rxstdpharmcare-13july2011 (1)

43
เกณฑ์มาตรฐานผู้ประกอบวิชาชีพเภสัชกรรม ด้านการบริบาลทางเภสัชกรรม พ.ศ. 2554 *************************************************************** สภาเภสัชกรรมพิจารณาเห็นว่า การพัฒนาวิชาชีพเภสัชกรรมให้เป็นที่ยอมรับของประชาชนและสังคม จาเป็นจะต้องกาหนดมาตรฐานการปฏิบัติงานของเภสัชกรและความรู้ความสามารถทางวิชาชีพที่เป็นปัจจุบันอันเภสัช กรทุกคนจาเป็นต้องยึดถือและพยายามเร่งปฏิบัติร่วมกัน เพื่อเป็นกลไกสาคัญที่จะผลักดันให้วิชาชีพมีบทบาททีสามารถสร้างประโยชน์ให้แก่ประชาชนโดยตรง และทาให้สังคมเกิดความเชื่อมั่นว่าเภสัชกรเป็นวิชาชีพที่มีมาตรฐาน ในการปฏิบัติที่จะให้บริการและดูแลเรื่องยาให้กับประชาชน ให้เกิดประโยชน์สูงสุดจากวิชาชีพเภสัชกรรม เกณฑ์มาตรฐานผู้ประกอบวิชาชีพเภสัชกรรมนี้ถือเป็นความรู้ความสามารถหลักทางวิชาชีพสาหรับผู้ที่จะเริ่ม เข้าสู่การประกอบวิชาชีพเภสัชกรรมในประเทศไทย เป็นการสร้างมาตรฐานการประกอบวิชาชีพ และเพื่อสภาเภสัช กรรมใช้เป็นแนวทางการพิจารณามาตรฐานการจัดการเรียนการสอน การฝึกอบรมและประเมินผลของสถาบันผลิต เภสัชกรในกรณีต่างๆ รวมทั้งใช้ในการเป็นแนวทางการสอบความรู้ผู้ขอขึ้นทะเบียนเป็นผู้ประกอบวิชาชีพเภสัชกรรม ต่อไป เกณฑ์มาตรฐานผู้ประกอบวิชาชีพเภสัชกรรม พ.ศ. 2545 ที่ใช้เป็นแนวทางการสอบใบประกอบวิชาชีพของ สภาเภสัชกรรมมาเป็นเวลาหลายปี แม้เกณฑ์มาตรฐาน ฯ ส่วนใหญ่ยังทันสมัย แต่สถานการณ์วิชาชีพเภสัชกรรมมีการ เปลี่ยนแปลงไปไม่น้อยโดยเฉพาะการให้บริการทางเภสัชกรรม เภสัชกรในภาคบริการต้องทางานที่ครอบคลุมเกี่ยวข้องกับการใช้ยาและสุขภาพของประชาชน ชุมชนและ สังคมโดยการให้การบริบาลทางเภสัชกรรม (pharmaceutical care) สังคมมุ่งหวังให้การทางานของเภสัชกรสามารถ ร่วมทีมด้านสาธารณสุขในการสร้างประสิทธิภาพและเพิ่มความปลอดภัยในการใช้ยา สามารถปูองกันหรือแก้ปัญหาทีเกิดจากยานั้นได้ ติดตามและประเมินผลการใช้ยาว่าเป็นไปตามความมุ่งหวังของแผนการรักษาหรือไม่ เภสัชกรจะต้อง ร่วมรับผิดชอบต่อผลการรักษาด้วยยา ต้องช่วยติดตามความก้าวหน้าทางด้านการรักษา ปรึกษาหารือกับผู้สั่งใช้ยา ให้ ข้อมูลคาแนะนาและความร่วมมือกับทีมบุคลากรสุขภาพอื่นในอันที่จะทาให้การใช้ยาในผู้ปุวยมีประสิทธิภาพและ ปลอดภัยสูงสุด รวมถึงความสามารถที่จะลดค่าใช้จ่ายทางด้านยาและสุขภาพโดยรวมของผู้ปุวย ความต้องการสมรรถนะดังกล่าวของเภสัชกรแสดงชัดในการขยายบทบาทของเภสัชกรโรงพยาบาลทั้งจาก มาตรฐานวิชาชีพเภสัชกรรมโรงพยาบาล ที่เริ่มใช้ฉบับสมบูรณ์ในปี พศ 2549 และมาตรฐานระบบยาซึ่งเป็นส่วนหนึ่ง ของมาตรฐานโรงพยาบาลและบริการสุขภาพฉบับฉลองสิริราชสมบัติครบ 60 ปีของสถาบันพัฒนาและรับรองคุณภาพ โรงพยาบาล ปี 2549 บทบาทเภสัชกรในการทางานร่วมกับสหสาขาวิชาชีพในการดูแลผู้ปุวยต่อเนื่อง การพัฒนา บทบาทเภสัชกรปฐมภูมิ และบทบาทที่พึงประสงค์ของเภสัชกรชุมชน ในร้านยา ตลอดจนหน้าที่ ความรับผิดชอบทีเป็นไปตามข้อบังคับสภาเภสัชกรรม หรือกฎกระทรวงที่เกี่ยวข้อง เพื่อให้มั่นใจว่าเภสัชกรได้รับการเตรียมพร้อมที่จะทาหน้าที่บริบาลทางเภสัชกรรมได้อย่างเหมาะสมกับบริบท ใหม่ สภาเภสัชกรรมจึงเห็นสมควรให้มีการปรับปรุงเกณฑ์มาตรฐานผู้ประกอบวิชาชีพเภสัชกรรม พ.ศ. 2545 โดยเฉพาะอย่างยิ่งในส่วนของความรู้ความสามารถ ทักษะทางวิชาชีพ คุณลักษณะที่พึงประสงค์ หรืออีกนัยหนึ่งคือ สมรรถนะทางวิชาชีพ (Professional Competency) ให้มีความจาเพาะกับงานบริบาลทางเภสัชกรรมชัดเจนขึ้น

Upload: supasit-suerungruang

Post on 27-Aug-2014

33 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: RxStdPharmcare-13july2011 (1)

เกณฑมาตรฐานผประกอบวชาชพเภสชกรรม ดานการบรบาลทางเภสชกรรม พ.ศ. 2554

*************************************************************** สภาเภสชกรรมพจารณาเหนวา การพฒนาวชาชพเภสชกรรมใหเปนทยอมรบของประชาชนและสงคม

จ าเปนจะตองก าหนดมาตรฐานการปฏบตงานของเภสชกรและความรความสามารถทางวชาชพทเปนปจจบนอนเภสชกรทกคนจ าเปนตองยดถอและพยายามเรงปฏบตรวมกน เพอเปนกลไกส าคญทจะผลกดนใหวชาชพมบทบาททสามารถสรางประโยชนใหแกประชาชนโดยตรง และท าใหสงคมเกดความเชอมนวาเภสชกรเปนวชาชพทมมาตรฐานในการปฏบตทจะใหบรการและดแลเรองยาใหกบประชาชน ใหเกดประโยชนสงสดจากวชาชพเภสชกรรม

เกณฑมาตรฐานผประกอบวชาชพเภสชกรรมนถอเปนความรความสามารถหลกทางวชาชพส าหรบผทจะเรมเขาสการประกอบวชาชพเภสชกรรมในประเทศไทย เปนการสรางมาตรฐานการประกอบวชาชพ และเพอสภาเภสชกรรมใชเปนแนวทางการพจารณามาตรฐานการจดการเรยนการสอน การฝกอบรมและประเมนผลของสถาบนผลตเภสชกรในกรณตางๆ รวมทงใชในการเปนแนวทางการสอบความรผขอขนทะเบยนเปนผประกอบวชาชพเภสชกรรมตอไป

เกณฑมาตรฐานผประกอบวชาชพเภสชกรรม พ.ศ. 2545 ทใชเปนแนวทางการสอบใบประกอบวชาชพของสภาเภสชกรรมมาเปนเวลาหลายป แมเกณฑมาตรฐาน ฯ สวนใหญยงทนสมย แตสถานการณวชาชพเภสชกรรมมการเปลยนแปลงไปไมนอยโดยเฉพาะการใหบรการทางเภสชกรรม

เภสชกรในภาคบรการตองท างานทครอบคลมเกยวของกบการใชยาและสขภาพของประชาชน ชมชนและสงคมโดยการใหการบรบาลทางเภสชกรรม (pharmaceutical care) สงคมมงหวงใหการท างานของเภสชกรสามารถรวมทมดานสาธารณสขในการสรางประสทธภาพและเพมความปลอดภยในการใชยา สามารถปองกนหรอแกปญหาทเกดจากยานนได ตดตามและประเมนผลการใชยาวาเปนไปตามความมงหวงของแผนการรกษาหรอไม เภสชกรจะตองรวมรบผดชอบตอผลการรกษาดวยยา ตองชวยตดตามความกาวหนาทางดานการรกษา ปรกษาหารอกบผสงใชยา ใหขอมลค าแนะน าและความรวมมอกบทมบคลากรสขภาพอนในอนทจะท าใหการใชยาในผปวยมประสทธภาพและปลอดภยสงสด รวมถงความสามารถทจะลดคาใชจายทางดานยาและสขภาพโดยรวมของผปวย ความตองการสมรรถนะดงกลาวของเภสชกรแสดงชดในการขยายบทบาทของเภสชกรโรงพยาบาลทงจากมาตรฐานวชาชพเภสชกรรมโรงพยาบาล ทเรมใชฉบบสมบรณในป พศ 2549 และมาตรฐานระบบยาซงเปนสวนหนงของมาตรฐานโรงพยาบาลและบรการสขภาพฉบบฉลองสรราชสมบตครบ 60 ปของสถาบนพฒนาและรบรองคณภาพโรงพยาบาล ป 2549 บทบาทเภสชกรในการท างานรวมกบสหสาขาวชาชพในการดแลผปวยตอเนอง การพฒนาบทบาทเภสชกรปฐมภม และบทบาททพงประสงคของเภสชกรชมชน ในรานยา ตลอดจนหนาท ความรบผดชอบทเปนไปตามขอบงคบสภาเภสชกรรม หรอกฎกระทรวงทเกยวของ

เพอใหมนใจวาเภสชกรไดรบการเตรยมพรอมทจะท าหนาทบรบาลทางเภสชกรรมไดอยางเหมาะสมกบบรบทใหม สภาเภสชกรรมจงเหนสมควรใหมการปรบปรงเกณฑมาตรฐานผประกอบวชาชพเภสชกรรม พ.ศ. 2545 โดยเฉพาะอยางยงในสวนของความรความสามารถ ทกษะทางวชาชพ คณลกษณะทพงประสงค หรออกนยหนงคอสมรรถนะทางวชาชพ (Professional Competency) ใหมความจ าเพาะกบงานบรบาลทางเภสชกรรมชดเจนขน

Page 2: RxStdPharmcare-13july2011 (1)

2

เกณฑมาตรฐานผประกอบวชาชพเภสชกรรม ดานการบรบาลทางเภสชกรรม พ.ศ. 2554 ประกอบดวย 1. มคณสมบตตามทบญญตไวในพระราชบญญตวชาชพเภสชกรรม เกยวกบคณสมบตของสมาชก 2. มคณธรรม จรรยาบรรณ และเจตคตทเหมาะสมตอการประกอบวชาชพเภสชกรรม

2.1 ตระหนกถงการปฏบตวชาชพในระดบทดทสด โดยค านงผรบบรการเปนส าคญ 2.2 ปฏบตตามขอบงคบสภาเภสชกรรมวาดวยจรรยาบรรณ แหงวชาชพเภสชกรรม 2.3 มเจตคตทดตอการใหบรการเภสชกรรมแกประชาชนทกระดบอยางมประสทธภาพ 2.4 มเจตคตทจะแสวงหาความรเพมเตมอยางสม าเสมอเพอใหทนกบความกาวหนาทางวชาการ

3 มการประกอบวชาชพเปนไปอยางเหมาะสม ผประกอบวชาชพเภสชกรรมควรมความรความเขาใจ และทกษะ ตาง ๆ เพมเตม ดงน 3.1 รหลกการบรหารงานทวไปและการบรหารงานดานเภสชกรรมและสาธารณสขของประเทศ 3.2 สามารถน าความรทางสงคมศาสตร มนษยศาสตร และพฤตกรรมศาสตรทจ าเป นมาประยกตในการ

ประกอบวชาชพ 3.3 มทกษะในการตดตอ สอสารทด 3.4 มมนษยสมพนธทดกบผปวย ญาตผปวย ประชาชนทวไป ผรวมงานและบคลากรสาธารณสขอน ๆ 3.5 วเคราะหขอมลเหตการณและแกปญหาอยางมวจารณญาณและเปนระบบตามวธการทางวทยาศาสตร 3.6 รกฎหมายทวไปและกฎหมายอนทเกยวของกบการประกอบวชาชพเภสชกรรม เชน พระราชบญญต

สขภาพแหงชาต พระราชบญญตคมครองผบรโภค พระราชบญญตสทธบตร พระราชบญญตความรบผดตอความเสยหายทเกดขนจากสนคาทไมปลอดภย พระราชบญญตประกนสงคม เปนตน

3.7 มความสามารถในการท างานเปนทม 3.8 มความใฝร และมทกษะในการเรยนรดวยตนเองอยางตอเนอง 3.9 รหลกการคมครองผบรโภคดานยาและสขภาพ

4 มความสามารถในการถายทอดความร และค าปรกษา 4.1 สามารถใหความรและค าปรกษา แนะน า แกผปวย ญาต และประชาชนทวไป 4.2 สามารถถายทอดความรใหแก เภสชกรอน นสต/นกศกษา และผรวมงานทกระดบ 4.3 สามารถถายทอดความรใหแกบคลากรทางการแพทยและสาธารณสขทกระดบ

5. มสมรรถนะทางวชาชพ สามารถปฏบตงานบรบาลทางเภสชกรรมในระบบยาและระบบสาธารณสข ในการสรางเสรมสขภาพ การปองกน การรกษา และการฟนฟสภาพแกผปวยทมารบบรการ ทงในระดบบคคล ครอบครวและชมชน ในฐานะทมสหสาขาวชาชพ ดงตอไปน

5.1 สามารถบรณาการความรในกระบวนการสงเคราะห ผลตและประกนคณภาพผลตภณฑยาในการบรการงานบรบาลทางเภสชกรรม

5.2 สามารถคดเลอก จดซอ จดหายา/ผลตภณฑยาทมคณภาพสอดคลองกบปญหาสขภาพของผรบบรการโดยประเมนจากปญหาสขภาพและความตองการยาของชมชน

Page 3: RxStdPharmcare-13july2011 (1)

3

5.3 สามารถเตรยมผลตภณฑยาในรปแบบทเหมาะสมกบความตองการในผรบบรการแตละราย 5.4 สามารถด าเนนการหรอสนบสนนกจกรรมเพอสรางเสรมสขภาพบคคลและชมชน 5.5 รกฎหมายในการประกอบวชาชพเภสชกรรม ตลอดจนกฎระเบยบขอบงคบตาง ๆ ของสภาเภสชกรรม 5.6 สามารถปฏบตงานบรบาลทางเภสชกรรมทงในระดบบคคล ครอบครวและชมชน ในฐานะทมสหสาขา

วชาชพ ดงตอไปน 5.6.1 สามารถคดกรอง ประเมนสขภาพเบองตนเพอใหค าแนะน าในการปฎบตตวทงทตองใชยา

และไมตองใชยาแกผรบบรการอยางเหมาะสม รวมทงการจดการโรคและยา การสงตอในกรณทจ าเปน 5.6.2 สามารถประเมนสภาวะผปวย ก าหนดแผนการรกษาหรอประเมนแผนการรกษา คนหา

ปองกน แกไขปญหา ตดตามการใชยาและผลตภณฑสขภาพ ประเมนความรวมมอ พฤตกรรมสขภาพ ปจจยทมอทธพล รวมทงเสนอแผนการใชยาทเหมาะสมเพอใหเกดผลสมฤทธของการรกษาทเปนไปตามหลกการของเภสชบ าบด

5.6.3 สามารถรวบรวม วเคราะห ประมวลขอมล ประเมนการใชยา (drug use evaluation) และเสนอแนวทางการใชยาทเหมาะสมเพอประโยชนในการรกษาผปวยในองคกรใหมประสทธภาพ สมเหตสมผล และปลอดภย

5.7 สามารถจดการระบบยา และจดการความเสยงดานยาเพอความปลอดภยของผปวยรวมกบทมสหสาขาวชาชพ

5.8 สามารถวางระบบการประกนคณภาพในองคกรเพอใหการจดการระบบยาเกดผลทมประสทธภาพ และปลอดภยตอผปวย

5.9 สามารถคนควาขอมล ใชเทคโนโลยในการสบคน หาขอมลจากแหลงขอมลทมหลกฐานทางวชาการทนาเชอถอ และใหขอมลยา ผลตภณฑสขภาพและอน ๆ แกผปวย ผรบบรการ ชมชนและบคลากรทางสาธารณสขอยางถกตอง ทนสมยและเชอถอได

รายละเอยดของสมรรถนะทางวชาชพ เพอใหสอดคลองกบสมรรถนะวชาชพคอ “สามารถปฏบตงานบรบาลทางเภสชกรรมในระบบยาและระบบสาธารณสข ในการสรางเสรมสขภาพ การปองกน การรกษา และการฟนฟสภาพแกผปวยทมารบบรการ ทงในระดบบคคล ครอบครวและชมชน ในฐานะทมสหสาขาวชาชพ” จงก าหนดรายละเอยดดงตอไปน เกณฑมาตรฐานขอ 5.1 สามารถบรณาการความรในกระบวนการสงเคราะห ผลตและประกนคณภาพผลตภณฑยาในการบรการงานบรบาลทางเภสชกรรม เปาหมาย

เพออธบายใหบคลากรในวงการสาธารณสขและประชาชนเขาใจถงปจจยดานกระบวนการสงเคราะห การผลต และการประกนคณภาพยาทมผลตอคณภาพของผลตภณฑยา

Page 4: RxStdPharmcare-13july2011 (1)

4

วตถประสงคเชงปญญา สามารถ 1. อธบายหลกการทส าคญในกระบวนการผลตและประกนคณภาพยา 2. อธบายหลกการประกนคณภาพยาทใหบรการ 3. บงชคณภาพของผลตภณฑยาเพอการคดเลอก จดซอจดหา และการเกบรกษา 4. อธบายการออกฤทธหรอพษของยาจากความรในกระบวนการสงเคราะห ผลตและประกนคณภาพยา 5. อธบายความส าคญของคณลกษณะทางเคมและกายภาพของตวยา รปแบบผลตภณฑยา และกระบวนการ

ผลตยาตอประสทธภาพและการออกฤทธของยา วตถประสงคเชงทกษะ

1. การระบชนด/รปแบบของยาจากลกษณะภายนอก 2. การเลอกบรรจภณฑใหเหมาะกบชน /รปแบบของยา 3. ตอบค าถามหรอใหขอมลทเกยวของกบกระบวนการสงเคราะห ผลตและประกนคณภาพผลตภณฑยาในการ

บรการงานบรบาลทางเภสชกรรม 4. อธบายความส าคญของคณลกษณะทางเคมและกายภาพของตวยา รปแบบผลตภณฑยา และกระบวน การ

ผลตยาตอประสทธภาพและการออกฤทธของยา และสามารถเลอกรปแบบผลตภณฑยาทเหมาะสม Table of Specifications

1. การค านวณทางเภสชศาสตรทจ าเปน 1.1. สามารถค านวณปรมาณสารในสตรต ารบ 1.2. ปรมาณสาร ทไดจากการวเคราะห

1.2.1 น าหนกและจ านวนสมมล ตอสตรโมเลกล 1.2.2 ปรมาณสารรอยละของฉลากระบ (percentage labeled amount)

1.3 สามารถวเคราะหขอมลและแปลความหมายของขอมลทางสถตในเรองตอไปน 1.3.1 อธบายความหมายของเลขนยส าคญ คาเบยงเบนมาตรฐาน (SD, RSD), ความสมพนธเชง

เสนตรง (linearity), สมประสทธสหสมพนธ (correlation coefficient), การสมตวอยางฯลฯ

1.3.2 อธบายความหมายและประเมนคา precision และ accuracy 1.3.3 อธบายและประเมนความหมายของการทดสอบนยส าคญทางสถต เชน t-test, F-test

เปนตน 2. ความรทวไปเกยวกบสารเคมและอนภาค การประยกตใชในกระบวนการผลตและการประกนคณภาพยา

2.1. อธบายความส าคญของคณสมบตทางกายภาพของยา ไดแก 2.1.1. ความส าคญของขนาดอนภาค รปรางและพนทผวของอนภาคตอประสทธภาพและการออก

ฤทธของยา 2.1.2. อธบายความส าคญของพหสณฐาน (polymorphism) และการเกด eutectic mixture ของ

ยาตอประสทธภาพและการออกฤทธของยา

Page 5: RxStdPharmcare-13july2011 (1)

5

2.2. อธบายความส าคญของโครงสรางทางเคมตอคณสมบตทางเคมกายภาพของยา ไดแก 2.2.1 อธบายความส าคญของสตรโครงสรางทางเคมตอคณสมบตทางเคมทส าคญ เชน ความเปนกรด

ดาง ความคงตว ปฏกรยาการเสอมสลายทส าคญ เปนตน 2.2.2 อธบายความส าคญของสตรโครงสรางทางเคมตอคณสมบตทางกายภาพทส าคญ เชน การ

ละลาย การดดซม การออกฤทธ การเสอมสลาย เปนตน 2.3. อธบายหลกการของกระบวนการตาง ๆ และความส าคญในกระบวนการผลตยาทมผลตอการออกฤทธ

และความคงตว ไดแก 2.3.1. อธบายหลกการและความส าคญของการลดขนาดอนภาค การผสม การละลายและอตราการ

ละลาย การท าใหแหง 2.3.2. อธบายหลกการและความส าคญของการท าใหปราศจากเชอ (sterilization) และเทคนคปลอด

เชอ (aseptic techniques) ในกระบวนการผลตยา 2.3.3. อธบายความส าคญของสารปรงแตงทางเภสชกรรม (pharmaceutical necessities) ตอ

ลกษณะและคณภาพของยา 2.3.4. อธบายหลกการและความส าคญของการบรรจ และการเกบรกษาผลตภณฑยาตอคณภาพของ

ยา 2.3.5. อธบายหลกการและความส าคญของ GMP หรอระบบคณภาพทส าคญอน ๆ ในการผลต การ

ประกนคณภาพและควบคมคณภาพของยา 2.3.6. อธบายหลกการและความส าคญของเทคโนโลยชวภาพ (biotechnology) ในการน ามาผลต

ผลตภณฑยา ไดแก วคซน อนสลน 2.3.7. อธบายหลกการสกดเตรยมยาจากสมนไพรและการควบคมคณภาพตามเภสชต ารบ

3. ความรเกยวกบผลตภณฑยารปแบบตางๆ เพออธบายการออกฤทธ ความคงตว เภสชจลนศาสตร

3.1. สามารถอธบายหลกการทางเภสชกายภาพ (physical pharmacy) ทส าคญและเกยวของกบผลตภณฑยา ไดแก 3.1.1. เทคนคการเพมการละลาย โดยใชตวท าละลายรวม (cosolvency) การใชสารรปเกลอ (salt

formation) การใชสารประกอบเชงซอน (complexation) และการใชสารลดแรงตงผวท าใหเกดไมเซลล (micelle formation)

3.1.2. ความส าคญของโทนกซต (tonicity) 3.1.3. ความส าคญของ pH และบฟเฟอรตอการละลาย (solubility) การเสอมสลาย (degradation)

การดดซม (absorption) ของยา 3.1.4. ความส าคญของความเขากนไมได (incompatibility) ไดแก ชนด สาเหตและเทคนคการ

ปองกนความเขากนไมได 3.1.5. ความส าคญของความคงตว (stability) จลนศาสตรการเสอมสลายของยา ปจจยทมผลและ

เทคนคในการเพมความคงตวของยาในผลตภณฑยา อธบายหลกการและความส าคญของการทดสอบความคงตว (stability test) อายการใชยา (shelf-life)

Page 6: RxStdPharmcare-13july2011 (1)

6

3.2. สามารถอธบายชนด ประโยชนและการเลอกใชอยางเหมาะสมของสารปรงแตงทาง เภสชกรรม (pharmaceutical necessities) ทใชในผลตภณฑยาตาง ๆ

3.3. สามารถอธบายความรทวไปเกยวกบผลตภณฑยารปแบบตางๆ ในดานตางๆ ไดแก - ค าจ ากดความ - ลกษณะเชงเปรยบเทยบจากยารปแบบอน - คณสมบตของตวยาส าคญ - สวนประกอบทส าคญของสตรต ารบ - หลกการและขนตอนวธการเตรยม - การประเมนคณสมบตทส าคญของผลตภณฑ - บรรจภณฑและการเกบรกษา

ผลตภณฑยารปแบบตาง ๆ ทควรมความร ไดแก 3.3.1. ผลตภณฑยาผง (powders) ยาแกรนล (granules) ยาแคปซลแขง (hard capsules) ยา

แคปซลออน (soft capsules) ยาเมด (tablets) ยาเมดเคลอบ (coated tablets) 3.3.2. ผลตภณฑยาสารละลาย ไดแก ยาน าเชอม (syrups) ยาอลกเซอร (elixirs) และยาสปรต

(spirits) 3.3.3. ผลตภณฑยากระจายตวไดแก ยาน าผสม(mixtures) ยาน าแขวนตะกอน (suspensions)

ยาอมลชน (emulsions) ยาโลชน (lotions) ยาครม (creams) ยาขผง (ointments) ยาเพสต (pastes) ยาเจล (gels) และยาเหนบ (suppositories)

3.3.4. ผลตภณฑยาตา ห จมกและคอ (eye, ear, nose and throat preparations) 3.3.5. ผลตภณฑยาฉด (parenteral products) 3.3.6. ผลตภณฑควบคมการปลดปลอยยา (controlled released products) และระบบการ

น าสงยา (drug delivery systems) ชนดทมผลตภณฑจ าหนายในประเทศไทย 3.3.7. ผลตภณฑยาโดยการสกด ไดแก ยาทงเจอร (tinctures) ยาสกด (extracts)

ตารางก าหนดดานทกษะ

1. การระบชนด/รปแบบของยาจากลกษณะภายนอก 2. ตรวจสอบลกษณะของยาทเสอมคณภาพ ยาหมดอาย 3. การแนะน าการใชและการเกบรกษายาบางชนดทส าคญ 4. การเลอกบรรจภณฑใหเหมาะกบชนด/รปแบบของยา 5. การสอสารเพออธบายความส าคญของรปแบบผลตภณฑยาและกระบวนการผลตยาตอประสทธภาพและการ

ออกฤทธ

Page 7: RxStdPharmcare-13july2011 (1)

7

เกณฑมาตรฐานขอ 5.2 สามารถคดเลอก จดซอ จดหายา/ผลตภณฑยาทมคณภาพสอดคลองกบปญหาสขภาพของผรบบรการโดยประเมนจากปญหาสขภาพและความตองการยาของชมชน เปาหมาย

เพอใหไดมาซงผลตภณฑยาทมคณภาพและเหมาะสมกบความตองการของชมชน วตถประสงคเชงปญญา สามารถ

1. ประเมนปญหาสขภาพของชมชน 2. วางแผนและบรหารการใหบรการทางยาได 3. ประยกตความรทางเภสชเคม ชวเภสชกรรมและเภสชกรรมในการคดเลอกผลตภณฑยา

วตถประสงคเชงทกษะ

เลอกผลตภณฑยาทเหมาะสมโดยใชขอมลทางเภสชเคม ชวเภสชกรรมและเภสชกรรมได Table of Specifications

1. อธบายหลกการบรหารระบบยา ซงประกอบดวย นโยบาย การคดเลอกยา การจดหายา การกระจายยา การใชยา การตดตามและการประเมนผล ทงในระดบชมชนและระดบประเทศ

2. อธบายหลกการประเมนความตองการยาของชมชน 2.1. อธบายหลกการและแนวคดพฤตกรรมผบรโภค 2.2. อธบายหลกการบรหารดานการสาธารณสขและการบรหารระบบสาธารณสขไทย ไดแก

2.2.1. แผนพฒนาสาธารณสข 2.2.2. นโยบายสาธารณสขทเกยวของกบงานเภสชกรรม 2.2.3. นโยบายยาหลกแหงชาต 2.2.4. งานสาธารณสขมลฐานและบทบาทของเภสชกร 2.2.5. ปญหาสาธารณสขในประเทศไทย 2.2.6. อธบายความหมายและหลกการเบองตนของเภสชเศรษฐศาสตร (pharmacoeconomics) 2.2.7. อธบายความหมาย และหลกการเบองตนของเภสชระบาดวทยา (pharmacoepidemio-

logy) 3. อธบายหลกการจดซอจดหายา

3.1 อธบายการบรหารเวชภณฑคงคลง การจดซอเวชภณฑ 3.2 อธบายหนาทของเภสชกรในพระราชบญญตตางๆ โดยเฉพาะอยางยงในการขายยาและควบคมวตถเสพตดและวตถออกฤทธตอจตและประสาท 3.3 อธบายความหมายของวตถทเปนยา ยาปลอม ยาผดมาตรฐาน ยาเสอมคณภาพและบทลงโทษทเกยวของ

Page 8: RxStdPharmcare-13july2011 (1)

8

3.4 ระบประเภทของยา ไดแก ยาอนตราย ยาควบคมพเศษ ยาสามญประจ าบาน ยาจากสมนไพร ยาแผนโบราณ 3.5 อธบายความส าคญของอายการใชยา ค าเตอน เอกสารก ากบการใชยา

4. อธบายความส าคญและการประยกตความรดานเภสชเคม เภสชวทยา และเภสชกรรมในการคดเลอกยาและผลตภณฑยา

4.1 หลกการคดเลอกยาจากขอมลดานเภสชเคมและเภสชวทยา ไดแก 4.1.1. สามารถประยกตความรดานเภสชเคมในการคดเลอกยาใหเหมาะสมกบโรค 4.1.2. สามารถประยกตความรดานเเภสชวทยาในการคดเลอกยาใหเหมาะสมกบโรค

4.2 หลกการคดเลอกผลตภณฑยาจากขอมลดานชวเภสชกรรม (biopharmaceutics) และเภสชจลนศาสตร (pharmacokinetics) และเภสชกรรม (pharmaceutics) ไดแก

4.2.1 อธบายและแปลผลการทดสอบการละลายนอกกาย (In vitro dissolution test) 4.2.2 อธบายความหมายและความส าคญของชวปรมาณออกฤทธ (bioavailability) และชว

สมมล (bioequivalence) 4.2.3 แปลผลและเปรยบ เทยบพาราม เตอรทางเภสชจลนศาสตร (pharmacokinetic

parameters) ตางๆของยา ไดแก อตราการดดซม (absorption rate) ความเขมขนสงสด (peak concentration) เวลาทไดความเขมขนสงสด (peak time) และพนทภายใตเสนโคง (AUC) ของความเขมขนของยาในพลาสมากบเวลา

4.2.4 อธบายความส าคญของรปแบบ (dosage form) ของยาตอเภสชจลนศาสตรของยา 4.2.5 อธบายความส าคญของวธการใหยา (route of administration) ตอเภสชจลนศาสตรของ

ยา 4.2.6 อธบายความส าคญของขอมลการประเมนและควบคมคณภาพผลตภณฑยาตอการคดเลอก

ยา 4.2.7 อธบายความส าคญของขอมลความคงตวของผลตภณฑยาตอการคดเลอกยา

5. ความส าคญของภาชนะบรรจและการเกบรกษาตอการคดเลอกผลตภณฑและการกระจายยา 5.1 เลอกชนดของภาชนะบรรจทเหมาะสมกบยารปแบบตาง ๆ 5.2 อธบายขอดขอเสยของวสดตางๆทใชท าบรรจภณฑได 5.3 อธบายสภาวะการเกบรกษาของผลตภณฑยาไดอยางเหมาะสม

เกณฑมาตรฐานขอ 5.3 สามารถเตรยมผลตภณฑยาในรปแบบทเหมาะสมกบความตองการในผรบบรการแตละราย เปาหมาย

เพอใหไดมาซงผลตภณฑยาในรปแบบและลกษณะทางกายภาพทเหมาะสมกบผปวยเฉพาะราย

Page 9: RxStdPharmcare-13july2011 (1)

9

วตถประสงคเชงปญญา สามารถ 1. ประยกตความรดานคณสมบตทางเคมกายภาพทมความส าคญตอการเตรยมผลตภณฑยาแตละรปแบบ 2. เลอกสตรต ารบพนฐานทเหมาะสมกบตวยาและผปวย 3. อธบายขนตอนการเตรยมผลตภณฑยาตามสตรต ารบ 4. เลอกใชและอธบายเทคนคในการใชเครองมอและอปกรณในการเตรยมผลตภณฑยาไดอยางเหมาะสม

วตถประสงคเชงทกษะ

สามารถเตรยมยาตามสตรต ารบทก าหนดโดยใชเทคนคทถกตอง Table of Specifications

1. อธบายความหมายของตวยอภาษาละตนทใชในสตรต ารบได 2. สามารถค านวณทางเภสชกรรมทเกยวของ

2.1. การค านวณชงและตวง 2.2. ความแรงของยาในรปรอยละและอตราสวน 2.3. การเจอจางและเพมความเขมขน 2.4. การค านวณโดย alligation method 2.5. การลดและขยายสตรเพอใชในการเตรยมยา (reducing and enlarging formula) 2.6. การค านวณอเลกโทรไลต millimole, milliequivalent และ milliosmole 2.7. การค านวณขนาดใชยา (dosage)

3. อธบายเทคนคพนฐานทางเภสชกรรมทส าคญในการเตรยมผลตภณฑยารปแบบตางๆ 3.1. เทคนคการชงสาร 3.2. เทคนคการตวงสาร 3.3. การใช aliquot method และ stock solution ในการชงตวงสาร 3.4. เทคนคการกรอง สารชวยกรอง และอปกรณทใช 3.5. เทคนคการใหความรอน 3.6. เทคนคการบดและการผสม

4. สามารถเตรยมผลตภณฑยารปแบบตาง ๆ ในหลกการตอไปน 4.1. ระบสตรต ารบผลตภณฑยาเตรยม ชนด ประโยชนและความส าคญของสวน ประกอบทส าคญ 4.2. เทคนคและขนตอนการเตรยมต ารบ 4.3. ลกษณะทดของต ารบ 4.4. การประเมนคณสมบตทส าคญของต ารบ 4.5. การบรรจและเกบรกษาต ารบ

รปแบบยาเตรยมทก าหนด ไดแก

ระบบยาน าใส ไดแก ยาสารละลาย ยาน าเชอม ยาอลกเซอร

Page 10: RxStdPharmcare-13july2011 (1)

10

ระบบกระจายตว ไดแก ยาแขวนตะกอน ยาอมลชน ยาครม ยาขผง และ ยาเจล ยาฉดผสมทใหทางหลอดเลอดด า (intravenous admixtures) เชน ยาเคมบ าบด อาหาร ทางหลอดเลอด การเจอจางน ายาฆาเชอ (antiseptic solution) การเจอจางยารปแบบตางๆใหมความแรงตามทก าหนดส าหรบผปวยเฉพาะราย/ผปวยเดก การเตรยมยารปแบบของเหลวโดยการเตมผสมกระสายลงในยาผง (reconstitution)

ตารางก าหนดดานทกษะ

1. สามารถเตรยมยาตามสตรต ารบทก าหนดโดยใชเทคนคทถกตอง 1.1. การชงผงยา และ ของเหลวขน 1.2. การตวงของเหลว 1.3. การบดและผสม 1.4. การกรอง 1.5. การใชความรอน

2. เทคนคการท า aliquot ยา จากยาเมด เพอใหไดขนาดความแรงตอมอพอดส าหรบผปวยแตละราย 3. เทคนคในการผสมยาน าใหไดความเขมขนหรอสดสวนทก าหนด 4. การเจอจางยาใหมความแรงตามทก าหนด เชน แอลกอฮอล น ายาฆาเชอ

เกณฑมาตรฐานขอท 5.4 สามารถใหค าแนะน าหรอจดกจกรรมเพอสรางเสรมสขภาพบคคลและชมชน เปาหมาย

เพอสรางเสรมสขภาพของบคคลและชมชนใหมสขภาวะทด วตถประสงคเชงปญญา สามารถ

1. อธบายกระบวนการและหลกการสรางเสรมสขภาพกบชมชน 2. อธบายหลกการจดกจกรรมและรณรงคในชมชนใหหางไกลจากสงทท าลายสขภาพ เชน บหร เหลา และยาเสพ

ตด 3. อธบายหลกการใหค าแนะน าหรอสงตอผทมปญหาจากการเฝาระวงและมความเสยงในชมชนไปยงบคคลหรอ

หนวยงานทเกยวของไดอยางถกตองเหมาะสมกบสถานการณ วตถประสงคเชงทกษะ

1. การหาขอมลปญหาสขภาพไดอยางมเปาหมายและเหมาะสม 2. ใหค าแนะน าการสรางเสรมสขภาพและจดกจกรรมใหแกคนในชมชนไดอยางเหมาะสม

Page 11: RxStdPharmcare-13july2011 (1)

11

Table of Specifications 1. อธบายพนฐานของปญหาสขภาพภายในชมชน

1.1 ปญหาความเจบปวย ในดานพยาธสภาพของอาการ/โรคทพบบอยในชมชน 1.2 ปญหาดานสขภาพอน ๆ ทมกพบในชมชน เชน ปญหาโภชนาการ โรคระบาด

2. อธบายหลกการสอสารกบคนในชมชน 2.1 หลกการสอสารกบคนในชมชน 2.2 การประยกตใชทกษะการสอสารในการปฏบตงานในชมชน

2.2.1 ความส าคญและหลกการสมภาษณประวตทางสขภาพของผมารบบรการอยางมระบบเพอใหไดขอมลจ าเปนอยางมประสทธภาพและเหมาะสม

2.2.2 ความส าคญและหลกการใหค าแนะน าทางสขภาพ 2.2.3 ความส าคญและหลกการสอสารกบบคลากรการแพทยอนๆ

2.3. อธบายหลกการสรางมนษยสมพนธอนดกบคนในชมชน และบคลากรทางดานสาธารณสขอนๆ 3. หลกการสรางเสรมสขภาพ และการด าเนนการสรางเสรมสขภาพ 4. บนทกขอมลการด าเนนการ

ตารางก าหนดดานทกษะ 1. สอสารในลกษณะการสมภาษณเพอหาขอมลไดอยางมเปาหมายและเหมาะสมเกยวกบ ปจจยเสยงและ

สภาพแวดลอมอนอาจน ามาซงปญหาสขภาพ 2. ใหค าแนะน าการสรางเสรมสขภาพแกคนในชมชนไดอยางเหมาะสม เชน ใหค าแนะน าดานสขอนามย

โภชนาการ การออกก าลงกายทด รวมถงการแพทยทางเลอกอนๆ ในการสงเสรมและปองกนโรค และบรรเทาอาการทไมตองรกษาดวยยา

เกณฑมาตรฐานขอ 5.5 รกฎหมายในการประกอบวชาชพเภสชกรรม ตลอดจนกฎระเบยบขอบงคบตาง ๆ ของสภาเภสชกรรม เปาหมาย

เพอใหการประกอบวชาชพเภสชกรรมเปนไปตามกฎหมายทเกยวของ โดยเฉพาะ พระราชบญญตยา พระราชบญญตวตถออกฤทธตอจตประสาท พระราชบญญตยาเสพตดใหโทษ และ พระราชบญญตวชาชพเภสชกรรมและขอบงคบตางๆ ทออกตามพระราชบญญตวชาชพเภสชกรรม วตถประสงคเชงปญญา สามารถ 1. อธบายหลกการและสาระส าคญของพระราชบญญตยา พระราชบญญตวตถออกฤทธตอจตประสาท และ

พระราชบญญตยาเสพตดใหโทษทเกยวของกบการประกอบวชาชพเภสชกรรม 2. อธบายหลกการและสาระส าคญของพระราชบญญตวชาชพเภสชกรรมและขอบงคบตางๆ ทออกตาม

พระราชบญญตวชาชพเภสชกรรม 3. อธบายสทธผปวย/ผบรโภคทสภาเภสชกรรมรบรอง

Page 12: RxStdPharmcare-13july2011 (1)

12

วตถประสงคเชงทกษะ สามารถน าขอก าหนดของกฎหมายทเกยวของกบยา และผลตภณฑสขภาพ และมาใชในการประกอบวชาชพ

เภสชกรรม Table of Specifications

1. พระราชบญญตยา 1.1. อธบายหลกการและเหตผลในการออกพระราชบญญตยา 1.2. บอกนยามศพทของ ยา ผลต ขาย ขายสง สารออกฤทธ ความแรง ฉลาก ต ารบและเอกสารก ากบยา 1.3. แยกประเภทตางๆของยา ไดแก ยาควบคมพเศษ ยาอนตราย ยาสามญประจ าบาน ยาสมนไพร ยาแผนปจจบน ยาแผนโบราณ เภสชเคมภณฑ และยาทตองตดตามการใชในสถานพยาบาล

1.4. แยกความแตกตางของฉลากระหวางยา ผลตภณฑเสรมอาหาร และเครองส าอาง 1.5. อธบายหนาทของเภสชกรประจ าสถานประกอบการผลต ขาย น าหรอสงเขามาในราชอาณาจกร ตามทกฎหมายก าหนด

1.6. อธบายลกษณะหรอคณสมบตยาทหามผลต ขาย น าหรอสงเขามาในราชอาณาจกร เชน ยาปลอม ยาผดมาตรฐาน ยาเสอมคณภาพ ยาชด ยาทเพกถอนทะเบยนต ารบ เปนตน

1.7. อธบายประกาศกระทรวงสาธารณสขเรอง ต ารบยา วตถทเปนยา โรคหรออาการของโรคทหามโฆษณา 1.8. อธบายสาระของกฎหมายในการควบคมการโฆษณายา

2. พระราชบญญตวตถออกฤทธตอจตและประสาทและพระราชบญญตยาเสพตดใหโทษ 2.1. สามารถแบงประเภทวตถออกฤทธตอจตและประสาท และยาเสพตดใหโทษทใชเปนยา 2.2. อธบายสาระของกฎหมายและหนาทของเภสชกรในการควบคมวตถออกฤทธตอจตและประสาท และ

ยาเสพตดใหโทษทเกยวของกบการประกอบวชาชพเภสชกรรม ไดแก การอนญาตใหมไวครอบครอง การขาย

3. พระราชบญญตวชาชพเภสชกรรมและขอบงคบของสภาเภสชกรรม 3.1 อธบายหลกการและเหตผลในการออกพระราชบญญตวชาชพเภสชกรรม 3.2 บอกนยามศพทของ ผประกอบวชาชพ และการประกอบวชาชพเภสชกรรม บทบาทหนาทของสภา

เภสชกรรมและสมาชก 3.3 อธบายหลกการและสาระส าคญในการควบคมการประกอบวชาชพเภสชกรรมตามพระราชบญญต

วชาชพ ไดแก การควบคมผทมใชผประกอบวชาชพ การกลาวโทษ/กลาวหาผประกอบวชาชพ ขนตอนการด าเนนการเมอมผกลาวโทษ/กลาวหา การพกใช/เพกถอนใบอนญาต

3.4 อธบายหลกการและสาระส าคญของขอบงคบสภาเภสชกรรมวาดวยจรรยาบรรณแหงวชาชพเภสชกรรม ขอบงคบสภาเภสชกรรมวาดวยขอจ ากดและเงอนไขในการประกอบวชาชพเภสชกรรม

3.5 อธบายหลกการและสาระส าคญของค าประกาศสทธผปวยทสภาเภสชกรรมรบรอง

Page 13: RxStdPharmcare-13july2011 (1)

13

ตารางก าหนดดานทกษะ 1. เมอเหนผลตภณฑหนง ๆ สามารถบอกไดวาเปน ยา ยาเสพตดใหโทษ วตถออกฤทธตอจตและประสาท

อาหาร เครองส าอาง เครองมอแพทย สารระเหย หรอวตถอนตรายตามกฎหมายในปจจบน 2. สามารถจดประเภทยา ยาเสพตดใหโทษ วตถออกฤทธตอจต และประสาท อาหาร เครอง ส าอาง และ

เครองมอแพทย ตามกฎหมาย (เชนจ าแนกไดวา เปน ยาควบคมพเศษ ยา อนตราย ยาสามญประจ าบาน ยาสมนไพร ยาแผนปจจบน ยาแผนโบราณ เภสชเคมภณฑ และยาทตองตดตามการใชในสถานพยาบาล หรอเปนยาเสพตดประเภท 1, 2, 3, 4 หรอ 5)

3. เมอเหนผลตภณฑ สามารถอธบายขอก าหนดของกฎหมายเกยวกบผลตภณฑนนในเรองการผลต ขาย น า หรอสงเขามาในราชอาณาจกรซง ยา ยาเสพตดใหโทษ วตถออกฤทธตอจตและประสาท อาหาร เครองส าอาง และ เครองมอแพทย

4. สามารถอธบายหนาทตามกฎหมายของเภสชกรในเรองการควบคมการผลต ขาย น า หรอสงเขามาในราชอาณาจกรซง ยา ยาเสพตดใหโทษ และ วตถออกฤทธตอจตและประสาท

5. สามารถอธบายนยามของยาทหามการผลต ขาย น า หรอสงเขามาในราชอาณาจกร (เชน ยาปลอม ยา ผดมาตรฐาน ยาชด เปนตน)

6. สามารถอธบายขอก าหนดของกฎหมายในเรองการโฆษณายา ยาเสพตดใหโทษ วตถออกฤทธตอจตและประสาท อาหาร เครองส าอาง และ เครองมอแพทย

7. สามารถอธบายไดวาเภสชกรในต าแหนงใดบางทเปนพนกงานเจาหนาทตามกฎหมายวาดวยยา ยาเสพ ตดใหโทษ วตถออกฤทธตอจตและประสาท อาหาร เครองส าอาง และ เครองมอแพทย

เกณฑมาตรฐานขอ 5.6 สามารถปฏบตงานบรบาลทางเภสชกรรมทงในระดบบคคล ครอบครวและชมชน ในฐานะทมสหสาขาวชาชพ ดงตอไปน 5.6.1 สามารถคดกรอง ประเมนสขภาพเบองตนเพอใหค าแนะน าในการปฎบตตวทงทตองใชยาและไม

ตองใชยาแกผรบบรการอยางเหมาะสม รวมทงการจดการโรคและยา การสงตอในกรณทจ าเปน เปาหมาย

เพอใหผรบบรการไดรบการดแลและค าแนะน าปญหาสขภาพอยางเหมาะสมกบสถานการณ วตถประสงคเชงปญญา สามารถ

1. อธบายกระบวนการและหลกการสบคนและประมวลขอมลของผรบบรการ 2. อธบายหลกการประเมนปญหาสขภาพของผรบบรการ 3. อธบายหลกการใหค าแนะน าหรอสงตอผรบบรการไปยงสถานบรการสาธารณสขระดบอนไดอยางถกตอง

เหมาะสมกบสถานการณ

Page 14: RxStdPharmcare-13july2011 (1)

14

วตถประสงคเชงทกษะ 1. สอสารในลกษณะการสมภาษณเพอหาขอมลส าหรบวเคราะหความเจบปวยและคนหาปญหาทางสขภาพของ

ผปวยไดอยางมเปาหมายและเหมาะสม 2. ใหค าแนะน าการดแลสขภาพแกผรบบรการไดอยางถกตองและมคณภาพ

Table of Specifications

1. อธบายพนฐานของปญหาสขภาพของผรบบรการ ในดานลกษณะของปญหา และสาเหตส าคญ 1.1. ปญหาความเจบปวย ในดานพยาธสภาพของอาการ/โรคทพบบอยในรานยา (ภาคผนวก ก.) 2.2. ปญหาเกยวกบการใชยา (drug related problems) (ภาคผนวก ข.) 3.3. ปญหาดานสขภาพอนๆทมกพบในชมชน เชน ปญหาโภชนาการ

2. อธบายหลกการสอสารและเสรมสรางภาพลกษณทดของผประกอบวชาชพเภสชกรรม 1.1. หลกการสอสารระหวางบคคลทงทางวาจาและไมใชวาจา 2.2. การประยกตใชทกษะการสอสารในการปฏบตงานทางวชาชพเภสชกรรม

1.2.1. ความส าคญและหลกการสมภาษณประวตทางสขภาพของผมารบบรการอยางมระบบเพอใหไดขอมลจ าเปนอยางมประสทธภาพและเหมาะสม

2.2.2. ความส าคญและหลกการใหค าแนะน าทางสขภาพ 3.2.3. ความส าคญและหลกการสอสารกบบคลากรการแพทยอนๆ

2.3. อธบายหลกการสรางมนษยสมพนธอนดกบผปวย และบคลากรทางดานสาธารณสขอน 3. แสดงหลกการประเมนปญหาสขภาพและปญหาทเกยวกบการใชยาในลกษณะองครวม โดยพจารณาจาก

3.1. การสมภาษณ 3.2. ขอมลทเกยวของจากประวตผมารบบรการ

3.2.1. บอกความหมายของภาษาละตน ศพททางการแพทย/เภสชกรรม ค ายอทางการแพทย/เภสชกรรมทใชบอยในการเขยนใบสงยาและแฟมประวตผปวยเฉพาะทเปนสากลและเกยวของกบการใชยา

3.2.2. อธบายความหมายของใบสงยาและแฟมประวตผปวย 3.2.2.1. โครงสราง และสวนประกอบแตละสวน 3.2.2.2. ขอมลทเกยวของกบยาทจะเชอมโยงไปสการคดกรอง/ประเมนปญหาทเกยวกบยา

3.2.3. อธบายระบบบนทกขอมลและความหมายของขอมลสวนตางๆทบนทกในแฟมประวตผปวยทใชในบร-การสาธารณสขระดบปฐมภม

3.3. บนทกขอมลการประเมนปญหาเพอจดท าบนทกประวตผรบบรการและเพอการสงตอขอมลระหวางผปฏบตงานอยางถกตองเหมาะสม

4. ด าเนนการสงเสรมสขภาพ ปองกนและแกไขปญหาทพบโดยการใหค าแนะน าปรกษาอยางมประสทธภาพหรอการสงตอแกสถานบรการสาธารณสขในระดบทเหมาะสม

Page 15: RxStdPharmcare-13july2011 (1)

15

ตารางก าหนดดานทกษะ 1. สอสารเพอหาขอมลไดอยางมเปาหมายและเหมาะสม โดยตงค าถามเพอหาขอมลตอไปน

1.1. ปญหาทางสขภาพของผปวย 1.2. ความกงวลตอสขภาพของผมารบบรการ 1.3. สภาพแวดลอมอนอาจน ามาซงปญหาสขภาพ 1.4. อานผลทางหองปฏบตการ เชน fasting blood sugar (FBS), lipid profile เปนตน 1.5. การแนะน าการตรวจเพมเตม และตดสนใจสงตอผปวยไดอยางเหมาะสม

2. ใหค าแนะน าการดแลสขภาพแกผรบบรการไดอยางถกตองและมคณภาพ 2.1. ใหค าแนะน าดานสขอนามย โภชนาการ การออกก าลงกายทด รวมถงทางเลอกอน ๆ ในการสงเสรม

สขภาพและปองกนโรค และบรรเทาอาการทไมตองรกษาดวยยา 2.2. อธบายใหเขาใจถงสาเหตและวธการสงตอหรอรบการรกษาระดบตาง ๆ

ระดบตองใชยา ระดบตองพบแพทย

5.6.2 สามารถประเมนสภาวะผปวย ก าหนดแผนการรกษาหรอประเมนแผนการรกษา คนหา ปองกน แกไขปญหา ตดตามการใชยาและผลตภณฑสขภาพ ประเมนความรวมมอ พฤตกรรมสขภาพ ปจจยทมอทธพล รวมทงเสนอแผนการใชยาทเหมาะสมเพอใหเกดผลสมฤทธของการรกษาทเปนไปตามหลกการของเภสชบ าบด เปาหมาย เพอใหผปวยไดรบการบรบาลทางเภสชกรรมจากเภสชกรใหเกดผลสมฤทธของการรกษาดทสด วตถประสงคเชงปญญา สามารถ

1. อธบายหลกการของการใหบรบาลทางเภสชกรรม เสนอแผนการใชยาทปลอดภยและใหเกดผลสมฤทธของการรกษาส าหรบผปวยเฉพาะราย

2. อธบายพยาธสรรวทยาในการเกดโรค ระบาดวทยา สาเหต ปจจยเสยง อาการและอาการแสดง การด าเนนโรคและการพยากรณโรคได

3. อธบายและเขาใจพฤตกรรมสขภาพ และปจจยดานบคคล สงแวดลอม ททผลตอความรวมมอในการใชยา 4. อธบายวธการคนหา ปองกน แกไขปญหา ตลอดจนประเมนแผนการรกษาในผปวยเฉพาะราย 5. อธบายหลกการรกษาทงการใชยาและไมใชยา ขนาดยา วถการใหยา ความถ และระยะเวลาการรกษา 6. ตดตามประสทธผลและอาการไมพงประสงคของยา ได

Page 16: RxStdPharmcare-13july2011 (1)

16

วตถประสงคเชงทกษะ 1. สามารถเลอกแผนรกษาผปวยทงการใชยาและไมใชยาทเหมาะสมกบสภาวะผปวยเฉพาะรายแตละโรคได 2. สามารถปฏบตงานตามหลกการจายยาทด (ภาคผนวก ค.) 3. ประยกตใชความรเกยวกบโรคและเภสชบ าบดเพอใหบรบาลทางเภสชกรรมแกผปวยอยางมประสทธภาพดงน

3.1. ประเมนสภาวะผปวยและแผนการรกษาในผปวยเฉพาะราย 3.1.1. รวบรวม แปลผล วเคราะหและสงเคราะหขอมลทจ าเพาะกบผปวย 3.1.2. ประเมนสภาวะ สาเหต ปจจยเสยง และภาวะแทรกซอนของปญหาความเจบปวยของผปวย 3.1.3. ประมวลรายการปญหาความเจบปวยของผปวยอยางครอบคลม 3.1.4. เรยงล าดบปญหาความเจบปวยตามความเรงดวนและความรนแรง

3.2. คนหา ปองกน แกไขปญหา การใชยาและผลตภณฑสขภาพ 3.3. เสนอแนะแผนการรกษาทเหมาะสมใหกบผปวยเฉพาะรายในกรณทพบปญหาทงโดยวาจาและการบนทก

เปนลายลกษณอกษรในการดแลผปวยได 3.4. วางแผน และสงเสรมใหผปวยเกดความรวมมอในการใชยาอยางเหมาะสม เนนการมสวนรวมของ

ครอบครว ชมชน ตามความเหมาะสม 3.5. ตดตามผลการรกษาผปวยอยางตอเนองในการดแลผปวยใหเกดผลสมฤทธของการรกษาดทสด โดย

สามารถก าหนดพารามเตอรในการตดตามผลการรกษาและความปลอดภยในผปวยทใชยาในโรคเหลานได Table of Specifications

1. ประยกตใชความรเกยวกบโรค (ภาคผนวก ง.) ในดานกายวภาค สรรวทยา พยาธสรรวทยา ระบาดวทยา สาเหตการเกดโรค ปจจยเสยง อาการและอาการแสดง การด าเนนโรค การพยากรณโรค การตรวจทางหองปฏบตการ การวนจฉยโรคและการแปลผลการทดสอบตาง ๆ

2. ประยกตใชความรดานเภสชบ าบดในการ และใหบรบาลทางเภสชกรรมในผปวยในกลมโรค (ภาคผนวก ง.) 3. สามารถปฏบตงานตามหลกการจายยาทด (ภาคผนวก ค.)

3.1. วธการจายยา 3.1.1. การหยบยาและเกบยาจากชนยา 3.1.2. การประเมนคณสมบตของยาทจะจาย เชน ดวนหมดอาย คณภาพยาวาเสอมสภาพหรอไม 3.1.3. นบเมดยาดวยถาดนบเมดยา 3.1.4. การเลอกภาชนะบรรจ เชน ซองสชาปองกนแสง 3.1.5. เขยนฉลากยา (วธการกนยา) 3.1.6. เขยนฉลากการใหยาดวยวธการอน ๆ 3.1.7. เลอกใชฉลากชวยในกลมยาทจ าเปนอยางเหมาะสม 3.1.8. ตรวจสอบยาทจดแลวกบใบสงยา

3.2. หาขอมลเพอจายยาตามอาการในโรคทไมรนแรงและเพอสงตอในกรณทเปนโรคทควรจะไดรบการรกษาจากแพทยโดยเรว 3.1.1. อานผลทางหองปฏบตการ เชน FBS, BP, cholesterol

Page 17: RxStdPharmcare-13july2011 (1)

17

3.1.2. การแนะน าการตรวจเพมเตมและสงตอผปวย 3.1.3. การแนะน าอาการอน ๆ ทมาพรอมโรคและหายพรอมโรค 3.1.4. การแนะน าระยะเวลาการรกษาโรค 3.1.5. การแนะน าความแตกตางของการรกษาโรคทสาเหตและการรกษาตามอาการ 3.1.6. แนะน าผปวยในการดแลตนเองเบองตนในโรค/อาการบางอยาง เชน ทองเสย

3.3. แนะน าการปฏบตตวผปวยในการใชยาและประเดนอนทเกยวของ 3.3.1. การใชยาในโรคเรอรง 3.3.2. การใชยาหลายชนดรวมกน 3.3.3. การลมกนยา 3.3.4. การแพยาและผลขางเคยงของยา 3.3.5. การสงเกตยาหมดอาย 3.3.6. แนะน าการใชยาทมเทคนคพเศษ การใชยาทมลกษณะพเศษอน ๆ เชน

การผสมยาปฏชวนะทเปนผงแหง การผสมผงเกลอแร (ORS) การใชยาสด (inhalations) เปนตน

3.4. การระบประเภท/ชนดยาทไมสามารถตดแยกเมด บด เคยวไดและใหค าแนะน าทถกตอง 3.5. ทกษะในการตอบค าถามเกยวกบ drug Identification เฉพาะยาทเปนรายการในบญชยาหลก

แหงชาตและมลกษณะภายนอกทชดเจนและพบบอย 3.6. ตดสนใจใชยา/จายยาแกผรบบรการอยางถกตองภายใตขอบเขตทกฎหมายก าหนด 3.7. ก าหนดแผนการใชยาทเหมาะสมกบผรบบรการ การใหความร ค าแนะน า การปรกษาทสงเสรมใหเกด

ความรวมมอในการใชยา โดยพจารณาจากสภาพและองคประกอบแวดลอมของผปวย 3.8. อธบายหลกการของการจายยาทด เพอใหมการใชยาอยางมประสทธภาพ ปลอดภยและคมคา โดย

พจารณาจาก 3.8.1. มาตรฐานวชาการทเกยวของกบการจายยาและสงมอบยาโดยเภสชกร

3.8.2. ปญหาทสามารถปองกนหรอแกไขไดโดยกระบวนการจายยาทมคณภาพ เชน ความคลาดเคลอนในการใชยา ความไมรวมมอในการใชยา และปญหาการใชยาอนๆ (ภาคผนวก ข.)

4. ประเมนการรกษาดวยยาและปญหาการใชยาในผปวยเฉพาะราย 4.1. ประเมนความเหมาะสมในการรกษาดวยยา คอ การเลอกยา ขนาดการรกษา วถการให ยา ความถ

และระยะเวลาในการรกษา 4.2. ประเมนประสทธผลของยาทผปวยไดรบอยในปจจบนหรอยาทผปวยก าลงจะไดรบ 4.3. คนหาผลไมพงประสงคจากยาทเกดขนแลวหรอมแนวโนมจะเกดขน 4.4. คนหาปฏกรยาตอกนของยาทเกดขนแลว หรอมแนวโนมจะเกดขน 4.5. คนหาขอหามใชของยาทใชรกษาผปวย 4.6. คนหาปญหาการทผปวยไมไดรบยาทควรไดรบ 4.7. ประเมนความรวมมอในการใชยาของผปวย และปจจยทอาจมผลตอความรวมมอในการใชยา

Page 18: RxStdPharmcare-13july2011 (1)

18

5. วางแผนการรกษาทครอบคลมปญหาของผปวยในผปวยเฉพาะราย 5.1 เลอกวธการรกษาโดยไมใชยาตามความเหมาะสม 5.2 เลอกยาท เหมาะสมทสดในประเดนดงน ชนดยา รปแบบยา วถการใหยา ขนาดยา ความถ

ระยะเวลาการรกษา ปรมาณ และราคายา 5.3 เลอกวธการปองกนโรคหรอการกลบเปนซ าของโรค 5.4 น าปญหาเกยวกบแนวโนมการเกดปฎกรยาตอกนของยาและผลไมพงประสงคของยาทมนยส าคญทาง

คลนกใสไวในแผนการรกษาดวยยาทจะเสนอแนะ

6. เสนอแนะแผนการรกษาดวยยาในผปวยเฉพาะรายตามฤทธทางเภสชวทยา เภสชจลนศาสตร เภสชพลศาสตร เภสชพนธศาสตร เภสชเศรษฐศาสตร จรยธรรม กฎหมาย และขอมลหลกฐานเชงประจกษ 7. ตดตามผลการรกษาดวยยาในผปวยเฉพาะราย

7.1. ตดตามดแลดานการใชยาของผปวยในสถานบรการสาธารณสข 7.2. รวบรวมขอมลทจ าเพาะกบผปวยเพอคนหาปญหาและดแลแกไขหรอปองกนปญหาการใชยาใหกบผปวย

แตละราย 7.3. ประเมนสภาพรางกายของผปวยในกรณทจ าเปน เชน อาการและอาการแสดง การประเมนผนแพยา

หรออาการไมพงประสงคจากยาอนทสามารถประเมนได 7.4. สมภาษณผปวย ญาต และบคลากรทางสาธารณสขอนเพอใหไดขอมลประวตการเจบปวยในอดต

ประวตการใชยา และขอมลอน ๆ ทเกยวของ 7.5. คนหาขอมลทจ าเปนเพมเตม 7.6. เปรยบเทยบผลการรกษากบเปาหมายการรกษาส าหรบผปวยเฉพาะราย 7.7. ประเมนขอมลอยางตอเนองจากการด าเนนของโรค ภาวะแทรกซอนของโรค ประสทธผลของยา และ

ผลไมพงประสงคจากยา 8. ประยกตใชหลกการทางเภสชศาสตรในการใชยาเพอดแลผปวยเฉพาะราย (ดภาคผนวกขอท 3) 9. สอสารดวยการบนทกการท าบรบาลทางเภสชกรรม (pharmacy intervention) ในเวชระเบยนของผปวย

หรอเอกสารอนตามความเหมาะสม 9.1. บนทกการท าบรบาลทางเภสชกรรม ตาง ๆ ทเกยวของกบผปวยใหชดเจน 9.2. ตดตามผลและบนทกผลการสอสารเปนลายลกษณอกษร

ตารางก าหนดดานทกษะ

1. สามารถปฏบตงานตามหลกการจายยาทด (ภาคผนวก ค.) 2. ประเมนการรกษาดวยยาและปญหาการใชยาในผปวยเฉพาะราย

Page 19: RxStdPharmcare-13july2011 (1)

19

5.6.3 สามารถรวบรวม วเคราะห ประมวลขอมล ประเมนการใชยา (drug use evaluation) และเสนอแนวทางการใชยาททนสมยเพอประโยชน ในการรกษาผปวยในองคกรใหมประสทธภาพ สมเหตสมผล และปลอดภย เปาหมาย

เพอใหสามารถประเมนความเหมาะสมในการใชยาทงความปลอดภยและประสทธผล และเสนอแนวทางการใชยาททนสมยเพอประโยชน ในการรกษาผปวยในองคกร

วตถประสงคเชงปญญา สามารถ

1. อธบายหลกการและรปแบบการประเมนการใชยา 2. อธบายหลกการจดท าแนวทางการใชยาททนสมยโดยใชหลกฐานเชงประจกษเพอน าเสนอตอผบรหารใน

องคกร วตถประสงคเชงทกษะ

1. คนหาปญหาการใชยาในองคกรไดตามกระบวนการประเมนการใชยา 2. เสนอวธการทเหมาะสมในการแกปญหาการใชยาในองคกรกบบคลากรทางสาธารณสขอน 3. เสนอแนวทางการใชยาททนสมยโดยใชหลกฐานเชงประจกษกบผบรหารทมอ านาจในการตดสนใจ 4. ประเมนผลการแกปญหาการใชยาและน าผลการประเมนไปแกปญหาการใชยาทอาจเกดขนตอไป

Table of Specifications

1. วธการประเมนการใชยา 2. แนวทางทท าใหการประเมนการใชยาประสบผลส าเรจ

ตารางก าหนดดานทกษะ 1. วธการประเมนการใชยา

1.1. รวมรวมขอมลเพอคนหาและวเคราะหปญหาทเกยวของกบการรกษาดวยยา 1.2. แปลผลขอมลเพอระบปญหาทเกยวของกบการรกษาดวยยา 1.3. วางแผนเพอปรบปรงคณภาพในการรกษาดวยยา 1.4. แสดงเหตผลสนบสนนทเหมาะสมในการน าเสนอแผนการปรบปรงคณภาพการรกษาดวยยาไปใช 1.5. เสนอวธการตดตามผลส าเรจของแผนทงในระหวางและหลงจากใชแผนไปแลว 1.6. รวมมอกบหนวยงานตาง ๆ และบคลากรทางสาธารณสขในองคกรเพอน าแผนไปใช 1.7. ตดตามแผนและปรบแผนตามความเหมาะสม 1.8. ใหขอมลแกผเกยวของเกยวกบผลการประเมนการใชยารกษาผปวยและขอเสนอแนะการแกไขหรอ

ปองกนปญหาทเกยวของกบการใชยา

Page 20: RxStdPharmcare-13july2011 (1)

20

2. แนวทางทท าใหการประเมนการใชยาประสบผลส าเรจ 2.1. คนหาปญหาการใชยาทมความเสยงสง มการใชในปรมาณมาก มแผนการใชยาทหลากหลาย และยาม

มลคาราคาแพง 2.2. รวมกบทมสหสาขาวชาชพทเกยวของในการด าเนนการประเมนการใชยาทมปญหาทตองแกไขดวยการ

ประเมนการใช 2.3. ระบวธการวดผลลพธของการประเมนการใชยาทเหมาะสมตามขอมลทไดจากการทบทวนในวรรณกรรม

ทางการแพทยททนสมย และประเมน กระบวนการรกษาดวยยาทเปนอยในองคกร 2.4. บนทกกระบวนการท าและผลลพธในการประเมนการใชยา โดยเทยบแนวทางการรกษาดวยยาในองคกรใน

ปจจบน กบมาตรฐานการรกษาทมหลกฐานเชงประจกษททนสมยหรอมาตรฐานการรกษาดวยยาทมหลกฐานเชงประจกษทไดรบการปรบใหเหมาะสมกบสถานการณในองคกร

2.5. วเคราะหความแตกตางระหวางมาตรฐานการรกษาดวยยาทมหลกฐานเชงประจกษและการรกษาในองคกร 2.6. จดท าแนวทางการใชยาทก าหนดเปาหมายและผลลพธทชดเจน เกณฑการใหความรผปวย รวมทงการ

บนทกความปลอดภยและการตดตามผปวย 5.7 สามารถจดการระบบยา และจดการความเสยงดานยาเพอความปลอดภยของผปวยรวมกบทมสหสาขาวชาชพ เปาหมาย

เพอใหสามารถจดการระบบยาและจดการความเสยงดานยาเพอความปลอดภยของผปวย วตถประสงคเชงปญญา

1. อธบายหลกการจดการระบบยา 2. อธบายปจจยความเสยงดานยา และหลกการปองกนความเสยง 3. อธบายความหมาย การแบงประเภท ระดบความรนแรง และการปองกนเหตการณไมพงประสงคดานยา

(adverse drug events) ประเภทตาง ๆ เชน medication errors, drug interactions, adverse drug reactions

4. อธบายหลกการท า medication reconciliation เพอปองกนความเสยงจากการใชยา วตถประสงคเชงทกษะ

1. วเคราะหหาสาเหตราก (root cause analysis) การคนหา การวเคราะหความเสยง และโอกาสพฒนาในระบบยาได

2. อธบายไดวายาใดเปนยาทตองระมดระวงสง (high alert drugs)และอธบายแนวทางการจดการเพอปองกนความเสยงทอาจเกดจากยาดงกลาวได

3. คนหาสงทเปน trigger tools ในผปวยทมโอกาสเกดเหตการณไมพงประสงคจากยาได

Page 21: RxStdPharmcare-13july2011 (1)

21

4. สามารถน า algorithm ตาง ๆ มาใชในการท า causality assessment ส าหรบอาการไมพงประสงคจากยาและการจดการและปญหาทเกดขนได

Table of Specifications

1. หลกการบรหารจดการความปลอดภยในระบบยา 2. วางแผน จดระบบปองกนและเฝาระวงเอาการไมพงประสงคทางยารวมกบทมสหสาขาวชาชพ 3. วางแผนและปองกน รวมถงก าหนดตวชวดของความคลาดเคลอนในการใชยารวมกบทมสหสาขาวชาชพ 4. การวเคราะหหาสาเหตราก (root cause analysis) และวเคราะหหาโอกาสพฒนาในระบบยา

ตารางก าหนดดานทกษะ 1. สามารถวเคราะหความเสยง หาโอกาสพฒนาและการวางแผนในการคดเลอก การจดหา การควบคมเกบรกษา

การสงใช การเตรยม การกระจาย การบรหาร การตดตาม และการประเมนผล ระบบการจดการดานยา 2. สามารถจดท าเกณฑหรอแนวทางในการใหยาทมความเสยงสงหรอยาทตองระมดระวงสงเพอลดอบตการณ

ความคลาดเคลอนทางยาหรอเหตการณไมพงประสงคทางยาอน ๆ 3. สามารถจดท าเกณฑหรอแนวทางในการผสมยา ความคงตวหลงผสม รวมถงการใหยาทมโอกาสเขากนไมได 4. สามารถใช trigger tools ในการคนหาในผปวยทมโอกาสเกดเหตการณไมพงประสงคจากยา 5. สามารถจดท า medication reconciliation และวางแผนการตดตามผปวยอยางตอเนองตามความจ าเปน

หรอสอดคลองกบเกณฑทก าหนด 5.8 สามารถวางระบบการประกนคณภาพในองคกรเพอใหการจดการระบบยาเกดผลทมประสทธภาพ

และปลอดภยตอผปวย เปาหมาย

เพอใหสามารถรวมกบบคลากรทางสาธารณสขอนในการวางระบบการประกนคณภาพของระบบยาในองคกร พรอมทงก าหนดตวชวดในการประกนคณภาพ และแนวทางในการตดตาม วตถประสงคเชงปญญา สามารถ

1. อธบายแนวทางการประกนคณภาพในระบบยา 2. อธบายและเขาใจวงลอคณภาพ 3. อธบายแนวคดเกยวกบการรบรองมาตรฐานโรงพยาบาลโดยเนนสวนทเกยวของกบการประกนคณภาพใน

ระบบยา วตถประสงคเชงทกษะ

1. สามารถก าหนดเปาประสงคการพฒนาคณภาพของกระบวนการตาง ๆ ในระบบการจดการดานยา 2. สามารถก าหนดกระบวนการเพอตอบเปาประสงคและสอดคลองกบมาตรฐานทเกยวของ 3. สามารถบอกตวชวดการประกนคณภาพในระบบยา และก าหนดวธการวดตวชวดเหลานน

Page 22: RxStdPharmcare-13july2011 (1)

22

4. สามารถอธบายไดวาตวชวดทตดตามดนนอยในหรอนอกเกณฑทยอมรบได และก าหนดแนวทางในการแกไข 5. สามารถวเคราะหหาปจจย และปรบเปลยนกระบวนการเพอบรรลเปาประสงค

Table of Specifications

1. มาตรฐานวชาชพเภสชกรรมโรงพยาบาล 2. มาตรฐานการพฒนาคณภาพโรงพยาบาลและระบบยาทงในและตางประเทศทส าคญ 3. วางแผน จดระบบในการประกนคณภาพระบบยา โดยการก าหนดตวชวดและตดตามตวชวดในการประกน

คณภาพของระบบยาทรวมกนก าหนดกบทมสหสาขาวชาชพ โดยตวชวดทก าหนดขนตองก าหนดวธการวด และก าหนดเกณฑทยอมรบได

ตารางก าหนดดานทกษะ

1. สามารถก าหนดเปาประสงค กระบวนการ และการประเมนผลลพธของแตละกระบวนการ 2. สามารถบงบอกความตองการ และแนวทางการพฒนาสอดคลองกบมาตรฐานเภสชกรรมโรงพยาบาล 3. สามารถประเมนตนเองดานการพฒนาคณภาพตามความเหมาะสม สอดคลองกบบรบท 4. สามารถก าหนดตวชวดทเหมาะสม โดยเฉพาะตวชวดดานผลลพธ 5. สามารถประเมนผลการด าเนนการ การเปรยบเทยบ การวเคราะหผล เพอการน าลงสการวางแผนตามวงลอ

คณภาพ

5.9 สามารถคนควาขอมล ใชเทคโนโลยในการสบคน หาขอมลจากแหลงขอมลทมหลกฐานทางวชาการทนาเชอถอ และใหขอมลยา ผลตภณฑสขภาพและอน ๆ แกผปวย ผรบบรการ ชมชน และบคลากรทางสาธารณสขอยางถกตอง ทนสมยและเชอถอได

เปาหมาย

เพอใหผรบบรการ ชมชน และบคลากรทางสาธารณสขไดรบขอมลเกยวกบยาและผลต ภณฑสขภาพอนๆอยางถกตองและเหมาะสม วตถประสงคเชงปญญา สามารถ

1. สบคนขอมลและประเมนความนาเชอถอของขอมลจากแหลงขอมลตาง ๆ เพอตอบค าถามทเกยวกบยาหรอผลตภณฑสขภาพ

2. อธบายหลกการสอสารทงโดยวาจาและเปนลายลกษณอกษรเพอใหขอมลใหขอมลเกยวกบยา ผลตภณฑสขภาพและอน ๆ ทเหมาะสมตามความตองการของผรบบรการ และชมชน

3. อธบายหลกการสอสารทงโดยวาจาและการบนทกเปนลายลกษณอกษรเพอใหขอมล และเสนอแนะแผนการรกษาดวยยาทเหมาะสมตามความตองการของบคลากรทางสาธารณสขได

Page 23: RxStdPharmcare-13july2011 (1)

23

4. เภสชกรตองแสดงใหเหนถงความมงมนในการเปนผทเรยนรตลอดชวตและมนสยในการเรยนรดวยตนเอง หมนประเมนความรและขอจ ากดของตนเอง และพยายามตงค าถามทจะตองตอบหรอปญหาทตองแกไขอยเสมอ

วตถประสงคเชงทกษะ

1. สามารถสบคนขอมลจากแหลงขอมลทเหมาะสม 2. สามารถประเมนความนาเชอถอของขอมลจากแหลงขอมลตาง ๆ และสรปขอมลการแพทยและชวเวชท

เกยวของกบการรกษาผปวยได 3. สามารถสอสารกบผปวยและผรบบรการเพอใหขอมลยาและผลตภณฑสขภาพ ทงทางวาจา โทรศพทและ

การเขยนแกผปวยและอยางมประสทธภาพ 4. สามารถสอสารทงโดยวาจาและการบนทกเปนลายลกษณอกษรเพอใหขอมล และเสนอแนะแผนการรกษา

ดวยยาและผลตภณฑสขภาพทเหมาะสมตามความตองการของบคลากรทางสาธารณสขได Table of Specifications

1. อธบายค าจ ากดความ วตถประสงค และประโยชนของการใหบรการเภสชสนเทศ (drug information service, DIS)

2. อธบายองคประกอบพนฐานทควรมส าหรบ DIS 3. อธบายกระบวนการในการตอบค าถามทางยา 4. อธบายประเภท ความนาเชอถอ และประโยชนของแหลงขอมลระดบปฐมภม ทตยภม และตตยภม 5. บอกชอแหลงขอมลในระดบตาง ๆ ทงทเปนเอกสารและขอมลทางอเลกโทรนก ทงขอมลยาและผลตภณฑ

สขภาพ 6. อธบายกระบวนการสบคนขอมลจากแหลงขอมลประเภทตางๆอยางเปนระบบ 7. อธบายกระบวนการคดเลอกและประเมนเอกสารทสบคนไดอยางเปนระบบโดยประยกตหลกการและแนว

ทางการวจยทางเภสชศาสตร ระเบยบวธวจย หลกการทางระบาดวทยาและชวสถตทเกยวของ 8. สามารถสอสารใหความกระจางแกชมชนเกยวกบขอสงสยทางยาและผลตภณฑสขภาพอน 9. สามารถเกบรวบรวมบนทกการปฏบตงานใหขอมลทางยา

ตารางก าหนดดานทกษะ

1. กระบวนในการตอบค าถามทางยา 1.1. การถามขอมลพนหลงของค าถามอยางเหมาะสม 1.2. เลอกแหลงขอมลตรงกบค าถาม 1.3. เลอกหรอใชฐานขอมลทตยภมทางยาโดยการก าหนดค าส าคญจากค าถามทก าหนด 1.4. การเลอกบทความทนาจะมค าตอบ 1.5. การตอบตรงประเดนโดยวาจาและ/หรอเขยนอยางสน 1.6. การเขยนอางองตามหลกสากล

Page 24: RxStdPharmcare-13july2011 (1)

24

2. กระบวนการใหไดขอมลดานการใชยาทจะสอสาร 2.1. สามารถคนขอมลจากเอกสารวชาการทางการแพทยดวยวธการทเหมาะสม 2.2. แปลผลการวจยทางการแพทยจากเอกสารวชาการทางการแพทย โดยประเมน จากการออกแบบ

วธการวจย วธการวจย การใชสถตวเคราะหขอมล นยส าคญของขอมลทรายงานและขอสรปของการวจย และน ามาประยกตใชในการดแลผปวยอยางสม าเสมอ

2.3. บรณาการขอมลทไดจากหลายแหลงเพอใหไดขอสรปหรอค าตอบในภาพรวม 3. การสอสารและการใหขอมลยาและผลตภณฑสขภาพ

3.1 การใหขอมลและความรดานยาและผลตภณฑสขภาพแกผปวยและผรบบรการ โดยมสวนรวมในการใหขอมลและความรดานยาแกผปวยและผรบบรการในเชงรก เพอใหมนใจวาผปวยและผรบบรการไดรบขอมลทเพยงพอ โดยควรด าเนนการในลกษณะสหสาขาวชาชพ ดงน 3.1.1 สบคนขอมลเพมเตมของค าถามและระบความจ าเปนและความตองการขอมลยาและ ผลตภณฑสขภาพของผปวยและผรบบรการ 3.1.2 ค านงถงอปสรรคทอาจเกดขนในระหวางการสอสารกบผปวยและผรบบรการ 3.1.3 ใชวธการและภาษาทเหมาะสมในการใหขอมลและความรเกยวกบยาและผลตภณฑสขภาพแกผปวยและผรบบรการ 3.1.4 ประเมนระดบความรและความสามารถของผปวยและผรบบรการในการรบรขอมลยาและผลตภณฑสขภาพทให

3.2. ใหขอมลและความรดานยาและผลตภณฑสขภาพแกบคลากรทางสาธารณสข 3.2.1 สบคนขอมลเพมเตมของค าถามและระบความจ าเปนและความตองการขอมลยาและ

ผลตภณฑสขภาพของบคลากรทางสาธารณสข 3.2.2 สรางความสมพนธทดกบบคลากรทางสาธารณสขอน 3.2.3 สอสารเพอเสนอแนะขอมลยาและขอมลอนท เกยวของในลกษณะท เหมาะสมกบ

ประสบการณ ทกษะและความตองการของบคลากรทางสาธารณสขเฉพาะราย 3.2.4 ใหขอมลสนบสนนและเอกสารทเปน primary literature ตามความตองการของบคลากร

ทางสาธารณสข 3.2.5 เผยแพรขอมลขาวสารดานยา แกบคลากรในองคกรอยางตอเนอง โดยอาจท าในรปแบบ

บทความทางวชาการ การฝกอบรม การจดท าขอมลส าคญทางยาทสามารถเพมคณภาพและความปลอดภยของผปวย เชน ขอมลยาทตองระมดระวงสง ยาทมความเสยงสง ขอมลเหตการณไมพงประสงคจากการใชยา

3.2.6 จดท าขอมลยา (drug monograph) เพอสนบสนนการท างานของคณะกรรมการเภสชกรรมและการบ าบดในการคดเลอกยาบญชยาของและจดท าบญชยา

3.2.7 ตดตามรวบรวมและวเคราะหขอมลการใชยาและรายงานเหตการณไมพงประสงคจากการใชยาอยางเปนระบบ

Page 25: RxStdPharmcare-13july2011 (1)

25

4 .การสอสารอยางมประสทธภาพ 4.1. การเลอกใชสอและสอสารอยางมประสทธภาพตามระดบความเหมาะสมของผรบการสอสาร 4.2. ตระหนกและเขาใจความหมายทางวาจาและทาทางของผรบสารทตองการจะสอถงเภสชกรดวย 4.3. ใชศพททจ าเพาะ ชดเจนและเหมาะสมกบผทรบสาร 4.4. ควรสบตาผรบการสอสารในลกษณะทเหมาะสม 4.5. สอสารในลกษณะท เปนระบบ สมเหตสมผลและกระชบ 4.6. แสดงใหเหนถงความเชอมนในตนเองในระดบทเหมาะสม 4.7. แสดงใหเหนถงไหวพรบในการสอสาร 4.8. ตอบค าถามดวยความชดเจนและสมบรณ 4.9. แตงกายตามขอก าหนดของผประกอบวชาชพเภสชกรรม \

Page 26: RxStdPharmcare-13july2011 (1)

26

ภาคผนวก ก. 1. การประเมนสขภาพเบองตน

อาการทเภสชกรสามารถประเมนและใหการดแลผปวย โดยการแนะน าการปฏบตตน การแนะน าผลตภณฑสขภาพหรอยาระงบ/บรรเทาอาการ ไดแก

1. ไข 2. ปวดทอง แนนทอง ทองอด 3. ปวดศรษะ มนศรษะ เวยนศรษะ 4. ปวดหลง ปวดคอ ปวดเมอย ปวดกระดก 5. ปวดขอ ปวดแขน ปวดขา 6. ปวดฟน เลอดออกตามไรฟน 7. บวม 8. ออนเพลย ไมมแรง 9. เจบคอ คดจมก น ามกไหล จาม เลอดก าเดาออก 10. ไอ 11. ผน คน แผล ฝ สว ผวหนงเปลยนส ผมรวง 12. ซด 13. เบออาหาร คลนไส อาเจยน สะอก 14. ทองเดน 15. ทองผก 16. ตกขาว คนชองคลอด

17. ปสสาวะล าบาก ปสสาวะขด ปสสาวะบอย ปสสาวะสผดปกต 18. เคองตา ตาแดง 19. หออ 20. หนามด เปนลม 21. นอนไมหลบ เครยด วตกกงวล 22. อวน 23. อาการขาดวตามน 24. อาการแพทางผวหนง 25. ตดเชอทผวหนง 26. บาดแผลเบองตน 27. รดสดวง 28. Allergic rhinitis 29. แผลในปาก 30. หด 31. เหา 32. รงแค

Page 27: RxStdPharmcare-13july2011 (1)

27

ภาคผนวก ข ปญหาทเกยวกบการใชยา

ปญหาทเกยวกบการใชยา (drug related problems) มลกษณะ ดงน 1. การไมไดรบยาทสมควรจะไดรบ (untreated indication)

ผปวยมอาการหรอโรคทมขอบงใชยา แตไมไดรบยา อาจเปนผลจาก 1.1 ไมไดรกษาอาการหรอภาวะทน าผปวยมาพบแพทย 1.2 ไมไดรกษาอาการหรอภาวะทเกดขนใหมหลงไดรบการรกษาไประยะหนง 1.3 หยดสงใชยาทผปวยตองใชในการควบคมหรอรกษาอาการหรอโรคทเปนขณะนน 1.4 ลมสงยาทควรใหเพอเสรมฤทธในการรกษา 1.5 ผปวยไมไดรบยาทควรใชส าหรบปองกนอาการหรอโรค

2. การเลอกใชยาทไมเหมาะสม (improper drug selection) ผปวยใชหรอไดรบยาทไมเหมาะสมกบโรคหรออาการหรอสภาพของตน ท าใหอาการหรอโรคยงเปนปญหา

อาจเปนผลจาก 2.1 การเลอกใชยาทไมมประสทธภาพในการรกษา ไมเหมาะสมกบโรค 2.2 การเลอกใชยาทไมไดใหผลดทสดเทาทมหลกฐานยนยนในขณะนน 2.3 การเลอกใชยาทเปนขอหามใช 2.4 การเลอกใชยาทท าใหผปวยเกดการแพยา 2.5 การใชยาทมประสทธภาพ แตไมใชยาทปลอดภยส าหรบผปวยรายนน 2.6 การเลอกใชยาทมประสทธภาพ แตไมคมคาในทางเศรษฐกจ 2.7 การเลอกใชยาปฏชวนะทเชอดอตอยานน

3. การใชยาในขนาดต ากวาการรกษา (subtherapeutic dosage) ผปวยมโรคหรออาการทรกษาดวยยาทมขนาดต ากวาการรกษา อาจเปนผลจาก 3.1 การก าหนดขนาดยาในขนาดทต าเกนไป 3.2 ความเขมขนของยาต ากวาระดบทไดผลในการรกษา 3.3 ระยะเวลาระหวางมอของยาหางกนมากเกนไป 3.4 การเลอกวธการใหยาดวยวถทางทไมเหมาะสม 3.5 การเลอกใชรปแบบยาทไมเหมาะสม ท าใหผปวยไดรบยานอยเกนไป 3.6 การเปลยนแปลงสตรต ารบยา หรอเปลยนยหอยาท าใหไดรบยานอยกวาเดม 3.7 การใชยาเสอมสภาพหรอยาทหมดอาย 3.8 การเปลยนวธการใหยาแตไมไดปรบขนาดการใหยาใหถกตอง

Page 28: RxStdPharmcare-13july2011 (1)

28

4. การใชยาในขนาดทมากเกนไป (overdosage) ผปวยมโรคหรออาการทไดรบยารกษาในขนาดสงเกนไป อาจเปนผลจาก 4.1 การก าหนดยาในขนาดทสงเกนไป 4.2 ระดบยาในเลอดสงจนถงระดบทกอใหเกดภาวะพษ 4.3 การบรหารยาดวยอตราเรวมากเกนไป 4.4 ระยะเวลาในการบรหารยาแตละมอถเกนไป 4.5 เกดการสะสมของยา ท าใหระดบยาในเลอดสงเกนไป 4.6 การบรหารยาดวยวถทางทไมเหมาะสม 4.7 การเปลยนแปลงสตรต ารบยา หรอเปลยนยหอยาซงท าใหไดรบยามากกวาเดม 4.8 การเลอกรปแบบยาทไมเหมาะสมท าใหผปวยไดรบยามากเกนไป 4.9 การเปลยนวธการใหยาแตไมไดปรบขนาดการใหยาใหถกตอง

5. การไมไดรบยาทแพทยสง (failure to receive medication) ผปวยเกดโรคหรออาการอนเปนผลมาจากการไมไดรบยาทควรไดรบ อาจเปนผลจาก 5.1 แพทยลมสงยา 5.2 เภสชกรจายยาใหผปวยไมครบตามแพทยสง 5.3 ความไมรวมมอของตวผปวยเอง

6. อาการไมพงประสงคจากการใชยา (adverse drug reaction) ผปวยเกดโรคหรออาการอนเปนผลมาจากปฏกรยาของยากบผปวย อาจเปนผลจาก 6.1 การเกดอาการขางเคยงจากการใชยา 6.2 การแพยา 6.3 การเกดอาการพษของยา 6.4 ผปวยมปจจยเสยงทท าใหเกดอาการไมพงประสงค 6.5 การเกดโดยไมสามารถคาดเดาได (idiosyncrasy) 6.6 การบรหารยาทไมเหมาะสม ท าใหเกดอาการไมพงประสงค

7. การเกดปฏกรยาระหวางกนของยา (drug interaction) ผปวยเกดโรคหรออาการอนอาจเปนผลมาจากอนตรกรยาตอไปน 7.1 การเกดปฏกรยาระหวางกนของยากบยา 7.2 การเกดปฏกรยาระหวางกนของยากบอาหาร 7.3 การเกดปฏกรยาระหวางกนของยากบผลตรวจทางหองปฏบตการ

8. การไดรบยาทโดยไมมขอบงใชทางวชาการหรอไมมขอมลยนยนถงขอบงใชทางวชาการ (invalid indication) ไดแก 8.1 การใชยาในทางทผด (drug abuse) 8.2 การใชยาในขอบงใชทไมไดรบการรบรองผลการรกษา 8.3 การใชยาโดยไมมโรคหรออาการทเปนขอบงใช หรอใชยาโดยไมมความจ าเปน

Page 29: RxStdPharmcare-13july2011 (1)

29

ภาคผนวก ค. หลกการจายยาทด

การจายยาทมประสทธภาพ นนคอ ยาถกตอง จายรวดเรว มประสทธผลและไมเกดอนตรายจากการใชยา เภสชกรมหนาทตามกฏหมายและจรรยาบรรณวชาชพในอนทจะชวยใหผปวยทตองใชยาทราบถงสาเหตทตองใชยา และทราบถงขอมลทส าคญในการใชยาใหไดผลและปลอดภย นนคอทราบวธใช การเกบรกษา อาการขางเคยงทพบบอยและการหลกเลยง รวมทงตองแนใจวายาทผปวยตองใชนนมความจ าเปนและเหมาะสมในการรกษาภาวะผดปกตในผปวยแตละราย ประเดนส าคญของการรกษาดวยยาคอ ตองมกระบวนการทชวยใหผปวยใชยาไดอยางมป ระสทธภาพ ปลอดภย และประหยด ซงประเดนดงกลาวสอดคลองกบพนธกจของเภสชกรซงท าหนาทบรการผใชยาหรอผปวย ในอนทจะท าใหการใชยานนเพมคณภาพชวตแกผปวย มใชเกดความสนเปลองโดยเปลาประโยชนหรอเกดอนตรายแกผใชอยางไมสมควร รวมทงค าประกาศสทธของผปวยซงแถลงรวมกนโดยแพทยสภา, สภาการพยาบาล, สภาเภสชกรรม, ทนตแพทยสภาและคณะกรรมการควบคมการประกอบโรคศลปในป 2540 (1) เภสชกรจงจ าเปนตองพฒนามาตรฐานวชาชพใหสามารถรองรบความจ าเปนดงกลาว โดยขอบงคบสภาเภสชกรรมวาดวยขอจ ากดและเงอนไขในการประกอบวชาชพเภสชกรรม พ .ศ.2540 (2) ซงก าหนดขอบเขตการปฏบตงานของเภสชกรผประกอบวชาชพใหเกดความชดเจนนน ไดก าหนดเรองการจายยาไวในขอ 4 ในเรองการปรงยาและจายยาตามใบสงยาของผประกอบวชาชพเวชกรรม ผประกอบวชาชพทนตกรรมหรอผประกอบการบ าบดโรคสตว และขอ 5 การปรงยาและการขายยาตามกฎหมายวาดวยยาไวดงตอไปน “ขอ 4. การปรงยาและจายยาตามใบสงยาของผประกอบวชาชพเวชกรรม ผประกอบวชาชพทนตกรรม หรอผประกอบการบ าบดโรคสตว

4.1 ตรวจสอบความถกตองเหมาะสมของยาทจะจาย และสงมอบยาใหกบผปวยทมารบบรการ 4.2 ตดตามและประเมนปญหา เพอวางแผนและประสานงานกบผประกอบวชาชพทางการแพทย สาขาอน

ทเกยวของ ในการแกไขปญหาทเกดจากการใชยาของผปวย 4.3 ใหค าปรกษาปญหาดานยาแกผปวยและประชาชนทมารบบรการ 4.4 ปรงยา ผสมยา ตามค าสง (ใบสง) ของผประกอบวชาชพเวชกรรม ผประกอบวชาชพทนตกรรม หรอ

ผประกอบการบ าบดโรคสตว 4.5 ใหค าปรกษา แนะน าและใหขอมลดานยาแกบคลากรทางการแพทยสาขาตางๆ 4.6 ตองจดใหมเวชภณฑทถกตองตามกฏหมายและมคณภาพตามหลกเกณฑวธการทดในการผลตยา ไว

บรการ 4.7 ตองแสดงชอยา ความแรง ขนาดการใช ทชดเจนทกครงทมการจ าหนาย จายหรอสงมอบใหกบผมารบ

บรการ

Page 30: RxStdPharmcare-13july2011 (1)

30

4.8 ตองใหค าแนะน าเกยวกบยาทจายหรอสงมอบใหกบผมารบบรการ ในประเดนตางๆ ดงน 1) ชอยา

2) ขอบงใช 3) ขนาดและวธการใช 4) ผลขางเคยง (Side effect) (ถาม) และอาการไมพงประสงคจากการใชยา (Adverse Drug

Reaction) ทอาจเกดขน 5) ขอควรระวงและขอควรปฏบตในการใชยาดงกลาว 6) การปฏบตเมอเกดปญหาจากการใชยาดงกลาว 4.9 ตองจดท ารายงานอาการไมพงประสงคจากการใชยาตามแบบฟอรมทก าหนด 4.10 ตองใหขอมลดานยาทถกตอง เปนกลางและมหลกฐานอางองทชดเจน เชอถอได 4.11 ตองจดท าบนทกประวตการใชยาของผปวย ในกรณทพบวายาทผปวยไดรบอาจกอใหเกดปญหา

จากการใชยา ขอ 5. การปรงยาและการขายยาตามกฏหมายวาดวยยา

5.1 จ าหนาย จาย หรอสงมอบ ยาอนตราย ยาควบคมพเศษ วตถออกฤทธตอจตและประสาท ยาเสพตดใหโทษ ดวยตนเอง

5.2 ใหค าแนะน าปญหาดานยาแกผปวยและประชาชนทมารบบรการ 5.3 ปรงยา ผสมยา ตามใบสงของผประกอบวชาชพเวชกรรม ผประกอบวชาชพทนตกรรม หรอ

ผประกอบการบ าบดโรคสตว 5.4 ตองแสดงตนใหสาธารณชนทราบวาเปนผประกอบวชาชพเภสชกรรม หรอใสชดปฏบตงานตามทสภา

เภสชกรรมก าหนด 5.5 ตองปฏบตงานในสถานทซงเหมาะสมตอการประกอบวชาชพ 5.6 ตองจดใหมเวชภณฑทถกตองตามกฏหมายและมคณภาพตามหลกเกณฑวธการทดในการผลตยา ไว

บรการ 5.7 ตองเลอกสรรยาทถกตองเหมาะสมกบสภาวะการเจบปวยของผปวยหรอประชาชนทมารบบรการเพอ

จ าหนาย จายหรอสงมอบใหกบผมารบบรการ 5.8 ตองแสดงชอยา ความแรง ขนาดการใช ทชดเจนทกครงทมการจ าหนาย จาย หรอสงมอบยาใหกบผ

มารบบรการ 5.9 ตองใหค าแนะน าเกยวกบยาทจ าหนาย จาย หรอสงมอบใหกบผมารบบรการในประเดนตางๆ ดงน

1) ชอยา 2) ขอบงใช 3) ขนาดและวธการใช 4) ผลขางเคยง (Side effect) (ถาม) และอาการไมพงประสงคจากการใชยา (Adverse Drug Reaction) ทอาจเกดขน 5) ขอควรระวงและขอควรปฎบตในการใชยาดงกลาว

6) การปฏบตเมอเกดปญหาจากการใชยาดงกลาว

Page 31: RxStdPharmcare-13july2011 (1)

31

5.10 ตองจดท ารายงานอาการไมพงประสงคจากการใชยาตามแบบฟอรมทก าหนด 5.11 ตองจดท าบนทกประวตการใชยาของผปวย ในกรณทพบวายาทผปวยไดรบอาจกอ ใหเกดปญหาจากการใชยา” ในการทจะปฏบตตามขอบงคบสภาเภสชกรรม โดยเฉพาะในขอทเภสชกรตองสงมอบยาใหกบผปวยทมารบบรการดวยตนเอง และตองใหค าแนะน าเกยวกบยาทจายหรอสงมอบใหกบผมารบบรการอยางนอย 6 ประเดนดงกลาวนน เปนสงทพงยดถอปฏบตเปนกจวตรของเภสชกรทกคน ดวยเปนขอบงคบทแสดงออกซงความเปนวชาชพทรบผดชอบตอสงคม และควรปฏบตใหเปนทประจกษถงบทบาทและหนาทความเปนเภสชกร ทส าคญยงกวานนคอ การไมสามารถปฏบตตามมาตรฐานทมหลกการชดเจนในอนทจะเพมประสทธภาพ และความปลอดภยในการใชยาของผปวยนน ยอมสงผลเสยทงตอชวต สขภาพของผปวยและคาใชจายมากมายมหาศาล จากปญหาการใชยาทเกดขน ในปจจบนแหลงทเภสชกรใหบรการจายยาแกผปวยหรอผใชยาโดยตรง ไดแก งานบรการในรานยา งานบรการในโรงพยาบาล และสถานบรการสาธารณสขทกประเภท จงควรพจารณาหารปแบบการด าเนนการในการดแลปญหาดงกลาว และถอเปนความรบผดชอบในหนาทในวชาชพ การบรการเภสชกรรมแกผปวยทใชยาเอง ไมวาจะเปนผปวยในกอนกลบบาน ผปวยนอก หรอผปวยทใชบรการรานยา เปนบรการเภสชกรรมทเภสชกรมความรบผดชอบสงตอการใชยาของผปวย เปนทพงและเปนความหวงทจะบรรเทาและ/หรอแกปญหาเกยวกบการใชยาทกลาวแลว เพอประโยชนคอความปลอดภย หายจากโรคหรออาการ และลดความสนเปลองสญเสยยาไปอยางเปลาประโยชน

เภสชกรจะตองจายยาแกผปวยตามหลกเกณฑมาตรฐานวชาชพ และขอบงคบตามกฎหมาย ปองกนโอกาสเกดความคลาดเคลอนทางยากอนจายยา รวมทงใชความรความสามารถทางวชาชพดแลปญหาการไมสามารถใชยาตามสง และปญหาเกยวกบยาอนๆ ดวยบรการตงแตระดบพนฐานไดแกการจายยาและบรการเฉพาะ เชน บรการใหค าปรกษาดานยา การจายยา

การจายยา หมายถง กระบวนการประเมนการสงใชยาหรอประเมนความจ าเปนในการใชยาของผปวยแตละราย และคดสรรยาตามหลกการวชาชพใหมคณภาพ ครบถวนเหมาะสม โดยพจารณาจากประวตการเจบปวย ผลการวนจฉยทางคลนกทเกยวของ ตลอดจนกฎหมายหรอระเบยบเพอด าเนนการเลอก จดเตรยมยา และอปกรณจ าเปนในการใชยา อยางถกตองเหมาะสมพรอมดวยกระบวนการปองกนความคลาดเคลอนทางยาทมมาตรฐาน และสงมอบยาแกผปวยแตละรายพรอมค าแนะน าทจะท าใหการใชยามประสทธภาพ ปลอดภยมากทสด การจายยาทดจะตองจดการใหผทมารบบรการไดรบบรการตามสทธอนพงไดรบตามค าประกาศสทธผปวยและขอบงคบสภาเภสชกรรมเปนอยางนอย

การบรการเภสชกรรมจะตองมเภสชกรเปนผรบผดชอบการจายยาตลอดเวลาใหมนใจวาผปวยจะไดรบบรการทมคณภาพตามมาตรฐานและสทธของผปวย โดยพจารณาหลกปฏบตเบองตนดงตอไปน

Page 32: RxStdPharmcare-13july2011 (1)

32

หลกปฏบตเบองตนในการจายยา 1. เปาหมายในการจายยา

ใหผปวยไดรบยาทมคณภาพ ทสมควรหรอจ าเปนในการรกษา บรรเทาหรอปองกนอาการ และสามารถใชยานนไดอยางถกตอง ปลอดภย และมประสทธภาพ 2. หลกปฏบตในการจายยาทด

2.1 ในการจายยาควรมขอมลผรบบรการประกอบการจายยา ไดแกอาย น าหนก การวนจฉยหรออาการทพบ เพอใหเภสชกรสามารถประเมนปญหาเบองตน เลอกยาหรอจดยาและใหค าอธบายความจ าเปนทตองใชยา

2.2 การจายยาทกครง ทกขนาด เภสชกรควรพจารณาใหผรบบรการสามารถใชไดอยางเหมาะสมและสะดวกเปนประการส าคญ โดยพรอมทจะเตรยมยาในรปแบบหรอความแรงทจ าเปนแกผปวยเมอไมมยาในลกษณะนนจ าหนาย หรอใหบรการ

2.3 เภสชกรมหนาท: 2.3.1 คดกรองปญหาของการใชยา

- การสงใชยาทระบขอมลไมครบถวน เชน การก าหนดขนาดหรอ ความแรงของยา , ระยะเวลาการใช หรอชอยาไมชดเจน

- การใชยาซ าซอน - การใชยาทอาจเกดอนตรกรยาทมนยส าคญ - การใชยาทขดกบกฎหมาย - การใชยาโดยไมมความจ าเปน - อนตรายจากการใชยา

2.3.2 ใหค าแนะน าเกยวกบยาทจายแกผปวยทกราย ในประเดนตางๆ อยางนอยควรเปนไปตามขอบงคบของสภาเภสชกรรมวาดวยการปรงยาและจายยาตามใบสงยา เนนใหความรเรองยาเพอปองกนปญหาจากการใชยา

3. ขนตอนในการจายยา ขนตอนท 1 ในกรณทมใบสงยา

การรบใบสงยาและตรวจสอบความสมบรณของใบสงยา ขอมลสวนประกอบของใบสงยา อยางนอยตองประกอบดวย

1) ชอและสถานทตงของสถานพยาบาล 2) ชอ นามสกล อาย และเลขทของผปวย 3) วนททสงใชยา 4) ชอยาและความแรงของยา รปแบบของยา 5) จ านวนหรอปรมาณยาหรอระยะเวลาทตองการสงใหผปวยในครงนน 6) วธใชยา 7) ลายมอชอแพทยผสงใชยา และ/หรอ เลขทใบอนญาตประกอบวชาชพเวชกรรม

Page 33: RxStdPharmcare-13july2011 (1)

33

ขนตอนท 2 การตรวจสอบความเหมาะสมของการสงใชยา เพอชวยคดกรองโอกาสเกดความคลาดเคลอนดงตอไปน เปนอยางนอย

1) ผปวยมขอหามใชยา เชน แพยา 2) ขนาดทอยในชวงการรกษาตามอายน าหนกของผปวย 3) ยาทอาจซ าซอนโดยไมเสรมฤทธ 4) ยาทอาจเกดอนตรกรยาทมนยส าคญ

ขนตอนท 3 ในกรณรบบรการจากเภสชกรทรานยา ตองมหลกเกณฑในการประเมนอาการเบองตนและคดเลอกยาใหเหมาะสมกบผมารบบรการแตละราย การจายยาในรานยา การจายยาในรานยา สวนใหญเปนการจายยาทไมมใบสงยา ดงนนเภสชกรตองสมภาษณผปวยเพอหาขอมลความเจบปวย เพอน ามาใชเปนขอมลในการตดสนใจเลอกยาในรานยาใหผปวย หรอสงตอผปวยไปยงแพทยในกรณทจ าเปน หากในกรณทมใบสงยากใชวธการสอสารเชนเดยวกบการจายยาในโรงพยาบาลได 1. ประเดนทตองสอสารเพอหาขอมลความเจบปวย ประวตการแพและขอมลการใชยาในผปวยในโรคทวไป มแนวทางการซกประวตดงน

- ใครคอผปวย - อายเทาไร - เพศชายหรอหญง ถาเปนหญงก าลงตงครรภอยหรอไม หรอก าลงใหนมบตรหรอไม - วนนมาดวยโรคหรออาการอะไร - เรมมอาการดงกลาวตงแตเมอไร เปนมานานเทาไร - ความรนแรงของอาการเปนอยางไร เมอเปรยบเทยบกบวนแรกทเรมเปน - เคยมอาการเชนนมากอนหรอไม - มอาการอนรวมดวยอกหรอไม - มสงใดทท าใหอาการแยลง เชน ยา อาหาร หรอการปฏบตตวอนๆ - มสงใดทชวยใหอาการดขนหรอไม - โรคประจ าตวทผปวยเปน และยาทไดรบ - อาชพหรอสภาวะแวดลอมทอาจเกยวของกบการเจบปวย - ใชยาหรอผลตภณฑอนๆเพอบรรเทาอาการมากอนหรอไม - ตอนนก าลงไดรบยา หรอผลตภณฑเสรมอาหารอะไรอยหรอไม - มประวตแพยาหรอสงอนหรอไม (ถาม) มอาการอยางไร - มประวตอาการไมพงประสงคอนนอกเหนอจากการแพยาหรอไม (ถาม) มอาการอยางไร

2. ประเดนในการสมภาษณผปวยเพมเตมจากขอ 1 เพอหาขอมลในการจายยาในผปวยกลมพเศษ เชน ผปวยเดก ตองถามขอมลเพมเตม เชน อาย น าหนก เพอน ามาใชในการค านวณขนาดยาในเดก ตวอยาง การค านวณขนาดยาใหกบเดกหญงอาย 2 ป น าหนก 15 กโลกรม มไข และเภสชกรตองการจายยา paracetamol syrup (120 mg/5 mL) ใหกบผปวย

Page 34: RxStdPharmcare-13july2011 (1)

34

การค านวณปรมาณยา ถาตองการขนาดยาของ paracetamol เปน 10 mg/kg/dose (ขนาดยาทวไป 10-15 mg/kg/dose) ผปวยหนก 15 กโลกรม เพราะฉะนน ผปวยรายนตองไดรบยา = 15 x 10 = 150 mg/dose ความแรงของยา paracetamol syrup 120 mg/5 mL ดงนน ตองไดรบยา (150 mg/dose) / (120 mg/5 mL) = 6.25 mL/dose 1 ชอนชา เทากบ 5 mL ดงนน ผปวยควรกนยา paracetamol syrup ครงละ 1 ¼ ชอนชา (หรอ 6.25 ซซ) ทก 6 ชวโมง เมอมไข การใหค าแนะน าการดแลสขภาพแกผรบบรการไดอยางถกตองและมคณภาพ 1. ประเดนค าแนะน าเกยวกบยา การแนะน าผปวยเมอสงมอบยาตองใหเปนไปตามขอบงคบของสภาเภสชกรรมวาดวยขอจ ากดและเงอนไขในการประกอบวชาชพเภสชกรรม พ.ศ. 2540 ดงน 1.1 ชอยา 1.2 ขอบงใช 1.3 ขนาดและวธการใช 1.4 ผลขางเคยง (side effect) (ถาม) และอาการไมพงประสงคจากการใชยา (adverse drug reaction) ทอาจเกดขน 1.5 ขอควรระวงและขอควรปฏบตในการใชยาดงกลาว 1.6 การปฏบตเมอเกดปญหาจากการใชยาดงกลาว

ตวอยางการใหค าแนะน าเกยวกบยา การจายยา cloxacillin capsule (500 mg) 1 x 4 PO ac จ านวน 20 แคปซล เพอรกษาแผลตดเชอ ตองแนะน าผปวยดงน - ยานชอ cloxacillin ขนาด 500 มลลกรม จ านวน 20 แคปซล - ใชรกษาอาการตดเชอแบคทเรยหรอหนองทผวหนง - กนครงละ 1 แคปซล วนละ 4 ครง กอนอาหาร เชา กลางวน เยน และกอนนอน ยานควรกนกอนอาหารครงถงหนงชวโมง หรอกนครงละ 1 แคปซล ทก 6 ชวโมง ถาใกลมออาหารใหกนกอนอาหารครงถงหนงชวโมง - ยานอาจท าใหแพได โดยอาจเกดอาการผนคน หรอหายใจไมสะดวก อาการนไมไดเกดกบผปวยทกคน จะเกดกบผทแพยานเทานน - เมอเกดอาการอาการแพดงกลาวตองหยดใชยาทนทและรบไปพบแพทย

- ยานตองกนตดตอกนทกวนจนหมด หากกนยาจนหมดแลวอาการยงไมดขน ใหไปพบแพทยเพอวนจฉยหาสาเหตตอไป

Page 35: RxStdPharmcare-13july2011 (1)

35

2. ใหค าแนะน าดานสขอนามย โภชนาการ การออกก าลงกายทด รวมถงทางเลอกอนๆ ในการสงเสรมและปองกนโรค และบรรเทาอาการทไมตองรกษาดวยยา ในฐานะบคลากรสาธารณสข ขนตอนท 4 การจดท าฉลากและจดเตรยมยาอยางมคณภาพ

1) มระบบปองกน การจายยาทเสอมคณภาพ หรอ หมดอาย 2) ยาทจายตองครบถวน มฉลากถกตอง บรรจในภาชนะทเหมาะสมไดมาตรฐาน 3) ฉลากยาทกขนานทจายควรพมพผานคอมพวเตอรหรอเครองพมพอยางนอยตองมขอมลตอไปน

(1) วนทจายยา (2) เลขทจายยา หรอเลขทใบสงยา

(3) ชอผปวย (4) ชอยา และความแรง และจ านวน (5) วธใชยาทชดเจน เขาใจงาย (6) ฉลากชวยค าแนะน าหรอค าเตอนทจ าเปน (7) ชอทตง หมายเลขโทรศพทของสถานทจายยา

นอกจากนน ควรมชอแพทยผสงใชยาและเภสชกรผจายยาเพอกรณเกดเหตฉกเฉนกบผปวย หรอเกดความผดพลาดทเรงดวน

3) ตรวจสอบความถกตองของยาทจดเทยบกบค าสงใชยา ขนตอนท 5 การจายยาหรอการสงมอบยาแกผปวย เปนหนาทของเภสชกรในการสงมอบยาแกผปวย โดยมเปาหมายเพมความสามารถในการใชยาตามสง ลดความคลาดเคลอนในการใชยา และสบหาอาการไมพงประสงคทอาจเปนปญหาของผปวยแตละราย โดยด าเนนการ 1) ส าหรบผปวยทเคยใชยาอยแลว คดกรองปญหา หรอย าความเขาใจในเรอง - การไมใชยาตามสง ความเขาใจในวธใชทถกตอง - อาการขางเคยงทนาจะเกดแลวรบกวนผปวย โดยอาจใชเทคนคใหผปวยสาธตและบอกเลา (Show and Tell) มาประยกต

2) ผปวยไดรบยาครงแรก ตองใหขอมลจ าเปนอยางนอยตามขอบงคบสภาเภสชกรรม 3) มระบบตรวจสอบซ า ทง ชอยา ความแรง ขนาดยา และ วธการใชยา ใหตรงกบค าสงตรวจสอบความถกตอง สมบรณของยาทจะจายกอนสงมอบแกผปวย 4) มมาตรการชบงตวผปวย อยางนอย 2 ตวชบง 5) มระบบปองกนการจายยาใหผปวยทแพ หรอมขอหามใช หรอ มอนตรกรยาทส าคญ และระบบรายงานการแพยา ไปยงผเกยวของ 6) ใหขอมลยาหรอบรการค าแนะน าปรกษาดานยาใหขอมลทจ าเปนขนต าตามมาตรฐานการสงมอบยาใหผปวย ตามทสภาเภสชกรรมก าหนด 7) ผทสมควรไดรบบรการจากแพทยตองไดรบการสงตออยางเหมาะสม

Page 36: RxStdPharmcare-13july2011 (1)

36

จากปญหาตางๆ ทเกดขนเนองจากการใชยากอใหเกดผลเสยหายตางๆ สรปไดดงตอไปน 1. ท าใหผปวยตองเขารบการรกษาในโรงพยาบาลมากขน ประมาณรอยละ 10 ของการเขารบการ รกษาในโรงพยาบาล 2. ท าใหตองใชเวลาในการรกษาตวในโรงพยาบาลนานขน 3.ท า ให เพ มอ ตราการ เก ด โ รคและอตราการตายของประชากร เน องจากการใ ช ยา ไม ไ ด ผล หรอ เกดพษของยา 4. ท าใหเพมคาใชจายในการแกปญหาทเกดตามมาขางตนอยางมหาศาล ทส าคญคอโดยสรปแลวมขอมลสนบสนนใหเหนวา ปญหาการใชยาเกดขนอยางมากมายตลอดเวลา และปญหาเหลานสามารถปองกนและแกไขได เปนหนาทซงทกฝายโดยเฉพาะบคลากรดานสาธารณสข ผปวยเอง และสงคมจะตองชวยกนในการปองกนและแกไข และเภสชกรเปนวชาชพทควรรบผดชอบโดยตรงตามพนธกจของตน เอกสารอางอง 1. ขอบงคบสภาเภสชกรรม วาดวยจรรยาบรรณแหงวชาชพเภสชกรรม พ.ศ.๒๕๓๘ และ (ฉบบท ๒) พ.ศ.๒๕๔๖ 2. ขอบงคบสภาเภสชกรรม วาดวยขอจ ากดและเงอนไขในการประกอบวชาชพเภสชกรรม พ.ศ.๒๕๔๐

Page 37: RxStdPharmcare-13july2011 (1)

37

ภาคผนวก ง. กลมโรค หลกการพนฐาน และกลมยา

1. กลมโรค

กรณรานยา สามารถซกประวต ประเมนวาสามารถจายยาในรานยาไดอยางปลอดภย ก าหนดแผนการรกษาได จายยาตอเนองจากผปวยทเคยมประวตการใชยามากอนหรอตามใบสงยา ปองกน คนหา ตดตามปญหาและใหค าปรกษาการใชยาได และหากมความจ าเปนสามารถสงตอตามระบบได

กรณโรงพยาบาล สามารถ ประเมนแผนการรกษา ประเมนความถกตองของใบสงยาและจายยาใหถกตองตามใบสงยา ปองกน คนหาและตดตามปญหาและใหค าปรกษาการใชยาได

1. Bone and joint

1.1. Degenerative joint disease 1.2. Osteoporosis 1.3. Gout 1.4. Drug induced bone and joint diseases

2. Cardiovascular 2.1. Hypertension 2.2. Heart failure 2.3. Coronary artery disease 2.4. Acute coronary syndromes 2.5. Atrial fibrillation 2.6. Thromboembolic disorders 2.7. Dyslipidemias 2.8. Cardiopulmonary resuscitation 2.9. Peripheral arterial disease 2.10. Shock (hypovolemic, cardiogenic, and septic) 2.11. Stroke 2.12. Drug induced cardiovascular diseases

3. Dermatologic 3.1. Urticaria, Angioedema 3.2. Psoriasis 3.3. Eczema 3.4. Drug induced dermatological diseases

Page 38: RxStdPharmcare-13july2011 (1)

38

4. Endocrine 4.1. Diabetes mellitus 4.2. Hypothyroidism, hyperthyroidism 4.3. Adrenal disorders 4.4. Hormonal contraception

4.5. Drug induced endocrine diseases 5. Gastrointestinal

5.1. Gastroesophageal reflux disease 5.2. Nausea and vomiting 5.3. Stress ulcer disease 5.4. Peptic ulcer disease 5.5. Upper gastrointestinal hemorrhage 5.6. Hepatitis 5.7. Pancreatitis 5.8. Cirrhosis 5.9. Inflammatory bowel disease 5.10. Cholelithiasis 5.11. Diarrhea and constipation

5.12. Drug induced gastrointestinal diseases 6. Genitourinary

6.1. Prostate hypertrophy 6.2. Urinary incontinence 6.3. Erectile dysfunction

6.4. Drug induced genitourinary diseases 7. Hematologic

7.1. Anemias 7.2. Clotting factor deficiencies 7.3. Thallasemia 7.4. Disseminated intravascular coagulopathy 7.5. Thrombocytopenias

7.6. Drug induced hematologic diseases 8. Immunologic

8.1. Hypersensitivity reactions 8.2. Allergic rhinitis 8.3. Organ transplantation

Page 39: RxStdPharmcare-13july2011 (1)

39

8.4. Human immunodeficiency syndrome 8.5. Drug induced immunologic diseases 9. Infectious diseases

9.1. Meningitis 9.2. Endocarditis 9.3. Fungal infections 9.4. Gastrointestinal infection 9.5. Intraabdominal infection 9.6. Opportunistic infection 9.7. Osteomyelitis 9.8. Otitis media 9.9. Parasitic infections 9.10. Peritonitis 9.11. Pneumonia 9.12. Prostatitis 9.13. Septic arthritis 9.14. Sexually transmitted diseases 9.15, Sinusitis 9.16. Skin and soft tissue infections 9.17. Surgical prophylaxis 9.18. Tropical infectious diseases 9.19. Tuberculosis 9.20. Upper respiratory tract infections 9.21. Urinary tract infections 9.22. Viral infections

10. Neurologic 10.1. Epilepsy, status epilepticus 10.2. Pain management 10.3. Stroke 10.4. Headache, migraine 10.5. Peripheral neuropathy 10.6. Parkinsonis disease 10.7. Dementia 10.8. Delirium 10.9. Drug induced neurologic diseases

Page 40: RxStdPharmcare-13july2011 (1)

40

11. Oncologic 11.1. Hepatocarcinoma 11.2. Breast cancer 11.3. Cervical cancer 11.4. Head and neck cancer 11.5. GI cancer 11.6. Leukemia 11.7. Lung cancer 11.8. Lymphoma 11.9. Prostate cancer

11.10. Drug induced oncologic diseases 12. Psychiatric

12.1. Drug and alcohol abuse 12.2. Anxiety disorders 12.3. Attention-deficit-hyperactivity disorder 12.4. Depressive disorders 12.5. Schizophrenia 12.6. Bipolar disorders 12.7. Drug induced psychiatric diseases

13. Pulmonary 13.1. Asthma 13.2. Chronic obstructive pulmonary disease 13.3. Respiratory distress syndrome 13.4. Respiratory failure 13.5. Pulmonary hypertension 13.6. Drug induced pulmonary diseases

14. Renal 14.1. Acute renal failure 14.2. Chronic kidney diseases 14.3. Renal replacement therapies (hemodialysis, peritoneal dialysis, continuous

renal replacement) 14.4. Nephrolithiasis 14.5. Glomerulonephritis 14.6. Fluid and electrolyte disorders 14.7. Drug induced renal diseases

Page 41: RxStdPharmcare-13july2011 (1)

41

15. Rheumatologic 15.1. Polymyositis 15.2. Scleroderma 15.3. Systemic lupus erythematosus 15.4. Rheumatoid arthritis 15.5. Drug induced rheumatologic diseases

2. หลกการพนฐานเพอประยกตในการดแลผปวยในแตละสภาวะโรค

2.1.เภสชกรรม 2.2.เภสชเคม 2.3.เภสชจลนศาสตร 2.4. เภสชพลศาสตร 2.5. เภสชเศรษฐศาสตร 2.6. เภสชพนธศาสตร 2.7.พษวทยา 2.8.การคดกรองทางสขภาพ 2.9. การสรางเสรมสขภาพ 2.10. การเกดปฏกรยาตอกนของยา (ยา-โรค, ยา-ยา, ยา-ผลการตรวจทาง หองปฏบตการ, ยา-อาหาร) 2.11. การเกดอาการไมพงประสงคจากยา 2.12. การรกษาโดยไมใชยาหรอการรกษาดวยตนเอง 2.13. ผลตภณฑสมนไพรและผลตภณฑสขภาพตาง ๆ 2.14. ขอควรระวงตาง ๆ ในการดแลผปวยสงอาย ตงครรภ ใหนมบตร เดก ผปวยโรค ไต และตบ ฯลฯ 3.15. เภสชโภชนศาสตร

3. กลมยา กลมยาทเภสชกรตองมความรเกยวกบยาในเชงบรณาการเพอการรกษาโรคขางตน ตามแนวทางทเปนปจจบน ดงน

3.1 Gastrointestinal & hepatobiliary drugs 3.3 Cardiovascular drugs 3.4 Hematologic drugs 3.5 Respiratory drugs 3.6 Neuromuscular and joint system drugs e.g. analgesics & antipyretics, anti-

inflammatory drugs 3.7 Steroids

Page 42: RxStdPharmcare-13july2011 (1)

42

3.8 Central nervous system drugs & Psychiatric drugs 3.9 Hormone drugs 3.10 Contraceptive drugs 3.11 Antimicrobials 3.12 Chemotherapeutic drugs 3.13 Drugs for men and women health 3.14 Drugs for obstetrics, gynaecology 3.15 Drugs for renal and urinary-tract disorders, electrolytes and acid-base disorders 3.16 Endocrine & metabolic system 3.17 Nutritions & Dietary supplements 3.18 Eye, ear, mouth and throat 3.19 Dermatologicals 3.20 Anesthetics-local & general 3.21 Diagnostic agents and tests 3.22 Allergy and immune system: antihistamines, immunosuppressants, immunological

products and vaccines 3.23 Antidote, detoxifying agents & drugs used in substance dependence 3.24 Intravenous & other sterile solutions 3.25 Alternative therapy: natural products 3.26 Medical devices and supplies 3.27 Miscellaneous

Page 43: RxStdPharmcare-13july2011 (1)

43

บรรณานกรม 1. พรพมล จนทรคณาภาส, ส านกพฒนาระบบบรการสขภาพ, กระทรวงสาธารณสข , ตวชวดกจกรรมงาน

เภสชกรรม, เอกสารประกอบการอภปรายการประชมหวหนากลมงานเภสช-กรรมโรงพยาบาล กระทรวงสาธารณสข, วนท 15-16 พฤษภาคม 2551. ณ โรงแรมเดอะไซนโฮเตล พทยา จงหวดชลบร.

2. สมาคมเภสชกรรมโรงพยาบาล (ประเทศไทย) รวมกบกลมงานเภสชกรรม กองโรงพยาบาลภมภาค , มาตรฐานวชาชพเภสชกรรมโรงพยาบาล: ขอก าหนดส าหรบการพฒนาในป 2546-2548. Available at URL: http://www.thaihp.org, Access: July, 12,2008.

3. สภาเภสชกรรม, (ราง) ขอจ ากดและเงอนไขในการประกอบวชาชพเภสชกรรมดานเภสช-กรรมชมชน พ.ศ....... Available at URL: http://www.pharcpa.com/ Access: July, 12,2008.

4. Burke JM, et al., AACP White Paper: Clinical Pharmacist Competencies, Pharmacotherapy, 2008; 28(6):806-815.