romans - world english bibleromans2:13 8 romans2:19 warre, wanjh kunu god kabenbularrbun bedberre...

78
Romans 1:1 1 Romans 1:7 Romans Ngaye Paul Ngabimbom Nahni Djurra Romans 1:1-7 1 Ngaye Paul wanjh ngabimbun nahni djurra ngudberre nawu bininj ngurrihni kore kunred Rome, ngudda nawu God ngunmarnedjareminj ngudberre. Ngaye munguyh ngadjalmarnedurrkmirri nuye nawu Christ Jesus. God ngankayhmeng ngaye dja mak nganmarnbom ngayimer- ranj nuye apostle. Nungka nganwong mahni kore ngar- rurrkmirri ba bu ngabenmarnemulewan bininj manbu manmak kunwok kore Godbeh. 2 Mahni manmak dun- injh kunwok kabimbuyindi kore God benyingkihwok- wong nawu birriyungkihni prophets ba bu birribim- buni djurra kore God kunwok nuye. 3 Mahni kunwok manmak kabimulewan nawu beywurd nuye God, nawu yimerranj bininj duninjh, bu kore David bikebmawah- meng nawu nuye namud. 4 Dja nungka wanjh dolkkang kore kundowikenh, dja nuye Namalngmakkaykenh wanjh kabimulewan dja karriwoybukwon bu nungka wanjh God nuye Beywurd nawu kundulkarre rowk kakarrme, Jesus Christ nawu Kawohrnan Rowk kadberre. 5 Wanjh God kankongibom rowk kadberre dja nganmarnbom apos- tles, ba bu ngarrbenmarnemulewan birridjalwern bininj nawu bedda minj Jews bu kabirriwoybukwon Jesus kore kabirriwokmarrkmang nungka, dja mak kabirringey- burlume nuye. 6 Ngaye wanjh marnehmarneyime ngudda ngudberre nawu ngurrini kore kunred Rome dja God ngunkayhmeng ngudberre, ba ngurriyimerran warridj Jesus Christ bininj nuye. 7 Nungka nawu ngunmarnedjare ngudberre dja mak kadjare ngudda nuyekih bininj. Ngaye

Upload: others

Post on 28-Jun-2020

5 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 1:1 1 Romans 1:7

RomansNgaye Paul Ngabimbom Nahni DjurraRomans 1:1-7

1Ngaye Paulwanjh ngabimbunnahni djurra ngudberrenawu bininj ngurrihni kore kunred Rome, ngudda nawuGod ngunmarnedjareminj ngudberre. Ngaye munguyhngadjalmarnedurrkmirri nuye nawu Christ Jesus. Godngankayhmeng ngaye dja mak nganmarnbom ngayimer-ranj nuye apostle. Nungka nganwong mahni kore ngar-rurrkmirri ba bu ngabenmarnemulewan bininj manbumanmak kunwok kore Godbeh. 2 Mahni manmak dun-injh kunwok kabimbuyindi kore God benyingkihwok-wong nawu birriyungkihni prophets ba bu birribim-buni djurra kore God kunwok nuye. 3 Mahni kunwokmanmak kabimulewan nawu beywurd nuye God, nawuyimerranj bininj duninjh, bu kore David bikebmawah-meng nawu nuye namud. 4 Dja nungka wanjh dolkkangkore kundowikenh, dja nuye Namalngmakkaykenhwanjhkabimulewan dja karriwoybukwon bu nungka wanjh Godnuye Beywurd nawu kundulkarre rowk kakarrme, JesusChrist nawu Kawohrnan Rowk kadberre. 5 Wanjh Godkankongibom rowk kadberre dja nganmarnbom apos-tles, ba bu ngarrbenmarnemulewan birridjalwern bininjnawu bedda minj Jews bu kabirriwoybukwon Jesus korekabirriwokmarrkmang nungka, dja mak kabirringey-burlume nuye. 6Ngayewanjhmarnehmarneyime nguddangudberre nawu ngurrini kore kunred Rome dja Godngunkayhmeng ngudberre, ba ngurriyimerran warridjJesus Christ bininj nuye. 7Nungka nawu ngunmarnedjarengudberre djamak kadjare ngudda nuyekih bininj. Ngaye

Page 2: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 1:8 2 Romans 1:13ngadjare God nawu Ngabbard, dja mak nawu KawohrnanRowk Jesus Christ bu ngunmarneyime kunmak duninjhdja mak ngunwon kunmodmikenh nuye dorrengh.

Paul Kadjare Bu Kabendjahwon Nawu Yiwarrudj BininjKore Rome

Romans 1:8-158 Kuhni bu ngahdokmiwewerrk kore ngadjaremarney-

ime ngudberre kuninjkunu. Birriwarlahkenh nawu bin-inj ngundiwobekkang ngudberre bu ngurriwoybukwonnawu Jesus Christ, wanjh ngaye ngahdi yiwarrudj korekunngey nuye dja ngaye ngadjalmanjbun God bu nguddangudberre. 9-10 Ngaye ngadjalnjilngmak duninjh bukuninjkunukenh kore ngawernhdurrkmirri nuye God bumunguyh ngabenmarnemulewan bininj bu beywurdkenhnuye. Dja mak God kaburrbun bu ngaye ngayime kun-woybuk duninjh bu ngamulewarren. Kaluk ngaye ngahdiyiwarrudj ngudberre munguyh. Ngaye kaluk ngadjawanGod bu kadjare bolkkime nganmunkewe kore ngudda.Wardi bu nganmarnebolhmarnbun ba ngamre. 11 Ngayewanjh ngadjaldjare bu nan ngudberre, ba bu won ngud-berre yehyeng nawu Namalngmakkaykenh kanwon kad-berre, manbu ngunmurrngrayekwon. 12 Bu ngaye kuhningayime, ngaburrbun nawu ngad karribengyolyolmer-rimen kore karrimarneyimerren bu karriwernhwoybuk-won Jesus. 13Mah nawu karridanginj, kandibekka, ngayengadjare bu kuninjkunu ngurriburrbun bu ngaye wanjhngadjaldjareni bu yimankek ngamrawinj kerrngehkenh,dja kunwern bu ngandahmeng. Wanjh ngaye ngadjarengabenmarnbun nawu bininj ngurrihni kunmekbe koreRome ba bu kabirrimunkekadjung Jesus, yiman kayimekorroko ngabenmarnbuni birriwern bininj nawu beddaminj Jews.

Page 3: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 1:14 3 Romans 1:1814 Kaluk God nganmarnewokkurrmerrinj bu ngaye

ngabenmarnemulewan kunwok kunmak bedberre bininjnawu kabirriwokdi Greek kunwok dja mak bininj nawukabirriwokdi kunwokbubuyika kunwok. Nungka wanjhnganmarnedjareminj ngaye ngabenyikan nawu bininjbirriwernhmayaliwern duninjh dja mak bininj nawu bir-rimayaliyak. 15 Bu kunmekbekenh kuninjkunu ngayengadjare ngamre ngudberre nawu ngurrihni kore Romebu marnemulewan kunwok kunmak.

Manbu Kunwok Kunmak, Makka Kakarrme KundulkarreRowk

Romans 1:16-1716 Ngaye minj ngayemengalme bu ngabenbengdayhke

birriwern bininj mahni kunwok kunmak. Maninjmanukunwok kakarrme kundulkarre nuye God, wanjh kaben-ngehke bininj nawu kabirriwokbekkan dja kabirriwoy-bukwon. Ngayime nawu Jew bininj nayuhyungkih, djayerrekah bininj nawu minj bedda Jews. 17Mahni kunwokkunmak kumdolkkang kore Godbeh. Bu bininj kabirri-woybukwon kunwok kunmak, wanjh kunukka God kaben-makwan birrimekbe nawu bininj, dja kabenmarnmarn-bun ba bu bedda birrimak munguyh munguyh. Kunmek-bekenh bu kuninjkunu kabimbuyindi kore kahyime, “Bunangale bininj kabiwoybukwon God, wanjh nakka Godkabimarneyime namak, dja mak nungka kabimalngker-rngehme.” [Habakkuk 2:4]

God Kandung Kadberre Karriwarlahkenh Bininj RowkRomans 1:18-31

18 God kanbukkabukkan kadberre kore heavenbeh bubolkkime wanjh nungka kabendung bininj nawu minjkabirridjare kore nungka dja mak kabirridjalyime kun-warrehwarre duninjh. Birrimekbe birriwarre bininj

Page 4: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 1:19 4 Romans 1:25

wanjh yiman kayime kabirriwokwarlkkan manbu kun-woybukkenh. 19 Birriburrbuyi God, bu nungka ben-bukkabukkani bedberre bu djal mandjad, wanjh woy-bukkih, kabirridjalburrbun. 20 God marnbom kondahkunrorre dja mak yehyeng rowk. Dja bininj rowk birri-nang kore nungka marnbom, wanjh birriburrbuni bu Goddingihdi, dja kundulkarrekimukni duninjh. Minj birridar-rkidnayinj, dja med, birridjalburrbuni bu woybukkih Godkahdi. Dja bonj, minj bedda birriwokmarrkmayinj bu djalburudjang.

21 Bedda birriburrbuni nawu God, dja ngaleng minjbedda birriburlumeninj nuye, dja mak minj birriman-jbuyinj kore nungka. Dja ngaleng bedda birrimayaliwar-reworrinj dja birridjalburrbuni yiman kayime birrihnikore kubolkmunun. 22 Bedda birridjalwernhburlumer-reni bu bedmandeleng birriyimi birrikodjkuludjadni. Djangaleng bedda kunu birridjalbengwarr. 23Beddaminj bir-rimarnediwirrinj yiwarrudj kore namakkaykenh duninjhGod nawu kahdjaldarrkid munguyh munguyh. Burrkyak.Bedda birrimarnbuni nawu bedman bedberre gods yimankabirrikukrohrok bininj nawu kabirridowerren, dja makmayhmayh, dja mayh rowk dja mak yiman nayin!

24 Kunmekbekenh bu God bendjalbawong bedberre babu birrikurduyimi kore bedman birridjareni, dja kun-burrk bedberre birriwarreworreni bu kunwarre birrid-jaldjareni kore kunburrk djareni. 25 Njalekenh bu kuhnikurduyimerranj? Kunmekbekenh bedda birribawongkunwok manwoybukni manbu God kabiyolyolme, dja bir-riwoybukwoni manu benkoweng bedberre. Bedda bir-rimarneboddangeni yeng kurorrekenh nawu God marn-bom, dja wanjh birrimarnedurrkmirri. Minj kabir-rimarnedurrkmirri dja minj kabirrimarneboddan Godnawu marnbom yehyeng rowk, nawu karriburlumen bu

Page 5: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 1:26 5 Romans 1:32munguyh munguyh. Amen.

26 Wanjh kunmekbekenh bu kuninjkunu God bend-jalbawong bedberre kore kabirridjalkurduyime kunwar-rehwarre. Kaluk daluk warridj bindibawong binihbin-inj, dja wanjh birrimarreni bedmandeleng bu kunwarrebirriyimi dalukdeleng. 27 Dja mak binihbininj bindiba-wong daluk, dja birridjaldjareni birridjirdmarreni bu bir-riyoy bu djalbininjdeleng. Bedda birridjaldjareni korebirrikurduyimi kore kunwarrekenh. Bedda birrikurduy-imi kundjalwarre duninjh kore kunburrk bedberre, djawanjh birridowerrinj, kore God bendungi. 28 Wanjhbedda yimankek birriyimerrinj God nawu djalburrkyak,wanjh God bendjalbawong bedberre bu birrimayaliwar-reminj dja wanjh birrikurduyimi kunwarre duninjh koreGod minj kadjare. 29 Bedda birridjalwernhmayaliwern-minj duninjh kore kunbubuyika kunwarrehwarrekenh.Bolkkime bedda nawu kabirridjaldjarewern, dja makkabirrikirnwerren. Bedda wanjh birrimarndeyi. Kalukkabirridjare kunyid, dja mak kabirridjalkurrehkurren,dja mak kabirridjare kabindiwarrewon birribuyika bin-inj. Bedda mak kabindidjalyolyolme nawu birribuyika.30 Bedda mak kabirrikowerren kore bininj birribuyika,dja mak kabirriwidnan God. Kabirriyime bu bedda yi-mankek birringeykimuk, dja kabirridjalbangmen. Beddamak kabirridjalburlumerren bu bedmandeleng, dja kabir-riyawarren bu kunwarre kunkerrngekenh kabirriyime.Bedda minj kabindiwokmarrkmang nawu bedberre ko-rnhkornkumo dja ngalbabadjan. 31 Bedda wanjh yi-man birrimayaliyak, dja kabirrikurren kore kabirriyime.Bedda nawu birrimimkongiyak dja mak minj kabindikon-gibunkenh bedberre. 32Kaluk bedda kabirriburrbun korebaleh God kayime bu kabendjadme koremandjad duninjhbininj nawu kuhni kabirrikurduyime. Nungka yimeng bu

Page 6: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 2:1 6 Romans 2:5bininj nawu kakurduyime bu kuninjkunu wanjh nakkakadjaldowen. Dja bonj, bedda kabirridjalkurduyime kun-warre, dja mak kabindiburlume nawu birrimekbe bininjkore bedda warridj kabirrikurduyime kunwarre.

2God Kandjadme Kore Mandjad Dja Mak Kunwoybuk Dor-

renghRomans 2:1-16

1 Dja ngaye yolyohyolyolme ngudda ngudberre, yid-dok ngudda wanjh ngurrbenyolyolme dja ngurrbend-jadme nawu birribuyika bininj nawu kabirrikurduyimekore kunwarre? Wanjh ngudda ngurrirohrok! Kuhningurridjadmerren! Woybukkih, kuhni kunwarre ngur-rikurduyime bu ngudmandeleng. 2 Karriburrbun bu Godkabendjadme nawu birriwarre bininj kore kunmakkenh,kore mandjad duninjh dja kore kunwoybuk. 3Dja nguddakunu minj ngurrirohrok God! Kunubewu ngudda yi-mankek ngurrbendjadme bininj nawu kabirrikurduyimekunwarre dja ngurriyime God minj ngundjadme ngud-berre. Dja God wanjh ngundjadme ngudberre warridjngudda bu kunmekbekenh kore karohrok rerrih nguddabu kunwarre ngurrikurduyime. 4 Kandibekka, Godngunkongibun ngudberre, nungka bu ngundjalmadbunmunguyh djamak nungkaminj ngunbangmedung. Wardingurriyime bu Godminj ngundjadme, dja mak kawokyak-men. Dja burrkyak, nungka wanjh ngunmadbun ba bungurrimulewarren kore kunwarrekenh bu ngurribawonngudberre.

5 Kaluk ngudda wanjh ngurridjalkangerayek dja minjngurriwarnyakmulewarren bu ngurribawon kore kun-warre ngudberre, wanjh kunbarnangarra kamre bu God

Page 7: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 2:6 7 Romans 2:12wanjh ngundjalwernhdung. Bu kunmekbe kambolky-imerran, wanjh karriwarlahkenh bininj rowk karribur-rbun bu God kandjadme bu djal mandjad duninjh nuye.6 Ngurriburrbun kore kabimbuyindi, “God wanjh kaben-bebbehwon bininj kore bedda birribebbehkurduyimi.”[Psalm 62:12] 7 Bininj nawu kabirridurrkmirri munguyhkore kunmakkenh ngarre, dja kabirridjaldjare God kaben-burlume bedberre dja wanjh kabirridjarrkni nungka bumunguyh munguyh. Wanjh God kabenmarnbun nawubirrimekbe bininj bu kabirrimalngmimbi kore nungka bumunguyh munguyh. 8 Bininj nawu kabirriyinganengh-merren, dja mak bedda minj kabirriwokmarrkmang korekunwoybuk kunwok, wanjh kunukka yiman bedda kabir-riwokmarrkmang nawu kunwarre. Wanjh kunukka Godkabendjaldung dja mak kabenwernhdung bedberre.

9 Kaluk ngudda bininj nawu Jew dja mak ngudda nawuminj Jew bininj, bu ngudda wanjh munguyh ngurrid-jalkurduyime kore kunwarrehwarre, wanjh God ngunwonngudberre kunyid bu wanjh kunukka ngudda ngurrid-jalwernnjilngwarrehwarremen. 10 Kuhni bu karohrokyerreh, bu ngudda Jew bininj dja mak ngudda nawu minjJew, bu ngudda ngurridjalkurduyime kore kunmakkenhmunguyh, wanjh kunukka God ngunmakwan dja ngun-burlume ngudberre bu kunmekbekenh kuninjkunu, djamak ngunwon nuye kunmodmikenh. 11Kaluk God kaben-bebbehdjadme bininj rowk bu mandjad duninjh, dja bir-riwarlahkenh bininj rowk birribakkeng nuye mankarre.

12 Bininj nawu Jew, bedda kabirrikarrme mankarrekore Mosesbeh. Bu yiman bedda kabirribakke man-mekbe mankarre wanjh kunukka God kabenwelengnamebedberre, bedda nawu kabirriyime kunwarre. Dja bin-inj nawu minj Jews, wanjh minj kabirrikarrme maninj-manu mankarre, dja ngaleng, bu kabirrikurduyime kun-

Page 8: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 2:13 8 Romans 2:19warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre korekuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbumankarre nuye God, dja minj kabirrikurduyime bu kun-injkunu, wanjh kunukka God kawarrewan. Dja ngaleng bungudda ngurrimarrkmang kore mahni mankarre kayime,wanjh God kunukka ngunmakwan ngudberre. 14 Bininjnawu minj Jews, kunubewu yikahwi kabirrimarrkmangmanbu mankarre bu yiman minj kabirriburrbun manbumaninjmanukenh. Wanjh kunukka kamak, wanjh yimanbedmandeleng kabirrikarremarnburren wanjh manbumankarremak. 15 Bu kunmekbe kabirrikurduyime, wanjhkarriburrbunyimankayimemankarre kabimbuyindi korekukange bedberre. Bedda wanjh kabirriburrbun kunmakdja kunwarre kore kukange bedberre. Wanjh kunukkakabirriburrburren bu kabirribengkan kore kabirrikur-duyime kunmak dja kunwarre. 16 Ngaye ngayolyolmemahni kunbarnangarra bu God kabimunkewe Jesus Christbu kandjadme kadberre bininj rowk. Nungka kandjadmekore kunmayali kahwarlkkayindi kore kukange kadberre.Ngaye ngabenmarneyime bininj bu kuninjkunukenh bumak ngabenmarnemulewan kore kunwok kunmakkenh.

Nawu Jews Bininj Kabirribakke God Nuye MankarreRomans 2:17-29

17 Kandibekka ngudda binihbininj nawu Jew. Nguddangurriwernhkarrmemanmekbemankarre, djamak ngur-riburlumerren bu kore kuninjkunu God ngurribelbmer-ren. 18 Ngudda ngurriyime bu yimankek ngurriwern-hburrbun kore nungka kahdjare, ngudda wanjh ngur-riburrbun manbu mankarre, dja ngudda kunu ngurribur-rbun ba bu ngurrini kamak rowk. 19 Wardi nguddangurriburlumerren bu yimankek ngurrbenkan nawu bir-rimimbunje bininj bu ngurridjarrkre, dja mak yimankekngurrbenmarnebolkwolkan nawu bininj kabirrihni kore

Page 9: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 2:20 9 Romans 2:26kubolkmunun, 20 Dja mak ngurriyime bu yimankekngudda ngurrikarrme mankarre manbu ngunmayaliw-ernwong kore kunwoybuk, wanjh kunmekbekenh kunungurrbenbukkabukkan nawu birrikukbengwarr bininj djamak nawu birrimayaliyak.

21 Mah. Bu ngudda ngurrbenbukkabukkan bir-ribuyika bininj, dja njalekenh minj ngurribukkarren bungudmandeleng? Bu kunubewu ngurrbenmarneyoly-olme nawu birribuyika bininj, “Yuwn bu ngurridjird-mang.” Dja mak bu ngudda kunubewu warridj ngur-ridjirdmang. 22 Ngudda ngurrbenbengdayhke nawu bir-ribuyika, “Yuwn bu ngurridjirdmarren bu kunwarrekenhkore daluk dja bininj kabirrimarren.” Kunubewu kun-mekbe mak ngudda ngurrikurduyime warridj. Nguddayimankek ngurriwidnan idols nawu god nawarrewarrenawu yeng, dja mak kunubewu bu ngurringimen korekururrk manbu yiwarrudj bedberre ba bu ngurridjird-mang njalehnjale. 23Ngudda ngurriburlumerren buman-mekbekenh manbu mankarre ngurrikarrme, dja nguddawanjh ngurribakkabakke. Kaluk kuninjkunukenh bin-inj ngurrbenmarnbun kabirriyime bu God minj namak.24 Ngurriburrbun kore bimbuyindanj djurra bu yimeng,“Bininj nawu minj Jew, bedda ngundikurdunan korengurrikurduyime wanjh bedda kabirrimarneyime kun-warre kore God.” [Isaiah 52:5]

25 Ngudda binihbininj nawu Jews, ngudda ngurri-lakkayen bu kunmekbekenh ngudda nawu bininj nuyeGod, dja wanjh kamak. Dja bu ngudda ngurridjalbakkemanbu mankarre, wanjh kunukka yiman ngudda minjngurrilakkayendangimeninj. 26 Dja karohrok bu nawubininj minj Jews, nawuminj birrilakkayen, dja ngaleng bukabirrihdjalkurduyime kunmak kore mankarre kahyime,wanjh kunukka yiman kayime bedda birrimarnburrinj

Page 10: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 2:27 10 Romans 3:3bu yiman birrilakkayenworrimeninj. 27 Ngudda nawungurrilakkayen kore kuburrk ngudberre, dja ngurrikar-rme manmekbe mankarre kore kabimbuyindi, wanjhngudda wanjh ngurridjalbakke maninjmanu mankarre.Dja birrimekbe bininj minj birrilakkayen kore kuburrkbedberre dja mak kabirrimarrkmang manbu mankarre,wanjh yiman kayime ngundidjadme ngudberre!

28Bininj nawu Jewduninjh, wanjhminj kunburrkwi. Bukayimerran Jew duninjh, wanjh yiman kayime lakkayen-danj kore kukange nuye warridj. Nakka wanjh Jew dun-injh. 29 Bu bininj kabirrilakkayenworren kore mankarrekabimbuyindi, bu djal kunburrkwi, wanjh nakka minj Jewduninjh. Dja bininj nawu Jewduninjh, beddawanjh yimankabirrilakkayenworren kore kukange bedberre. KalukNamalngmakkaykenh kabenlakkayenwon kore kukange,dja yuwn bu kore bininj kabirridjalmunkekadjung korekabimbuyindi. Dja bininj nawu Jew duninjh, minj bir-ribuyika bininj kabirriburlume, dja nungan God kabidjal-burlume nuye.

3God Kandjalmarnekurduyime Kore Nungka

Yingkihwokkurrmerrinj KadberreRomans 3:1-8

1 Bu kuhni bininj wanjh nawu Jews, yiddok kamak,dja mak yiddok kunmak kabirrikarrme? Nawu birri-lakkayen, yiddok kunmak? 2 Yoh, kuhni bu kunmakkunwern kabirrikarrme bedda nawu Jews. Bedda wanjhbirriyungkih bininj nawu God benwong nuye kunwok bakabirrikarrenahnan. Dja kunu kunkimuk. 3 Dja yikahwinawu Jews minj birriwernhwoybukwoyi dja minj birri-wokmarrkmayinj God. Wanjh njalekenh bu kunmekbe,dja ngaleng, God nungan kadjalkurduyime munguyh

Page 11: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 3:4 11 Romans 3:8

kore wokkurrmerrinj, dja bininj burrkyak! 4Woybukkih.Bu bininj rowk nawu kabirrihni kondanjkunu kabirrid-jalkurrehkurren, God nakka nungan kadjalyime kun-woybuk munguyh. Kunmekbekenh bu kore bimbuyin-danj, yimeng, “Ngudda God, kore baleh yarrkka yiyimewanjh djal kunwoybuk dja mak kunmak. Bu yimanngudda kandjadme ngadberre, ngudda wanjh munguyhyidjalwinhme.” [Psalm 51:4] 5 Kaluk nawu bininj yi-mankek kabirriyime, “Adju! Bu ngaye ngakurduyimekunwarre, wanjh kunukka birriwern bininj kabirribur-rbun bu nungka God namakkaykenh duninjh. Mah, Godnganbawon ba bu ngahkurduyime kunwarre. Nungkanjalekenh bu ngaye nganhdung.” Kuninjkunu kore bininjwanjh kabirriyime kore kunmayali bedberre. 6 Wanjhyuwn bu kumekbe ngad karriyime! God wanjh nun-gan kandjaldjadme karriwarlahkenh bininj rowk kondahkurorre bu mandjad duninjh dja mak kunwoybuk dor-rengh. 7 Kunubewu nabuyika bininj kayime, “Med wardibu ngaye ngakurrehkurren, bininj wanjh kabirriburrbunnawu God nakka nadjalkudji kanmarneyime kore kun-woybuk, bu bedda wanjh kabirriburlume nungka. Djanjalekenh bu God ngandjadme ngaye, dja nganmarney-ime ngawarre bininj?” Kuhni yikahwi bininj kabirriyime,wanjh kakarrewarre. 8 Kunbuyika mak yikahwi bininjkabirriyime bu kuninjkunu, “Mah, ngad kab karridjalkur-duyimen kunwern kore kunwarre, ba bu God kakur-duyime kunmak kunwern kadberre!” Yikahwi bininjkabirriyime yimankek bu ngad ngarridjalyolyolmeninjngadmandeleng. Dja ngadminj karriyimeninj kunmekbe,bedda wanjh ngandidjalyolyolme bu ngad. Bu, wanjhbonj, kunmekbe wanjh kundjalwarre duninjh, dja bu bin-inj kabirriburrbun kunmekbekenh wanjh kunukka Godmandjad kabenmarneyime bu bedda birriwarre.

Page 12: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 3:9 12 Romans 3:19Minj Nangale Bininj Kakurduyime Kore KunmakRomans 3:9-20

9 Mah wanjh, kunubewu ngudda ngurriyime bu nawungad Jew ngarrbenyurrhke nawu birribuyika bininj. Bur-rkyak, ngad nawu ngarridjalwarre warridj. Ngaye ngayi-meng kerrngehkenhni bu karridjalwernkenh bininj nawungad karribakkeyi manbu God nuyemankarre ngad nawubininj Jew, dja mak ngudda ngurribuyika bininj nawuminj Jew. 10-12 Kuhni wanjh bimbuyindanj kore kunin-jkunu, yimeng, “Minj nangale bininj nadjalmak. Minjnadjalkudji! Minj nangale bininj mandjad kabiwernhbur-rbun nawu God. Minj nangale kabiyawan nawu God. Bir-riwarlahkenh bininj rowk birrimarnemirrkborledmengkore nungka. Birridjalwarreworrinj bu minj njale kun-mak kabirrikurduyime. Minj nadjalwohkudji namakbininj nawu kayime kunmak.” [Psalm 14:1-3] 13-14 “Bubedda kabirriwokdi, wanjh yiman kabirriyolyolme, wanjhmanbu kundowikenh kamre darnkih. Bu bedda kabirri-wokdi, wanjh kunu bedda kabirridjalkurren. Manbu bed-berre kunwok yimanmanbang rerrih. Bedda kabindidjal-dung dja mak kabindidjalmarneyime kore kunwok kun-rayek.” [Psalms 5:9; 140:3; 10:7] 15-17 “Bedda kabirridjald-jurrkkarren bu kabindibun nawu bininj. Kudjalbolkwar-lahkenh kore kabirrire, bedda wanjh kabindidjalnjilng-warrewon bininj dja mak kabindimarnemarnbun kunyidbedberre. Bedda minj kabirriburrbun bu kabirrire korekunmodmikenh dorrengh.” [Isaiah 59:7-8] 18 “Beddanawu bininj minj kabirrimarnekele nawu God.” [Psalm36:1]

19 Mah wanjh, ngad karriburrbun nawu karrikar-rme manbu mankarre, wanjh mahni mankarre kanbeng-dayhke nawu karridjalwarlahkenh rowk! Karriwernni-wirrinj bu karrimarrkmayinj manbu mankarre. Kunmek-

Page 13: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 3:20 13 Romans 3:25bekenh bu God wanjh kandjadme karridjalmirndewar-lahkenh bininj rowk nawu karrihni kondanjkunu kurorre,dja karridjalngurdme, bu minj karriwirrihme nawu God.20 Bu karriwokmarrkmayinj God nuye mankarre bubulkkidj duninjh, wanjh nungka kanmarneyimeninj bungad kunu karrimakniwirrinj bininj. Dja bonj, ngad nawukarriwarlahkenh bininj rowkminj karriwernhmarrkmayimaninjmanu mankarre. Dja ngaleng manbu mankarrewanjh kanbukkabukkan ba karriburrburren ngad wanjhkarrikurduyime kunwarre.

God Kanmakwan Bu Karridjalwoybukwon Jesus ChristRomans 3:21-31

21 Bu bolkkime wanjh, God kanbukkang kadberre korekundjalbuyika, ba bu nungka kanmarneyime karrimakkore nungka. Mankarre minj kanmarnbun bininj ba buGod kanmarneyime bu kanmakwan. Dja ngaleng mahnimankarre kandjalmarnemulewan kore kunbuyikakenh,dja warridj nawu prophets bedda korroko birridjalyingki-hyolyolmi. 22Kuhni bu kunbuyika ngarre, bu nangale bin-inj kabiwoybukwon nawu Jesus Christ, wanjh nakka Godkabimakwan. God kabenmarnekurduyime birridjalwernbininj rowk nawu kabirriwoybukwon. Dja wanjh ngadkarridjarrkrohrok. 23 Ngad karridjalwarlahkenh bininjrowk karribakkebakkeng God nuye mankarre, dja minjkarrimak kore nungka nawu nadjalwernhmakkaykenhduninjh. Ngad kunu minj karriwernhmak yiman nungka.24 Nawu God kandjalkongibun kadberre rowk, wanjhnungka kanwong bu djalburudjang nuye, bu yimengngad karrimak kore Christ Jesus nawu kanbongyerrkkengkadberre. 25 God nungan bikanjkurrmeng Christ Jesusbu kanmarnedoweng kadberre. Bu kurlbawarrhmengkadberre, wanjh God kanmarneyime bu ngad karrimak bukarriwoybukwon kore Jesus. Bu kunmekbe kurduyimeng,

Page 14: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 3:26 14 Romans 3:31wanjh God kanmarnebukkarrinj kore nungka kandjadmemunguyh mandjad duninjh. Bininj rowk birridjalkurduy-imi kunwarre bu kerrngehkenhni, dja Godminj benbular-rbuyinj bu nungka wanjh bendjalmadbuni. 26 God mad-buni bedberre ba bu ngad bolkkime karridjalnan nuyekundjalmak kore kandjadme. Bu bolkkime, karriburrbunnungka wanjh nadjalmak, dja nawu kayime birrimaknuye, bininj nawu kabirriwoybukwon Jesus.

27 Mah wanjh, bonj, ngad minj karriyawoyhburlumer-ren bu karriyimerrimeninj bu karrimak bininj, dja minjmanbu manmekbe mankarre karriwernhwokmarrkmayi.Dja mak ngad minj karriburlumerren kore ngadmande-leng, bu kunmekbekenh ngad karriwoybukwon kore Je-sus. 28 Baleh kab ngad karrikurduyime ba bu God kayimengad karrimak kore nungka? Yiddok bu karridjalkarrmemanbu mankarre? Burrkyak. Minj kunukka mandjadduninjh. Bu kuhni wanjhmandjad duninjh kore ngad kar-ridjalwoybukwon nawu nungka Jesus. 29Ngabenyolyolmebininj rowk. Nawu Jews bininj yiddok bedda birridjalkudjikabirrikarrme nawu God? Burrkyak, God kandjarrkkar-rme ngad nawu nuyekih bininj, Jew bininj dja bininj nawuminj Jews. 30 Kaluk nawu nungan nadjalkudji God wanjhkandjalmarnekurduyime kore kadjalrohrok bininj rowk,bu bedda nawu yiman birrilakkayen dja mak minj birri-lakkayen. Karridjalrohrok. Bininj nawu kabiwoybukwonJesus, wanjh kunukka God kayime bu nakka namak bininjkore God.

31 Bu ngad karriwoybukwon Jesus, wanjh kunukkayiddok ngad karriwemanmekbemankarre? Burrkyak. Buyiman ngad karriwoybukwon Jesus, wanjh kunukka ngadkarriyime bu God nuye mankarre wanjh mandjalmakduninjh.

Page 15: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 4:1 15 Romans 4:64

Abraham Nawu Bidjalwoybukwong God Dja KumekbekenhKunu God Nungan Bimakwam

Romans 4:1-251 Ngaye ngadjare ngayolyolme nawu Mawah kadberre,

nawu Abraham. Ngudda ngurriburrbun bu baleh kur-duyimerranj nuye. Bu ngad karridjarrkburrbun nungka,wanjh kunukka ngad karriborlhmen kore ngadmande-leng kadberre. 2 Njalekenh kuhni bu God bimarneyimiAbraham nungka namakni kore nungka? Yiddok Abra-ham kurduyimi kunmak kore wokmarrkmey God nuyemankarre, dja durrkmirri munguyh ba bu burlumer-rimeninj kore bininj? Yiddok kunmekbekenh kunu?Burrkyak. God minj biburlumeninj Abraham bu kuhnikurduyimi. Dja Abraham minj kuhni bimarnbuyinj koreGod yimeninj nungka bimakwam. 3 Ngurriburrbun kun-mekbe kore kabimbuyindi nuye bu yimeng, “Abrahambiwoybukwoni God, kunmekbekenh God bimarneyimengnungka wanjh namakni kore nungka.” [Genesis 15:6]

4 Baleh kuhni kamenmenyime? Ngurriburrbu bu kun-mekbekenh marneyime. Bu bininj kahdurrkmirri kun-rayek duninjh, wanjh nawu kabimarnewohrnan kabikar-remulewan money bu kunmekbe. Namekke nawu moneyminj kamang bu djal burudjang, dja nungka kamang korekarrurrkmirrikenh. 5 Kuhni bu kunbuyika nuye koreGod. Ngad bininj minj karrimarnedurrkmirri God bakarrimarnbun nungka kanmakwan. Kuhni bu burrkyak.Kaluk bu karridjalwoybukwon God wanjh kunmekbekenhnungka kandjalmakwan kadberre. Kuhni wanjh Godkadjare kakurduyime kadberre.

6 Nawu David warridj benyolyolmeng bu God nun-gan benmakwani bininj nawu minj birriyingkihdur-rkmirriwirrinj nuye nawu God. Bedda birridjalwoy-

Page 16: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 4:7 16 Romans 4:13bukwoni nuye, nawu bedda birriwernhnjilngmakminj.7 Kore bimbom nawu David, “Kadjalnjilngmak bininjnawu Kawohrnan Rowk kabimarnebengmidjdan nuyekunwarre, dja mak kabimarnebularrbun kunwarre nuye.8 Kadjalnjilngmak nawu bininj bu nawu KawohrnanRowk minj kabiyawoyhdjuhbun bu kunwarrekenh nuye.”[Psalm 32:1-2]

9 Nawu David yiddok bendjalyolyolmi birridjalkudjibininj nawu birrilakkayen? Burrkyak. God kaben-marnekurduyime kunmak bu mak kadjalrohrok nawubirribuyika bininj warridj. Ngudda ngurriburrbun bungad karriyimi, “Abraham biwoybukwoni God, kunmek-bekenh God bu bimarneyimeng nungka wanjh namaknikore nungka.” 10 Bolkkime ngurriburrbun bu kunin-jkunukenh. Yiddok God bimarneyimeng Abraham bunamakni kore nungka bu korroko lakkayenmeninj? Bur-rkyak. Abraham biyingkihwoybukwoni God bu nungkaminj bangmelakkayenworrimeninj dja God bidjalmarney-imi bu nungka wanjh namakni kore nungka. 11 Kuhni bukaluk bu rerrekah wanjh God bibengdayhkeng bu nungkawelenglakkayenworrinj. Kaluk menburrburreni bu woy-bukkih nungka namakni kore God. Njalekenh kuhnibimarnekurduyimerranj nawu Abraham? Ba bu nungkayiman kayimerran nawu mawahmawah bedberre bir-ribuyika bininj rowk nawu kabirridjarrkwoybukwon God,nawu birrilakkayen dja mak nawu minj birrilakkayen-worrimeninj. 12 Dja mak bimarnekurduyimerranj Abra-ham ba bu nungka yimerranj mawahmawah bedberrebirrilakkayen bininj bu bedda yiman kabirringunjdjikanAbraham nawu mawah kadberre rowk. Bedda nawukabirriwoybukwon God yiman Abraham kurduyimengkerrngehkenhni bu nungka welenglakkayenworrinj.

13 God biberrebbom nawu Abraham bu nungka kabi-

Page 17: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 4:14 17 Romans 4:17bolkwon kore kubolkwarlahkenh rowk kondah kurorre,nawu nungka, dja mak nawu benkebmawahmeng bin-inj nuye. Njalekenh bu God benmarnewokkurrmer-rinj? Yiddok Abraham nakka wernhmarrkmangi manbumankarre? Burrkyak. Dja ngaleng nungka bidjalwoybuk-woni God. Wanjh God bidjalmarneyimi bu nungka na-makni, wanjh kunmekbekenh kunu God bimarnewokkur-rmerrinj nuye. 14 Kaluk bininj nawu kadjare kamangkore God kabiberrebbun, baleh nungka kakurduyime?Bu kawernhrohrokme kawernhkarrme mankarre nuyeGod, wanjh kadjalbarabun, kadjalbakke manbu mankarremunguyh. Kunmekbekenh kunu God kadjare bininjkabidjalwoybukwon.

15 Bu minj karrikarrmeninj manbu mankarre, wanjhminj karribarabuyinj bu karriwokmarrkmayi, dja makGod minj kanduyi kadberre. Dja bonj, mahni mankarrekayo dja wanjh karribakke. 16 Kunmekbekenh kunuGod wokkurrmerrinj bu nungka wanjh kabenmakwannawu birridjalmirndewern bininj bu kabirridjalwoybuk-won nungka. Nungka kandjalwernhkongibun, dja kad-jare ngad nawu karridjalwern karrimaknin kore God bungad wanjh karringunjdjikan Abraham, yikahwi ngadnawu karrikarrme manmekbe manbu mankarre, dja makyikahwi ngad nawu minj karrikarrme. Wanjh kun-mekbe kunu kamenmenyime nawu Abraham yiman ko-rnkumo kadberre rowk bu karriwoybukwon God yimannungka. 17 Kunmekbekenh, wanjh kuhni bu kabim-buyindi, nawu God bimarneyimeng Abraham, “Ngayewanjh marnbom ngudda bu yiyimerran mawah duninjhbedberre bininj nawu birridjalmirndewarlahkenh nawubirriwokbubuyika bininj.” [Genesis 17:5] Dja God bi-marnbom Abraham yimerranj yiman kayime kornkumokadberre rowk, nawu biwernhwoybukwoni God nawu

Page 18: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 4:18 18 Romans 4:24kabendarrkidwon bininj nawu birridoweng, dja mak bukadjalwokdi, wanjh kamarnbun yehyeng rowk kore minjnjale bangmediwirrinj.

18 God bimarneyimeng Abraham bu nungka wanjhkabimarnbun kabenkarrme bininj birridjalwernkenhduninjh nawu kabenkebmawahme yiman namud nuye.Dja mak bimarneyimeng, “Birridjalmirndewernkenhduninjh nawu ngudda ke mawahmawah.” [Genesis15:5] Abraham bidjalwoybukwoni kore kunwoknuye dja minj marrkbaworrimeninj. 19 Nungkakukburrburreni kore kunburrk nuye bu darnkihkarrowen. Nungka bu mandjewk nuyeni 100bu wanjh nungka kohbanjminj duninjh, dja makbiburrbuni ngalbu ngalbininjkobeng nuye Sarah wanjhwalirrngwarreni. Dja nungka ngaleng, Abrahambidjalwoybukwoni God, bu minj marrkbaworrimeninj.20 Nungka minj bikewkmeninj God, dja biburrbunimunguyh kore God bimarnewokkurrmerrinj nuye,dja mak bidjalwernhwoybukwoni. Wanjh kunudjalmurrngrayekminj, dja mak bikuniburlumi God.21 Nungka wernhburrbuni bu woybukkih, nawu Godkabendjalwon kore benmarneyingkihwokkurrmerrinjbu nungka kadjalkurduyime kore kundulkarrenuye. 22 Nungka bidjalwernwoybukwoni God, bukunmekbekenh wanjh bimbuyindanj, “God bimarneyiminamakni kore nungka.” [Genesis 15:6] 23 Manmekbemanumahni kunwok kabimbuyindi, wanjh minj kunukkakabiyolyolme nawu Abraham nadjalkudji. 24 Mahnikabimbuyindi bu ngadkenh kadberre warridj. Ngad nawukarriwoybukwon God nawu birrolkkayhweng Jesus nawuKawohrnan Rowk kadberre kore dowengbeh, wanjhkunmekbekenh God wanjh kanmarneyime bu ngadkarrimak.

Page 19: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 4:25 19 Romans 5:525 Jesus wanjh doweng bu God kumekbekenh bikur-

rmeng benbidkenwong bininj bu birribom, dja wanjhdoweng bu kunwarrekenh ngad kadberre. KalukburrkGod birrolkkayhweng ba bu nungka kanmarneyime ngadkarridjalmak bininj kore nungka.

5God Kanmakwam Kadberre Dja Kanwong Nuye Kunmod-

mikenhRomans 5:1-11

1 Bolkkime ngad nawu karriwoybukwon Jesus Christnawu Kawohrnan kadberre, wanjh kunmekbekenh kunuGod kanmarneyimeng bu ngad nawu karrimak bininjnuye. Nungka wanjh kanmarnbom ba minj karriya-woyhyidko kore Jesus Christ nuye. 2 Ngad karriwoy-bukwong nungka, dja kunmekbekenh kunu karridjaldibolkkime kore God kandjalwernkongibun duninjh, djakarriwernhnjilngmarrmarr bu karriburrbun kaluk yer-rekah karridjarrkdi kore heaven nungka dorrengh. 3 Djakunbuyikamak bu bolkkime ngad karridjalnjilngmakmenmunguyh bu kunyid kanmarnebebme kadberre! Yoh,dja karriyime bu manbu kunyid wanjh kanmurrngrayek-won kadberre ba minj karriwarnyakmulewarren. 4 Bungad minj karriwarnyakmulewarren kore karridjalkur-duyime kunmak, wanjh kunukka God kanmarnenjilng-mak duninjh kadberre. Dja kuhnikenh karriburrbunbu nungka kaluk yerrekah kakurduyime kunmak kad-berre. 5 Ngad wanjh karriburrbun kuhni kunwoybukduninjh. God korroko kanwong kadberre nawu Namalng-makkaykenh nuye, wanjh kunmekbekenh kunu nungkakandjalmarnedjare, yiman kayime kandjalkangebarlkekadberre.

Page 20: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 5:6 20 Romans 5:116 Kandibekka! Bu Christ doweng kadberre, wanjh

njalekenh? Yiddok kunmak karriyimeninj munguyh?Burrkyak! Ngad nawu karringudjwarreni duninjh djangad minj karrimarnedjareniwirrinj nawu God, wanjhkunmekbe djalyimerranj kore nungka bolknameng,wanjh Christ doweng kadberre. 7 Yiddok nakudjibininj kabidjalmarnedowen nabuyika? Kunubewukabidjalmarnedowe nabuyika bininj nawu nadjalmakduninjh, dja kunubewu burrkyak. 8 Dja Christ dowengkadberre. Kandjalmarnedoweng kadberre rowkngad bu karridjalwarreni bininj, nawu munguyhkarribakkeyi mankarre nuyeni God. Kunmekbekenhkunu karriburrbun bu God nawu kandjalmarnedjareminjbulkkidj duninjh kadberre.

9 Dja mak kunbuyika karriburrbun. Jesus nungankanjkurrmerrinj kadberre, kanmarnekurlbawam ba buGod kanmakwam kadberre. Wanjh bolkkime karribur-rbun nungka Jesus nawu kanngehkeng wanjh kanya-woyhngehke kore God nuye kandungbeh. 10 Bolkkime,ngurriburrbu bu kuninjkunukenh. Ngad wanjh kar-riwidnarreni God bu kerrngehkenhni, dja Jesus, nawubeywurd nuye, wanjh doweng kadberre, ba bu kunukkaGod kanyawoyhmarnbun kadberre karridabbolk korenungka. Bolkkime Jesus nungka nawu kadjaldarrkidmunguyh, wanjh kunmekbekenh ngad karriwernhbur-rbun kuhni wanjh kundjalwoybuk duninjh bu kan-ngehkekenh munguyh. 11 Bolkkime wanjh Jesus Christnawu Kawohrnan Rowk kadberre kanmarnbom bu kar-ridabbolkminj kore God. Ngad minj karriyawoyhyidko,wanjh bolkkime ngad karrihdjalnjilngmarrmarr!

Ngad Wanjh Karridowerren Rowk Yiman Nawu NayungkihAdam Dja Jesus Kanmimbiwon

Romans 5:12-21

Page 21: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 5:12 21 Romans 5:1612 Nadjalkudji bininj nawu Adam biwokweng God

bu kerrngehkenh duninjh kondah kore kurorre wanjhdoweng. Kunwarre kumwam, dja kunmekbebeh manbukundowikenh kumwam dja warlahminj. Bininj birriwar-lahkenh rowk kabirrikurduyime kunwarre wanjh kun-mekbekenh kabirridjaldowerrinj rowk. 13 Bu kunkareni,bininj minj birrikarrmeninj mankarre dja wanjh minjbirribangmebakkemeninj. Kaluk yerrekah God kanwongnuye mankarre. Dja kunkareni, bininj minj birrib-akkemeninj manbu mankarre kore kunmekbe minj kar-reyuwirrinj, dja ngaleng bedda birridjalyimi kunwarremunguyh. 14 Kunmekbekenh kunu manbu kundowikenhbenmarnewohrnani bininj kerrngehkenh bu Adam kur-duyimeng kunwarre, kunmekbe bolkyimi bu Moseskumwam. Kaluk bininj rowk birridoweng. Bedda ngalengbirrikurduyimi kore kunbubuyikakenh ngarre kunwarre,minj karohrok kore Adam kurduyimi, dja bonj, birrib-aldjaldoweng. Kalukburrk, nabuyikawali bininj kumwamyerre, nawu Jesus Christ, dja minj nakka benerohrokni-wirrinj nawu Adam. Wanjh bolkkime ngaye ngadjarengabenbeneyolyolme benemekbe nawu benebokenh bin-inj, Adam dja Jesus. 15 Adam nungan nadjalkudji nawubininj, dja kalukburrk nungka biwokweng nawu God,wanjh kumekbekenh karriwernkenh ngad nawu bininjrowk ngad kunu karribaldjarrkdowerrinj. Jesus Christnawu nadjalkudjini wanjh kundjalbuyika duninjh kur-duyimeng. Bu nungka wanjh kandjalkongibuni kadberrewanjh God kanwon kundarrkid manbu ngad bininj kad-berre bu djalburudjang. God nuye kunmakmak yur-rhkeng rowk kore Adam kurduyimeng.

16 God kanwong kunmakmak bu djal burudjang, minjkarohrok kore Adambeh. Adam nakka nadjalkudji wanjhkunwarre kurduyimi, dja kunmekbekenh God bidjad-

Page 22: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 5:17 22 Romans 5:20meng, wanjh Adam doweng. Wanjh ngad warridj kar-rirohrok nawu Adam kore karribakkabakke mankarrerowk manbu God nuye. Dja ngaleng God kandjal-wong Jesus, wanjh kunmekbekenh kunu kanmakwanngad nawu karridjalwern bininj rowk! 17 Namekbenakudji bininj bakkeng God nuye mankarre, bu wanjhkunmekbekenh ngarreni, wanjh kundowikenh kaben-marnewohrnankenh bu bininj rowk. Nawu nabuyikabininj, Jesus Christ, nadjalkudji kanmarnbom bu kan-malngmimbiwong kadberre, wanjh bu bolkkime ngadyiman karrimarnewohrnankenh ngarre kore karridar-rkiddi. God kandjalkongibom bulkkidj duninjh kadberrebu njalekenh kunu, bu nungka wanjh kanmarneyimengad karrimak bininj bu nungka minj kandung, yimankanmarnekurduyimeng bu djalburudjang.

18 Nawu bu nakudji bininj bakkeng God nuye mankarrebu kerrngehkenhni, wanjh kunmekbebeh God kanwar-rewam ngad bininj karridjalwern rowk. Dja nawunabuyika bininj Jesus Christ biwokmarrkmeyGod djamakkurduyimi kunmak duninjh bu kuninjkunukenh, wanjhkunmekbebeh God kanmarneyime nawu karridjalwernbininj karrimak dja mak minj kanbun kadberre, ba bungad karridjalmalngdarrkid. 19 Nakudji bininj nawuAdam, biwokweng God wanjh kunmekbekenh kunu nawubininj birriwern bu birridjalwarreminj. Nawu nabuyikabininj, Jesus, nakka nadjalkudji biwokmarrkmey Godwanjh kunukka nungka kabenmarnbun birriwern bininjba bu kabirriyimerran buGod kabenmarneyime birrimak.

20 God benwong bininj manbu mankarre nuye, babu yimankek birrirohrokmerreni kore birrikurduyimi.Dja bedda wanjh birridjalbakkeyi mahni mankarre nuye,dja bedda birridjalwernhwarreworreni! Wanjh kunubirriburrburrinj bu bedda birridjalwarre bininj. Dja

Page 23: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 5:21 23 Romans 6:4

bu bedda birriwarreminj, God wanjh wernhdjareminjbenwernhkongibuni munguyh. 21 Maninjmanu kun-warre wanjh benmarnewohrnani bedberre dja yimanbendungi wanjh birridoweng. Wanjh bolkkime Godkanmarnewohrnan bu kunbuyikakenh nuye. Nungkakandjalkongibun, bu kunmekbekenh kunu ngad karri-woybukwong Jesus Christ nawu Kawohrnan kadberre, djaGod kanmakwan dja ngad karridjalmimbi munguyh korenungka.

6Kunwarrekenh Kanbun Dja Nawu Christ KandarrkidwonRomans 6:1-14

1 Kunubewu nawu nangale bininj nawu mayaliwarrekayime, “Ngaye wanjh ngadjalkurduyime kore kun-warre ba bu ngaye ngamarnbun God nganbidyikarrmemunguyh bu kuninjkunukenh kore nungka ngankon-gibun.” 2 Kuhni burrkyak! Dja kunukka ngad minjkarriyime kore kunmekbekenh ngarre. Ngaleng ngad-mandeleng kuhni karrimarneyimerren, “Ngaye kunu yi-man ngadjaldoweng, wanjh kunukka ngaye minj ngaya-woyhyime kore kunwarre bu bolkkime.” 3 Ngurrina,bu ngudda ngurrihmunkekadjung Christ Jesus dja makbu ngudda ngurrikodjdjuhmekenh kore nungka, wanjhkunukka yiman ngurridjarrkdoweng bu nungka dor-rengh. Kuhni wanjh ngurriyingkihburrbun. 4 Bu karrid-jarrkkodjdjuhmeng nungka Jesus dorrengh, wanjh yimanngadwarridj kandidjarrkkukkurrmeng kumidj bu nungkadorrengh. Ngad yiman karridjarrkdoweng bu nungkadorrengh. Kaluk God nawu Kornkumo, nawu nungkanamakkaykenh duninjh dja mak narrulkarrekimukkenh,wanjh birrolkkayhweng nungka kore kundowikenhbeh.

Page 24: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 6:5 24 Romans 6:12Kaluk kuhni rowk kanmarnekurduyimerranj ba bu ngaddorrengh karridjarrkdarrkidkerrngehme kore nungka.

5 Ngaye marneyime ngad bolkkime karridjarrkra-worren kore nungka nawu kanmarnedoweng, wanjhkunukka woybukkih ngad wanjh karrikukbelbmerrinj djamak karridjarrkdolkkan bu nungka dorrengh. 6 Kalukkarriburrbun yiman bu ngad karrimalngdoweng ker-rngehkenh, wanjh karridjarrkkukbarndanginj kore kun-dulk bu nungka dorrengh, wanjh manbu kunburrk kad-berre yiman bularrbuyindanj ba bu ngad minj karriya-woyhbongdi kore karriyawoyhkurduyime kunwarrekenhkore kunburrk ngarre. 7Ngayemarneyime bungad yimankarridoweng, wanjh minj mak kunwarre kanyawoyhkar-rme bu kanmarnbun karriyime kunwarrekenh.

8 Bu nawu ngad karridjarrkdoweng bu Christ dor-rengh, wanjh kunukka ngad karriwernhburrbun bu kar-rihdarrkidmimbi munguyh kore nungka. 9 Bu kuhniwanjh karrihburrbun bu God birrolkkayhweng nawuChrist kore dowengbeh, ba bu minj nungka kayawoy-hdowe. Manbu kundowikenh minj kabiyawoyhmangnuye nawu Christ. 10 Nungka doweng bu kundjalkud-jikenh bu kunwarrekenh, dja bolkkime wanjh nungkakadjalmimbi munguyh munguyh bu nungka kabenedjar-rkdarrkidmimbi kore God.

11 Wanjh kuninjkunu bu ngudda ngurriburrbu korengudmandeleng. Wanjh ngurrimarneyimerren, “Ngayewanjh yiman ngarroweng, ba bu minj ngayawoyhyimekunwarre. Bolkkime wanjh ngaye nganedjarrkmimbiChrist Jesus dorrengh ba ngaye ngakurduyime kore Godkadjare.”

12 Manbu kunwarre minj kayawoyhwohrnan ngud-berre! Dja bolkkime, yuwn ngurrimarrkmang kore6:4 Colossians 2:12

Page 25: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 6:13 25 Romans 6:16kunburrk ngundjurrkkan ngudberre. Ngurriburrbunmanbu kunburrk karrowen bu yerrekah, dja yuwn bungurrikurduyime kore kunwarrehwarre bu ngurrihdjald-jare ngudmandeleng. 13 Yuwn bu mak ngudmandelengmunguyh ngurrimarnburren bu ngurrimarnedurrkmirrinawu nawarre kore ngurrikurduyime kunwarre bu kun-burrk ngudberre kadjare. Ngudda ngaleng ngurrikur-rmerrimen kore God kadjare, nawu ngundolkkayhwengkore kundowikenh, dja mak ngurrimarnburrimen ba bungurrimarnekurduyime kore kunmakkenh nuye bu kun-burrk kadjare ngudberre. 14 God ngunkongibom ngud-berre bulkkidj duninjh, djamakngunmarnebengmidjdanjkunwarre ngudberre. Kerrngehkenh wanjh ngurriwok-marrkmangi mahni mankarre, dja ngurridjalbarabunikore kunwarrekenh ngunmarnewohrnang. Bolkkimeburrkyak.

Bu Ngad Karridjalkurduyime Kunmakkenh Kore God Kad-jare

Romans 6:15-2315 Yikahwi nawu birrimayaliwarre bininj kabirriy-

ime, “Mah, ngad wanjh karridjalkurduyime kunwarre bukuninjkunukenh kore God kandjalkongibun kadberre bungad minj karridowen.” Kuhni kabirriyime, dja bur-rkyak duninjh! 16 Ngayolyolme ngudberre. Ngurribur-rbu. Bininj nawu munguyh kabiwokmarrkmang nawunakimuk bininj, wanjh yiman kayime nungka kakurrmer-ren kore kabongdikenh nahni bininj nawu kawohrnannuye. Wanjh karohrok bu ngudda ngurrimarrkmangkunwarre, wanjh kunu ngurribongdi, dja mak ngurrid-owen. Dja ngaleng bu ngurrikurrmerren kore God ngun-bongkarrme, wanjh ngurrimarrkmang kunwok nuye,wanjh kunu nungka ngundjalmakwan.

Page 26: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 6:17 26 Romans 6:2217 Bu kerrngehkenhni, ngudda nawungurribongdi kore

ngurrimarnedurrkmirri manbu kunwarre. Bu nguddangurribekkang mahni manbu kunwok kore Christbeh,wanjh ngudda ngurriwokmarrkmey kunkange dorrengh.NgadjalmanjbunGodbukuhni kunmekbekenh! 18Nungkangunngehkeng kore ngurribongdi manmekbe manbukunwarrekenh, djawanjh bolkkimenguddangurrimarne-durrkmirri kore kunmakkenh, yiman kayimengurribong-danginj kore God nuye kunmakmak.

19 Ngudda minj ngurriwernhmurrngrayekniwirrinjkore kukange, dja kunmekbekenh ngaye ngayolyolmekore bininjkenh nawu bedda kabirrihni kondah kurorre.Wanjh kandibekka, bu kerrngehkenh ngudda ngurrihd-jalmarnedurrkmirri kunrayek kore kunwarrehwarre dun-injh, dja ngudmandeleng ngurriwarreworreni bu ngur-ribakkeyi mankarre kore kunburrk ngudberre. Wanjhbolkkime, ngaye ngadjare bu ngudda ngurrimarnburri-men ba bu ngurridurrkmirri kore kunmakkenh bu kun-burrkkenh ngudberre, ba bu God ngunmarnbun dja ngur-riyimerran ngurrimak bininj. 20 Bu kunkare nguddanawungurribongdi dja ngurrimarnedurrkmirri kore kun-warre, wanjh ngudda kunukka minj nangale ngunmarn-buyinj bu ngurridurrkmirriwirrinj kore kunmakkenh.21 Kunmekbe ngurriyimi, dja ngurrikurduyimi manbubolkkime ngudda ngurriyemengalmen, dja njale makngudda ngurringalkeng kore ngurrihmarnedurrkmir-rikenh? Bininj nawu kuhni kabirridjalkurduyime, wanjhkunukka kabirrimalngdowen, djawanjh bonj. 22Bolkkimewanjh ngurribongyerrkmeng kore kunwarrebeh. Nguddangurriyimerranj yiman ngurribongdi bu ngurrihmarne-durrkmirri nuye God. Ngudda bolkkime djal God nuyekihbininj, dja kuhni wanjh nungka kunmak ngunwong ngud-berre ba bu ngurridjarrkmalngmimbi nungka dorrengh

Page 27: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 6:23 27 Romans 7:3munguyh munguyh. 23 Ngurrina, bininj nawu kabirri-marnedurrkmirri kunwarre, wanjh kunwarre kabenkar-remulewam. Dja minj kabenwon kunmak! Dja ngalengngundjalwon kundowikenh. Dja kunbuyika kore Godnuye wanjh ngunwon kundjalmak bu djal burudjangngudberre! Nungka ngunwon ngudberre kundarrkid,bu ngurriyawoyhmalngmimbimen munguyh munguyhnawu ngudda ngurridjarrkraworrinj kore Christ Jesusdorrengh nawu Kawohrnan Rowk kadberre.

7Yuwn Karriyawoyhkurrmerren Kore KunwarrekenhRomans 7:1-6

1 Kandibekka nawu karridangerrinj, ngaye ngadjarengamulewanmanbumanmekbemankarre. Ngudda nawungurrihkarrme manmekbe mankarre bu ngudda wanjhngurriburrbun kore kunmekbe ngaye ngahwokmeny-ime. Kalukmanbumankarrewanjh kabenmarnewohrnankore bininj bedberre nawu kabirridarrkid nawu minjbirridowimeninj. 2 Wanjh ngurriburrbu bu kunin-jkunukenh. Ngalbu daluk kabeneyo nawu nabinin-jkobeng. Manbumankarre kore kayime ngaleng buwanjhngalbininjkobeng nuye nawu nungka kabimarnedarrkid.Bu namekbe nabininjkobeng karrowen, wanjh kunukkangalbu ngalbininjkobeng nuye kadjalkurduyime korengalengman kadjare. 3 Bu nabininjkobeng kahdjal-darrkid, wanjh ngalbu daluk yuwn bu kabenemarrennawu nabuyika bininj, dja wardi kunukka bininj birriw-ern kabirrimarneyime ngalmekbe daluk ngalwarre dun-injh. Dja bu ngarre nabininjkobeng karrowen, wanjhkunukka ngalbu ngalbininjkobeng ngarre kamak bu kabi-mang nabuyika nawu bininj, kunukka kunmak. Manbumankarre minj kabiwelengname.

Page 28: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 7:4 28 Romans 7:74 Mah, wanjh nawu karridangerrinj, ngaye

marnehmarneyolyolme kore kahkarremenmenyimemanbu kumekbe kayime ngudberre bolkkime. Nguddangurrikukbelbmerrinj nawu Christ, dja wanjh dowengkore kundulk cross, wanjh yiman kunukka nguddadorrengh ngurridjarrkdoweng, wanjh kunukka manbumanmekbe mankarrekare minj ngunyawoyhkarrmengudberre. Wanjh God birrolkkayhweng Christ korekundowikenh, dja bolkkime ngudda yiman kayimengalbininjkobeng nuye. Wanjh kunmekbekenhkunu karrikurduyime kunmakkenh nuye nawu God.Mahni mankarre minj mak kanwernhkarrme yimankayime bininj kabikarrme ngalbu ngalbininjkobengnuye. 5 Kerrngehkenhni, ngad wanjh karridjarenikore kunburrk kadberre djareni munguyh. Ngadkarridjaldjareni karrikurduyimi kore kundjalwarreduninjh, dja mak ngad karridjareni karridjalbakkeyimanbu mankarre, wanjh kunukka ngad karridowengmunguyh.

6 Manmekbe manbu mankarrekare ngad yiman kan-bongkarrmi yerreh, wanjh bu bolkkime ngad minj kar-riyawoyhbongdi. Ngad wanjh yiman karridoweng koremankarrebeh, wanjh manbu mankarre minj kanya-woyhkarrme kadberre bolkkime. Kaluk ngad karridjal-darrkidminj kore God bu bolkkime, nawu ngad yimankarrimarnebongdi nuye, bu karrimarnedurrkmirri nawunungka kore kunkerrngehkenh Namalngmakkaykenhnuye dorrengh, dja minj karriyawoyhmarnedurrkmirrikore mankarrekare manbu God nuye kabimbuyindi.

Karrimarnburrimen Karridjalbawon KunwarreRomans 7:7-13

7 Baleh kuhni bu kakarremenmenyime? Yiddokmankarre kanmarnbom kadberre karrikurduyime kore

Page 29: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 7:8 29 Romans 7:13kunwarrekenh? Burrkyak. Kaluk manbu mankarre kan-bengdayhke ba bu karriburrbun bu njalekenh manbukunwarre. Bu yiman manbu mankarre yakniwirrinj,wanjh kunukka ngaye minj ngaburrbuyinj bu ngakur-duyimeninj kunwarre. Manbu mankarre kore kahyime,“Yuwn bu ngurrimanjngun yehyeng nawu birribuyikabininj bedberre.”* Wanjh bu bolkkime ngaye ngahbur-rbun bu kuhni ngakurduyimekenh, wanjh ngaye djal kun-warre ngayime. 8 Bu ngaye ngaburrbun kunmekbe kun-mayali ngarre, wanjh kunukka yiman kunwarre ngand-jurrkkan ngaye. Wanjhmankarre nganwon kore kunmay-alibeh, dja mak kunwarre kore nganmarnbun ngamanjn-gun yehyeng nawu birribuyika bininj bedberre. Yimankarreyakniwirrinj God nuye mankarre, wanjh kunukkayiman kunwarre minj nganbuyinj. 9 Kerrngehkenhnibu ngaye minj ngaburrbuyinj mahni mankarre, wanjhngayimeng yimankek ngandarrkidwoyi. Dja bumankarrekumwam, wanjh kunu kunwarre kumwam warridj bukunmekbekenh ngaye ngabakkeng manmekbe manbumankarre, wanjh ngaye ngabaldjaldoweng. 10 Wanjhmanbu mankarre yimankek ngandarrkidwoyinj, dja bur-rkyakni. Wanjh kunukka yiman ngandjalbom bu ngar-roweng.

11 Manbu kunwarre ngandjalkoweng. Ngaye ngayi-meng yimankek manbu mankarre wanjh ngandarrkid-won bu ngaye ngaburrbuni manmekbe mankarre. Wanjhkunukka yiman ngandjalbom ngaye kore manmekbemankarre kabimbuyindi, wanjh ngaye ngandjadmeng,dja ngabalmalngdoweng. 12 Kaluk manmekbe mankarremandjalmakni duninjh. God kurrmeng mahni mankarrenuye nawu ngad bininj kadberre, ba bu karriburrbun koremandjadkenh nuye. 13 Wanjh manmekbe manbu man-* 7:7 Exodus 20:17

Page 30: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 7:14 30 Romans 7:19

makni mankarre, yiddok ngaye nganbom? Bu burrkyak.Bu mahni mankarre wanjh kanbukkang kadberre bumanmekbekenh kunwarre wanjh mandjalwarre duninjh.Ngad karribakkengmanbumankarremak duninjh. Wanjhkunmekbekenh kunu karridoweng. Manmekbemankarrekanbengdayhke bu kunwarrekenh wanjh kanwarrewon.

Bu Paul KayolyolmerrenWanjh KunuKabenyolyolme BininjRowk

Romans 7:14-2514 Karriburrbun mak bu manmekbe mankarre wanjh

kore Godbeh, ngad wanjh djalbininj duninjh bu karridar-rkiddi kore kunburrk kadberre. Wanjh kunukka yimankarrimarnedurrkmirri, dja kandjalbongkarrme kunwar-rekenhmanbu ngalengngarre. 15Kaluk ngaye minj ngaw-ernhburrbun bu njalekenh ngaye ngakurduyime. Ngayeminj ngadjare bu ngakurduyime kunwarre. Dja bonj,ngadjalkurduyime kore kunwarrekenh ngarre. Kalukngayemanngawirrihmebu kumekbekenhngakurduyime.16 Bu ngaye ngahkurduyime kunwarre dja minj ngayengadjare ngakurduyime, wanjh ngaye ngayime, “Yoh,manbu mankarre wanjh mandjalmak, wanjh kunmek-bekenh ngaye ngadjaldjare.” 17 Mah wanjh, bu ngayoly-olmerren wanjh kuhni ngayime, “Bu bolkkime ngakur-duyime kore kunwarre, wanjh kunukka minj ngayeman-deleng, dja kunwarre manbu nganmarneni kore kukangengardduk, wanjh makka kakurduyime.” 18 Kaluk ngayengaburrbun bu ngaye nawu djalbininj duninjh, nawumunguyhngakurduyime kore kunwarre. Minj ngakarrmemanbu kunmayalimakkenh. Ngaye ngadjare ngakurduy-ime kore kunmakkenh ngarre, dja burrkyak. Kuhni ngayengadjalbarabun munguyh. 19Ngaye ngadjare ngakurduy-ime kore kunmak, dja djalburrkyak, minj ngaye ngayime

Page 31: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 7:20 31 Romans 7:25kunmekbe. Ngayeminj ngadjare ngayime kore kunwarre,dja ngaleng wardi ngadjalkurduyime bu kunmekbe!

20 Ngaye ngadjalkurduyime njalehnjale kore minjngawernhkukdjare kore ngakurduyime. Kunukka minjngayemandelengbeh, dja kunubewu bu kunwarre ngan-marneni kore kukange ngardduk. 21 Bu kuhni munguyhkahdjalkurduyimerran ngardduk, bu ngahdjare ngakur-duyime kore kunmak, wanjh nawu nawarrewarre kamd-jalre bu darnkih munguyh kore ngaye. 22 Dja ngaleng,ngabekkarren bu kanjdji baybaywi, kore ngaye ngard-duk kukange, wanjh ngahdjalnjilngmak duninjh manbumankarremakkenh kore God nuye. 23 Dja ngamayali-narren bu manbu kunburrk ngardduk kadjare kunbuyikabu kayime kore kunwarre. Wanjh kunukka yiman korengardduk kunburrk dja kunmayalibeh, wanjh yiman kay-ime kabenedurren! Bu kunmekbekenh kunwarre kun-mayali kore ngaye ngahkarrme, wanjh minj nganbawonbu ngare. Ngaye yiman kayime ngahbongdi! 24 Mahnikawarre duninjh! Wanjh kunukka ngaye ngadjalnjilng-warremen bu kuninjkunukenh, bu ngaye ngaburrbun,minj nangale bininj nganngehke kore mahni manbu kun-burrk bu ngankan kore kundowikenh? 25 Mah, wanjhkarrimanjbun God. Jesus Christ nawu Kawohrnan Rowkkadberrewanjhnganngehkengaye. Ngurrinawanjh, korengaye ngahburrbun. Ngaye ngadjaldjare ngahdurrkmirrikore mankarre nuye God. Dja ngaleng manbu kunburrkngardduk kadjare kakurduyime kore kunwarre, wanjhkunukka yiman ngaye ngadjalbongdi, dja yikahwi ngad-jalmarnedurrkmirri kore kunwarre.

8Nawu Namalngmakkaykenh Kanwon Nuye KundarrkidRomans 8:1-17

Page 32: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 8:1 32 Romans 8:61 Ngudda nawu ngurrikukbelbmerrinj nawu Christ Je-

sus, wanjh kunukka God minj ngunyawoyhwelengnamebu kunwarrekenhngunbunkenhngudberre. 2Kaluk nawuNamalngmakkaykenh kanwon mankerrngeh mankarrekadberre. Bu nungka kanmalngmimbiwon kadberre bungad nawu karridjarrkkukbelbmerrinj kore Christ Je-sus. Bu bolkkime ngad karribongyerrkmengbeh koremanmekbe manbuyika mankarre manbu kundowikenhngarre, manbu ngad kanwarrewam dja wanjh kunu ngadkanmarnbombu karrimalngdoweng. 3Manmekbemanbumankarrekare minj kanbidyikarrmeninj kadberre. Bunjalekenh? Kaluk bininj rowk kabirridjaldjare kabir-rikurduyime kore djalbedmandeleng, wanjh manmekbemankarre minj baleh mak bedda kabirriwokmarrkmang.Wanjh bu bolkkime, God bimmunkeweng nawu beywurdnuye bu yimerranj bininj duninjh yiman kayime nawungad karridjalwernhwarre duninjh bininj. God bikan-jkurrmeng ba bu kuhni kanmarnebengmidjdan kunwar-rekenh kadberre. Kunmekbe kurduyimeng bu ngudjyak-wong kunwarrekenh kore bininj kadberre rowk. 4 KalukGod kuhni kurduyimeng ba bu bolkkime ngad karridjal-ngurdmen kore kunmayali kadberrekih kanmarneyime,dja mak ngad karriyime kore mandjad duninjh nawuNamalngmakkaykenh kayime, wanjh kunukka ngad nawubininj nuye karridjalyimerran karrimak dja karrikurduy-ime mandjad kore mankarre kanhmarneyime.

5 Nangale nawu bininj kahdjalburrbun kore nungankadjaldjare, wanjh kunukka kahdjalkadjung kore nungannuye kunmayali kore kunwarre. Dja bu ngad karribur-rbun kore Namalngmakkaykenh kanbengdayhke, wanjhkunukka nungka kanbukkabukkan mandjad duninjh kad-berre manbu ngad karridjare. 6Nangale bininj munguyhkadjalburrbun kore nungan kadjare kore kunmayali kun-

Page 33: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 8:7 33 Romans 8:12warre, wanjh kunukka kabaldjaldowen. Dja bu ngadkarridjalburrbunmunguyhmanu kunmayali kamdolkkankore Namalngmakkaykenhbeh, wanjh kunukka ngad kan-marnbun kore karrimalngkerrngehmen dja mak kar-rikarrme kunmodmikenh dorrengh nuye. 7 Bininj nawukahburrbun kore kunmayali kunwarre munguyh, wanjhnakka God kabeneyidko. Namekbe bininj minj nawukabiwokmarrkmang God, wanjh nungka minj kakarrmekore kabiwokmarrkmangkenh nawu God. 8 Bininj nawukadjalkurduyime kore djal nungan kadjare, wanjh minjkakarrme kundulkarre nuye bu yimankek kabinjilng-marnbun nawu God.

9 Ngudda bonj, minj ngurrikadjung kore ngudmanngudberre kore kunwarre kunmayali duninjh. Bur-rkyak, nguddawanjh ngurrikukbelbmerrinj nawuNamal-ngmakkaykenh. Ngunmarneni kore kukange ngudberre.Woybukkih, bu Christ nuye Namalngmakkaykenh minjkabimarneni nawu nangale bininj, wanjh kunukka nawubininj minj nuye nawu Christ. 10 Ngudda ngudberre,manbu kunburrk wanjh ngurribaldjaldowe kore kunmek-bekenh bu ngurribakkeng manbu mankarre nuye God.Dja Christ kani kore kunkange ngudberre, wanjh kumek-bekenh kunu God kayime ngudda ngurrimak dja makkunmalng ngudberre ngurrimalngkerrngehminj. 11 Godbirrolkkayhweng Jesus kore dowengbeh. Yoh, nungkawanjh birrolkkayhweng Christ kore kundowikenhbeh,wanjh karohrokwi nuye Namalngmakkaykenh bu ngun-marneni kore kukange ngudberre, wanjh kunu nungkangundarrkidwon manbu kunburrk ngudberre kore kun-dowikenh.

12 Mah wanjh, nawu karridangerrinj rowk ngardduk,bu bolkkime ngad wanjh karrimayaliborledmen, dja minjkarriyawoyhkurduyime kore ngadman kadberre kun-

Page 34: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 8:13 34 Romans 8:17

mayali kunwarre bu kanmarneyime munguyh. 13 Bungad yiman karridjalkurduyime kore kunwarre kunmay-ali kanmarneyime kadberre, wanjh kunukka ngad kar-ribaldjaldowen. Dja ngad karriyimen kunbuyika. NawuNamalngmakkaykenh nakka wanjh kanbidyikarrme kad-berre bu ngad kunburrk kadberre karridjalrayekworri-men ba minj karriyawoyhkurduyime kunwarre, wanjhkunukka karrimalngmimbi munguyh. 14 Kaluk bu Godnuye Namalngmakkaykenh nungan kabidjalkan bininj,wanjh nungka wurdyaw nuye God. 15 God ngunwongngudberre nawu Namalngmakkaykenh nuye, dja nungkaminj kadjare ngunbongkarrme ngudberre bu ngurri-marnedurrkmirri kore kunkele. Kuhni bu burrkyak dun-injh. Namalngmakkaykenh ngunmarnbun bu ngurriy-imerranbebeywurdnuyeGod, bungudda kunungurribal-marnekayhme kore God ngurriyime, “Ngabba! Nguddanawu kanbornang ngaye.”* 16 Nawu God nuye Namal-ngmakkaykenh kanmarneyime kore ngad kadberre kun-malng bu kayime woybukkih ngad wanjh wurdwurd nuyeGod. 17 Bolkkime wanjh ngad wurdwurd nuye God wanjhnungka Christ karridangerrinj. Dja God kanberrebbomkadberre kore nuye kunmakmak nawu kurrmeng kadje-hdjenyo Christ nuye. Bu karriraworren Christ dja makkarohrok karridjakbekkan yiman nungka yimeng, wanjhkaluk God kankurrme ba bu ngad karridjarrkdi Christdorrengh kore kubolkmak. Bolkkime, wanjh kuhni bukundjalyahwurd duninjh bu ngad karrihrohrokme korekunmakkenh mandulmuk bu God kanmarnekurduyimeyerrekah.

Kaluk Yerrekah God Kankan Kore Kunmakkenh Nungka* 8:15 Nawu kore Aramaic birrriyimi, “Abba!” dja kamenyime “Ngabba!”

Page 35: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 8:18 35 Romans 8:23Nuye

Romans 8:18-2718 Ngaye ngaburrbun bu kunyid karrikarrme bu

bolkkimekenh wanjh kundjalyahwurd. Dja bonj, kar-ridjalburrbu bu kaluk God kanmarnekurduyime kun-wernhmak duninjh. 19 Nawu yehyeng rowk ngarre Godmarnbom kadjare kandiburrbun, ngad nawu nuye wurd-wurd. Bu bolkkime, wanjh kabirridjalmadbun bu nungkakankurrme kumekbe kore kurobbewarradj. 20 Nawu Godwokkurrmerrinj bu yimeng kondah djal kurorre, djayehyeng rowk nawu God marnbom, dja warreminj dun-injh. Dja kubolkwarlahkenh kahdjalmadbun kalukburrkbu yerrekah God nungan kabolkkerrngehme. Wanjh Godkayawoyhbolkmarnbun bu yerrekah. 21 Kaluk yerrekahbu God kakurduyime kundjalmak duninjh kadberre, korewurdwurd nuyekih bu ngad kanmarnbun kadberre kar-rini kore kundjalmak. Wanjh kunukka kore kubolkwar-lahkenh ngarre kamarnbuyindan bu kunmak rowk, minjnjale mak bu kabalyawoyhdowerren. Kuhni karohrok buGod kanbongyerrkke ngad nawu nuye wurdwurd dja makkarrire kore kunmakkenh nuye kore kunmakmak.

22 Wanjh kunukka yiman kore kudjalbolkwarlahkenhrowk yiman kahdjakbekkan munguyh. Mahni yimankayime daluk kadjakbekkan bu kayawmang nawu wur-dyaw. Kunmekbe kunu kuhni bu kadjalkurduyimerranbu bolkkimekenh ngarre munguyh. 23 Wanjh ngad kun-mekbe kadjalrohrok warridj kore karrikurduyime ngad-mandeleng. Ngad wanjh ngokko karrihkarrme nawu Na-malngmakkaykenh. NamekbewanjhNayungkihni bu Godkanwong kadberre. Bu ngad wanjh munguyh karrihd-jalnalkkini bolkkime kore ngadmandeleng bu karrihdjal-madbun nawu God bu kanmarnbun kadberre ngad nawunungan karribebeywurd nuyekih kore mandjad nuye, dja

Page 36: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 8:24 36 Romans 8:29mak kanmarnbun kadberre bu kanyawoyhkerrngehme.24 Ngad nawu karriwoybukwong God nungka nawu kan-ngehkeng kadberre. Bolkkime ngad karridjalwoybukwomunguyh djamak karridjalmadbu kore nungka kayakwonrowk. Bolkkime ngad wanjh ngarrimadbun bu nungkakanmarneyakwon rowk. Dja ngaleng ngad ngokkokenhkarriyingkihmangi kore karrimadbun. 25Med kuhni, Godminj bangmeyakwoyinj rowk. Bu ngad karriwoybukwonGod wanjh kunukka ngad karrihdjalmadbun bu nungkayerrehkah kore kakurduyime.

26 Ngad nawu karrihngudjwarre duninjh nawu nuyeNamalngmakkaykenh kanbidyikarrme kadberre. Ngadminj karriwernhburrbun kore mandjad duninjh bu kar-rimarnedi yiwarrudj nuye God. Wanjh nawu Namalng-makkaykenh nuye kabenewokdi nungan God kore ngadkadberrekenh, bu kabimarnenalkbunkenh kore God djamak kabimarnekayhme, nungka minj njale kawokkiyimekore nungan kakarrengeybun. 27 Kaluk God nungankankangenan kore kukange kanjdji baybaywi kadberre,dja mak nungka ngokko kaburrbun kore nungan Namal-ngmakkaykenh kayime bu kadjaldi yiwarrudj kadberrekore God kadjare.

God Kanwernhkarrme Kadberre Ba Karridjarrkni KoreNungka Munguyh Munguyh

8:28-3928 Ngad karriwernhburrbun bu kuhni woybukkih dun-

injh God kankayhmeng kadberre kore kerrngehkenhninungan yingkihkarremarnbom, ngad nawu karrimarned-jareminj. Kaluk God kanmarnekurduyime kunmak kad-berre kore njalehnjale kanmarnekurduyimerran, dja makwardi kunyidkenh kambebme kadberre. 29 Bu kun-yungkihni wanjh God kanyingkihburrbuni ngad kad-berre dja mak nungka kanyingkihmarnekarremarnbuni

Page 37: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 8:30 37 Romans 8:35kore ngad kadberreni, bu kuhni nungka kanmarnbomkadberre ba bu karriyimerranj karridjarrkrohrok nawuBeywurd nuye, nawu nungka kayimerran nawernwarreduninjh kadberre nawu karriwarlahkenh bininj nuye.30 Yoh, nungka wanjh kandjarrngbom dja kankurrmengkore nungka kore yingkihkarremarnbom. Nungka wanjhkankayhmeng kadberre, wanjh kanmarneyimeng ngadnawu karrimak kore nungka. Nungka kayime bu ngadkarrimak bininj, bu nungka nawu kanmarnekurduyimengkundjalmak duninjh nuye.

31 Wanjh baleh ngad karriyime bu kuninjkunukenhGod kanmarnekurduyimeng? God nungan kanmakwankadberre, minj nangale nabuyika kanwarrewan kadberre.32 Karriburrbun bu nungka bibawong nawu beywurdnuye bu doweng ngadkenh kadberre rowk. Nungka bid-jalbawong doweng. Wanjh kunu karriburrbun nungkanawu mimkongiwern dja mak kanwon yehyeng rowknawu kadberre bu Christ dorrengh. 33 God nungande-leng kandjarrngbom kadberre! Wanjh minj nangale makbininj kanwelengname kadberre. God nungan wanjhkanmarneyime bu ngad karrimak bininj nuye! 34 Wanjhminj nangale bininj kandjadme bu bolkkime. ChristJesus minj kandjadme! Nungka djaldoweng dja makkunmekbekenhnungkaGod birrolkkayhweng kumidjbeh,wanjh bikurrmeng kore kukun nuye God, dja mak Jesuskanhmarnekarreyolyolme kore God bu ngadkenh kad-berre.

35 Wardi ngurridjalburrbu bu kuninjkunukenh. Minjnangale mak kanyerrkke kore God kanmarnedjareminjduninjh. Bu yiman ngad karrihkarrme mandjalwernkunyid, yiddok kanyerrkke ngad kore God kankarrme?Burrkyak, minj njale mak kanyerrkke. Dja mak bukunrayek kawernmerren kadberre, kunubewu mak bin-

Page 38: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 8:36 38 Romans 8:38-39inj kandiwidnan kadberre, dja mak ngad minj karrikar-rme manbu manme dja kunmadj, bu kunubewu bininjkarridjare kandibun kadberre, bu yiman kunmekbe ka-marnekurduyimerran kadberre rowk, wanjh bonj, minjnjale mak kankuklarlmang bu kuninjkunukenh kore Godkanmarnedjare bulkkidj duninjh. 36Ngurriburrbun man-mekbe kunwok kore bimbuyindanj yimeng, “Nguddanawu God. Bininj kandidjaldung kadberre munguyhkore nguddakenh. Bedda yimankek kabirridjalyime ngadyiman mayh nawu sheep bu kandidjalbun munguyh.”[Psalm 44:22] 37 Bonj. Wanjh Christ nungan kandjal-marnedjare kadberre munguyh munguyh, ba bu ngadwanjh karridjalwinhme. Minj njale mak kanyurrhke djamak minj kanbularrbun yerrekah.

38-39 Ngaye wanjh ngawernhburrbun kuhni bu kun-woybuk kore God kandjalmarnedjare kadberre bu djalmunguyh munguyh. Bu ngad karridarrkiddi dja makbu karridowerren, nungka munguyh kandjalmarned-jare kadberre. Minj nangale mak kabingurdke God bukandjalmarnedjare. Nawu angels nuye God minj beddakabirringurdke. Dja mak nawu namarnde rowk minjkabirringurdke. Yehyeng nawu bolkkimekenh, dja maknawu kambebme bu kaluk yerrekah wanjh minj kabin-gurdke kore kanmarnedjare. Dja mak nawu birridulka-rrekimukkenh duninjh minj kabirringurdke. Nawu makyehyeng rowk kondanjkunu kurorre kahdi minj kabin-gurdke nawu nungka. Nawu yehyeng rowk nawu kahdikore heavenminj kabingurdke. Yehyeng nawumak kahdikore kanjdji duninjh minj kabingurdke God bu nungkakandjalmarnedjare. Bonj, minj njale mak kabingurdkeGod bu kandjalmarnedjare bulkkidj duninjh. Nungkawanjh kandjalmarnedjare bu kunmekbekenh kore karrid-jalbelbmiyindi kore Christ Jesus nawu Kawohrnan rowk

Page 39: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 9:1 39 Romans 9:5kadberre.

9Bu Paul Benmarnenalkbuni Nawu Jews Bininj NuyeRomans 9:1-5

1 Ngaye bininj nuye Christ marneyime ngudberre bukunwoybuk duninjh. Ngayeminj ngakurren dja nawuNa-malngmakkaykenh nganmarneyime kore kukange ngard-duk bu ngawokdi bu djal kunwoybuk. 2Ngayolyolmerrenbu ngaye ngadjalwernhnjilngwarreminj bulkkidj duninjhbu ngabenburrbun nawu ngarridangerrinj ngardduk, djabedda nawu kabirriwirrihme Jesus Christ. Ngaye wanjhngabendjalmarnenalkbun bedberre munguyh. 3 Ngayengahdjare bu ngardduk ngarrimud dja mak nawu ngar-riredbo bu bininj birriyimerra nuye Christ. NgadjareGod kabenmarnbun bu kabirribelbmerren nawu Christ.Wardi God ngankukburriwe kumekbekenh kore ngayenganebelbmerren ba bu bedda mak kabirridjarrkbelb-merren. Bonj, ngakanjkurrmerren bedberre! Wardi Godnungan nganwarrewan ba bu bedda kabirridjarrkbelb-merren nawu Christ.

4 Bedda wanjh Israel nawu bedberreni mawahmawah.God benmarneberrebburrinj bu benmarnedjareminj ben-mey. Wanjh benmarnbom wurdyaw nuye. WarridjGod benmarnekukbukarrinj bu birrinang nungka bu Na-makkaykenh duninjh. God benmarnewokkurrmeng bed-berre, dja mak benwong kore mankarre nuye, dja ben-bukkang bu bedda birrimarneboddangeni kore kunrurrkTemple ngarre. Nungka wanjh benberrebbuni nawuMessiah kabimunkewe bedberre. 5 Nawu Mawahmawahbedberre wanjh God bendjarrngbom. Dja bedda wanjhmawahmawah nuye nawu Christ kumwam danginj yi-man kayime bininj yimerranj duninjh. Kaluk nungkawanjh God duninjh nawu kahbenmarnewohrnan bininj

Page 40: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 9:6 40 Romans 9:9kore kubolkwarlahkenh rowk. Wanjh karridjalburlumenmunguyh munguyh, wanjh Amen!

Njalekenh Yikahwi Bininj Minj Kabirriwoybukwon NawuChrist?

Romans 9:6-296 God nungka yingkikarremarnbom dja mak wanjh

kurduyimerranj rowk. Minj kunwok nuye yakmeninj.Dja kandibekka! Abrahamwanjh bikebmawahmeng nawuIsrael, wanjh bonj, yikahwi bininj nawu Israel benkeb-mawahmeng, nakka wanjh minj woybukkihniwirrinj bunuyeni bininj duninjh. 7 Dja mak yikahwi nawu Abra-ham benkebmawahmeng nuye nakka wanjh minj nungkanuye kore kukangebeh bedberre. Kuhni wanjh God bi-marneyimeng Abraham, bu yimeng, “Isaac nawu yibor-nan, wanjh nungka namekbe nanubeh ngurrbenmangnawu ngurrbenkebmawahme bininj kore kunngey ke.”[Genesis 21:12] 8 Kuninjkunu bu ngahyime. God biy-ingkihberrebbom nawu Abraham bu nungka kabibor-nan Isaac, dja nawu Isaac kabenbalkarrme birridjalw-ern bininj nawu mawahmawah mak nuye. Wanjh kur-duyimerranj, dja nawu bininj benkebmawahmeng Isaacwanjh nakka woybukkih duninjh benkebmawahmengAbraham. Birrimekbe wanjh birridjalkudji nawu Godbenyolyolmeng, dja nawu birribadbuyika birrinamudninuye nawu benkebmawahmeng wanjh nakka nanu minjAbraham nuye duninjh. Dja bedda God nakka minjbenmarnewokkurrmerrinj bedberre. 9Ngurriburrbu koreGod yimeng bu kerrngehkenhni bimarnewokkurrmerrinjkore Abraham, bu yimeng, “Kaluk yerrekah bu ngarrung-name ke wanjh ngamyawoyhdurndeng, bu ngalbinin-jkobeng ke Sarah kayawmang narangem.” [Genesis 18:10]

Page 41: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 9:10 41 Romans 9:1710 Dja mak Rebekah benbeneyawkang narahrangem bu

benedjarrkdanginj kore nadjalkudji kornkumo benewo-neng, nabininjkobeng ngarre Isaac nawu kankebmawah-meng kadberre. 11-12 Bu Rebekah minj benbenebang-meyawmayinj, dja benedjarrkmokenni kore kuwarlirrngngarre, wanjh God bimarneyimeng, “Nawu nawernwarrewanjh nakka kabimarnedurrkmirri nawu nayahwurd”.[Genesis 25:23] Benemekbe wurdwurd bokenh minj makbenebangeyimeninj kore kunmakkenh dja kore kunwar-rekenh. Kab kaluk kunukka njalekenh God kumekbehbenbenemarneyimeng berrewoneng? Kunukka God nun-gan kanbukkan bu nungan kabenyingkihdjarrngbun bin-inj nawu kabirriyimerran nuye. Bininj minj kabirrimarn-burren bedmandeleng bu kabirriyimerran bininj nuye,dja nungka ngaleng wanjh kabendjalmarnbun. 13 Ngayengayolyolme kore mankarre bimbuyindanj bu yimeng,“Ngaye ngadjalmarnedjareni Jacob, dja minj ngamarned-jare Esau.” [Malachi 1:2-3]

14 Kaluk baleh kab ngad karriyime? Yiddok kunubewuGod minj namak bu kandjadme? Burrkyak. Yuwnkunmekbeh karriyime. 15 Karriburrbu bu baleh God bi-marneyimeng Moses, “Ngaye wanjh ngabendjalkongibunnawu bininj bu ngabenmarnedjare, dja mak ngabend-jalkongibun bininj nawu ngaye ngabendjarrngbom.” [Ex-odus 33:19] 16 Wanjh God nungandeleng kabendjalkon-gibun bininj. Bininj minj kabirrinjilngmarnbun nungkadja mak minj bedda kabirridjirrkkan nungka, dja nun-gan kore kadjalkurduyime nungandeleng nuye. 17 Djakarriburrbu God bimarneyimeng nawu Pharaoh korebimbuyindanj djurra yimeng, “Ngaye marnbom nguddayingeykimukmen dja mak yibenmarnewohrnan birriw-ern bu kuhni burudjang, dja ngaye wanjh bu bularrbunrowk, ba bu birriwarlahkenh bininj kabirrinan ngardduk

Page 42: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 9:18 42 Romans 9:22kundulkarre bu ngaye wernhyurrhke duninjh. Dja makngandingeyburlume kunngey ngardduk kore kubolkwar-lahkenh rowk.” [Exodus 9:16] 18 Wanjh kunukka kar-riburrbun bu God kabenkongibun bininj kore nungankadjare. Dja bu kadjaremen kore kunnjilng nuye, wanjhkabenmarnbun nawu bininj ba bu kabirrimarnebangmenkore nuye.

19 Med rerrih, dja kunubewu ngudda kandidjawanngaye, “Adju, God nungan kabimarnbun nangale bininjkawarremen, wanjh kunukka minj God kabiwelengnamenamekbe bininj. Bu God bimarnbom namekbe war-reminj, wanjh nahni bininj minj bidyikarrmerrimeninjnungandeleng, dja God nungan nawernhdulkarrekimukduninjh.” 20 Yuwn bu ngad kumekbeh karriyime, djangad kunu djal bininj duninjh. God nungan kan-marnbom, dja wanjh kakarrewarre bu karrimarneyime,“Ngayh! Ngudda njalekenh kanmarnbom kore yidjareni?Dja ngaye wanjh ngawarre!”* 21 Nawu bininj kamangmanbu delek, bu nungka kamarnbun kore kunbid nuyenawu nawern nawu yiman kukbubuyika yiman banikkinyarrkka. Nakudji kukmakkaykenh dja nawu nabuyikawanjh nakka walakkih kukwarre. Dja woybukkih nahnibininj nuye bu kamarnbun kore nungka kadjare.

22 Kunnekke nungan God yiman kakurduyime.Kunubewu nungan God kabendjalbawon birrimekbebininj bu kunwarre kabirridjalkurduyime bedmankabirridjalle kunkuyeng. Dja God nungka kabendjaldungbu kunmekbekenh, dja kabendjalmadbun yelehyeledj,wanjh yerreh kunu kabenbalbun kabenbularrbunrowk kore nungka benyingkihmarnekarremarnburrinj.Kaluk bininj rowk wanjh kabirrikurdunan dja* 9:20 Ngurrina Isaiah 29:16

Page 43: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 9:23 43 Romans 9:29kabirrimarneborlhme bu nungka narrulkarrekimukdja warridj kabendung bininj kore kunwarrekenhbedberre. 23 Dja God kurduyimeng bu ngadkenhkadberre warridj nawu nungka kankongibun, djakanmarneyingkihkarremarnbom bu karridjarrkni korenungka nuye bu kunmakkaykenh nuye dorrengh.Dja kunu karriburrbun bu nungka Namakkaykenhduninjh! 24 Yoh, bu ngadkenh, ngad nawu nungkawanjh kankayhmeng rowk kadberre, ngad nawu Jew djabininj nawuminj Jew, wanjh nungka kandjarrkkayhmengrowk. 25 Karriburrbu kore prophet nawu Hosea wanjhbiwokbimbom kore God wokmulewarrinj, “Birrimekbenawu bininj nakka minj ngaye ngardduk, wanjhbolkkime ngaye ngabendjalmarneyime, ‘Ngarddukbininj!’ Kaluk ngalmekbe daluk nawu ngaye minjngamarnedjareniwirrinj, wanjh bolkkime ngayengamarneyime, ‘Ngaye marnedjareminj ngudda!’ ”[Hosea 2:23] 26 Dja mak kore kabimbuyindi, God wanjhkayime, “Kaluk birrimekbe bininj bu korroko birribekkanimaninjmanu kunwok bu yimi, ‘Ngudda minj ngayengardduk bininj’, wanjh ngabenngeybun, ‘Bebeywurdnuye God nawu karrarrkid munguyh munguyh.’ ” [Hosea1:10] 27 Dja mak kabimbuyindi kore Isaiah, bu kayhmengbumaninjmanu kunwok kore yimeng Israelkenh, yimeng,“Birridjalwern nawu Israel benkebmawahmeng, wanjhbedda birridjalmirndiwernminj duninjh, yiman kayimekunkayalanj manbu kore adjbud kahyo! Kaluk kunukkabonj, dja God kabendjalngehke birrimirndeyahwurdnawu nungka nuyekih. 28 Yoh, kaluk nawu KawohrnanRowk kabendjadme dja kabenbun bininj rowk nawukore kondanjkunu kurorre, dja werrkwerrk kore nungankakurduyime, dja mak kayakwon rowk.” [Isaiah 10:22-23]29 Dja mak Isaiah yingkihburrbuni dja bimbom, yimeng,

Page 44: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 9:30 44 Romans 9:33“Nawu Kawohrnan Rowk, nawu NarrulkarrekimukDuninjh wanjh benbawong yikahwi bininj nawukarrbenkebmawahmeng. Dja bu burrkyakniwirrinj,wanjh ngad karrikukyimerrangimeninj yiman kayimebininj nawu birrikang kunred Sodom dja Gomorrah nawuGod benbularrbom rowk.” [Isaiah 1:9]

Bininj Nawu Minj Jews Birriwoybukwong JesusRomans 9:30-33

30 Kaluk baleh kuhni ngad karriyime bu kunin-jkunukenh? Birrimekbe bininj nawu minj Jews minjbirridjareniwirrinj bu beddaminj birriwokmayi God nuyemankarre, dja bolkkime bedda kabirridjalwoybukwonGod. Yiddok kunu nungka bolkkime kayime bedda birri-mak bininj kore nungka? 31Dja bininj nawu Israel benkeb-mawahmeng, munguyh birridjareni bu yimankek birri-makniwirrinj, kore birriwokmayi God nuyemankarre, djaminj God benwernhmarneyimeninj bu bedda birrimaknikore nungka. 32 Njalehkenh nawu Israel benkebmawah-meng wanjh minj birrimayinj kore God kabenmakwankore nungka? Wanjh nakka nanu birrirohrokmeng bu bir-ridjalkurduyimi kore mankarre birriwernhmarrkmangi,dja minj bedda birridjalwoybukwoyi God bu benngehke-meninj. Bedda yiman kayime birridjareni bu birrinjil-ngmarnbuyi God, dja kunmekbekenh birridjalwokmar-rkmangi manbu mankarre. Bedda yiman yerrih birri-dengedorreni dja mak birrimankarrinj kore kuwarddemanbu kabenbungkarrkbunkenh. 33 Kaluk maninjmanumanbu kunwok bimbuyindanj kore God yimeng, “Ngur-rina! Ngaye wanjh ngakurrme bininj ngardduk korekunred Zion. Nungka yiman kayime manwarddekimuk.Namekbe bininj nawu ngardduk, wanjh kabenbungkar-rkbun bininj yiman kayime mahni manwarddekimuk,wanjh kabenmarnbun bu kabirrimankan. Dja nawu bininj

Page 45: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 10:1 45 Romans 10:6kabirriwoybukwon nahni nawu bininj ngakurrme, wanjhnakka nanu minj kadjalyeme bu munguyh. Wanjh bonj.”[Isaiah 28:16]

10Nangale Bininj Nawu God Kabenngehke?Romans 10:1-21

1Nawungad karridangerrinj, ngayewanjh djalmarned-jare bulkkidj duninjh ngudberre, dja mak ngaye ngamar-rkdjawam God bu kabenngehke bininj rowk nawu Israelnungan benkebmawahmeng. 2 Ngaye wanjh ngaben-mulewan bu bedda kabirridjalmarnedurrkmirri kunrayekduninjh kore God nuye. Dja minj kabirriburrkburrk-bekkan kore nungka kahdjare. 3 Minj bedda birribur-rbuyi bu God djareni bedberre bu kabirridjalwoybukwonba bu nungka kabenmakwan. Wanjh bedda yimankekkabirrimarnburrimen bu bedmandeleng birrimak bininj.Kaluk yiman rerrih birridjalwoybukwonimanbubedberremankarre yoy bedmandeleng, dja minj birridjalwoybuk-woyinj nungka God. 4 Mah, wanjh nangalengale Godkabenmakwan? Wanjh bininj nawu kabirriwoybukwonnawu Christ, wanjh God kabenmakwan. Kunmekbekenhkunu God kanwong nuye mankarre, ba bu karriwoybuk-won Christ.

5 Kaluk Moses benyolyolmeng bininj nawu kabirrid-jare bu God kabenmakwan kore kabirrimarrkmang nuyemankarre, dja kabimbuyindi, “Bininj nawu kadjare Godkabimalngmimbiwon, wanjh nakka munguyh kadjalkur-duyime rowk kore mankarre kayime.” [Leviticus 18:5]6 Dja ngad wanjh karridjalwoybukwon Christ, wanjhkunu God kanmakwan. Wanjh kunukka ngad mandjadkarriburrbun, kore minj karriyime, “Ngaye ngare kad-dum Heaven ba bu ngahdurndiwe Christ kondanjkunu

Page 46: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 10:7 46 Romans 10:13kurorre*.” Kunukka yuwn kunmekbe karriyime korekukange kadberre. 7 Dja mak yuwn karriburrbun bukarriyime, “Ngaye wanjh ngahkolung kanjdji duninjh babu ngaye yimankek ngarrolkkayhwe Christ kore nungkadowengbeh.” Yuwn bu karriyime. 8 Kunmekbe djalburrkyak. Ngudda ngaleng ngurridjalburrbun kore kun-buyika bimbuyindanj kayime, “Manbu kunwok nakkakarrarnhdi ngudda kore kurrangmayewel dja mak korekukange ke.” [Deuteronomy 30:14]

Ngahyolyolme maninjmanu manbu kunwok manmakbu ngarrbenmarneyime birriwarlahkenh bininj ba bubedda kabirridjalwoybukwon God. 9Ngayime bu nguddangurrimulewarren kore kudjenbeh, bungurriyime, “Jesusnakka Kawohrnan Rowk”, dja mak ngurridjalwoybukwonkore kukange ngudberre bu God birrolkkayhweng Jesuskore kundowikenh, wanjh God ngunngehke ngudberre.10Kaluk bu nangale bininj kabiwoybukwon kore kukangenuye, wanjh God kabimarneyime bu nadjalmak. Djamak bu kahmulewarren kore kundjen nuye, wanjh Godkabingehke. 11 Mahni djurra kayime, “Nawu nangalebininj kabiwoybukwon mak kabimarnekurrmerren korenungka, wanjh minj mak kabalyawoyhyeme munguyh.”[Isaiah 28:16]

12 Wanjh kuhni ngurriburrbun ngad bininj karriwar-lahkenh rowk, wanjh karridjalrohrok. Yikahwi ngadnawu Jews, dja yikahwi minj Jews. Dja nadjalkudjinawu Kawohrnan Rowk wanjh kandjarrkmarnewohrnankadberre rowk. Nawu nangale bininj kabikayhme korenungka bu kabidjawan, wanjh kunu kabiwon kunmakmaknawern nuye. 13 Ngurriburrbun kore kabimdi kayime,“Bininj nawu kabingeykayhmekenh nawu KawohrnanRowk bu kabidjawan, wanjh God kabingehke.” [Joel 2:32]* 10:6 Deuteronomy 30:13

Page 47: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 10:14 47 Romans 10:1914 Bolkkimewanjh ngudda ngurridjawarren bu yikahwi

bininj minj birriwobekkayi nawu Kawohrhan Rowk, bukuninjkunkenh minj mak kabirriwoybukwon dja wanjhkunmekbekenh minj kabirrikayhme nuye. Minj nan-gale mak benmarneyolyolmeninj bedberre bu nungkak-enh, wanjh kunmekbehkenh minj bedda kabirriburrbunnungka. 15 Wanjh kunubewu minj nangale mak ben-munkewemeninj bininj ba bu benmarneyolyolmeninjbedberre bu nungkakenh! Ngudda ngurriburrbun bukabimdi, kayime, “Ngad wanjh karridjalwernhnjilng-makminj bulkkidj bu birrimekbe bininj birrimwam,kandimarnemulewam kunwok manmakkaykenh dun-injh.” [Isaiah 52:7]

16 Kaluk birriwern nawu Israel benkebmawahmengwanjh birribekkang maninjmanu kunwok manmak koreKawohrnanbeh. Wanjh yikahwi birriwokburriwengmanbu kunwok nuye. Isaiah bimbom bu yimeng, “Yi-wohrnan, birrimekbebininj nakkaminj kandiwoybukwonngarrbenmarneyime bu ngarriweykan kunwok ke.” [Isa-iah 53:1] 17 Bininj nawu minj birribangmengeybekkay-inj God, wanjh minj bedda kabirriwoybukwon. Dja bukabirribekkan kunwok nuye manbu Christkenh, wanjhbedda kabirriburrbun nawu God, dja mak kabirriwoy-bukwon. 18 Med, yiddok woybukkih birrimekbe bin-inj minj birriwobekkayi nawu God? Burrkyak, wanjhbirribekkang rowk! Kaluk kahbimbuyindi bu kayime,“Mahni kunwok manmak makka wanjh yarlarrmengkubolkwarlahkenh rowk. Birriwarlahkenh bininj rowknawu kabirrini kondanjkunu kurorre nakka wanjh bir-ribekkang manbu maninjmanu kunwok nuye.” [Psalm19:4] 19 Dja ngaye ngadjawarren, njalekenh bininj nawuIsrael benkebmawahmeng minj birriwoybukwoyi korebirribekkang mahni kunwok? Wardi bedda minj bir-

Page 48: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 10:20 48 Romans 11:2riburrkburrkbekkayi? Karriburrbun bu Moses yimengbedberre bu kuninjkunukenh kore kabimbuyindi, “Godyimeng ngudberre, ‘Ngaye marnbun ngudberre ba bungurrikirndangen bedberre birribuyika bininj nawu minjJews. Kaluk ngaye marnbun ngudberre ngurriyid-dung bu ngurrbennan baleh kabenmarnekurduyimer-ran birrimekbe nawu birrimayaliyak bininj.’ ” [Deuteron-omy 32:21] 20 Dja mak Isaiah benyolyolmeng ngud-berre nawu Jews, bu nungka djalyimeng mahni mandjad,kore kabimbuyindi, “Bu God yimeng, ‘Bininj nawu minjngandiyawayinj ngaye, wanjh nakka ngandidjalngalkeng.Ngaye wanjh ngabenmarnekukbukkarrinj bininj nawuminj ngandingalkemeninj.’ ” [Isaiah 65:1] 21 Dja mak Godyimeng bedberre nawu Israel benkebmawahmeng, korekabimbuyindi, “Kunbarnangarrakuyeng bu ngaye ngahd-jalbidyirriyongeni munguyh kore ngudda ngudberre. Djamak minj ngaye kandimarrkmayi kunwok. Dja minj makkandibekkayi dja mak minj kandimarnemayaliborled-meninj.” [Isaiah 65:2].

11Yikahwi Bininj Nawu Israel Benkebmawahmeng Bedda Bir-

ridjalwoybukwong ChristRomans 11:1-10

1 Kunubewu ngudda nawu ngurriburrbun bu ngurriy-ime yimankek God benbodmekenhwong nuyeni bininj.Dja burrkyak duninjh! Israel dja Abraham wanjh mawah-mawah ngardduk, dja mak kore ngarranginj bu ngabor-nayinjdanj kore Benjaminj nuye birrimud. 2 Burrkyak,God minj munguyh benmarnemirrkborledmeninj korenawu bininj nuye. Nungka benmarneyingkihkarremarn-bom bu kunkare duninjh. Kunubewu ngudda kunu

Page 49: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 11:3 49 Romans 11:8ngurrbengmidjdanj kore kabimbuyindi manbu kabiy-olyolme nawu prophet Elijahkenh bu nungka bidjawanGod bu kabidyikarrmekenh, kaluk bininj nawu Israelbenkebmawahmeng nawu bedda birriwarnyakminj djamak birridjaldungi nungka. 3 Nawu Elijah mulewarrinjyimeng, “Ngudda nawu Yiwohrnan Rowk, naninjnanunawu bininj wanjh nakka bindibom bindikukkurrmengnawu ngudda ke prophets, dja warridj birribakbakkengdja birriwarrewong manbu ngudda ke altar. Dja ngayewanjh ngadjalkudji ngahdarrkiddi. Wanjh ngayemanwalikunubewu ngandibun bolkkime.” [1 Kings 19:10-18] 4Djayiddok ngurriburrbun baleh kab God bimarneyimeng bubiwokmey nungka Elijah. Nungka bikangerayekwongbu yimeng, “Ngaye ngabenkarrme ngayeman ngardduknawu 7000 bininj nawu minj birrimarneboddangimeninjbu birrimarnediwirrinj yiwarrudj nahni nabuyika godkangeyyo Baal.” [1 Kings 19:18] 5 Mah, bolkkime wanjhkadjalrohrok. Bolkkime wanjh kabirridjaldi birridjalkudjiyikahwi bininj nawu Israel benkebmawahmeng nawu Godnuye duninjh. God nawu wernhmimkongiwern dun-injh dja kunmekbekenh kunu nungka bendjarrngbom.6 Nungka wanjh bendjalmarnedjareminj bu djalburud-jang, wanjh kunu bendjarrngbom. Minj benkayhmeninjbu birrimarnedurrkmirrikenh bedberre bu birrikurduy-imeninj kunmak. Burrkyak. Nungka wanjh bendjal-marnedjareni, wanjh kundjalmekbekenh kunu benkayh-meng bu birriyimerranj nuye bininj.

7 Adju, yiddok kuhni kunmak? Bininj nawu Israelbenkebmawahmeng wanjh birriwernhyawarreni bu bir-ridjareni bu God kabenmakwan, dja larrk, minj birrimayi!God wanjh bendjalmey yikahwi bininj nawu djareminjbu benkarrmeng. Kaluk nungka benmarnbom nawu bir-ribuyika bu birrikangerayekminj kore nungka. 8Bu kuhni

Page 50: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 11:9-10 50 Romans 11:12wanjh kabimbuyindi, kayime, “God benmarnbom bu yi-man birribengwarrminj yerreh. Dja mak benmarnbomkunmim bedberre minj birriwernhnayi. Mak kunkanembedberre benkanemdubbewong ba bu minj birribekkayi.Wanjh yiman bolkkime kuninjkunu kabendjalkurduy-imerran.” [Isaiah 29:10] 9-10 Ngurriburrbun kore Davidbu yiwarrudj dingihdi, bu benyolyolmi nawu birriwarrebininj. Kuhni bu kabimbuyindi bu nungka bidjawamnawu Kawohrnan Rowk, “Ngaye wanjh ngadjare yinganyibendarrkidmang kore mulil kabirridjarrkdi, yiman kay-ime mayh yimang bu yimarnbun kunyarl manbu yimankayime walabbi rerrih bu djenj karrihdurrkmang. Djamak ngadjare yibenbungkarrkbun ba bu kabirrimankan.Kuninjkunu wanjh God kakurduyime bu kunwarrekenhbedberre, bu kabenbun. Dja mak ngadjare kabirrim-imburlerran ba bu minj kabirriwernhbolknan, dja makngadjare kabirriwernhdurrkmirri kore kunrayek duninjhbu munguyh.” [Psalm 69:22-23]

Baleh Nungan God Benmarneyingkihkarremarnbom NawuIsrael Benkebmawahmeng Nuye

Romans 11:11-1511Mah, bu ngad karridjaldjawarren, yiddok nawu Israel

benkebmawahmeng kabirridjalyo kore birrimankang, baminj mak kabirriyawoyhdolkkan? Burrkyak duninjh, djaGod yingkihkarremarnbom bedberre. Kandibekka. BuIsrael nuye bininj birriwarrewong, wanjh kunu God ben-ngehkengbirribuyika bininj nawuminj Jews, ba bukaben-marnbun nawu Israel nuye bininj wanjh kabirrikirndan-gen. 12Adju, dja njalekenh God kakurduyime? Ngurribur-rbun bu kuhni. Israel nuye mawahmawah birrikurduyimikunwarre, dja ngaleng God bendjalmarnekurduyimi kun-mak duninjh bedberre birriwern birribuyika bininj nawuminj Jew. Kunmekbekenh nawu Jew birrimankani, wanjh

Page 51: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 11:13-14 51 Romans 11:16God yiman bendjalkukenwong bedberre bininj nawuminjJews. Wanjh kamak! Dja ngaleng, kaluk bu Israel nuyemawahmawah kabirriwoybukwon nawu Christ, wanjhkundjalmak duninjh kadberre rowk.

13-14 Mah, dja bolkkime ngaye marnehmarneyimengudberre ngudda bininj nawu minj Jews. NawuKawohrnan Rowk nganmarnbom apostle, dja ngan-munkeweng bu marneyime ngudberre ngudda bininjnawu minj Jew ngawokmulewan ngudberre nuye kun-wok. Dja mak ngahdjalburlumerrinj bu kuhnikenh ba bungaye ngardduk bininj ngarrimud wanjh ngabenmarn-bun kabirrikirndangen ba bu kunubewu bedmanwalikabirriwoybukwon nawu Jesus Christ, ba kabenngehkebedberre. 15Kuhni nawu God kayime benburriweng nawungayekenh bininj. Dja kunu benmarnbom birribuyikabininj nuye kabirridabbolk kore nungka nawu kubolkwar-lahkenh kabirrini rowk. Bu ngayeman ngayime bu yimanGod kabendurndiwe nawu Israel nuye bininj kore nungkakabirridjarrkdi, wanjh kunukka nungka kabendjalmarn-bun birribuyika bininj nawuminj Jews bu kabirriyawoyh-darrkidmen.

God Yingkihkarremarnbom Kadberre Bu Karrikukbelbmer-ren Rowk Kore Jesus

Romans 11:16-2416 Ngaye kab wohmarneyime ngudberre manbuyika

kore ngad karrihburrbun bu kuninjkunukenh. Bu bininjkamarnbun buriddi, dja kabimarnekurrme kunyahwurdkore God, wanjh manbu buriddi rowk yerre nuye wanjhkahloddjamunmen bu nuye nawu Kawohrnan Rowk. Djamak kunbuyika bu manbu mandedjmad kundulk makkanuye God, makmanbumandulkyende koremaninjhmanukundulk, wanjh makka mak God nuye warridj.

Page 52: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 11:17 52 Romans 11:2117 Ngaye wanjh ngahyolyolme ngudberre bu ngudda

minj Jews. Ngudda wanjh kayime mankerrngehker-rnge manbu bu manyende manbu namerrinj kore kun-dulk. Ngudda yiman mankolhdebuyikabeh, dja bolkkimewanjh ngurriraworrinj nawu manyendekare, dja ngur-ridjarrkbongun manbu mandedjmadkenh mandjalkudji.Dja bininj nawu Israel benkebmawahmeng, wanjh beddayiman kayime manyendekarehkare manbu God yende-bakkeng. Wanjh ngudda yiman ngurrbenmarnebolk-mang birrimekbe bininj nawu minj birriwoybukwoyi Je-sus. 18 Dja ngudda nawu minj Jews, yuwn bu ngur-riburlumerren bu yimankek ngurriyime ngudda ngur-rimak dja ngurrbenmarneyime birribuyika nawu yimankayime kundulk manyenyende warridj. Burrkyak, djangurridjalburrbu ngudda minj mandedjmad manbu korekundulk ngarre manbu wanjh ngunkarrme bu kaddumngurridi dja ngurridjordmen. Yuwn bu ngudda ngur-riyurrhke manbu mandedjmad. Ngudda minj ngur-rbenkarrme birrimekbe bininj ba kabirrini. 19 Kunubewungudda ngurriyime, “God bakkeng manekke manbumanyende dja ngad wanjh kankurrmeng kumekbe korekundulk ngarre ngarribelbmerrinj.” 20Wanjh woybukkihbenbakkabakkeng bedberre nawu minj birriwoybukwoyinawu Christ. Dja ngaleng ngudda wanjh ngurriw-ernhwoybukwon, wanjh kunmekbekenh ngudda yimanngurridjalmalngbelbmerrinj nungka. Dja ngaleng yuwnbu ngurribalburlumerren ngudmandeleng. Dja ngalengngurridjalmarnekelenin nungka God. 21 Ngurriburrbubu God benbakkeyi benkukburriweyi birrimekbe bin-inj nawu Israel benkebmawahmeng, nawu nuyeni bir-riyungkih bininj. Wanjh bu ngudda minj ngurrimar-rkbaworren dja minj ngurriwoybukwon, wanjh nguddawarridj ngunbalkukburriwe ngudberre.

Page 53: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 11:22 53 Romans 11:2522 Mah. Wanjh bolkkime ngurriburrbu God nungka

wanjh kandjalmarnedjare, dja warridj kadjalrayekkore mandjad kandjadme. Yiman bu nungkabenmarnewokrayekworrinj bedberre nawu birriwokweyidja birrimunkebawong. Kaluk nungka mimkongiwerndja ngunbidyikarrme ngudberre. Dja wardi ngurrid-jalnahnarrimen ngudmandeleng ba bu minj kunukkangurrimarnemirrkborledmen kore nungka. Dja buburrkyak, wanjh ngudda warridj ngunkukburriwe yimankayime kayendebakke. 23 Dja bu birrimekbe bininj nawuIsrael benkebmawahmeng kabirriyawoyhdedjingmangbu kabirriyawoyhwoybukwon nawu Christ, wanjhkunukka God kabenyawoyhbelbme kore kundulk nuye.God wanjh dulkarrekimuk bu kuhni kakurduyime.24 Yoh. God ngaleng ngunmey ngudda nawu yimankayime manyende ngarre kundulk kore kurralkbeh,dja ngunbelbmeng ba ngurriyimerranj manyendengarre kundulk manbu manmak yiman kayime olivekundulk. Minj nakka ngudberre, dja wanjh nuye. Nguddaminj ngurrimrawinj kore kundulk manbu manmak bukerrngehkenhni. Wanjh kunukka kamak duninjh buGod kabendurndiwe manyende kore kundulkkare korebirribakmeng ba bu kabirriyawoyhbelbmerren. Wanjhngaye kunu ngabenhyolyolme birrimekbe Israel nuyebininj.

Kaluk God Kabenngehke Bininj Rowk Nawu Israel Benkeb-mawahmeng

Romans 11:25-3225 Ngudda nawu karridangerrinj, ngaye ngadjare bu

ngudda ngurriwernhburrbun kuninjkunu rowk ba buminj ngurriburlumerren. Dja ngadjare kab marneyimengudberre bu kunmekbe kunwok manbu warlkkayindi.

Page 54: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 11:26-27 54 Romans 11:30-31God benmarnbom yikahwi nawu Israel benkebmawah-meng bu birrikangerayekminj duninjh ba bu kaluk yer-reh bininj nawu minj Jews kabirrimre rowk kore God.26-27Wanjh kalukburrk nungka wanjh kabenngehke nawuIsrael benkebmawahmeng rowk, kore kabimbuyindi, yi-meng, “Nawu ngunbebke ngudberre wanjh nakka kam-dolkkan kore kunred Zionbeh. Nungka wanjh kaben-marnbun bininj nawu Jacob ngunkebmawahmeng babu kabirrikangeborledkerren kore God nuye. Ngayewanjh ngamarnbom mankarre ngardduk bu ngawern-hwokrayekworren bu ngahkurduyime kunmak bedberre.Wanjh ngaye ngabenmarneburriwe kunwarre bedberrebu ngahbendjalmarnebengmidjdan.” [Isaiah 59:20-21;Jeremiah 31:33-34]

28 Yoh, bedda nawu Israel benkebmawahmeng wanjhbirridjalwidnani God nuye kunwok manmak. Wanjhkunmekbehkenh kunu bu God ngudda ngunmarnbomngudberre ngurridabbolk kore nuye. Dja ngaleng Godbolkkime kabenmarnedjare nawu Israel bininj warridj,dja bendjarrngbom warridj, kunmekbekenh kunu bunungka bendjalmarnedjareni bu kunkare nawu mawah-mawah bedberre nawu Israel. 29 Yoh, ngudda bininjnawu minj Jews, wanjh ngurriburrbu kuhni. Bu Godyimeng nungka kakurduyime kunwern kunmakmak, djaminj kamayaliborledme. Dja mak bu kabenkahyme bininjkuhni wanjh nungan God kadjalkurduyime bu kadjalkur-duyimerran rowk. Nungka minj kamayaliborledme bukunmekbekenh. 30-31 Ngudda korroko ngurriwokweyiminj ngurriwokmarrkmayi kore God yiman kayime makbininj nawu Jews birriwokburriweyi yerreh. Wanjh kun-mekbe kunu nungka benbawong dja mak ngunkongibunngudberre nawu minj Jew. God kuninjkunu kurduyimengba bu bedda kabirriburrburren bu birriwarre bininj, dja

Page 55: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 11:32 55 Romans 12:1wanjh kabirriborledkerren kore God ba bu kabendjal-wernhkongibun bedmanwali. 32 Kaluk birriwarlahkenhbininj rowk kabirridjalwokburriwe God. Nungka wanjhkadjare kabenkongibun bedberre rowk. Wanjh kunmek-bekenh kunu kabenbongkarrme ba bu kabirriburrbunkunwarre bedberre.

Bu Ngad Karridjalburlume GodRomans 11:33-36

33 Mah wanjh, baleh karriyime? God nungka na-makkaykenh duninjh. Nungka kaburrbun yehyeng rowk.Nungka kahkarrme kunmayali bu kunmakkaykenh dun-injh. Dja ngad kunu djal bininjwi, kaluk minj njale kar-riburrkburrkbekkan kore nungka kaburrbun bu nungkakandjadme djal kamak kore ngad bininj. Nungka wanjhkebrokbuyika duninjh dja mak kebrokkudji, dja minjnangale kaburrbun kore nungka kahre. 34-35 Kunmekbehbimbuyindanj nuye, kahyime, “Nangale kab kaburrbunkore God nuye kunmayali? Nangale kab nanu kabimay-aliwon nuye bu kabibengdayhke nawu God? Nangalenanu kabiwon God nawu namak bu kabimarnbun kabi-marnekarremulewan nuye?” [Isaiah 40:13, Job 41:11]

36 Minj nangale bininj kabimarnekurduyime kore God,dja nungan nuye rowk nawu njalehnjale. Nungka wanjhyehyengmarnbom rowk. Nungka kanwon kadberre nawunjalehnjale, dja mak yehyeng rowk wanjh djal nungannuye. Ngad kunu bininj wanjh nakka nanu karridjal-burluburlumen nungka bu munguyh munguyh. Amen.

12Bu Ngad Karrikanjkurrmerrimen kore GodRomans 12:1-2

1 Ngudda nawu karridangerrinj, wanjh marrkdjawahd-jawan bolkkime ngudberre bu ngurrikurrmerren kore

Page 56: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 12:2 56 Romans 12:5kunburrk ngudberre kore God nawu God nuye, bukuninjkunukenh nungka kanyingkihkongibom kadberre.Wanjh yiman ngurridarrkidkurrmerrimen dja mak ngur-ridjalkurduyimen kundjalmak, ba bu ngurrinjilngmarn-bun nawu God. Kunukka wanjh yiman kayime ngurri-marneboddan nuye God kore kukange ngudberre. 2Yuwnbu mak ngurrbenbaldjirrkkan birribuyika bininj nawukondanjkunu kurorre kabirrihni. Kunukka burrkyak.Ngudmandeleng ngurridjalburrbu God bu munguyh.Kaluk nungan ngundjalmayalikerrngehme ngudberre, babu ngurrikarremenmennan manbu kunmayali manbukunmakkenh nungka kore kadjare. Wanjh kunukkanungka kanjilngmak bu kuninjkunu kore ngurrihmarne-durrkmirrikenh kundjalmak nuye.

Karridjarrkdurrkmirri Kore Karribebbehkarrme Dja Kar-ribidyikarrmerren

Romans 12:3-83 God nungka nganmarneyimeng kunmak bu djalbu-

rudjangkenh, wanjh kunmekbekenh ngaye marnehmar-neyime ngudberre rowk, yuwn bu ngurriburlumerrenkore ngudmandeleng. Dja ngaleng ngurridjalburrbu bungudmandeleng kore mandjad. Kaluk God nungka kand-jarrkbidyikarrmeng karridjalwern bu karriwoybukwonkoremandjad duninjh nuye. 4Kaluk ngad karriwernnawukarriwoybukwon Jesus wanjh karridjalbubuyika! Ngadwanjh karriyimerranj manburrkkudji. Ngurriburrbunmanbu kunburrk ngayolyolme, wanjh karrikarrme kun-wern kundjalbubuyika bu karaworrenkenh kore kabir-ribebbehdurrkmirri kabirribidyikarrmerrenkenh, wanjhkunu kabirriyimerran ngarre manburrkkudji ba bu kar-ridarrkidkudjihmen. 5 Wanjh karohrok ngad bininj

Page 57: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 12:6 57 Romans 12:10nawu karriraworren nuye Christ, wanjh yiman kay-ime karriyimerranj kunburrkkudji nuye. Bu ngad kar-riraworren nuye Christ wanjh karridjarrkbelbmerrendja karrikarrmerren. 6 God bu kankongibuni, wanjhkanbebbehwonowong kadberre kunmakmak nuye babu karrimarnedurrkmirrikenh nungka nuye. Bu kan-bebbehwonowon nawu kunbubuyikakenh. Nungka ben-wong yikahwi ngad bininj ba bu kabirriyimerran yi-man prophet. Wanjh birrimarnewokda nuye korebedda kabirriwernhwoybukwon. 7 Nungka benmarn-bom yikahwi kore ngad bininj bu kabindibidyikarrmenawu birribuyika bininj. Mah, bedda wanjh bindidjal-bidyikarrmen! Dja mak yikahwi bininj benmarnbombu kabindibukkabukkan nawu birribuyika bininj nuye.Bedda wanjh, bindidjalbukkabukka! 8 Yikahwi makbenmarnbom bu kabindimurrngrayekwon bedberre bir-ribuyika kore ngad. Mah, bedda wanjh bindimurrnger-ayekwo! Dja mak yikahwi benmarnbom bu kabindikuk-won money dja manme bedberre bininj nawu birrimar-ladjdja. Mah, bedda wanjh birridjalkurduyimen bu bir-ridjalweymaknin. Dja mak yikahwi benkurrmeng bukabirridurrkmirri bu kabindimarnewohrnan birribuyikanawu bininj kore ngad kadberre. Mah, bedda wanjhbirriwernhkurduyimen bu djal mandjad duninjh! Djamak yikahwi benmarnbom bu kabindidjalkongibun nawubirribuyika bininj. Wanjh bedda kunu birridjalkurduyi-men kore kunnjilngmak dorrengh.

Bu Ngad KarrimarnedjaremerrenRomans 12:9-21

9 Ngurridjaldjaremerrimen bulkkidj dja mak ngurrid-jalwidna nawu nawarrewarre. Ngurridjalkarrmen korekunmak munguyh. 10 Ngurrimarnedjaremerrimen bu

Page 58: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 12:11 58 Romans 12:16yiman kayime karridjalmud duninjh nawu karridang-inj. Yuwn bu ngurribalburluburlumerren yimankek bungurriyurrhkerren. 11 Yuwn kab ngurringudjmulewar-ren kore ngurriwernhdurrkmirri nuye nawu KawohrnanRowk. Ngurridjalnjilngmaknin munguyh dja mak ngur-ridjaldjaremen munguyh bu ngurriwokmarrkmang nuyekore ngurrimarnedurrkmirrimunguyhnungka nuye korekukange dorrengh ngudberre. 12 Bu ngudda ngurridjal-burrbun baleh God ngunbidyikarrme yerrehkah, wanjhkunukka ngurridjalnjilngmakmen munguyh. Dja mak bukunrayek kambebmengudberre djamak kunyid dorrenghkamwernmerren, yuwn mak ngurrihngurdme bu ngur-rire dja ngurridjalle munguyh. Ngurridjaldin yiwarrudjmunguyh, dja mak yuwn bu ngurriwarnyakmulewarren.13 Ngurrbenwo money dja manme nawu birribuyika yi-warrudj bedberre bininj nawu minj kabirrikarrme bungurrbenbidyikarrmen. Dja mak bu nawu birriwern bin-inj nawu yiwarrudj bedberre kabirrimhre nawu kubolk-buyikabeh, wanjh ngurrbendjalnahna bu ngurrbendjal-bidyikarrmen dorrengh.

14 Bu nangale yiman kayime ngunwon kunrayekkunwok dja ngunmarneyidngalke baleh yarrkka, wanjhngurridjaldjawa God ba bu kabinahnan dja kunmakkabimarneyime namekbe bininj. Dja ngaleng yuwnbu ngurridjawan God bu yimankek kabirrung! 15 Bunangale bininj kore ngudberre nanu kanjilngmakwanjh nakka nanu ngurridjarrknjilngmaknin. Djanawu nangale bininj kanalkbun ngarre kundowikenh,wanjh nakka nanu ngurridjarrknalkbu bu nguddadorrengh. 16 Ngurridjarrkmayalikudjinin nawu ngadbininj ba mandjalkudjiwi ngurridjarrkburrbu, dja minjngurridangwerren. Dja yuwn bu ngurriburlumerren.Dja ngurridjarrkdin bininj nawu yiman kayime

Page 59: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 12:17 59 Romans 12:21namarladj dja mak ngurringeyyahwurdworrimen.Yuwn bu mak ngurribalburrbun bu ngudda yimankekngurriyurrhkerren. 17 Nawu nangale kayime kunwarreke, wanjh yuwn mak yidjalkarrmen wangbol nuye,dja yuwn bu mak yinganwali yikurduyime kunwarrenuye namekbe bininj bu yiman kunmekbekenh.Dja ngurridjalkurduyimen kunmak ba bu birriwernbininj ngundikurdunan bu kunmekbe kunmakrowk. 18 Ngurrimarnburrimen dja ngurridabbolkninnawu bininj rowk kunmodmikenh dorrengh. Djabu bedda ngundidjalwidnan, wanjh kunu bonj,bedmandeleng. 19 Nawu ngaye karridabbolk, yuwn bungurrimayaliborledme bu ngurrirohrokme ngurrbenbunbininj nawu ngundimarnekurduyime kunwarre. Ngalengngurridjalmadbu God nungan kabendung bedberre.Ngudda ngurriburrbu kuhni bu bimbuyindanj yimeng,“Nawu Kawohrnan yimeng, ‘Ngaye ngadjalkudji nawungabenbun nawu birriwarre bininj. Ngaye wanjhngadjalkudji bu kunmekbeh ngakurduyime bedberre.’ ”[Deuteronomy 32:35] 20Burrkyak! Ngaleng kundjalbuyikabu ngurrbenmarnekurduyime, kore kabimbuyindi bukayime, “Ngurrbendjalbidyikarrmen bininj nawu beddangundiwirrihme ngudberre. Bu kabirrimarrwedowen,wanjh ngurrbendjalwo manme dja bu beddakabirrikombukdowen wanjh kukku ngurrbendjalbowon.Kuhni kunmekbe ngurridjalkurduyime, wanjh kunukkabedda kabirridjalkangebarrhme.” [Proverbs 25:21-22] 21 Yuwn bu nawarrewarre nawu ngunmarnbunbu ngurrihwarnyakmulewarren, dja munguyhngurridjalkurduyimen kore kunmakkenh ba bu wanjhnakka ngurridjalbularrbun nawu nawarrewarrekenh.

Page 60: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 13:1 60 Romans 13:513

Bu Ngad Karrbenwokmarrkmang Nawu Kabirriwohrna-wohrnan Kondah Kurorrekenh

Romans 13:1-71 Ngad karriwarlahkenh bininj rowk wanjh karrben-

wokmarrkma nawu kabirriwohrnan kore governmentngarre bu kabirrikarremarnbun mankarre kadberre.God nungan kabenkurrme bininj nawu kabirriwohrna-wohrnankenh kadberre. Wanjh karriwokmarrkma nuyemankarre kore nungka benkurrmengkenh. 2 Wanjh bungad karrikarrewarrewe mankarre manbu governmentkarremarnbom kadberre, wanjh yiman kayime karri-wokburriwe God warridj nawu benkurrmeng birrimekbebininj nawu kabirriwohrnan kore government kadberre.Wanjh kunukka nawu government kandjaldung kadberrerowk. 3Bininj nawukabirriwohrnankadberre, beddaminjkabirridung bininj nawu kunmak kakurduyime, wanjhnakka nuk minj kakele. Dja ngaleng, bininj nawu kun-warre kayime, wanjh kadjalkelemen bu nawu kabirri-wohrnan bedda kabirriwelengname. Yiddok minj ngur-ridjare bu ngurrbenmarnekelemen bedberre nawu kabir-riwohrnan kondanjkunu kadberre? Wanjh ngurridjalkur-duyimen kore kunmakkenh, ba bu bedda wanjh ngundid-jalmakwan. 4 Nakka wanjh kabirrimarnedurrkmirri koreGod bu ngundibidyikarrmekenh. Dja bu ngurrikurduy-ime kunwarre, nawukabirriwohrnawohrnanbininj kabir-rikarrme manbu kundulkarre dja mak ngundibunkenh!Dja God benwong manbu mankarre bu kabirrikurduy-ime ba ngurrimarnekelemen nuye. 5 Mah wanjh, kar-ridjalwokmarrkma nawu kandimarnewohrnan kondahkurorre. Wanjh kunukka God minj mak kandung kad-berre. Wanjh ngad ngurridjalyidburnbun kore ngur-ribekkarren kunmakkenh ngurrikurduyime.

Page 61: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 13:6 61 Romans 13:96 Karohrok bu tax kunwardde karrbenkarremulewan

kore government. Ngurriburrbu bedda wanjh kabir-riwohrnawohrnan nawu government wanjh munguyhnawu kabirridjalmarnedurrkmirri God nuye. Kuhniwanjh nungka benwong bu kabirrimarnekurduyime. 7Djangaleng ngad wanjh karrbenkarremulewan bininj rowknawu kandiwon nawu njalehnjale. Kaluk ngad karrbend-jalkarremulewan nawu tax. Dja mak ngad karrbendjalka-rremulewa bininj birribuyika kore njalehnjalekenh. Djawarridj karrbendjalwokmarrkmang djamak karrbenwok-bengyirri birrimekbe bininj bu baleh kabirriyime korekunmakkenh kadberre. Dja mak karrbendjalburlumendorrengh bininj nawu birrimak.

Bu Ngad Karridjalkurduyimen KunmakRomans 13:8-14

8 Bu yiman yikarrme bulk nawubininj ngunwonwaken,wanjh nungka njale yimarnedurndiwemen nungka. Bungad karriyimen kunbuyika duninjh, bu ngad wanjh kar-ridjalmarnedjaremerrimen. Bu nangale bininj kaben-marnedjare nawu birribuyika bininj, wanjh kunukka kad-jalkurduyime kore mankarre rowk God nuye. 9 Nguddangurriburrbun manbu mankarrekuken kahyo kore kahy-ime, “Yuwn bu nguneyo nawu nabuyika bininj dja makngalbuyika daluk. Dja ngaleng ngurridjalyuwn ngalbu kengalbininjkobeng duninjh, dja nawu nabininjkobeng keduninjh.” Dja mak kore kayime, “Yuwn bu yibun bininjyikukkurrme.” Dja mak kayime, “Yuwn yire yimarned-jirdmang nabuyika bininj nawu njalehnjale nuye.” Djamak, “Yuwn yikirndangen bu nabuyika bininj nawukakarrme nuye nawu yidjare.” Dja mak manbadbubuyikamankarre warridj. Makka wanjh manu mankarrekilehk-ilelk rowk, dja manu mankimuk mankarre kahyo wanjhmakka mahni manmekbe ngunmarneyime ngudberre.

Page 62: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 13:10 62 Romans 13:14Kayime, “Yibenwernhmarnedjarenin birribuyika bininjyiman kayime yingandeleng bu yihmarnedjaremerren.”[Exodus 20:13-17; Deuteronomy 5:15-21; Leviticus 19:18]10 Bu nangale bininj kabenmarnedjare birribuyika bin-inj wanjh minj mak kunwarre kabenmarnekurduyimebedberre. Kaluk bu yibenmarnedjare birribuyika bininjwanjh kunukka yiwokmarrkmang manmekbe mankarrerowk.

11 Kuhni ngad karrikurduyime rowk dja mak karriw-ernhburrbun bu bolkkime ngarre kabolkyimerran kad-berre wanjh kabalhyakmen darnkih bu ngalengngarre.Dja wanjh ngurrihdolkka bolkkime kore yiman kay-ime ngurrikodjkeyo. Ngad wanjh karridjalwoybukwoninawu God bu kunkuyengni, dja bolkkime wanjh darnkihbu kabolkyimerran kore nungan kanngehke kadberre.12 Yoh, bolkkime wanjh ngad yiman kayime karridi korekunkak ngarre. Dja wanjh bolkkime kamre kadberremanbu kumhkabel ngarre darnkih duninjh kore kunbar-nangarra ngarre. Wardi kab karridjalbawo manbu kun-warrewarre kore bininj kabirrikurduyime, dja kunukkayiman kayime kubolkmunun rerrih. God kanmarnebolk-wolkan kadberre, dja wanjh bolkkime ngad karridjong-burrimen nawu kunmadj ba bu karriyimerran yimankayime soldier nuye.

13 Ngaye ngayime bu ngad karridjalkurduyimen kun-mak bu yiman kuhni kayime benbekad kore karridikurobbe. Wanjh yuwn bininj nawu ngad karrimirnde-mornnamerren bu kundjalwarre ngarre bu kabirridjarebininj, yiman kabirribongun manbang manbu kaben-marnbun kabirriworromkan munguyh, dja mak bu bininjdja daluk kabirridjirdmarrendeleng. Dja mak yuwn bungad karriwidnarren dja mak yuwn bu karrimarnekirn-werrinj. 14Dja ngalengmahni kunbuyika bu karridjarrky-

Page 63: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 14:1 63 Romans 14:4ime. Ngurridjalngunjdjika Jesus Christ nawu Kawohrnanrowk, dja yuwn bu ngurriyawoyhburrbun kore kunwarremanbu ngurridjare.

14Yuwn Bu Ngad Karriwarreworren Kore Yiwarrudj Karrira-

worrenRomans 14:1-12

1 Yikahwi bininj nawu yiwarrudj ngudberre, nakkawanjh minj birriwernhmurrngrayek kore bedda kabirri-woybukwon. Wanjh yuwn bu mak ngurrbendjaddjadmebedberre nawu birrikerrngekerrnge dja nawuminj kabir-riwernhwoybukwon, dja ngaleng kundjalyahwurdnin, djamak ngurrbendjalkima. 2 Ngudda ngurriburrbun bubirriwern bininj nawu yiwarrudj kadberre kabirringunmanbumanbubuyika manwernmanme. Dja yikahwi makbirribadbuyika bininj kore kadberre yiwarrudj, wanjhkabirriyime, “Yuwn bu karringun kunkanj!” Bedda minjkabirriwernhburrbun kore njalehnjalekenh bu karriwok-marrkmang nawu God, wanjh kunmekbekenh kabirrid-jalngun manbu manme kore mankolhdebeh. 3 Dja yuwnbu ngad karridjadmerren. Bininj nawu kahdjalnjilng-mak bu kangun manme manbu manbubuyika, yuwn bukabenwelengname nawu birribuyika bininj! Dja makbininj nawu minj kangun nawu njalehnjale, wanjh yuwnbu kabiwelengname nabuyika nawu nungan kahngunmanbumanme rowk. Wardi ngurriburrbu bu God nungkakandjarrkkimey karriwarlahkenh bininj rowk bu nungkakanmakwam kadberre rowk. 4 Yuwn kab ngad karrbend-jadme birribuyika bininj nawu kabirrimarnedurrkmirrinakudji bininj nawu kondah kurorrewaken, dja namekbebininj nawu kawohrnan, wanjh nungan bu kabendjald-jadme nuyekih bininj. Kaluk karohrok bu God nawu

Page 64: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 14:5 64 Romans 14:8

Kawohrnan Rowk kandjarrkdjadme ngad nawu karri-warlahkenh bininj rowk, wanjh kanmarneyime bu ngadkarrimakni bininj! Kunmekbekenh kunu, God nungkakandjarrkdolkkayhwe ngad bininj rowk!

5 Dja mak kunbuyika marneyime ngudberre. Yikahwibininj nawu yiwarrudj kaddjarrkberre kabirridi, wanjhkabirriburrbun bu kuhni kunbarnangarrakudji makkawanjh yiman manbu mankuken rerrih, wanjh kunbar-nangarradjamun. Dja mak birribuyika nawu yiwar-rudj kadberre bininj kabirriburrbun bu kabirriyime kun-wern manbu kunbarnangarra wanjh makka kadjalrohrokrowk. Wanjh karridjalwern karriburrbu bu njale kun-mak, wanjh karribebbehkurduyimen kore karrinan kun-makkenh. 6 Bu bininj nawu kayime mahni kunbarnan-garrakudjiwanjhmankuken,wanjhnamekbebininj djald-jarenin bu djalkurduyimen kore nawu Kawohrnan Rowkkadjare. Bininj nawu kangun kunkanj, wanjh nakka djald-jarenin djalkurduyimen kore nawuKawohrnanRowk kad-jare, djamakkabidjalmanjbunwarridj bu kuhnikenh. Bin-inj nawu kabawon kore kunkanj kahngun, wanjh nakkadjaldjarenin bu djalkurduyimen kore nawu KawohrnanRowk kadjare, dja mak bidjalmanjbun warridj bu kuh-nikenh.

7 Dja kunukka ngad minj karrihbebbehdarrkid. Djabu ngad karridowen, wanjh kunukka yiman karridjar-rkdowen. Kunukka minj nangale mak nadjalkudji kar-rarrkid, dja ngad kunu karridjarrkdarrkid, dja ngad makkarridjarrkdowen. Ngad wanjh rowk karridjalbelbmer-rinj kore Jesus nungka nuye. 8 Wanjh yiman bu ngadkarridarrkiddi, ngad wanjh karridjaldarrkid nuye nawuKawohrnan Rowk. Dja bu ngad karridowe wanjh karrid-jaldowe kore nungka. Wanjh kunmekbeh kadjalrohrok.Bu karridarrkiddi dja mak bu karridowe, ngad kunu

Page 65: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 14:9 65 Romans 14:14nungka nuye munguyh nawu Kawohrnan Rowk.

9 Wanjh kunmekbehkenh kunu Christ doweng dja makyawoyhmimbiminj ba bu nungka kadjalwohrnan kad-berre rowk bininj nawu karridjaldarrkiddi dja mak nawubirridowerrinj rowk. 10 Mah. Wanjh bu ngurridjad-merren nawu ngurridangerren, wanjh njalekenh? Makkunubewungurrbenbalmarneyimenakkaminj bedda bir-rimak? Kunukka yuwn ngad karriyime, dja minj ngadkadberre. Kaluk karridjarrkdangen rowk kore kumirrknungka nuye kore nawu God dja mak kandjarrkdjadmerowk kadberre. 11 Kunmekbekenh kabimbuyindi korekayime, “Nawu Kawohrnan Rowk yimeng, ‘Ngaye wanjhngahdjalkudji nawu ngahdarrkiddi munguyh munguyh.Dja ngaye wanjh ngahyime ngurridjalwern ngurriwar-lahkenh bininj rowk, wanjh yerrekah kandimarnebard-durrukkurlhdan rowk, dja mak kandimulewan rowk, bungurriyimengayewanjhnawuGodwoybukkih duninjh.’ ”[Isaiah 45:23] 12Dja yerrekah wanjh karriwarlahkenh bin-inj rowk karribebbehwarnyakmulewarren kore God.

Yuwn Bu KarrimarnerayekworrenRomans 14:13-23

13 Wanjh ngad kunu yuwn karrbenbalmarneyimebu ngad karridjadmerren ngadmandeleng. Dja yuwnkunbuyika karriburrbu bu kuninjkunukenh. Yuwnmak karrbenbalmarnbun nawu karridangerrinj bukabirriwokburriwe nawu God. Yuwn bu mak kar-rbenngurdke kore nungka kabirriwokmarrkmangkenh.14 Ngaye wanjh nganekukbelbmerrinj nawu Jesus nawuKawohrnan Rowk, wanjh bonj, ngayime ngudberre bukuhni kunwoybuk. Bu ngad karridjalngunmanbumanmemanbubuyika, dja wanjh kamak kore nawu KawohrnanRowk. Dja kunbuyikakenh, med, bu nangale bininjkabalburrbun kore kunwarrekenh yimankek kangun

Page 66: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 14:15 66 Romans 14:19nawunjalehnjale koremanmekenh, wanjh kunukka yuwnkangun maninjmanu manme. Bu kuninjkunu nungkakakurduyime kunukka kunwarre kore KawohrnanRowk. 15 Ngudda bininj, kunubewu ngudda yiburrbunkamak bu yingun manbubuyika manbu manme.Wanjh nawu ngudda ngunedanginj ngunkurdunan djakahwernhnjilngwarremen, wanjh yidjalmarnedjareninnungka, dja wanjh yibawon kore yingun. Kalukwanjh nawu ngudda ngunedanginj bu nunganwalingunngunjdjikan, nungka wanjh kakurduyime korekaburrbun bu kunwarre kore God nuye. Yidjalburrbu,Christ nungka bimarnedoweng namekbe nawu bininjwarridj. Dja wanjh yuwn yimarnekarrerayekwon bukore yidjare yingun nawu njalehnjale. 16 Ngudda nawukunubewu yiburrbun kamak bu njalehnjale yingun djayibongun. Dja bonj, bu nawu ngunedanginj kawarnyak bunungka kakurduyime, wanjh yuwn bu mak yimarnengundja yimarnebongun kore ngudda yinjilngwarrewon djakahyime ngudda kunwarre yiyime.

17 Mah, dja kandibekka. Karridjalburrbun bu kuhniGod nungka kanmarnewohrnan kadberre rowk, dja minjmak karriburrbun kore manbu manme karringunkenhdja manbu karribongunkenh. Kuhni burrkyak. Dja nawunawernhkukenh nakka wanjh Namalngmakkaykenhnawu kanmarnbun bu kundjalwernmak duninjh, djamak kanwon nuye kunmodmikenh dorrengh, dja makkanmarnbun bu karridjalnjilngmarrmarr. 18 Bu nguddakuhni ngurrimarnedurrkmirri Christ nuye, wanjh Godnungka kanjilngmak ngudberre, dja mak birribuyikabininj kabirriyime bu ngudda ngurrimak.

19 Mah, wanjh kunmekbekenh kunu ngad karri-marnburrimen bu karridjarrknin kore kunmodmikenhdorrengh, dja mak ngad ba bu karridjordmiwerren.

Page 67: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 14:20 67 Romans 15:120 Ngayawoyhyime, yuwn karrbenwarrehwarrewon koreGod nuye kabirrimarnedurrkmirri bu karridjare kar-ringun nawu njalehnjale. Wanjh kunukka karridjal-ngu manbu manbubuyika manme, wanjh kamak koreGod nuye. Dja ngaleng bu karringun manme manbukabenmarnbun nawu karridangerrinj bu kabirriwokwenawuGod, wanjh kunu kunukka kunwarre karriyime koreGod nuye! 21 Wanjh bu ngudda ngurridjare ngurringunmahni kunkanj dja mak ngurribongun wine, wanjhkunukka ngurrbendjalburrbu nawu ngurridangerrinj, buwardi ngurrbenwarrewon dja kabirrimankan kore kun-warrekenh. Dja yuwn bu ngurrikurduyime. Wanjh kuhningudda ngurridjalbawo manmekbe ngurringun dja ngur-ribongun dja kunukka ngudda ngurrikurduyime kundjal-mak. 22Wardi ngurridjawan nawu God dja mak ngurrid-jawarren bu njale ngurrikurduyime kore kurobbe. Godkabimarnekurduyime kunmak nuye bininj nawu kamarn-burren bu kamak kadjalkurduyime. Bu ngurrikurduyimekore kunwarre, wanjh yiman ngurriyimerren bu ngurri-warre bininj. 23 Bininj nawu minj kawernhburrbun koreGod kadjare, bu nungan kadjalngun yikahi manme, wanjhGod kabidjadme. Kaluk namekbe bininj minj nguyinjmanme kore kaburrbun bu God kayime kamak. Bu ngadkarrikurduyime njalehnjale kore minj karriwoybukwonGod, wanjh kadjalwarre, dja mak karriwokburriwe korenungka nuye.

15Bu Ngad Karridjarrkdurrkmirri Dja Karridjarrknahnarri-

men Kore Christ NuyeRomans 15:1-13

1 Ngudda bininj nawu ngurriyimerranj bungurrimurrngrayekminj kore yiwarrudj ngurrire,

Page 68: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 15:2 68 Romans 15:8wanjh kab ngurrbenbidyikarrmen birrimekbe bininjnawu kabirridjalngudjwarre bu bolkkime, dja yuwnkab ngudmandeleng kore ngurrihdjaldjare bungurrikurduyime. 2 Ngad wanjh karridjalmarned-jaremerren munguyh nawu yiwarrudj kadberre babu ngad karrinjilngmarnburren, dja mak warridjkarrimurrngrayekworrimen. 3 Ngurriburrbu, nungkaChrist minj nungandeleng njilngmarnburrimeninj.Burrkyak, ngurriburrbu kore bimbuyindanj nungkakenh,bu yimeng, “Nawu birrimekbe bininj ngundimalelmang,wanjh nakka ngaye werrk ngandiyingkihmalelmangi.”[Psalm 69:9] 4 Mahni mankarre rowk makka wanjhyingkihbimbuyindanj bu kunkare duninjh, bu ngadkadberre bolkkime, ba bu ngad karriborlhmekenh.Kaluk nawu Bible kandjalmurrngrayekwon, ba buminj karriwarnyakmulewarren, bu karrinjilngmak bukarriburrbun kaluk God kanmarnekurduyime.

5 God minj kamarrkbaworren nungandeleng, djamunguyh kandjalmurrngrayekwon kadberre ba bu minjngad karrimarrkbaworren. Ngaye wanjh ngadjare bunungka ngunmarnbun ngudberre ba bu ngurridjalmay-alikudjihmen kore ngurrimunkekadjung nungka nawuChrist Jesus. 6Wanjh kunukka ngudda ngurrikangekudji,dja mak ngurridjalkudjiwi rowk bu ngurridjarrkburlu-men God nawu Kornkumo nuye Jesus Christ nawu Kan-marnewohrnan kadberre rowk.

7 Kuhni wanjh ngudda ngurrikimarrimen munguyhyiman kayime bu Christ ngunkimey rowk, ba bu ngur-ridjarrkburlume God. 8 Ngaye marneyime ngudberrekunwokbuyika bu Christkenh. Nungka djalmarnbur-rinj bu durrkmirridanginj bininj bedberre nawu birri-lakkayen, nawu bedda bininj Jew. Dja kunmekbekenhkanbukkang kadberre rowk, bu kundjalwoybuk yonginj

Page 69: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 15:9 69 Romans 15:13

kore nungan God wokkurrmerrinj. Nungka kuninjkunukurduyimeng kore God kunkare wokkurrmerrinj bed-berre nawumawahmawah. 9Djamak kuhni kurduyimengba bu bininj nawu minj Jews kabirriburrbun bu Godmimkongiwern duninjh, wanjh kabirrihburlume nuye,kore kabimbuyindi bu kahyime, “Bu kumekbekenh ngayewanjh ngundidjarrkburlume kore ngarridjarrkdi bininjnawu minj Jews dorrengh, dja mak ngaye ngawayini bungeyburluburlume ngudda.” [Psalm 18:49] 10 Dja makkahyime, “Ngudda bininj nawu minj Jews wanjh ngur-rikukbelbmerrinj nawu God nuye bininj ba bu kunukkawanjh ngurridjalnjilngmakmen duninjh!” [Deuteronomy32:43] 11Djamakkahyime, “Nguddanawubininjminj Jewsngurridjalburlumen nawu Kawohrnan Rowk! Mah, wanjhnawu ngurriwarlahkenh bininj rowk ngurridjalburlumennuye!” [Psalm 117:1] 12 Dja mak Isaiah biyingkihmule-wani Jesus bu yimeng, “Nakudji kaluk karrangen koreJesse nawu birrimud nuye. Nungka wanjh kamre djakahwohrnan rowk bedberre bininj nawuminj Jews. Kalukbedda kabirriwoybukwonnungka djamak kabirrimadbunbu nungka kakurduyime kunmak bedberre.” [Isaiah11:10]

13 Mah wanjh, karriburrbun bu God kanmarnekur-duyime kore kanmarneyingkihwokkurrmerrinj. Wanjhngaye ngadjawan bu nungka ngunkangebarlke kore kun-modmikenh nuye dorrengh, dja mak ngunwernhnjilng-marnbun kore ngudda ngurridjalwoybukwon. Wanjhkunukka nawu Namalngmakkaykenh nungan karrurrk-mirri kore ngudberre kukange, bu kundulkarre dorrengh,ba bu ngurridjalwoybukwon God dja mak ngurridjalmad-bun kore nungan kakurduyime kore wokkurrmerrinj.

Paul Kabenmarneyime Bininj Nawu Bedda Minj Jews Ba Bu

Page 70: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 15:14 70 Romans 15:19Kabirriwoybukwon Jesus

Romans 15:14-2114 Ngudda karridanginj ngaye wanjh kuninjkunu ngad-

jalyime bu kore woybukkih. Bu kuninjkunukenh ngadjal-burrbun. Bu nguddawanjh ngurridjalmak duninjh bininj.God ngunbukkang ngudberre kunwern kunmakmak babu ngudmanwali wanjh ngurrbenbukkankenh. 15-16 Djawanjh bonj, ngaye bu ngahbimbom naninjnanu djurra buyawoyhbengdayhke ngudberre kore ngudda ngurriyingk-ihborlhmeng. Njalekenh ngaye yiman wokrayekwong bumarneyime ngudberre? Wanjh ngurriburrbun bu Godnungka ngandjalmarnekurduyimeng kunmak bu djalbu-rudjang, dja nganmarnbom ngamarnedurrkmirri ChristJesus kore bininj nawu minj bedda Jews. Ngaye wanjhngahdurrkmirri yiman kayime nuye priest bu ngah-weykan bedberre manbu kunwok manmak kore Godbeh.Dja mak God nungan kadjare nawu Namalngmakkaykenhkabenmarnbun bininj nawu bedda minj Jews bu kabir-rimakmen nuye dja mak kabirrikurrmerrenkenh korenungka God kanjilngmakmen.

17Ngayewanjh nganekukbelbmerrinj kore Christ Jesus,dja kuhni wanjh ngadjalnjilngmak bu ngaye ngarrurrk-mirri mahni manbu God nuye.

18 Kaluk ngaye minj ngayolyolme manbubuyika. Ngad-jaldjare ngayolyolme nawu Christ bu nganmarnedurrk-mirri ngaye! Nungka wanjh nganmunkeweng ba bungabenkang bininj nawu bedda minj Jews kore nungka.Bedda wanjh ngandikurdunang dja mak ngandibekkangngaye, wanjh kabirriwokmarrkmang kore God. 19 Godnuye Namalngmakkaykenh nganwon kundulkarre nuyeba bu ngaye ngakurduyimeng ba bu bedda birrikange-barrhmi kore birriwohburrbuni God. Wanjh kunmek-behkenh kunu ngaye ngawohrewohrey kore Jerusalem

Page 71: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 15:20 71 Romans 15:26werrk, dja djarreh kore kunbolkkimuk kabolkngeyyo Yi-lyricum, bu ngahbendjalbengdayhkeyi duninjh bu kun-wok manmak rowk manbu Christkenh. 20 Kuninjkunuwanjh ngaye ngadjareni bu ngabenmarneyimi nawu bin-inj bu Christkenh kore yarrkka kabirrihni nawu beddabininj minj ngokko birriyingkihbekkayi kore nungkaChristkenh. Kaluk ngawarnyakni bu ngaweykayi korenabuyika bininj nuk yolyolmeninj bedberre, bu nungkangokko dedjingmayi bu kunukka nungka marnbuyi.21 Ngaye kunu wanjh ngahburrbun kore bimbuyindanj,manbu kayime, “Bininj nawu minj nangale korroko ben-marnemulewayi kore nungkakenh, kaluk bedda wanjhkabirridjalnan nungka. Dja mak nawu bininj minjkorroko biwokbekkayi wanjh kunu kabirriburrkburrk-bekkan.” [Isaiah 52:15]

Paul Kadjare Kabendjahwon Bininj Kore KunredkimukRome

Romans 15:22-3322 Kuhni wanjh ngadjaldurrkmirri munguyh, wanjh

kunmekbehkenh kunu ngaye minj ngamrawinj bu ker-rngehkenh kore ngudda ngurrihni kore Rome. 23 Kalukbolkkime wanjh ngaye ngayakwong rowk kore ngarrur-rkmirri kore kondanjkunu kunred, dja wanjh bolkkimengadjaldjare ngamre kore ngudda ngurrihni kumekbe.Kaluk ngaye wanjh ngadjaldjareni bu ngamrawinj korengudda kore mandjewk nawernni. 24 Bolkkime wanjhngare kore kunbolk Spain, dja ngadjare ngad karrid-jarrkdi bu waken, dja mak ngad karridjarrkkarrmenmanbu kunmakkenh. Wanjh yerreh kunu ngudda kan-didjalmunkewe bu ngare kore kunbolk Spain. 25 Djamed. Ngaye ngare werrk kore Jerusalem bolkkime babu ngahbenbidyikarrme nawu God nuye bininj kunmek-beh. 26 Ngayime bu ngaye ngabenkukwon kunwardde

Page 72: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 15:27 72 Romans 15:31nawungakukkarrme ngandiyingkihkukwong bininj nawuyiwarrudj bedberre birrikang kunbolk Macedonia djaAchaia. Wanjh ngandikukwong ngaye bu ngabenkuk-wonkenh nawu birrimarladj bininj nawu kabirrihni koreJerusalem. 27 Yoh, wanjh bedda birridjalinjilngmak-minj bu kuninjkunu kabirrikurduyime, yiman kayimebu kabindikarremulewankenh! Bu djalwoybukkih kun-injkunu birridjalkurduyimeng kore mandjad duninjh.Bedda nawu bininj minj Jews birribekkang kunwokmanbu Jesuskenh bu nawu Jews bininj bindibalwokwong.Kunmekbekenh God nuye Namalngmakkaykenh ben-marnekurduyimeng kunmak, karohrok bu yingkihkur-duyimeng bedberre nawu Jews bininj. Wanjh bedmanwalibininj nawu bedda minj Jews kabirriyime bu bedmanwalikabindibalkarremulewan kondanjkunu kurorre ngarre.

28 Wanjh ngaye kunu ngare kore Jerusalem werrkbu ngabenkukwon nawu naninjnanu kuwardde nawumoney. Wanjh yerreh kunu ngahballe kore kunbolkSpain. Wanjh kunu ngaye ngamre kore ngabolkmokdungwerrk kore ngudda ngurrihni. 29Wanjh bu ngaye ngamrekore ngudda ngaye ngaburrbun nawu Christ kadjalkur-duyime kunwern kunmakmak kore ngad kadberre rowk.

30 Bolkkime wanjh ngaye djawahdjawan ngudberrenawu ngad karridanginj bu kandimarnedi yiwarrudj!Kuhni wanjh karridjarrkdurrkmirri bu kunwern duninjh.Ngaye djawan ngudberre kunmekbekenh bu nawu Na-malngmakkaykenh ngunmarnbun bu ngaye bu kandi-marnedjare. Djamak djawahdjawan ngudberre kore JesusChrist nawu Kawohrnan Rowk kadberre. 31 Kaluk bungurridi yiwarrudj ngardduk, wanjh ngurridjawa Godbu ngandjalnahnan kore kunbolk Judea bu bininj nawuminj kabirriwoybukwon Jesus wanjhminj ngandibun. Djangadjaldjare ngabenbidyikarrme bulkkidj duninjh nawu

Page 73: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 15:32 73 Romans 16:4Godnuye bininj kore Jerusalem. 32Kaluk yerrehkahwanjhGod nganmarnbun ngaye bu ngamre kore ngudda ngud-berre, kore nungka kadjare. Ngaye wanjh ngahdjalmar-rmarr bu ngamre kumekbeh kore ngudda karridjarrkni,ba bu ngudda wanjh karridjalngehme. 33 Ngaye wanjhngadjare God nawu kandjarrkwon kore kunmodmikenhnuye wanjh kunukka nungka dorrengh ngurridjarrknirowk. Amen.

16Paul Benmarneyimeng Bobo Nawu Yiwarrudj Bininj Birri-

hni RomeRomans 16:1-21

1 Nawu karridangerrinj, ngaye ngadjare bu ngurriki-mang ngalkudji daluk kangeyyo Phoebe, ngalbu karri-danginj, bu kamre kore ngudda. Ngaleng kahdurrkmirribedberre bininj nawu yiwarrudj kabirrikarrme kore kun-bolk Cenchrea. 2 Ngudda nawu God nuye bininj, wanjhkunmekbekenh ngadjare ngurridjalkimang kore nawuKawohrnanRowkbudjal kunmak dorrengh djamakngur-ribidyikarrmen. Ngaleng benbidyikarrmeng birriwernbininj, dja mak ngaye warridj. Dja wanjh ngurridjalwonawu njale yiman kadjare. 3Ngaye ngadjare mak ngaben-benemarnewokmunkewerren bu ngurrbenbenemarneyi-men berrewoneng ngalbu Priscilla dja mak nawu nabin-injkobeng ngarre Aquila nawu ngarridjarrkdurrkmirribu karridjarrkbelbmerrinj Christ Jesus. 4 Bu birriwernbininj birridjareni bu yimankek ngandibuyi, wanjh beddangandinahnani ngaye, dja kunu bedda warridj darnkihbindikuyinjbuyinj berrewoneng. Birriwern bininj nawubedda minj Jew wanjh bolkkime kabirribebbehkarrmemanbu yiwarrudjkenh bedberre, dja bedda, dja ngayemak ngarrbendjarrkmanjbun ngalbu Priscilla dja nawu

Page 74: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 16:5 74 Romans 16:12Aquila berrewoneng. 5 Wanjh ngadjare mak ngaben-marnewokmunkewerren bu ngurrbenmarneyimen kun-wok ngardduk kore bininj nawu yiwarrudj bedberrenawu kabirrimirndemornnamerren kore kunrurrk beddaberrewoneng. Dja mak ngamarnewokmunkewerrinjkore Epenetus, ngardduk djawirna nawu ngaye ngah-marnedjare. Kaluk nungka wanjh nayungkihni bu bi-marnekangemulewarrinj nawu Christ kore kubolkwar-lahkenh kunbolk ngarre Asia. 6 Dja mak ngadjarengamarnewokmunkewerren ngurrimarneyimen ngalbuMary, ngalbu wernhdurrkmirri ngudberre. 7 Dja makngadjare ngabenbenemarnewokmunkewerren bu ngur-riyime ngardduk naninjnanu bininj bokenh, Andronicusdja Junias, nawu ngardduk ngarriredbo duninjh, nawungarridjarrkni kore prison. Kaluk bedda benedjalkukenkore mak nawu birribuyika apostles. Bedda werrk bir-rikukbelbmerrinj Jesus wanjh yerre ngayemanwali. 8 Djawarridj ngamarnewokmunkewerren bu ngurriyime Am-plitus nawu ngaye ngamarnedjareminj kore KawohrnanRowk. 9 Dja warridj ngabenbenemarnewokmunkewer-ren bu ngurrbenbeneyime nawu Urbanus, nawu kar-ridjarrkdurrkmirri kore Christ, dja mak nawu Stachys,nawu ngardduk djawirna nawu ngahmarnedjare. 10 Djamak ngamarnewokmunkewerren bu ngurrimarneyimeApelles. Ngad wanjh karriburrbun rowk bu nungkanuye Christ namak bininj. Dja mak ngurrbenbalmarney-ime kore ngabenmarnewokmunkewerren nawu birrimudduninjh nuye Aristobulus. 11 Dja ngaye ngamarnewok-munkewerren kore ngurrimarneyimen Herodian ngalbungardduk nganemud. Dja mak ngurrbenmarneyimen bungayekenh nawu Kawohrnan nuye bininj nawu kabir-rihni kore namud nuye Narcissus. 12 Ngadjare makngabenbenewokmunkewerren bu ngurrbenbenemarney-

Page 75: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 16:13 75 Romans 16:18imen nahni daluk bokenh, Tryphena dja Tryphosa, nawukabenemarnedurrkmirri wernkih duninjh kore nawuKahwohrnan Rowk. Dja mak ngurrimarneyimen ngal-buyika daluk kangeyyo Persis, ngalbu ngaye ngamarned-jare. Kaluk ngaleng bimarnedurrkmirri kunwernkahkore nawu Kawohrnan Rowk. 13 Ngahdjare mak nga-marnewokmunkewerren bu ngurrimarneyime nawu Ru-fus. Kaluk naninjnanu bininj nawu God nungan bid-jarrngbom. Dja mak ngalbadjan nuye, ngalbu yimankayime ngaye mak ngalbadjan ngardduk rerrih! 14 Djamak ngabenmarnewokmunkewerren bu ngurrbenmar-neyimen nawu Asyncritus, dja mak Phlegon, Patrobus djaHermas, dja nawu karridangerrinj kumekbe nawu kabir-ridjarrkni. 15 Dja mak Philologus, Julia, Nereus dja makdaluk ngalbu benedanginj nuye, djamakOlympas djamaknawu God nuye bininj nawu kumekbeh kabirridjarrkdi.

16 Wanjh ngudda ngurrikimarrimen dja ngurribunjh-marren dorrengh kunmakkenh kore God nuye kadjare.Birriwern nawu yiwarrudj bedberre bininj nawu Christnuye, kore kubolkbubuyikabeh wanjh bedda kabirridjald-jare ngundimarnewokmunkewerren kore kunmakkenhngudda ngudberre.

17 Ngaye wanjh mandjad balmarneyime ngudberrenawu ngad karridangerrinj bu ngurrbennahnanawu bininj ngundimarnbun ngudberre bu nguddangurridangwerren dja mak ngundibebbehkukyarlarrkekore ngundibukkabukkan manbuyikakenh kunwokkore manbu ngudda ngurriyingkihborlhmeng. Wanjhyuwn darnkih ngurrbendarnhyikan nawu birrimekbebininj nawu birrimayalibuyika. 18 Nawu bedda minjkabirrimarnedurrkmirri Christ nawu Kawohrnanrowk kadberre. Burrkyak, dja bedda kunu yimankabirridjalmarnedurrkmirri kore kabirridjaldjare

Page 76: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 16:19 76 Romans 16:22bedmandeleng. Bedda kabirriwokdi yimankekbedda birridjalmak bininj. Dja nakka nanu beddakabirridjalkurrehkurren bininj nawu minj beddabirrikodjkuludjad.

19 Ngaye wanjh ngadjalwernhkangemarrma duninjhbu ngudda burrbun ngudberre! Birridjalwern bininjwanjh bedda ngundiwobekkang bu ngudda ngurriwok-marrkmang nawu Kawohrnan Rowk. Ngaye ngadjare bungudda ngurridjalwernhburrbu bu ngurrimayalimakninkore kunmakmakkenh ngarre. Dja ngaye ngadjare war-ridj ngudda bu minj ngurriwernhburrbun kore kunwar-rekenh ngarre.

20 God kanwon kadberre kunmodmikenh nuye, djadarnkih duninjh bu kabolkyimerran nungka kabikurrmenamarnde nawu Satan kanjdji kore kurrenge ngudberreba bu ngurrimelme dja mak ngurrikukdjubulhme.

Ngadjare Jesus Christ nawu Kawernhwohrnan kad-berre bu nungka wanjh ngundjalkongibun ngudberremunguyh!

21 Nawu Timothy kadjare ngunmarnewokmunkewer-ren ngudberre. Nungka wanjh kondanjkunu nganed-jaldurrkmirri. Dja mak warridj bininj nawu ngarridi,yiman Lucius, Jason, dja mak nawu Sosipater, nawu ngayengarriredbo.

Bininj Yolyolmerrinj Nawu Paul BiwokbimbuniRomans 16:22

22 Ngaye wanjh ngangeyyo Tertius ngabimbun nanin-jnanu djurra kore Paul nganmarneyime. Wanjh ngayengamarnewokmunkewerren ngudberre kore nawu Ka-wohrnan Rowk.

Paul Danginj Yiwarrudj Dja YakwongMahni Manbu DjurraRomans 16:23-27

Page 77: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

Romans 16:23-24 77 Romans 16:2723-24 Dja mak nawu Gaius kadjare ngunmarnewok-

munkewerren, kaluk kondah nungka ngannahnan ngaye.Dja mak kabenbidyikarrme bininj nawu yiwarrudj bed-berre kondanjkunu. Nabadbuyika bininj nawu Erastus,nawu kanahnan kunwardde ngalengngarre council kon-dah kore kubolkkimuk, dja mak nungka kadjare bu ngun-balmarnewokmunkewerren ngudberre, dja mak Quartus,nawu ngad karridanginj kondah kahdi.

25 God djalkarrmeng kuninjkunu kunwok kunmaknuye manbu warlkwarlkkayindi bu kunkuyeng duninjh.Kaluk bolkkime wanjh ngaye bengdayhke maninjmanukunwok kunmak manbu kabiyolyolme Jesus Christkenhba bu God ngunmarnbun kore kundulkarrewi nuye bangurridjarrkdi munguyh kore nungka. 26 Yoh, wanjhbolkkime God kanbukkang manbu warlkawarlkayindikore kunkarekenh. God nawu kahdarrkid munguyhmunguyh wanjh benmarnewokrayekwong dja benmarn-bom nawu prophets birribimbom maninjmanu kunwokba bu bolkkime karriburrbun kore kanbengdayhkeng.Wanjh kadjare karriwoybukwon dja karriwokmarrkmangngad nawu karriwarlahkenh bininj rowk nawu karrired-bubuyikabeh rowk. 27Yoh, God nungka nadjalkudji nawukawernhburrbun yehyeng rowk. Birriwern bininj kabir-ridjalburlumen munguyh munguyh kore nungka JesusChristkenh. Amen.

Page 78: Romans - World English BibleRomans2:13 8 Romans2:19 warre, wanjh kunu God kabenbularrbun bedberre kore kuninjkunukenh. 13 Bininj nawu kabirribekkan manbu mankarrenuyeGod,djaminjkabirrikurduyimebukun-injkunu,wanjhkunukkaGodkawarrewan

78God Nuye Kunmok

The Holy Bible in the Kunwijku language of Australiacopyright © 2018 Bible Society of AustraliaLanguage: Kunwijku (Gunwinggu)This translation is made available to you under the terms of the Creative CommonsAttribution-Noncommercial-No Derivatives license 4.0.Youmay share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format,provided that:

You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

Pictures includedwith Scriptures and other documents on this site are licensed just forusewith those Scriptures and documents. For other uses, please contact the respectivecopyright owners.2019-04-22PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 22 May 2020 from source files dated 22May 20201e76c3c7-fc1a-5488-bdac-9a98d749a074