση στήν εύρύτερη έν-νοια τού όρου καί όποιο κι άν είναι τό άντικείμενύτου βρίσκουμε μέσα σ’ αυτήν, άπλούστατα, μιά

γ ρ φ ή .Ή δεύτερη δύναμη τής λογοτεχνίας, είναι ή άναπα

ραστατική της δύναμη. Ά πό τά παλιά χρόνια ώ ς τίςάπόπειρες τής πρω τοπορίας, ή λογοτεχνία πασκίζει ν'άναπαραστήσει κάτι. Τί ; Θ ά τό πώ ω μά : τό πραγμα-τικό. Τό πραγματικό δέν είναι άναπαραστάσιμο, καίεπειδή οί άνθρω ποι θέλουν άδιάκοπα νά τό άναπαρασταίνουν μέ λέξεις, γι’ αυτό καί υπάρχει μιά ίστο


29/48


ρία τής λογοτεχνίας. Τό ότι τό πραγματικό δεν είναι

άναπαραστάσιμο παρά μόνο άποδείξιμο — μπορείνά εκφραστεί με πολλούς τρόπους : είτε μαζί μέ τόνLacan — τό ορίζουμε ώ ς τό έ φ ικ τ ο , πού δεν μπο-ρούμε δηλαδή νά τό φτάσουμε καί πού ξεφεύγει άπότόν λόγο, εϊτε διαπιστώ νουμε, άπό τοπολογικήάποψ η, πώ ς δεν μπορούμε νά κάνουμε νά συμπέσουνμιά κατηγορία πολυδιάστατη (τό πραγματικό) καί μιάκατηγορία μονοδιάστατη (ή « γλώ σσα »). Α κριβώ ςόμω ς σε τούτη τήν τοπολογική άδυναμία ή λογοτεχνίαδεν θέλει, δέν θέλει ποτέ, νά ένδώσει. Επειδή δένυπάρχει καθόλου παραλληλισμός άνάμεσα στό πρα-γματικό καί στή « γλώ σσα », οί άνθρω ποι δέν κατα-λήγουν σέ άπόφαση, καί είναι αυτή ή άρνηση, ή τόσοπαλιά ίσω ς όσο καί ή ίδια ή « γλώσσα ». πού παράγει,μέσα σέ μιάν άσταμάτητη πολυπραγμοσύνη, τή λογο-τεχνία. Θ ά μπορούσε κανείς νά φανταστεί μιάν ιστο-ρία τής λογοτεχνίας ή καλύτερα : παραγωγές « γλώ σ-

σας », πού νά είναι ή ιστορία τώ ν συχνά έξωφρενικώ νπροφορικώ ν μ έ ω , τά οποία μεταχειρίστηκαν οί άν-θρω ποι γιά νά υποτάξουν, νά τιθασέψουν, ν’ άρνηθούν, ή άντίθετα, ν’ άναλάβουν αυτό πού είναι π ά τενα παραλήρημα, δηλαδή ή θεμελιακή άναντιστοιχία« γλώσσας » καί πραγματικότητας. Έ λεγα, μόλις πρίνλίγο, σχετικά μέ τή γνώ ση, πώ ς ή λογοτεχνία είναι κατηγορηματικά ρεαλιστική, γιατί έχει πάντα γιά άντι

κείμενο τής επιθυμίας τό πραγματικό. Θ ά πώ τώ ρα,δίχως νά πέσω σέ αντίφαση γιατί χρησιμοποιώ εδώτή λέξη στή συνηθισμένη της έννοια — ότι είναι εξίσουπεισματικά μήρεαλιστική · θεω ρεί λογική τήν έπιθυμία τού άνέφικτου.

Ή λειτουργία αυτή, ελκυστική ίσω ς, καί γι’ αυτόπετυχημένη, έχει ενα όνομα : είναι ή ουτοπική λει-τουργία. Ξ αναβρίσκουμε εδώ τήν 'Ιστορία. Γιατί


30/48


άκριβώ ς στό δεύτερο μισό τού 19ου αιώ να, σέ μιάναπό τίς πιό θλιβερές περιόδους τής καπιταλιστικήςκακομοιριάς, ή λογοτεχνία βρήκε, τουλάχιστο γιά μάςτούς Γάλλους, μέ τόν Μ αλλαρμέ, τή σω στή της φυσιο-γνωμία : ή νεοτερικότητα ή νεοτερικότητά μας, πούάρχινάει τότε μπορεί νά οριστεί άπό τούτο τό και-νούργιο γεγονός : τό ότι είναι διανοητές μέσα σ’ αυ-τήν ο υ τ ο π ίε ς τ ή ς « γ λ ώ σ σ ς ». Κ αμιά « ιστορία τήςλογοτεχνίας » (αν πρόκειται νά γραφτούν άκόμα κιάλλες) δέν μπορεί νά είναι σω στή, άν άρκείται, όπω ςστό παρελθόν, ν’ άραδιάζει άλυσιδω τά σχολές δίχωςνά έπισημαίνει τήν τομή πού άποκαλύπτει εναν και-νούργιο προφητισμό : τόν προφητισμό τής γραφής :« Ν ’ άλλάξουμε τή γλώσσα », ή φράση αύτή τού Μ αλ-λαρμέ, συμβαδίζειμέ τή φράση τού Μ άρξ : « Ν ’ άλλά-ξουμε τόν κόσμο » : υπάρχει μιά π ο λ ιτ ικ ή άκρόασητού Μ αλλαρμέ, άπό έκείνους πού τόν ακολούθησανκαίτόν άκολουθούν άκόμα.

Ά πό τά παραπάνω προκύπτει μιά ορισμένη ήθικήθεω ρία τής λογοτεχνικής γλώ σσας, πού πρέπει νάκαταξιω θεί, γιατί άμφισβητείται. Κ ατηγορούν συχνάτόν συγγραφέα, τόν διανοούμενο, ότι δέν γράφει στήγλώ σσα « όλου τού κόσμου ». Είναι ω στόσο καλό νάέχουν οί άνθρω ποι μέσα στά πλαίσια ενός καί τούίδιου ιδιώ ματος — γιά μάς, τού γαλλικού —, πολλέςγλώ σσες. Ά ν ήμουν νομοθέτης ύπόθεση παράλογη

γιά εναν άνθρω πο πού, ετυμολογικά, είναι « άναρχικός » όχι μόνο δέν θά έπέβαλλα μιάν ενοποίηση,αστική ή λαϊκή, τής γαλλικής, αλλά, αντίθετα, θά ενθάρρυνα τήν ταυτόχρονη μαθήτευση σέ πολλές γαλλι-κές γλώ σσες, μέ διαφορετικές λειτουργίες, πού θά τίςεκήρυχνα ίσες. Ό Δ άντης ζυγιάζει πολύ σοβαρά τάυπέρ καί τά κατά προκειμένου ν’ άποφασίσει σέ ποιάγλώ σσα θά γράψ ειτό Convivio (Συμπόσιο) : στή λατι


31/48


νική ή στήν τοσκανική ; Κ αί δεν είναι καθόλου γιάπολιτικούς λόγους ή γιά λόγους πολεμικής πού διαλέ-γει τή δημοτική, άλλά άφού εξέτασε πόσο ταιριάζει ήμιά καί ή άλλη γλώ σσα στό θέμα του : οί δυό γλώ σσες

— όπω ς γιά μάς ή κλασική γαλλική καί ή νεότερη γαλ-λική, ή γραφτή γαλλική καί ή όμιλούμενη γαλλική σχηματίζουν έτσι ένα άπόθεμα άπ’ όπου νιώ θει ελεύ-θερος ν’ άντλήσει, σ ύ μ φ ω ν μ έ τ η ν ά λ ή θ ε ι τ ή ς έ π ι- θ υ μ ί ς . Ή έλευθερία αυτή είναι μιά πολυτέλεια πού ήκάθε κοινω νία θά έπρεπε νά χορηγεί στούς πολίτεςτης : τόσες « γλώ σσες » όσες είναι καί οί έπιθυμίες :πρόταση ουτοπική κατά τούτο, ότι καμιά κοινωνίαδέν είναι άκόμα έτοιμη νά παραδεχτεί πώ ς υπάρχουνπολλές επιθυμίες. Π ώ ς μιά γλώ σσα, όποια κι άν είναι,δέν καταπνίγει μιάν άλλη · πώ ς τό μελλοντικό υποκεί-μενο γνω ρίζει δίχως τύψ εις, δίχως άπώ θηση, τήν άπόλαυση ότι έχει στή διάθεσή του δυό βαθμίδες τής« γλώ σσας », ότι μιλάειέτσι ή άλλιώ ς, σύμφω να μέ τίς

ορέξεις, κιόχισύμφω να μέ τόν Ν όμο.Ή ουτοπία, φυσικά, δέν προφυλάγει άπό τήν εξου-

σία : ή ουτοπία τής γλώ σσας ξανακερδίζεται ω ςγλώ σσα τής ουτοπίας πού είναι κι αυτή ένα είδοςσάν τ’ άλλα. Μ πορούμε νά πούμε πώ ς κανένας άπότούς συγγραφείς πού ξεκίνησαν πολεμώ ντας άρκετάξεμοναχιασμένοι ενάντια στήν εξουσία τής γλώ σσας,δέν μπόρεσε ή δέν μπορεί ν’ άποφύγει νά ξανακερδη

θεΐ άπό αυτήν, είτε μέ τή μεταθανάτια μορφή μιαςκαταχώ ρησής του στήν επίσημη κουλτούρα, είτε μέτήν παρούσα μορφή μιας μόδας πού έπιβάλλει τήν ει-κόνα του καί τού παραγγέλνει νά συμμορφώ νεται μέό,τι περιμένουν άπό αυτόν. "Α λλη διέξοδος δέν υπάρ-χει γιά τούτον τόν συγγραφέα έκτος άπό τό ν’ άλλάξειθέση, ή νά έπιμείνειστή θέση του, ή καίτά δυό μαζί.

Ε π ιμ έ ν ω πάει νά πει τονίζω τό Μ ήάναγώ γιμο τής


32/48


λογοτεχνίας : τό στοιχείο πού, σ’ αύτήν, άντέχει καίέπιβιώ νει άπό τούς τυποποιημένους λόγους πού τήνπεριστοιχίζουν : τίς φιλοσοφίες, τίς επιστήμες, τίς ψυ-χολογίες · πάει νά πει ένεργώ μέ τέτοιον τρόπο σάν νάήταν ή λογοτεχνία απαράβλητη κι άθάνατη. 'Έ ναςσυγγραφέας κι εννοώ έδώ όχι τόν κάτοχο ενός λει-τουργήματος ή εκείνον πού διακονεΐ μιά τέχνη, άλλάτό υποκείμενο μιας πρακτικής όφείλει νά έχει τόπείσμα τού ενεδρευτή πού παραφυλάει στό σταυρο-δρόμι όλω ν τώ ν άλλω ν λόγω ν, καί πού ή θέση του εί-

ναι π ρ ό σ τ υ χ η (triviale) σε σχέση μέ τήν άγνότητα τώ νδογμάτω ν {π ρ ό σ τ υ χ η - trivicilis είναι τό βασικό κα-τηγορούμενο τής πόρνης, πού περιμένει στό τ ρ ί σ τ ρ τ ο : trivium). Ε πιμένω σημαίνει μέ δυό λόγιαδιατηρώ απέναντι καί ενάντια στά πάντα τή δύναμημιας παρεκτροπής καί μιας προσμονής. Κ ι ακριβώ ςέπειδή ή γραφή έπιμένει, έχει έξασκηθεϊ στό ν’ αλλά-ζει θέση. Γιατί ή εξουσία βάζει χέρι στήν ηδονή τής

γραφής, όπω ς βάζει χέρι σέ κάθε ηδονή, γιά νά τήχειραγωγήσει καί νά τή μετατρέψει σ’ ένα προϊόν αγε-λαίο, δίχω ς ορέξεις, κατά τόν ίδιο τρόπο πού βάζειχέρι στό γενετικό προϊόν τής ερω τικής ήδονής, γιά νάτό μετατρέψει— γιά δικό της όφελος — σέ στρατιώ τεςκαίμαχητικά στελέχη.

Α λ λ ά ζ ω θ έ σ η μπορεί επομένω ς νά σημαίνει : πάωεκείπού δέν μέ περιμένουν, ή άκόμα — καί πιό ριζο-

σπαστικά ά π ρ ν ιέ μ ι αυτό πού έγραψα (όχι όμω ςαναγκαστικά κι αυτό πού σκέφτηκα), όταν ή άγελαίαεξουσία τό χρησιμοποιεί καί τό υποδουλώ νει. Ό Pasolini βρέθηκε λογουχάρη στήν ανάγκη νά « άπαρνηθεϊ» (ή λέξη είναι δική του) τίς τρεις ταινίες του τήςΤ ρ ιλ ο γ ί ς τ ή ς ζ ω ή ς , γιατί διαπίστω σε ότι ή έξουσίατίς χρησιμοποιούσε. Δ έν μετάνιω σε όμω ς πού τίς είχεγράψ ει: « Π ιστεύω , έλεγε σ’ ένα κείμενο πού δήμο


33/48


σιεύτηκε μετά τόν θάνατό του. πώ ς π ρ ιν ά π ό τήδράση, δεν πρέπει ποτέ, σέ καμιά περίπτω ση, νά φο-βάται κανείς μιάν προσάρτηση έκμέρους τής εξουσίαςκαί τής κουλτούρας της. Π ρέπει κανείς νά συμπεριφέρεται σάν νά μήν υπήρχε αυτό τό επικίνδυνο ενδεχό-μενο... Α λλά πιστεύω επίσης ότι κ τ ό π ιν θά πρέπεινά μπορεί κανείς νά άντιλαμόάνεται ώ ς ποιό σημείοχρησιμοποιήθηκε, ενδεχόμενα, άπό τήν εξουσία. Κ αίτότε, άν ή είλικρίνειά μας ή ή αναγκαιότητά μας έχουνυποδουλωθεί ή χειραγωγηθεί, νομίζω πώ ς πρέπειοπω σδήποτε νά έχουμε τό θάρρος ν' άπαρνιύμαστεδημόσια ».

Κ οντολογίς, τό νά επιμένεις καί συνάμα ν’ αλλά-ζεις θέση σχετίζεται μέ μιά μέθοδο δράσης. Γι' αυτό,δέν θά πρέπει νά ξαφνιαζόμαστε άν. στόν αλλόκοτοορίζοντα τής « γλω σσικής » αναρχίας — εκεί όπου ήγλώ σσα επιχειρεί νά ξεφύγει άπό τήν ίδια τήν εξουσίατης, άπό τήν ίδια τή δουλικότητά της βρίσκουμε

κάτι πού έχει σχέση μέ τό θέατρο. Γιά νά δείξω τήνπαραξενιά τής γλώσσας, άνέφερα δυό δημιουργούς :τόν Kierkegaard καί τόν Ν ίτσε. Ω στόσο, καί ό έναςκαί ό άλλος έχουν γράφει · άλλά τό έκαναν, καί οί δυότους, άκριβώ ς στήν άνάποδη όψ η τής ταυτότητας,μέσα στή δράση, στήν τρελή ριψοκινδύνευση τού κύ-ριου ονόματος : ό ένας προσφεέ’γοντας άδιάκοπαστήν ψ ευδω νυμία, ό άλλος προχω ρώ ντας, κατά τό τέ-

λος τής συγγραφικής του ζω ής όπω ς τό έδειξε όKiossovski ιός τά όρια τού καμποτινισμού. Μ πο-ρούμε νά πούμε πώ ς ή τρίτη δύναμη τής λογοτεχνίας,ή καθαυτό σημειω τική της δύναμη, είναι νά π ίζ ε ι μάλλον μέ τά σημεία κι όχι νά τά άφανίζει, είναι νά τάόάζει μέσα σ’ ένα μηχανισμό σημειω τικό, όπου οί εγ-κοπές άναστολής τού όδοντοτροχού καί τά μάνταλαάσφαλείας έχουν τιναχτεί, κοντολογίς, είναι νά εγκα-


34/48

32 Ρ . Μ Π Α PT/MYΘ Ο Λ Ο Π Ε Σ

θιδρύει, μέσα στήν ίδια τή δουλική γλώ σσα, μιάνάληθινή έτερω νυμία τώ ν πραγμάτω ν.

*

Κ αίτώ ρα, νά πού φτάσαμε στή σημειολογία.Π ρέπει πρώ ταπρώ τα νά ξαναπούμε πώ ς οί επιστή-

μες (τουλάχιστον έκείνες πού εχω κάπω ς διαβάσει)δέν είναι αιώ νιες : είναι άξιες πού άνεβαίνουν καί κα-τεβαίνουν σ’ ενα χρηματιστήριο, στό Χ ρηματιστήριοτής 'Ιστορίας : θά ήταν αρκετό, άπό τήν άποψ η αυτή,νά θυμίσουμε τή χρηματιστηριακή τύχη τής Θ εολο-γίας, λόγου πενιχρού σήμερα, πού ώ στόσο ήτανε κά-ποτε ήγεμονική επιστήμη σέ σημείο πού τήν τοποθε-τούσαν εξω καί πάνω άπό τό Septenium*. Ή αδυνα-μία τών λεγάμενων επιστημώ ν τού άνθρώ που βρίσκε-ται ίσω ς στό ότι είναι έπιστήμες τής ά π ρ ο δ λ ε ψ ί ς ( π ' όπου καί όί άπογοητεύσεις καί ή ταξινομική δυσφο-

ρία τής Ο ίκονομικής) — πράγμα πού άλλοιώ νει άμέσω ς τήν ιδέα τής επιστήμης : ή ίδια ή επιστήμη τήςέπιθυμίας, ή ψ υχανάλυση, δέν μπορεί παρά νά πεθάνει κάποια μέρα, μ’ δλο πού τής όφείλουμε πολλά,όπω ς πολλά χρω στάμε καί στή Θ εολογία : γιατί ή επι-θυμία είναιΙσχυρότερη άπό τήν ερμηνεία της.

Κ ρίνοντας άπό τίς λειτουργικές εννοιές της, ή ση-μειολογία — πού μπορούμε νά τήν ορίσουμε κανονικά

ώ ς τήν επιστήμη τώ ν σημείω ν, όλω ν τώ ν σημείω ν — έλ-κει τήν καταγω γή της άπό τή γλωσσολογία. Ή ίδιαόμω ς ή γλωσσολογία, λίγοπολύ όπω ς καί ή οικονο-μική (καί ή σύγκριση δέν είναι ίσω ς δίχως σημασία),βρίσκεται, νομίζω , στό στάδιο τής διάλυσης μέ χω ρι

* Septenium = ή « Έ πτάδα τών ελεύθερω ν τεχνώ ν » τής μεσαιω νικής παι-δείας : μουσική, γραμματική, ρητορική, άριθμητική, γεωμετρία, θεολογία,φιλοσοφία. (Σημ. Μ ετ.).


35/48


σμό : άπό τή μιά μεριά, ελκεται πρύς έναν πόλο τω ντύπω ν, καί άκολουθώ ντας αυτή την κατηφοριά, όπω ςκαί ή οικονομετρία, σχηματοποιείται όλο καί περισ-σότερο· άπό την άλλη μεριά, άδράχνει περιεχόμεναόλο καί πιό πολυάριθμα καί πιό αλαργεμένα άπό τόαρχικό της πεδίο. Ό πω ς τό άντικείμενο τής οικονομι-κής είναι σήμερα παντού, στόν πολιτικό, στόν κοινω -νικό, στύν πολιτιστικό τομέα, έτσι καί τό άντικείμενοτής γλω σσολογίας είναι απεριόριστο : ή γλώσσα, σύμ-φω να μέ μιά φω τεινή ιδέα τού Benveniste. είναι ή

ίδια ή κοινω νία. Κ οντολογίς, ή γλω σσολογία, είτε άπόυπερβολή άσκησης, είτε άπό υπερβολή πείνας, ισχνήείτε παχουλή, ξηλώ νεται. Α υτό ακριβώ ς τό ξήλω ματής γλω σσολογίας, τό όνομάζω εγώ η μ ε ιο λ ο γ ί .

Μ πορέσατε νά δείτε, πώ ς σ' όλη τήν έκθεσή μου,πέρασα κλεφτά άπό τή γλώ σσα στόν λόγο, γιά νά επα-νέλθω , καμιά φορά, δίχως προειδοποίηση, άπό τόνλόγο στή γλώ σσα, σάν νά επρύκειτο γιά τό ίδιο άντι

κείμενο. Π ράγματι, σήμερα πιστεύω ότι, μέ τούς σα-φείς χαρακτηρισμούς πού έπέλεξα εδώ , γλώ σσα καίλόγος είναι άδιαίρετοι, γιατί κινούνται πάνω στόνίδιο άξονα εξουσίας.

Κ ι όμω ς, στίς άρχές της. ή διάκριση αυτή, πού οφεί-λεται στόν de Saussure (μέ τή μορφή τού ζεύγουςΓλώ σσα / Ό μιλία), πρόσφερε μεγάλες υπηρεσίεςέδω σε στή σημειολογία τό θάρρος ν' άρχινήσει· χάρη

στήν άντίθεση αύτή, μπορούσα νά άπλοποιήσω τόνλόγο, νά τόν σμικρύνω σέ παράδειγμα τής γραμματι-κής, κι έτσι μπορούσα νά ελπίζω πώ ς θά κρατήσω όλητήν άνθρώ πινη έπικοινω νία κάτω άπό τό δίχτυ μου,όπω ς 6 Wotan καί ό Loge* τακτοποίησαν τόν Ά λβέ

* Wotan (ή Odin) καί Loge (ή Loke) = Π λάσματα τής σκανδιναβική; μυ-θολογίας μεταξύ θεού καί γίγαντος. Ό Wotan θεω ρείται θεός τού πολέμουκαίτής Ιατρικής. Ό Loge δαίμω ν τού καλού καίτού κακού. (Σημ. Μ ετ.)


36/48

34 Ρ . Μ Π Α Ρ Τ Ι Μ Υ Θ Ο Λ Ο Γ Ι Ε Σ

ριχο μεταμορφώ νοντας τον σέ βατραχάκι. Τ ό παρά-δειγμα όμω ς δέν είναι « τό ίδιο τό πράγμα », καί τόγλω σσικό πράγμα δέν μπορεί νά χω ρέσει, νά περικλειστεί μέσα στά όρια τής φράσης. Δ έν είναι μόνο τάφω νήματα, οί λέξεις καί οί συντακτικές άρθρω σε ιςπού ύπόκεινται σ’ ενα καθεστώ ς επιτηρούμενης ελευ-θερίας, άφού δέν μπορούμε νά τά συνδυάσουμε μέόποιονδήποτε τρόπο· είναι όλη ή έπιφάνεια τού λό-γου πού είναι στερεω μένη μ’ ενα δικτύω μα κανόνω ν,καταναγκασμώ ν, καταπιέσεω ν, καταστολώ ν, πού εί-

ναι βαρειές καί ελαφριές στό επίπεδο τής ρητορικής,λεπτές καί τραχειές στό έπίπεδο τής γραμματικής : ήγλώ σσα συρρέει στόν λόγο, ό λόγος άναρρέει στήγλώ σσα, εξακολουθούν νά βρίσκονται ό ένας κάτωάπό τόν άλλο, όπω ς στό παιχνίδι « πάνω χέρι κάτωχέρι ». Ή διάκριση ανάμεσα σέ γλώ σσα καί λόγο, εμ-φανίζεται πιά τώ ρα σάν μιά άπλή μεταβατική πράξη —γ

rolan barthes Μυθολογίες Εναρκτήρια Παράδοση

Documents