rİsk nedİr? · rİsk tehlİke belİrsİzlİk firsat olaylardan kaynaklanan risk değişimden...
TRANSCRIPT
1
RİSK
TEHLİKE BELİRSİZLİK
FIRSAT
Olaylardan
kaynaklanan
risk
Değişimden
kaynaklanan
risk
Riski lehe
kullanabilme
RİSK NEDİR?
2
RİSK KAYNAĞI
İletişim İletişim
BANKAMIN
RİSKİ
Bankacılık
Sektörel
Riski
Ülke Riski
Ekonomi
Riski
Müşterilerin Riski
Rakiplerin Riski
3
Bankacılık Riskleri
• 1.Karlılık Verimlilik Riski
• 2.Özkaynak Riski
• 3.Likidite Riski – Fonlama Riski
– Tahsilat Riski
– Tazmin Riski
• 4.Aktif Kalitesi Riski
• 5.Pasif Kalitesi Riski
• 6. Kredi Riski
4
Bankacılık Riskleri
• 7. Faiz Oranı Riski – Faiz Duyarlılık Riski
– Verim Eğrisi Riski
– Gizli Opsiyon Riski
– Erken Satış Fiyat Riski
– Yeniden Yatırım Riski
– Net Faiz PozisyonRiski
• 8.Döviz Riski – Döviz Pozisyon Riski
– Döviz Tedarik Riski
– Döviz İşlem Riski
5
Bankacılık Riskleri
• 9. Muhasebe ve Raporlama Riski
• 10. Teknoloji Riski
• 11. Sermaye Piyasası İşlemleri Risk
• 12. Para Piyasası İşlemleri Risk
• 13. Türev Ürünleri Riski
• 14. Ülke (Sovereign) Riski
• 15. Fiyatlama Riski
• 16. Piyasa Riski
• 17.Konsantrasyon Riski
6
Bankacılık Riskleri
• 18.Rekabet Riski
• 19. Hırsızlık Riski
• 20. Suistimal Risk
• 21. Tabi Afetler Riski
• 22. Strateji Riski
• 23. İnançlı İşlemler Riski
• 24. Yanlış/Eksik İşlem Riski
• 25. Yasa ve Mevzuat Riski
• 26. Merkez Bankası Transfer Riski
7
ORGANİZASYON YAPISI
Bankaların işlemleri nedeniyle maruz kaldıkları risklerin izlenmesi ve kontrolü
için etkin bir “İç Kontrol Fonksiyonu” kurma zorunluluğu getirilmiştir.
Yönetim Kurulu
Risk
Yönetimi
Grubu
İç
Denetim
Merkezi
Teftiş
Kurulu
İÇ KONTROL
FONKSİYONU
8
İç kontrol fonksiyonu,
Risklerin asgari ve yönetilebilir düzeyde tutulması suretiyle
bankanın varlıklarını korumak,
Hataları ve yolsuzlukları önlemek ve bulmak,
Hesap ve kayıt düzeninin doğruluk ve güvenilirliğini
sağlamak,
Finansal bilgilerin zamanında hazırlanmasını sağlamak,
Banka faaliyetlerinin yönetim strateji ve politikalarına
uygunluğunu sağlamak
ile yükümlüdür.
İÇ KONTROL FONKSİYONU
9
Gelişmiş Ülkeler Gelişmekte Olan Ülkeler
Düşük Risk
Düşük Getiri
Yüksek Risk
Yüksek Getiri
Yeni Uluslararası Düzenlemeler
Fon Akışı
Gelişmiş ülkelerde kar marjlarının daralmasıyla birlikte ve hızla gelişen
iletişim teknolojisinin de katkısıyla uluslararası sermaye gelişmekte olan
piyasalara yatırım yapmaya başlamıştır.
RİSK YÖNETİMİNİN GELİŞİMİ
Yapılan yatırımların geri dönüşünün teminat altına alınması için gelişmiş
ülkeler tüm dünyada daha sıkı kuralları empoze etme eğilimindedir.
10
RİSK YÖNETİMİNİN GELİŞİMİ
Finans piyasasındaki bu gelişmeler, özellikle Bankacılık sektöründe risk yönetiminin
önemli bir ihtiyaç olarak ortaya çıkmasına neden olmuştur.
İçiçe giren
piyasalar
Bankalar
Sofistike
müşteriler
Yasal
uygulama ve
yaptırımlar
Belirsiz
piyasa
koşulları Karmaşık
ürünler
Giderek
artan risk
hacmi
Küreselleşme
11
Sermaye
Yeterliliği
Kar
Hedefi
Risk - Getiri - Sermaye
•Kreditörler
•Risk Derecelendirme
Kuruluşları
•Yasal Düzenlemeler
Hissedar
ETKİN RİSK YÖNETİMİ
Etkin bir risk yönetimi, farklı riskleri entegre bir biçimde yöneterek ve risk-
getiri dengesini sağlayarak hissedara katma değeri maksimize eden bir sistem
olmalıdır.
12
RİSK YÖNETİMİ RİSK KONTROLÜNÜ DE
İÇİNE ALAN DAHA GENİŞ BİR
EVRENDİR…
Risk Yönetimi Riske duyarlı işlerin tanımı
Sermayenin doğru dağılımı ve
yatırımı
Risk/kazanç konsantrasyonu
Riske ayarlı performans ölçümü
Risk Kontrolü Değerleme kriterlerinin
tesbiti (pozisyon,performans,)
Operasyonel işlemlerin en
uygun şekilde yürütülmesi
Raporlama
13
RİSK YÖNETİMİNİN YAPISI
İletişim İletişim
Aktif Risk Yönetimi Limit takibi
Risk analizi
Portföy yönetimi
Risk ilgilendirmesi
vb.
Maksimum
İletişim
Politika
ve
prosedürlerin
doğru
uygulanması
Doğru
Metodoloji
14
Risk Yönetim Sistemi
risk yönetim modelleri
risk
faktör
leri
risk
unsur
ları
risk
ölçümü
risk
alma
iştahı
zarar kar
Belirsizlik
risk
davra
nışları
s
R
L J
15
KURUMLARIN MARUZ
KALDIĞI RİSKLER
PİYASA RİSKİ
FAALİYET RİSKİ
KREDİ RİSKİ
OPERASYONEL
RİSK
İtibar
Pazarlama Satış
Rekabet
Kalite
Ürün
Kur Faiz
Likidite Mal Fiyatları
Temerrüt
Ülke
KarşıTaraf
Konsantrasyon
Sistemler
Kontrol
Mekanizmaları
Doğal
Afet
Sahtekarlık
Yasal
Düzenlemeler
KARŞI KARŞIYA KALINAN RİSKLER
17
BANKACILIK RISKLERI
KOLAY Duy
• 1. K ARLILIK
• 2. O ZKAYNAK YETERLİLİĞİ
• 3. L İKİDİTE
• 4. A KTİF KALİTESİ
• 5. Y ÖNETİM
• 6. DUYARLILIK
19
Karlılık
“Kar etmiyen bir banka, kalbi kan pompalıyamayan bir vücuda benzer.
Zamanla zayıflar,
özkaynakları azalır,
pahalı borçları artar,
likiditesi bozulur,
ilk depremde yıkılır!!! ”
20
Kar Ne İşe Yarar?
• 1.Kredi karşılığı ayırmaya imkan sağlar
• 2.Özkaynak artışı için imkan yaratır
• 3.Temettü ödeyecek fon yaratır
• 4.Hisse senedi değerinin artmasını
sağlar
21
Kar Ne İşe Yarar?
• 5.Mevcut Ortakları memnun eder
• 6.Yeni Ortakları cezbeder
• 7.Büyümek ve risk almak için imkan
sağlar
• 8.Nakit akışına olumlu katkı sağlar
• 9.Kar, ilerideki karlılık oranlarını arttırır
22
Özkaynak Yeterliliği
• “Bir bankanın
Özkaynakları, o
bankanın ileride
meydana gelecek
zararlar nedeniyle
iflas etmemesini
sağlar.”
23
SERMAYE YETERLİLİĞİ
Sermaye Tabanı
SYO = --------------------------------------------------------- = % 8
Kredi riskine göre ağırlıklandırılmış varlıklar
ve gayrinakdi krediler ( Kredi Riski )
24
SERMAYE YETERLİLİĞİ
BASEL - 1 BDDK 2002
Öz Kaynaklar
SYO = ------------------------------------------- =% 8
Kredi Riski + Piyasa Riski
25
SERMAYE YETERLİLİĞİ
BASEL - 2 BDDK 2008
Öz Kaynaklar
SYO = ------------------------------------------------------- =% 8
Kredi Riski + Piyasa Riski+ Operasyon Riski
(kredi derecelendirme)
26
SERMAYE YETERLİLİĞİNİN HESAPLANMASI • I- ANA SERMAYE
• A) Ödenmiş sermaye,
• B) Kanuni yedek akçeler,
• C) İhtiyari ve fevkalade yedek akçeler,
• D) Vergi provizyonundan sonraki dönem kârı ve geçmiş yıllar kârı toplamı,
• E) Dönem zararı ile geçmiş yıllar zararı toplamı (-).
• II- KATKI SERMAYE
• A) Genel kredi karşılığı tutarı,
• B) Banka sabit kıymet yeniden değerleme fonu (maliyet artış fonu, sermayeye eklenecek iştirak ve bağlı ortaklık hisseleri ile gayrimenkul satış kazançları dahil.),
• C) Banka sabit kıymetleri için Bankaların Kuruluş ve Faaliyetleri Hakkında Yönetmeliğin 4 üncü maddesinin 4 üncü fıkrasında yer alan katkı sermaye ile ilgili tanımda belirtilen şekilde hesaplanan yeniden değerleme tutarı,
• D) İştirakler, bağlı ortaklıklar sabit kıymet yeniden değerleme karşılığı (Menkul kıymetler arasında izlenilen iştirak amaçlı diğer ortaklıklara ilişkin olanlar dahil),
• E) Alınan sermaye benzeri krediler,
• F) Menkul değerler değer artış fonu,
• G) Muhtemel riskler için ayrılan serbest karşılıklar.
• III- ÜÇÜNCÜ KUŞAK SERMAYE
• IV- SERMAYE (Yönetmelikte öngörülen sınırlar çerçevesinde:I+II+III)
• V- SERMAYEDEN İNDİRİLEN DEĞERLER
• A) Ana faaliyet konuları para ve sermaye piyasaları ile sigortacılık olan ve bu konulardaki özel kanunlara göre izin ve ruhsat ile faaliyet gösteren mali kurumlara yapılan tüm sermaye katılımlarına ilişkin tutarlar,
• B) Özel maliyet bedelleri,
• C) İlk tesis giderleri,
• D) Peşin ödenmiş giderler,
• E) İştiraklerin, bağlı ortaklıkların, sermayesine katılınan diğer ortaklıkların ve sabit kıymetlerin rayiç değeri bilançoda kayıtlı değerinin altında ise aradaki fark,
• F) Türkiye`de faaliyet gösteren diğer bankalara verilen “sermaye benzeri krediler”,
• G) Şerefiye,
• H) Aktifleştirilmiş giderler.
• VI- ÖZKAYNAK (IV- V)
27
Likidite Yönetimi
• “Likidite kazası, uçak kazasına benzer. Daha önce olmaması bir sonraki uçuşta olmayacağı anlamına gelmez. Dikkat edilmezse, kurallara uyulmazsa, her uçuşta, her şarta göre, ayrı düzenleme yapılmazsa, her an kaza olabilir. Likidite kazası ölümcül kazadır!”
28
Aktif Kalitesi
“Aktif kalitesi, Diyarbakır karpuzuna benzer! İçini görmeden dıştan kalitesini anlamak için ağırlığına ve tokatlanınca çıkarttığı sese bakmak yetmez! Dıştan heybetli, içi beş para etmeyebilir! Yanılabilirsiniz. Dikkat! karpuzun içi bir günde çürümez. Çürürken, çürüdüğünü size haber vermez!”
29
Yönetim Kalitesi
• Yönetim kalitesi ile ilgili yasal düzenlemeler
• Yönetim kalitesi ile verimlilik arasında ilişki
• Faaliyet riski ve yönetim kalitesi
• Yönetim kalitesi ve istikrar
31
BANKACILIK RİSKLERİ (POK)
• 1. Piyasa Riski..............P
• 2. Operasyon Riski.......O
• 3. Kredi Riski...............K
32
Ekonomik değer ve/veya
gelirdeki dalgalanma
Piyasa Riski
PR
Kredi Riski
KR
Operasyonel
Risk
OR Piyasa fiyatlarındaki
değişimden
kaynaklanan
dalgalanmalar
Kredi kayıplarındaki değişimden kaynaklanan
dalgalanmalar
Yetersiz veya yanlış içsel
yöntem, kişi ve
sistemlerden veya dışsal
olaylardan kaynaklanan
dalgalanmalar
RİSK ÇEÇİTLERİ?
POK
P O
K
33
Piyasa Riski
PR
Piyasa fiyatlarındaki
değişimden
kaynaklanan
dalgalanmalar
PİYASA RİSKLERİ
POK
P O
K
34
PİYASA RİSKİ YÖNETİMİ
Piyasa
enstrümanlarından
kaynaklanan risk
PİYASA RİSKİ
Aktif / Pasif vade
uyuşmazlığından
kaynaklanan risk
Hisse
Senedi
Riski
Kur
Riski
Emtia
Riski
Faiz
Oranı
Riski
35
PİYASA RİSKİ YÖNETİMİ
Piyasa Enstrümanlarından Kaynaklanan Risk
Amaç piyasa fiyatlarında meydana gelecek dalgalanmaların
taşınan portföy üzerinde yaratacağı değer kaybı hesaplanmaktadır.
Riskin tespit edilmesinde RMD modellerinin kullanılması
bankacılık sektörü için endüstri standardı haline gelmiştir.
İstatistiksel varsayımlara dayalı olan RMD modelleri belirli bir
olasılık dahilinde ve bir günlük süre içinde bir bankanın taşıdığı
portföyünün maksimum ne kadarını kaybedebileceğini ölçmektedir.
Model ile belirlenen riske karşılık ne kadar sermaye tahsis
edileceğine karar verilmektedir.
Etkin bir piyasa riski yönetimi için RMD modellerinin yanında
stres testleri ve senaryo analizleri yapılmaktadır.
36
PİYASA RİSKİ YÖNETİMİ
Aktif / Pasif Vade Uyuşmazlığından Kaynaklanan Risk
Bilançoda yeralan likit olmayan aktif ve pasiflerin vade
uyuşmazlığına bağlı olarak ortaya çıkan faiz riski ölçülmektedir.
Başlangıçta aktif/pasif yönetimi uyuşmazlıktan kaynaklanacak
gelir kaybını ölçmeye çalışırken, ileri uygulamalarda ekonomik
değer kaybının hesaplanmasına başlanmıştır.
Amaç vadeleri geldiğinde tekrar yenilenen pozisyonlar (vadesi
uzatılan mevduatlar veya krediler) için gerçek vadenin ne olduğunu
bulmak ve böylece bilançonun gerçek hassasiyetini ölçmektir.
37
Faiz Riski Faiz geliri getiren yatırım
araçlarının faizlerdeki
dalgalanmalara bağlı olarak
değerindeki değişimler
Fonlama kaynakları ile
yatrım araçları arasındaki
vade farklılığı
nedeniyle maruz kalınan
riskdir.
Kur Riski Fonlama kaynakları
ile yatırım araçlarının
farklı para birimlerde
olması
Gelirler ile giderlerin
birbirinden farklı para
birimlerinden olması
nedeniyle maruz
kalınan riskdir.
Hisse Senedi Riski Yatırım yapılan hisse senetlerinin
fiyatlarında meydana gelen
dalgalanmalara bağlı olarak ortaya
çıkan risk
PİYASA RİSKİ
PİYASA RİSKİ
Likidite Riski Aktiflerin finansmanında veya vadesi gelen ödeme yükümlülüklerinin
fonlanmasında yaşanan kaynak sıkıntısı nedeniyle maruz kalınan riskdir.
Mal Fiyatı Riski Petrol, demir, altın, gümüş gibi mal
fiyatlarındaki değişme nedeniyle
maruz kalınan riskler
P
38
Piyasa Riskleri
• Faiz Oranı Riski
• Döviz Kuru Riski
• Hisse Senedi Borsa Fiyat Riski
• Mal Fiyat Riski
(Kıymetli Madenler, Tarım Ürünleri, Petrol
Ürünleri, Demir Çelik, vs)
• Likidite Riski
P
39
Faiz Riskleri
• Faiz Duyarlılık Riski
• Piyasa Faizi Riski
• Gizli Opsiyon Riski
• Verim Eğrisi Riski
• Erken Satış Fiyat Riski
• Yeniden Yatırım Riski
• Net Faiz Pozisyonu Riski
FR
40
(Piyasa Riski)
DÖVİZ RİSKLERİ
• Döviz Pozisyonu R
• Döviz AlımSatım R
• Dövizli Türev
Ürünleri R
• Döviz Temini R
41
Döviz Riskleri
• Döviz Pozisyon Riski Açık Pozisyon, Uzun Pozisyon, Long/Short
• Kur Değişimi Riski Açık poazisyondayken kur artışı, Uzun pozisyonda kur düşüşü nedeniyle yaşanan zarar etme riski
• Döviz Alım Satım Riski Döviz alım satımlarından zarar etme riski
• Döviz Tedarik Riski Döviz bulamama veya çok pahalı bulma riski
DR
42
DÖVİZ KUR RİSKİ
• Dövizli Aktifler
• Dövizli Pasifler
• Dövizli Taahhüt
ve Yükümlülükler
• Dövizli Türev
Ürünlerinden
Borç ve
Yükümlülükler
Hangisi Büyük?
44
HİSSE FİYATI RİSKİ
• Borsadaki hisse fiyatlarında meydana
gelen beklenmedik büyük dalgalanmalar
bankaya zarar verebilir
• Kredi kalitesini bozabilir
• Kredi anapara faiz tahsilatlarını
etkileyebilir
• Temina olarak alınmış hisse değerlerinin
düşüşü nedeniyle kredi teminatı eriyebilir
45
Petrol, Altın, vb, Fiyatları Riski
• Petrol, Altın ve benzeri önemli mallarının
fiyatlarında meydana gelecek
beklenmeyen büyük değişiklikler
bankalara risk yaratabilir
• Bankaların varlıklarının değerlerinin
azalmasına neden olabilir
• Bankacılık iş hacmini, cirolarını ve karlılık
marjlarını olumsuz etkiliyebilir
48
Likidite Riskleri 3FTT
• Fonlama Riski Mevduatın yenilenmeme veya beklenmedik çekilişinin
yaratacağı likidite riski
• Tahsilat Riski Kredilerin vadelerinde tahsil edilmemesinin yaratacağı
likidite riski
• Tazmin Riski Gayrinakti kredilerin beklenmedik tazminlerinin
yaratacağı likidite riski
LR
49
LİKİDİTE RİSKİ
• Pasiften gelebilecek çekilişleri ve aktiften gelebilecek kredi taleplerini karşıma gücüdür.
• Zorunlu Karşılık ve Disponibilite oranları ile bankaların likit olmaları yasal olarak sağlanmaya çalışılır.
• STOK YAKLAŞIMI, tecrübelere dayalı olarak rasyolar incelenir. Nakit giriş çıkışları dikkate alınmaz. Yalnızca banka kaynaklarının yeterli olup olmadığı incelenir.
• AKIŞ YAKLAŞIMI, nakit giriş çıkışını dikkate alarak bulundurulması gereken likit rezervleri belirler. Bir ay öncesine göre gelecekteki giriş çıkışı belirleyen grafik oluşturulur.
• LİKİDİTE FARKI YAKLAŞIMI, belirli bir dönemde vadesi dolan aktifler ile yükümlülükler arasındaki fark bulunur. Sonuca göre likidite stratejisi oluşturulur. Vade analizi veya yaşlandırma analizi, bu yaklaşımı analiz yapılabilir hale getirir.
51
KREDİ RİSKİ (Piyasa Riski)
• Verilen kredilerin vadesinde anapara ve faiz
tahsilatlarının eksiksiz olarak yapılamama
riskidir.
• Kredilerden yeterli verimi alamama riskidir.
• Kredi riskinin azaltılması için yeterli
çeşitlendirme (konsantrasyona dikkat!) en
önemli koşuldur. Ancak bunun yanısıra kredi
analizlerinin doğru biçimde yapılması da gerekir.
• Bankalarda kredi riskini azaltmak için çeşitli
yasal sınırlamalar getirilmiştir.
K
52
Kredi riskinin modellenmesinde en önemli aşama risk derecelendirme sistemi
geliştirilmesidir.
Kredi riskinin modellenmesi ile kredi portföyünün beklenen kayıp tutarı tespit
edilmektedir.
Beklenen kaybın belirlenmesinin ardından, hedeflenen risk notuna bağlı olarak
beklenmeyen kayıp hesaplanmaktadır.
Kredi riskinin modelleştirilmesi müşteri bazında riske göre fiyatlama
yapılmasını sağlamaktadır.
Beklenmeyen kayıp tutarını kredi riski için gerekli sermayeninbelirlenmesinde
kullanılmaktadır.
KREDİ RİSKİ YÖNETİMİ
53
Operasyonel
Risk
OR
Yetersiz veya yanlış içsel
yöntem, kişi ve
sistemlerden veya dışsal
olaylardan kaynaklanan
dalgalanmalar
OPERASYONEL RİSK
POK
P O
K
54
OPERASYONEL RİSK
OPERASYONEL
RİSK
Doğal Afet
Sahtekarlık
Kontrol
Mekanizmaları
Yasal
Düzenlemeler
Sistem
problemleri
O
55
(Piyasa Riski)
Operasyon Riski
• Teknoloji Riski
• Muhasebe ve Raporlama Riski
• Hırsızlık Riski
• Suistimal Risk
• Yanlış/Eksik İşlem Riski
• Yasa ve Mevzuat Riski
• Yeni Ürün/Yeni Hizmet Riski
O
56
Yanlış Otorizasyon
Yetersiz Dokümantasyon
Sistemlerin Çökmesi
Yetersiz Muhakeme ve Kararlar
İnsan Hataları Eğitim Eksikliği
Suistimal Soygun Hırsızlık
Hatalı Fiyatlama
Yanlış İşlem Yapmak
Fonların Yanlış Kullanımı
Tabii Afetler
Operasyonel Risk
Operasyonel Risk
57
Operasyonel riskin de diğer riskler gibi ölçülebilmesi ve gerekli
sermayenin ayrılabilmesi için aşağıdaki aşamaların gerçekleşmesi
gerekmektedir.
OPERASYONEL RİSK YÖNETİMİ
Kurumsal Kavram Gelişimi
Operasyonel Risk Kontrol Birimi kurulmalı
Operasyonel risk grubuna giren riskler tanımlanmalı
Operasyonel risk politikaları oluşturulmalı
Gözlemleme – Değerleme
Analitik ve niteliksel risk göstergeleri oluşturulmalı
Kayıpların oluşmasına neden olan işlem hatalarını belirlemek
Geçmişte meydana gelmiş kayıpların tekrarının ortadan kalkması için
gerekli yapılanmanın an hatları oluşturulmalı