rouw & verlies - vppkrouw en verlies voor jonge mensen rouw in het gewone leven: tas koffie!...
TRANSCRIPT
![Page 1: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/1.jpg)
Kathleen Roskams
28 maart 2018
Gent, vppk
Omgaan met ROUW & VERLIES
![Page 2: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/2.jpg)
![Page 3: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/3.jpg)
![Page 4: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/4.jpg)
Kader
Context
Verliesgeschiedenis
Tips voor de rouwbegeleider
Wegwijs
PROGRAMMA
![Page 5: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/5.jpg)
Verlies in soorten
Rouw > dood
Transitie ipv verwerking
Model: evolutie
Bruikbaarheid
![Page 6: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/6.jpg)
ROUW > DOOD: verlies in soorten
Niet levend verlies
ouderdom, ziekte, een ongeluk, zelfdoding, brute pech, …
Levend verlies
kleine verliezen, ontgoochelingen 0de fase
ingrijpend: ziekte, echtscheiding, relatiebreuk, verhuis, ...
fysiek aanwezig - psychisch afwezig
fysiek afwezig - psychisch sterk afwezig
![Page 7: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/7.jpg)
PLEIDOOI voor
0de fase
kansen om kinderen te leren omgaan met teleurstelling en verlies van alledaagse dingen in het leven en de natuur
![Page 8: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/8.jpg)
Verlies in soorten
Rouw > dood
Transitie ipv verwerking
Model: evolutie
Bruikbaarheid
![Page 9: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/9.jpg)
ROUWEN IS …
het antwoord dat we geven op het verlies van een betekenisvolle relatie
met iemand anders
dit is een aanpassingsproces aan een extern en intern verander(en)de realiteit
dat tot doel heeft het verlies te integreren in het eigen levensverhaal
NIET iets dat ons overkomt,
WEL het antwoord dat we geven op wat ons overkomt
UNIEK: beschermende factoren - risicofactoren
![Page 10: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/10.jpg)
ROUW = TRANSITIE Anik Serneels, narratieve therapie
10
![Page 11: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/11.jpg)
Emotionele aardbeving - incontinentie
11
![Page 12: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/12.jpg)
HOUVAST zoeken
12
![Page 13: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/13.jpg)
Verlies in soorten
Rouw > dood
Transitie ipv verwerking
Model: evolutie
Bruikbaarheid
![Page 14: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/14.jpg)
Eerste rouwmodellen
• Elisabeth Kubler Ross (1926 – 2014) ROUWFASEN
> bewustwording dat rouw een belangrijke emotie is
die aandacht verdiend
• William Worden: ROUWTAKEN
> ipv ondergaan > je kan iets doen !
> rouwtaken als leidraad voor therapie
![Page 15: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/15.jpg)
Realiteit van het verlies aanvaarden
![Page 16: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/16.jpg)
Aanvaarden en doorleven van de emotionele pijn
![Page 17: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/17.jpg)
Je leven herinrichten na verlies
![Page 18: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/18.jpg)
De draad weer opnemen, verder leven mét
![Page 19: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/19.jpg)
Filmpje Anneleen, rouwkamp
![Page 20: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/20.jpg)
Het duale procesmodel, Stroebe & ShuttLEVEN STAAT STIL
= verliesgerichte, intuïtieve stijl
• confrontatie met het verlies
• terugkijken naar een leven ‘met’
• verleden
• positieve en negatieve betekenissen/gevoelens
• ontkenning en vermijding van het herstel
_____________________
vrouwelijk? chronische
Steun
aanwezig zijn, luisteren, troost, erkenning, empathie, warmte…
LEVEN GAAT VERDER
= herstelgericht, instrumentele stijl
• omgaan met de veranderingen
• vooruitkijken naar een leven ‘zonder’
• toekomst
• nieuwe dingen doen, afleiding zoeken, nieuwe rollen/identiteit
• ontkenning en vermijding van het verlies
________________________
uitgestelde mannelijk?
Steun
materiëel, afleiding, problemen helpen oplossen, humor
![Page 21: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/21.jpg)
ROEIEN MET TWEE RIEMEN
21
![Page 22: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/22.jpg)
Veerkrachtgericht rouwen
Het traject dat je moet afleggen, kan op verschillende manieren!
ROUW = uniek
DOEL = dat je de wereld die voor altijd is veranderd door het verlies, dat je die herdefiniëert, dat je een
nieuw verhaal schrijft
Hoe werkt het bij kinderen en jongeren?
22
![Page 23: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/23.jpg)
Het treurend ouderpaarKäthe Kollwitz
![Page 24: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/24.jpg)
![Page 25: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/25.jpg)
Verlies in soorten
Rouw > dood
Transitie ipv verwerking
Model: evolutie
Bruikbaarheid
![Page 26: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/26.jpg)
Bruikbaarheid van dit model
• Hoe rouwt deze cliënt en wat heeft hij (meer) nodig?
• Hoe ga ik zelf om met eigen verlies?
• Welke begeleider, therapeut, psycholoog, collega, … ben ik?
• Hoe gaat onze organisatie om met verlies?
• Verschillen in een gezin, koppel, organisatie …
Elkaars rouwstijl kennen en erkennen!
![Page 27: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/27.jpg)
Wanneer ROUWZORG inzetten
er triest blijven uitzien, weinig of geen zorg hebben voor kledij/uiterlijk, sociale contacten uit de weg gaan en vermijden, onverschillig of
apathisch reageren, slecht of niet slapen, regressief gedrag, gebrekkigvertrouwen, concentratieproblemen, dalende schoolresultaten,
agressief of destructief gedrag
bij signaalgedrag / blokkades
aanmoedigen om het verliesgerichte stuk
meer in verbinding te brengen met zichzelf en
anderen!
Belangrijk is rouw niet meteen in een ziektemodel te steken of als depressie te labelen, wel te normaliseren en rouwenden te
ondersteunen in hun veerkracht!
![Page 28: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/28.jpg)
MEDICALISERING VAN VERLIES tov NORMALISEREN
Barbele Kindt - Het leven is simpel maar niet altijd gemakkelijk
2 weken slecht slapen, slecht eten, somberheid, interesseverlies, verminderde concentratie > depressie
Welke stoornis moet ik dan wel niet hebben als er zelfs na twee jaren nog tranen komen? Ik lees dat het de ‘ultieme droom’ is van de samenstellers van de DSM-5 om alle psychisch lijden louter te verklaren vanuit biologische grond. Door psychische problemen als lichamelijke aandoeningen te bestempelen, leren we mensen alle heil te verwachten van medische oplossingen, met name medicijnen. Hoe erg is het gesteld met ons niet kunnen omgaan met natuurlijke processen? Want, beste wetenschappers, het gaat goed met mij, ook in mijn tranen. het gaat zelfs goed met mij dankzij mijn tranen. Het gaat goed met mij omdat ik mijn emoties laat komen, en ook weer laat gaan.’
28
![Page 29: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/29.jpg)
VANDAAR: het belang van lotgenotencontact, warme initiatieven en rouwtherapieenkele voorbeelden
www.lostenco.be
www.ijsvooriedereen.be
www.rouwkost.be
www.missingyou.be
www.ovk.be
www.koesterkoffer.be
www.rouwzorgvlaanderen.be
www.werkgroepverder.be
www.kankercounteren.be
www.bleekweide.be
www.dekanteling.be
www.defluistering.be
![Page 30: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/30.jpg)
COMPLEXE, CHRONISCHE ROUW
• Verschil in duur en intensiteit
• Link met verhoogde stress - vb. depressieve symptomen, angstklachten, PTSD, gedragsproblemen, middelenmisbruik… - Meestal van voorbijgaande aard
• Onderzoek Bonnano (resilience)Meerderheid past zich goed aan 55%Herstelperiode nodig 25%Significante minderheid loopt vast 5-20% (Dowdney, 2000) - niet het overlijden zelf!
![Page 31: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/31.jpg)
![Page 32: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/32.jpg)
Beïnvloedende factoren
• betekenis die anderen geven aan de relatie met *
• aard van het verlies - omstandigheden
• aard van de hechting
• rouw- en verliesgeschiedenis (cfr. blad)
• persoonlijkheid van de rouwende
• gelijktijdige stressoren
• steun van de omgeving
![Page 33: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/33.jpg)
ROUW & HECHTING
veilige hechting zorgfiguur als veilige haven als er gevaar is d.w.z. dat we nabijheid zoeken, troost en geborgenheid > wereld verkennen, gevoelens reguleren, onszelf en anderen troosten
vermijdend gehecht = geleerd dat ouders niet beschikbaar zijn > zelf doen > geen kwetsbaarheid toelaten > de flinke rouwende
angstig/ambivalente hechting > vastklampen aan anderen om steun of troost te krijgen. Je twijfelt aan je eigen capaciteiten om moeilijke levensomstandigheden aan te kunnen en gaat hierin eerder anderen vertrouwen als bron van bescherming en steun > de ‘bezorgde of afhankelijke’ rouwende
33
![Page 34: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/34.jpg)
ROUW & ruimte in de CONTEXT
![Page 35: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/35.jpg)
Ik heb geleerd me uiterlijk “happy” te tonen
terwijl ik vanbinnen schrei.
Ik heb geleerd uitwendig “ja” te knikken
- en nog vriendelijk ook –
en van binnen te stikken
van opstandigheid.
Dit alles beheers ik volkomen,
terwijl mijn ziel vraagt:
bij wie mag ik wenen?Ady Laforce
![Page 36: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/36.jpg)
Duur van verlies = taboe
36
![Page 37: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/37.jpg)
Maatschappelijke: weinig ruimte voor rouw
• culturele verschillen in omgaan met de dood
uitvaart, feesten, rituelen, … www.opeigenwijze.be, www.dood-gewoon.be
www.beyondthespoken.be, www.dezielhouderij.be enz.
• vroeger en nu: evolutie in de rouwzorg. Nood aan meer nazorg en bespreekbaarheid:bv. gevoel voor tumor, rouwkampen, lotgenoteninitiatieven enz.
• leven gaat snel verder - hoge verwachtingen
• trend: maakbare, oplossingsgerichte wereld > waar verdriet niet in past
• kindertijd = koninkrijk van onschuld > < De taal van het huilen, Aletha Solter
![Page 38: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/38.jpg)
“Het verwoestende effect van een trauma kan net zo hard zitten in de gangbare clichés die het slachtoffer te horen krijgt na een trauma als in dat wat hem overkomen is”
(LET DILLEN: Boris Cyrulnik; eigen cursivering)
![Page 39: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/39.jpg)
Goedbedoeld advies … dont’s• Tijd heelt alle wonden.
• Je moet hem loslaten.
• Ik zal er maar niet over beginnen, want dan wordt het erger
• Gelukkig heb je nog een broer
• Je moet de draad weer opnemen.
• Over een jaar is het allemaal voorbij.
• Het gaat wel over.
• Je moet je flink houden voor je mama.
• Je hebt nog een hele toekomst voor jou.
• Je mag me altijd bellen.
• Misschien moet je een hond nemen,
• Ik weet hoe je je voelt. Ik heb vorig jaar….
• Je komt wel weer een nieuwe vriend tegen
Als ik nu eens kon zonder jou …
![Page 40: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/40.jpg)
40
![Page 41: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/41.jpg)
www.lostenco.be
Laagdrempelige ondersteuning rond rouw en verlies voor jonge mensen
Rouw in het gewone leven: tas koffie!
Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: [email protected]
![Page 42: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/42.jpg)
PLEIDOOI voor meer verbondenheidRAAKT iedereen en is van iedereen
42
![Page 43: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/43.jpg)
Filmpje RINO rouwkamp
43
![Page 44: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/44.jpg)
ROUWSTIJL van het gezin
• Sparen
• Dubbel verlies
• Omgeving: flink moeten zijn voor
• Over het hoofd gepraat bv. Feliks
• Doodzwijgen bv. Vera
• Levensomstandigheden veranderen > ander tempo
• 0de fase: gevoelens leren benoemen
![Page 45: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/45.jpg)
Thuiskomen in een leeg huis ‘Vroeger was mama er bijna altijd als ik uit school kwam, nu maak ik zelf wat te drinken voor mij en mijn broertje. Dan gaan we spelen tot papa thuiskomt om zes uur’
Bjorn, 12 jaar, uit Ik krijg tranen in mijn ogen als ik aan je denk, p.38
![Page 46: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/46.jpg)
Mama is nu anders nu papa dood is ‘Mama heeft minder tijd voor gezellige dingen. Dingen die ze vroeger deed, zoals spelletjes met mij; dat doet ze nooit meer. Ze gaat niet meer rustig spinnen terwijl ik naar haar zit te kijken. Ze is heel erg veranderd: ze doet veel minder dan vroeger. Ze kan wel leuk zijn en lachen, maar vanbinnen is ze altijd een beetje somber. Dat is sinds papa dood is. Eerst was ze eigenlijk altijd lachend. Ze ziet er gewoon wel zonnig uit, maar als het er echt om gaat, kan ze altijd in tranen uitbarsten.
• […]’ Hanell, 9 jaar, uit Ik krijg tranen in mijn ogen als ik aan je denk, p. 46
![Page 47: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/47.jpg)
Systemische kijk op rouw
Ook overledenen verdienen hun plek
Verhaal van Mie
![Page 48: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/48.jpg)
Typisch voor KINDEREN EN JONGEREN• Doodsconcept afhankelijk van de leeftijd
• Duale gevoelens – explosieve
• Regressie en fantasie
• Schuldgevoelens > magisch denken
• Spel als taal
• Psychosomatische klachten
• Spontaan geloof in leven na de dood
• Erbij horen, niet opvallen
• Autonomie vs geborgenheid
![Page 49: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/49.jpg)
DOODSCONCEPT
0 - 3 jaar Geen echt besef van dood, tussen wat leeft/niet leeft
3 - 6 jaar Verschil tussen leven en dood. Dood is iets tijdelijks.
ze gebruiken het woord (in spel) maar geen begrip ervan, sterk geïnteresseerd in lichamelijke kanten
6 – 9 jaar Dood is onomkeerbaar nog geen besef van onvermijdelijkheid
![Page 50: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/50.jpg)
9-12 jaar
• wat leeft gaat dood
• verdriet té overrompelend > houvast in informatie en in afleiding: school, leren
• worden zelfstandiger > gevoelens voor zich houden, zich eenzamer voelen > opstandig, lastig gedrag aandacht en troost nodig maar niet laten zien
• bezorgd wat het voor anderen betekent
• gevoel dat * over hen waakt en mee blij is met school- of sportprestaties = coach, vriend, maatje
![Page 51: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/51.jpg)
12-14 jaar
• vermijden gevoelens en informatie door focus op school, vrienden, hobby’s
• mix met verwarrende, turbulente emoties puberteit
• paradox: ze willen het alleen doen maar voelen zich in de steek gelaten door ouders
• evidentie dat overledene vanbinnen aanwezig blijft
• rouw om verloren mentor, rolmodel
> structuur én grenzen om escalaties te vermijden én begrip voor hun nood, vervangende rolmodellen zoeken
51
![Page 52: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/52.jpg)
15-17 jaar
• intensiteit van hun verdriet = overweldigend en allesbeheersend > impact op school en hobby’s, op heel hun functioneren
• zoals volwassenen maar niet zo lang
• karakter van *: humor, wijze raad, moed van *
> * is meer geïnternaliseerd > daardoor ook stuk van
zichzelf verloren
• wat verwacht * van me?
• zorg voor anderen
> grenzen, begrip + uitleg nodig
52
![Page 53: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/53.jpg)
Psycho-educatie
• rouw is voor ‘t leven
• er komt een einde aan zoooooveel verdriet
• alle gevoelens zijn normaal: vragen om er te mogen zijn
• er is geen juiste of verkeerde manier van rouwen, geen handleiding
• elk verdriet is uniek, verdriet kan je niet vergelijken, wegen
• afleiding zoeken voor de pijn die je voelt = ok (coping)
• concentratieproblemen, vergeetachtigheid, fouten maken, … horen bij eenrouwproces
• niemand kan plek van * innemen
![Page 54: ROUW & VERLIES - VPPKrouw en verlies voor jonge mensen Rouw in het gewone leven: tas koffie! Wegwijzer en tools voor iedereen met een vraag: info@lostenco.be. PLEIDOOI voor meer verbondenheid](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022071011/5fc946163f1ceb7c312ab8fe/html5/thumbnails/54.jpg)
Laagdrempelige ondersteuning
• erkenning van de ervaring
• zorg en nabijheid (ipv angst en vermijding)
• psycho-educatie
zicht geven op komende gebeurtenissen
op mogelijke reacties van de omgeving
! belang van normaliseren