ruralen turizam- potencijalen biznis · za 20072013 godina” i podnese „predlog programa za...

RuRalen tuRizam-potencijalen biznis

Predlozi na FFRM za revidirawe na „NacioNalNata stRategija za zeMjodelstvo i RuRaleN Razvoj za 2007-2013 godiNa“

dekemvri ’09 - januari ‘10 broj 50-51 www.ffrm.org.mk cena: 50 den.

RuRalen tuRizam-potencijalen biznis

plastenicite - efikasen na^in

na pRoizvodstvo

plastenicite - efikasen na^in

na pRoizvodstvo

pRoizvodstvo na Halal-HRanapRoizvodstvo na Halal-HRana

alteRnativen pogon na tRaktoRite

BIOGAS ELEKTRANITehnologija vo sorabotka so prirodata

Od organski otpad i surovinido ENERGIJA

Spisanieto „Moja zemja” izle guva mese~no i e vo sopst venost na Federacijata na farmeri vo Repub lika Ma kedonija. Prviot broj iz le ze kako orga ni zaciski bil ten na FFRM vo april 2003 godina, a od dekemvri 2006 se dis t ri bu ira kako me se~ no spe cijalizirano spi sa nie za zem jodelstvo i ru ra len raz voj.

Po~ituvani ~itateli, site sugestii, zabele{ki, pra{awa i kritiki, Ve molime, da gi ispra} ate na mail adresite navedeni vo impresumot. So toa } } e vlijaete na kvalitetot na sodr` inata i } e dobiete informacii za va{e podobro i pokvalitetno zemjodelsko proizvodstvo ili razvoj na sredinata. Zatoa, redakcijata Ve ohrabruva da ni pi{uvate.

UREDNI^KI ZBOR

Nastanite koi ja odbeleàa ovaa godina vo zemjodelstvoto se pove}e negativni, otkolku pozitivni. Na samiot po~etok na 2009 g. se slu~i „Svedmilk”, zapo~na nezadovolstvoto na sto~arite. Potoa sleduvaa protesti, za p~enicata, grozjeto i drugi zemjodelski proizvodi.

Ovie nastani vo zemjodelstvoto se posledica na ekonomskata kriza, od edna strana, no i na dezorganizacijata vo zemjodelskiot sektor.

Vo ovie {est meseci, kolku {to sum vo „Moja zemja” i FFRM, zabeleàv deka postoi mnogu lo{a komunikacija pome|u samite farmeri, koi se podeleni na grupi, ne se obedineti i stanuvaat lesna meta za manipulacija. Tokmu toa ovozmoùva razni politi~ari i biznisgrupi da gi koristat farmerite za ostvaruvawe svoi li~ni interesi.

Nadle`nite institucii namesto da pomagaat za re{avawe na ovoj problem, u{te tolku go uslo`nuvaat. Treba da se donese zakonodavstvo i da se izmeni postoe~koto vo nasoka da bide prakti~no primeneto, a ne samo da stoi na hartija. Toa zakonodavstvo treba da se nosi vo komunikacija so farmerite i ekspertite. EU im pora~a na vladinite institucii da sorabotuvaat so nevladiniot sektor, odnosno so zdruènija koi se vistinski pretstavnici na gra|anite, vo konkretniot slu~aj zemjodelcite.

E, sega, tuka se postavuvaat dve va`ni pra{awa. Koi se tie pretstavnici? Komu da veruvaat farmerite?

Treba da se definiraat uslovite i, povtorno }e kaàm, pravilata na igra za nevladinite organizacii. Koga toa bi se definiralo, }e trgneme na podobro i ne samo vo zemjodelstvoto.

Ona {to bi im go pora~ala na zemjodelskite zdruènija e da bidat obedineti i da rabotat vo interes na agrarot, bidej}i vo idnina gi ~eka mnogu rabota.

Moram da istaknam deka Federacijata na farmerite ovaa esen mnogu rabote{e so zemjodelcite (realizira sredbi so farmeri) so cel da se revidira „Nacionalnata strategijata za zemjodelstvo i ruralen razvoj za 20072013 godina” i podnese „Predlog programa za subvencionirawe 2010” do resornoto Ministerstvo. [to }e bide prifateno od ovie predlozi, }e vidime, no ona {to e najva`no e toa {to tie razvija diskusija kaj farmerite, sredbite im ovozmoìja da po~nat da komu

niciraat pome|u sebe za raboti {to gi zasegaat i, spored mene, najva`no e toa {to ovie predlozi se napraveni od samite farmeri. Na vakov na~in vo idnina treba da rabotime, so definirani pravila na igra, bidej}i agrarot e edna od najva`nite granki, koja moè da ni pomogne bez politka da izlezeme od ekonomskata kriza i da se zgolemi vrabotenosta. Ovaa poraka neka ni bide vodilka vo 2010 godina.

Sre}na i beri}etna Nova godina!

So po~it,Biljana Petrovska Mitrevska

SODR@INA

Pravila na igra

Moja zemjaDekemvrijanuari 2009/2010 Izdava~:FFRM MedijaUl. Gigo MijalovskiBr. 3, 1000 SkopjeTel/Faks: 02 3099042e-mail: [email protected] na ` iro smetka:250005000048538 Invest banka3801645333 00146 Prokredit bankaIzvr{en direktor i glaven i odgovoren urednikTrajan [email protected]

Urednik i novinarBiljana Petrovska [email protected] i distribucijaBlagoj~e Najdovski 070/[email protected] vest - naslovnaBlagoj~e NajdovskiLektorVerica NedelkoskaNovinariBerta KitinskaAntoanela Dimitrievska

Stru~ni sorabotniciprof. dr Dragi Tanevski, Cvetanka ûmandra, Petar Trajkovski

SorabotniciNada Karaivanova, Martin Traj~ev, Stojan~e Anastasov, Marija Kotevska, Stojan Lazarov

DizajnBrigada dizajn Skopje

Pe~atiPropoint SkopjeMoja zemja: [email protected] strana: www.ffrm.org.mk

5

12

18

22

24

Spisanieto e finansiski poddràno od [vedskata agencija za me|unaroden razvoj. Ovaa pomo{ se sostoi i od direktno prenesuvawe na iskustvata i znaewata od farmerite vo [vedska na farmerite vo Makedonija preku proektot Poddr{ka na zem jodelskite zdruènija vo Republika Makedonija SFARM.

Poraki na farmeriteММММ ММММММММММММ, МММММММММ М ММММММММ ММ ММ ММММММ

Ovo{tarstvoODgLeDUVawe jagODI PO hOLaNDSkI recePt

P~elarstvokO[NIcI SO PêLI SreDe ParIz

PoledelstvoBra]ata VeLkOVI - NajgOLeMI PrOIzVODIteLI Na graV

Sto~arstvogeNetSkI MaterIjaL za VISOkOkVaLItetNI MLe^NI kraVI

4 | mOja Zemja

Od slednata godina }e se izdavaat ~lenski kni{ki od strana na FFrm koi }e bidat podeleni do nejzinite ~lenki-lokalni zdruènija

Zemjodelskoto dvièwe - poaktivno i pomasovno

FFrm kako organizacija sekoga{ pregovara, lobira vo interes na farmerite. Taa so svoi aktivnosti i so pomo{ na iskustvata {to gi stekna od [vedskata federacija na farmeri

vo izminatite godini mnogu im pomogna na zemjodelcite vo dràvata. Pred s#, zapo~na so edukacija, inicira organizirawe i zdruùvawe na zemjodelcite, gi mo-tivira mladite i ènite-farmeri na nivno aktivno u~estvo vo zemjodelskite zdruènija. So svoi predlozi napravi i mnogu promeni vo zemjodelstvoto. Ovaa go-dina podgotvi Predlog-programa za subvencionirawe za 2010 godina koja e pozitivno prifatena od strana na farmerite. inicira izmenuvawe na zakoni, navre-meno gi informira zemjodelcite za site promeni i ovozmoì relevantnite institucii da stanat dostap-ni za farmerite. Lobira{e za namaluvawe na pridone-site i personalniot danok na dohod. Prva zastana na stranata na farmerite koga nastanaa problemite so „Svedmilk”. Gi poddrà protestite organizirani od zemjodelcite poradi niskata otkupna cena na razli~ni zemjodelski proizvodi. Od januari 2009 godina otvori svoja kancelarija vo Brisel od kade {to prima direk-tni informacii za evropskata zemjodelska politika. Na pokana na FFrm, vo makedonija prisustvuva{e i Stafan Nilson, pretsedatel na Grupata tri vo evrop-skiot ekonomski socijalen komitet.

Ponatamo{nite aktivnosti na FFrm i vo idnina }e bidat naso~eni na poleto da pomagaat, da lobiraat za zemjodelcite i da gi {titat nivnite prava i in-teresi.

vo ramkite na 2009 godina bea doneseni mnogu va`ni odluki od strana na ~lenstvoto na FFrm, koi vo sled-

nata godina }e $ dadat nov izgled na organizacijata. Na godi{noto sobranie na FFrm vo maj se donese od-luka za zgolemuvawe na visinata na godi{nata ~lena-rina i taa da bide tri pati povisoka od prethodnata. Tuka se postavi pra{aweto kako ~lenkite na FFrm }e bidat vo mo`nost da ja platat ~lenarinata.

Na samiot kraj na ovaa godina FFrm organizira mnogu sostanoci vo regionite so svoite ~lenovi, so cel da se promovira i da se napravat podgotovki za prezemawe na eden krupen ~ekor vo rabotata na Feder-acijata. Za sre}a, ova be{e op{toprifateno od site.

Se donese odluka za izdavawe ~lenski kni{ki od strana na FFrm koi }e bidat podeleni do nejzinite ~lenki-lokalni zdruènija, a tie samite so ovie ~len-ski kni{ki }e moàt da pristapat kon pogolem broj farmeri.

isto taka, od slednata godina }e se izdavaat i uslu`ni karti nameneti za site zemjodelci, za gra|ani i institucii koi sakaat da bidat informirani za zem-jodelstvoto, no i za lu|e koi ednostavno sakaat da go poddràt ova dvièwe vo makedonija.

Ovie odluki se doneseni na upravniot odbor na FFrm so cel da se napravat izmeni vo na~inot na funkcionirawe na FFrm, da se zgolemi ~lenstvoto vo lokalnite zdruènija, zemjodelskoto dvièwe da stane poaktivno i pomasovno vo makedonija i gla-sot na farmerot da ima va`na i odgovorna uloga vo op{testvoto {to n# opkruùva.

Celta na ovie novi aktivnosti e FFrm da stane samoodr`liva organizacija, koja raboti vo interes na razvojot na zemjodelstvoto, profesionalno, bez nikak-vo politi~ko i partisko vlijanie.

Pi{uva: Trajan Dimkovski, izvr{en direktor na FFRM

misija na FFrmkOmeNTar

dekemvri 2009 /jaNuari 2010 | 5

mora organizirano, obedineto i seriozno da se raboti

“Problemi, nezadovolstvo, protesti, na-malena proda`ba, neorganizacija, ova se rabotite koi ne sakame da ni se povtorat vo 2010 godina”, velat zem-

jodelcite. Tie se nadevaat deka vo 2010 godina nema da bidat povtoreni gre{kite od strana na site involvi-rani strani vo zemjodelstvoto.

“Na krajot na 2009 godina sakam samo da istaknam ‡ nikoga{ da ne se povtori ovaa godina. Na videlina izle-goa site slabosti na stihijnoto zemjodelsko proizvodst-vo, kako i slabata strategija za razvoj na agrarot. ako na toa se dodade i vlijanieto na razni faktori vo trkata za pogolem profit, jasno e zo{to zemjodelcite velat deka vakva lo{a godina ne pametat vo nivnoto rabotewe. No, da gledame napred, ona {to treba da napravime vo 2010 godina e zaedni~ki i organiziran nastap na zemjodelcite. Se dodeka proizvodstvoto ne ja dobie svojata vistinska vrednost i standard, evropskite pari }e bidat iluzija, a subvenciite milostina. Treba da bideme jaki i pametni vo predizvicite koi ne o~ekuvaat, zatoa {to samo taka moè da uspeeme”, veli \oko danailov, pretsedatel na FFrm.

“Site mora da rabotime poseriozno vo naredniot pe-riod ‡ i nie, zemjodelcite, i relevantnite institucii. krajno vreme e da se eliminiraat razli~nite grupi i razli~nite pretstavnici, koi se narekuvaat lideri na farmerite. Samite zemjodelci, isto taka, treba da obr-nuvaat pogolemo vnimanie pri izbiraweto na svoite lideri. Sepak, najva`no e da bideme obedineti. vlasta bi trebalo da ja smeni politikata za zemjodelstvoto, mora da ima poseriozen pristap kon zemjodelskite zduènija. Ostanatite formirani zemjodelski organizacii (sojuzi, asocijacii na zemjodelci) treba da stanat del od FFrm. Na takov na~in farmerite pomalku }e bidat izloèni na manipulacii”, veli Nedim kasami, zamenik-pretsedatel na FFrm.

“mora da bideme obedineti i organizirani. mora da se napravat uslovi od strana na instituciite so cel pogolem broj zemjodelci da gi iskoristat sredstvata od iPard fondovite. Pogolema involviranost na ènite-farmeri vo zemjodelskite zdruènija”, veli Gorica Bo-geska, farmer i ~len na upravniot odbor na FFrm

"Treba da postoi pogolema komunikacija i sorabotka pome|u biznis-sektorot i farmerite ne samo za vreme na berbata, kako i pogolema aktivnost i angaìranost na dràvnite institucii. Strategijata treba da ja pravime i sproveduvame site involvirani strani, zaedni~ki i or-ganizirano”, veli andrea Sekulovski, farmer i ~len na upravniot1 odbor na FFrm.

“kako prvo, treba da se ima sloga i edinstvo pome|u nas, farmerite. rabotata treba da bide seriozno sfat-ena i tretirana i od strana na resornoto ministerstvo”, veli memet Sinani, farmer i ~len na upravniot odbor na FFrm.

“]e bide u{te edna te{ka godina za nas, farmerite, bidej}i ako od edna strana imame neplansko i neorga-nizirano proizvodstvo, od druga strana golem del od za-konskata regulativa ne e donesena, a del od zakonite ne se funkcionalni ili ne se dopolneti od nadle`nite in-stitucii”, veli risto velkov, farmer i ~len na upravniot odbor na FFrm.

“vo 2010 g. ne o~ekuvam ne{to novo vo zemjodelstvo. Smetam deka treba da zapo~neme pointenzivno i poseri-ozno so rabota od strana na site involvirani strani, so cel da se podobri sostojbata vo zemjodelstvoto", veli Nuredin abduli, farmer i ~len na upravniot odbor na FFrm.“re{enieto za nadminuvawe na problemite vo zem-jodelstvoto leì vo sozdavaweto ednakvi uslovi za proiz-vodstvo i plasman vo celiot region, so {to i makedon-skite zemjodelci bi bile ramnopravni na pazarot. Zatoa e potrebna pogolema sorabotka pome|u farmerite i min-isterstvoto za zemjodelstvo, kako i pogolema sorabotka pome|u farmerite”, veli Todor Petkov, farmer i ~len na upravniot odbor na FFrm.

“Organizirano kooperativno zdruùvawe doveduva do siguren plasman na proizvodstvoto. Pogolema zalo`ba od nas kako lobi-grupa koja gi zastapuva farmerite. Potrebna e pogolema informiranost preku edukativni rabotilni-ci, kampawi i obuki za iskoristuvawe na nacionalnite fondovi i iPard fondovite so {to }e se zdobijat so mod-ernizacija na postojnite kapaciteti, a so toa i podobru-vawe na celokupnoto zemjodelstvo i ìvotna sredina. da u~estvuvame vo kreiraweto na zemjodelskata politika so na{i predlozi preku ~lenovi vo telata na odlu~uvaweto na mZ[v, aFPrZ i site relevantni institucii", veli Olga Stoimenova, farmer i ~len na upravniot odbor na FFrm.

"Zgolemuvawe na brojot registrirani zemjodelci, farmeri koi se zanimavaat so organsko proizvodstvo i zgolemuvawe na subvenciite", veli mom~ilo kraj~evski, farmer i ~len na upravniot odbor na FFrm.

"Zgolemuvawe na proizvodstvoto i plasmanot vo zem-jodelstvoto. Poagresivna kampawa za zemjodelskite proiz-vodi, so cel da se zgolemi nivniot plasman i na stranskite pazari. Organizirana proda`ba preku formirawe koop-erativi, grupi na proizvodstvo i sli~no", veli Qubica Xoni}, farmer i ~len na upravniot odbor na FFrm.

Pi{uva: Biljana Petrovska - Mitrevska

Na {to da se posveti vnimanie vo 2010 godina vo zemjodelstvoto? STavOvi

6 | mOja Zemja

Predlozite na farmerite da se zemat predvid vo procesot na pregovarawe so eu

Sugestiite, predlozite i zabele{kite na zemjodelcite da se zemat predvid pri kreiraweto na poziciite za pret-stojnite pregovori so eu. Ova e porakata koja Stefan Nil-son, pretsedatel na Grupata tri vo evropskiot ekonomski socijalen komitet (eeSk), im ja upati na vladinite insti-tucii vo makedonija.

Nilson sugerira postojnite zemjodelski zdruènija vo makedonija da formiraat konsultativna grupa koja vo tekot na pregovorite so eu }e gi zastapuva interesite na zemjodelcite.

“Od vladata se o~ekuva da pokaè administrativen ka-pacitet i vo toj del smetam deka }e gi ispolni uslovite, no i samite organizacii, vo slu~ajov od agrarniot sek-tor, treba da vloàt mnogu, pred s#, vo informirawe na lu|eto, vo nivnata edukacija i obuka. mora da se raboti na podigawe na svesta. eu posebno go poddrùva ruralniot razvoj i toa treba efikasno da se iskoristi”, veli Nil-

son, osvrnuvaj}i se na evropskata pretpristapna pomo{.Spored Federacijata na farmeri, sleduva mnogu vaèn

period za makedonskoto zemjodelstvo. “morame dobro da gi podgotvime na{ite zemjodelci za da ne ni se slu~at lo{ite iskustva na nekoi zemji od regionot. Potrebna e edukacija, informiranost na makedonskite farmeri za evropskata zemjodelska politka, za ona {to gi o~ekuva zemjodelcite i koi aktivnosti treba da bidat realizira-ni od strana na farmerite i relevantnite institucii. Zatoa e potrebna pogolema sorabotka pome|u farmerite, zemjodelskite zdruènija i relevantnite institucii”, izjavi \oko danailov, pretsedatel na FFrm.

i ministerstvoto za zemjodelstvo, {umarstvo i vo-dostopanstvo, kako i ministerstvoto za trud i socijalna politika se soglasija deka e potrebna razmena na infor-macii me|u vladata i zemjodelcite pri donesuvaweto zna~ajni odluki.



me|unaroden saem za {iroka potro{uva~ka - agrofud

vo prvite dve hali na Skopskiot saem se odrà me|unarodniot saem za {iroka potro{uva~ka - agrofud. Na nego se pretstavija firmi od prehranbenata, tutun-skata, konzervnata industrija, vinarii, pivarnici, kako i firmi za proizvodstvo na bezalkoholni pijalaci i voda, organska hrana i repromaterijali za prehranbenata in-dustrija. vo vtorata hala FFrm na svoj {tand, preku repr-ezentativen material, gi prezentira svoite aktivnosti, uslugi i zalo`bi, a svoja prezentacija i promocija na noemvriskiot broj ima{e i spisanieto “moja zemja”.

Posebno vnimanie na saemot predizvika regionalniot ministerski forum, kade [to se razgovara{e na tema “Zgolemuvawe na konkurentnosta na zemjodelstvoto za polesen pristap na pazarot na eu”. makedonskiot minis-ter za zemjodelstvo, {umarstvo i vodostopanstvo, Qup~o dimovski istakna deka resornoto ministerstvo pravi napori za postignuvawe na strate{kata opredelba ‡ ram-

nopravno ~lenstvo vo evropskata unija i zajaknuvawe na instituciite i administrativnite kapaciteti za uso-glasuvawe so evropskite direktivi. Hrvatskiot minister Petar ôbankovi} naglasi deka proda`bata na mlekoto vo Hrvatska e dobar primer za toa kako treba da se ispolnat standardite za bezbednost na hranata.

“Pred po~etokot na pristapnite pregovori samo 23 ot-sto od mlekoto proizvedeno vo Hrvatska gi ispolnuva{e evropskite standardi za kvalitet. Sega toj procent izne-suva 85 otsto, a do vleguvaweto vo unijata o~ekuvam da bide 90 otsto. ”, veli ôbankovi}.

dràvniot sekretar vo slovene~koto ministerstvo, Sowa Bukovec, istakna deka Slovenija pred vleguvaweto vo unijata mora{e da ja prisposobi pravnata regulativa vo zemjodelstvoto i da usvoi i donese mnogu novi stan-dardi.

Zemjodelskite i prehranbenite firmi gi pretstavija svoite proizvodi

Stafan Nilson pora~a:NaSTaNi

Ministerski forum [tand na Moja zemja i FFRM


Forum na FFrm NaSTaNi

“Strategijata za zem-jodelstvo i ruralen razvoj za 2007 – 2013 godina” treba da

pretrpi izmeni, zatoa {to postoi nejzino nesovpagaweto so momen-talnite sostojbi vo zemjodelstvo-to . Ova e zaklu~okot od Glavniot forum organiziran od FFrm za razgleduvawe na dokumentot. vo Strategijata treba da se definira strate{kiot pristap za statusot na zemjodelcite vo zemjodelskiot sektor (koja kategorija na zem-jodelci strate{ki planirame da ja razvivame vo sektorot), treba da se definiraat strate{kite grupi na proizvodi i toa da bidat tradicio-nalnite izvozni proizvodi. momen-talno celni grupi vo strategijata se: konkurentni izvozno orientira-ni (tutun, grozje, vino, jagne, ovo{je zelen~uk), alternativni proizvodi (noevi, polàvi) i uvozni (brojleri, june{ko preku sistem krava tele, od {to proizleguva deka site proiz-vodi ni se strate{ki). Barawe-

to na FFrm e da se definiraat strate{kite proizvodi za koi }e se razvijat i podstrategii za podobar niven tretman i razvoj. jabolkoto i jagodite (koi ne se del od Strate-gijata) treba da bidat del vo nea, kako na{i zna~ajni zemjodelski proizvodi. isto taka i vklu~uvawe na kalinki, japonski jabolka {to se zna~ajni za valandovskiot kraj. Ova se del od predlozite na farmerite koi vo mesec oktomvri i noemvri ja razgleduvaa Strategijata.

“ako sakame da ima uspe{no zem-jodelstvo koe se razviva treba da imame dobra Strategija koja }e bide vodilka za makedonskiot agrar. Za-toa FFrm vo izminatiot period or-ganizira sredbi so 10 zemjodelski zdruènija so cel da se vidi kolku sega{nata „Strategija za zemjodel-stvo i ruralen razvoj za 2007 – 2013 godina“ e prifatena od strana na farmerite. Poseben tretman treba da imaat marginaliziranite grupi vo zemjodelstvoto kako {to se èn-ite i mladite farmeri; kreirawe agroekolo{ka politika vo zemjodel-

stvoto; strategijata treba da pred-vidi merki za posilno zdruùvawe na zemjodelcite kako vo zdruènija, taka i vo profitabilni formi na zdruùvawe, kako {to se koopera-tivite. vo strategijata otsustvuva strate{ki pristap za namaluvawe na vlijanieto na klimatskite promeni. “, veli \oko danailov, pretsedatel na FFrm. Na Glavniot forum glavna zabele{ka na farmerite be{e toa {to tuka ne prustuvaa pretstavnici od resornoto ministerstvo so cel preku direktna komunikacija da gi slu{nat predlozite na zemjodelcite.

imeno sredbite so farmerite FFrm gi realizira vo ramki na proektot “Zastapuvawe na farmer-ite vo procesot na pribliùvawe na makedonskoto zemjodelstvo kon Zaedni~kata zemjodelska politika na evropska unija” koj e poddràn od Proektot za zajaknuvawe na gra|anskoto op{testvo, na agencijata na Soedinetite amerikanski dràvi za me|unaroden razvoj (uSaid) i sproveduvan od institut za trajni zaednici (iTZ). fragmentiranosta na zemjodelskoto zemji{te.

Pi{uva: Biljana Petrovska Mitrevska

"Strategijata za zemjodelstvo i ruralen razvoj za 2007-2013 godina" treba da se izmeni

Farmerite ja razgleduvaat Strategijata Del od ekspertite prisutni na forumot

8 | mOja Zemja

vo izve{tajot na evrop-skata komisija se napom-enuva deka pogolem prior-itet treba da se dade na neobvrzuva~ki uslugi pov-rzani so ìvotnata sred -ina, odr`livi zemjo delski praktiki ili podobruvawe na ruralnite sredini koi se so visoka prirodna vre-dnost

Klimatskite promeni, del od idnata Zaedni~ka zemjodelska politika?

Nasoki na eu za agrarotevrOPSka uNija

vo poslednite nekolku go-dini, a u{te pove}e vo narednite tri godini, re-formata na Zaedni~kata

zemjodelska politka na evropskata unija koja }e stapi na sila po 2013 godina be{e i }e prodolì da bide visoko na agendata na unijata, a } e bide top-tema vo pretstojniot period. evropskata komisija ve} e aktivno raboti na novite poli-tiki koi }e gi zasegaat evropskite farmeri po 2013 godina, a so toa treba i nie da gi sledime ovie pro-cesi, bidej}i tie }e se odnesuvaat i na nas i toa vo mnogu dogledno vreme. Na{ata obvrska za prezem-awe na evropskoto pravo e apso-lutna, bez razlika dali dotoga{ makedonija }e stane ~lenka na eu ili ne.

i dodeka nie se podgotvuvame za ”evropski pari” za da bideme

konkurenti na evropskite pazari (ili barem na doma{niot), evrop-skata komisija razmisluva za vovedu-vawe tret stolb (pokraj pazarnata poddr{ka i ruralniot razvoj) koj }e se odnesuva na klimatskite promeni. Toa {to denovive se {epoti po ku-loarite vo Brisel, a {to dojde i kako potvrda vo izve{taj od komisijata, e deka evropski pari za zemjodelcite po 2013 g. }e ima pomalku vo evrop-skiot buxet, za da se oslobodat pari za drugi prioriteti na blokot.

vo nego se napomenuva deka pogolem prioritet treba da se dade na neobvrzuva~ki uslugi povrzani so ìvotnata sredina, odr`livi zem-

jodelski praktiki ili podobruvawe na ruralnite sredini koi se so visoka prirodna vrednost. Ottuka se pred-laga glavnite finansiski mehanizmi za poddr{ka da bidat zadràni, no i da bidat vo pravec na proizvodstvo na javni dobra koi dodavaat vistin-ska vrednost. vo eu s# u{te ne e ce-losno jasno koi se ovie javni dobra, no vo nau~nite krugovi se spo menuvaat o b n o v l i v -ite izvori i b i o e n e r g i -jata, proiz-vodstvoto na kislorod, bio-diverzitetot, rakovodeweto so vodnite resursi i soz-

davaweto rabotni mesta vo rural-nite sredini. dokumentot na komisi-jata, isto taka, veli deka mora da se namali emisijata na {tetni gasovi i da se koristi zemjata kako magacin za pakuvawe „jaglerod”.

Za da se dobijat pari za gorena-vedenite proiriteti, komisijata predlaga del od tro{ocite da bidat prezemeni od zemjite-~lenki ili ba-rem da bidat na princip na kofinan-sirawe.

Seto ova zna~i deka evropskata klima za poddr{ka na zemjodelstvoto zna~itelno }e se smeni vo narednite godini. Se razbira, so novite inger-encii dobieni so Lisabonskiot dogo-vor, evropskiot parlament }e odigra klu~na uloga i moè da se slu~i site planovi na komisijata da padnat vo voda.

Pi{uva: Martin Traj~ev, pretstavnik na FFRM vo EU

Nekoi cinici vo Brisel velat deka idninata na zemjodelstvoto denes zavisi od elena Basesku, }erka na romanskiot pretsedatel, denes evroparlamentarka (najpoznata kako evropskata Paris Hilton).


Prose~niot potro{uva~ ima prihod

od 20.000 denari

Prose~niot potro{uva~ na organska hrana e na vozrast od 18 do 50 godini, glavno so visoko obrazovanie, redovno

sportuva i se griì za svoeto zdravje, a za zdravjeto na svoite deca.

Potro{uva~i na organska hrana se onie {to imaat li~en prihod od 20.000 denari mese~no. iznenaduva~ki e deka licata so visoki primawa od nad 60.000 denari ne se potro{uva~i na organska hrana. Ova se samo del od rezultatite na istraùvaweto za is-pituvawe na doma{niot potro{uva~ na organski zemjodelski proizvodi, spro-vedeno pod koordinacija na profesor-kata Blagica Sekovska od Fakultetot za veterinarna medicina i institutot za bezbednost na hrana. istraùvaweto e poddràno od strana na minister-stvoto za zemjodelstvo, {umarstvo i vodostopanstvo, a be{e prezentirano na rabotilnicata „identifikuvawe na problemite vo sinxirot na proizvodstvo i market-ing na organska hrana vo rm”, organizirana od Fakulte-tot za veterinarna medicina, institutot za bezbednost na hrana, univerzitetot Sv. kiril i metodij, Skopje, vo sorabotka so Federacijata na farmerite vo republika makedonija (FFrm).

Spored informaciite vo istraùvaweto, site ispi-tanici go doveduvaat organskoto proizvodstvo vo ko-relacija so zdrava hrana, za niv sekoga{ toa e proizvod vo sveà sostojba (ne konzerviran i preraboten), hrana so priroden vkus. ispitanicite gi graduiraa so ocenka od 1 do 5 faktorite spored nivnoto zna~ewe pri kupu-vawe odreden proizvod. Za ispitanicite, na prvo mesto e sveìnata na proizvodot. Na vtoro mesto e cenata, pa sleduvaat vkusot, prezentacijata i vidlivosta, dodeka najmalku zna~ajna e ambalaàta.

ispitanicite ja doveduvaat organskata hrana vo kore-lacija so zdrava hrana, ekolo{ka hrana, hrana {to ne ja zagaduva okolinata.

„Na pra{aweto po {to se razlikuvaat organskite proizvodi od konvencionalnite, 19% od ispitanicite veruvaat na ~esen zbor i toa voop{to ne e dobro za organ-skite proizvoditeli. Nekoj izmamnik moè da manipulira so potro{uva~ite. ministerstvoto treba sekoga{ da go potencira znakot. Potro{uva~ite ne go prepoznavaat znakot za organsko proizvodstvo. Treba site kampawi da po~nuvaat so znakot!”, veli Sekovska.

Na pra{aweto kade gi kupuvaat proizvodite, najgolem broj od ispitanicite odgovorija - vo supermarketi i specijalizirani prodavnici za zdrava hrana.

„ima razli~ni na~ini na koi{to lu|eto se informiraat za ovie proizvodi. Toa se televizija, internet, prijateli, no kako zaklu~ok treba da se kaè deka e mnogu zna~ajno da se sprovede edna kampawa za zapoznavawe so organsko-to proizvodstvo i taa da bide op{irna”, veli Sekovska. Spored nea, vo kampawata bi bilo va`no da se potencira kade moè da se kupat ovie proizvodi i da se vospostavi mreà na distribucija u{te pred zapo~nuvaweto na kampa-wata, so cel da ne dojde do razo~aruvawe na potro{uva~ot, odnosno da ne moè da go najde proizvodot.

Pi{uva: Nada Karaivanova, analiti~ar na FFRM

koj kupuva organski proizvodi vo makedonija? iSTra@uvaWe

10 | mOja Zemja

koj moè da ja koristi merkata 101 od iPard programata

miNiSTerSTvO Za ZemjOdeLSTvO, {umarSTvO i vOdOSTOPaNSTvO

edna od najzna~ajnite merki za primarnite zemjodelski proizvoditeli od iPard programata e Merka 101 Investicii vo zemjodelskite stopanstva za nivno prestruktuirawe i nadgradba do standardite na Evropskata Unija.Ovaa merka moàt da ja koristat lozarite, ovo{tarite, gradinarite. korisnik na iPard poddr{kata nameneta za investicii vo zemjodelski stopanstva (merka 101) moè da bide sekoe zemjodelsko stopanstvo registrirano vo edinstveniot registar na zemjodelski stopanstva pri ministerstvoto za zemjodelstvo, {umarstvo i vodostopanstvo koe gi ima podmireno site dava~ki kon dràvata po osnov na danoci i pridonesi i nema dolgovi kon ministerstvoto po osnov na sklu~en dogovor za zakup na dràvno zemji{te i nabavka na mehanizacija

LozarstvoPrifatlivite proekti za lozarstvoto treba da se

naso~eni kon edna ili pove}e od slednite celi:obnovuvawe postojni lozovi nasadi vo lozarski reon za - zamena na vinovata loza so starost nad 20 godini ili zamena na neprepora~ani i hibridni sorti na vinova loza so priznaeni sorti soglasno Pravilnikot za klasifikacija na vinskite sorti na grozje (Slu`ben vesnik 6/2007); podobruvawe na postojnite neefikasni sistemi za - navodnuvawe na lozovite nasadi;modernizacija na mehanizacijata za kultivacija na lozovi - nasadi; postavuvawe za{titni mreì za za{tita od prirodni - nepogodi.

Prifatlivi tro{oci za kofinansirawe na investicii vo lozarstvoto se slednite:

nabavka na fitosertificiran saden materijal od vinova - loza (vitis vinifera); nabavka na oprema za potporna konstrukcijata od drvo, - ~elik, beton ili drug materijal i pridru`ni elementi;nabavka na oprema za mikroirigacioni sistemi za - navodnuvawe na zemjodelsko stopanstvo (navodnuvawe kapka-po-kapka, podzemno navodnuvawe ‡ subirigacija, mikroprskalki i navodnuvawe so orosuvawe) vklu~uvaj}i bazeni, cisterni/rezervoari za voda, pumpi, filtri, oprema za postavuvawe razvodna mreà, oprema za edinica za fertirigacija, regulatorska oprema za protok, kompjuterska oprema i kompjuterski softver za regulacija na sistemot za navodnuvawe;nabavka na oprema za kroewe; oprema za mulcirawe, - kosilki, rotoseka~i, ~ista~i na korov/plevel, prskalki za za{titni sredstva, priklu~ni za site terenski vozila, grbni ili samopodvi`ni prskalki za za{titni sredstva, atomizeri, opra{uvaci, aplikatori za cvrsti i te~ni mineralni |ubriva, aplikatori za cvrsti i te~ni organski |ubriva;nabavka na elementi i oprema za postavuvawe za{titni - mreì protiv grad;uslugi izvr{eni od treti lica za ramnewe i ~istewe na - terenot, podgotovka na zemjata za sadewe, sadewe vinova loza, instalacija na komponenti za potporna konstrukcija, postavuvawe za{titni mreì protiv grad; instalacija na sistem za navodnuvawe, vklu~itelno i kompjuterska oprema i softver za regulacija na sistemot za navodnuvawe;dopolnitelni op{ti tro{oci za izrabotka na fizibiliti - studii, tehni~ki proekti i drugi studii povrzani so proektot, konsultantski uslugi, tehni~ka pomo{ i nadzor vo tek na sproveduvawe na proektot obezbedeni od ovlasteni eksperti kako i tro{oci za patentni prava i licenci.

Zabele{ka: Ne se prifatlivi za kofinansirawe traktori, motokultivatori, oprema za podgotovka na po~vata, oprema za sadewe i ma{ini za berba, kako i |ubriva i |ubrewe na po~vata.

Ovo{tarstvoPrifatlivite proekti za ovo{tarstvoto treba da se

naso~eni kon edna ili pove}e od slednite celi:obnovuvawe postojni ovo{ni nasadi za zamena na - ovo{nite sadnici so starost nad 15 godini ili zamena na neprepora~ani sorti na ovo{en nasad so priznaeni sorti soglasno Pravilnikot za doma{ni i stranski odobreni sorti na ovo{en saden materijal (Slu`ben vesnik 41/2006);podobruvawe na postojnite neefikasni sistemi za - navodnuvawe na ovo{nite nasadi;modernizacija na mehanizacijata za kultivacija na - ovo{nite nasadi; postavuvawe za{titni mreì za za{tita od prirodni - nepogodi.

Prifatlivi tro{oci za kofinansirawe na investicii vo ovo{tarstvoto se slednite investicioni tro{oci za:

nabavka na fitosertificiran ovo{en saden materijal - vklu~itelno i lozov saden materijal za trpezno grozje i niskosteblesti ovo{ki od sorti navedeni vo Pravilnikot za doma{ni i stranski odobreni sorti na ovo{en saden materijal so isklu~ok na hibridni sorti;nabavka na oprema za potporna konstrukcijata od drvo, - ~elik, beton ili drug materijal i pridru`ni elementi;nabavka na oprema za mikroirigacioni sistemi za - navodnuvawe na zemjodelsko stopanstvo (navodnuvawe kapka po kapka, podzemno navodnuvawe ‡ subirigacija, mikroprskalki i navodnuvawe so orosuvawe) vklu~uvaj}i bazeni, cisterni/rezervoari za voda, pumpi, filtri, oprema za postavuvawe razvodna mreà, oprema za edinica za fertirigacija, regulatorska oprema za protok, kompjuterska oprema i kompjuterski softver za regulacija na sistemot za navodnuvawe;nabavka na oprema za kroewe; oprema za mulcirawe, - kosilki, rotoseka~i, ~ista~i na korov/plevel, prskalki za za{titni sredstva, priklu~ni za site terenski vozila, grbni ili samopodvi`ni prskalki za za{titni sredstva, atomizeri, opra{uva~i, aplikatori za cvrsti i te~ni mineralni |ubriva, aplikatori za cvrsti i te~ni organski |ubriva;nabavka na elementi i oprema za postavuvawe za{titni - mreì protiv grad;uslugi izvr{eni od treti lica za ramnewe i ~istewe - na terenot, podgotovka na zemjata za sadewe, sadewe na ovo{niot nasad, instalacija na komponenti za potporna konstrukcija, postavuvawe za{titni mreì protiv grad; instalacija na sistem za navodnuvawe, vklu~itelno i kompjuterska oprema i softver za regulacija na sistemot za navodnuvawe;dopolnitelni op{ti tro{oci za izrabotka na fizibiliti - studii, tehni~ki proekti i drugi studii povrzani so proektot, konsultantski uslugi, tehni~ka pomo{ i nadzor vo tek na sproveduvawe na proektot obezbedeni od ovlasteni eksperti kako i tro{oci za patentni prava i licenci.


GradinarstvoPrifatlivite proekti za gradinarstvoto treba da se

naso~eni kon edna ili pove}e od slednite celi:podignuvawe novi visoki plastenici zaradi zamena - na tunelskite folii i rekonstrukcija na postojnite plastenici (osven na tunelski folii); podignuvawe novi staklenici zaradi zamena na tunelskite - folii i rekonstrukcija na postojnite staklenici vo


soglasnost so evropskite standardi za Oranèrii eN 13031-1:2003;izgradba na novi pridru`ni objekti za postberbeni - aktivnosti ili rekonstrukcija na postojnite objekti za postberbeni aktivnosti vo postojnite plastenici i staklenici (osven kaj tunelskite folii);

modernizacija na odgleduvaweto zelen~uk na otvoreno.-

Prifatlivi tro{oci za kofinansirawe na investicii vo podignuvawe ili obnovuvawe oranèrii (plastenici

i staklenici so isklu~ok na tunelski folii) se slednite investicioni tro{oci za nabavka na:

elementi za nose~ki konstrukcii od metal za plastenici - ili nabavka na nose~ka konstrukcija od metal, gredi, drvo ili drug materijal za staklenici;pokrivni elementi, paneli od staklo ili plasti~en - pokriven materijal ili najlonski platna od zajaknata plastika, polikarbonat, akrilni ili drugi pokrivni materijali so vek na traewe od najmalku pet godini; materijali za konstrukcija na za{titni pokrivki protiv - grad i sneg;grade`ni elementi za objekti za ~uvawe na gorivoto i - zasolni{ta za opremata;grade`ni elementi za izgradba ili podobruvawe na - kapaciteti za rasadnici za zelen~uk; grade`ni elementi za opremata za bespo~veno - odgleduvawe;oprema za komunalna infrastruktura, vodovod, odvod - i kanalizacija i tretman na otpadni vodi, instalacii za odrùvawe mikroklimatski uslovi (greewe, ladewe, ventilacija) i elektri~na instalacija; oprema za za{teda na energija (iskoristuvawe na solarnata - energija, veternici i geotermalna energija);kompjuterska oprema i kompjuterski softver za kontrola - na sistemot za greewe, razladuvawe, vla`nost na vozduhot i navodnuvawe, senzori i skrining vo oranèriite;oprema za mikroirigacioni sistemi za navodnuvawe - (navodnuvawe kapka po kapka, podzemno navodnuvawe ‡ subirigacija, mikroprskalki i navodnuvawe so orosuvawe) vklu~uvaj}i bazeni, cisterni/rezervoari za voda, pumpi, filtri, oprema za postavuvawe razvodna mreà, oprema za edinica za fertirigacija, regulatorska oprema za protok, kompjuterska oprema i kompjuterski softver za regulacija na sistemot za navodnuvawe;nabavka na oprema za mulcirawe, kosilki, rotoseka~i, - ~ista~i na korov/plevel, prskalki za za{titni sredstva, priklu~ni za site terenski vozila, grbni ili samopodvi`ni prskalki za za{titni sredstva, atomizeri, opra{uva~i, aplikatori za cvrsti i te~ni mineralni |ubriva, aplikatori za cvrsti i te~ni organski |ubriva;grade`ni uslugi za instalirawe grade`ni materijali i - oprema vklu~itelno i kompjuterski softver;dopolnitelni op{ti tro{oci za izrabotka na fizibiliti - studii, tehni~ki proekti i drugi studii povrzani so proektot, konsultantski uslugi, tehni~ka pomo{ i nadzor vo tek na sproveduvawe na proektot obezbedeni od ovlasteni eksperti kako i tro{oci za patentni prava i licenci.


Prifatlivi tro{oci za kofinansirawe na izgradba na novi pridru`ni objekti za postberbeni aktivnosti

ili rekonstrukcija na postojnite objekti za postberbeni aktivnosti vo postojnite plastenici i staklenici se slednite investicioni tro{oci za nabavka na:

materijali za gradba i elementi za konstrukcija na - novi objekti ili obnovuvawe na postojnite objekti za postberbeni aktivnosti i skladirawe sve` zelen~uk;oprema za vodovod, greewe/mikroklimatski instalacii, - ventilacija i klima-sistem, elektri~na instalacija, odvod, kanalizacija i tretman na otpadni vodi;oprema za selektirawe na o{teteni kulturi;- oprema za miewe i su{ewe;- oprema za sortirawe i kalibrirawe;- oprema za pakuvawe i etiketirawe; - oprema za sistemi na podvi`ni lenti; - oprema za predladewe, ladewe i razladuvawe;- oprema za skladirawe i merewe teìna;- oprema za manipulacija, tovarawe, rastovarawe, - viqu{kari;oprema za monitoring na kvalitetot, kontrola i sistemi - za sledewe pri priemot, ~uvaweto i distribucijata; kompjuterska oprema i kompjuterski softver za sledewe i - kontrola na temperaturata i relativnata vla`nost; raboti izvr{eni od treti lica za grade`ni raboti - vklu~uvaj}i ru{ewe i ~istewe na terenot za gradba, podgotovka na terenot za gradba i postavuvawe na elementite za konstrukcija i materijalite za gradba, instalacija na oprema za vodovod, greewe/mikroklimatski instalacii, ventilacija i klima-sistem, elektri~na instalacija, odvod, kanalizacija i tretman na otpadni vodi, instalacija na prifatlivata oprema, instalacija na kompjuterska oprema i kompjuterski softver za sledewe i kontrola na temperaturata i relativnata vla`nost;dopolnitelni op{ti tro{oci za izrabotka na fizibiliti - studii, tehni~ki proekti i drugi studii povrzani so proektot, konsultantski uslugi, tehni~ka pomo{ i nadzor vo tek na sproveduvawe na proektot obezbedeni od ovlasteni eksperti kako i tro{oci za patentni prava i licenci.

Prifatlivi tro{oci za kofinansirawe na investicii za modernizacija na odgleduvawe na zelen~uk na otvoreno

se slednite investicioni tro{oci za nabavka na:oprema za mikroirigacioni sistemi za navodnuvawe na - zemjodelsko stopanstvo (navodnuvawe kapka po kapka, podzemno navodnuvawe ‡ subirigacija, mikroprskalki i navodnuvawe so orosuvawe) vklu~uvaj}i bazeni, cisterni/rezervoari za voda, pumpi, filtri, oprema za postavuvawe razvodna mreà, oprema za edinica za fertirigacija, regulatorska oprema za protok, kompjuterska oprema i kompjuterski softver za regulacija na sistemot za navodnuvawe;oprema za mulcirawe; kosilki; rotoseka~i; ~ista~i na - korov/plevel; prskalki za za{titni sredstva, priklu~ni za site terenski vozila, grbni ili samopodvi`ni prskalki za za{titni sredstva, atomizeri, opra{uva~i i aplikatori za cvrsti i te~ni mineralni |ubriva, aplikatori za cvrsti i te~ni organski |ubriva;elementi i oprema za postavuvawe za{titni mreì protiv - grad;raboti izvr{eni od treti lica za postavuvawe za{titni - mreì protiv grad, instalacija na sistem za navodnuvawe, vklu~itelno i kompjuterska oprema i softver za regulacija na sistemot za navodnuvawe;dopolnitelni op{ti tro{oci za izrabotka na fizibiliti - studii, tehni~ki proekti i drugi studii povrzani so proektot, konsultantski uslugi, tehni~ka pomo{ i nadzor vo tek na sproveduvawe na proektot obezbedeni od ovlasteni eksperti, kako i tro{oci za patentni prava i licenci.

Dopolnitelnite merki za odgleduvawe dobitok za proizvodstvo na surovo mlekoi odgleduvawe dobitok i ìvina za tov }e bidat objaveni vo naredniot broj na "Moja zemja"

12 | mOja Zemja

Odgleduvawe jagodi po

holandski recept

jagodiOvO[TarSTvO

Pri sadeweto jagodi, bez razlika dali se raboti za proizvodstvo na otvoreno ili vo za{titen prostor,

najva`no e da se obezbedi zdrav saden materijal od soodvetna kat-egorija. kategorijata na sadnici na jagodi ukaùva na brojot na cvetni za~etoci i obemot na prinos, odnos-no brojot na plodovi koj moème da go o~ekuvame vo prvata berba po sadeweto. vo slu~aj na proizvod-stvo na jagodi na otvoreno, najre-alno e da bidat posadeni sadnici od a-kategorija, zatoa {to odnosot na kvalitetot i prinosot vo prvata berba so cenata na sadnicite i ce-nata na kilogram jagodi e najrealen. me|utoa, ako stanuva zbor za proiz-vodstvo na jagodi vo staklenici i plastenici vo horizontalen i ver-tikalen sistem na odgleduvawe, treba da se koristi saden materi-jal od a+ kategorija (holandska oznaka). vo toj slu~aj prvata berba e dobra koga i cenata na plodovite e zadovolitelna. Pri nabavkata na saden materijal, mnogu e ednostav-no da se utvrdi za koja kategorija

na sadnici se raboti, so ednos-tavno prebroju-vawe na brojot na sadnici vo gajba-ta. vo edna gajba moè da ima na-jmnogu 800 broja od B-kategorija, 500 od a i 250 od a+ kategorija.

Proizvodstvo-to na bezvirusen saden materijal za jagodi vo Holan-dija od strana na firmata raPO zapo~nuva od po~etna bilka - See koja se odgleduva vo stro-go kontrolirani uslovi, odnosno vo staklenici koi se za{titeni so anti-insektni mreì. kako rezultat na ova strogo konrolirano proizvodstvo se dobivaat sadnici na jagodi od ekstra elit kategorija - ee (bazni sadnici). Sleden ~ekor e dobivawe elitna kat-egorija - sertificirana sadnica, koja se dobiva so umno ̀ uvawe na sadnici od ee kategorija na otvoreno pole, pri {to se kontrolira zdravstve-

nata sostojba i sortnosta. Ovoj vid na umnoùvawe se organizira isk lu~itelno na pe s o ~no zemji{te koe poradi svojata str u ktura ne go za d rùva vi{okot na vlaga koja moè da pre-dizvika pojava na bolesti kako {to e Verticillium i Phytophtora fragarie. isto taka, zemji{teto na koe se umnoùvaat ne treba da bide prethodno posadeno so jagodi ili kompir, tuku so p~enica ili p~enka zaradi izbegnuvawe na opasnosta od pojava na nematodi. Za ovaa namena,

odnosno za umnoùvawe na jagodite, se koristat isklu~itelno sadnici od B-kategorija, zatoa {to tie posedu-vaat najmal genetski potencijal, so ogled na toa deka mati~niot rasad na jagodi ne smee da procveta i rodi plod, a so toa }e dade najgolem broj novi, zdravi i dobro formirani sad-nici za proizvodstvo.

Holandskata fima raPO svoite iskustva im gi prenese i na make-donskite proizvoditeli na jagodi. Tie zabeleàa i odredeni problemi na koi treba da se obrati vnimanie: voo~ena e pojava na bolesta Verticil-lium, koja nastanuva pri proizvodstvo na saden materijal, goleminata na sadniot materijal i brojot na proiz-vedenite koli~estva vo prvata berba ne odgovaraat na kategoriite na sad-nici koi se nabaveni, cenata po koja se nabavuvani sadnicite e premnogu visoka.

Pretstavnicite na raPO istak-naa deka e potrebno zdruùvawe na farmerite i zaedni~ko plasirawe na proizvodstvoto, kako i pravewe na zaedni~ki nara~ki na sadniot ma-terijal.

Pi{uva: Slavi{a [esti}

Plastenik na jagodi

RAPO Rucphensebaan 58, 4706 PJ Roosendaal

0031-165-542942, HOLLAND, [email protected]

predstavnik : ProFruit, BeogradSlaviša Šestić

+ 381 63 419 431

[email protected]

So zdrav saden materijal do dobar profit!

14 | mOja Zemja

„Treba da se iznajdat na~ini za plasman na mu{mulite vo stranstvo, so etiketa na ekolo{ki ~isto i zdravo organsko proizvodstvo, koe mnogu se bara na evropskite i svetskite pazari”, veli Stojan dimovski od veles koj ve}e 30 godini se zanimava so proizvodstvo na mu{muli

mu{mulata e edinstvenoto ovo{je {to uspeva bez nikakva hemiska za{tita. Toa e poten-cijal {to makedonija treba da go iskoris-ti kako zemja na ~ija po~va odli~no uspeva

mu{mulata, a koja za àl nepravedno e zapostavena od nadle`nite vo zemjodelstvoto, no i od potro{uva~ite. Ovie soznanija gi dobivme od Stojan dimovski od veles koj ve}e 30 godini se zanimava so proizvodstvo na mu{muli. Toj vo 70-tite godini od minatiot vek zasa-dil duri 65 stebla so mu{muli vo mesnosta Bav~ite, vo blizina na veles. “vo toa vreme be{e golema in-vesticija. drvcata koi bea kalemeni gi nabavivme od rasadnik i gi zasadivme. Na po~etokot dobro ni ode{e, berevme vo prosek po dva tona mu{muli, a tie imaa i dobra cena, ~inea kolku eden kilogram kosteni. vo toa vreme ima{e pogolema pobaruva~ka otkolku ponuda, pa zatoa drèvme i dobra cena. No, se smenija vremiwata i zatoa isekov pogolem del od steblata, a na nivno mesto nasadiv lozje. Ostanaa samo petnaesetina stebla”, veli Stojan. Toj gi prodava na pazarite niz makedonija, niz prodavnicite za ovo{je niz veles i sosednite gra-dovi. “Golem problem e cenata. Taa iznesuva 20 denari za kilogram, i na golemo i na malo, i ne se isplatuva nejzinoto proizvodstvo”, veli Stojan. Spored nego, treba da se iznajdat na~ini za plasman na mu{mulite vo stranstvo, so etiketa na ekolo{ki ~isto i zdravo organsko proizvodstvo, koe mnogu se bara na evrop-skite i svetskite pazari.

mu{mulata, kako i sekoja ovo{ka, si bara nega, treba da se izora zemjata okolu niv, da se izvr{i rezidba na kro{nite koi se mnogu razgraneti i najva`no, da se pol-eva. Taa bara mnogu voda.

“vo posledno vreme ne im obrnuvam mnogu vnimanie, a sepak imam dobra berba. vo prosek beram od 700 do 800 kilogrami. Plodot kako i kaj site ovo{ki go beram u{te dodeka e zelen, od 20 oktomvri do krajot na noemvri, i go ostavam vo plasti~ni gajbi da sozree”, objasnuva Stojan.

Odgleduvawe mu{muliOvO[TarSTvO

Ovo{je koe moè da

stane prepoznatliv

makedonski proizvod

Pi{uva: Antoanela Dimitrievska

mu{mulata se jade samo koga e meka i zrela. Toga{ e kiselo-blaga i mnogu vkusna. Taa e bogata so vitamin C isto kako i kivito i mandarinata. „Od mu{mulata”, veli Stojan, moè da se podgotvuva marmalad i da se vari vino i rakija. Toj ima vareno rakija, koja ima specifi~en miris i vkus poradi semkite. vo nekoi zemji toa e atrakcija, na-glasuva Stojan.


vo blizina na veles, vo mesnosta Bav~ite, Sim-eon Gogev ima svoja bav~a kade {to odgleduva zelka. ima zasadeno od s# po malku, kromid, praz, no sepak najgolemo vnimanie posvetuva

na zelkata. „Bav~ata ja imam od poodamna, u{te dodeka rabotev vo

Topilnicata. Toga{ doa|avme so èna mi e decata tuka na rekreacija i sadevme po ne{to za doma. Po zatvoraweto na Topilnicata, ve}e {est i pol godini bav~ata e edinstve-nata egzistencija za moeto ~etiri~leno semejstvo. ama ne se àlam. ako raboti{ naporno, ima za edna ìveja~ka”, veli Simeon koj dvaeset godini sadi zelka i dobro mu odi so ovoj zelen~uk.

Toj odgleduva zelka na polovina dekar i vo prosek do-biva dva tona prinos. Zelkata ja plasira na golemo i toa na makedonskite pazari i po piljarite. Cenata na golemo e 7-8 denari za kilogram, a vo piljarite na malo po 10 den-ari. „Niska e cenata”, se àli Simeon, koj smeta deka taa treba da bide 10-12 denari za kilogram na golemo, za da mu se isplati trudot. Toj istaknuva deka zelkata najmnogu se prodava vo esenskiot period.

Simeon se obidel da proizvede zelka spored organsko zemjodelstvo, po primer na na{ite predci, da gi prska zelkite so koprivi staveni vo voda. No, ne mu uspealo, pa povtorno moral da gi za{titi so preparati. veli deka up-atstvata za rabota gi osoznal od bro{uri i spisanija za proizvodstvo, no crpel znaewa i od postarite i poiskus-ni zemjodelci.

Toj sadi dve sorti na zelka, „futo{ka” i „srpski melez”. Spored nego, ovie sorti se najpogodni za makedonskite us-lovi. Futo{kata raste golema, no ima mala teìna od od 1,5 do 3,5 kilogrami. Srpskiot melez e so mnogu pomal plod, no teòk i do tri kilogrami. „Srpskiot melez se stava naesen za kisela zelka, no za mene i futo{kata e dobra i ~esto ja stavam vo bure za kisela zelka”, ni pojasnuva Gogev.

So dobra organizacija s# moè da se postigne, veli ovoj porane{en topilni~ar, koj po silata na okolnostite se preorientiral vo zemjodelec. veli deka ne se àli od rabotata, no bara trudot na zemjodelcite da im bide mal-ku pove}e vrednuvan so cel zemjodelskite proizvodi da imaat podobar plasman.

Pi{uva: Antoanela Dimitrievska

Seewe na zelkata

"Se zapo~nuva so orawe, potoa zemjata se kultivira so freza, se sitni i se ramni. Potoa se pravat redovi i se see zelkata. I tuka ima mehanizacija i skoro ni{to ne se izvr{uva ra~no, veli Simeon. Samo berbata e ra~na i mora da se upotrebi no`. Zelkata treba da se bere koga e tvrda. “Moite zelki se vkusni bidej}i gi navodnuvam i toa so sveà voda koja ja vadam od pumpa na dlabo~ina od 8,5 metri”, veli Simeon. “Zelkata moè da ja ima vo sekoe vreme od godinata, samo treba da se tempira seeweto spored periodot koga sakame da ja imame. Sozreva vo prosek od 90 do 120 dena, a vo leto moè{ da ja ima{ za sekoj den. Zatoa treba da se presmeta koga da ja see{. Semeto proniknuva za ~etiri dena na nadvore{na temperatura od 18 do 20 celziusovi stepeni”, objasnuva Simeon.

Simeon Gogev sadi dve sorti na zelka, „futo{ka” i „srpski melez”. Spored nego, ovie sorti se najpogodni za makedonski uslovi

Ako raboti{ naporno, ima za ìveja~ka

Zelkata - egzistencija za vele{anecot Simeon GradiNarSTvO

16 | mOja Zemja

Plastenicite - efikasen na~in na proizvodstvo

Odgleduvaweto zelen~uk vo za{titen prostor i bez dogrevawe ovozmoùva porano sozrevawe na plodovite so {to se dobiva porano izleguvawe na pazar do eden mesec vo odnos na odgleduvaweto na otvoreno. Odgleduvaweto vo za{titen prostor se nametnuva i od edna druga pri~ina ‡ {tetnoto vlijanie na klimatskite promeni vrz rastenijata, osobeno za{tita od son~evoto zra~ewe. vo ju`niot region na republikata ve}e odamna ne se odgleduva domat na otvoreno poradi damkite od son~evite zraci na plodovite, tuku isklu~itelno pod plastenici vo nekolku rekolti. damkite od sonceto se zabeleùvaat i na zelen~ukovi i na ovo{ni proizvodi. vo poslednite godini proizvodstvoto na piper se zgolemuva vo za{titen prostor, bidej}i pokaùva podobri rezultati otkolku na otvoreno, kako raniot piper, taka i “kurtovskata kapija”.

Son~evata svetlina najte{ko se regulira od site drugi prirodni faktori. Poznato e deka del od son~evata svetlina {to pa|a na providniot pokriv se odbiva ili se vpiva vo nego. Nedovolnoto koli~estvo svetlina go zabavuva razvitokot na rastenijata, go vlo{uva vkusot na plodovite poradi namaluvawe na procentot na {e}eri i dr.

Nedostigot od son~eva svetlina se nadomestuva so elektrosvetlina, no samo kako nadopolnuvawe. rastenijata vo plasteni~koto proizvodstvo nekoga{ stradaat i od preintenzivna son~eva svetlina. Ova se izbegnuva so zasen~uvawe na pokrivot so rastvor od glina, var ili, pak, so postavuvawe zavesi od platno, pletena mreà i dr.

Temperaturata na vozduhot vo objektot e mnogu zna~ajna za razvojot na rastenijata. Son~evata svetlina u~estvuva vo fotosintezata, no isto taka se pretvora vo toplotna energija podignuvaj}i ja temperaturata na vozduhot i na po~vata ili podlogata. Treba da se obezbedi optimalnata temperatura za odgleduvawe, koja e vo tesna vrska so oddelnite vidovi rastenija, fazata na razvitokot, metodot na odgleduvawe i dr.

Pi{uva: Safka Markludova

konstrukcijaSpored izgledot i konstrukcijata, plastenicite moàt da bidat razli~ni, no zaedni~ko za site tipovi

e toa {to imaat nose~ka konstrukcija i pokrivka. konstrukcijata treba da bide cvrsta i sposobna da ja izdrì silata na vetrovite koi duvaat vo proizvodniot region i naj~esto se pravi vo kombinacija od betonski stolbovi i metalni profili. Pokrivkata moè da bide od razni vidovi sovremeni PvC folii. Tie obezbeduvaat visoka elasti~nost, dobri opti~ki karakteristiki, visok indeks na zadrùvawe na toplinata, so dodaten aditiv koj go namaluva povr{inskiot napon na kondenziranite kapki spre~uvaj}i go na toj na~in okrupnuvaweto i kapeweto vo folijata i so drugi karakteristiki kako prednosti.

Plastenicite moàt da bidat bez zagrevawe, so za{titno (delumno) zagrevawe i celosno greewe. Spored toa, mikroklimata vo plastenicite moè delumno i celosno da se regulira i ima osobeno zna~ewe, bidej}i i najmalite promeni koi te{ko se zabeleùvaat moàt da im nanesat golemi {teti na posevite.

aGeNCija Za POTTikNuvaWe Na raZvOjOT Na ZemjOdeLSTvOTO

Isciglen rasad od nesoodveten svetlosen i toploten reìm

Za{titno greewe za odrùvawe pri incidentni potrebi

Pokrivawe so agril (za{titno platno) vo uslovi bez dogrevawe

Zasen~uvawe odnadvor so kal


Potrebata od vlaga na posevite e povrzana so temperaturata, odnosno ako se zgolemuva ednata treba da se zgolemi i drugata. Lo{iot odnos pome|u niv predizvikuva razni anomalii od koi pova`ni se slednite:

- visok procent na vlaga pri niska temperatura doveduva do pojava na bolesti;

- namaleno ramni{te na vlaga pri uslovi na visoka temperatura doveduva do razvoj na {tetnici (osobeno crveno paja~e);

- zgolemeno koli~estvo vlaga na po~vata predizvikuva namalena aeracija, vlo{uvawe na toplotniot reìm, oslabuvawe na mikroflorata, zapirawe na rasteweto na rastenijata i dr.;

‡ namalenoto koli~estvo vlaga vo po~vata predizvikuva namaluvawe na asimilativnata povr{ina, gubewe na cvetovite i dr.

Najefikasen na~in za navodnuvawe so mnogubrojni prednosti e sistemot kapka po kapka.

atmosferskata vlaga se regulira so ventilacija (provetruvawe), smaluvawe na intenzitetot na evaporacija na po~vata (so poretko navodnuvawe), so poka~uvawe na temperaturata i dr. ako ima potreba od zgolemuvawe na vlagata so ograni~uvawe na ventilacijata, pointenzivno navodnuvawe, orosuvawe so orosuva~i vo atmosferata i rastenijata i dr.

Ventilacija. Plastenicite treba da imaat dobra ventilacija zatoa {to ima mo`nost za zgolemuvawe na koncentracijata na {tetni gasovi, a namaluvawe na korisnite gasovi. Za spre~uvawe i otstranuvawe na {tetnite gasovi vo za{titenite prostori e potrebno podigawe na posolidni objekti so pogolema visina, so soodvetni otvori za redovna i izobilna ventilacija. Za{titenite prostori {to se zatopluvaat so nekoi tehni~ki zatopluva~i ponekoga{ moè da imaat pomala koncentracija na jaglerod dioksid (CO

2) od normalnata. Ovaa

pojava se otstranuva so ventilacija i gazacija so CO2

(dodavawe na CO2, no samo vo nekoi pogolemi oranèrii).

isciglen rasad od nesoodveten svetlosen i toploten reìm

aGeNCija Za POTTikNuvaWe Na raZvOjOT Na ZemjOdeLSTvOTO

Vi{ok na vlaga od preobilno navodnuvawe Nedovolno navodnuvawe

Kvalitetno navodnuvawe

Otstranuvawe na tavanot - otkrivawe na za{titnoto tavansko platno preku den

Dobro postaveno provetruvawe na plastenik

18 | mOja Zemja

Odgleduvawe gravPOLjOdeLSTvO

Bra}ata velkovi od selo vreskovo se najgolemi pro izvoditeli na grav vo regionot. jon~e, Stojan,

dragi, vase i Bone pove}e od ~et-iri godini so sopstven trud i me-hanizacija proizveduvaat grav na povr{ina od okolu 12 hektari.

Gravot bara golema nega i posvetenost, velat velkovi. Tie naesen ja oraat po~vata, a naprolet ja me{aat so lesen traktor. Seidbata ja izvr{uvaat so ~etiriredna sealka na rastojanie od 64 h 15 sm so seme od 50 kg na hektar. vremeto na seidba e krajot na april, a po ovaa operacija vedna{ se pristapuva kon valawe na povr{inata. Po niknuvawe na gravot se kultivira so kultivator koj e trireden.

“Okopuvaweto se odviva ra~no, so argati. Se slu~uva da imame 20 rabotnici, koi treba da ja zavr{at rabotata za edna nedela”, velat velkovi.

vo tekot na vegetacijata na gravot se vr{i navodnuvawe i toa 3-4 pati so sistem na rasprskuva~i. Za{titata e samo so insekticidi za uni{tuvawe na lisnite vo{ki, a se odviva so traktorska prskalka.

„Samata berba, isto taka, e ra~-na operacija koja zapo~nuva so kornewe na rastenieto i kako takvo se ostava 4-5 dena na niva za da se isu{i dobro”, velat velkovi.

vr{eweto e so gazewe na steb-lata i me{unkite so traktor, a

se primenuva veeweto so pomo{ na veter za da se is~istat site primesi od gravot. Prinosot na gravot se dvi`i od 1800 do 1900 kg na hektar. Toj se prodava po cena od 100 denari na malo, a na golemo od 70 do 80 denari za kilogram. Najgolem problem za bra- }ata velkovi vo odgleduvaweto na gravot e plasmanot. Tie velat deka golemo koli~estvo grav se uvezuva od drugi dr`avi po poniski ceni, so lo{ kvalitet.

Pi{uva: Stojan Lazarov, FFRM Ko~ani

Bra}ata Velkovi najgolemi proizvoditeli na grav

Slo`ni bra}a

Skladi{te so gravVr{eweto e so

gazewe na steblata i me{unkite so

traktor


ruBrika

20 | mOja Zemja

Ruralniot turizam - isplatliv biznis

razvoj na turizam vo selataaLTerNaTiveN TuriZam

makedonija poseduva golem potencijal za razvoj na ruralniot turizam i treba da se raboti na ova pole. Ova e porakata {to ni ja poso~uvaat golem broj posetiteli so cel da go razvivame ruralniot turizam. Prirodnata ubavina, dobrite klimatski uslovi, golemiot broj sela,

vkusnata tradicionalna hrana ukaùvaat na faktot deka moè da razvivame ruralen turizam i da se obezbeduva egzistencija od nego.

Pod poimot "ruralen turizam" se sretnuvaat razni nazivi: ekoturizam, sel-ski turizam, agroturizam, eko-ruralen turizam i sl. ruralniot turizam e kon-cept na turizam vo selskite doma}instva, koj se temeli na koristewe na rural-niot prostor vo kontekst na turisti~ki ponudi. Se odviva nadvor od urbanite naselbi i nema masoven oblik. Pazarot na ruralniot turizam e golem. Za vakov turizam se zainteresirani i doma{ni i stranski turisti, posebno onie pose-titeli koi se zasiteni od masoven turizam. Osven so proda`ba na sopstvenite proizvodi, prihod se ostvaruva i so uslugi za smestuvawe, tradicionalna hra-na i odredeni drugi aktivnosti – neposreden kontakt so doma{nite ìvotni, u~estvuvawe vo zemjodelskite raboti, varewe rakija, javawe i sl.

vo odredeni regioni vo makedonija se razviva ruralniot turizam, najmnogu vo planinskite predeli.

“Najgolemiot broj registrirani doma}instva koi se zanimavaat so selski turizam se od Berovo i kru{evo. Spored podatocite {to gi imame, za razlika od prethodnata godina, ruralniot turizam kaj nas e zgolemen za 13 procen-ti. Za razvoj na ovoj vid turizam ministerstvoto za ekonomija ima napraveno nekolku pilot-proekti kako {to e Braj~ino, Lazaropole, jan~e, a najnoviot virtuelen pilot-proekt e ‘makedonskoto selo’ koe }e bide smesteno vo Sko-pje nad ‘Panorama’”, veli Zoran Nikolovski od sektorot za turizam od minis-terstvoto za ekonomija. Spored nego, potrebna e pogolema promocija za razvoj na ovoj vid turizam preku formirawe zdruènie ili asocijacija, edukacija na zainteresiranite za ovoj vid na biznis, pogolem marketing koj opfa}a iz-rabotka na promotivni materijali (bro{uri), turisti~ki ponudi od strana na agenciite, kako i izrabotka na veb-sajtovi. Nikolovski istaknuva deka iPard fondovite se golema {ansa koja treba da se iskoristi za razvoj na ovoj vid turizam.

Turisti~kite rabotnici velat deka postoi mo`nost za razvoj na rural-niot i alternativniot turizam, no treba da se standardiziraat uslovite za rabota, a ne da se konvencionaliziraat.

Nevladinata organizacija “razvoj na alternativen turizam – Qubojno” e prva koja zapo~na na organiziran na~in da raboti za razvoj na vakov vid tur-izam, vo kogo vleguva i ruralniot. Tie trgnaa od idejata deka vakviot vid turizam treba da bide dopolnitelna dejnost na naselenieto koe ìvee vo ru-ralnite sredini. Spored niv, treba da se raboti planski, organizirano i obe-dineto od strana na zemjodelcite za razvoj na ruralniot turizam, a od druga strana, dràvnite institucii mora da bidat poaktivni na ova pole. „mora da se sredat pati{tata i da se urbaniziraat samite ruralni mesta, da se zapo~ne so dobra kampawa i promocija i dobro da se definira i napravi zakonskata regulativa”, veli andrea Sekulovski od NvO “razvoj na alternativen turizam –Qubojno”.

vo sosednite dràvi se raboti na razvoj na ruralniot turizam.ruralnoto podra~je vo republika Hrvatska zafa}a 92 procenti od teri-

torijata i vo nego ìvee 40 procenti od naselenieto. Za razvoj na ruralniot turizam (za~uvuvawe na indentitetot, arhitekturata, tradicijata, starite zanaeti, kako i plasmanot na zemjodelskite proizvodi) ministerstvoto za turizam vo Hrvatska dava povolni krediti koi se dviàt od 10.000 do 300.000 evra so 8% kamatna stapka i rok na otplata do 15 godini. denes vo Hrvatska ima 264 registrirani stopanstva koi se zanimavaat so turizam. Selskiot tur-izam pretstavuva nova razvojna {ansa za oìvuvawe na ruralnite sredini. Hrvatskite eksperti smetaat deka ne e potrebno da se tro{at pari na skapi promotivni kampawi, odnosno pogolem del od sredstvata da bidat nameneti za turisti~kite agencii i ponudite za prestoj vo odredena ruralna sredi-

Vo odredeni regioni vo Makedo nija se razviva ruralniot turizam, najmnogu vo planinskite pre deli. Najgolemiot broj registrirani doma}instva koi se zanimavaat so selski turizam se od Berovo i Kru{evo.

Pi{uvaat: Biljana Petrovska Mitrevska, Berta Kitinska


na. kako dokaz tie go nudat podatokot deka duri 50% od Germancite odat na odmor preku turisti~kite agencii.

Srbija ima 300 doma}instva na podra~je od 34 op{tini koi se zani-mavaat so selski turizam. Spored ek-spertskata analiza, edno selsko doma}instvo koe se zanimava so izdavawe sobi vo selata godi{no zarabotuva 16.000 evra.

Za pogolem razvoj na selskiot tur-izam, pokraj ponudite za razgledu-vawe na nejzinite prirodni ubavini i tradicijata, Srbija na svoite turisti im ovozmoùva da odgleduvaat ovo{je i zelen~uk na odredena povr{ina so cel na krajot od svojot prestoj so sebe da ponesat od “zdravata hrana” koi samite ja proizvele.

Osumdesetgodi{nata Nikolina angelovska 30 godini se zanimava so turizam vo seloto Braj~ino. „Turizmot e mojot ìvot. Nie ja imavme i prvata kafeana vo Braj~ino, ‘Balton’, a potoa zapo~navme so izdavawe sobi i podgotvuvawe tradi-cionalna hrana. alternativniot turizam e mnogu interesna i ubava rabota, a od nego se obezbeduva i egzistencija”, veli angelovska, koja istaknuva deka vo Braj~ino doa|aat stran-ski turisti.

atrakcija vo dojran e prigotvuvaweto ribi, pe~eni na trska. Turistite velat deka ova e prekrasno jadewe. Slav~o malinovski od Berovo ima svoj ran~

vo blizina na Berovskoto ezero. “Ovoj ran~ go imam napraveno pred 15 godini, taka {to pos-lednite godini izdavam sobi i podgotvuvame tradicionalni jadewa”, veli Slav~o. vo pret-stojniot period toj planira da go prisposobi ran~ot za javawe kowi, {to }e bide u{te pogole-ma atrakcija za turistite. Za Berovo ima golem interes i od doma{ni i od stranski turisti. Slav~o svojot ran~ go reklamira i na holandska veb-stranica so cel da privle~e pove}e stran-ski turisti.

Bra~niot par elida i Slave Stankovski ìveele vo Skopje, a ̀ ivotniot pat gi donel vo Qubojno, rodnoto mesto na elida. Tie izdavat sobi, imaat ribnik i restoran so tradicionalna makedonska hrana. Svojata egzistencija, isto taka, ja obezbeduvaat i so odgleduvawe kompir i p~eli. „vo Quboj-no najdov mir i ubavina. Nikoga{ pove}e nema da se vratam vo Skopje. Ovde mi e mnogu ubavo”, veli Slave. elida i Slave velat deka turistite se zainteresirani za prestoj vo Qubojno i toa posebno vo letniot peri-od, no sepak spored niv treba mnogu da se raboti i od strana na naselenioto, no i od strana na vladinite institucii.

Na okolu pet kilometri od Bitola, vo s. krklino, vo domot na Bor~e Tanevski (54) se nao|a golema zbirka na stari predmeti, antikviteti, avtomobili, motocikli, nosii itn. Na vlezot na seloto ima postaveno golem baner od koj pose-titelite moàt da pro~itaat “etno-avto muzej”. Bor~e e vo tek na sreduvawe na ~etiri prostorii za prespivawe na posetitelite. Toj zapo~nal so ovaa rabota kako hobi. Golem del od predmetite mu se kupeni, no nekoi i podareni. muzejot mu e podelen na “avto” i “etno-muzej”. avto-muzejot e podelen na motocikli i avtomobili, dodeka etno-muzejot

e podelen na ~etiri prostorii: gradska, selska, evrejska prostorija i antikvar-nica. Bor~e veli deka moè da se egzis-tira od ruralen turizam. Golem problem za Bor~e e nenapraveniot pat do ku}ata od okolu 200 metri. Sorabotuval so kom-panii koi snimaat filmovi kaj nas i im pazajmuval predmeti, kako i pri snimawe muzi~ki spotovi. Poseti imal od razni zemji, Germanija, Holandija, Turcija, ar-gentina, italija.

Braj~ino

22 | mOja Zemja

PêLarSTvO uni{tuvawe na p~elite

Francu s k ite p~elari vo pove} e na-v rati pro-

testiraa na ulicite vo Pariz so cel da pokaàt revolt za masovnoto koristewe insekticidi vo zem-jodelstvoto, {to mo-èbi e pri~ina za po-morot na p~elite. vo 90-tite godini na mi-natiot vek nekoi od p~elarite vo Fran-cija gi imaa izgubeno svoite p~elni seme-jstva. vo prosek, vo Francija se uni{teni okolu 30% p~eli.

P~elarite se prisetuvaat deka vo 1995 godina za prv pat bile upotrebeni jaki insekticidi koi se glavna pri~ina za masovniot pomor. „vo princip se soglasu-vam so p~elarite, no smetam deka pesticidite ne se edinstvenata pri~ina za masovniot pomor nasekade vo svetot. Postojat su{tinski raboti koi se identi~ni. Globalno gledano, imame zabeleàno nekoi pojavi. Prvo, sekade kade {to se koristat pesticidi na p~elite im e vlo{eno zdravjeto”, veli @an mark Bonmaten, istraùva~ vo Cen-tarot za molekularna biofizika vo Orleon.

Francuskoto p~elarsko zdruènie uNaF ja pretstavi geografskata kar-ta na koja jasno se gleda deka najgole-miot pomor na p~eli se zabeleùva vo regionite kade {to e najintenzivno industriskoto zemjodelstvo. Ovaa tema ima predizvikano golemi polemi-ki vo svetot na naukata. Nau~nicite ukaùvaat na brojnite faktori koi im na{tetuvaat na p~elite kako {to

se: parazitite, infektivnite bolesti, uni{tuvaweto na prirodata i promenata na klimata. vo sredinata na maj, pretsedatelot na zdruènieto, anri kleman, zapo~na da odgleduva {est novi roevi, vo predgradieto na Pariz. Po negoviot primer trgnaa i drugi p~elari, koi vo Francija po~naa da ~uvaat p~eli vo gradovite, vo parkovite vo ver-saj.

“Sakam, pred s#, da gi motiviram mladite so cel da pokaème {to treba da se napravi i kako da se za{titat p~elite. mora da vnimavame na {tetnosta na pesticidite i da dademe mal pridones sadej}i cve}e vo na{ite gradi-ni koe }e bide hrana za p~elite. Treba da sfatime deka p~elite se nezamenlivi”, veli anri kleman.

Jaki insekticidi, pri~ina za masoven pomor

ko{nici so p~eli srede Pariz

minatata prolet pove}e ekolo{ki organizacii, kako i p~elarskite zdruènija, zapo~naa kampawa za so-birawe potpisi za peticija protiv upotreba na pesticidite. dosega se sobrani 45.000 potpisi. mi{el vampuj e pretsedatel na regionalnata uprava na oblasta Pariz i voedno oboàvatel na p~elite. vo parkot na upravata vo regionot na Pariz, koj se nao|a vo vnatre{nosta na dvorot vo kompleksot na zgradata, vo 2008 godina se post-aveni osum ko{nici.

„vo centarot na Pariz p~elite proizveduvaat mnogu med bidej}i ima mnogu pomalku pesticidi otkolku vo agrarnite regioni. i vrabotenite se imaat navikanato na ovie p~eli. dosega nikoj ne e bocnat od p~elite, a nivnite ko{nici se smesteni vedna{ pod prozorcite na samite politi~ari. ako sudime po koli~estvoto med {to go proizveduvaat na ova mesto, o~igledno im e dobro”, veli mi{el vampuj.

Francuskoto p~elarsko zdr-u ̀ enie uNaF ja pretstavi geograskata karta na koja jasno se gleda deka najgolemiot pomor na p~eli se zabeleùva vo regionite kade {to e najintenzivno industriskoto zemjodelstvo.


Bor~e Pavlov, p~elar od Skopje PêLarSTvO


Skopjanecot Bor~e Pavlov ve}e ~etiri godini go izdrùva svoeto se-mejstvo odgleduvaj}i p~eli.

“P~elareweto vo moeto semejst-vo e tradicija koja se prenesuva od koleno na koleno”, veli Bor~e. Na trome|eto pome|u Skopje, kumanovo i Sveti Nikole, vo seloto @iviwe, se smesteni dvata p~elarnika na Pavlov, od koi edniot ima 100, a drugiot 190

p~elni semejstva. Ovaa godina Bor~e dobi sertifikat za organsko proiz-vodstvo na med.

“vo pregovori sum so trgovskata mreà vo Skopje za proda`ba na or-ganskiot med ~ija cena na golemo }e bide 320 denari za kilogram, a na malo okolu 400 denari za kilogram. Za da bidete organski proizvodi-tel mora da ispolnuvate nekoi od

pravilata kako {to e oddale~enost na p~elarnikot od najmalku 3 km od fabrikite, p~elarnikot da ne bide smesten vo blizina kade {to ima in-tenzivno zemjodelstvo. isto taka, ne smee da se koristat hemiski sredstva, a prihranuvaweto na p~elite treba da bide so organski {e}er ili med koi sami si go proizveduvame”, raskaùva p~elarot Bor~e Pavlov.

Pi{uva: Berta Kitinska

Soprugata vesna od p~elnite proiz-vodi pravi vosok, dneven i no}en krem za lice, krem za problemati~na koà, voso~en krem za omeknuvawe na sta-pala i propolis-mast.

recepti za organsko tretirawe protiv nozemoza

kako sredstvo protiv nozemoza Bor~e koristi 30% alkoholen rastvor od propolis i su{ena àlfija (salvia officinalis).„Od 30% alkoholen rastvor od propo-lis se zema 15 mililitri koi se rast-voraat vo 1/2 litar destilirana voda. So ovoj rastvor gi prskame p~elite vrz satonoscite”, veli Bor~e.Za za{tita od nozemozata, isto taka, se koristi 200 grama isu{ena àlfija (salvia officinalis) koja se potopuva vo eden litar 96% alko-hol etanol i eden litar destilirana voda. “rastvorot go ostavame da otstoi od sedum do deset dena. Potoa se pro-ceduva i dobieniot ekstrakt se me{a vo razmer 1/1 so destilirana voda. Na sekoj treti den rastvorot go nane-suvame vrz satonoscite kade {to se smesteni p~elite. Toj se nanesuva vk-upno 4 do 5 dena”, veli Bor~e.

P~elareweto - semejna tradicija

“vo pregovor sum so trgovskata mreà vo

Skopje za proda`ba na organskiot med

~ija cena na golemo } e bide 320 denari za

kilogram, a na malo okolu 400 denari za

kilogram”, veli Bor~e

24 | mOja Zemja

ekspertite istaknuvaat deka farmerite treba da zapo~nat da investi-raat vo vakviot na~in na oploduvawe i dobivawe rasi na kravi koi davaat pove} e mleko i se otporni na bolesti. Za makedonija e dobro da se odgleduvaat “hol{tajn” kravite

Genetski materijal za

visokokvalitetni mle~ni kravi

ve{ta~ko osemenuvaweSTOârSTvO

Pi{uva: Biljana Petrovska Mitrevska

ve{ta~koto osemenuvawe, momentno, e najprimenuvan-iot veterinarno-medicin-ski biotehni~ki metod vo

globalni ramki. vo reprodukci-jata, sekade vo svetot, upotrebata na ovoj metod pokaùva nagorni trendovi. i pokraj toa {to ovoj metod kaj nas se primenuva u{te vo ranite 50-ti godini na minatiot vek, zastapenosta e s# u{te mala. Spored podatocite od upravata za

veterinarstvo, vo makedonija se registrirani okolu 250.000 grla goveda, od koi najgolemiot pro-cent se kravi koi se ve}e vlezeni vo reprodukcija. Od taa brojka samo kaj 40% ve{ta~koto osemenu-vawe e metodot koj e upotreben vo reprodukcijata na govedata. Ovaa presmetka e vrz osnova na brojot na distribuirani dozi od Centarot za proizvodstvo na gen-etski materijal, pri Fakultetot za veterinarna medicina, Skopje. “Spored Zakonot za sto~arstvo, ovaa biotehnologija e propi{ana kako edinstven metod koj treba da se koristi, osven vo te{ko dostap-ni regioni, kade {to ne e mo`no da se organizira distribucija i aplikacija na genetskiot ma-terijal. vo zemjite so napredno

sto~arstvo, ve{ta~koto osemenu-vawe e nad 90% i postojat strik-tni zakoni koi go promoviraat ovoj metod, kako i soodvetni sankcii za prekr{itelite”, veli profesor vladimir Petkov od Fakultetot za veterinarna medicina.

Spored profesorot Petkov, ben-eficiite {to gi nosi koristeweto na ve{ta~koto osemenuvawe moè da se razgleduvaat od pove}e aspekti.

“kako prvo, moè da se zeme nego-voto zootehni~ko zna~ewe vo pogled na brzo i efikasno vnesuvawe superi-orna genetika od elitni priplodni grla, koja mnogu nabrzo }e gi podigne proizvodstvenite rezultati, bilo da se raboti za kravi nameneti za proizvodstvo na mleko, meso ili kaj ìvotnite nameneti za kombinirano proizvodstvo. ako eden genetski supe-rioren rasploden bik godi{no moè da oplodi 80-120 kravi, so koristewe-


to na sovremenite metodi za proiz-vodstvo na genetski materijal, kako i za negova aplikacija, ovaa brojka moè da porasne so geometriska pro-gresija. Samo od eden negov ejakulat moè da se osemenat nekolku stotini recipienti, koi ponatamu }e ja propa-giraat negovata genetika, so {to se dobiva {irok prostor za rabota vrz selekcijata na proizvodnite ìvot-ni. Od aspekt na za{tita, pretstavu-va zna~aen metod za suzbivawe i isko-renuvawe na polovite infekcii, koi moè da rezultiraat so sterilitet kaj ènskite rasplodni ìvotni. So upotreba na ovoj metod se prekinuva direktniot kontakt pome|u ìvot-nite kako seksualni partneri, so {to se onevozmoùva {irewe na agensite koi gi predizvikuvaat spomenatite infekcii, kako i na drugi infekcii koi moè da bidat opasni i po zdrav-jeto na lu|eto (bruceloza, tuberku-loza i drugi zoonozi). Od ekonom-ski aspekt, doveduva do zgolemen obem na sto~arskoto proizvodstvo,

{to direktno bi zna~elo zgolemeno proizvodstvo na mleko, so garantiran hemiski kvalitet i proizvodstvo na teliwa genetski predisponirani na podobra konverzija na hranata, pobrz prirast, so {to se dobiva i pogolemo koli~estvo meso”, objasnuva Petkov.

Spored nego, ovoj metod treba da najde {iroka primena vo makedonija. Pritoa, farmerot mora da vnimava so kakov kvalitet na genetski materijal se osemenuva negovoto ìvotno i da insistira sekoga{ samiot da go iz-bere toa {to mu odgovara.

isti poraki upatuvaat i Toni evanxelo, direktor za marketing na amerikanskata kompanija World wide Sires i Xerardo kuasdorf, direktor za marking vo amerikanskata Hol{tajn asocijacija. vo izminatiot mesec tie prisustvuvaa vo makedonija i gi informiraa farmerite od gostivar-sko- tetovskiot i skopskiot region za na~inot na ve{ta~ko osemenuvawe na goveda. Stanuva zbor za goveda so visok genetski potencijal koi{to so-

glasno klimatskite uslovi bi moèle da egzistiraat i vo makedonija i da im donesat pogolem prinos na farmer-ite, kako i pokvalitetno mleko.

„mnogu e va`no farmerite da zapo~nat da investiraat vo vakviot na~in na oploduvawe i dobivawe rasi na kravi koi davaat pove}e mleko i se otporni na bolesti. Za makedonija e dobro da se odgleduvaat „hol{tajn” kravite. Farmerite treba da vni-mavaat na genetskiot materijal. Toj mora da bide ispitan i bikovite da bidat zdravi. regulativata vo amerika posebno vnimanie posvetuva na ova poglavje”, veli evanxelo. Ne-govata kompanija sorabotuva so 70 dràvi, taka {to najgolem interes za ve{ta~ko oploduvawe ima vo evropa, azija, avstralija, Nov Zeland, rusija, ukraina i Saudiska arabija. vo ovaa dràva ima farmi koi imaat nad 10.000 „hol{tajn” kravi. evanxelo istaknuva deka vo Saudiska arabija e mnogu razvieno sto~arstvoto.

Osobini na amerikanskata krava „hol{tajn”

amerikanskata krava „hol{tajn” e svetski dokaàn visoko-proizvoditel. Taa proizveduva pove}e mleko, maslenost i protei-ni od koj bilo drug vid kravi.

„kravata ‘hol{tajn’ moè da se najde na sekoj kontinent i sko-ro vo sekoja zemja. moè da ja najdete i vo è{kite i suvi pustini na Saudiska arabija i egipet, vo suptropskata klima na Brazil i Panama (nad 650 metri nadmorska viso~ina), vo umerenata klima na Zapadna, Centralna i isto~na evropa, kako i vo iran, japoni-ja, kina, avstralija i Latinska amerika. klimata i sredinata vo makedonija se pogodni za amerikanskata „hol{tajn”, veli Xerardo kuasdorf, direktor za marking vo amerikanskata Hol{tajn aso-cijacija, koja ima 30.000 ~lenovi, glavno mlekoproizvoditeli, organizacii so srodni industrii i mladi poedinci. Glavno, voz-rasnata krava „hol{tajn” e te{ka okolu 680 kg i e visoka okolu 147 sm, {to e soodvetno za dimenziite na sega{nite molzili{ta.

„kontrolata na genetskiot materijal (dlaboko zamrznata sperma, embrioni, jajcekletki i oplodeni jajcekletki) koj se uvezuva vo makedonija e regulira-na spored niza zakoni i podzakonski akti, koi spored na{eto mislewe, se nekompletni za ureduvawe na edna materija koja e od visoko zna~ewe i koja pret-stavuva prioriteten interes na sekoj moderen sistem na ureduvawe. Za àl, ovie akti ne gi definiraat i propi{uvaat vo celost veterinarno-sanitarnite kontroli koi treba da bidat izvr{eni vrz vakviot ma-terijal”, veli profesorot Petkov.

vo centarot za ve{ta~ko osemenuvawe pri Fakulte-tot za veterinarna medicina od Skopje se vr{i anal-iza na spermata vo odnos na veterinarno-sanitarnata ispravnost (testirawe za prisustvo na site bolesti ~ie prisustvo e zabraneto vo genetskiot materijal, po pat na PCr, kako {to e naloèno vo eu legislativata), testirawe na kvalitetot (kvalitativni i kvantita-tivni parametri po pat na CaSa), kako i kontrola na genetskiot kvalitet, so analiza na proizvodnite per-formansi na donorot.

26 | MOJA ZEMJA

RANO ODLAÛVAWE NA JAGNIWATA

SovetSTOÂRSTVO

Jagniwata na vozrast od 30 dena moàt bez problemi i zagubi da se odla~at od svoite majki. Kaj rano odla~enite jagniwa se zabeleàni pogolemi prirasti i pogolema finalna masa za 2,6 kg. Preku dobienoto mleko (23-30 kg) za period od 34 dena se ost-varuva zgolemen prihod od edna ovca.

Pridobivka od ranoto odla~uvawe na jagiwata se: iskoristuvawe na mlekoto; intenzivno proizvodstvo na jagne{ko meso; sozdavawe mo`nost za kontinuirano jagnewe kaj ovcite tri pati vo dve godini; se postignuvaat isti dnevni prirasti kako kaj jagni-wata koi cicaat, pa duri i pogolemi; traewe na laktacijata (5-8 meseci), vo prvite 1-3 meseci (60-70%); najgole-mata mle~nost ja cicaat jagniwata. Za {est meseci presu{uvaat nad 20%.

Kako se pravi odla~uvaweto?

Odla~uvaweto na jagiwata se pra-vi na sledniot na~in. Prvata hrana ‡ ko lostrum (neminovno 24 do 48 ~asa ‡ za imunitet, pro~istuvawe). Jagni-wata prvata nedela cicaat 6-8 pa ti, ~etvrtata 2-3 pati. Za podobar ra z voj na organite za varewe na hrana ta se zapo~nuva so ishranuvawe na 5-7 dena starost. @ ivata masa pri od la ~u va we-to ne treba da bide pomala od 8 do 12 kg. Smesite za ishrana da bidat so 15-18% proteini. Jagniwata konsumiraat oko lu 200 grama koncentrat (starter) na den. Od vtorata do ~etvrtata nede-la jagniwata treba da se odvojat od ma-jkite i toa 10-12 ~asa. Na takov na~in na 25 do 30 dena jagneto e naviknato i os posobeno za konsumirawe smesi. Od 30 do 40 dena starost se odzema edno mle ko so molzewe (12 ~asa). Po 40 dena sta rost ovcite se molzat dvokratno, po {to jagniwata cicaat 1-2 ~asa i pov-to rno se la~at. Ovaa postapka trae s# do proda`bata na jagniwata. Ishra na so krmni smesi (15-18% proteini), kva-litetno seno i voda po èlba.

Pi{uva: Petar Trajkovski, APRZ Bitola

MAKedoNsKo PROIZVOdSTVO na Halal-hrana

Islamski standard za proizvodstvo na hrana PROIZVOdSTVO NA HRANA

Pi{uva: Berta Kitinska

Makedonija e posledna zemja od prostorite na porane{na Jugoslavija koja go vovede sertifikatot za proiz-vodstvo na Halal-hrana. Islamskata verska zaednica (IVZ) potpi{a dogo-vor za sorabotka so Agencijata za ser-tifikacija na standardot Halal od Bosna i Hercegovina.

“Bagafud”, „Svislion”, „Vitamin-ka” se kompaniite od kaj nas koi se vo faza na implementacija na Halal-standardot. „Hranata koja{to }e se proizveduva kaj nas }e bide nameneta za amerikanskiot, evropskiot i arapskiot pazar so koj dosega Makedonija nemala nikakva ekonomska razmena”, veli Alek-sandra Markovska od konsultantskata firma „Food Consulting” koja posedu-va sertifikat za implementacija na Halal-standardot vo firmite.

Pri proizvodstvoto na Halal-hra-nata kompaniite }e treba da vnimavaat na slednite principi. Li~nosta koja }e upravuva so koleweto mora da bide mus-liman osposoben za takva aktivnost, so ìvinata mora da se postapuva humano i pred koleweto vnimatelno mora da bide namamena, teloto na ìvinata

treba da bide svrteno kon Meka i pred samiot ~in da $ se izgovori besedata „Bismilah”.

„Halal-proizvodot ne e samo proiz-vod dobien so halal-kolewe, tuku so po~ituvawe na site ostanati pravila {to gi propi{uva Halal-standardot vo celiot proces na proizvodstvo vo odnos na pakuvaweto, podgotovkata, koleweto, skladiraweto i transpor-tot”, veli Aleksandra.

Ramka 3: Terminot „halal’’ se spomenuva vo Kuranot i zna~i ne{to {to e dozvoleno odnosno dobro za muslimanot. Samiot standard Halal gi ispolnuva site pravila spored {erijatskoto pravo.

Halal-standardot se odnesuva i na koz meti~kata i farmacevtskata indus tri ja. Za izrabotka na ovie proizvodi pot rebno e da se koristat odbrani sur ovini spored standardot Halal bi de j}i pri proizvodstvoto na lekovi se ko risti alkohol, kako i svinski èlatin koi se zabraneti vo Kuranot.

Terminot „halal’’ se spomenuva vo Kuranot i zna~i ne{to {to e dozvoleno odnosno dobro za mus-limanot. Samiot standard Halal gi ispolnuva site pravila spored {erijatskoto pravo.

ИМПЛЕМЕНТАЦИЈА НА СТАНДАРДИ

ISO

HACCP

GLOBALGAP

9001:2008

22000:2005

14001:2004

13485:2003

Прехранбена индустрија

Угостители

Мало и Големо продажба

Стандард за управување со безбедност на храна,комплементарен со НАССР системот, наменет запазарите со население од исламска вероисповед.

ОвошјеЖитни културиСеменски материјал

ОБУКИ

Обуки за оценувачи на стандардите : ISO, HACCP, GLOBALGAPВодени од акредитирани преведувачи од земјата и странство.

Присутните се здобиваат со сертификати

Актредитирани од: IRCA, RABQSA, FAS.Www.fc.com.mk

HALAL

Свежо

Органско производствоКонтролирано земјоделско производс втозасновано на пропишани операции и контролиранаограничена употреба на ѓубрива и средсва за заштита

т

ОУКИ

ОБУКИ

28 | mOja Zemja

Pove}e od deset godini semejstvoto Spasovski od kumanovskoto selo reànovce se zanimava so odgleduvawe pastrmki. idejata za vakviot vid proizvodstvo du{ko Spasovski ja imal

od mnogu poodamna, no nedostigot na finansii go spre~uval vo realizaci-jata. me|utoa, vrednata rabota i upornosta podocna mu ovozmoìle dobri uslovi za real-izacija na zamislata. vo neposredna blizina na farmata se nao|a priroden izvor na ~ista voda koja protekuva niz bazenite od ribnikot vo koj se odgleduva pastrm-kata.

“Pastrmkata opstanu-va samo vo sredina kade {to vodata protekuva. Zatoa i namenata na ribnikot e tokmu za proizvodstvo na ovoj vid riba. Temperaturata na vodata e od 9 do 11 ste-peni, re~isi konstantna preku celata godina, ne zamrznuva i vo naj studenite zimski de-novi poradi blizinata na izvorot do ribnikot. Taa e re~isi idealna za potrebite na pastrm-kite”, veli Spasovski.

Po istekot od bazenite, tekot na vodata e naso~en kon vodenicata vo koja se mele ìtoto za hrana za stoka-ta. Site {est ~lenovi na semejstvoto podednakvo se vklu~eni vo rabotata na farmata.

„Nie sme zemjodelsko semejstvo koe vo celost e pos-

Pi{uva: Stojan~e Anastasov, FFRM Ko~ani

Zemjodelski biznis na semejstvoto Spasovski riBarSTvO

Odgleduvaweto pastrmki e

na{a pasija

ribnikot na Spasovski e so kapac i-tet od osum toni riba, a vo momen-tov vo nego odgleduvaat okolu pet toni i toa od dva tipa - obi~na i zlatna pastrmka


veteno na proizvodstvoto. Odgleduvaweto pastrmka e na{a pasija. Sre}na okolnost e toa {to vedna{ do nas ima priroden izvor na voda koja u{te od tursko vreme go vrti kamenot na vodenicata. Nie izgradivme i ribnik, so {to u{te podobro ja iskoristuvame vo-data. [teta e prirodnite resursi koi ni stojat na raspolagawe nepotrebno da gi rasipuvame i da ne gi koristime racionalno”, veli du{ko. ribnikot na Spasovski e so kapacitet od osum toni riba, a vo mo-mentov vo nego odgleduvaat okolu pet toni i toa od dva tipa - obi~na i zlatna pastrmka. Proizvodstvoto na podmladokot zapo~nuva od mesec noemvri i trae do

maj. ikrata se odvojuva od mati~noto jato i se stava vo posebni inkubatori vo koi inkubira od 30 do 40 dena. Za inkubacijata, osven temperaturata na vodata, zna~ajno e i prisustvoto na rastvoreniot kislorod. Po izleguvaweto, malite se stavaat vo odvoeni bazeni. Na starost od okolu dva meseca po~nuvaat da se hranat so specijalna hrana koja ja nabavuva od Holandija. kako {to napreduvaat vo rastot, mladite pastrmki s# po~esto se klasiraat spored goleminata vo odvoeni bazeni, {to e zna~ajno zaradi nivniot izedna~en rast. klasiraweto e neophodno od pri~ina {to pogolemite edinki go jadat najgolemiot del od hranata i so toa pomalite se doveduvaat do uginuvawe.

“rastot na pastrmkite so masa od 250 grama, kakvi {to se najbarani na pazarot, trae od 15 do 18 meseci. Za celiot toj period e potrebno mnogu vnimanie, pos-vetenost i nega. Bazenite so praznewe se ~istat i dez-inficiraat dva pati vo nedelata, a osven toa treba da se vnimava i na pojava na {tetnici i bolesti vo rib-nikot. Naj~esto se podlo`ni na ko`ni bolesti kako i bolesti na vnatre{nite organi. Faktor broj eden vo ovoj vid na proizvodstvo e obezbeduvaweto prote~na, ~ista voda i so visoka koncentracija na kislorod. eden kuben metar e dovolen za odgleduvawe na 40 kilo-grami pastrmka”, veli du{ko. Plasmanot na pastrmkite e periodi~en, so najgolem intenzitet od januari do maj i se prodavaat kako sveì vo ugostitelskite lokali.

Na farmata na semejstvoto Spasovski, osven ribi, se odgleduvaat i molzni kravi, sviwi, ìvina, ìtni i fura`ni kulturi na povr{ina od 20 hektari. raznovid-nosta na proizvodstvoto, osven na trudot, se dolì i na dobrata organiziranost blagodarej}i na èlbata za rabota i uslovite {to gi darila prirodata. Proiz-vodite od stokata se prodavaat vo dogovor so mlekar-nica i na sto~nite pazari. So toa na mnogu racionalen na~in i bez visoki tro{oci se zaokruùva procesot na uspe{no funkcionirawe i dolgogodi{en opstanok na celata farma.

Hrana za ribite

Najgolemata riba vo ribnikot na Spasovski

NOEMVRI 2009 | 31

Standarden traktor od 220 kilovolti

Standardniot traktor od 220 kilovolti ima di-zel-elektri~en motor so moderna elektronska kon-trola i dobri efikasni nivoa. Predniot del se pol-ni elektri~no do 172 kW elektricna mo} moè da se prenese od vnatre{nata visoka volta`na mreà do nadvore{nite korisnici, {to moè da odgovori sood-vetno na barawata za mo}nost.

Na saemot "Agri-tehnika", koj tradicionalno se odrùva vo germanskiot grad Hanover, se dodeluvaat presti`ni nagradi za inovacii od oblasta na

zemjodelskata tehnika. Minatata godina vo noemvri bea dodeleni 28 nagradi za razni inovacii. "Moja zemja" vi prikaùva nekoi od inovaciite koi najdoa

prakti~na primena vo zemjodelstvoto.

Inovacii za razvoj na zemjodelskata tehnika

Nagradi na saemot "Agri-tehnika" vo Hanover MEHANIZACIJA

Ultrazvu~en senzor na bandaòt na trkaloto postojano go meri odbivaweto na trka loto (gumata)

Ultrazvu~niot senzor na bandaòt postojano go meri odbivaweto

na trkaloto i na toj na~in sozdava karakteristika, spored koja minimalniot pritisok na trkaloto moè da se postavi kako funkcija za tovarot i brzinata. Mereweto koe se kompenzira od temperaturata se prenesuva vo bezì~na forma vo rotira~koto trkalo. Na vakov na~in minimalniot prifatliv pritisok na trkaloto moè bezbedno da se postavi, a tovarot na trkaloto moè da se isklu~i.

Avtomatsko regulirawe na lupeweto so preciznata sealka

Za prv pat, avtomatskata i adaptira~kata kontrola od pozicija na lupeweto obezbeduva kvalitet na preciznata sealka. Ova zna~itelno go podobruva kvalitetot na rabotata vo see-weto na p~enkata, osobeno pri golemite br-zini na vozewe.

Koristewe na visokiot intenzitet na svetlinata

Koristewe na visokiot in-tenzitet na svetlina ta za da se ovozmoì po le sno navodnuvawe. Ras prs ku va ~i te koi voop{to ne osta va at tragi od prskaweto moè da se identifikuva at na sledniov na~in (za vi sno od toa kolku se za be le`livi za vreme na prs ka we to) i na toj na~in moè da se is~istat ili zamenat. Dru ga prednost e toa {to drà~ot na raste-nieto koe treba da se tre ti ra e vidliv i podaleku od prostorot za rabota na opremata.

Kontrolna kula

Se~eweto e naporna `neja~ka rabota. Cel-ta e da se postigne optimalen performans na polnewe so namalen stres, rizik i zagubi na nivata. Skenerot ovozmoùva avtomatsko pol-newe na transportnite edinici preku den, vo magla i preku no}.

Delot za isfrlawe na ìtoto, kako i podvi`niot poklopec od se~kaloto se av-tomatski svrteni kon prikolkata. Voza~ot pove}e ne mora da se fokusira na polneweto na prikolkata. Ovoj sistem go podobruva kvalite-tot, efikasnosta i bezbednosta na rabotata.

dEKEMVRI 2009 /JANUARI 2010 | 33

Alternativen pogon na tRAktORitE

Razvitok na traktorite MEHANIZACIJA

Poradi golemata instalirana mo} tra ktorite se golemi potro{uva~i na fosilni goriva (dizel-goriva). So nivnoto sogoruvawe se osloboduva zna~itelno koli~estvo {tetni mate-rii i SO2. Poradi toa se postavuva at barawa za efikasna rabota na tra-ktorskite motori i namaluvawe na potro{uva~kata na dizel-gorivoto, so obezbeduvawe siguren pogon. Ova barawe se realizira so voveduva we novi konstrukcii na motori so vna-tre {no sogoruvawe i traktori so po dobrena funkcija prvenstveno na sis temot za vprskuvawe na gorivo, vov eduvawe efikasna elektronska kon trola i zamena na fosilnite gori-va so obnovlivi izvori na energija ‡ bio dizel goriva.

Postojat aktivnosti za iznao|awe re{enija za zamena na fosilnite go-ri va so obnovlivi izvori na energija. Tu ka vo prv plan doa|a biodizel gori-vo to dobieno od maslodajnata repa. So analiza na oddelni proizvoditeli na traktori se utvrdeni odredeni pro blemi koi se javuvaat na motorite so vnatre{no sogoruvawe (glavno na ure dot za vprskuvawe na gorivoto ‡ pu mpa za visok pritisok, prskalki i zatinki) vo slu~aj na koristewe ~i s-to biodizel gorivo i me{avina na bio dizel gorivo so pogolem procent na sodrìna na biodizel.

Poradi toa oddelni proizvo di te-li na motori prepora~uvaat koris-te we na me{avina na biodizel i diz el-gorivo so mala sodrìna na

bio dizel. Na primer, firmata John Deere prepora~uva gorivo V5, odnosno me{avina 5% biodizel i 95% diz el-gorivo. Nekoi proizvoditeli pre po-ra ~uvaat skratuvawe na servisnite in tervali, zaradi pobrzo razgraduva-we na klasi~nite zatinki.

Za da se koristat obnovlivite iz-vori na energija na motorite Deutz se izvr{eni rekonstrukcii so cel mo-torot da moè da koristi 100% bio-dizel gorivo, bez nikakvi dopolni-te lni modifikacii na sistemot za vp rskuvawe na gorivoto. Osnovna kara-kteristika na ovie motori e toa {to pod ma~kuvaweto na pumpata za visok pri tisok se vr{i so motorno maslo (kaj kla si~nite motori podma~kuvaweto se vr{i so gorivo) i zatinkite izrabote-ni od klasi~ni zatnuva~ki materija-li se zameneti so zatinki izraboteni od zatnuva~ki materijal otporen na agresivnite supstancii {to gi sod r-ì biodizel-gorivoto.

Firmata Fendt vo sorabotka so fi-rmata Deutz, poznat proizvoditel na motori so navedenite karakteris-ti ki, na saemot Agritehnika 2007 vo Hanover, Germanija, go pretstavi tra ktorot Fendt 820 Vario Greentec, koj kako pogonsko gorivo koristi bio-di zel od maslodajna repa. Traktorot ima dva rezervoara za gorivo. Pogole-miot rezervar e so volumen od 340 li tri i toj e namenet za biodizel, a drugiot, pomaliot rezervoar, e so zafa tnina od 80 litri i e za dizel-go rivo. Spored odnosot na volumenot na rezervoarot e predvidno motorot da koristi biodizel od maslodajna re pa vo 80% od svojata rabota.

Biodizelot se razlikuva od di-zel-gorivoto spored viskozitetot i to~kata na palewe. Poradi toa, a so cel za poefikasno sogoruvawe, go ri-vata mora da bidat dobro rasprska ni, a toa se postignuva so negovo zag re-va we. Zagrevaweto na gorivoto se

vr {i vo samiot rezervoar so pomo{ na greja~ koj ja koristi toplinata od te~ nosta za ladewe na motorot.

Uredot e opremen so sistem na ve-ntili, a vklu~uvaweto na edniot ili drugiot vid na gorivo se vr{i av-tomatski. Motorot se startuva i zag-re va so dizel-gorivo. Otkako }e se za-gree na temperatura od 70 celziusovi ste peni sistemot avtomatski se pre-frla na koristewe biodizel. Isto ta ka, vo site reìmi koga motorot e op tovaren najmalku 25% podolgo od 30 sekundi se koristi biodizel.

Rabotata na sistemot i vidot na go rivoto {to se koristi vo motorot se prikaùvaat so indikatori na Vario terminalot. Vo rezervar da se dodade O - rezervar.

Pi{uva: prof. d-r dragi Tanevski

34 | MOJA ZEMJA

NOEMVRI 2009 | 35

dEKEMVRI 2009 /JANUARI 2010 | 37

Maja Lenar~i~, direktor na dOO Lanius-Slovenija INTERVJU

Maja Lenar~i~ tri godini se zani-ma va so izrabotka na planovi za nepov-ra tni sredstva, taka {to so nejzinite so rabotnici izrabotile preku 40 po go-le mi planovi. “Samo ovaa godina moite kli enti dobija 2,5 milioni evra nepov-ra tni sredstva. Nekoi dobija 50%, a ne koi 70%, vo zavisnost od proektot. Na{ iot uspeh se dviì od 50% do 100% za razli~ni oglasi. Poradi golemi-ot interes za nepovratni sredstva vo Slo venija, samo 30% od vkupniot broj ba rateli dobivaat sredstva. Na{ata fi rma ima golem uspeh zatoa {to sekoj ~len na timot e specijaliziran za svo-eto podra~je. Sekoj go raboti ona {to naj dobro go poznava”, veli Lenar~i~.

lKakvo e slovene~koto iskustvo

od koristeweto na evropskite pret pristapni fondovi i kolku se iskoristeni sredstvata od ovie fondovi vo slovenija?

Slovenija iscrpi zna~itelno ko li-~e s tvo na sredstva od Evropskiot fond za ruralen razvoj i zemjodelstvo. Spored naj novite podatoci od Evropskata ko-mi si ja, taa e na osmoto mesto me|u site dr ̀ avi-~lenki na EU po uspehot vo kori-s teweto na sredstvata. do 30.09.2009 go di na se iskoristeni re~isi 29% od ras polo`livite sredstva od programata za periodot 2007-2013. Koristeweto na evropskite sredstva vo vakvi te{ki us-

lovi za stopanstvoto mnogu im koristi na zemjodelcite. Vo 2010 godina priori-tet na Slovenija e da go finansira zem-jodelskiot sektor na site poliwa so sre dstva od Unijata.

l Va{ata kompanija izrabotuva pla novi. Kolku ste zadovolni

od va kvata rabota?

So moite proekti za nepovratni sreds-tva, me|u drugoto, pomognavme vo razvojot na selskiot turizam i moderniziravme ne kolku mali pretprijatija od ruralni-te podra~ja. Golem del od nepovratnite sre dstva vo Slovenija se koristat za iz-gradba na kapaciteti za solarna ener gi-ja. Vo Slovenija ima golem interes i za drugi podra~ja, pokraj ruralniot raz voj, kako {to se istraùvawe, modernizi ra-we na tehnologija i odrùvawe na infra-stru ktura. Seto toa }e go imate i vo Ma-ke donija i se nadevam deka dobro }e go is koristite.

l Kolku postoi interes kaj far me ri te vo slovenija za

koristewe na evropskite pretpristapni fo n dovi?

Na po~etokot, vo Slovenija nema{e go-lem interes za koristewe na nepovratni-te sredstva od EU. Moèbi zatoa {to ne-ma {e nekoja pogolema reklamna kampawa. Kon kuriraa najupornite i podobro up-

atenite. Sega e poinaku. Sekojdnevno se zgo lemuva brojot na zemjodeleci koi gi iz veduvaat svoite investicii so nepov-ra tni sredstva. Interesot e pregolem. Mom entalno nema dovolno sredstva za si te dobri investicii.

l Kolku pomognaa vakvite sredstva za razvoj na zemjodelstvoto vo slovenija?

Nepovratnite sredstva se vaèn inst ru ment za finansirawe i na kom-paniite koi {to se zanimavaat so pre-rabotka na ze mjodelski proizvodi - ovo{je, zelen~uk, me so, mleko i ostanato. So nepovratni sred stva se modernizira industrijata i na golemi i pomali sub-jekti. Me|utoa tre ba da se znae deka koga nekoj }e dobie sredstva, dobiva i obvrski. Obvrski te se vrabotuvawe no vi rabotnici. Sekako, kone~niot rezultat e pogolemi prihodi i profit, a toa, spo-red moeto iskustvo, e mnogu dobra moti-va cija za pretprijatijata da rabotat dob ro i da imaat uspeh na dolg rok. Za po ve}eto od moite klienti koi primija ne povratni sredstva moàm da kaàm de-ka vo momentov rabotat podobro od pla-ni ranoto. Slovenija ima u{te 70% od odo brenite sredstva za periodot 2010-2013. Sigurna sum deka dobro }e gi isko-ristime i }e go modernizirame na{eto zemjo delstvo.

Razgovarala: Biljana Petrovska - Mitrevska

EVROPSkitE SREdSTVA IM kORiStAt NA FARMeRITe

38 | MOJA ZEMJA

AGROVESTI Klimatskite promeni ja menuvaat globalnata vinska mapa

Ve}e dolgo vreme se misle{e deka brit anskata klima ne e pogodna za raz voj na lozarstvoto, no posledna-ta godina mnogu raboti se smenija. Glo balnoto zatopluvawe pridonese za razvoj na lozarstvoto vo Velika Bri tanija, kade {to lozjata po 600 go dini povtorno rodija grozje. Bri-tanskite lozari zapo~naa da odg-leduvaat grozje od koe se pravi naj-kvalitetnoto crno vino, vovedoa no vi sadnici na koi im odgovora to-plata klima. Lozarstvoto i proizvod-stvoto na vino vo Velika Britanija za beleàa porast i vo kvalitetot i vo dobivkata, a dobija i finansiska pod dr{ka od angliskata vlada.

“Imame golema korist od globalno-to zatopluvawe. Klimatskite prome-ni ni ovozmoùvaat da odgleduvame raz ni sorti na vinova loza i da pro-izve duvame kvalitetni vina”, veli Kris Vajt, direktor na golema vina-

ri ja koja e smestena 20 km ju`no od Lon don. Nau~nicite koi se zanimava-at so klimatskite promeni predu-preduvaat deka globalnoto zatoplu-vawe }e go namali prinosot bidej}i vo mnogu zemji }e bide mnogu toplo, vak vata klima }e predizvika su{ewe na obrabotlivata povr{ina {to }e se odrazi na namaluvawe na proizvod-s tvo to na p~enica i hrana.

Globalnoto zatopluvawe ve}e ja promeni me|unarodnata “vinska ma-pa” bidej}i najkvalitetnite vina do - a|aat od severnite krai{ta, a kva-li te tnite beli vina go otstapuvaat mes toto na crnite vina. Najpoznati-te proizveduva~i od Francija i Ger-manija, koi se gordeeja so najles ni te beli vina, sega proizveduvaat kva-li tetni crni vina bidej}i na ovie sor ti na grozje im odgovara topla klima.

se odR@A PRVIoT sVeTsKI HAlAl - FoRuM Vo eVRoPA

Na Svetskiot Halal-forum se sobraa klu~ni

li~nosti od Halal-industrijata ~ija glavna tema be{e „Pottiknuvawe na Halal-standardot vo re-gionot”. Organizator na ovoj forum be{e maleziska-ta ku}a „Kasehdija” koja se zanimava so organizacija na programi, forumi i drugi sobiri povrzani so Halal-industrijata.

Vo tekot na sproveduvaweto na halal-standardot u~estvuvaa Agencijata za sertifikacija na Halal-hrana i na Halal-kvalite vo Bosna i Hercegovina, kako i nivniot pretstavnik Mustafa Ceri} koj zboruva{e za zna~ewe na Halal - standardot za dene{nata ekonomija. Za uspe{na primena se predloì ~len-stvo vo organizacijata „IHI Alliance” koja gi koor-dinira aktivnostite na svetskiot Halal-pazar vo oblasta na sertifikacija i razvivawe na ~lenst-voto vo Agencijata za sertifikacija na Halal-hrana i kvalitet vo Bosna i Hercegovina.

“Vrednosta na svetskata pazarna industrija na Halal-hranata se procenuva na 455 milijardi evra godi{no. Evropskiot pazar za Halal-hrana se pro-cenuva na 47 milijardi evra godi{no, a pove}e od 52 milioni muslimani denes ìveeat vo Evropa. Se o~ekuva ovoj broj da se udvoi vo slednite 20 godini”, velat od Agencijata za sertifikacija na Halal-hrana.

KlIMATsKITe PRoMeNI JA MeNuVAAT GloBAlNATA VINsKA MAPA

Ministerstvoto za zemjodel-stvo i ribarstvo od avstraliskata dràva Kvinslend po 20 godini istraùvawe uspea da ja razvie sor-tata na jabolka “RS 103-130” za koja se veli deka e najdobrata vo svetot. Ovaa sorta ostanuva sveà i so~na duri 14 dena, a vo friìder moè da stoi i nekolku meseci.

“Sveò i otporno na bolesti, ova ovo{je se dobiva bez genetska modi-fikacija, odnosno novite jabolka imaat dodatok na geni od edna aziska sorta jabolka. Tie ne se samo otpor-

ni na gniewe, tuku imaat i odli~en vkus”, tvrdi ministerot za zemjodel-stvo od Kvinslend, Tim Malerin, do-davaj}i deka od eksperimentite se postignati odli~ni rezultati.

“Prednosta na ova ovo{je e toa {to ne mora da se sobere dodeka e ze leno”, velat istraùva~ite, na ve-du vaj}i deka jabolkoto koe uzreva vo skladi{teto ne e tolku vkusno kako {to e jabolkoto sozreano na drvo. Jabolkoto “RS 103-130” }e se najde na avstraliskiot pazar idnata godina.

Kineskata kompanija “Yto Gro up” zaedno so kompanijata “Ag ro-Vojvodina” na po~etokot na 2010 godina zapo~nuvaat so pro izvodstvo na traktori vo No vi Sad. Ova go izjavi direk-torot na “Agro-Vojvodina” za pri vlekuvawe stranski inves-ticii, Branislav Bugarski. “Pr vata golema kineska inves-ticija vo Vojvodina zapo~nuva pri krajot na noemvri, so toa {to vo Novi Sad }e se potpi{e do govor za gradewe fabriki za proizvodstvo na traktori na-me neti za evropskiot pazar”, veli Bugarski.

“Yto Group” e prisutna na sr pskiot pazar u{te od 2004 go dina so distribucija na tra-ktori, koi bea nameneti za pa-za rite od Jugoisto~na Evropa. Vo halite na “Agro -Vojvodina” }e bide smestena linijata za sk lopuvawe na traktorite. “Vo pr vata faza samo }e se sklopu-vaat traktori vo koi delumno } e bidat zastapeni ko m ponenti od doma{noto pro iz vodstvo. Na {a tendencija e da ima po-ve } e od polovina komponenti, koi }e bidat zastape ni vo ovie traktori”, veli Buga rski.

PRoIZVodsTVo NA JABolKA KoI Ne sKAPuVAAT

KINesKA KoMPANIJA ZAPo^NuVA PRoIZVodsTVo NA TRAKToRI Vo sRBIJA

40 | mOja Zemja

NadnaslovruBrika energetska efikasnost CeNTar Za PrOmOCija Na Odr@LivO ZemjOdeLSTvO i ruraLeN raZvOj CeProSard

Podobruvawe na za{teda na energija na farmite

Pojava na vlaga vo agolot na yidot vo prasili{te - po~etna faza

Centarot za promocija na odr`livo zem-jodelstvo i ruralen razvoj - CeProSard vr{i promocija na prakti~nata primena za podobruvawe na energetskata efikasnost

na objektite na semejnite doma}instva, objektite za odgleduvawe na ìvotnite, kako i na za{titenite prostori za ranogradinarsko proizvodstvo. Potreba-ta od za{teda na energija naloùva postavuvawe do-bra ekolo{ka izolacija u{te pri grade`nata izvedba na objektot. So postavuvaweto na izolacijata se podo-bruva toplinskata i zvu~nata za{tita, poàrnata otpornost, objektot se za{tituva od vlaga, a istovre-meno se ostvaruva povisok kvalitet na ìveewe. Fin-ansiskata za{teda na farmerot e motiv pove}e da se primeni dobra izolacija na farmite. Statisti~kite podatoci vo ovaa oblast prikaùvaat sostojbi spored koi za greewe i ventilacija na objektite se koristat 60-70% od vkupnite energetski potrebi na objektot.

Zagubite na toplina pri slaba izolacija na objektite dostignuvaat i do 70% od vkupnite zagubi na energija. vo makedonija, koristeweto na tradicionalnite ma-terijali za gradba (kamen, drvo, slama, tula) na far-mite za izgradba na objektite nameneti za semejnite doma}instva i za odgleduvawe na ìvotnite, e zame-neto so sovremeni materijali (beton, armiran beton i ~elik). Ovoj trend nalaga potreba za edukacija na ruralnoto naselenie za zaìvuvawe na tradicijata za koristewe na tradicionalnite materijali i na~in na gradba so primena na izolacija na podovite, yidovite i pokrivnite konstrukcii.

vo makedonija, voobi~aeno, objektite na farmite se nesoodvetno locirani, lo{o proektirani i odrùvani, ne se izolirani i se pogolemi potro{uvaci na energija za greewe i ladewe otkolku profesionalno proekti-ranite i izvedeni objekti.

Slika so termografska kamera na energetska emisija na dva objekta od sviwarska farma

Termografska slika realna slika

kaj nas, farmite naj~esto se izgradeni bez soodvet-na izolacija i klimatizacija. vakvata sostojba pret-stavuva prekr{uvawe na Zakonot za za{tita i blago-sostojba na ìvotnite (Sl. vesnik na rm br.113/07 od 20.09.2007 g.). voedno, odgleduvaweto na ìvotnite vo nekvalitetno i neprofesionalno izgradenite objekti pridonesuva do pojava na zdravstveni problemi, zgole-mena smrtnost na ìvotnite i namaleno proizvodstvo

na farmite. kako rezultat na toa, farmerot ima zgole-meni tro{oci za hrana, ìvotnite opstanuvaat vo sos-tojba na stres, a proizvodstvoto i pokraj zgolemenite tro{oci e zna~itelno pomalo od o~ekuvanoto. vo tie slu~ai zagubite vo proizvodstvoto se golemi, a pri-hodite se pomali vo sporedba so prihodite dobieni od proizvodstvo vo soodvetni izolirani objekti.



Prenos na toplina na tavanska povr{ina

Slika na emisija na toplina kaj ìvotnite, teloto na ìvotnite na razli~ni delovi emituva razli~no koli~estvo na toplina - crvenata boja ja ozna~uva emisijata na najvisokata a sinata boja na najniskata temperatura

vo industrijata na odgleduvawe ìvina podobru-vaweto na energetskata efikasnost na objektite so postavuvawe izolacija pretstavuva ostvaruvawe zna~itelni za{tedi na energija i koli~estvo na potro{ena hrana za ìvinata. So podobruvawe na en-ergetskata efikasnost na objektite kaj ìvinarskite farmi se {tedi i energija potro{ena za osvetluvawe, ventilacija i otstranuvawe na otpadot.

energetskata efikasnost vo gradinarskiot sektor vlijae vrz reguliraweto na cenata na gradinarskite proizvodi. Najgolem tro{ok vo ranogradinarskoto proizvodstvo e zagrevaweto na ovie prostori. dokolku ovie prostori se soodvetno proektirani, se namalu-vaat tro{ocite za greewe i prihodite se pogolemi. voobi~aeno vo makedonija ne se pravat termografski istraùvawa i snimawa za utvrduvawe na energetskata efikasnost na ovie objekti.

CeProSard izrabotuva termografski snimki za utvrduvawe na energetskata efikasnost kaj site vi-dovi farmi i za{titeni objekti. Napravenite snimki davaat celosna slika za zagubata na energija pri kli-matizacija vo letniot period kako i vo periodot koga objektite se zagrevaat. vrz baza na snimkite, stru~niot tim na CeProSard izrabotuva elaborati so soodvetni predlozi za podobruvawe na energetskata efikasnost na objektite, so {to im pomaga na sopstvenicite vo namaluvawe na kontinuiranite zagubi vo procesot na proizvodstvoto. Sanacijata na o{tetuvawata i potrebata od intervencija za postavuvawe izolacija na objektite na farmite se investicii koi vo proce-sot na odgleduvawe se realiziraat vo edna godina, no pove}ekratno vlijaat na podobruvawe na prihodite vo na farmata vo site sledni godini na proizvodstvo.

Objekt bez izvedena pokrivna i yidna termi~ka izolacij



REGIONALEN PAZAREN INFORMATOR

NOEMVRI 2009 | 44

Mislewata izrazeni vo regionalniot pazaren informator ne gi izrazuvaat stavovite na Agencijata na SAd za Me|unaroden Razvoj ili na Vladata na Soedinetite Amerikanski dràvi.

Srbija ‡ pomal prihod za proiz-voditelite na ovo{je od Podriwe

Berbata na jabolkata e zavr{ena vo Podriwe. Ovaa godina }e bide zapametena po niskite otkupni ceni, poradi {to nekoi od ovo{tarite duri ne se ni potrudija da gi soberat jabolkata. Isto kako i so nekoi drugi ovo{ja, pove}eto od rodot ovaa godina ne e sobran zatoa {to cenata na industriskoto jabolko vo otkupnite centri iznesuva samo tri dinari za kilogram, a za pove}eto od ovo{tarite tro{okot za transport e mnogu golem i ne se isplatuva da se soberat i odnesat jabolkata do otkupnite centri za taa cena. Cenata na jabolko od prva kategorija dostigna 20 dinari {to, spored proizvoditelite, e nedovolno da se pokrijat proizvodnite tro{oci.

Srpskata kompanija „Aleva” go zgolemuva izvozot vo Rusija

Generalniot direktor na kompanijata „Aleva” od Novi Kwaèvac, Mile Klepi}, i generalniot direktor na RKK grupacijata za industriska trgovija od Moskva, Viktor Vladimirovi~, potpi{aa dogovor za sorabotka i distribucija na proizvodite na kompanijata „Aleva” vo Rusija. dogovorot so eden od najgolemite ruski distributeri na hrana e procenet na osum milioni evra i vklu~uva distribucija na proizvodi od piperka, supi, puding, kako i drugi proizvodi vo celata teritorija na Rusija. direktorot na ovaa kompanija, Hristivoje Milo{evi}, izjavi deka ovoj dogovor e potpi{an kako rezultat na zgolemenata ekonomska sorabotka pome|u Srbija i Rusija i posaka pove}e doma{ni kompanii da go sledat primerot na „Aleva” i da najdat interes na ruskiot pazar. I dosega „Aleva” be{e golem izvoznik na ruskiot pazar, no so noviot dogovor }e stane edna od retkite doma{ni kompanii, ~ii proizvodi }e bidat prisutni i na pazarite nadvor od Moskva.

Srpski firmi potpi{aa dogovori za izvoz, na Saemot vo Keln

Kako rezultat na zaedni~kata prezentacija na 25 srpski kompanii na me|unarodniot saem „Anuga” vo Keln, Agencijata za stranski investicii i promocija od Srbija (SIEPA) izvestuva deka se potpi{ani dogovori vo vrednost od 5,5 milioni amerikanski dolari i vo tek se pregovori za dopolnitelni 15,5 milioni dolari. Pove}eto od prodadenite proizvodi se zamrznat zelen~uk i ovo{je, gotovi salati, slatko, sokovi i drugi konditorski proizvodi. U~estvoto na saemot e organizirano od proektot za agrobiznis na USAId, Ministerstvoto za zemjodelstvo, {umarstvo i vodostopanstvo i SIEPA. Sli~ni rezultati se postignati i na me|unarodniot saem World Food vo Moskva. dogovorite za izvoz potpi{ani na ovoj saem se vo vrednost od 8,5 milioni dolari, dodeka kompaniite pregovaraat za dopolnitelni 16 milioni dolari. Za ovie izvonredni rezultati najgolem pridones imaat USAId, Ministerstvoto za zemjodelstvo, {umarstvo

i vodostopanstvo na Srbija i SIEPA, koi podolg period rabotea zaedni~ki za podobruvawe na imixot i zgolemuvawe na konkurentnosta na prehranbenite proizvodi od Srbija. Zaedni~kiot saemski nastap se organizira pod nacionalniot brend „Srbija Prirodno”, dodeka za izvoznicite se organizirani razni obuki za proda`ba, marketing i promocija.

www.poljopartner.rs

Polska

Pogolema ponuda na uvezenata piperka

Voobi~aeno za ovoj period na godinata, ponudata na piperki od doma{no proizvodstvo e pomala i poradi toa pobaruva~kata se zadovoluva so uvezenata piperka. Na pazarite na golemo na po~etokot na noemvri s# u{te moè da se najde zelenata piperka so ceni od 0,35 do 0,38 evra/kg (vo kartonska ambalaà). Ponudata na doma{nata crvena piperka e mnogu mala i so mnogu lo{ kvalitet. Cenata na ovie piperki e 0,66 evra/kg. Cenata na piperkata uvezena od [panija, na pazarite na golemo vo Bronice iznesuva 4,23 evra/karton od 5 kg ili 0,85 evra/kg. Sezonata na doma{nite domati zavr{i. Uvoznicite predviduvaat deka vo vtorata polovina od noemvri }e zapo~ne uvozot na domati. Na po~etokot na noemvri cenata na doma{nite domati iznesuva{e 2,34 evra/karton od 6 kg (golemina B) i 2,81-3,04 evra/karton 6 kg (golemina BB). Cenata na domatite so podobar kvalitet iznesuva{e mnogu pove}e, 3,75-3,98 evra/karton od 6 kg za domati so golemina B 4,92 evra/karton za domati so golemina BB. Spored podatocite od polskiot carinski centar za analitika, pome|u januari i avgust 2009 godina, od ovaa dràva se imaat izvezeno 8,6 iljadi toni sveì krastavici dodeka vo istiot period prethodnata godina izvozot iznesuval 13,2 iljadi toni. No, vrednosta na izvozot vo 2009 godina iznesuva 7,3 milioni evra, {to bezmalku e ist kako i vo prethodnata godina koga vrednosta iznesuva{e 7,4 milioni evra. Vo avgust 2009 godina izvozot na sveì krastavici iznesuva{e 1,3 iljadi toni so vrednost od 700 iljadi evra i e mnogu pomal od toj vo avgust 2008 godina koj iznesuva{e 5,4 iljadi toni so vrednost od 2,7 milioni evra.

Na pazarite vo Polska moè da se zabeleì zgolemuvawe na interesot za bela zelka, ne{to {to moè da pridonese do porast na cenata na ovoj zelen~uk vo tekot na ovaa sezona. Interesot za zelka e navistina golem i potencijalnite kupuva~i, vklu~uvaj}i gi i tie od drugite zemji, baraat zelka duri i vo tie mesta vo Polska kade {to zelkata ne se proizveduva. Na po~etokot na noemvri cenata na belata zelka za izvoz postigna cena duri od 0,14 evra za kg, no s# u{te be{e mo`no da se najde na pazar za 0,12 evra za kg. Prvite pratki na „zlaten deli{es” se pojavija na pazarite na golemo, no cenite se prili~no niski, okolu 0,19 evra za kg. Minatata godina, vo istiot period, cenata na ova jabolko be{e nad 0,23 evra za kg. Niskite ceni se rezultat na mnogu maliot izvoz vo Rusija, kade {to jabolkoto od sortata „zlaten deli{es” e mnogu barano.

www.fresh-market.pl

Rusija, top-proizvoditel na zelka vo Evropa

Spored statisti~kite podatoci od UN (FAOSTAT), Rusija prodolùva da bide vrven evropski proizvoditel na zelka i drug zelen~uk od ovaa grupa so proizvodstvo od 3.931.830 toni vo 2007 godina. Proizvodstvoto vo EU ostanuva stabilno vo periodot od 1997 do 2007 godina, so namaluvawe od samo 0,31% za desetgodi{niot period. Vo tekot na 2007 g. vo EU e registrirano proizvodstvo od vkupno 11.911.259 toni zelka. Sedumte najgolemi proizvoditeli vo Evropa se Rusija, Polska, Ukraina, Romanija, Germanija, Belorusija i Italija, so okolu 80% od vkupnoto proizvodtsvo vo Evropa. Rusija, o~igledno, e top-proizvoditel so 33% od proizvodstvoto vo Evropa, drugite {est zemji zazemaat 44%, dodeka 22% se proizveduvaat od drugite zemji. Kako {to e prikaàno vo grafikonot podolu, pet od sedumte najgolemi proizvoditeli go zgolemile svoeto proizvodstvo vo periodot od 1997 do 2007 g. Od druga strana, Velika Britanija koja be{e eden od top-proizvoditelite vo 1997 godina, ja izgubi svojata pozicija pome|u elitata so opa|awe na proizvodstvoto od 35%. drugite zemji kako Hrvatska, ê{ka, Moldavija, Bugarija i Island go namalija svoeto proizvodstvo za pove}e od 50% za desetgodi{niot period.

www.brassicastoday.com

Cenite na ovo{jeto i zelen~ukot vo Italija se vo opa|awe

Cenite na zelen~ukot i ovo{jeto vo Italija se vo opa|awe. Spored podatocite od italijanskiot institut za statistika “Instat”, vo prvata polovina od oktomvri e zabeleàn pad od 22,1% na cenite na ovo{jeto i 12,8% na zelen~ukot. Informacijata doa|a od Konfederacijata na farmeri vo Italija (CIA), koi{to se zagrièni za negativniot trend koj im {teti na pove}eto od farmerite koi treba da se soo~at so golemite proizvodni tro{oci, danoci i drugi tro{oci. Opa|aweto gi vklu~uva site sezonski proizvodi. Na primer, za jabolkoto e zabeleàn pad od 33,8% vo prvata polovina od oktomvri vo sporedba so istiot period minatata godina. U{te pogolem pad e zabeleàn kaj mandarinite od 40,6%, kako i kaj kru{ite od 19,8% i trpeznoto grozje od 19,9%. Eden kilogram trpezno grozje na samoto lozje se prodava za 0,10-0,15 evra. Istoto se slu~uva i so zelen~ukot, iako padot ne e tolku zabeleìtelen kako kaj ovo{jeto. Na primer, kaj modriot patlixan 27%, morkovot 23,9%, kromidot 9,1%, {eri-domatite 8,2% i marulata 2,3%.

www.greenmed.eu

Golem proizvoditel na vino nabrzo }e prodava od Tunis

Spored tuniskiot biznis internet-portal „Afrikanski menaxer” (AfricanManager), grupacijata broj eden za proizvodstvo na vino, „Kastel”, nabrzo }e komercijalizira vino proizvedeno vo Tunis. Po~nuvaj}i od dekemvri 2009 godina, grupacijata }e zapo~ne so komercijalizacija na svojot „[adrapa domain”, visokokvalitetno crveno vino proizvedeno vo Testour, severen Tunis, kade {to francuskata kompanija ima kupeno 234 hektari lozje vo 2006 godina. So po~etno proizvodstvo od okolu 15.000 hektolitri, „Kastel” ima namera da gi komercijalizira sortite na grozje Merlot, Cabernet Sauvignon, Cinsault, Chardonnay i Tempranillo i }e proizveduva {iroka paleta na proizvodi vklu~uvaj}i gi Phenicia- Coteaux de Medjerda i Shadrapa. Francuskiot enolog Olivie Spilbot od Mekness Cellars, isto taka, vo sopstvenost na „Kastel” od Maroko, raboti ve}e tri godini na novite proizvodi. Spored „AfricanManager”, polneweto na {i{iwata }e se pravi vo tuniskata pivarnica SFTB, dodeka proizvodite }e bidat izvezeni i plasirani od Francija preku ve}e razrabotenite distributivni mreì. dosega vinoto od Tunis be{e izvezuvano vo buriwa vo Francija i Italija, no vinoto od Tunis s# pove}e se prodava i vo SAd, Kanada, Germanija i [vajcarija.

www.finewinepress.com

Vinoto od Portugalija go gubi svojot udel na pazarot vo Makao, Kina

So cel da se zgolemi u~estvoto vo segmentot na vinoto vo glavnite sinxiri na kazina vo Makao, lokalnite proizvoditeli od Portugalija go promoviraa svoeto vino vo rezidencijata na portugalskiot konzul vo Makao. Jaime Luendera, menaxer na zdruènieto na vinarii od Portugalija, objasni deka kazino-sinxirite vo Makao od 2002 godina kupuvaat me|unarodno prepoznatlivo evropsko vino direktno od proizvoditelite, ne{to {to pridonese u~estvoto na portugalskoto vino na ovoj pazar da se namali za 40% vo poslednite ~etiri godini, od 60% vo 2005 godina na 20% vo momentot. Kako i da e, Makao e ~esto posetuvana turisti~ka destinacija i izvonredno mesto da se pristapi kon po{irokite aziski pazari, za koi se zainteresirani portugalskite proizvoditeli na vino. Regionot go ima nadminato Las Vegas vo prihodite koi se dobivaat od kazinata vo poslednite godini i spored david Vong, osnova~ na zdruènieto na kulinari vo Makao, imaat namera da stanat edna od najpoznatite destinacii za dobra hrana i vino vo Azija. Spored poslednite podatoci, specijalniot administrativen region (SAR), dostigna rekordni prihodi od 12 milijardi pataki (1,51 milijardi USd) vo oktomvri ovaa godina.

www.foodbizdaily.com

REGIONALEN PAZAREN INFORMATOR

Golemoproda`ni ceni vo sofija vo septemvri 2009 (vo lev)

Proizvod Poteklo Cena

domati doma{no/Turcija/ Makedonija

1.25/1.30/1.40

Piperki (zeleni) doma{no 1.70

Piperki (crveni) doma{no 1.40

Krastavici Turcija 1

Zelka doma{no 0.3

Jabolko doma{no/Makedonija/ Srbija

0.40/0.55/0.75

Grozje doma{no/Turcija/ Italija

1.50/2.30/1.90

1 Euro - 1.95 Lev

www.slatina-bulgarplod.com

Golemoproda`ni ceni vo Hrvatska vo septemvri 2009 (vo kuni)

Proizvodи Osijek Split Zagreb

domati 10.49 8.68 12.00

Piperki 11.00

Piperki (babura) 8.99 9.00

Krastavici 12.99 8.98

Zelka 2.99 2.98 2.50

Pe~urki 19.98 28.98

Jabolko Ajdaret 8.49 4.48 7.00

Jabolko Jonagold 6.99 4.00

Jabolko Zlaten deli{es

7.99 4.98 8.00

Grozje 16.99 12.98 14.00

1 Euro - 7.28 Kuna

www.tisup.mps.hr

Golemoproda`ni ceni vo srbija vo septemvri 2009 (vo dinari)

Proizvod Beograd Ni{

domati 60 40

Piperki 120 40

Piperki (babura) 120 40

Krastavici 90 70

Zelka 13 10

Jabolko Ajdaret 20 25

Jabolko Crven deli{es 30 40

Jabolko Zlaten deli{es 30 40

Grozje crno 55

1 Euro - 93 dinari

www.stips.minpolj.rs.gov.yu

Golemoproda`ni ceni vo Podgorica vo septemvri 2009 (vo evra)

Proizvodи Min Maks Prosek

Jabolko Ajdaret 0.30 0.33 0.32

Jabolko Zlaten deli{es

0.40 0.43 0.42

Jabolko Crven deli{es

0.35 0.40 0.38

Trpezno grozje 1.20 1.20 1.20

domati 0.61 0.65 0.63

Piperka 0.85 1.10 0.98

Piperka (babura) 1.15 1.45 1.30

Zelka 0.20 0.40 0.30

Krastavici 0.80 1.10 0.95

1 Euro - 7.28 Kuna

www.amiscg.org

Proda`ni ceni vo Albanija vo septemvri 2009 (vo lek)

Proizvodи Tirana Fier Kor~a

Jabolko Ajdaret 47 50 32

Zlaten deli{es 55 57 46

domati 52 50 42

Piperki (zelena) 146 140

Zelka 20 25 20

Krastavici 96 78 82

1 Euro -135 Lek

www.kash.org.al

Proda`ni ceni vo Kosovo vo septemvri, 2009 (vo evra)

Proizvodи Pri{tina Uro{evac Pe}

Jabolko 0.36 0.35 0.47

Grozje 0.48 0.40 0.58

domati 0.35 0.35 0.47

Piperki (zelena) 0.75 0.72 0.72

Piperki (somborka) 0.15 0.52

Zelka 0.12 0.10 0.12

Krastavici 0.35 0.45 0.61

www.food-ks.org

Predlozi na FFrM za revidirawe na

“nacionalnata strategija za zemjodelstvo i ruralen

razvoj za 2007 - 2013 godina”

Predlozi na FFrm za revidirawe na “nacionalnata strategija za zemjodelstvo i ruralen razvoj za 2007 - 2013 godina”

Nacionalnata strategija za zemjodelstvo i ruralen razvoj se odnesuva za periodot od 2007 do 2013 godina, {to moè da pretstavuva i pokrivawe na poslednata faza na pretpristapniot period za pregovori i vlez vo Evropskata Unija. Za taa cel FFRM smeta deka e od osobeno zna~ewe izmenata na ovaa nacionalna strategija koja e osnova za kreirawe na programite za poddr{ka i ruralen razvoj, zakonite i politikite vo zemjodelstvoto, a istata ne soodvetstvuva so momentalnata sostojba.

Federacijata na farmerite vo rm vo ramki na proektot ”Zastapuvawe na farmerite vo procesite na pribliùvawe na makedonskoto zemjodelstvo kon zaedni~kata zemjodelska politika na Evropskata Unija”, inicira u~estvo na farmerite vo procesot na funkcionalizirawe na strategijata za zemjodelstvo i ruralen razvoj 2007-2013 g. ovaa aktivnost se sprovede preku informirawe na zemjodelcite za strategijata, diskutirawe za nejzinite jaki i slabi strani. istovremeno na ovie sredbi se odràa predavawa za globalgap, menaxment na farma, kooperativnoto zdruùvawe i higiena na mleko, realizirani vo sorabotka so sovetnici na aPrz (agencija za pottiknuvawe na zemjodelstvoto i ruralniot razvoj) i privatni sovetnici. Pro{iruvaweto na znaewata od ovie oblasti pridonesuva za pogolema primena na strategijata na nivo na farma odnosno do zgolemena konkurentnost {to e i osnovnata cel na strategijata. Konkurentnost - da, no osnovnoto pra{awe {to ne e jasno odgovoreno vo strategijata e Kade, KolKu i KaKvi saKame da Bideme do 2013 godina. vo tekstot na strategijata e vidlivo otsustvoto na konzistentna agrarna politika koja ima pred sebe vidlivi dolgoro~ni celi, a namesto toa se zabeleùvaat ad-hok re{enija. za da se izbegne takviot parcijalen pristap neophodno e, pred s#, strategijata da se zasnova na realnite sostojbi vo zemjodelstvoto koi se snimeni na teren. vistinska moderna strategija sepak... 1

Konkretni predlozi za promeni i dopolnuvawa na strategijata za zemjodelstvo i ruralen razvoj:

1 Doc. Dr Blagica Sekovska, Veterinaren fakultet

Definirawe strate{ki pristap za statusot na zemjodelcite vo zemj ode lskiot sektor vo nasoka na prom ovirawe na odredena kategorija na zemjodelci koja sakame da ja imame vo sektorot

vo zemjodelskiot sektor imame farmeri koi se registrirani spored zakonot za vr{ewe zemjodelska dejnost, registrirani kako individualni zemjodelci samo vo Fondot za penzisko i invalidsko i zdravstveno osiguruvawe, registrirani spored zakonot za trgovski dru{tva i neregistrirani. Beneficiite na ovie razli~ni kategorii zemjodelci se razli~ni i promenlivi spored odredeni zakoni ili programi za poddr{ka, a spored toa i mnogu e te{ko da se odredat zemjodelcite vo koja grupa e najdobro da pripadnat. Na primer, ako vo eden navrat politikata na MZ[V e deka samo registriranite zemjodelci moè da koristat sredstva od programa za poddr{ka na ruralniot razvoj, vo drug navrat toa se menuva i istata vaì i za neregistriranite, se postavuva pra{aweto {to so onie zemjodelci koi ve}e ja promenile formata na registracija zaradi odredena programa za poddr{ka?

Upravuvawe so zemjodelskoto zemji{te i pasi{tata

eden od najgorlivite problemi vo zemjodelstvoto koi treba da imaat zna~ajno mesto vo strategijata e upravuvaweto so dràvnoto zemjodelsko zemj-i{te, visokata fragmentiranost na zemji{teto, kako i pasi{tata koi vo golem broj slu~ai se prenameneti ili ne se odrùvaat, a za niv se pla}a pa{arina.

Razgrani~uvawe na socijalni i ekonomski merki

vo kreiraweto na strategijata treba da se ima predvid socijalnata dimenzija na zemjodelstvoto, no mora da se napravi razgrani~uvawe na merkite koi go stimuliraat zemjodelstvoto kako biznis, od edna strana, i kako merki so socijalna dim-e nzija, od druga strana, bidej}i ekonomskata i socijalnata kategorija se sosema razli~ni i baraat i dijametralno sprotivni merki.

Poseben tretman treba da imaat marginaliziranite grupi vo zemjodelstvoto kako {to se ènite.

Predlozi na FFrm za revidirawe na “nacionalnata strategija za zemjodelstvo i ruralen razvoj za 2007 - 2013 godina”

iako postojat stimulativni merki za ènite i mladite vo programite za poddr{ka na mz[v, sepak ovoj problem na rodovata ednakvost i ednakvosta na mladite treba da se tretira mnogu podlaboko zaedno so institucionalnata postavenost vo mz[v. i pokraj toa {to postojat stimulativni merki za ènite i mladite vo programite za poddr{ka na mz[v, treba da postoi institucionalna ramka za ovaa problematika.

Vo strategijata treba jasno da se definiraat strate{kite grupi na proizvodi, a predlogot e toa da bidat tradicionalnite izvozni proizvodi.

vo postojnata strategija kako strate{ki celni grupi se: konkurentni izvoznoorientirani pro izvodi (tutun, grozje, vino, jagne{ko, ovo-{je, zelen~uk); uvoznite zemjodelski pro-izvodi: brojleri, june{ko; alternativni/net-radicionalni proizvodi: noevi, polàvi, p~e-larstvo. od nabroenite grupi na proizvodi proizleguva deka za nas e s# strate{ki prioritetno. Baraweto na FFrm e jasno da se definiraat strate{kite proizvodi vo na{iot zemjodelski sektor i za niv da se razvijat seopfatni potstrategii (od niva do trpeza) za nivni podobar tretman i razvoj ako navistina ni se strate{ki (poddràna e primena na globalgap a nemame nitu pazar nitu cena za toa proizvodstvo, poddrùvame jabolka a nemame ladilnici, poddrùvame kalinki a nemame prerabotuva~ki kapaciteti... dali imame efikasna direktna finansiska poddr{ka ako nemame celosno sozdadeni uslovi za proizvodstvo: kvaliteten saden i semenski materijal, prerabotuva~ki kapaciteti, ladi-lnici, agroberza, laboratorii...). Vklu~uvawe na jabolkoto i jagodite (koi ne se del od strategijata pod pretpostavka deka se ispu{teni od tehni~ki pri~ini) - tie treba da bidat del od nea kako na{i zna~ajni zemjodelski proizvodi. maslinkata e zemjodelski proizvod koj se sretnuva vo strategijata, no se postavuva pra{aweto dali e konkurentno na{eto doma{no proizvodstvo na pazarot i so pottiknuvawe za nejzino sadewe dali bi se namalil uvozot i cenata? spored podatocite so koi raspolaga FFrm za alternativnoto proizvodstvo, nekoi od ovie proizvodi imaat potencijal da se proizveduvaat, no s# u{te nedostasuvaat seriozni istraùvawa za nivnata profitabilnost i konkurentnost na nadvore{nite pazari, a najgolemiot nedostatok za ovie proizvodi e marketing-istraùvawe i vospostavuvaweto na lanecot na vrednosti (na pr.,

imame proizvodstvo na noevi, no nemame klanica ili nemame pazar i sli~no). stavot na FFrm e deka za da vlezat alternativnite proizvodi vo strategijata najprvo treba da se napravat istraùvawa, no da im se dade prioritet na ovie istraùvawa na izvoznite tradicionalni granki za koi, isto taka, ne e opfaten celiot lanec na vrednosti.Pristapot vo proekcite za razvoj na zemjodelskite potsektori e neednakov, bidej}i za nekoi proizvodi, kako {to e p~enicata, se predviduva zgolemuvawe na produktivnosta za 3% i vkupnite povr{ini da se zgolemat za 3300 ha vo periodot na sproveduvawe na strategijata ili kaj maslodajnata repka se predviduva zgolemuvawe na povr{inite od 5.371 ha vo 2007 g. na 9.515 vo 2013 g. (zgolemuvawe za 4.144 ha za period od sedum godini). za ovie kulturi imame merlivi indikatori za realizacija na strategijata, no vakvi proekcii nema za site kulturi. Pri razgleduvaweto na strategijata, naj~esto postavuvano pra{awe se kvalitetni podatoci za profitabilnosta na kulturite na minimum povr{ini ili broj na grla na edna farma, cenite na ~inewe kako faktor za formirawe na proda`nata cena, barawata na pazarot i sli~no. Kako {to ve}e be{e spomenato, vo strategijata nedostigaat celosni istraùvawa i dostapna baza na podatoci (potreben e zabrzan razvoj na monitoring na farma i zemjodelski informativen sistem).

Kreirawe strate{ki pristap za pro i zvo dstvo na tutun soglasno evropskite politiki

vo nacionalnata strategija treba da se ima jasna nasoka za proizvodstvoto na tutun kako na{a golema izvozna granka, imaj}i predvid deka so ovaa kultura se zanimavaat golem broj semejstva, a eu gi namaluva subvenciite i povr{inite i finansiskite sredstva gi tro{i za kampawi za namaluvawe na brojot na pu{ a~ite.

Kreirawe Agroekolo{ka politika vo zemjodelstvoto vo sorabotka so Mini sterstvoto za ìvotna sredina

Primer: zasaduvawe sitnozrnesto i jatkasto ovo{je po planinite. Proizvodstvoto na rastenija koi ponatamu bi se prerabotuvale vo biodizel treba da se stimulira samo kako vrzana agroekolo{ka merka koga treba da se posee na zagadeno zemji{te (na primer, vo blizina na veles ili vo blizina na „okta” i sl.), a vo site drugi slu~ai koga mu konkurira na proizvodstvoto na

hrana i go zazema visokokvalitetnoto zemji{te treba da se destimulira, osobeno poradi faktot deka imame golema siroma{tija i glad vo svetot.

Vo strategijata otsustvuva strate{ki pristap za namaluvawe na vlijanieto na klimatskite promeni. Spored dose ga{nite istraùvawa, za periodot do 2100 g. se predvideni golemi efekti od klimatskite promeni vo zemjodelstvoto. Kako poranlivi }e bidat jugoisto~niot i centralniot del so namaleni prinosi na zimska p~enica, grozje, domati, jabolko poradi povisoki temperaturi i promena na reìmot na vrneìte i vodosnabduvaweto pridruèno so golema direktna ekonomska {teta. Pra{awata na klimatskite promeni kako i soodvetnata promena na zemjodelskite kulturi, zaedno so promenata na kalendarot na zemjodelskite aktivnosti, osobeno }e stanat aktuelni vo idnite godini. od tie pri~ini treba da se predvidat i soodvetni merki vo strategijata za sledewe i razvoj na sostojbite

vo zemjodelstvoto, kako i institucionalno i nau~no postavuvawe na ova pra{awe vo mz[v, a potoa i vo farmerskiot sektor so cel da se namalat efektite od klimatskite promeni.

I za kraj, strategijata treba da predvidi merki za posilno zdruùvawe na zemjo delcite kako vo zdruènija, taka i vo profitabilni formi na zdruùvawe.

merkite treba da bidat vo nasoka na jasno definirawe na kriteriumi za relevantni pretstavnici na farmerite kako {to se broj na ~lenovi, demokratska struktura, po~ituvawe na zakonot za zdruùvawe na gra|ani (statut, odrùvawe generalni sobranija i sli~no). ovie merki moè mnogu da pridonesat vo razvojot na zemjodelstvoto bidej}i site ostanati strukturi koi gi opkruùvaat zemjodelcite, a toa se trgovcite, prerabotuva~ite i sl. moàt lesno da gi kreiraat pazarnite uslovi vo zemjodelstvoto kako {to se cenite i otkupot poradi nivna podobra organiziranost i usoglasenost.

Predlozi na FFrm za revidirawe na “nacionalnata strategija za zemjodelstvo i ruralen razvoj za 2007-2013 godina”

“ovaa bro{ura be{e ovozmoèna so poddr{ka od Proektot za zajaknuvawe na gra|anskoto op{testvo, na agencijata na soedinetite amerikanski dràvi za me|unaroden razvoj (usaid) i sproveduvan od institut za trajni zaednici (itz). mislewata {to se ovde izrazeni im pripa|aat na avtorite i ne gi odrazuvaat stavovite na institut za trajni zaednici (itz) ili na agencijata na soedinetite amerikanski dràvi za me|unaroden razvoj (usaid). isto taka, spomnuvaweto trgovski marki ili komercijalni proizvodi ne pretstavuva poddr{ka ili preporaka za koristewe.”

ruralen turizam- potencijalen biznis · za 20072013 godina” i podnese „predlog programa za...

Documents