rozumiemy cukrzycę. rozumiemy ciebie.zspradzyn.internetdsl.pl/gastronomia/zdrowie/cukrzyca -...
TRANSCRIPT
3
SPIS TREŒCI
Co to jest cukrzyca? ................................................................. 5
Leczenie cukrzycy przy pomocy diety .................................... 7
Kilka wa¿nych zasad diety cukrzycowej ............................ 7
Co to jest dieta? ....................................................................... 8
Jak jeœæ, gdy ma siê cukrzycê? ............................................ 9
Co to jest 1 wymiennik wêglowodanowy? .......................... 10
W jaki sposób wymieniaæ warzywa
w ci¹gu tygodnia?............................................................. 11
Elementy po¿ywienia wa¿ne w diecie cukrzycowej
– dlaczego je jeœæ albo ich unikaæ?................................... 13
Wêglowodany............................................................. 13
Bia³ka ........................................................................... 17
T³uszcze ....................................................................... 18
W³ókno pokarmowe (b³onnik) .................................. 19
Cholesterol .................................................................. 19
Sód............................................................................... 19
Dieta w praktyce ........................................................ 20
Ca³kowite zapotrzebowanie na energiê................... 21
Ile kalorii dostarczaj¹ poszczególne
sk³adniki pokarmowe? ............................................... 21
Kontrola wyznaczonej diety cukrzycowej ........................... 22
1. Zapotrzebowanie energetyczne .................................. 22
2. Prawid³owa masa cia³a ................................................. 22
3. Obliczanie wymienników wêglowodanowych ........... 24
4. Tabele produktów i potraw ......................................... 25
4
Co jeœæ, a czego spo¿ycie ograniczaæ? .................................. 26
Produkty zbo¿owe ............................................................ 27
Warzywa ............................................................................ 29
Owoce ................................................................................ 31
Przetwory owocowe ......................................................... 33
Mleko i jego przetwory .................................................... 35
Miêso, drób, ryby .............................................................. 37
T³uszcze.............................................................................. 39
Produkty s³odkie i miód .................................................... 41
Alkohol .............................................................................. 43
Dieta a aktywnoϾ fizyczna ................................................... 45
Przyk³adowe jad³ospisy ......................................................... 46
S³owniczek.............................................................................. 58
5
CO TO JEST CUKRZYCA?
• Ka¿dy posi³ek, który spo¿ywasz, dostarcza Ci energii.
• Glukoza to podstawowe „paliwo” Twojego organizmu, po-
chodzi przede wszystkim z pokarmu i znajduje siê we krwi.
• Komórki Twojego organizmu potrzebuj¹ energii pochodz¹-
cej ze „spalania” glukozy.
• Nadmiar glukozy z pokarmu magazynowany jest w w¹trobie
i spalany w przerwach miêdzy posi³kami.
• Insulina to substancja (hormon) wytwarzana w trzustce
w komórkach beta.
• Insulina jest konieczna, ¿eby komórki mog³y pobieraæ glukozê
z krwi.
• Gdy brakuje insuliny, komórki nie mog¹ prawid³owo funkcjo-
nowaæ.
• Cukrzyca to choroba, która polega na tym, ¿e trzustka
nie wytwarza insuliny, nie wytwarza jej wtedy, kiedy trzeba,
albo insulina nie dzia³a tak jak powinna. „Niespalona” glu-
koza gromadzi siê we krwi, a jej iloœæ ci¹gle siê zwiêksza wraz
z ka¿dym posi³kiem.
• Nadmiar cukru we krwi bardzo powoli uszkadza naczynia
krwionoœne i uk³ad nerwowy. Tak dochodzi do póŸnych
powik³añ cukrzycy.
• Mo¿na wyró¿niæ dwa g³ówne, najczêœciej spotykane typy
cukrzycy: cukrzycê typu 1 i cukrzycê typu 2.
6
Wiêcej informacji znajdziesz w broszurze „Cukrzyca i Ty”,
zawartej w tym samym zestawie materia³ów edukacyjnych,
który wrêczy³ Ci lekarz.
7
LECZENIE CUKRZYCY PRZY POMOCY DIETY
• Cukrzyca typu 2 to choroba, któr¹ we wstêpnej fazie mo¿-
na leczyæ diet¹ – bez stosowania leków.
• W cukrzycy typu 2 (tzw. insulinoniezale¿nej) wch³anianie
cukru z jelit do krwi jest prawid³owe, ale z krwi do komórek
– ju¿ nie.
• Jeœli masz prawid³ow¹ wagê, prawdopodobnie potrzebne bêd¹
tylko niewielkie zmiany w Twoich nawykach ¿ywieniowych.
• Jeœli masz nadwagê – Twój lekarz pomo¿e tak zmodyfikowaæ
Twoj¹ dietê, aby stopniowo traciæ wagê.
• Aby leczenie diet¹ by³o skuteczne, trzeba nauczyæ siê tak
komponowaæ posi³ki, aby zawiera³y wszystkie potrzebne
substancje od¿ywcze i dostarcza³y odpowiedni¹ dla aktyw-
noœci iloœæ energii.
Kilka wa¿nych zasad:
• Jedz czêsto, lecz ma³e porcje.
• Staraj siê przestrzegaæ harmonogramu posi³ków.
• Nie przejadaj siê.
• Jedz pe³noziarnisty lub razowy chleb, makaron z pe³nej m¹ki
i nie³uskany (ciemny) ry¿.
• Codziennie jedz warzywa i owoce.
• Ogranicz spo¿ycie t³uszczów, cukru i alkoholu.
8
CO TO JEST DIETA?
Dieta oznacza kontrolê nad iloœci¹ i jakoœci¹ zjadanych pro-
duktów oraz p³ynów, a nie tylko ograniczenie sposobu od¿y-
wiania.
Dieta nie oznacza wiêc jedynie procesu prowadz¹cego do
obni¿enia wagi cia³a.
Wiele osób z cukrzyc¹ nie ma potrzeby zrzucenia zbêdnych
kilogramów.
Dieta cukrzycowa to styl i przestrzeganie pewnych regu³, które
maj¹ za zadanie osi¹gniêcie dobrego samopoczucia i zapo-
bieganie póŸnym powik³aniom cukrzycy.
9
Jak jeœæ, gdy ma siê cukrzycê?
Posi³ki, które spo¿ywasz ka¿dego dnia, powinny byæ:
• zaplanowane wed³ug indywidualnego zapotrzebowania
kalorycznego,
• wzbogacane o ró¿ne sk³adniki pokarmowe we w³aœciwych
proporcjach,
• spo¿ywane czêsto o okreœlonych godzinach,
• zjadane w ma³ych iloœciach,
• urozmaicone,
• lekkostrawne.
Pamiêtaj! Od¿ywiaj siê regularnie!
W naszym po¿ywieniu g³ówn¹ rolê odgry-
waj¹ wêglowodany, które dostarczaj¹
energii. Wynikiem ich trawienia jest glukoza,
która trafia do krwi, a dziêki insulinie wnika
do wnêtrza komórek. U osób z cukrzyc¹
proces ten jest zaburzony ze wzglêdu na
nieprawid³ow¹ produkcjê insuliny. Dlatego
osoby z cukrzyc¹ powinny dok³adnie kon-
trolowaæ liczbê zjadanych wêglowodanów.
Aby zadanie to by³o proste do zrealizowa-
nia, wprowadzono do diety cukrzycowej po-
jêcie wymiennika wêglowodanowego.
10
CO TO JEST WYMIENNIK WÊGLOWODANOWY?
Jeden wymiennik wêglowodanowy (1 WW) to taka iloœæ
produktu wyra¿ona w gramach, która zawiera 10 g wêglo-
wodanów przyswajalnych przez organizm (co odpowiada 10 g
czystego cukru). Np.: je¿eli jedna bu³ka (kajzerka) zawiera 3 WW,
to oznacza, ¿e poziom cukru we krwi roœnie tak, jak po spo¿y-
ciu 30 g (3 x 10 g) czystego cukru. Wêglowodany przyswajalne
to np. skrobia, cukier buraczany (sacharoza), cukier mleczny
(laktoza), natomiast wêglowodany nieprzyswajalne to np.
b³onnik pokarmowy. Po ustaleniu, ile WW nale¿y spo¿ywaæ,
np. na œniadanie, posi³ki nale¿y komponowaæ tak, aby w ko-
lejnych dniach œniadania zawiera³y podobn¹ liczbê WW. Dziêki
temu mo¿na zapobiec wahaniom poziomu cukru we krwi.
Wymienniki wêglowodanowe u³atwiaj¹ i pomagaj¹planowaæ codzienny jad³ospis.
W prosty sposób pozwalaj¹ na zast¹pienie okreœlonej iloœci
jednego produktu odpowiedni¹ iloœci¹ innego produktu, który
dostarcza tê sam¹ liczbê wêglowodanów. W tym celu mo¿na
korzystaæ z gotowych tabel wymiennikowych. Nale¿y pamiê-
taæ, aby wymieniaæ produkty z tej samej grupy produktowej,
np. warzywa na inne warzywa, produkty zbo¿owe na inne
produkty zbo¿owe.
11
W jaki sposób wymieniaæ warzywaw ci¹gu tygodnia?
Œniadanie:
Poniedzia³ek – sa³atka z pomidorów
Wtorek – fasolka z wody
Œroda – sa³atka z kiszonej kapusty
Czwartek – papryka
Pi¹tek – sa³ata z jogurtem
Sobota – kalafior z wody
Niedziela – sa³atka z ogórków.
Posi³ki nale¿y planowaæ w taki sposób, aby ka¿dego dnia za-
wiera³y zbli¿one iloœci sk³adników od¿ywczych, ze szczególnym
uwzglêdnieniem wêglowodanów.
Ustalona liczba wêglowodanów na dany posi³ek mo¿e ulegaæ
modyfikacji w zale¿noœci od:
• zaplanowanego wysi³ku fizycznego,
• dawek insuliny,
• wyników poziomu cukru we krwi,
• dodatkowych chorób.
Zmiany w iloœci spo¿ywanych wymienników wêglowodano-
wych zawsze uzgadniaj z lekarzem.
12
W pocz¹tkowym etapie stosowania wymienników wêglowo-
danowych nale¿y byæ bardzo cierpliwym: korzystaæ z tabel oraz
mierzyæ i wa¿yæ produkty. Przy systematycznym korzystaniu
z tabel szybko zapamiêtasz wartoœci najczêœciej zjadanych pro-
duktów. Stopniowo zdobêdziesz doœwiadczenie i po pewnym
czasie za pomoc¹ wzroku czy dotyku ocenisz masê i wymiary
produktów. Pocz¹tkowo warto wiêc kupiæ wagê kuchenn¹.
Pamiêtaj! We wszystkim, co robisz i planujesz, zacho-waj dok³adnoœæ, ale równie¿ rozs¹dek.
Osoba z cukrzyc¹ planuj¹ca swoj¹ dietê powinna uwzglêdniæ
i kontrolowaæ nastêpuj¹ce elementy:
• wêglowodany,
• bia³ka,
• t³uszcze,
• cholesterol,
• w³ókno pokarmowe,
• sód,
• masê cia³a,
• zapotrzebowanie energetyczne.
13
Elementy po¿ywienia wa¿ne w dieciecukrzycowej – dlaczego je jeœæ albo ich unikaæ?
WÊGLOWODANY
Dla osoby z cukrzyc¹ wa¿na jest zarówno iloœæ spo¿ywanych
wêglowodanów, jak równie¿ ich jakoœæ.
Wêglowodany dostarczaj¹ glukozy (paliwa, energii) i podwy¿-
szaj¹ poziom cukru we krwi.
Produkty spo¿ywcze zawieraj¹ wêglowodany (cukry) proste
i z³o¿one, które wch³aniaj¹ siê z ró¿n¹ szybkoœci¹. Ró¿nice
w szybkoœci wch³aniania wêglowodanów z przewodu pokar-
mowego oraz tempo wzrostu poziomu cukru we krwi zale¿¹
od spo¿ytego pokarmu. Zwracaj na to uwagê przy planowa-
niu posi³ków.
Podzia³ wêglowodanówze wzglêdu na szybkoœæ wch³aniania:
Szybko wch³aniaj¹ce siê („cukry biegn¹ce”) charaktery-
zuj¹ siê bardzo szybkim tempem wch³aniania oraz gwa³townie
podnosz¹ poziom cukru we krwi. Osoby z cukrzyc¹ powinny
unikaæ tych produktów i spo¿ywaæ je w sposób umiarkowany.
Do tej grupy nale¿¹: cukier, s³odycze, czekolada, konfitury, ciasta,
lody, napoje, soki owocowe, miód, d¿emy, s³odkie owoce itp.
14
Umiarkowanie wch³aniaj¹ce siê („cukry maszeruj¹ce”)– ich szybkoœæ wch³aniania siê mo¿na okreœliæ jako poœred-
ni¹. Po zjedzeniu produktów z tej grupy poziom cukru we
krwi podnosi siê równomiernie.
Do tej grupy nale¿¹: produkty zbo¿owe, chleb, ry¿, jarzyny
suszone, kasze, p³atki, ziemniaki, owoce (banany, jab³ka,
gruszki, œliwki, poziomki, truskawki, ananasy, melony), mleko,
jogurt itp.
Wolno wch³aniaj¹ce siê („cukry czo³gaj¹ce siê”) s¹ bez-
pieczne i polecane dla osób z cukrzyc¹. Wch³aniaj¹ siê najwol-
niej i wolno podnosz¹ poziom cukru we krwi.
Do tej grupy produktów nale¿¹: warzywa (wszystkie ich czêœci:
korzeñ, ³odyga, liœcie, kwiaty) np.: marchew, seler, pomidory,
ogórki, kalafior, pietruszka, sa³ata oraz pieczywo razowe, chleb
gruboziarnisty, nie³uskany ry¿ i grube kasze.
15
Indeks Glikemiczny
Wêglowodany grupuje siê jeszcze w inny sposób, aby u³atwiæ
ich prawid³owe spo¿ycie. Wprowadzono pojêcie Indeksu Gli-
kemicznego (IG) produktów, który okreœla tempo wzrostu po-
ziomu cukru we krwi po spo¿yciu okreœlonych produktów spo-
¿ywczych. Poziom IG wyra¿any jest w procentach, np. dla jab³ka
wynosi 39%. Oznacza to, ¿e szybkoœæ, z jak¹ przybywaæ bêdzie
glukozy we krwi po spo¿yciu jab³ka, to 39% tego, co mo¿na by
zaobserwowaæ po spo¿yciu czystej glukozy. Produkty o niskim
poziomie IG (poni¿ej 50%) s¹ polecane, poniewa¿ zapewniaj¹
stabilny poziom cukru we krwi i zapobiegaj¹ wahaniom glike-
mii w ci¹gu doby. Produkty o wysokim IG nie s¹ zalecane, po-
niewa¿ powoduj¹ nadmierne podwy¿szenie poziomu cukru we
krwi, a nastêpnie zmiany samopoczucia, przyrost masy cia³a,
zwiêkszone ryzyko chwiejnoœci cukrzycy i wyst¹pienia chorób
serca. Produkty o wysokim IG nale¿y ograniczaæ.
Obok stosowania wymiennika wêglowodanowego mo¿na
korzystaæ z IG, który mo¿e byæ bardzo pomocny w planowa-
niu codziennej diety. Nie nale¿y jednak opieraæ siê jedynie na
IG, poniewa¿ istniej¹ pewne indywidualne ró¿nice w procesie
trawienia i wch³aniania wêglowodanów. Poni¿ej znajduje siê
tabela z przyk³adami produktów i ich poziomem IG.
16
Poposi³kowy Artyku³y
wzrost glikemii spo¿ywcze
100% glukoza
90–100% coca-cola, pepsi, p³atki ry¿owe
i kukurydziane, ziemniaki puree,
miód, ry¿ preparowany
70–90% pieczywo pszenne, pszenno-¿ytnie,
¿ytnie, chleb chrupki, m¹ka pszenna,
proszek budyniowy, ry¿ gotowany,
babka piaskowa, herbatniki, biszkopty
50–70% p³atki owsiane, kukurydza, sacharoza,
banany, nies³odzone soki owocowe,
chleb gruboziarnisty
30–50% mleko, jogurt naturalny,
owoce np: jab³ka, brzoskwinie,
makaron, lody, roœliny str¹czkowe
do 30% surowa marchew, warzywa zielone,
fasola, bób
17
BIA£KA
Bia³ka obok wêglowodanów stanowi¹ bardzo wa¿ny sk³adnik
pokarmowy ze wzglêdu na to, ¿e s¹ materia³em budulcowym
ca³ego organizmu. Wykorzystywane s¹ g³ównie w okresie
wzrostu oraz w czasie odnawiania zu¿ytych czêœci komórek
i tkanek.
•RÓD£A BIA£KA
Bia³ko zwierzêce Bia³ko roœlinne
Chude miêso: cielêcina, Suche nasiona soi,
chuda wo³owina, jagniêcina grochu i fasoli
Chude ryby: filety z dorsza Migda³y i orzechy
Chudy drób bez skóry: Suchy makaron
kurczak, kura, bia³e miêso Suche kasze i ry¿
z indyka Pieczywo
Chude wêdliny: drobiowe, Warzywa
szynka bez t³uszczu,
polêdwica
Mleko i przetwory:chudy twaróg, kefir, jogurt.
O stopniu ograniczenia lub wzrostu zapotrzebowania na bia³ko
powinien decydowaæ lekarz.
18
T£USZCZE
T³uszcze obok wêglowodanów s¹ g³ównym sk³adnikiem ener-
getycznym naszego po¿ywienia.
T³uszcze dostarczaj¹ organizmowi witamin rozpuszczalnych
w t³uszczach, czyli A, D, E, K oraz niezbêdnych nienasyconych
kwasów t³uszczowych (NNKT), które odgrywaj¹ du¿¹ rolê
w przemianie t³uszczów oraz przeciwdzia³aj¹ mia¿d¿ycy i nad-
ciœnieniu – chorobom czêsto towarzysz¹cym cukrzycy.
Istniej¹ t³uszcze pochodzenia zwierzêcego i roœlinnego. T³uszcze
zwierzêce zawieraj¹ cholesterol i kwasy t³uszczowe nasycone,
które sprzyjaj¹ powstawaniu mia¿d¿ycy. T³uszcze roœlinne oraz
te zawarte w rybach zawieraj¹ NNKT. Maj¹ one bardzo ko-
rzystny wp³yw na nasz organizm. Warto pamiêtaæ równie¿ o tym,
¿e t³uszcze roœlinne nie zawieraj¹ cholesterolu.
Osoby z cukrzyc¹ powinny szcze-
gó³owo kontrolowaæ spo¿ywanie
t³uszczu, poniewa¿ jego nadmierne
spo¿ycie prowadzi do znacznego
wzrostu poziomu cukru we krwi,
pojawienia siê acetonu oraz oty³oœci.
19
W£ÓKNO POKARMOWE (B£ONNIK)
To bardzo wa¿ny sk³adnik pokarmowy, który zwalnia tempo
trawienia i wch³aniania wêglowodanów z przewodu pokar-
mowego. Ten sk³adnik diety stanowi g³ównie b³onnik. Sk³ad-
niki te znajduj¹ siê w: bulwach ³odyg i liœciach roœlin, ³uskach
ziaren (ciemna m¹ka, razowy chleb, otrêby, roœliny str¹czko-
we, ³upiny).
CHOLESTEROL
Osoby z cukrzyc¹ powinny zmniejszyæ spo¿ywanie produktów
zawieraj¹cych du¿e iloœci cholesterolu. Nale¿y unikaæ w diecie
nastêpuj¹cych produktów: w¹troby, mózgu, nerek oraz iloœæ
zjadanych ¿ó³tek jaj (do 2–3 jaj w ci¹gu tygodnia).
SÓD
Pacjenci cierpi¹cy na nadciœnienie oraz z nefropati¹ cukrzy-
cow¹ powinni ograniczaæ spo¿ycie soli kuchennej. Wybieraj
sól kamienn¹, która zawiera wiele mikroelementów. Potrawy
najlepiej doprawiaæ zio³ami np.: majerankiem, liœæmi lauro-
wymi, koprem, natk¹ pietruszki, zielem angielskim, sokiem
z cytryny, bazyli¹ czy oregano.
20
Dieta w praktyce
Wypisz produkty, które najczêœciej spo¿ywasz w ci¹gu dnia.
Wybierz z powy¿szej listy produkty zalecane, dozwolone (wy-
magaj¹ce kontroli) i zakazane (niewskazane, wymagaj¹ce usu-
niêcia z jad³ospisu).
Skonsultuj Swój wybór z lekarzem, pielêgniark¹ lub diete-
tyczk¹.
Produkty ¿ywnoœciowe
zalecane dozwolone zakazane
21
CA£KOWITE ZAPOTRZEBOWANIE NA ENERGIÊ
Wêglowodany 50–60%
Bia³ka 15–20%
T³uszcze 25–30%
ILE KILOKALORII DOSTARCZAJ¥POSZCZEGÓLNE SK£ADNIKI POKARMOWE?
1 g wêglowodanów = 4 kcal
1 g bia³ka = 4 kcal
1 g t³uszczu = 9 kcal
Pacjenci z cukrzyc¹ stosuj¹cy insulinê powinni spo¿ywaæ co naj-
mniej 5, a nawet 6 posi³ków dziennie: œniadanie, II œniadanie,
obiad, podwieczorek, kolacjê, II kolacjê, a tak¿e przestrzegaæ
ich sk³adu pod wzglêdem liczby kalorii i wymienników wêglo-
wodanowych.
22
KONTROLA WYZNACZONEJ DIETY CUKRZYCOWEJ
Osoby z cukrzyc¹ stosuj¹ce insulinê powinny spo¿ywaæ posi³ki
zgodnie z dzia³aniem wstrzykniêtej insuliny.
Osoby z cukrzyc¹ typu 2, z nadwag¹ czy oty³oœci¹ wymagaj¹
ograniczenia spo¿ywanych posi³ków, a g³ównie ich kalorycz-
noœci, w celu uzyskania prawid³owej (nale¿nej) masy cia³a.
1. Zapotrzebowanie energetyczne
Zapotrzebowanie energetyczne jest to pewna iloϾ energii,
jakiej potrzebujesz do prawid³owego funkcjonowania.
Ustalenie dobowego zapotrzebowania energetycznego jest
bardzo wa¿ne, poniewa¿ pomaga w uzyskaniu i kontroli na-
le¿nej masy cia³a. Lekarz, pielêgniarka lub dietetyczka pomo¿e
w ustaleniu Twojego zapotrzebowania energetycznego.
2. Prawid³owa masa cia³a:
• wskaŸnik masy cia³a BMI (Body Mass Index)
masa cia³a w [kg] BMI =
wzrost w [m] x wzrost w [m]
23
Interpretacja wyniku BMI
20–25 kg/m2 – prawid³owa masa cia³a
25–30 kg/m2 – nadwaga
powy¿ej 30 kg/m2 – oty³oœæ
Przyk³ad:
Twoja waga wynosi 80 kg, a wzrost 160 cm.
Aby sprawdziæ, czy masz prawid³ow¹ masê cia³a, przelicz:
80 kg = 31 kg/m2
1,6 m x 1,6 m
Wynik œwiadczy o tym, ¿e znajdujesz siê w grupie osób oty³ych.
W tym przypadku nale¿y obni¿yæ masê cia³a i kontrolowaæ iloœæ
spo¿ywanych kilokalorii.
••••• wzór BROCA
Obliczenie prawid³owej masy cia³a za pomoc¹
wzoru Broca polega na odjêciu od wzrostu 100.
Przyk³ad:
Jeœli masz 160 cm wzrostu, prawid³ow¹
masê cia³a obliczasz nastêpuj¹co:
prawid³owa masa cia³a = 160 – 100 = 60 kg
Twoja prawid³owa masa cia³a wynosi 60 kg.
24
3. Obliczanie wymienników wêglowodanowych
• Zapisuj w Dzienniczku Samokontroli lub w specjalnie
do tego celu przeznaczonym zeszycie produkty, jakie
zjadasz w ci¹gu ca³ego dnia.
• Notuj, o jakich porach zwykle jadasz.
• Zrób listê produktów, które najbardziej lubisz i czêsto
spo¿ywasz.
• Na podstawie tabel okreœl wartoœæ kaloryczn¹ i wymienni-
kow¹ produktów.
• Przy kolejnej wizycie w poradni lub na konsultacji lekarskiej
poproœ o ewentualne wskazówki co do iloœci i jakoœci zjada-
nych wêglowodanów oraz odpowiedniego ich rozk³adu.
Do planowania posi³ków wed³ug wymienników wêglowoda-
nowych mo¿esz wykorzystaæ gotowe tabele wymiennikowe.
„Zestaw diet o zróżnicowanej wartości kalorycznej
1200, 1500, 1800 kcal dla osób z cukrzycą typu 2” Kółka dietetyczne
25
4. Tabele produktów i potraw
Zwracaj uwagê na zakupione produkty ¿ywnoœciowe. Coraz
czêœciej mo¿esz spotkaæ siê z produktami, których opakowania
zawieraj¹ tabele okreœlaj¹ce kalorycznoœæ tego produktu oraz
zawartoœæ poszczególnych sk³adników od¿ywczych (wêglo-
wodanów, bia³ka, t³uszczu, cholesterolu). Informacje te u³a-
twi¹ liczenie wymienników wêglowodanowych oraz kontrolê
nad planowaniem diety cukrzycowej.
26
CO JEŒÆ, A CZEGO SPO¯YCIE OGRANICZAÆ?
W³aœciwe proporcje produktów z ró¿nych grup przedstawia
piramida zdrowego ¿ywienia.
27
Produkty zbo¿owe
• Produkty zbo¿owe jedz rozs¹dnie i z umiarem.
• Koniecznie przeliczaj na wymienniki wêglowodanowe
i uwa¿aj, aby nadmierna ich iloœæ nie spowodowa³a gwa³-
townego wzrostu poziomu cukru we krwi.
• Z pieczywa wybieraj pieczywo razowe, a unikaj: bia³ego,
s³odkiego pieczywa jak: cha³ki czy strucle, bu³ki maœlane,
rogale, pieczywo pó³francuskie, chleb z dodatkiem miodu
czy karmelu.
• Wybieraj kasze gruboziarniste: gryczan¹ lub pêczak. Mo¿esz
spo¿ywaæ p³atki owsiane, pszenne, ¿ytnie, jêczmienne lub
muesli. Muesli przygotuj samodzielnie z dodatkiem niewiel-
kiej iloœci suchych owoców i orzechów. Nie u¿ywaj miodu
i czekolady.
• Z dostêpnych rodzajów ry¿u najbardziej wskazany jest ry¿
br¹zowy, który zawiera wiêksz¹ iloœæ b³onnika.
28
Chleb 1 kromka 79 1,7 23 24 16graham – 35 g
Chleb 1 kromka 86 2,0 25 26 17zwyk³y – 35 g
Kajzerka 1 szt. 148 3,0 42 44 30– 50 g
Otrêby 1 ³y¿ka sto³. 28 0,9 8 8 6pszenne – 15 g
P³atki 2 ³y¿ki sto³. 92 1,7 26 27 18owsiane – 25 g
Ry¿ bia³y 3 ³y¿ki sto³. 307 7,2 88 92 61gotowany – 85 g
Makaron 3 ³y¿ki sto³. 363 7,9 104 109 73bezjajeczny – 100 ggotowany
Muesliz rodzynkami 2 ³y¿ki sto³. 169 2,8 48 51 34i orzechami – 45 g
Kasza 3 ³y¿ki sto³. 302 6,2 86 91 60gryczana – 90 ggotowana
Prod
ukt
Porc
ja
kcal
/por
cjê
WW
P³yw
anie
Spac
er
Row
er
AktywnoϾfizyczna w minutach*
* aktywnoœæ fizyczna w minutach potrzebna do zrównowa¿enia spo¿ytego produktub¹dŸ potrawy, p³ywanie – 0,17 m/s, spacer – 4 km/h, rower – 10 km/h
29
Warzywa
Warzywa zawieraj¹ wêglowodany i du¿¹ iloœæ b³onnika, dla-
tego s¹ polecane przez dietetyków. Jedz je codziennie do ka¿-
dego posi³ku, najlepiej w postaci surówek i sa³atek.
Do najbardziej wskazanych, które mo¿na jeœæ w du¿ych iloœciach
nale¿¹: cykoria, kalafior, kiszona kapusta, ogórki œwie¿e
i kiszone, pomidory, rzodkiewki, sa³ata, szpinak.
Istnieje równie¿ grupa warzyw, które s¹ polecane, ale nale¿y
ograniczaæ ich iloœci. Nale¿¹ do nich: buraki, cebula, fasolka
szparagowa, kapusta, marchew, papryka, pory. Warzywa
o du¿ej zawartoœci wêglowodanów to: groszek i kukurydza
konserwowa, bób, korzeñ pietruszki i selera.
Warzywa przyrz¹dzaj z niewielk¹ iloœci¹ t³uszczu. Do surówek
i sa³atek dodawaj olej s³onecznikowy, sojowy lub kukurydziany.
Zrezygnuj ze œmietany, a w zamian zastosuj: jogurt, kefir, zsia-
d³e mleko, niskot³uszczowy majonez. Do warzyw gotowa-
nych dodawaj niewielkie iloœci mas³a lub margaryny.
30
Broku³y 1 ma³a porcja 27 0,5 8 8 5100 g
Brukselka 1 ma³a porcja 37 0,9 11 11 7z wody 100 g
Cykoria 1 ma³a 10 0,2 3 3 2porcja – 50 g
Fasolkaszparagowa 1 ma³a porcja 92 0,8 26 28 18z bu³k¹ tart¹ – 80 gna maœle
Kalafior 1 œrednia 123 0,7 35 37 25z wody porcjaz bu³k¹ – 140 g
Kapusta 3 ³y¿ki 7 0,2 2 2 1kwaszona – 60 g
Kukurydza 1 sztuka 220 4,7 63 66 44kolby – 200 g
Ogórek 1/2 œredniego 7 0,2 2 2 1– 50 g
Papryka 1/2 ma³ej bez 22 0,5 6 7 4czerwona ziaren – 80 g
Pieczarki 1 œr. porcja 17 0,3 5 5 3– 100 g
Pomidor 1 œredni 20 0,5 6 6 4– 130 g
Ziemniaki 2 ma³e sztuki 116 2,8 33 35 23– 150 g
Prod
ukt
Porc
ja
kcal
/por
cjê
WW
P³yw
anie
Spac
er
Row
er
AktywnoϾfizyczna w minutach
31
Owoce
Pamiêtaj, ¿e owoce zawieraj¹ glukozê i fruktozê, które pod-
nosz¹ poziom cukru we krwi. Jedz je codziennie w kilku por-
cjach. Zawartoœæ wêglowodanów w owocach jest doœæ zró¿ni-
cowana. Najmniej zawieraj¹ ich arbuzy, grejpfruty, poziomki,
truskawki. Œredni¹ zawartoœæ wêglowodanów posiadaj¹:
agrest, brzoskwinie, czereœnie, jagody, jab³ka, gruszki, kiwi,
maliny, morele, mandarynki, pomarañcze, czerwone porzeczki,
wiœnie. Owoce o bardzo du¿ej zawartoœci wêglowodanów to:
czarne porzeczki, œliwki, winogrona, banany, ananasy, brzo-
skwinie z puszki. Ograniczaj spo¿ycie owoców suszonych.
32
Arbuz porcja 72 1,7 21 22 14– 200 g
Banan 1 œredni 162 4,0 46 48 32 – 170 g
Brzoskwinia 1 ma³a 69 1,8 20 21 14 – 150 g
Grejpfrut 1 ma³y 126 2,9 36 38 25 – 350 g
Jab³ko 1 œrednie 69 1,8 20 21 14 – 150 g
Kiwi 1 œrednie 56 1,4 16 17 11 – 100 g
Mandarynka 1 œrednia 42 1,1 12 13 8 – 100 g
Nektarynka 1 ma³a 72 1,8 21 22 14 – 150 g
Pomarañcza 1 œrednia 101 2,6 29 30 20– 230 g
Winogrona 1 ma³a kiœæ 104 2,6 30 31 21– 150 g
Prod
ukt
Porc
ja
kcal
/por
cjê
WW
P³yw
anie
Spac
er
Row
er
AktywnoϾfizyczna w minutach
33
Przetwory owocowe
Wyeliminuj z diety syropy owocowe, wysokos³odzone d¿emy,
powid³a i marmoladê.
Z umiarem stosuj d¿emy niskos³odzone.
Soki owocowe czy s³odkie napoje gazowane szybko podnosz¹
poziom cukru we krwi, szczególnie gdy s¹ dos³adzane cukrem.
Soki pij w ograniczonych iloœciach i wybieraj s³odzone sub-
stancjami s³odz¹cymi typu aspartam lub acesulfam.
Dla osób z cukrzyc¹ najlepszym napojem jest woda mineralna
z dodatkiem soku lub plastra cytryny.
34
Napoje 1 niepe³na 84 2,1 24 25 17gazowane szklankao smaku – 200 gowocowym
Sok 1 niepe³na 84 2,0 24 25 17jab³kowy szklanka
– 200 g
Sok 1 niepe³na 86 2,0 25 26 17pomarañczowy szklanka
– 200 g
Prod
ukt
Porc
ja
kcal
/por
cjê
WW
P³yw
anie
Spac
er
Row
er
AktywnoϾfizyczna w minutach
35
Mleko i jego przetwory
Produkty te szybko podnosz¹ poziom cukru we krwi, dlatego
nie mo¿na ich piæ w du¿ych iloœciach. Nie nale¿y jednak z nich
rezygnowaæ!
Wybieraj produkty zawieraj¹ce nie wiêcej ni¿ 2% t³uszczu.
Z serów twarogowych najlepiej stosuj ser chudy lub pó³t³usty.
Do przygotowania twaro¿ków zamiast œmietany dodawaj zsia-
d³e mleko, kefir lub jogurt naturalny.
Ograniczaj spo¿ycie serów ¿ó³tych, pleœniowych i topionych
ze wzglêdu na du¿¹ zawartoœæ t³uszczu i cholesterolu.
Z serów ¿ó³tych wybieraj sery o obni¿onej zawartoœci t³uszczu.
36
Ser „Gouda” 1 plaster 63 0,0 18 19 13t³usty – 20 g
Jaja kurze 1 sztuka 75 0,1 21 22 15– 50 g
Jogurt 1 ma³e opak. 90 0,9 26 27 18naturalny – 150 g2% t³uszczu
Kefir 1 ma³e opak. 77 0,7 22 23 152% t³uszczu – 150 g
Mleko 1 niepe³na 102 1,0 29 31 202% t³uszczu szklanka
– 200 g
Œmietana 1 ³y¿ka sto³. 20 0,1 6 6 412% t³uszczu – 15 g
Prod
ukt
Porc
ja
kcal
/por
cjê
WW
P³yw
anie
Spac
er
Row
er
AktywnoϾfizyczna w minutach
37
Miêso, drób, ryby
Produkty te nie zawieraj¹ wêglowodanów, a dostarczaj¹ du¿ych
iloœci bia³ka.
Niektóre produkty mog¹ dostarczaæ równie¿ t³uszczu i chole-
sterolu.
Zaleca siê miêsa chude, np. indyk, kurczak (bez skóry), wo³o-
winê, cielêcinê. Z przetworów najlepiej wybieraj wêdliny dro-
biowe i wo³owe. Rezygnuj z t³ustych przetworów typu: pa-
rówki, salcesony, pasztety.
Najlepszym sposobem przygotowania miêsa jest jego goto-
wanie, pieczenie w folii czy duszenie. Niewskazane jest sma-
¿enie na t³uszczu.
Szczególnie polecane s¹ ryby chude: dorsz, fl¹dra, morszczuk,
mintaj oraz bardziej t³uste, jak: makrela, halibut, tuñczyk czy
œledŸ.
38
Filety z dorsza 1 ma³a porcja 191 0,6 55 57 38po grecku – 120 g
Halibut 1 ma³a porcja 118 0,0 34 35 24œwie¿y – 120 g
£osoœ porcja 81 0,0 23 24 16wêdzony – 50 g
Makrela porcja – 100 g 221 0,0 63 66 44wêdzona
Pstr¹g 1 ma³a porcja 175 0,0 50 52 35strumieniowy – 180 gœwie¿y
Sardynka porcja 111 0,0 32 33 22w oleju – 50 g
Tuñczyk porcja 95 0,0 27 29 19w oleju – 50 g
Kie³basa 1 sztuka 168 0,0 48 50 34œl¹ska – 80 g
Parówki 1 sztuka 130 0,2 37 39 26z kurczaka – 50 g
Pasztet 1/2 puszki 107 0,4 31 32 21z kurczaka – 50 g
Pierœ z indyka 1 ma³a porcja 84 0,0 24 25 17bez skóry – 100 g
Schab 1 ma³a porcja 174 0,0 50 52 35œrodkowy – 100 g
Szynka 1 plaster 76 0,0 22 23 15wiejska – 30 g
Prod
ukt
Porc
ja
kcal
/por
cjê
WW
P³yw
anie
Spac
er
Row
er
AktywnoϾfizyczna w minutach
39
T³uszcze
Z diety wyklucz s³oninê, boczek i smalec.
Wybieraj produkty chude, ogranicz t³uszcze do smarowania
pieczywa.
Oleje: s³onecznikowy, sojowy czy kukurydziany, najlepiej sto-
suj do sa³atek i surówek.
Do przygotowywania gor¹cych posi³ków poleca siê oliwê
z oliwek.
40
Margaryna 1 ³y¿eczka 36 0,0 10 11 7– 5 g
Mas³o ekstra 1 ³y¿eczka 37 0,0 11 11 7wyborowe – 5 g
Olej 1 ³y¿ka sto³. 133 0,0 38 40 27s³onecznikowy – 15 g
Oliwa 1 ³y¿ka sto³. 132 0,0 38 40 26z oliwek – 15 g
Prod
ukt
Porc
ja
kcal
/por
cjê
WW
P³yw
anie
Spac
er
Row
er
AktywnoϾfizyczna w minutach
41
Produkty s³odkie i miód
Produkty te znacznie podnosz¹ poziom cukru we krwi. Jedzenie
s³odkich produktów powinno byæ przez Ciebie œciœle kontro-
lowane i wliczane do dziennej puli wymienników wêglo-
wodanowych. Przy wyj¹tkowych okazjach mo¿na pozwoliæ
sobie na bardzo ma³¹ porcjê s³odyczy. Odnosi siê to wy³¹cznie
do osób o prawid³owej masie cia³a i z wyrównan¹ cukrzyc¹.
Produkty s³odkie typu: cukier, glukoza, d¿emy, s³odycze, mo¿na
stosowaæ w przypadku hipoglikemii.
Jeœli nie chcesz zrezygnowaæ ze s³odkiego smaku, do s³odzenia
napojów lub ciast mo¿esz u¿ywaæ s³odziku. Dostêpne s¹ rów-
nie¿ gotowe produkty niezawieraj¹ce cukru tj. czekolada, ale
z du¿¹ zawartoœci¹ t³uszczu i wêglowodanów. Zjadaj¹c te pro-
dukty pamiêtaj o liczeniu zawartych w nich wêglowodanów.
42
Babka 1 ma³a porcja 86 1,7 25 26 17biszkoptowa – 25 g
Batony 1 sztuka 277 3,9 79 83 55czekoladowe – 57 gtypu „Mars”
Chipsy 1 ma³e opak. 188 1,8 54 56 38bekonowe – 35 g
Ciasto 1 plaster 73 1,2 21 22 15dro¿d¿owe – 25 g
Cukier 1 ³y¿eczka 20 0,5 6 6 4– 5 g
Czekolada 1 kostka z 21 0,3 6 6 4mleczna tabliczki – 4 g
D¿em 2 ³y¿eczki 31 0,8 9 9 6truskawkowy – 20 gniskos³odzony
Herbatniki 1 szt. 31 0,5 9 9 6– 6 g
Lody mleczno- 1 ga³ka 80 0,9 23 24 16-owocowe – 50 g
Miód 2 p³. ³y¿eczki 32 0,8 9 10 6pszczeli – 10 g
Prod
ukt
Porc
ja
kcal
/por
cjê
WW
P³yw
anie
Spac
er
Row
er
AktywnoϾfizyczna w minutach
43
Alkohol
Po wypiciu alkoholu wzrasta zagro¿enie niedocukrzeniem,
dlatego nale¿y pamiêtaæ o regularnym przyjmowaniu posi³ków
oraz o kilku wa¿nych zasadach:
• pij alkohol z umiarem,
• nigdy nie pij alkoholu bez jedzenia,
• podaj mniej insuliny, ni¿ zwykle,
• czêsto badaj stê¿enie glukozy we krwi,
• nigdy nie idŸ spaæ bez uprzedniego spo¿ycia
dodatkowej przek¹ski bogatej w wêglowodany.
Je¿eli zdarzy siê, ¿e wypijesz za du¿o, mo¿esz nie zauwa¿yæ,
gdy stê¿enie glukozy we krwi staje siê zbyt niskie.
Pamiêtaj, ¿e Twoja w¹troba jest zajêta unieczynnianiem alko-
holu i nie bêdzie mog³a uwalniaæ glukozy, aby ratowaæ Ciebie.
44
iloϾ
[m
l]
alko
hol [
g]
zaw
arto
œen
erge
tycz
na[k
cal]
wêg
low
odan
y[g
/por
cjê]
Rodz
ajal
koho
lu
Piwo 330 12,9 10,6 127
Piwo mocne 330 19,8 15,2 209
Wino czerwonewytrawne 150 14,3 0,5 105
Wino ró¿owe 150 13,9 2,1 110
Wino bia³ewytrawne 125 11,9 0,3 87
Wino bia³es³odkie 125 12,8 7,4 123
Porto 40 6,2 4,4 63
Wódka 30 9,6 0,0 69
Uwaga!
Alkohol mo¿e byæ przyczyn¹ hipoglikemii.
Dane opracowa³a:
dr n. med. Lucyna Pachocka
Instytut ¯ywnoœci i ¯ywienia im. prof. dr. A. Szczyg³a w Warszawie,
Przewodnicz¹ca Oddzia³u Wojewódzkiego
Polskiego Towarzystwa Dietetyki w Warszawie
45
DIETA A AKTYWNOή FIZYCZNA
Zdrowe od¿ywianie najczêœciej kojarzy siê z wyrzeczeniami.
W rzeczywistoœci dieta wcale nie musi oznaczaæ rezygnacji
z apetycznie wygl¹daj¹cych i smacznych posi³ków.
Pamiêtaj jednak, ¿e dieta cukrzycowa to jeden z podstawo-
wych elementów leczenia cukrzycy, ale nie jedyny. W³aœciwej
diecie cukrzycowej powinien towarzyszyæ wysi³ek fizyczny oraz
regularne æwiczenia.
W tabelach produktowych na stronach 28–44 znajdziesz ro-
dzaje aktywnoœci fizycznej i czas potrzebny do „spalenia”ener-
gii zawartej w pokarmach.
Wiêcej informacji
znajdziesz w broszurze
„Aktywnoœæ fizyczna
w cukrzycy”.
PRZYK£ADOWE
46
JAD£OSPISY
Jad³ospis 1800 kcal
I œniadanie 540 kcal, 7 WW
Zupa mleczna:
– mleko 0,5% t³. (250 g) 1 szklanka
– muesli z orzechami (20 g) 2 ³y¿ki
Kanapki z kie³bas¹ z kurczaka:
– chleb ¿ytni razowy (80 g) 2 kromki
– margaryna (10 g) 2 p³askie ³y¿eczki
– kie³basa delikatesowa z kurczaka (50 g) 8 plasterków
47
Surówka z pora i jab³ka:
– por (100 g) 1 œredni
– jab³ko (50 g) 1/2 ma³ego
Herbata bez cukru
II œniadanie 270 kcal, 3 WW
Kanapka z serkiem homogenizowanym:
– bu³ka grahamka (50 g) 1 ma³a
– serek homogenizowany (40 g) 2 ³y¿ki
Mandarynki (100 g) 2 sztuki lub jab³ko (100 g) 1 ma³e
48
Obiad 540 kcal, 8 WW
Zupa ogórkowa:
– ogórek kiszony (100 g) 1 du¿y
– w³oszczyzna (60 g)
– olej (4 g) 1 ³y¿eczka
– ziemniaki (100 g) 2 ma³e
Go³¹bki z miêsa mieszanego z ry¿em (115 g) 1 ma³y
+ 50 g sosu (3 ³y¿ki)
Surówka z pomidorów i cebuli:
– pomidor (100 g) 1 œredni
– cebula (20 g) 4 kr¹¿ki
– olej (4 g) 1 ³y¿eczka
Mandarynka (50 g) 1 ma³a lub jab³ko (50 g) 1/2 ma³ego
Woda mineralna
49
Kolacja 450 kcal, 7 WW
Kanapki z szynk¹:
– chleb ¿ytni razowy (90 g) 3 cienkie kromki
– margaryna (15 g) 3 p³askie ³y¿eczki
– szynka gotowana (40 g) 2 plastry
Marchew z jab³kiem:
– tarta marchew (100 g) 1 szklanka
– jab³ko (50 g) 1/2 ma³ego
Sok pomidorowy (200 g) 1 niepe³na szklanka
50
Jad³ospis 1500 kcal
I œniadanie 450 kcal, 6WW
Kanapki z serem, szynk¹ i pomidorem:
– chleb ¿ytni razowy (80 g) 2 kromki
– margaryna (10 g) 2 p³askie ³y¿eczki
– serek twarogowy (80 g) 2 czubate ³y¿ki
– szynka z kurczaka (20 g) 1 plaster
– pomidor (150 g) 1 du¿y
Sok marchwiowy (200 g) 1 niepe³na szklanka
51
II œniadanie 225 kcal 3 WW
– p³atki kukurydziane (20 g) 5 p³askich ³y¿ek
– otrêby pszenne (10 g) 1,5 ³y¿ki
– kefir 0,5% t³. (150 g) 1 ma³y kubek
52
Obiad 450 kcal 6 WW
Kapuœniak:
– kapusta bia³a (100 g) 3 liœcie
– w³oszczyzna (60 g)
– olej (4 g) 1 ³y¿eczka
– ziemniaki (50 g) 1 ma³y
Ryba duszona w jarzynach:
– morszczuk (80 g)
– olej (4 g) 1 ³y¿eczka
– marchew (50 g) 3 ³y¿ki
– w³oszczyzna (50 g)
Ziemniaki z wody (100 g) 2 ma³e
Surówka z cykorii:
– cykoria (50 g) 1 ma³a
– olej (4 g) 1 ³y¿eczka
Woda mineralna
53
Kolacja 375 kcal 5 WW
Chleb ¿ytni razowy (80 g) 2 kromki
Polêdwica w galarecie (80 g)
Kalafior z wody (150 g) 3/4 szklanki
Herbata bez cukru
54
Jad³ospis 1200 kcal
I œniadanie 360 kcal, 5 WW
Jogurt naturalny 0,5% t³. (150 g) 1 opakowanie
Muesli (20 g) 2 p³askie ³y¿ki
Kanapka z szynk¹ z kurczaka i papryk¹:
– bu³ka grahamka (50 g) 1 sztuka
– margaryna (5 g) 1 p³aska ³y¿eczka
– szynka z piersi kurczaka (20 g) 2 plasterki
– papryka czerwona lub zielona (100 g) 1/2 du¿ej
Herbata bez cukru
55
II œniadanie 120 kcal 2WW
Brzoskwinia (100 g) 1 œrednia lub jab³ko (140 g) 1 œrednie
Maœlanka (200 g) 0,5% t³. 1 niepe³na szklanka
56
Obiad 420 kcal 6 WW
Zupa jarzynowa:
– w³oszczyzna (60 g)
– olej (4 g) 1 ³y¿eczka
– brukselka (50 g) 1/2 szklanki
– ziemniaki (50 g) 1 ma³y
Potrawka z kurczaka z ry¿em:
– udo kurczaka (miêso bez skóry – 80 g)
– olej (4 g) 1 ³y¿eczka
– ry¿ (30 g) 2 p³askie ³y¿ki
Marchewka z jab³kiem:
– marchewka (100 g) 1 szklanka
– jab³ko (100 g) 1 ma³e
Woda mineralna
57
Kolacja 300 kcal 4 WW
Kanapki z tuñczykiem:
– chleb Graham (80 g) 2 kromki
– margaryna (10 g) 2 p³askie ³y¿eczki
– tuñczyk z wody (40 g) 2 ³y¿ki
Sa³atka z pomidora i papryki:
– pomidor (100 g) 1 œredni
– papryka czerwona lub zielona (50 g) 1/4 du¿ej
Herbata bez cukru
58
INDEKS TRUDNIEJSZYCH TERMINÓW
termin nr strony
Aceton 18
Alkohol 43
Bia³ka 17
Bia³ka roœlinne 17
Bia³ka zwierzêce 17
B³onnik 19
B³onnik pokarmowy 10
BMI 22
Cholesterol 19
„Cukry biegn¹ce” 13
„Cukry czo³gaj¹ce siê” 14
„Cukry maszeruj¹ce” 14
Cukry proste 13
Cukry z³o¿one 13
Cukrzyca typu 2 7
Czysta glukoza 15
Dieta 8
Fruktoza 31
Glukoza 5
Hipoglikemia 41
Indeks glikemiczny (IG) 15
Insulina 5
Jad³ospis 46
59
Kilokalorie (kcal) 21
Komórka 5
Kwasy t³uszczowe 18
Laktoza 10
Mia¿d¿yca 18
Mikroelementy 19
Nienasycone kwasy t³uszczowe (NNKT) 18
Piramida zdrowego ¿ywienia 26
PóŸne powik³ania cukrzycy 8
Produkty zbo¿owe 27
Przetwory owocowe 31
Sacharoza 10
Sód 19
Tabela produktowa 25
Tabele wymiennikowe 10
T³uszcze 18
Wêglowodany 9
Witaminy 18
Wymiennik wêglowodanowy (1 WW) 10
Zapotrzebowanie energetyczne 22
Wysi³ek fizyczny 45
Wzór Broca 23
INDEKS TRUDNIEJSZYCH TERMINÓW
termin nr strony
64
Rozumiemy cukrzycę.Rozumiemy Ciebie.
Novo Nordisk Pharma Sp. z o.o.02-274 Warszawa, ul. Mineralna 15,tel. (22) 668 08 88, fax (22) 668 08 89,[email protected], www.cukrzyca.org
DIA/04/12
ISBN 83-910455-5-2