O correlato físico daquela frase de Oswald Spengleren Decadencia de Occidente e que afirma que “candounha cultura morre devén civilización”, son as ruínas.Coñecemos o esplendor exípcio, asirio, grego, romano,maia ou inca polas súas ruínas, polos restos que daque-les seus tempos con mellor ou peor sorte chegaron dei-ca nós.

Porén,a conciencia do valor das ruínas é relativamen-te recente. Por puro utilitarismo, moitas construcións ro-manas foron aproveitadas para edificar de novo.Con ca-da mudanza de estilo –poñamos de románico ao góti-co– non había vontade conservacionista. É o que suce-de cando o vello aínda non significa“antigo.”

Foi co Renacemento, xa que logo en terras de Italia,cando os artistas tomaron conciencia das ruínas e do va-lor estético que conservaban.Así,cando a paisaxe come-zou a ter un sitio na pintura,a arquitectura procuraba enparalelo a perspectiva como eixe vertebrador do urba-nismo.E ese canon foi atopado nas ruínas que sobrevivi-ron ao Imperio Romano. E aquelas ruínas pasaron copincel á tea.

E ninguén no Renacemento, xa na súa fase manieris-ta, soubo interpretar o canon de Vitruvio coma AndreaPalladio. Á súa vez, este arquitecto paduano veu influírdecisivamente no neoclasicismo do século XVIII. E da-quela o interese polas ruínas xa pasou a ser paixón eciencia coa Ilustración.Carlos VII de Nápoles e,despois,III de España patrocinou o descubremento de Pompeiae Herculano e, en América, o das ruínas de Yucatán. Senesquecer, doutra banda, os gravados de Piranesi sobreRoma,recentemente presentados na capital italiana.

A admiración polas ruínas colleu un novo pulo coachegada do Romantismo,desde o impacto que causou aCidade Eterna en Goethe até a deriva na novela gótica,incomprensi-ble sen o re-curso de vellosedificios estra-gados. Unhad e s t r u c i ó nque no casode España tivomoito a ver co-as –con certe-za necesarias–desamortiza-cións de 1820e 1835.Perdidaa función mo-nástica polaausencia dasordes relixio-sas,moitos edi-ficios non resistiron,algúns mesmo até a completa desa-parición.

Porén,pasada a febre liberal,moitas destas ruínas co-mezaron a ser conservadas.Restos como San Domingosde Pontevedra,a igrexa franciscana de Atienza ou o mos-teiro xerónimo da Murtra (Badalona), por citar algúns,exemplos, despertan no visitante a sensación do valorque tiveron no pasado. Por non falar de tantos e tantoscastelos que ben pola perda de utilidade ou pola mando home (caso dos galegos nas guerras irmandiñas) fo-ron ruína ben axiña.

E non cabe dúbida do papel estragador das guerras eda artillería.Coma testemuña,entre nós, temos as ruínasde Belchite ou de Corbera d’Ebre.Ou despois da Segun-da Guerra Mundial a igrexa berlinesa do Kaiser Guiller-mo ou a cidade de Dresde.A conservación ou a restaura-ción desas ruínas sempre provoca discrepancias: desdeos que lamentan a perda e falsificación dos restos orixi-nais até os que condenan a pervivencia de sinais da me-moria histórica.

Coa recente aparición de ruínas industriais sucedeunha cousa semellante.Desaparecida en moitos casos aprodución por mor da evolución tecnolóxica,costa aín-da que os concellos –xa non digamos os propietarios–

entendan a necesidade de preservar un patrimonio ar-queolóxico que non por recente,non deixa de ter valor.Fronte ao risco da especulación,manter esas testemuñaspermite entender como foron en realidade os séculosXIX e XX.Desde as vellas fariñeiras castelás ás conservei-ras galegas (o caso de Massó é paradigmático) pasandopor tantas e tantas fábricas e colonias téxtiles catalás.

O inmediatismo económico que estamos a vivir pro-vocou a aparición das prerruínas.Eses barrios da perife-

ria madrileña que, erguidos na febre do ladrillo, difícil-mente algún día serán habitados:Valdeluz –coa súa inú-til estación do AVE–,Seseña ou a estación de metro Pitisque leva a ningures, un descampado estéril. Mais taménhai un estrago das ruínas por pura desidia, como a queestá a padecer Pompeia pola falta de investimentos porparte do goberno de Berlusconi: primeiro foi a Escolados Gladiadores e agora un muro da casa do Moralista.Ruína sobre ruína.

Coordina: Xose Ramón PenaNº 357 n XOVES, 20 DE XANEIRO DE 2011

Ruínase ruínasDo esplendor do pasadoá crise da especulación

JOAQUIM VENTURA

HISTORIA: DOSHETERODOXOS GALEGOS /PÁX. II

MOSTRA: “KORDACOÑECIDO DESCOÑECIDO” /PÁX. III

TEATRO: THOMASBERNHARD EN GALEGO /PÁX. VIII

A historia da hetero-doxia é a historia daque-les suxeitos que, ao lon-go da historia, se mani-festaron contra o dogmaestablecido da relixiónna que profesaban.

Neste sentido, na Gali-za, de tradición cristiá, aheterodoxia estaría defi-nida por aquelas corren-tes que se manifestaronen primeirolugar contrao canon bí-blico esta-blecido noss u c e s i v o sc o n c i l i o smetropolita-nos (dona-tismo...), dasque non te-mos coñece-mento naGallecia.

D e s p o i sdese momen-to inicial, apartir do sé-culo IV, a he-t e r o d o x i avén designa-da por unhaautor idade–o Papa deRoma, o em-perador ro-mano ou orei–,que loitacontra esas“ h e r e x í a s ”buscando asúa erradica-ción. Daque-la, entre osprimeiros he-terodoxos ga-legos cómprerecoñecer aPriscil iano,decapitadoen Tréverisen 385, asícomo a Exe-ria e Baquia-rio,quen esta-bleceron fronte á Igrexadominante, unha Igrexade iguais, na que os ho-mes e as mulleres tiñan osmesmos dereitos, e moipróxima á natureza. Asímesmo, pódese conside-rar heterodoxos a Pacen-cio,un maniqueísta de ori-xe romana que predicoupor Galiza nese tempo e,finalmente, aos suevos,que profesaban o cultoarriano antes da súa con-versión ao catolicismo, lo-grada por Martiño de Bra-ga,quen tamén combateuos relictos priscilianistas eas supersticións, comodeixou constancia no seulibro De correctione rusti-corum (574).

O terceiro momentodecisivo na historia daheterodoxia ten lugardespois dos grandes cis-mas que dividiron a Igre-xa cristiá, primeiro entreas igrexas de Oriente eOccidente (s. XI) e logoentre católicos e protes-tantes (s. XVI), cando ca-da nova igrexa definiu assúas propias heterodo-xias.

Neste sentido, nos paí-ses de tradición católicacumpriría considerar he-

terodoxos a quen se ma-nifestou contra a autori-dade da Igrexa católicadespois do Concilio deTrento, o que incluiría nanómina de heterodoxose heterodoxas (cando ashoubese), a personaxesde diversa condición. Detl xeito, na Idade Moder-na habería que incluír nanómina de heterodoxos

galegos, cando menos entanto que erasmistas, aoprimeiro conde de Gon-domar, Diego Sarmientode Acuña, quen tiña co-ñecementos da obra deErasmo de Rotterdam–como salientou Luis To-bío n’ O erasmismo deGondomar (1970)–, e po-siblemente a Pedro Fer-nández de Lemos, o VII

conde de Lemos e mece-nas de Cervantes, quenpara Américo Castro eraerasmista.

Chegados ao Séculodas Luces, se seguimos ocriterio de Menéndez Pe-layo, quen realizou un es-tudo canónico n’ Historiade los heterodoxos espa-ñoles (1880–1882), habe-ría que identificar como

tales quen se manifesta-ron a prol do racionalis-mo, o laicismo ou o ateís-mo e defenderon a liber-dade de cultos e de con-ciencia, a desamortiza-ción dos benseclesiásticos e a separa-ción de poderes Igre-xa–Estado ou calquerainiciativa política queatentase contra o poder

da Igrexa,como fai opropio autornos libros VIIe VIII que de-dica ao sé-culo XIX.Neste senti-do, haberíaque conside-rar hetero-doxos a Cor-nide Saave-dra ou LucasLabrada, en-tre os ilustra-dos; o mate-mático Fon-tán, o enxe-ñeiro AlonsoLópez ou omilitar DíazPorlier, nosp r i m e i r o sanos do sé-culo XIX; apolíticos eintelectuaisprogresistascomo Faral-do, Aguirre,Rosalía deCastro, Mon-tero Ríos,Sánchez Vi-llamarín, PazN o v o a ,E d u a r d oChao, More-no Barcia,ConcepciónArenal, Cu-rros Enrí-quez, Casa-res Quiroga,

Castelao, Bóveda, Ca-sal..., que representan ahistoria do pensamentolaico e liberal, ás máisdas veces republicano egaleguista, dos séculosXIX e XX; e, por suposto,aos integrantes das lo-xias masónicas e doutrassociedades secretas.

Non obstante, ese cri-terio resulta excesiva-mente dogmático e su-pón a condena de quense manifestou contra opoder da Igrexa, poloque cómpre restrinxir ahistoria oficial da hetero-doxia á das manifesta-cións heterodoxas no in-terior da Igrexa, o quesignifica considerar co-mo heterodoxos a quense manifestaron contra odogma dominante daIgrexa en cada momentohistórico, como porexemplo, a ampla comu-nidade de crentes queloitaron por unha Igrexagalega, próxima aos hu-mildes e en contacto coaNatureza, como veñendefendendo dende haianos Xosé Chao Rego,Francisco Carballo, Mon-cho Valcarce ou Victori-no Pérez Prieto.

Contra o dogmaHeterodoxos de noso

ALFREDO IGLESIAS DIÉGUEZ

A masonería: un capítulo esencial na historia dos heterodoxos galegos.

Ao longo dos últimos séculosxurdiron numerosas sociedadesque traballaron a prol do perfeccio-namento moral e intelectual da hu-manidade e fomentaron o progre-so e o laicismo.Entre esas socieda-des, a masonería ocupa un lugarpredominante,aínda que ta-mén cómpresalientar outrass o c i e d a d e scon presenzana Galiza, co-mo sinala Car-los Pereira Mar-tínez no libro A Galicia heterodoxa(Espiral Maior,2010).

Daquela, a masonería galega,aínda que presente dende finais doséculo XVIII,non acada a súa pleni-tude ata o Sexenio Revolucionario(1868–1874).A partir dese momen-to, a masonería desenvolve unha

actividade fundamental no eido daeducación e do xornalismo.Así,vinculadas á masonería e dirixidaspor masóns, fúndanse as primeirasescolas laicas da Galiza, como aque promoveu en 1888 a Socieda-de de Librepensadores de Ferrol,na

que era figura sobranceira o masónPedro Maristany, ou a que promo-veu na Coruña,en 1889,a Socieda-de de Librepensadores Miquel Ser-vet que chegou a dirixir o sobran-ceiro republicano galego MorenoBarcia, quen tamén foi masón.Asímesmo, alén da prensa propia das

loxias masónicas,os masón promo-veron xornais obreiros como ElObrero de Ferrol e colaboraron enxornais de ideoloxía liberal comoLa República,La Democracia ou LaLibertad. Así mesmo, varios dosmáis notables masóns coruñeses

estiveron vincu-lados á socieda-de Antorcha Ga-laica de Libre-p e n s a m e n t o(1897–1900).

En Galiza,ademais, insta-láronse outras

sociedades, como o Club Rotary,impulsado pola burguesía galega li-beral entre os anos 1926 e 1936,ouo Grupo Marco Aurelio de teosofis-tas, que se reunía en Pontevedra ecos que se relacionaronVíctor SaidArmesto ou Vicente Risco na súaetapa neosófica.

Masóns elibrepensadores

Nos países católicosera heterodoxo

aquel que semanifestaba contra

a autoridadeda Igrexa

FARO DE VIGOXOVES, 20 DE XANEIRO DE 2011 HISTORIAII

O Auditorio de Galiciade Santiago de Compos-tela presenta, na sala Isa-ac Díaz pardo,até o 27 demarzo a mostra Korda co-ñecido descoñecido, dedi-cada ao cubano AlbertoKorda, un dos fotógrafosmáis relevantes do séculoXX.

Korda foi unha dasmáis sobranceiras figurasdo mundo da moda e dapublicidade nos anos 50do pasado século en Cu-ba.A partir da revolucióncubana o seu labor pa-sou a ser a representa-ción do proceso políticoe social da nova Cuba.Korda participou e plas-mou na súa obra un dosfeitos que máis marcarona historia do século XXdocumentando a realida-de do mundo en intensamudanza da Cuba dos60.

Korda gozou en vidadun dos máis xeralizadosrecoñecementos comofotógrafo do chamadoperíodo “épico” da Revo-lución cubana. Sona ga-ñada,nomeadamente,po-la reprodución mundialda súa fotografía do“Che”que durante cincuentaanos foi emblema do hu-manismo revolucionariomundial e que acaboupor se converter nunhadas iconas do século XX.

Na fotografía AlbertoKorda reflíctense os tra-zos característicos doseus estilo: a súa vontadepor se achegar ás per-soas, cun interese espe-cial polas faces e a súaexpresividade, mais sem-pre cunha vontade de“re-presentación”, de procu-ra de dignificación, senrenunciar nunca a trans-mitir unha mensaxe deinquebrantábel fidelida-de ao espírito dos valoresdo modelo social que de-fende. Espírito que conti-núa na súa serie de foto-grafías de movementosde masas que teñen co-mo tema acontecemen-tos relevantes da Cubapostrevolucionaria.

A obra de Korda é par-

te dun novo concepto dereportaxe que se afastado impersoal para con-verter a obra nun produtode autor, que se implicaemocionalmente e queentende a actividade fo-tográfica, e a artística enxeral, como un xeito deaxitación social, sempresen que iso leve aparella-da unha ortodoxia departido.

Cómpre lembrarmosque as súas fotografíasdebemos inserilas dentrodun contexto –en espe-cial a década dos sesen-ta– nos que se asiste a un-ha revisión do papel do

documentalismo en cla-ve de compromiso social,situado nun contexto queo propio Korda recoñe-ceu como unha auténticaconmoción persoal. Aollada que plasma o cu-bano nestas obras é adunha artista que está li-gado á estética e á políti-ca anticolonialista inter-nacional.Desde esta pers-pectiva é desde a quesempre practicou o com-promiso e exerceu a li-berdade.

O cubano amosa nestecontexto unha clara pre-ferencia por construírimaxes dignificadoras,

que eluden o macabro enas que a figura humanae o rostro son obxecto deespecial interese, dentrodunha linguaxe afín aosrealismos documentais.

Constrúe imaxes moielaboradas e de composi-cións perfectamenteequilibradas, dentro daaparente simplicidade,como a da fotografía dohome termando de dúasgranadas de morteiro, ounos retratos da intensida-de realizado a Ernesto“Che” Guevara. Nelas faiabrochar, con todas asconsecuencias, a compli-cidade do autor, sendoconsciente da importan-cia que pode ter unha de-terminada imaxe e doseu valor no contexto po-lítico internacional, as-pecto que explica esta li-gazón procurada entre te-ma e autor.

Trátase dunha actitudemilitante, que quere cola-borar e non limitarse aser simple observadora,consciente de que nonexiste neutralidade fronteao conflito do que é tes-temuña.

Interesante, de seu, co-mo testemuño de época,a fotografía de Korda tentamén un valor como unproduto artístico dunhadeterminada época,exemplo dunha concretaorientación estética, moirepresentativa da derivado convulso contexto in-ternacional dos anos cin-cuenta, sesenta e setenta.Os seus traballos son,pois, magníficos exemp-los dunha estética docu-mental e humanista.

A obra do cubano haique situala, xa que logo,nos parámetros do docu-mentalismo, sempre des-de un fondo respecto comedio, lonxe de calqueraafectación mais cun ex-tremo rigor formal, un ri-gor procurado.Unha obraque lonxe dunha utópicaobxectividade procura amaior integridade e ho-nestidade posíbel e quenon agacha a súa posturaideolóxica.

Kordacoñecido

descoñecido

Alberto Korda (1928-2001): fotografías e diferentes momentos da súa traxectoria.

A exposición Korda,coñe-cido descoñecido é froito dotraballo de colaboración en-tre La Fabrica,o Estate Kordae a Casa de América de Ma-drid. Agrupa por primeiravez o resultado dunha amp-la investigación desenvolvida po-la comisaria Cristina Vives, un la-bor que permite comprender o le-gado do fotógrafo cubano.A mos-tra está formada por unha escol-ma de máis de 200 fotografías e

aparece estruturada en cinco ám-bitos temáticos:“Studios Korda”,“Os líderes”,“O pobo”,“A muller”e“O mar”, este último coa súa inte-resante fotografía submarina.

Moitas das imaxes presentadas

ficaron inéditas e moitas de-las nunca foran expostas,unha realidade que foi posí-bel por mor da colabora-ción de Diana Díaz, a fillamáis vella –e herdeira– deKorda.

Título: Korda coñecidodescoñecidoComisraiado: CristinaVivesLugar:Auditorio de Galicia,Santiago de CompostelaData:Até o 27 de marzo

Unha amplainvestigación

FARO DE VIGOXOVES, 20 DE XANEIRO DE 2011ARTE III

Estética documental e humanistaCARLOS L. BERNÁRDEZ

A finais do pasado no-vembro Mercedes Peón sa-cou á venda o seu cuartotraballo discográfico,...–––... SÓS, (Fol Música,2010),que vén continuar aliña de innovación basea-da na tradición encetadahai agora xustamente dezanos coa súa estrea disco-gráfica, Isué (Resistencia,200). Despois viñeron Ajrúno 2003 e Sihá no 2007,am-bos os dous traballos conDiscMedi, e polo mediodeles xiras mundiais que ateñen convertido nunhadas artistas galegas de mei-rande proxección interna-cional.

E como mostra do reco-ñecemento que recibe anosa paisana no estranxei-ro,non hai mellor exemploque a recentísima apari-ción de Peón no Womex

2010, celebrado en Copen-hague, onde acudiu des-pois de ser seleccionadaentre máis de setecentaspropostas que devecíanpor se apresentar nesta im-portante feira dirixida aosprofesionais da música.Foio pasado 29 de outubro efoi a primeira vez que un-ha representante da nosamúsica era escollida direc-tamente polo esixente xu-rado do Womex para ac-tuar aló.

De feito,ao longo de va-rios anos, –tres concreta-mente, os que pasarondende a publicación doseu anterior traballo disco-gráfico–, en que apenashoubo novas arredor dacompositora coruñesa, ela

foi xestando este traballo,mentres facía asemade abanda sonora da longame-traxe documental Liste,pronunciado Líster de Mar-garita Ledo e mais a com-posición e espazo sonoropara danza Concerto des-concerto. Para alén de xirarco Kiosco das almas perdi-das do centro coreográficogalego, coa “perfomance”en solitario que argallouhai dous anos e tamén coasúa banda. Malia esta acti-vidade frenética, o certo éque os focos mediáticosnon volveron apuntar atéagora cara a ela, por morda súa presentación noWomex e deste SÓS que le-va quince días á venda.Undisco no que á artista,pou-co amiga de colabora-cións e moi cómoda nosprocesos de gravación“ca-

seiros”, nos que apenas serodea dos seus máis ínti-mos colaboradores, volvesorprendercom paisa-xes sonorasg l o b a l i z a -das, que vande São Pauloa Rabat, co-ma semprecoa cernana tradicióngalega,e cun

peso da electrónica queconfirma que a evolucióncara a este tipo de sonori-

dades deSihá non fo-ra un pasoen falso, se-nón unhaaposta medi-tada. Porquetamén é cer-to que estenovo traba-llo disipa a

sensación de esgotamentoque sobrevoaba o anteriordisco.Volve aparecer o sonpeculiar que permite iden-tificar sen atrancos a súamúsica,volven aparecer re-trousos e melodías que sefan familiares, mais agoraun aquel de frescura, devolta ao rego creativo en-gala por riba dos dez cor-tes de SÓS. Un sós polisé-mico, que é simultanea-mente unha chamada deauxilio, unha chiscadela asoidade creativa e mesmopode ter outro significadopara un ouvinte arxentinoou uruguaio.Tamén é, sendúbida ningunha,un discofeminino, declaradamentefeminino nos seus dousprimeiros cortes,“Elas” e“Derorán”,e é precisamen-te neste último onde apa-rece algunha das frases

que de certo van ficarecoando na nosa cabezadespois de escoitármoloun par de veces.

Acompañada de Fer-nando Abreu ao clarinete,de Manuel Cebrián á guita-rra, de Manuel Alonso aobaixo eléctrico, de Fernan-do Martíñez ao acordeón edos samplers de NachoMuñoz, Mercedes Peónpon a voz,toca a gaita eléc-trica,atrévese con innume-rables instrumentos de per-cusión de todos os lugaresdo mundo, toca baixo, gui-tarra,clarinete,e achega asgravacións de campo queaparecen, aquí e acolá,neste seu novo traballo,que foi presentado recen-temente no Centro Galegode Arte Contemporáneade Compostela, e para oque non hai, lamentable-

mente e polo de agora,máis datas confirmadas enGaliza.

Autoproducido, o máisconceptual dos seus traba-llos, –segundo ela mesmaten afirmado–, unha mos-tra do seu mundo interior,un mundo de capas sono-ras que interactúan,que re-flicten as sensacións que áartista lle van producindoas súas diferentes expe-riencias vitais, ...–––... é aproba do bo estado de for-ma dunha das artistas gale-gas que mellor entendeque a orixinalidade vén daorixe e que non hai mellormaneira de acadar o éxitoca procurar a primeira senesquecer nunca a segun-da.

Dacabalo entre fins de outu-bro- comezos de novembro, tivolugar a edición de 2010 do Wo-mex,o máis importante evento in-ternacional dos dirixidos á músi-ca étnica, onde Mercedes Peón ti-vo a honra de ser a artista galegaseleccionada para actuar ao vivo.Digamos que Cristina Pato acce-deu tamén a este inmellorable es-caparante, actuando dentro doSounds of Spain: unha presenzaque dá continuidade a esoutrasvividas,por exemplo,no 2008 can-do unha delegación encabezadapor Narf, Muteronhi e Xosé Ma-nuel Budiño achegaron a nosasonoridade até a edición daquelacelebrada en Sevilla. Mais, para

alén de artistas, son varias as em-presas ligadas á música do paísque teñen unha cita ineludibleno WOMEX, e así Nordesía, Zou-ma, Lóspregos, Berrogüetto Pro-ducións,etc.acoden puntualmen-te a esta cita, como tamén existerepresentación institucional da

man do stand que GalicianTunes,a marca da promoción interna-cional da música galega creadapola Xunta hai uns anos, tivo den-tro do espazo estatal e que deucobertura loxística ás empresas

produtoras e distribuidoras dosector que se desprazaron esteano á capital dinamarquesa.

Ademais de plataforma de pro-moción da música galega, o WO-MEX vén constituír un lugar inme-llorable para coñecer as novaspropostas que no eido da WordMusic xorden en calquera recan-to do mundo. Así,a carón de Mer-cedes Peón e dentro dos escolli-dos polo xurado para actuar naedición deste ano,actuaron,entreoutros, os portugueses DançasOcultas, interesante cuarteto deconcertinas, os colombianosBomba Oculta, cumbia, hip–hope electrónica, ou o colectivo DjsCriolina dende Brasilia.

FARO DE VIGOXOVES, 20 DE XANEIRO DE 2011 MÚSICAIV

Mercedes Peón na Praza de Portugal, en Vigo. // FOTO: ELI REGUEIRA

Womex 10

SÓS–PeónDeclaradamente feminino

DANIEL LAVESEDO

FARO DE VIGOXOVES, 20 DE XANEIRO DE 2011LITERATURA/SOCIEDADE V

O sistema literario gale-go, ensaio e narrativa no-meadamente, está a serprodutivo dabondo nacreación e edición de tex-tos que estudan a GuerraCivil ou exploran as con-secuencias perversas daposguerra franquista enGalicia. Hai apenas unano, John Thomson (Asnovelas da memoria) re-collía unha lista cronoló-xica de máis de corenta tí-tulos de novelas galegasque afondan na SegundaRepública, na Guerra ouna Ditadura. Desde Agar-dei por ninguén de Ra-món de Valenzuela en1957 ata Os libros ardenmal de Manuel Rivas en2007.Con todo,está practi-camente ausente da lite-ratura galega a chamadanovela de ditadores,maliaque entre nós tampoucofalten referentes ou mode-los de ditadores, en abso-luto pintorescos, senóntraxicamente históricos emoi nosos. Carecemos denovelas de ditadores, qui-zais a canle de representa-ción máis apropiada paracrear conciencia históri-ca, por mor sobre tododos seus poderes metafó-ricos e épicos que lle pro-porcionan á narraciónmáis forza que ningún ou-tro xénero.A figura do di-tador como tal aínda nonentrou no imaxinario co-lectivo de Galicia e qui-zais por iso os narradoresgalegos fan abstraccióndo subxénero que tenbrindado verdadeirasobras mestras noutras lati-tudes.

É en efecto en Latinoa-mérica onde a novela deditadores se ten converti-do nunha tradición temá-tica dominante. cun refe-rente de luxo en TiranoBanderas de Valle Inclán.A conxunción de reximesautoritarios caudillistas ede narradores que se de-cidiron narrar as súasatrocidades,alimenta e faimedrar un subxénero noque a ficción non se afas-ta moito da realidade.

O ditador nestas nove-las soe ser presentado co-ma un ser vil que se atra-goa co poder e se degra-da coas atrocidades coasque martela os seus opo-sitores, reais ou imaxina-rios,ata límites abraiantes.A paranoia chega ao ex-tremo de legar a barbariepara ser executada des-pois da súa morte, comose percibe neste fragmen-to inicial de Yo el Supre-mo de Roa Bastos, quizaisa mellor novela de ditado-res, que non me resisto atranscribir:“Yo el supremoDictador de la República:ordeno que,al acaecer mimuerte, mi cadáver seadecapitado; la cabezapuesta en una pica portres días en la Plaza de laRepública, donde se con-vocará al pueblo al son

de las campanas echadasal vuelo.Todos mis servi-dores civiles y militaressufrirán pena de horca”.

Mais a novela de dita-dores xa mantiña boa saú-de en Latinoamérica an-tes de Roa Bastos. Así oamosan títulos como Fa-cundo o Civilización oBarbarie (1845) de Do-mingo. F. Sarmiento, Ama-lia (185) de José Mármol,ambas as dúas concibi-das como severas críticasao terror instaurado polopresidente Rosas en Ar-xentina; El señor Presiden-te (1946) de Miguel ÁngelAsturias, a novela queconsagrará de forma defi-nitiva o subxénero e quede xeito surrealista pre-senta un retrato alucina-do do réxime tiránico deManuel Estrada Cabreraen Guatemala. Porén, oboom da novela de dita-dores abrolla nos anos 70co realismo máxico.Títu-los como o xa citado deRoa Bastos, El recurso delmétodo (1947) de AlejoCarpentier y El otoño delPatriarca de García Már-quez imprimen cambiossignificativos nestas nove-las.A perspectiva céntrasena figura do ditador,reflíc-tese a súa soidade e con-ságrase o monólogo inte-rior, o fluxo da concien-cia, a fragmentación na-rrativa e a renuncia á om-nipotencia do narradormoderno. Despois deseperíodo de apoxeo, osubxénero,aìnda que nonse esgotou, esmorece enboa medida ata a publica-ción de La fiesta del Chivo(2000) coa queVargas Llo-sa retrata a ditadura de R.L. Trujillo na RepúblicaDominicana conseguindoque nos ollos do lector re-benten as imaxes dasatrocidades que o réximecometía cos opositores eas vergoñentas humilla-cións que infrinxía aosseus máis fieis colabora-dores. Cartografía das es-truturas do poder, tal co-mo xulgou o Comité No-bel en Estocolmo. Non se-rá a derradeira mostra denovela de ditador porquenas tribos dos “homes sa-bios” xamais desfaleceráa tentación de identifica-ren uns pouco o estadocoas súas persoas, de mo-nopolizaren a violencianon de xeito lexítimo, se-nón opresivo e tiránico.Feito extraordinario e nonobstante tan común, estesmundos totalitarios,excla-maba Etiénne de la Boé-tie.Pero tampouco se apa-gará a necesidade huma-na de converter eses uni-versos de arrepío totalita-rio en engaiolantesmundos de ficción.

Novela de ditadoresCartografiando o arrepío

FRANCISCO MARTÍNEZ BOUZAS

O escritor colombiano Antonio Ungar. // TONI ALBIR

A última acrobacia no subxé-nero debémoslla ao escritor co-lombiano Antonio Ungar, recentegañador do Premio Herralde deNovela con Tres ataúdes blancos.Un thriller político que, desde ohumor negro e a carnavali-zación levada ata o esper-pento, dinamita unha dita-dura nun país imaxinario denome Miranda, nome tiradodo filme de Buñuel, El dis-creto encanto de la burgue-sía, mais con pegadas tannumerosas e significativasque permiten afirmar que se tratade Colombia. Unha ditadura queé en si mesma un espectáculoabraiante, adobiado con toda abrutalidade do terror sanguinario.Un totalitarismo no que mandaun presidente elixido de xeito for-

malmente democrático, pero quese perpetúa no poder e crea unréxime opresivo que sobrevivemediante a asociación de narco-traficantes e Escuadróns da Mor-te. Facéndolle fronte, un ser insig-

nificante que ten que suplantar olíder da oposición “abaleado” po-los sicarios, pero que rematará di-namitando a ditadura simple-mente coa reprodución caricatu-resca dos lemas e discursos desetenebroso rexedor vitalicio, con

aparencias de exótico ser anxeli-cal.Sátira,humor negro para abor-dar a realidade (en Colombia,confesa o escritor, tras unha ma-tanza, esa mesma tarde hai unchiste), mais que estouran nun

desenlace de horror e es-panto. Porén, nunca haberáculpables, xamais se saberáquen o fixo, porqué se mataou porqué se morre.Tal co-mo acontece a cotío no paísandino.Se Roa Bastos foi ca-paz de facernos presente afigura dun ditador que se

apodera da mesma linguaxe, Un-gar, tamén desde a linguaxe con-vertida en caricatura, fai estouraro poder omnímodo dun políticoexótico. Sobrevive, porén, o terrorque outros exercen de forma vi-caria no seu nome.

AntonioUngar

“Tirano Banderas”confórmase como

un verdadeiroreferente de luxo

O xeneral e ditador

arxentino Jorge Videla.

R.L.Trujillo, ditador da

Rep. Dominicana

Augusto Pinochet,

xeneral e ditador de Chile.

Fulgencio Batista,

ditador cubano.

Hai libros que son co-mo un descenso aos infer-nos. Obras nas que o seuautor,extenuado tras unhaintensión agónica, tocafondo e as cicatrices que atravesía do deserto deixana súa ánima son tan pro-fundas que só escribín-doas é quen de exorciza-las.

Tras a lectura de Baterde sombras, –X Premio dePoesía Fiz Vergara Vilari-ño– o máis recente poe-mario de Francisco X. Fer-nández Naval, –un experi-menta a dolorosa sensa-ción de saberse rodeadode tebras, dunha escurida-de mesta e líquida queatoa o corazón, que sedeixa caer como chumboderretido sobre as vas ilu-sións, sobre a amarga es-peranza, sobre as soñadasledicias.

Os versos de FernándezNaval laceran, marcan aferro no espírito as horasaciagas, os infaustos pasa-res,as dúbidas sinistras.Oshumanos somos, pero so-mos fatidicamente, conde-nados irremediablemente

á escuridade das iniquida-des,da traxedia,do omino-so.Todo o alaga un alentoescuro,sen inocencia posi-ble, un presente estéril e ainevitable derrota:“A som-bra non se vence,/ é unhabrétema/ que dilúe as for-mas,/ que reconstrúe aspalabras nos ángulos/ dedentro”.

¿Que nos queda, pois?A tenrura,a fonda e doridahumanidade do sentimen-to:“Habitarate a sombra,/pero sempre/ enxergarás/a tenrura”.

Polo camiño, a loita co-as negacións e esquece-mentos cotiás,contra a fal-sidade dos que aloumi-ñan traizoeiros, o saboragre do beizo fendidocando o mal invade,o urrodesesperado por unha im-

posible loaira á fin do tú-nel.

E gravitando na espesu-ra deste pranto, desta la-daíña sen bágoas que éBater de sombras, os ríosdoutras realidades queamalgaman no canto,den-de os mitos gregos (Sísifoou Perseo e Medusa, poñopor caso) ata as modernasiconas (así no poema“Skywalker”, sempre de-contra a“sombra,/ lado es-curo da forza”) pasandopor Conrad (unha das tresseccións do libro titúlase,significativamente,“No co-razón das tebras”), o tigrefulgurante de Blake ou o“profundo escuro”de ollosde secas concas de Vicen-te Aleixandre.

Fernández Naval cónta-nos da vida que calcina,

d e -vasta e oxi-

da a luz, dese algo“que nos posúe/ lenta-mente e sen cólera;/ unhaimpresión de ferro,/ unhateima calquera,/ a cobiza

dun anxo/ desprovisto deluz/ a pesadez do frío/ nointerior dunha dúbida”.Avida dende a umbra in-mensa dos abismos da de-solación, a ausencia, o si-lencio,a perda,as crebas,oespanto, todo ese non ser,esa mourísima disoluciónda luz que“agatuñou polointerior do orballo/ caraao lugar no que xermo-lan/ os ovos de sombra”.

Bater de sombras é unsudario. Un grimorio deconsternación e abate-mento fronte a ese reversode sombra que nos asola-ga.Poesía ferida,dor extre-ma, voz traspasada nundos máis intensos poetasgalegos vivos.FERNÁNDEZ NAVAL,Francisco X.,Bater desombras,Ed.Espiral Maior,A Coruña,2010,PVP.13 €

Urco Editora leva xa un par de anos a alimentar osamantes do sobrenatural con deliciosos bocados.Agora, coa tradución dunha obra publicada por pri-meira vez en 1908 e considerada precursora do cha-mado “terror cósmico”, xénero que logo cultivaríanH.P.Lovecraft e A.Derleth –amén de numerosos conti-nuadores–,e que se caracteriza por subliñar a insigni-ficancia da raza humana ante un universo indiferen-te e de inabarcable magnitude; calquera intento decomprender ou de influír na vastedade do cosmos re-sulta, pois, inútil e baleiro, e, en consecuencia, taménaterrador. O pulcro e ordenado mundo vitoriano, re-cordemos,daba paso á relatividade cuántica e á mor-te de Deus.

Na introdución, cun recurso típico, o propio Ho-dgson preséntase coma o depositario dun manuscri-

to que, en 1877 (non 1977,tal como aparece notexto por esas cousasdos trasgos), fora atopa-do nun singular enclaveda Irlanda por dous ex-cursionistas. Un delesconta as inquietante cir-cunstancias do achadoe procede a ler as páxi-nas escritas con apretadaletra, nas que o seu autorconsigna os extraordina-rios acontecementos dosque foi testemuña, nunhamansión illada nas deso-ladas chairas. Entre a va-guidade e o detalle, men-tres horribles criaturas ase-

dian a casa –velaí un medoprimixenio: o medo ao depre-

dador– e o tempo se dilata ouconcentra, alleo á súa lóxica e vontade, o narradordescrebe, con visións lisérxicas, unha viaxe polos ci-clos astrales, alén deste sistema solar e doutros soles.Se o que declara é real e,polo tanto,confirma a posi-bilidade doutros niveis de existencia,ou se,polo con-trario, o relato só indica que a loucura se vai apode-rando da súa mente, é algo que os lectores, incluídosaqueles que acharon o manuscrito, deberán, por simesmos,decidir.HOPE HODGSON,William,A casa no confín,Ed.Urco,Santiago,2010,PVP.13,95 €

Terror cósmicoDun achado inquietante

DOLORES MARTÍNEZ TORRES

FARO DE VIGOXOVES, 20 DE XANEIRO DE 2011 LIBROSVI

Na colección “Clásicos Universais” de Galaxia po-diamos xa ler os contos do escritor bostoniano endous volumes vertidos ao noso idioma pola man deEva Almazán, quen, mercé ao seu rigoroso traballomereceu o Premio Lois Tobío ao Libro Traducido daAsociación Galega de Editores.; un galardón que re-coñecía o traballo ben feito e a importancia de po-der ler no noso idioma de xeito pracenteiro e gozan-do tamén del, as obras claves da historia universal-Continuando con esta xeira e, tal e como se nos indi-cara, saíron xa ao prelo a finais do pasado ano, osContos Completos III, o derradeiro volume traducidopor Eva Almazán cos mesmos criterios de edición etradución que os dous anteriores.

Neste terceiro volume recóllense vinte e un contosentre os que se encontran algúns dos considerados

obras mestras do xénero cultiva-do polo autor e xa míticosna historia da literatura:“Oenterro prematuro”,“O demoda perversidade”,“Paroladacunha momia,”“A verdade so-bre o caso do señor Valde-mar” e, sobre todo,“A barricade amontillado”, relatos queson mostra , ademais, dos te-mas máis recorrentes e apre-zados por de Poe como son avinganza, a culpa, a autopuni-ción, a claustrofobia, e a cues-tión da morte nas súas varian-tes como os enterros en vida, a

descomposición de cadáveres,reanimación,etc.

Recóllese tamén o clásico do xé-nero detectivesco “A carta roubada” e o de incursiónnos avances científicos e tecnolóxicos da época co-mo a navegación aérea relatada en “O calote do glo-bo.”

A maior interese, o libro ofrécenos unhas páxinasfinais con notas da tradutora a cada conto coas quenos fornece de información relativa ao texto orixinal,a referencias literarias clásicas, traducións de citas, ereferencias sobre os gustos e afeccións da época quePoe soubo cultivar .

Parabéns pois, a editorial e a Eva Almazán polaconclusión da tan rigoroso e laborioso traballo.POE,Edgar Allan,Contos Completos III, (trad.EvaAlmazán),Ed.Galaxia,Vigo,2010,PVP.20 €

Todo PoeContos míticos

DORINDA CASTRO SOLIÑO

Moitas veces este crítico tense queixado dos poe-marios das follas en branco, tremendo fraude para oslectores;poemarios que un le no andel da libraría.Su-pomos que por falta de inspiración. Porén,Vilanovaescribe e escribe a conciencia e en conciencia.É ob-vio que para o poeta a literatura é cousa seria.

Este Antonio das mortes e a muller verde é un poe-mario que fai involucrar ao lector nun mar de mati-ces, de tensións, de reflexións e evocacións non car-tesianas, mais si arroutadas no alicerce da solidez in-telectual e sentimental.

Partimos dun eu lírico poderoso, que reparte, quereflexiona e que marca as pautas líricas.É unha líricacon tensión narrativa.Lévanos este eu lírico (por ribado ben e do mal) por vieiros ás veces proféticos, ásveces apocalípticos, sentimentais, esperanzados, de-solados,culturalistas,crípticos...

Arredor dese eu lírico es-tá todo e non hai nada.Tra-cexa o camiño no que po-demos enxergar a simbolo-xía ou os pensamentos aso-ciados a dous personaxescomo Antonio das mortes emais a muller de verde paraos que non temos por queacabar o libro e necesaria-mente rematar de caracteri-zalos, xa que son demasia-do vizosos, contraditorios epoliédricos. En realidadeson referencias simbólicas dasque se serve o eu lírico para ter unreferente que ofrecer ao receptor na ten-sión comunicativa e lingüística que percorre todo opoemario. Dá igual o que se pretenda evocar, nin se-quera definir minimamente, hai un dioivo de temasque percorren os poemas coa forza dun río, sen ordepredeterminada, sen unha sucesión lóxica de feitosnin accións,pero cunha forza expresiva que nos levaa cumios lírico–case narrativos esencialmente expre-sivos aínda que non necesariamente posuidores duncontido.

Volvemos dicir que é un poema denso, ricaz e fun-damentado na boa man poética de persoa sensible,aínda inspirada e sabedora de artellamentos poéti-cos para atención do lector interesado.VILANOVA,Manuel,Antonio das mortes e a muller deverde,Ed.Esquío,Ferrol,2010,PVP.15 €

Denso e ricazA conciencia e en conciencia

HÉITOR MERA

Ovos de sombraPoesía ferida, poesía intensa

ARMANDO REQUEIXO

Queda a tenrura, afonda e dorida

humanidade dosentimento

A metáfora,como figu-ra de dicción mediante aque se identifican dousobxectos distintos quegardan unha relación desemellanza, é quen deagochar en Á sombra dosanacardios unha simbo-loxía que traspasa as fron-teiras da linguaxe poéti-ca, empregada con finsembelecedores ou expre-sivos,para se instalar nossentidos que evocan au-ténticas sensacións vitaispara o desenvolvemento.

Un desenvolvementoque en lugares de Áfricacomo Guinea está sendoun obxectivo fundamen-tal para determinadasorganizacións quepretenden a travésda educación favo-recer a paz e a vi-da.Así a Asem-blea de Coo-peración polaPaz,que preten-de xerar con-ciencias críticase facer que aspersoas con-tribúan de manei-ra activa a construírunha sociedade ci-vil comprometidacoa solidariedade,cunha atención cons-tante á xustiza e á dig-nidade humana, une osseus esforzos aos da ONGguineana ALTERNAG e áxenerosidade do autorAntón Fortes para a tra-vés da literatura amosarun anaco de realidadebaixo a perspectiva da es-

peran-za e da ale-

gría.Basta con ollar os per-

sonaxes do conto paraimaxinar desexos e anhe-los,abonda con analizardeterminados xestos pa-ra decatarse da valentíadas persoas, chega conbotar unha ollada aosmovementos cotiás para

coñecer a base económi-ca que sustenta á poboa-ción.Trátase de consoli-

dar actitudes positi-vas cara aos

demaisafondan-do no co-ñ e c e -m e n t od o u t r o smu n d o s ,d o u t r a srealidades.E a literatu-ra propor-ciona nestesentido unsementeiroonde agro-

man os xermo-los do optimismo, da

solidariedade e da paz.Entre clases, as visitas

ao hospital,as vendas noporto ou no centro,os xo-gos baixo o anarcardio ea casa móvense os perso-naxes do conto. Mais unacontecemento comounha festa onde os pe-quenos se disfrazan rom-pe coa rutina cotiá e levadiversión alí onde nalgúnmomento houbo deses-

peración. Participan nosbailes e esquecen os mo-mentos negativos tentan-do lembrar o que de boten aprender palabras,conversar cos amigos,ex-presar sentimentos ou es-coitar as alentadoras pa-labras do doutor Vieira.Non hai tristeza, nin re-sentimento na protagon-suita, só aceptación darealidade e desexo de su-peración, intencións quecoñecemos porque oanacardio se converte enconfidente, refuxio da ra-paza que non dubida enacudir unha e outra vezdescansar baixo a súasombra.

O froito da árbore,cha-mado tamén anacardiode sabor agridoce vén aser unha metáfora doconto, mestura de amar-gura e alegría que ten naesperanza dun mundomellor o seu remedio,damesma forma que a peldo citado froito posúepropiedades medicio-nais e é empregada naelaboración de produtosfarmacéuticos.

Pola súa parte,a men-saxe positiva cargada deesperanza é representadapola ilustradora italianaSimona Mulazzani concores vivas e personaxesde aspecto saudable.FORTES,Antón/MULAZZANI,Simona,Á sombra dosanacardios,OQO Ed.,Pontevedra,2010,PVP. 20 €

Actitudespositivas

Do desexo de superaciónMARÍA NAVARRO

A inocencia e os senti-mentos puros e nobresda infancia á beira domáxico e marabillosoque caracteriza a literatu-ra infantil son dous dosaspectos máis salienta-bles desta pequena nove-la para escolares de pri-maria de Rivadulla Cor-cón.Dela cómpre taménsubliñar a mestría do au-tor,quen,valéndoseda primeira persoado narrador prota-gonista,artella unhahistoria chea de per-sonaxes completosaos que rematamoscoñecendo taménno campo psicolóxi-co que é narradadunha maneira moiviva, introducindo to-dos os datos que poi-dan resultar interesan-tes para o desenvolve-mento dos feitos dunxeito natural.Datos to-dos presentados nuntempo e nun espazo co-ñecidos ou familiares pa-ra todos os lectores,Muxía na actualidade,polo que poderiamospensar nunha historia decorte realista, que si o é,mais que tamén estáchea dunha fantasía quese apoia nos sentimen-tos.

A serea é o ser mitoló-xico cheo de misterio emaxia co que o protago-nista da historia,Varucho,

vaiidentifi-car a nena daque namora,Almu-dena, unha rapaza queacaba de chegar á escolae que vai nunha cadeirade rodas.Quere conquis-tala apoiándose nas boasintencións, nos bos pen-samentos e, sobre todo edespois de ser aconsella-do pola súa mestra e fas-cinado por BernardinoGraña, na poesía. Un xo-

go de envío depoemas do máisromántico faráque as diferenzase os malos enten-didos desapare-zan e acaben final-mente por triunfaros sentimentosmáis fondos dosprotagonistas.Ade-mais do amor, aamizade e a solida-riedade son taménprotagonistas,Varu-cho conta con ami-gos,moi bos amigos,encargados de acon-

sellalo e axudalo nasúa loita por achegarse ácase que inalcanzable Al-mudena.Polo que é doa-do deducir que unha fer-venza de sensacións ane-ga o libro,e efectivamen-te é así dende o momen-to en que Varucho ollapor primeira vez a Almu-dena. As dores de estó-mago e o nerviosismoprópios destas típicas si-tuacións de namoramen-

to case nos fan esquecerque Varucho é un rapazde terceiro, amósasenosmaduro mais a inocen-cia e as decisións que ásveces toma,cargadas deboa intención mais algoinapropiadas,volven lem-brárnolo e fascinarnosao tempo que lemos e osrapaces e rapazas lerángozando dela. Disfrutan-do da que de seguro seráunha desas primeiras no-velas que os acompañarádende a etapa máis in-fantil cara á preadoles-cente, algo presente nahistoria e na súa narra-ción.

Fóra de infantilismos,o autor trata aos lectorese lectoras con respecto emadurez regalándollesunha novela seria,cunhahistoria coherente, per-fectamente adaptada aoseu grao de competencialectora e moi fermosa eagradable dende o puntode vista estético.As com-paracións e identifica-cións feitas, así como acandidez e a dozura danarración, definidas áperfección na imaxe finalda cola de serea de neo-preno,rematan deixandoun moi bo gusto na men-te dos que se achegan ássúas páxinas.RIBADULLA CORCÓN,X.H.Amar unha sera,Ed.Galaxia,Vigo,2010,PVP.11,60 €

Fervenza desensaciónsUnha historia coherente

PAULA FERNÁNDEZ

ANDEL DE NOVIDADES

M. BLANCO RIVAS

Memorias dun neno labregoXosé Neira Vilas

Editorial Galaxia. 20 €

Este libro, o máis lido eo máis traducido da litera-tura galega, recolle o ca-derno no que Balbino, unrapaz de aldea que vivena década de1940, escribe assúas vivencias,dende as festastradicionais co-mo o Carnavalata o luto fami-liar pola mortedo seu padriñoaplastado porun carro.Segun-

do o autor, Memorias dunneno labrego foi escritano segundo semestre de1960. Nela pretendía con-tar como era o estilo de vi-

da dun rapaz la-brego nunha al-dea galega dacomarca de De-za, na aldea deGres, en Vila deCruces. A pre-sente edicióninclúe un limiarde Víctor F.Freixanes.

Conversa ultramarinaLois Pereiro

Edicións Positivas. 15 €

Libro inédito do autore unha das grandes novi-dades literarias dos últi-mos anos, Conversa ultra-marina é o diario que LoisPereiro escribiuentre os mesesde marzo e xu-ño de 1995, co-mo unha longacarta á xornalis-ta Piedad R. Ca-bo.O poeta sen-tira o alento damorte e mesmoás veces se sen-

tía como resucitado. Perosabía que gozaba dunhaúltima vida condicional.Necesitaba calcular otempo restante para aca-

bar o seu “testa-mento”. O autorestá a levantaracta do perdidoantes de perde-lo, reconcíliasecoa vida, capazde amar e seramado. E mes-mo lle fala aosollos da morte.

Os leopardos da lúaRamiro Fonte

Editorial Galaxia. 22.30 €

En Santiago de Com-postela, nos derradeirosanos do franquismo, unhaxeración contempla,entrea impotencia e o cinismo,o naufraxio dossoños no cres-po mar da vida.Na época degrandes cam-bios e reviravol-tas que lle tocavivir, Daniel Lin-de, protagonistadesta novela,es-tablece coa so-

ciedade do seu tempo un-ha relación marcada poloenigma e a indagación.Publicada por primieiravez no ano 1993, Os leo-

pardos da lúapode ser consi-derada unhanovela de ini-ciación, de bus-ca do sentidoda vida, na queo autor conden-sa a experien-cia dun tempoincerto.

Un furacán chamado OtiliaVíctor Raga

Edicións Xerais. 10 €

Helena e Martiño se-guen a pelexar coma ocan e o gato. Por sorte, oseñor Viramontañas sabecomo tratalos e xuntosaprenden moi-tas cousas so-bre a atmosferae o tempo, ataque chega unfuracán chama-do Otilia e pontodo patas arri-ba. Co señor Vi-ramontañas osrapaces apren-

den que son os elementosatmosféricos, os estadosda auga: sólido, líquido egasoso; que é a atmosferae cantas capas ten,o ciclo

da auga, que éo efecto inver-nadoiro, calesson as propie-dade do aire, osins t r umentospara medir otempo... As ilus-tracións son deMontse Espa-ñol.

FARO DE VIGOXOVES, 20 DE XANEIRO DE 2011INFANTIL/XUVENIL VII

Despois de corenta ecinco anos dun encontrofortuíto con que vai ser oseu home, -inesperadocambio de destino que aintegra no mundo exclusi-vo da oligarquía indus-trial- unha muller reme-mora o seu pasado nunacto de construción per-manente da súa identida-de: a dunha persoa do co-mún que por un golpe dafortuna se incorpora a unmundo que non é o seu.Enese acto mesmo deasunción dunha vida im-propia inicia unha peripe-cia vital marcada polosparadoxos que se mani-festan tanto nas circuns-tancias vitais que debeenfrontar como na manei-ra de se comportar cosoutros, sendo un dos máispermanentes esa súa ten-dencia a facer preguntasque non deixa contestar.

Na meta, obra de Tho-mas Bernhard que noschega en versión galegade Ana Contreras e Afon-so Becerra, mostra eseexercicio de configura-ción da identidade a tra-vés dun proceso de re-construción da historia, apropia e a dos demais. Untema recorrente na obradun dos autores máis im-portantes da literatura deexpresión alemá, quepouco antes de nosdeixar presentaba unhadas novelas máis inquie-tantes e sorprendentes detodo o século XX, Extin-ción. Agora vemos comounha muller fai recontoso seu pasado para mos-trar a súa condición de es-tranxeira no mundo quehabita, e ante o que mos-tra sentimentos encontra-dos, e dos que quizais omellor síntoma sexa eseequilibrio incerto entre oamor e o odio ante todo,tamén ante un fillo hiper-bólico.

A peza transcorre endous espazos diferentes.No primeiro mostra a resi-dencia habitual da fami-lia, e no segundo a súa re-sidencia de verán, nunhavila costeira á que se tras-ladan na compaña dunescritor novo que acabade obter un inesperadoéxito cunha peza tituladaSálvese quen poida,e que,en certa medida, vai serunha sorte de espello dopropio Bernhard.Un éxitoque semella estar someti-do ao puro azar,nese tem-po suspendido que mediaentre o remate do espec-táculo e o inicio da reac-ción do público,que podeaplaudir ou rabiar sen sa-ber moi ben que mecanis-mos instintivos activanrespostas tan dispares. Unrecoñecemento explícitode que o favor do públicoobedece a criterios irra-cionais, algo infelizmentemoi común en Europa en-teira. E con esa visión doéxito tamén vai unha re-flexión a respecto do tea-tro e da súa situación ac-tual.

Hai obxectos especial-

mente relevantes en todoeste xogo de reconstru-ción da historia familiar,poderosas metáforas daexistencia. Dunha bandaesas maletas que as dúasmulleres trasladan entreeses dous espazos e que

conteñen obxectos cosque tecen e destecen assúas vivencias e fan a súamemoria; maiormente amemoria da nai,pois a dafilla foi fagocitada todaela por unha nai posesivae castradora. Na súa rela-

ción e na súa comunica-ción con ela,a nai busca apetrificación da rapaza, asúa conversión en obxec-to, en cousa inmóbil, pro-cesos dos que tanto tenescrito Paul Watzlawick,na súa hermenéutica da

comunicación patolóxi-ca.

Por outra banda, aschaquetas, entendidas co-mo roles cos que os ou-tros constrúen a identida-de daquelas persoas quesitúan nunha posición de

submisión, subsidiaria.Chaqueta que pode ser ta-mén vestido, abrigo ouprenda que confire identi-dade. Unha maneira naque as persoas acabanpor se converter en moni-creques, movidos por fíosdun poder superior oupola forza do costume.Dominación e submisiónque Bernhard xamaisdeixou de combater, de-nunciando o xogo de ro-les co que se relambía un-ha sociedade dominadapola hipocrisía e polasmáscaras sociais.

Un texto que dá contada mestría con que Ber-nhard constrúe a súa obradramática no plano for-mal e no dos contidos,neste caso co falar ince-sante dunha muller queapenas escoita o queacontece ao ser redor, seben aquí e acola se oianoutras voces. Un monólo-go que nos fai lembrartextos doutros autores cé-lebres e únicos como Ja-mes Joyce, SamuelBeckett, Julio Cortázar ouBernard–Marie Koltès. Foiespectáculo producidopor Ónfalo Teatro e cunha

interpretación marabi-llosa de Luísa Mere-

las.

Un 8 de decembro de 1967 ogrupo The Rolling Stones presen-taba o álbum titulado Their Sata-nic Majesties Request,moi poucocomprendido naquelaaltura,sobre todo por al-gunhas comparanzasben pouco afortunadas.Se ben se pode situar natendencia crecente da psicode-lia, tamén mostraba indicios cla-ros do que van ser liñas de traba-llo da posmodernidade musical.Traballos como “On with the

Show”ou“In another Land”aca-barán por reflectirse na obra decreadores actuais, e neles aso-man os arranxos de Brian Jones,

que,coma Syd Barret, foi un mú-sico experimental e moi avanza-do naquel momento. O seu tra-ballo como instrumentista foifundamental naquel álbum.

Fronte á mestura de estilos,xéneros e rexistros, que tan bendefine a creación posmoderna,Thomas Bernhard aposta polas

esencias, pola palabra e polodrama, é dicir por unha acciónben definida e ben construída,aínda que sexa polisémica. Poriso vai ser, con Beckett ou con

Pinter,un deses autores que des-taca por unha defensa radical damodernidade. Curiosamente ninJohannes Birringuer,nin Michael

Vanden Heuvel o consi-deran autor posmoder-no, e Hans–Thies Leh-mann esquece o seu no-me no seu estudo sobre

o teatro posdramático. Pois Ber-nhard é autor moderno,sobre to-do na dimensión crítica e políti-ca do seu traballo e no seu rexei-tamento de tradicións resesas.

Modernismo radical

FARO DE VIGOXOVES, 20 DE XANEIRO DE 2011 TEATROVIII

Denuncia dadominación

Thomas Bernhard en galegoMV GARCÍA