ÖryggisskÝrsla · 2017. 2. 2. · 3.1.5 skipurit starfsstöðvar 442 ..... 16 3.2 olíutankar...

ÖRYGGISSKÝRSLA VEGNA KRÝÓLÍT- PRÓPAN- OG DÍSELOLÍUBIRGÐA

ÁSAMT VIÐBRAGÐSÁÆTLUNUM VEGNA BRÁÐAMENGUNAR

ENDURSKOÐUÐ OG UPPFÆRÐ AF

ALCOA FJARÐAÁL

Öryggisskýrsla og viðbragðsáætlun bráðamengunar Nóvember 2016

Samantekt Skýrsla þessi er unnin í samræmi við ákvæði reglugerðar nr. 160/2007 um varnir gegn hættu á stórslysum af völdum hættulegra efna þar sem í 12. grein segir:

Rekstraraðili starfsstöðvar sem hefur efnismagn samkvæmt seinni töludálki í töflum sem eru í 1. og 2. hluta I. viðauka skal gera öryggisskýrslu.

Í tilfelli Alcoa Fjarðaáls fer magn tveggja efna yfir þau mörk sem sett eru fram í 1. og 2. hluta I. viðauka þ.e. raflausn og díselolía. Tilgangur þessarar öryggisskýrslu er að draga á skilvirkan hátt úr stórslysahættu vegna birgða af díselolíu og raflausn innan álvers Alcoa Fjarðaáls í Reyðarfirði. Þá er tilgangur skýrslunnar að safna saman á einn stað upplýsingum er varða eiginleika efnanna og þá hættu sem þau skapa almenningi og starfsmönnum álversins. Sviðsmyndir verstu tilfella eru metnar fyrir hvert efni. Skýrslan á að vera aðgengileg viðbragðsaðilum og þeim til aðstoðar við skipulag neyðarviðbragða og almannavarna. Í kjölfar þess að farið var af stað með vinnu skýrslunnar var ákveðið að bæta við umfjöllun um 3 mengandi efni þar sem magn þeirra er annað hvort rétt innan marka sem sett eru í lögum og reglugerðum eða þá að það væri að mat Alcoa Fjarðaáls að þau geti skapað hættu fyrir starfsfólk og rekstur álversins. Þau efni sem hér um ræðir eru própangas, álgjall og kerbrot

Skýrslan er unnin í samræmi við ákvæði IV. kafla reglugerðar nr. 160/2007 og leiðbeiningar Vinnueftirlitsins fengnum af heimasíðu stofnunarinnar, www.vinnueftirlit.is (leiðbeiningar um skýrslugerð, hærra þröskuldsmagn). Í samræmi við það sem þar kemur fram er öryggisskýrslu skipt í 7 hluta:

Samantekt

Umhverfi Alcoa Fjarðaáls

Áætlun um stórslysavarnir

Lýsing starfsstöðva

Hættuleg efni

Greining á stórslysahættum

Varnir og viðbúnaður

Niðurstöður áhættugreininga voru settar upp í áhættufylki þar sem áhættu var skipt í þrjá flokka eftir alvarleika. Flokkarnir voru „viðunandi”, „taka til athugunar” og „óviðunandi”. Í engu tilfelli reyndist áhætta vera óviðunandi en áhætta sextán tilfella af átján þeirra sem metin voru féllu innan annars flokks þ.e. „taka til athugunar”. Það þýðir að meta skuli í hverju tilfelli fyrir sig hvort aðgerðir eru nauðsynlegar. Núverandi fyrirkomulag er talið fullnægjandi en að sífellt þurfi að endurmeta aðstæður og viðbúnað. Í öllum þeim þáttum sem teknir eru fyrir í öryggisskýrslu féll áhætta innan annars flokks.

Alcoa Fjarðaál leggur mikla áherslu á að draga úr umhverfisáhrifum álversins. Til að mæta þeim kröfum er innan álversins rekið virkt öryggis-, heilsu-, umhverfis og gæðakerfi, þar sem hver þáttur starfseminnar er metinn m.a. með tilliti til öryggis og heilsu starfsmanna og verndunar umhverfisins. Alcoa Fjarðaál er vottað skv. umhverfisstjórnunarkerfinu ISO 14001 og öryggis- og heilsu-stjórnunarkerfinu OHSAS 18001. Mikil áhersla er lögð á að öll hönnun mannvirkja og búnaðar mæti kröfum um hámarksvernd starfsfólks og umhverfis og að allar breytingar sem gerðar verða standist ströngustu gæðakröfur. Virkt eftirlit er haft með öllum verkferlum innan álversins og rík áhersla lögð á endurskoðun verklagsreglna og gæðaeftirlit búnaðar.

Viðbragðsáætlanir hafa verið unnar fyrir einstakar starfsstöðvar þar sem hætta er talin á bráðamengun og er þær að finna í viðauka III. Innri neyðaráætlanir er að finna í viðaukum VII.

Upphafleg öryggisskýrsla var unnin af verkfræðistofunni HRV, en hún hefur verið uppfærð og endurbætt af sérfræðingum umhverfis-, heilsu- og öryggisteymi Alcoa Fjarðaáls.

ii

http://www.vinnueftirlit.is/

Alcoa Fjarðaál hefur verið að hanna nýja starfstöð fyrir própantank innan lóðar fyrirtækisins og í kjölfarið verður farið í að endurskoða allt vinnuferli við hann. Framkvæmdir eru hafnar að uppsetningu á nýjum tanki en ekki er endanlega ákveðið hvenær hann verður tekin í notkun.

iii

Efnisyfirlit Samantekt ii Efnisyfirlit iv 1 Umhverfi Alcoa Fjarðaáls 1

1.1 Landfræðilegar aðstæður ............................................................................................. 1 1.2 Grunn- og yfirborðsvatn .............................................................................................. 2 1.3 Straumar og sjávarföll .................................................................................................. 2 1.4 Veðurfar ....................................................................................................................... 3 1.5 Náttúrufar og dýralíf .................................................................................................... 3 1.6 Hættukennsl ................................................................................................................. 3

1.6.1 Frá umhverfi ..................................................................................................... 3 1.6.2 Fyrir umhverfi starfsstöðvar............................................................................. 4

1.7 Þéttbýli í nágrenni álversins ......................................................................................... 4 1.8 Viðbragðsaðilar í nágrenni álvers Alcoa Fjarðaáls ...................................................... 4

2 Áætlun um stórslysavarnir 6 2.1 Almennt ....................................................................................................................... 6 2.2 Meginmarkmið og leiðir .............................................................................................. 7

2.2.1 Stefna Alcoa Fjarðaáls ..................................................................................... 7 2.2.2 Ágrip um umhverfis-, heilsu- og öryggisstjórnunarkerfi Alcoa Fjarðaáls ...... 7 2.2.3 Verstu sviðsmyndir bráðamengunar ................................................................ 7

2.3 Öryggisstjórnunarkerfi Alcoa Fjarðaáls ....................................................................... 9 2.3.1 Hlutverkaskipulag ............................................................................................ 9 2.3.2 Greining og mat á stórslysahættum ................................................................ 10 2.3.3 Rekstraröryggiskerfi ...................................................................................... 12 2.3.4 Breytingastjórnunarkerfi ................................................................................ 12 2.3.5 Viðbragðsáætlanir .......................................................................................... 13 2.3.6 Kerfisuppfærsla .............................................................................................. 13 2.3.7 Úttektir ........................................................................................................... 14

3 Lýsing starfsstöðva 15 3.1 Baðhreinsivirki (bygging 442) ................................................................................... 16

3.1.1 Meginverkefni, ferli og einingar .................................................................... 16 3.1.2 Hættulegar einingar ........................................................................................ 16 3.1.3 Lýsing hættulegra verka ................................................................................. 16 3.1.4 Varúðarráðstafanir, öryggiskerfi .................................................................... 16 3.1.5 Skipurit starfsstöðvar 442 .............................................................................. 16

3.2 Olíutankar við olíudælu (643). ................................................................................... 16 3.2.1 Meginverkefni, ferli og einingar .................................................................... 16 3.2.2 Hættulegar einingar ........................................................................................ 17 3.2.3 Lýsing hættulegra verka ................................................................................. 17 3.2.4 Varúðarráðstafanir, öryggiskerfi .................................................................... 17

3.3 Própantankar (645) ..................................................................................................... 17 3.3.1 Meginverkefni, ferli og einingar .................................................................... 17 3.3.2 Hættulegar einingar ........................................................................................ 17 3.3.3 Lýsing hættulegra verka ................................................................................. 17 3.3.4 Varúðarráðstafanir, öryggiskerfi .................................................................... 18

3.4 Kersmiðja og geymslusvæði kerbrota ........................................................................ 19 3.4.1 Megin verkefni, ferli og einingar ................................................................... 19 3.4.2 Hættulegar einingar ........................................................................................ 19 3.4.3 Lýsing hættulegra verka ................................................................................. 19 3.4.4 Varúðarráðstafanir, öryggiskerfi .................................................................... 20 3.4.5 Skipurit starfsstöðvar ..................................................................................... 20

iv

3.5 Steypuskáli og geymslusvæði álgjalls........................................................................ 20 3.5.1 Megin verkefni, ferli og einingar ................................................................... 20 3.5.2 Hættulegar einingar ........................................................................................ 21 3.5.3 Lýsing hættulegra verka ................................................................................. 21 3.5.4 Varúðarráðstafanir, öryggiskerfi .................................................................... 21 3.5.5 Skipurit starfsstöðvar ..................................................................................... 21

4 Hættuleg efni 22 5 Greining á slysahættum 23

5.1 Raflausn ..................................................................................................................... 23 5.1.1 Hættukennsl ................................................................................................... 23 5.1.2 Sviðsmyndir verstu tilvika ............................................................................. 23 5.1.3 Líkindamat verstu sviðsmynda ...................................................................... 23 5.1.4 Afleiðingar ..................................................................................................... 23 5.1.5 Magngreining verstu sviðsmyndar ................................................................. 24

5.2 Díselolía ..................................................................................................................... 24 5.2.1 Hættukennsl ................................................................................................... 24 5.2.2 Sviðsmyndir verstu tilfella ............................................................................. 25 5.2.3 Líkindamat verstu tilfella ............................................................................... 25 5.2.4 Afleiðingar ..................................................................................................... 25 5.2.5 Magngreining verstu sviðsmyndar ................................................................. 25

5.3 Própangas ................................................................................................................... 26 5.3.1 Hættukennsl ................................................................................................... 26 5.3.2 Sviðsmyndir verstu tilfella ............................................................................. 26 5.3.3 Líkindamat verstu tilfella ............................................................................... 27 5.3.4 Afleiðingar ..................................................................................................... 27 5.3.5 Magngreining verstu sviðsmyndar ................................................................. 27

5.4 Kerbrot ....................................................................................................................... 28 5.4.1 Hættukennsl ................................................................................................... 28 5.4.2 Sviðsmyndir verstu tilfella ............................................................................. 28 5.4.3 Líkindamat verstu sviðsmyndar ..................................................................... 28 5.4.4 Afleiðingar ..................................................................................................... 29 5.4.5 Magngreining verstu sviðsmyndar ................................................................. 29

5.5 Álgjall ........................................................................................................................ 29 5.5.1 Hættukennsl ................................................................................................... 29 5.5.2 Sviðsmyndir verstu tilfella ............................................................................. 30 5.5.3 Líkindamat verstu sviðsmyndar ..................................................................... 30 5.5.4 Afleiðingar ..................................................................................................... 30 5.5.5 Magngreining verstu sviðsmyndar ................................................................. 31

6 Varnir og viðbúnaður 32 6.1 Eldsvoði ..................................................................................................................... 32 6.2 Eiturefnamengun ........................................................................................................ 32 6.3 Olíumengun í sjó ........................................................................................................ 33 6.4 Yfirlitsmynd ............................................................................................................... 33 6.5 Viðbragðsáætlanir ...................................................................................................... 34 6.6 Ákvæði í gr. 4.4 og 4.5 í starfsleyfi Alcoa Fjarðaáls ................................................. 35 6.7 Samskipti við viðbragðsaðila og opinberar stofnanir................................................. 35

v

Viðauki I Greiningartafla hættumats og áhættugreiningar Viðauki II Líkinda- og áhrifamat Viðauki III Viðbragðsáætlanir Viðauki IV Olíutankur (643) Viðauki V Baðhreinsistöð, bygging 442 (Bath Processing and Storage) Viðauki VI Verklagsreglur í handbók ökumanna Viðauki VII Neyðaráætlun innri Viðauki VIII Búnaður í öryggismiðstöð (Aðalslökkvistöð við álverslóð) Viðauki IX Yfirlitsmynd yfir starfssvæði álvers Alcoa Fjarðaáls og söfnunarsvæði Viðauki X Öryggisblöð efna Viðauki XI Stefna Alcoa Fjarðaáls í umhverfis-, heilsu- og öryggismálum

vi

file:///V:%5CTeams%5CUmhverfi_vinnuvernd_heilsa%5CUmhverfism%C3%A1l-Environmental%5CASAT_EHS_E1-E6%5CE1_EHS1_EHS%20Management%5CEHS1.10_Emergency%20Preparedness%20and%20Response%20Objective%5Creynid%5CDocuments%5CSharePoint%20Drafts%5CVBR-UH%C3%96-EHS1.11-101%20Vi%C3%B0brag%C3%B0s%C3%A1%C3%A6tlanir%20vegna%20umhverfisatvika%20-%20fl%C3%A6%C3%B0irit.xlsx

1 Umhverfi Alcoa Fjarðaáls Alcoa Fjarðaál rekur álver af fullkomnustu gerð í landi Hrauns í Reyðarfirði, Fjarðabyggð. Í fullum rekstri er framleiðslugeta álversins allt að 360.000 tonn á ári, sem er sú hámarks framleiðslugeta sem talið er mögulegt að ná yfir lengri tíma. Helstu mannvirki álversins eru súrálssíló og aðrar hráefnageymslur, kerskálar, steypuskáli, skautsmiðja, kerfóðrun og hreinsivirki. Öll tækni og tæki álversins eru ný, byggð á nýjustu tækni af bestu fáanlegu gerð (BAT). Alcoa Fjarðaál hefur innleitt, og er vottað skv. öryggis,- heilsu-, og umhverfisstjórnunarkerfunum, OHSAS 18001, og ISO 14001.

1.1 Landfræðilegar aðstæður

Álver Alcoa Fjarðaáls er staðsett í landi Hrauns við norðanverðan Reyðarfjörð, um 5 km austan þéttbýlisins við Reyðarfjörð. Landið þar sem álverið stendur er frekar flatt og hallar um 5% til sjávar. Umhverfis rísa fjöll sitt hvoru megin Reyðarfjarðar um 1000m yfir sjávarmál. Þar sem álverið er staðsett er fjörðurinn um 2ja km breiður en breikkar þaðan út til austurs. Enginn landbúnaður er stundaður í nágrenni álversins utan æðarræktar í landi Hólma. Þeir sem næst búa álverinu búa austast í Reyðarfjarðarkauptúninu.

Álverið stendur að hluta til á klöpp og að hluta á fyllingu. Að öllu jöfnu er jarðvegsdýpt á svæðinu ekki mikil og víða standa klappir upp úr. Við byggingu álversins kom þó í ljós að inn á milli klappa getur jarðvegsdýpt verið all mikil þar sem jarðvegur hefur safnast saman í jökulsorfnar lægðir.

Mynd 1. Yfirlitskort af næsta nágrenni álversins í Reyðarfirði.

1.2 Grunn- og yfirborðsvatn

Berggrunnur í Reyðarfirði er almennt séð mjög þéttur og grunnvatnsflæði í honum því minniháttar. Grunnvatn er helst að finna í gljúpum jarðlögum á áreyrum, skriðum og söndum. Álverið stendur við ströndina en þar rennur grunnvatnsstraumurinn beint til sjávar nái hann ekki að seytla niður í jarðlögin.

Drenlagnir eru innan álverslóðarinnar og er vatn úr þeim leitt í settjarnir. Tjarnirnar eru tvær, önnur við hafnarsvæðið og hin sunnan við austurenda kerskálanna. Yfirborðsvatn sem ekki fer í drenlagnir hripar niður í jarðlög og fyllingar innan lóðarinnar og rennur til sjávar á tveimur stöðum sem sýndir eru á mynd 3 hér fyrir neðan.

Margar ár og lækir falla í Reyðarfjörð og Eskifjörð en enginn þeirra telst sérstaklega stór. Heildarvatnasvið þeirra er um 400 km2, en þar af tilheyrir helmingurinn fjórum ám, Sléttuá, Norðurá, Búðará og Eskifjarðará.

Nokkrar minni ár og lækir runnu áður í gegnum það svæði þar sem álverið stendur nú og var Grjótá þeirra stærst. Vatnasvið hennar nær yfir 5,25 km2. Áin á upptök sín í Grjótárdal sem er dalverpi milli Sómastaðatinds og Hólmatinds. Auk Grjótár féllu lækirnir Hólhúsalækur, Krókseyrarlækur, Grundarhúsalækur og Stórilækur um svæðið. Þessar árfarvegir hafa verið leiddir framhjá iðnaðarsvæðinu. Flest vatnsföll nærri iðnaðarlóðinni eru dragár með árstíðabundnu rennsli af yfirborði. Síðla vetrar og á vorin getur rennsli þeirra margfaldast vegna leysinga, en síðsumars og á veturna er það mjög takmarkað og jafnvel ekkert.

Mynd 2. Kort sem sýnir frárennsli af álverslóðinni, um tvær settjarnir og um tvo grjótfarvegi.

1.3 Straumar og sjávarföll

Straumur í Reyðarfirði liggur samsíða dýptarlínum, að jafnaði inn fjörðinn að norðanverðu og út fjörðinn að sunnanverðu. Þetta sýnir að strandstraumurinn, sem gengur réttsælis í kringum landið, hefur mest áhrif á straumakerfið í firðinum. Sjávarfallastraumar eru hins vegar litlir, enda munur flóðs og fjöru á stórstreymi aðeins 1,6 m. Meðalstraumhraði út af iðnaðarsvæðinu mældist 3cm/sek og er endurnýjunartími sjávar í innri hluta Reyðarfjarðar tiltölulega hraður eða 8-9 dagar. Í mynni fjarðarins við Vattarnes mældist meðalstraumhraðinn inn fjörðinn 2,5 cm/sek og út fjörðinn 4,0 cm/sek. sem sýnir að endurnýjunartími sjávar í öllum firðinum, að Eskifirði meðtöldum, er 4-5 vikur.

Skýringar: 1. Settjörn 2. Settjörn 3. Útrennsli grunnvatns af álverslóð 4. Útrennsli grunnvatns af álverslóð

1

2

4

3

Mælingar sýna að straumakerfi fjarðarins tengist lítið veðurhæð inni í firðinum svo sem við álverslóðina. Straumarnir tengjast hins vegar mest vindstefnu og vindstyrk á Dalatanga þar sem norðanátt veldur meira innstreymi í fjörðinn en sunnanátt dregur úr því. Straummælingar sýndu að sterk norðanátt getur valdið öflugum innstreymispúlsum sem standa yfir í nokkra daga.

1.4 Veðurfar

Vegna mats á umhverfisáhrifum álversins fóru fram ítarlegar mælingar og athuganir á veðurfari í þeim tilgangi að varpa ljósi á veðurfarsaðstæður í Reyðarfirði og kortleggja með meiri nákvæmni vinda- og hitafar. Settar voru upp fjórar sjálfvirkar veðurstöðvar sem mældu lofthita, vindátt og vindhraða. Stöðvarnar voru á Hjallaleiru í botni Reyðarfjarðar, við Ljósá milli Reyðarfjarðarkauptúns og álvesins, á Hólmahálsi og við Miðstrandareyri sunnan fjarðar gengt álverinu. Einnig var rekin veðurstöð á Kollaleiru innan Búðareyrar.

Á Kollaleiru var ársmeðaltal lofthita 3,6°C yfir tímabilið 1997-2004 og meðalvindhraði 3,0 m/sek (mælt í 2 m hæð). Júlímánuður var oftast hlýjasti mánuður ársins, og meðaltalið 10°C yfir tímabilið. Meðaltal heildarársúrkomu árin 1997-2004 var 1,375 mm. Vindafar í Reyðarfirði mótast mjög af fjöllum og landslagi og eru ríkjandi vindáttir úr austri og vestri (inn og út Reyðarfjörð). Á iðnaðarsvæðinu eru vestlægir vindar ríkjandi að vetri til og eru þeir einnig fremur algengir yfir blánóttina á sumrin. Á sumrin er austlæg hafgola ríkjandi.

Lofthitamunur við botn og mynni fjarðarins hefur mikil áhrif á sveiflur í hafgolu og landgolu inn og út fjörðinn. Þannig er á Vattarnesi að jafnaði hlýrra en á Kollaleiru að vetrarlagi en kaldara að sumarlagi. Þessi lofthitamunur veldur því að á sumrin er staðbundin hringrás (hafátt-landátt) ríkjandi í vindafari.

1.5 Náttúrufar og dýralíf

Við vinnu umhverfismats fóru fram ítarlegar rannsóknir á náttúru og dýralífi í nágrenni álversins. Athugun á gróðri í nágrenni álversins leiddi í ljós að land er að mestu gróið og finnst þar einkum mosa-, gras- og blómlendi ásamt lyngtegundum og öðrum smávöxnum runnum. Dýralíf á svæðinu taldist ekki vera sérstætt. Að öllu jöfnu sækja um 20-30 hreindýr inn á svæðið að vetri til. Fuglalíf á svæðinu einkennist af hefðbundnum tegundum strandsvæða, aðallega sjófuglum og andfuglum. Fjörulíf þótti dæmigert fyrir austurhluta landsins og engar sjaldgæfar tegundir fundust á svæðinu.

1.6 Hættukennsl

1.6.1 Frá umhverfi

Jarðskjálftar

Samkvæmt úttekt og mati á jarðskjálftaáhættu á Íslandi liggur Reyðarfjörður á svokölluðu 0-svæði. Það þýðir að álverslóð Alcoa Fjarðaáls í Reyðarfirði liggur utan virkra jarðskjálftasvæða og því ekki í hættu vegna stórra jarðskjálfta.

Snjóflóð og Skriðuföll

Veðurstofa Íslands hefur lagt mat á aurskriðuhættu við fyrirhugað álver við Hraun. Áhættan er minni en 1 af 10.000 á ári og því innan þeirra marka sem sett hafa verið um atvinnuhúsnæði í reglugerð nr. 505/2000 um hættumat vegna ofanflóða. Í langvarandi vætutíð er hugsanlegt að vatnsblönduð eðja nái inn á lóðina og hefur verið gert ráð fyrir því í hönnun mannvirkja.

Fárviðri

Athuganir á veðurfari við Hraun í Reyðarfirði leiddu í ljós að hvassasta áttin á Kollaleiru var norðaustanátt. Þess verður að þó að gæta að tíðnidreifing vindátta í Reyðarfirði er mjög háð staðháttum á hverjum stað og að áhrif Svínadals á vindátt við Kollaleiru eru umtalsverð. Samkvæmt veðurfarsupplýsingum virðast stormadagar vera tiltölulega fáir í firðinum samanborið við Akureyri og Reykjavík. Fárviðri eru talin sjaldgæf en verstu veðurskilyrði eru þegar vindur stendur úr norðvestri.

Umferð

Umferð um þjóðveginn milli Eskifjarðar og Reyðarfjarðar er í nokkurri fjarlægð frá kerskálum álversins sem skilja að þjóðveginn og efnabirgðir álversins svo sem olíu-, raflausnar- og própangasbirgðir. Ekki er talið mögulegt að hætta stafi af umferð sem fer um þjóðveginn. Einungis er talið að hætta geti skapast af umferð innan svæðisins og þá vegna flutninga á eldsneyti. Voru slíkir flutningar því metnir sérstaklega en áhætta, að teknu tilliti til verklagsregna, talinn viðunandi (innan 2. flokks).

Sprengingar og eldsvoði á hafnarsvæði

Á þeim hluta hafnarsvæðisins sem næst liggur starfsstöð 645 eru gámastæði Mjóeyrarhafnar. Engin föst starfsemi eða viðvera starfsmanna Mjóeyrarhafnar er í allra næsta nágrenni própangastanks. Ekki er vitað til þess að fram hafi farið sérstakt mat á eldhættu innan athafnasvæðis Mjóeyrarhafnar en ekki verður séð að eðli þeirrar starfsemi sem þar fer fram leiði af sér aukna eldhættu. Própangastankar sem mögulega verða geymdir í Mjóeyrarhöfn eru geymdir í öryggri fjarlægð frá starfsstöð 645.

Samkvæmt reglum Alcoa Fjarðaáls skal engin föst starfsemi eða regluleg umferð fara nær própangastanki en sem nemur 15 metrum. Einungis er heimilt að vinna nærri própantönkum þegar tankskipti fara fram. Sprengihætta myndast helst komi mikill leki að tanki þannig að þrýstingur félli hratt. Þá fer af stað röð atvika sem leitt getur til ketilsprengingar. Þrýstingsfall orsakar suðu í tanki sem veldur því að ytra byrði tanksins rofnar og myndar neista sem kveikir í innihaldinu. Til að þrýstingur geti fallið hratt þarf annað hvort að koma leki að lögnum eða tanki. Til að draga úr hættu á því að þessar aðstæður geti komið upp er umferð við tank takmörkuð og tankurinn þannig búinn að öryggislokar koma í veg fyrir að þrýstingur geti fallið snögglega (sjá nánar um öryggiskerfi í kafla 3.3.4).

1.6.2 Fyrir umhverfi starfsstöðvar

Eins og fram kemur í kafla 1.1 er álver Alcoa Fjarðaáls í um 5 km fjarlægð frá Reyðarfirði en hvergi nær álverinu er föst búseta. Innan mögulegs áhrifasvæðis verstu tilfella bráðamengunar eru álverslóðin, athafnasvæðið við Mjóeyrarhöfn og opin svæði í allra næsta nágrenni álversins. Vegna fjarlægðar byggðar frá álverslóðinni eru taldar hverfandi líkur á að áhrifa vegna stórra mengunaróhappa innan álverslóðarinnar geti gætt í þéttbýli og verði mengunar vart verði það í litlu magni. Hætta fyrir fólk og umhverfi takmarkast því við næsta nágrenni álversins.

Versta tilfelli bráðamengunar er innan starfsstöðvar 645 væri ef ketilsprenging yrði í própantanki. Í slíkum tilfellum myndast höggbylgja sem valdið getur hættu fyrir nærstödd vinnusvæði, s.s. við löndunarbúnað og svæði næst honum. Slík höggbylgja getur hugsanlega orsakað skemmdir á gámum innan Mjóeyrarhafnar, löndunarbúnaði. Afar mikilvægt er að ef eldur verður laus innan starfsstöðvar 645 að áhrifasvæði séu rýmd, jafnt innan lóðar sem utan.

1.7 Þéttbýli í nágrenni álversins

Ekki er föst búseta í dreifbýli næst álverinu. Næst liggur þéttbýlið Reyðarfjörður, í um 5 km fjarlægð. Eskifjörður er í um 10 km akstursfjarlægð frá álverinu en milli þeirra liggur Hólmatindur (um 1000 m.y.s.) og Hólmaháls.

1.8 Viðbragðsaðilar í nágrenni álvers Alcoa Fjarðaáls

Þrjár akstursleiðir eru frá Reyðarfirði, til Egilsstaða, Fáskrúðsfjarðar og Eskifjarðar. Af álverslóðinni er annað hvort ekið til Eskifjarðar eða Reyðarfjarðar. Fjórðungssjúkrahús Austurlands er staðsett í Neskaupsstað og er þar varaflugvöllur sjúkraflugs. Aðalflugvöllur er hins vegar á Egilsstöðum. Einungis er hægt að komast frá Neskaupstað til Egilsstaða um Eskifjörð og Reyðarfjörð. Heilsugæslustöðvar eru á Eskifirði, Reyðarfirði og Fáskrúðsfirði og sjúkrahús á Egilsstöðum.

Í sveitarfélaginu Fjarðabyggð er starfrækt atvinnuslökkvilið og starfa þar 14 slökkviliðsmenn að staðaldri. Til viðbótar þessu eru 14 slökkviliðsmenn í varaliði sökkvliðsins á Reyðarfirði. Samtals eru 86 manns í atvinnu- og varaslökkviliði Fjarðabyggðar. Að auki eru 37 starfsmenn Alcoa Fjarðaáls

sérstaklega þjálfaðir til bráðaviðbragða innan starfssvæðisins. Aðalaðsetur slökkviliðsins er í slökkvistöðinni á Reyðarfirði sem staðsett er á athafnasvæði Mjóeyrarhafnar. Búnaður er einnig til staðar á Fáskrúðsfirði, Eskifirði og í Neskaupstað. Auk þess er starfrækt slökkvilið án fastra starfsmanna í öðrum nágrannasveitarfélögum.

Álver Alcoa Fjarðaáls í Reyðarfirði er innan umdæmis sýslumannsins á Austurlandi sem m.a. hefur aðsetur á Eskifirði. Sýslumaðurinn á Austurlandi sér um yfirstjórn löggæslu á svæðinu og ber ábyrgð á störfum lögreglu og samræmingu aðgerða í neyðarástandi sem yfirmaður almannavarna.

Heilbrigðiseftirlit Austurlands hefur starfsstöðvar á Reyðarfirði og Egilsstöðum. Heilbrigðisfulltrúi ber, í umboði Umhverfisstofnunar, ábyrgð á skipulagningu viðbragða við bráðamengun á landi og í sjó utan hafnarsvæða. Hafnarstjóri Reyðarfjarðarhafna ber ábyrgð á viðbrögðum við mengun innan hafnarsvæða. Aðsetur hafnarstjóra eru á Reyðarfirði. Mjóeyrarhöfn við álver Alcoa Fjarðaáls er flokkuð í flokk I skv. reglugerð nr. 1010/2012 um viðbrögð við bráðamengun hafs og stranda. Reglur um mengunarvarnarbúnað í höfnum í flokk I er að finna í reglugerð nr. 1010/2012, II. kafli.

2 Áætlun um stórslysavarnir 2.1 Almennt

Inn í þennan kafla er felld sú umfjöllun sem kveðið er á um í III. kafla reglugerðar nr. 160/2007 um varnir gegn hættu á stórslysum vegna hættulegra efna þar sem segir:

,,Rekstraraðili sem hefur sama eða meira efnismagn en gefið er upp í fyrri töludálki í töflum sem eru í 1. og 2. hluta I. viðauka skal vinna áætlun um stórslysavarnir og sjá til þess að hún sé framkvæmd með réttum hætti.“

Er það gert með vísan til heimildar í 14. gr. sömu reglugerðar þar sem segir að sameina megi öryggisskýrslu öðrum jafngildum skýrslum.

,,...til að komast hjá óþarfa tvítekningu upplýsinga og tvíverknaði hjá rekstraraðila eða lögbæru yfirvaldi, enda sé öllum kröfum þessarar greinar fullnægt.“

Í grein 4.4 í starfsleyfi Alcoa Fjarðaáls segir að rekstraraðili skuli hafa tiltækar viðbragðsáætlanir til að taka á hugsanlegri hættu vegna bráðamengunar sjávar og andrúmslofts. Gildistími starfsleyfis er til 1.12.2026. Í upphafi vinnu við gerð öryggisskýrslu var sú ákvörðun tekin að sameina skýrsluvinnu vegna gr. 4.4 í starfsleyfi og vinnu vegna ákvæða í reglugerð nr. 160/2007. Var það gert á þann veg að samþætta vinnu við almennt hættumat og áhættugreiningu vegna mögulegra umhverfistjóna og vinnu við gerð öryggisstjórnunarkerfis skv. III. kafla reglugerðar nr. 160/2007. Um gr. 4.4 í starfsleyfi Alcoa Fjarðaáls er fjallað nánar í kafla 6.6. Þá er skýrslunni ætlað að uppfylla skilyrði 18. gr. laga nr. 33/2004 um mengun hafs og stranda um viðbragðsáætlanir. Sú ákvörðun var einnig tekin að flétta inn í öryggisskýrslu umfjöllun um própangas, kerbrot og álgjall, meðhöndlun þessara efna og geymslu innan álverslóðarinnar. Er tilgangurinn sá að tryggja að nauðsynlegar upplýsingar um hættuleg efni innan svæðisins sem og viðbragðsáætlanir í neyðartilfellum séu til staðar og ávallt aðgengilegar starfsmönnum og viðbragðsaðilum.

Mynd 3. Útlit álversins og helstu mannvirki þess. Þær starfsstöðvar sem fjallað er um í öryggisskýrslu eru merktar inn með rauðum bókstöfum frá A til C, aðrar starfsstöðvar eru merktar inn með tölustöfum.

A B

C D

E

1 1

1

7

9

9

8

6 5

4

3

2 2

Skýringar: A:Olíudæla 1. Kerskáli 6. Steypuskáli B: Baðhreinsivirki 2. Þurrhreinsivirki 7. Kranaverkstæði C: Própantankur 3. Súrálssíló 8. Aðveitustöð D: Greymslusvæði álgjall og kerbrota 4. Afriðlar 9. Farartækjaverkstæði E: Kersmiðja 5. Skautsmiðja 10. Stjórsýsluhús/starfsmannaaðstað

2.2 Meginmarkmið og leiðir

2.2.1 Stefna Alcoa Fjarðaáls

Stefna Alcoa Fjarðaáls í umhverfis-, heilsu- og öryggismálum (UHÖ)

Það er stefna Alcoa að starfa á heimsvísu á öruggan og ábyrgan hátt með virðingu fyrir umhverfinu og velferð starfsmanna, viðskiptavina og samfélaga þar sem við störfum. Við fórnum ekki umhverfis-, heilsu- og öryggisgildum fyrir hagnað eða framleiðslu.

Þess er vænst að allir starfsmenn Alcoa Fjarðaáls kynni sér þessa stefnu og tilheyrandi meginreglur, og að þeir skilji, efli og taki þátt í innleiðingu og framkvæmd þeirra.

UHÖ stefnu og gildi er að finna í viðauka XI.

Undirrituð stefna Alcoa Fjarðaáls í umhverfis-, heilsu og öryggismálum er aðgengileg á innri skjalastjórnunarsíðu fyrirtækisins, heimasíðu Alcoa Fjarðaáls, og er hún höfð sýnileg á öllum starfsstöðvum álversins.

2.2.2 Ágrip um umhverfis-, heilsu- og öryggisstjórnunarkerfi Alcoa Fjarðaáls

Alcoa Fjarðaál, er vottað samkvæmt ISO 14001 og 18001 umhverfis-, og öryggis og heilsustjórnunarkerfum. Öryggisstjórnunarkerfi Alcoa Fjarðaáls byggir á því að farið sé reglubundið yfir verkferla innan fyrirtækisins og mat lagt á allar þekktar hættur sem starfsemin kann að skapa fólki og umhverfi, bæði innan starfsstöðva og utan. Afrakstur þeirrar vinnu er settur fram í áhættugreiningu sem eru grunnstoðir verklagsreglna og annarra forvarna og mótvægisaðgerða innan álvers Alcoa Fjarðaáls. Tilgangurinn er að draga svo mikið sem unnt er úr þeirri hættu sem rekstur álversins kann að valda fólki og umhverfi í samræmi við UHÖ stefnu fyrirtækisins. Til að mæta að fullu kröfum Alcoa Fjarðaáls um öryggi og vernd heilsu starfsmanna og umhverfis hefur fyrirtækið látið vinna viðbragðsáætlanir vegna allra þekktra atvika og óhappa sem valdið geta mengun innan lóðar og utan, burt séð frá umfangi mengunarhættu. Tilgangur viðbragðsáætlana er sá að fyrir liggi áætlanir um skipulögð og skilvirk viðbrögð, jafnt í neyðartilfellum sem og í minni óhöppum þannig að yfirvofandi mengunarhættu sé mætt af fullum þunga og böndum komið á útbreiðslu hennar og áhrif.

Öryggisstjórnunarkerfi Alcoa Fjarðaáls skiptist í 6 meginstoðir sem saman stefna að því að greina hættu í tíma, að strax sé gripið til mótvægisaðgerða og fyrirbyggjandi aðgerða og að fyrir liggi aðgerðaáætlanir í neyðartilfellum. Meginstoðirnar 6 eru:

Hættumat

Áhættugreining

Gerð viðbragðsáætlana

Notkun verklagsreglna

Reglubundin vöktun mannvirkja og búnaðar

Regluleg endurskoðun verklagsreglna, hættumats og áhættugreiningar

2.2.3 Verstu sviðsmyndir bráðamengunar

Raflausn

Í álveri Alcoa Fjarðaáls er raflausn notuð sem íblöndunarefni við rafgreiningu áls í kerjum. Megin uppistaðan í raflausn er krýólít (Na3AlF6, 70-80%) og er efnið geymt í sílóum í baðhreinsistöð þar sem meðhöndlun þess utan kerskála fer fram. Megin innihaldsefni raflausnarinnar, er stöðug steind sem mulin er í hvítt duft. Efnið er ekki brennanlegt en getur valdið ertingu í húð og augum og eitrunareinkennum við inntöku og/eða innöndun. Efnið er einnig hættuleg umhverfinu og getur valdið

langvarandi eituráhrif. Komist efnið í snertingu við sterkar sýrur eða hitnar upp fyrir 500°C getur það klofnað og myndað varasöm myndefni. Verstu sviðsmyndir umhverfisóhappa vegna raflausnar væru ef efnið bærist óhindrað og í miklu magni út af geymslusvæðinu og út í nánasta umhverfi eða ef stórfelldur eldsvoði yrði í birgðageymslu. Í verstu tilfellum gæti mengun borist í lofti frá slysstað og haft áhrif á fólk og gróður í allra næsta nágrenni starfsstöðvar.

Díselolía

Innan álverslóðarinnar er díselolía geymd í einum 30 m3 tanki við olíudælu. Verstu sviðsmyndir umhverfisslysa vegna olíubirgða innan álverslóðarinnar eru tvenns konar. Annars vegar að mikill og óhindraður leki komi að birgðum þannig að olía flæði stjórnlaust um nálæg svæði. Hin er sú að eldur komist í olíubirgðir og valdi stórfelldum eldsvoða. Í verstu tilfellum gæti mengun borist í lofti frá slysstað og haft áhrif á fólk í allra næsta nágrenni starfsstöðvar. Þá getur olíumengun borist í grunnvatn og frárennsli og valdið mengun við ströndina.

Própangas

Própangas er geymt á svæði 645 við eystri enda Mjóeyrarhafnar. Mest geta verið um 37.000 lítra af própangasi á svæðinu, í einum tanki. Verstu sviðsmyndir umhverfislyss væru ef sprenging yrði í própangasbirgðum, annað hvort vegna eldsvoða eða þrýstingsfalls í tönkum.

Kerbrot

Kerbrot eru geymd í lokuðum gámum, sem að hámarki geta geymt um 22 tonn af kerbrotum. Þeim er safnað saman á geymslusvæði við Mjóeyrarhöfn. Í kersmiðju eru að jafnaði fimm kerbrotagámar í notkun í einu þegar verið er að brjóta úr keri. Fullum gámaum er lokað tryggilega og þeir innsiglaðir og fluttir á geymslusvæðið á Mjóeyrarhöfn. Á hverjum tíma geta verið allt að 40-50 gámar af kerbrotum verið á hafnarsvæðinu og ræðst fjöldi þeirra af tíðni skipaferða og heildar umfangi útflutnings frá álverinu. Verstu tilfelli bráðamengunar væru ef eldur yrði laus í kerbrotabirgðum innan geymslusvæðisins. Í kersmiðju eru aldrei fleiri 5 gámar í einu, á meðan verið er að fylla í þá. Öll hönnun kersmiðju og verklagsreglna miða að því að lágmarka mengunar- og íkveikjuhættu kerbrota.

Álgjall

Álgjall er sett í gáma sem að hámarki geta geymt um 22 tonn af álgjalli. Á hverjum tíma er einn gámur staðsettur innan steypuskála og losa starfsmenn í hann álgjall að kælingu lokinni. Fullum gámi er síðan lokað tryggilega, hann innsiglaður og fluttur á geymslusvæði við Mjóeyrarhöfn þar sem hann bíður útflutnings. Á hverjum tíma geta því verið um 5-10 gámar af álgjalli á hafnarsvæðinu og ræðst fjöldi þeirra af tíðni skipaferða og heildar umfangi útflutnings frá álverinu. Verstu tilfelli bráðamengunar væru ef eldur yrði laus í álgjallsbirgðum innan geymslusvæðisins.

2.3 Öryggisstjórnunarkerfi Alcoa Fjarðaáls

2.3.1 Hlutverkaskipulag

Skipurit í stórslysavörnum

Flæðirit 1. Flæðiritið vinstra megin sýnir viðbragðsáætlun Alcoa Fjarðaáls í neyðartilfellum og það hægra megin er skipurit og útkallslisti Alcoa Fjarðaáls í neyðartilfellum.

Framkvæmdastjórn Alcoa Fjarðaáls ber ábyrgð á öryggis-, heilsu- og umhverfismálum fyrirtækisins og er eftirfylgni og stuðningur UHÖ mála á hendi UHÖ-teymis. Fyrstu viðbrögð þess sem verða varir við neyðartilvik er að tilkynna þau til öryggisgæslu (112) sem sér um að koma boðum rétta leið. Sé bráðamengun yfirvofandi eru sérfræðingar öryggis-, heilsu- og umhverfismála ábyrgir fyrir því að ytri viðbragðsaðilar séu virkjaðir og að starfað sé í samræmi við gildandi innri og ytri neyðaráætlanir.

Þjálfun starfsmanna og gesta

Alcoa Fjarðaál hefur sett sér ítarlegar reglur um þjálfun starfsmanna. Markmið þeirra er að tryggja að hver einasti starfsmaður sem vinnur fyrir Alcoa Fjarðaál hafi full tök á þeim störfum sem hann innir af hendi og sé fullkomlega meðvitaður um þær hættur sem einstök störf kunna að skapa, bæði fyrir starfsmanninn sjálfan sem og umhverfi hans og starfsfélaga.

Enginn starfsmaður fer inn á starfssvæði álversins eða einstakar starfsstöðvar nema hafa gengið í gegnum þjálfunarkerfi Alcoa Fjarðaáls. Þjálfunar- og kynningarferli eru tvenns konar, annars vegar fyrir starfsmenn og verktaka og hins vegar fyrir gesti. Gestir geta gengið í gegnum þrjú stig kynningar og miðast umfang þeirra við hvort gestur kemur einungis inn í skrifstofubygginguna eða hvort hann mun fara um iðnaðarsvæðið, annað hvort í fylgd starfsmanns eða á eigin vegum. Hvað starfsmenn snertir er greint á milli þess hvort um fasta starfsmenn álversins er að ræða eða verktaka sem starfa tímabundið innan svæðisins. Í tilfelli fastra starfsmanna Alcoa Fjarðaáls fara allir starfsmenn í gegnum viku þjálfun áður en þeir fá að fara inn á einstakar starfsstöðvar. Að henni lokinni tekur við sérhæft þjálfunarferli

sem miðar að því að þjálfa starfsmenn til einstakra starfa. Stór hluti þess ferlis sem þá fer í gang felur í sér að kynna starfsmönnum og undirverktakar verklagsreglur. Verklagsreglur eru í sífelldri endurskoðun og hvílir sú skylda á yfirmönnum einstakra starfsstöðva að sjá til þess að allir starfsmenn séu ávallt meðvitaðir um breytt eða endurskoðað verklag.

2.3.2 Greining og mat á stórslysahættum

Í samræmi við meginreglur Alcoa Fjarðaáls í umhverfis-, heilsu- og öryggismálum hefur fyrirtækið unnið ítarlegt hættumat og áhættugreiningu vegna mögulegrar umhverfismengunar sem upptök getur átt innan álverslóðarinnar. Við vinnu hættumatsins var farið yfir allar mögulegar uppsprettur og m.a. lagt mat á þá hættu sem skapast getur, umfang og líkur. Hættumat er endurskoðað reglulega. Auk reglulegs hættumats, er rekið innan einstakra starfsstöðva sívirkt endurskoðunarkerfi verklags og verklagsreglna í samræmi við rekstraröryggis- og breytingastjórnunarkerfi sem er hluti öryggisstjórnunarkerfis Alcoa Fjarðaáls. Til að draga úr flækjustigi eru ekki unnar sérstakar verklagsreglur fyrir hverja starfsstöð innan álversins þar sem metin eru hættuleg verk heldur er farið eftir samræmdu verklagi öryggisstjórnunarkerfisins.

Hættumat

Hér er hugtakið „hættumat“ notað yfir það verkferli þar sem kerfisbundið er farið yfir mögulegar uppsprettur mengunar innan starfsvæðis Alcoa Fjarðaáls, mat lagt á verstu sviðsmyndir umhverfisslysa, orsakir þeirra, hverjir eru í hættu, áhrif, áhrifasvæði, forvarnir og líkur á að einstakir atburðir geti átt sér stað. Niðurstöður hættumatsins voru settar upp í töflu sem er að finna í viðauka I.

Vinna við gerð hættumats vegna bráðamengunarvár var þannig framkvæmd að með skipulögðum hætti var farið yfir allar mögulegar uppsprettur bráðamengunar. Það var gert í samræmi við þá upptalningu sem hér fylgir og miðast við að taka fyrir einn verkþátt eða starfsstöð þar sem aukin hætta er talin á bráðamengun. Í hvert skipti sem hættumat er endurskoðað skal meta hvort uppfæra þurfi meðfylgjandi lista.

Löndun súráls

Súrálssíló

Flúortankur

Raflausn

Própantankur

Olíudæla

Þvottastöð

Hreinsivirki (GTC)

Álbraut (Hot Metal Road)

Efnageymsla

Safnsvæði aukaafurða

Aurskriður

Kerskálar

Þungaflutningar innan svæðis

Spennistöð

Kælivatnskerfi við steypuskála

Geymslusvæði kerbrota

Geymslusvæði álgjalls

Hætta innan hverrar starfstöðvar eða við hvern verkferil var síðan metin eftir ákveðinni forskrift sem sjá má í greiningartöflu hættumats og áhættugreiningar í viðauka I.

Matsferlið og öflun gagna

Forsenda þess að hægt sé að meta hættu sem skapast getur vegna ákveðinnar atvinnustarfsemi er að fyrir liggi gögn um alla helstu áhrifaþætti bráðamengunar. Í tilfelli álvers Alcoa Fjarðaáls eru þessir helstir:

Tegund starfsemi (hættusækni)

Eiginleikar efna sem unnið er með

Magn efna innan einstakra starfsstöðva

Nálæg starfsemi

Forvarnir (verklagsreglur, hönnun og vöktun)

Tegund starfsemi

Með tegund starfsemi er átt við greiningu á starfsemi sem fram fer á hverri starfsstöð eða vinnusvæði fyrir sig. Tilgangurinn er að afla upplýsinga um verkferla og vinnu innan hverrar starfsstöðvar og greina skipulega þá áhættuþætti sem kunna að vera til staðar og aukið geta hættu á umhverfistjóni eða bráðamengun. Slík greining er forsenda þess að hægt sé að meta líkur á því að tiltekinn ógnandi atburður geti átt sér stað.

Eiginleikar efna sem unnið er með

Til að hægt sé að leggja mat á hættu vegna meðhöndlunar einstakra efna þurfa að liggja fyrir upplýsingar um efnin sjálf, eiginleika þeirra og hvað ber að varast við meðhöndlun þeirra. Þeim upplýsingum er safnað saman og þær settar fram á öryggisblöðum. Allir þeir starfsmenn sem meðhöndla hættuleg efni fá þjálfun í meðhöndlun þeirra og notkun öryggisblaða. Öryggisblöð eru aðgengileg starfsmönnum í gagnagrunni á skjalastjórnurkerfi fyrirtækisins þannig að þeir geti ávallt kynnt sér efni þeirra.

Magn efna

Ein megin forsenda þess að hægt sé að leggja mat á bráðamengunarvá er að fyrir liggi upplýsingar um magn efna, bæði heildarmagn og magn á hverri starfsstöð eða vinnusvæði fyrir sig.

Nálæg starfsemi

Við mat á bráðamengunarvá er nauðsynlegt að líta til þeirrar starfsemi sem fer fram í næsta nágrenni við mögulegan slysstað og hvort hún geti magnað upp áhrif í neyðartilfellum. Þetta á helst við þar sem hætta er á að miklir eldsvoðar komi upp svo sem í olíu- og própanbirgðum. Í slíkum tilfellum er nauðsynlegt að viðbragðsaðilar séu meðvitaðir um þá hættu sem til staðar er þannig að bregðast megi við með réttum hætti.

Forvarnir

Ein meginstoð öryggiskerfis Alcoa Fjarðaáls eru virkar fyrirbyggjandi aðgerðir sem draga úr hættu á umhverfisslysum. Niðurstöður hættumats eru nýttar til að endurskoða forvarnir og verkferla í því augnamiði að draga svo mikið sem unnt er úr hættu á mengunarslysum. Forvarnir eru í sífelldri endurskoðun og markvisst unnið að því að bæta kerfið og auka þekkingu starfsmanna. Megin stoðir forvarna vegna bráðamengunar eru:

Virk þjálfun starfsmanna.

Verklagsreglur fyrir einstaka verkþætti.

Lekavarðar efna- og olíugeymslur.

Frárennsliskerfi í gegnum olíuskilju (af þeim svæðum þar sem olíumengunar má vænta).

Reglulegt öryggiseftirlit með starfsemi og búnaði.

Reglulegt viðhald með ökutækjum og búnaði

Skipuleg skráning slysa og næstum því slysa.

Sífelld endurskoðun verklagsreglna.

Áhættugreining

Að lokinni gerð hættumats var unnin áhættugreining sem byggir á því að margfalda saman mögulegar afleiðingar umhverfisslysa og líkur á að tiltekinn atburður geti átt sér stað. Niðurstöður þeirra útreikninga eru teknar saman í áhættufylki sem skipt var í þrennt eftir alvarleika áhættu, „viðunandi“, „taka til athugunar“„ og „óviðunandi“. Niðurstöður áhættugreiningar er að finna í viðauka I. Skýringar fyrir áhrifa- og hættumat og greiningu í áhættufylki er að finna í viðauka II.

2.3.3 Rekstraröryggiskerfi

Stjórnunaraðferðir og þróun verklagsreglna

Stjórnunarkerfi einstakra starfsstöðva Alcoa Fjarðaáls miðar að því að virkt samband sé á milli starfsmanna er vinna í framleiðslu og þeirra sem bera ábyrgð á verkstjórn og rekstri einstakra starfsstöðva. Áhersla er lögð á að allir starfsmenn starfsstöðvarinnar geti komið á framfæri athugasemdum um verklag og búnað. Ábendingar og athugasemdir frá starfsmönnum skulu fara í ákveðið ferli og nýttar við endurskoðun á starfsemi einstakra starfsstöðva í þeim tilgangi að bæta hana og auka öryggi starfsmanna. Skipurit einstakra starfsstöðva Alcoa Fjarðaáls er eftirfarandi:

Forstjóri

Framkvæmdastjóri starfsstoðvar

Leiðtogi (1 fyrir hvern vakthóp)

Almennir starfsmenn

Flæðirit 2. Skipurit einstakra starfsstöðva.

Varúðarreglur

Til að tryggja öryggi starfsmanna og gæði einstakra verkferla er starfað eftir verklagsreglum sem unnar eru fyrir hvern verkþátt innan starfsstöðva. Verklagsreglur þessar eru skriflegar og alltaf aðgengilegar starfsmönnum. Starfsmaður skal ávallt inna af hendi störf í samræmi við gildandi verklagsreglur. Starfsmaður skal aldrei takast á hendur störf sem hann hefur ekki fengið þjálfun til og hefur ekki fulla þekkingu á sbr. hæfnistöflur um þjálfun starfsmanna. Leiðtogar starfsstöðva bera ábyrgð á að allir starfsmenn kynni sér gildandi verklagsreglur og vinni eftir þeim.

Vöktun, eftirlit og þróun verklagsreglna

Virkt gæða- og öryggiseftirlit er með starfsemi þar sem kerfisbundið er farið yfir verklag og verklagsreglur í samræmi við skipulega atvikaskráningu og ábendingar starfsmanna. Nákvæm atvikaskráning er gerð þar sem óhöpp og næstum því óhöpp eru skráð og greind. Þær upplýsingar skal nýta til að endurskoða og bæta verklag og öryggi starfsmanna.

Kynning fyrir starfsmenn og verktaka

Allir starfsmenn og verktakar ganga í gegnum starfsmannaþjálfun þar sem m.a. er farið ítarlega er yfir öryggisstjórnun fyrirtækisins. Ábyrgðarmenn og leiðtogar starfsstöðva bera ábyrgð á að starfsmönnum séu kynntar breytingar á verklagsreglum og öryggisstjórnunarkerfi.

2.3.4 Breytingastjórnunarkerfi

Innan Alcoa Fjarðaáls eru starfrækt tækniteymi sem sjá um að greina vandamál og atvik sem upp koma í rekstri álversins og meta þörf fyrir breytingar og endurbætur. Þegar um minni atriði er að ræða svo sem

smávægilegar lagfæringar á búnaði er slíkt unnið innan tækniteyma frá greiningu til lokaútfærslu. Stærri málum svo sem meiriháttar breytingum á búnaði eða byggingum er að lokinni greiningu tækniteyma vísað til verkfræðistofa sem Alcoa Fjarðaál hefur samið við um hönnun og eftirfylgni stærri verkefna. Allar breytingar skulu mæta ströngum kröfum Alcoa Fjarðaáls varðandi öryggi og heilsu starfsmanna og vernd umhverfis eins og fram kemur í stefnu fyrirtækisins í umhverfis-, heilsu- og öryggismálum. Allar breytingar sem kunna að hafa áhrif á umhverfið skal leggja fyrir UHÖ-teymi Alcoa Fjarðaáls til yfirferðar og athugasemda.

2.3.5 Viðbragðsáætlanir

Gerð viðbragðsáætlana er hluti af hættumati og áhættugreiningu og skulu þær endurskoðaðar samhliða innri úttekt. Viðbragðsáætlanir einstakra starfsstöðva er að finna viðauka III.

Umfang neyðarráðstafana skal miða við verstu mögulegu tilvik og byggja á áhættugreiningu hættumats. Ítarlegri grein er gerð fyrir viðbrögðum vegna bráðamengunar frá olíu-, raflausnar- og própangasbirgðum síðar í þessari skýrslu, viðbragðsáætlunum einstakra starfsstöðva í viðauka III og í innri neyðaráætlunum í viðauka VII.

Samkvæmt niðurstöðu hættumats og áhættugreiningar eru verstu sviðsmyndir stórslysa innan álvers Alcoa Fjarðaáls þessar:

Olíubirgðir

Eldsvoði og óhindraður leki úr olíubirgðum. Umfjöllun um bráðamengunarhættu vegna olíubirgða er að finna í köflum 3.2, 4 og 5.2 í öryggisskýrslu.

Raflausn

Eldsvoði og/eða óheftur leki í byggingu 442. Umfjöllun um bráðamengunarhættu vegna raflausnar er að finna í köflum 3.1, 4 og 5.1 öryggisskýrslu.

Própangas

Leki sem valdið getur eld- og sprengihættu. Umfjöllun um bráðamengunarhættu vegna própangass er að finna í köflum 3.3, 4 og 5.3 í öryggisskýrslu.

Kerbrot

Að kerbrot komist í beina snertingu við raka eða vatn sem leitt getur til myndunar eld- og sprengifimra gufa og eldsvoða. Umfjöllun um bráðamengunarhættu vegna kerbrota er að finna í köflum 3.4, 4 og 5.4.

Álgjall

Að álgjall komist í beina snertingu við raka eða vatn sem leitt getur til myndunar eld- og sprengifimra gufa og eldsvoða. Umfjöllun um bráðamengunarhættu vegna álgjalls er að finna í köflum 3.5, 4 og 5.5 í öryggisskýrslu.

Endurskoðun og prófun neyðarviðbragða er framkvæmd í samræmi við skipurit innri úttektar sem lýst er í kafla 2.3.7.

2.3.6 Kerfisuppfærsla

Uppfærsla öryggisstjórnunarkerfisins er hluti af árlegri innri úttekt Alcoa Fjarðaáls. Við endurskoðun og endurbætur á kerfinu skulu m.a. nýttar upplýsingar úr atvikaskráningu og skal kerfið uppfært í samræmi við innra úttektarkerfi Alcoa Fjarðaáls.

2.3.7 Úttektir

Alcoa Fjarðaál framkvæmir innri úttekt öryggiskerfa, viðbragðs- og neyðaráætlana einu sinni á ári. Í innri úttekt er virkni allra kerfa metin og áætlun um æfingar og prófanir settar fram. Úttekt á öryggisstjórnunarkerfi Alcoa Fjarðaáls er hluti af þessari innri úttekt. Úttektir eru skjalfestar og framkvæmd í umsjón ferlateymi Fjarðaáls. Úttektarstigin eru 9 og í stórum dráttum eftirfarandi:

1. Farið er yfir efni kerfisins og gengið úr skugga um að það uppfylli grunnkröfur Alcoa Fjarðaáls eins og það kemur fram í forskrift móðurfélagsins Alcoa Inc.

2. Tryggja að starfsemin uppfylli íslensk lagaákvæði ásamt innri reglum Alcoa Fjarðaáls.

3. Fara er yfir neyðarviðbúnað, forvarnir, viðbrögð, upplýsingar um þjálfun, verklagsreglur og UHÖ skýrslur. Tryggt er að innan starfsstöðvar sé virkt skráningakerfi starfsreglna, forvarna og atvika.

4. Fara er yfir hlutverk einstakra starfsmanna og ábyrgðir og að skýrt sé hverjir gegni hvaða hlutverki.

5. Gengið er úr skugga um að skipurit í neyðartilfellum sé vel skilgreint. Fara skal yfir hvort starfsmenn sem stjórna aðgerðum í neyðartilfellum hafi hlotið til þess fullnægjandi þjálfun. Þá eru gerðar úttektir á búnaði til neyðarviðbragða og hvaða viðbragðsaðilar eru tiltækir í neyðartilfellum og hvort sá viðbúnaður getur mætt þeim aðstæðum sem upp geta komið.

6. Farið er yfir prófanir á kerfinu.

7. Komi upp eftirtalin atvik er öryggisstjórnunarkerfið endurskoðað innan 6 mánaða.

a. Villa kemur fram í viðbragðsferlum eða breytingar gerðar á rýmingaráætlunum.

b. Breytingar gerðar á hönnun, byggingum, búnaði, starfsemi og viðhaldi starfsstöðvar sem aukið geta hættu á eldsvoðum, sprengingum, olíulekum eða mengun vegna efna eða aukaafurða.

c. Breytingar gerðar á stjórn neyðarviðbragða.

d. Breytingar verða á leyfum, lögum eða reglugerðum sem snúa að starfsemi starfsstöðvar, m.a. þeirra er lúta að umhverfismálum.

e. Aðrar breytingar sem áhrif hafa á neyðaráætlanir.

8. Yfirfara skal uppdrætti sem koma fram í neyðaráætlunum og hvort þeir eru í samræmi við skipulag í starfsstöð. Er viðbragðsbúnaður innan starfsstöðvar fullnægjandi og hæfandi þeim efnum sem geymd eru innan starfsstöðvar. Yfirfara skal hvort nöfn og símanúmer viðbragðsaðila séu rétt.

3 Lýsing starfsstöðva Meginhlutar álversins samanstanda af kerskála, steypuskála og skautsmiðju auk hliðarstarfsemi s.s. kersmiðju og vélaverkstæða. Helstu framleiðsluvörur eru álhleifar, melmisstangir og vír til útflutnings. Framleiðsluferli Alcoa Fjarðaáls er lýst á mynd 4 hér fyrir neðan.

Mynd 4. Framleiðsluferli Alcoa Fjarðaál.

Baðhreinsivirki (bygging 442)

3.1.1 Meginverkefni, ferli og einingar

Innan baðhreinsivirkisins er raflausn geymd og hún endurunnin þegar hún kemur frá kerskálum. Byggingin er samtals níu hæðir og í henni eru staðsett síló þar sem raflausn er geymd ásamt stjórntækjum vinnslunnar.

3.1.2 Hættulegar einingar

Aðal mengunarhætta er bundin við þann hluta byggingarinnar sem hýsir síló, birgðageymsla baðefna. Þau er sex talsins, fimm 170 tonna og eitt 100 tonna.

3.1.3 Lýsing hættulegra verka

Öll verkferli innan baðhreinsistöðvar fara fram í lokuðu kerfi þar sem baðefni úr kerskálum eru endurunnin. Endurvinnslan fer þannig fram að raflausn úr kerum auk baðefna af skautum og annar salli sem til fellur við rekstur keranna er fluttur frá kerskálum til baðhreinsistöðvarinnar. Þegar efnið kemur inn í baðhreinsistöð er það leitt í stóra kvörn þar sem það er mulið niður. Úr kvörninni fer efnið í gegnum tvö misgróf sigti sem eru 40 mm og 15 mm. Grófi hluti baðefnisins er leiddur í gegnum segul til að fjarlægja segulmagnanlegan málm úr efninu sem er stærri en 30 mm. Mulin og hreinsuð raflausn er síðan geymd í fimm 170 tonna sílóum og einu 100 tonna sílói. Þrjú 170 tonna sílóanna eru fyrir gróft efni (


Við olíudælu á starfsstöð 643 er staðsettur 30 m3 olíutankur. Tankurinn er ofanjarðar.


Einungis starfsmenn þjónustuaðila sjá um eftirlit og áfyllingu tankans. Starfsmenn Alcoa Fjarðaáls sjá um dælingu á ökutæki. Mest bráðamengunarhætta skapast helst við áfyllingu tanks og vegna akandi umferðar við olíutankinn.

3.2.4 Varúðarráðstafanir, öryggiskerfi

Allur búnaður er tengist áfyllingu olíutanks við dælu (643) er þannig úr garði gerður að lágmörkuð sé hætta á mengunaróhöppum. Öll tengi eru lokuð og er tankurinn búinn tvöfaldri yfirfyllingarvörn. Við áfyllingu tanksins fer þjónustuaðili eftir eigin verklagsreglum í handbók ökumanna. Þjónustuaðili yfirfer tankinn og tengdan búnað vikulega. Umhverfis tankinn eru árekstrarvarnir til að verja hann fyrir ytri áföllum. Ábyrgð á verklagsreglum og eftirliti með olíubirgðum er á hendi ábyrgðarmanns starfsstöðvar og umhverfis-, heilsu-, og öryggisteymis Alcoa Fjarðaáls.

3.3 Própantankar (645)

Geymslusvæði própangass er á svæði 645 við eystri enda Mjóeyrarhafnar. Samkvæmt byggingarleyfi Alcoa Fjarðaáls hefur fyrirtækið leyfi til að geyma tvo tanka á svæðinu. Einnig geta verið allt að þrír auka tankar á afmörkuðu svæði innan Mjóeyrarhafnar. Tankar á hafnarsvæði eru ekki á ábyrgð Alcoa Fjarðaáls heldur þess sem sér um gasþjónustu við álverið og Eimskipa sem sér um rekstur hafnarsvæðisins. Samkvæmt reglugerð nr. 160/2007 um varnir gegn hættu á stórslysum af völdum hættulegra efna er magn própangass sem geymt er innan álverslóðarinnar rétt undir lægri mörkum í viðauka reglugerðarinnar. Í ljósi þess hversu litlu munar þykir Alcoa Fjarðaáli rétt að gera sérstaklega grein fyrir geymslusvæði og meðhöndlun própangass á sama hátt og gert er fyrir raflausn og gasolíu.

Til stendur að setja upp fastann geymslutank fyrir própangas með öllum þeim öryggisbúnaði sem geymslumtönkum ber að nota. Þessi tankur kemur í staðinn fyrir núverandi flutiningstanka sem eru í notkun. Þá verður própangasinu fært af flutningstanki yfir á fasta tankinn sem staðsettur verður á núverandi tankastæði.

3.3.1 Meginverkefni, ferli og einingar

Própangas er notað í steypuskála og þangað leitt í lögnum sem grafnar eru í jörðu.


Própangas er geymt á svæði sem staðsett er á Mjóeyrarhöfn. Gas er þar geymt í 53.000 lítra tanki. Slíkur tankur getur mest innihaldið um 37.000 lítra af própangasi. Tankarnir eru aldrei fylltir meira en sem nemur 70% af própangasi.


Verkferli eða atburðir sem skapað geta mengunarhættu við própantank eru:

Þegar skipt er um tank

Þegar breytingar eru gerðar á tengingum tanka, þ.e.a.s. tómur tankur aftengdur og fullur tankur tengdur.

Bilanir í búnaði tengdum tanki

Bilanir í lögnum frá tanki að steypuskála

Handvömm í umgengni við tank

Ætíð er einn própantankur á svæðinu í á hverjum tíma. Einn tankur er í notkun á svæði 645. Alls eru 4 tankar í umferð. Einn tankur í notkun, og þrír útskiptitankar, þ.e. í flutningi, útskiptum eða eru fullir á geymslusvæði Mjóeyrarhafar.

Niðurstaða áhættugreiningar er sú að helst skapist mengunarhætta vegna própangasbirgða þegar skipt er um tanka og vegna leka við búnað. Tankskipti eru með þeim hætti að tómur tankur er fluttur í burtu og nýjum fullum tanki komið fyrir í hans stað. Þetta er gert af þjónustuaðila Alcoa Fjarðaáls og flytur hann tóman tankinn inn á geymslusvæði Mjóeyrarhafar. Fylling tanka fer ekki fram innan álverslóðarinnar heldur eru tómir tankar fluttir sjóleiðina til þjónustuaðila.

Helsta áhætta er talin vera ef lítill/meðal leki verður á gastanki eða lögnum vegna bilunar eða mannlegra mistaka við viðhald eða tengingar við tanka. Þá gæti íkveikjuhætta skapast þegar/ef gasleki kemst í neista. Þegar kviknar í þessum litla/meðal leka þá geta tengislöngur rofnað og opnað að fullu fyrir þann tank sem er í notkun. Tanksprenging um sig myndi valda 100% dauðsföllum innan 50-100 m radius og gígurinn undir yrði um 4 metra djúpur.

Ef leki kemur að própangasi er mikilvægt að fyrirbyggja alla íkveikjuhættu með því að fjarlægja eða drepa á öllum farartækjum, nota neistafrí verkfæri og aftengja nálægan rafbúnað sé hann til staðar. Sértækar reglur gilda um umgengni í kringum tankinn.


Við hönnun og ákvörðun um fyrirkomulag á geymslusvæði própangass var tekið mið af því að lágmarka hættu á eldsvoða. Til að draga úr brunahættu á svæði 645 var eftirfarandi haft í huga:

Að koma í veg fyrir að eldsvoðar geti átt sér stað með fyrirbyggjandi aðgerðum, s.s. neistafrí verkfæri, vikulegar mælingar á hugsanlegum gasleka.

Tryggja að fólk innan svæðisins geti komið sér burtu áður en alvarleg hætta skapast, allsherjar rýming.

Hönnun tók mið af þessum atriðum og var þeim mætt með eftirfarandi hætti:

Engin starfsemi, önnur en tankskipti/tengingar og/eða viðhaldsvinna búnaðar eða umferð má vera nær tönkum en sem nemur 15 metrum.

Tankar skulu staðsettir í fjarlægð frá þeim svæðum þar sem vænta má umferðar starfsmanna og áhrifa frá annarri starfsemi til að drega úr íkveikjuhættu.

Lagnir skulu uppfylla kröfur um gæði þrýstilagna skv. reglugerð DSB í Noregi.

Innan starfsstöðvar 645 er ekki sjálfvirkt eftirlitskerfi með gasleka (annað en það er lýst er hér að ofan) og ekki brunaviðvörunar- eða slökkvikerfi. Þrír brunahanar eru í næsta nágrenni við tank sbr. viðauka IX. Tveir öryggislokar eru á própangaskerfi álversins, annar á tanki en hinn við inntak í steypuskála. Daglega eru gerðar lekaprófanir á lögnum própangass. Einnig eru lekaprófanir gerðar á svæðinu við própantanka, eftir tankaskipti. Aðgengi að svæðinu er takmarkað með girðingareiningum og girðing skilur það frá Mjóeyrarhöfn. Vinna við hönnun öryggiskerfis starfstöðvarinnar og framtíðarfyrirkomulagi stendur yfir og er unnið að úrbótum.

3.4 Kersmiðja og geymslusvæði kerbrota

3.4.1 Megin verkefni, ferli og einingar

Kerbrot falla til þegar fóðringar eru brotnar innan úr kerjum vegna reglulegs viðhalds og endurfóðrunar. Fóðringar eru brotnar úr kerjum innan byggingar 347. Þangað koma ker sem flutt hafa verið úr kerskálum og kæld í byggingu 346. Þegar fóðringar hafa verið brotnar úr kerum er kerskelin flutt til viðgerða. Að því loknu er skelin flutt til baka í kersmiðju, byggingu 346, til endurfóðringar. Heildarmagn kerbrota sem flutt er til endurvinnslu erlendis er að meðaltali 6.500 t/ári, en það er breytilegt eftir starfseminni.


Bráðamengun er einkum bundin við þá hluta ferlisins þar sem kerbrotum er safnað saman og þau geymd fram að flutningi til förgunar eða endurvinnslu. Kerbrotum er safnað saman í gáma, sem er svo lokað og þeir síðan fluttir á geymslusvæði við Mjóeyrarhöfn þar sem þeir bíða útflutnings. Gámar þessir eru sérsmíðaðir fyrir þessa flutninga og uppfylla skilyrði alþjóða flutningsreglna um flutninga á sjó og landi (IMO og ADR). Bráðamengunarhætta er mest þar sem fyrir eru kerbrot í miklu magni þ.e. innan geymslusvæðis við Mjóeyrarhöfn. Hættan er lágmörkuð með því að ekki er meira en 20 tonn af kerbrotum í hverjum gámi.


Ferlinu sem fer fram innan kersmiðju, byggingar 347, fylgir nokkur mengunarhætta sem einkum er til orðin vegna rykmengunar sem er fylgifiskur niðurbrots. Fóðringar eru brotnar niður með gröfu sem búin er brothamri. Brotum er safnað saman í sérsmíðaða flutningsgáma fyrir kerbrot. Gámarnir eru fluttir og geymdir á athafnsvæðinu við Mjóeyrarhöfn. Geymslutími gáma á Mjóeyrarhöfn meðan þeir bíða flutnings til endurvinnslu er á bilinu 10-20 dagar að hámarki sem ræðst af tíðni skipaferða og umfangs annarra flutninga með sömu skipum. Vegna rykmyndunar innan kersmiðju er þar uppsogs og loftræsikerfi sem safnar saman því ryki sem til verður. Rykið er sent til endurvinnslu með kerbrotum.

Nánar er vinnsluferlið þannig að ker sem skal endurfóðra eru fjarlægð úr kerskálum og flutt í byggingu 346 þar sem þau eru látin kólna í 7 daga. Að lokinni kælingu eru þau flutt yfir í byggingu 347 þar sem laust baðefni og málmur sem liggur ofan á fóðringu eru fjarlægð og komið í viðeigandi endurvinnsluferli, sbr. umfjöllun öryggisskýrslu um raflausn (kryolít). Fóðring og bakskaut eru svo brotin úr með fleyg sem festur er á gröfu. Mulningnum sem eftir stendur er síðan safnað saman í flutningsgáma sem geymdir eru á geymslusvæði við Mjóeyrarhöfn. .

Mynd 4 Ferli við niðurbrot kerfóðringa

Geymslusvæði kerbrota er á Mjóeyrarhöfn og í umsjá viðkomandi þjónustuaðila. Öryggismál geymslusvæðis er á ábyrgð þeirra. Geymslusvæðið uppfyllirskal uppfylla allar kröfur almennra laga og reglugerða sem og innri reglna Alcoa Fjarðaáls í umhverfis-, heilsu- og öryggismálum. Öll verkferli vegna kerbrota eru áhætturgreind og verklagsreglur settar til að tryggja fyllsta öryggi starfsmanna og umhverfis og eru gámar sérstaklega yfirfarnir í þeim tilgangi.


Öll hönnun mannvirkja og tækja miðar að því að draga úr líkum á slysum og tjóni frá starfseminni. Hvað mengunarvarnir varðar skapast mengunarhætta af starfseminni vegna rykmengunar í verkferlinu og vegna geymslu efnisins fram að því að það er flutt úr landi. Til að bregðast við rykmengun er í starfsstöðinni öflugt loftræsikerfi, ryksafnari, sem sér um að soga upp ryk sem til verður og safna því saman í sekki. Kerbrotum og ryki er safnað saman og geymd í flutningsgámum. Geymsla og meðhöndlun efnisins tryggir að raki eða vatn geti ekki komist að því og að ekki myndist eitraðar og eldfimar gufur. Til að gæta fyllsta öryggis eru allir gámar einnig yfirfarnir reglulega og með skipulegum hætti.

Fyrir öll einstök verk frá því að kerbrot falla til innan byggingar 347 og þar til þeim hefur verið komið fyrir á geymsluvæði við Mjóeyrarhöfn gilda sérstakar verklagsreglur auk þess sem starfsmenn vinna áhættugreiningu fyrir hvert þeirra.

Reglulegt eftirlit er með öllum búnaði starfsstöðvarinnar og skipulega farið yfir þörf á breytingum og endurbótum, m.a. með hliðsjón af því hvernig draga megi frekar á mengunarhættu vegna starfseminnar.

3.4.5 Skipurit starfsstöðvar

Sjá skipurit starfsstöðva í kafla 2.3.3

3.5 Steypuskáli og geymslusvæði álgjalls

3.5.1 Megin verkefni, ferli og einingar

Álgjall fellur til innan steypuskála þegar því er fleytt ofan af fljótandi áli sem flutt er úr kerskálum til steypuskála í deiglum. Álgjall er geymt í sérsmíðuðum flutningsgámi, mest um 22 tonn í einu. Þegar gámurinn er orðinn fullur er hann innsiglaður, fjarlægður og nýjum komið fyrir í staðinn. Á hverjum

tíma er því einungis einn flutningsgámur í einu innan steypuskála. Fullur gámur er fluttur á geymslusvæði við Mjóeyrarhöfn þar sem hann bíður flutnings til endurvinnslu eða förgunar erlendis.


Geymslusvæði álgjalls í steypuskála, innan byggingar 500. Geymslusvæði álgjalls við Mjóeyrarhöfn.


Heitu álgjalli er safnað saman í kör sem síðan eru kæld niður í um 60°C í þar til gerðum kæli. Kælirinn er tölvustýrður og búinn skynjurum sem mæla m.a. hitastig og gasstreymi. Kældu álgjalli er safnað í opinn gám innan steypuskála áður en þjónustuaðíli kemur og tæmir hann í sérstaka gáma sem verja efnið fyrir vatni og raka og halda því þurru. Þegar gámur eru orðinn fullur er hann innsiglaður og fluttur frá steypuskála á geymslusvæði við Mjóeyrarhöfn. Geymslutími gáma á Mjóeyrarhöfn meðan þeir bíða flutnings til endurvinnslu er á bilinu 10-20 dagar að hámarki sem ræðst af tíðni skipaferða og umfangs annarra flutninga með sömu skipum. Heildarmagn þess álgjalls sem flutt er til endurvinnslu erlendis er um 2000 t/ári

Geymslusvæðið er á svæði þjónustuaðila Mjóeyrarhafnar og eru öryggismál geymslusvæðis á ábyrgð þeirra. Fyrir öll einstök verk í ferlinu frá því að álgjall fellur til í steypuskála og þar til því hefur verið komið fyrir á geymsluvæði Mjóeyrarhafnar gilda sérstakar verklagsreglur auk þess sem starfsmenn vinna áhættugreiningu fyrir hvert þeirra. Geymslusvæðið uppfyllir allar kröfur almennra laga og reglugerða sem og innri reglna Alcoa Fjarðaáls í umhverfis-, heilsu- og öryggismálum.


Öll hönnun mannvirkja og tækja miðar að því að draga úr líkum á slysum og tjóni frá starfseminni. Hætta á mengunarslysum vegna geymslu og vinnu við álgjall felst einkum í því að hindara að vatn eða raki komist að gjallinu þannig að eitraðar og eld- og sprengifimar gufur geti myndast. Til að bráðamengunarhætta geti skapast vegna álgjalls þarf það að vera á svæðum þar sem fyrir er umtalsvert magn af efninu, þ.e. á geymslusvæði við Mjóeyrarhöfn. Til að draga úr líkum á að slík hætta geti skapast er álgjall geymt í þéttum sérsmíðuðum flutningsgámum sem verja það fyrir vatni, og koma í veg fyrir að gas geti safnast upp í hættulegu magni. Magn efnisins er takmarkað með því að skipta því niður í gáma og til að draga úr líkum á uppsöfnun eld- og sprengifimra gasa eru gámar geymdir vel loftræstu rými.

Reglulegt eftirlit er með öllum búnaði starfsstöðvarinnar og skipulega farið yfir þörf á breytingum og endurbótum, m.a. með hliðsjón af því hvernig draga megi frekar úr mengunarhættu vegna starfseminnar.

3.5.5 Skipurit starfsstöðvar

Sjá skipurit starfsstöðva í kafla 2.3.3

4 Hættuleg efni Þau hættulegu efni sem fara yfir tilgreind mörk í viðauka reglugerðar nr. 160/2007 og er að finna innan álvers Alcoa Fjarðaáls eru eftirfarandi:

Öryggisblöð yfir þessi efni er að finna í viðauka X.

Efnaheiti Magn Staðsetning Ástand Raflausn 950 t Bygging 442 Fast efni, bitar og ryk, duft

Díselolía 30.000 l Olíudæla Fljótandi eldsneyti

Própangas 37.000 l Starfsstöð 645 Fljótandi gas

Kerbrot Að meðaltali 6.500 t/ár

Bygging 342 Geymslusvæði við

Mjóeyrarhöfn Fast efni (bitar, ryk)

Álgjall 2.000 t/ár Steypuskáli

Geymslusvæði við Mjóeyrarhöfn

Fast efni (bitar, ryk)

5 Greining á slysahættum Greining á slysahættum vegna einstakra starfsstöðva Alcoa Fjarðaáls er í samræmi við öryggisstjórnunarkerfi Alcoa Fjarðaáls og reglulega endurskoðun þess sbr. kafla 2.3.

5.1 Raflausn

5.1.1 Hættukennsl

Innri aðstæður

Þegar farið var yfir verkferla með stjórnanda baðhreinsivirkis, byggingar 442, gátu menn ekki séð fyrir þá atburðarás sem leitt gæti til þess að raflausn losni í stórfelldu magni út í umhverfið. Til að slíkt ástand geti skapast þarf stórt gat að koma á sílóin eða þau að hrynja að hluta eða öllu leyti. Komi þær aðstæður upp að raflausn losni út í miklu magni eru síló staðsett innandyra og því varin af ytra byrði byggingarinnar. Gerist það að veggir byggingarinnar gefi sig, hugsanlega vegna þunga efnisins sem hleðst upp inni í byggingunni, skal bregðast við þeim aðstæðum í samræmi við fyrirfram gerða neyðaráætlun vegna stórfellds leka úr birgðageymslu. Komi fram leki í þéttflæðilögnum sem flytja raflausn úr sílóum til kerskála er hægt að loka fyrir útrás úr hverju sílói fyrir sig. Leki í lögnum á því ekki að geta leitt til stórfelldrar losunar á raflausn.

Ytri aðstæður

Í athugun umhverfisaðstæðna við álver Alcoa Fjarðaráls í Reyðarfirði komu ekki fram neinar vísbendingar um að ytri aðstæður svo sem veðurfar eða náttúruhamfarir geti valdið aukinni hættu á bráðamengun. Byggingar eru hannaðar til að standast það veðurálag sem ríkir í Reyðarfirði. Ekki er talin hætta á að snjóflóð eða aurskriður ógni öryggi verksmiðjunnar. Þá er Reyðarfjörður utan virkra jarðskjálftasvæða og álag vegna slíkra því hverfandi.

5.1.2 Sviðsmyndir verstu tilvika

Verstu mögulegu tilfelli bráðamengunar væru ef mikið magn baðefna losnar úr baðhreinsistöð, byggingu 442 (a.m.k. 170 tonn) og berst óhindrað út í umhverfið eða ef eldur kemur upp í birgðageymslu. Komi upp slík neyðartilfelli þar sem mengun dreifist í lofti þarf tafarlaust að rýma mögulegt áhrifasvæði og bregðast við uppkomnum aðstæðum í samræmi við fyrirliggjandi ytri og innri neyðaráætlanir. Mest er hættan fyrir umhverfið og þá einkum ef efnið berst í yfirborðs- eða grunnvatn. Því er mikilvægt að bregðast skjótt við umfangsmiklum lekum og takmarka útbreiðslu í samræmi við leiðbeiningar í öryggisskýrslu og viðbragðsáætlun henni fylgjandi.

5.1.3 Líkindamat verstu sviðsmynda

Að lokinni úttekt á starfsemi starfsstöðvar, búnaði, verkferlum og verklagsreglum voru líkur á bráðamengun vegna raflausnarbirgða innan álverslóðarinnar metnar hverfandi. Ekki er fyrirséð hvaða einstaki atburður eða ferli í starfseminni getur aukið hættu á eða valdið bráðamengun. Í neyðartilfellum er nærumhverfi baðhreinsistöðvar í mestri hættu. Hversu alvarlegt ástand getur skapast ræðst að miklu leyti af veðurfari. Þar sem um duft er að ræða eru verstu mögulegu umhverfisaðstæður þær að þurrt sé í veðri og mikill vindur.

5.1.4 Afleiðingar

Raflasun getur valdið hættu fyrir nærstadda á meðan neyðarástand ríkir og efni dreifist í lofti. Komist efnið í vatn er það eitrað vatnalífverum og varir það ástand á meðan efnið er til staðar. Þau svæði sem eru í mestri hættu eru innan lóðar álversins og athafnasvæðið við Mjóeyrarhöfn. Svæði sem sérstaklega þarf að huga að eru:

Næsta nágrenni starfsstöðvar og þau svæði sem dreifing efnis nær til (á meðan neyðarástand ríkir og efni dreifist í lofti).

Yfirborðsvatn innan og í næsta nágrenni álverslóðarinnar.

Grunnvatn innan og í næsta nágrenni álverslóðarinnar.

Frárennslislagnir.

Settjarnir.

Strandlínan í næsta nágrenni álverslóðarinnar.

Hafnarsvæði Mjóeyrarhafnar.

Þegar viðbragðsaðilar hafa náð tökum á útbreiðslu efnisins og neyðarástandi er aflétt skal tafarlaust fara á þá staði sem að framan eru taldir og meta umfang mengunar og tryggja að frekari dreifing eigi sér ekki stað og áhrif mengunar á umhverfið séu lágmörkuð.

5.1.5 Magngreining verstu sviðsmyndar

Fólk

Hætta af völdum raflausnar er einkum tvenns konar, annars vegar fyrir lífríki í ferskvatni og hins vegar fyrir fólk sem verður fyrir mikilli rykmengunar í langan tíma. Ekki verður talið að starfsmenn innan baðhreinsisvirkis, sem eru fáir á hverjum tíma, geti talist í bráðri hættu þó mikill leki komi að sílóum er geyma raflausn.

Skemmdir á byggingum og tækjum

Komi stórfelldur leki að baðefnabirgðum skapar það ekki hættu á skemmdum á öðrum mannvirkjum. Ekki er talin hætta á skemmdum á búnaði öðrum en þeim sem tengist beint geymslusílóum baðefna innan baðhreinsivirkis.

Afleiður

Ekki verður séð að önnur mannvirki eða starfsemi geti valdið mögnunaráhifum komi upp stórfelldur leki baðefna innan baðhreinsistöðvar.

5.2 Díselolía

5.2.1 Hættukennsl

Innri aðstæður

Úttekt á aðstæðum og verkferlum við olíutank á dælustöð leiddi í ljós að helstu áhættuþættir bráðamengunar eru áfylling tanksins og umferð stórra farartækja umhverfis hann. Bilun eða handvömm við áfyllingu tanks getur mögulega leitt til þess að olía leki í miklu magni frá tanki. Þá getur uppgufun díselolíunnar, þegar mjög heitt er í veðri, myndað íkveikihættu. Umferð stórra ökutækja við olíutank eykur hættu á því að hann verði fyrir ytri áföllum sem orsakað geta leka. Dæling úr tanki getur vart valdið meira en minniháttar leka en óvarleg meðferð elds við dælu getur valdið íkveikjuhættu. Varúðar- og hættumerkingar eru á svæðinu í samræmið við lagarákvæði. Nokkur hætta fylgir olíuflutningum innan svæðisins. Til að draga úr hættu á mengunaróhöppum er rík áhersla lögð á snjómokstur og hálkuvarnir ásamt því að draga verulega úr ökuhraða með hraðatakmörkunum.

Ytri aðstæður

Sjá umfjöllun í kafla 6.1.

5.2.2 Sviðsmyndir verstu tilfella

Verstu sviðsmyndir bráðamengunar eru ef mikill og stjórnlaus leki kæmi að olíubirgðum eða ef eldur yrði laus í þeim. Verði eldur laus getur myndast sprengihætta, loftmengun komið fram og hætta skapast í allra næsta nágrenni. Í slíkum tilfellum er mikilvægt að rýma áhrifasvæðið og tryggja öryggi nærstaddra sem eru á opnum svæðum í næsta nágrenni olíudælu. Ekki er talið að olíubirgðir innan álvers Alcoa Fjarðaáls geti valdið hættu fyrir íbúa Reyðarfjarðar. Mest er geymt af olíu á í olíutaki á svæði 643, 30 m3. Í verstu tilfellum getur umfangsmikill olíuleki valdið mengunarhættu við ströndina í nágrenni álversins. Í slíkum tilfellum verður að hindra að olía berist í niðurföll, yfirborðs- eða grunnvatn. Berist olíumengað frárennsli eða grunn og/eða yfirborðsvatn til sjávar þarf að takmarka útbreiðslu þess með tiltækum viðbragðsbúnaði sem geymdur er í Reyðarfjarðarhöfn og lýtur umsjá hafnarvarðar sbr. viðbragðsáætlun við meiriháttar olíuleka í viðauka III.

5.2.3 Líkindamat verstu tilfella

Strangar hönnunarforsendur og öryggisbúnaður við olíutank ásamt ítarlegum verklagsreglum starfsmanna þjónustuaðila draga mjög úr líkum þess að neyðarástand geti skapast. Möguleiki á bráðamengun er hins vegar til staðar á meðan svo miklar eldsneytisbirgðir eru geymdar innan álverslóðarinnar en eld- eða mengunarhætta verður vart talin meiri en við aðra olíutanka hérlendis og hugsanlega minni vegna strangra öryggiskrafna og virks eftirlits.

5.2.4 Afleiðingar

Eldsvoði

Verði eldur laus í olíubirgðum getur skapast veruleg hætta fyrir nærstadda vegna loftmengunar og sprengihættu. Rýma þarf næsta nágrenni í samræmi við fyrirliggjandi rýmingaráætlun og skipuleggja frekari aðgerðir að teknu tilliti til veðurskilyrða og umfangs eldsvoða. Svæði þar sem mikilvægt er að meta þörf fyrir rýmingu eða aðrar sértækar aðgerðir eru:

Aðrar starfsstöðvar og opin svæði í næsta nágrenni dælustöðvar.

Starfssvæði Mjóeyrarhafnar.

Umferð á þjóðvegi og fólk á ferð í nágrenni álverslóðarinnar.

Byggð í Reyðarfirði (mjög ólíklegt).

Þegar viðbragðsaðilar hafa náð tökum á neyðarástandi skal fara skipulega yfir áhrifasvæðið með áherslu á þau svæði sem talin eru upp í kafla. 5.1.4 og grípa til fullnægjandi mótvægisaðgerða til að lágmarka áhrif á umhverfið. Vakta þarf brunastað að loknu slökkvistarfi og tryggja að mengun frá brunarústum komist ekki í grunn-, yfirborðsvatn eða frárennsli.

5.2.5 Magngreining verstu sviðsmyndar

Fólk

Engin föst starfsemi eða viðvera starfsmanna er við olíudælu. Hætta á líkamstjóni takmarkast því við tímbundna viðveru starfsmanna sem eru að þjónusta olíutank, dæla á ökutæki eða eiga leið hjá. Í stórslysatilfellum við olíubirgðir eru því ekki líkur á fjöldaslysum á fólki heldur að fáir starfsmenn geti talist í hættu á hverjum tíma.

Skemmdir á byggingum og tækjum

Þær byggingar sem næst standa eru skautsmiðja og þjónustubyggingar henni tengdar ásamt vestari enda syðri kerskála. Þessar byggingar eru stálgrindarhús klædd bárujárni. Engir gluggar á þessum húsum snúa að díselstöð. Norðan skautsmiðju, í um 40-60m fjarlægð frá díseltanki, er spennistöð fyrir skautsmiðju. Hún er staðsett innandyra og frágangur hennar með þeim hætti að henni stafar ekki hætta af kvikni eldur við olíudælu. Engin tæki önnur en olíudæla við olíutank er staðsett nærri dælustöð.

Afleiður

Þar sem olíutankur er staðsettur í fjarlægð frá öðrum mannvirkjum álversins eru ekki taldar líkur á að önnur mannvirki eða starfsemi geti valdið mögnunaráhrifum komi upp eldur eða olía lekur úr tanki.

5.3 Própangas

5.3.1 Hættukennsl

Innri aðstæður

Helst skapast hætta á bráðamengun við própangasbirgðir þegar upp kemur eldur í gasi vegna efnaleka, umgengni starfsmanna við tankinn svo sem þegar skipt er um tanka eða viðhaldsvinnu við búnaðinn. Fyrirkomulag birgðageymslu og hönnun geymslusvæðis tekur mið af því að draga úr hættu vegna birgða. Tönkum er skipt reglulega út og öðrum áfylltum sem þjónustuaðili hefur yfirfarið komið fyrir. Búnaður ásamt lögnum sem liggur ofanjarðar á geymslusvæði própans er yfirfarinn reglulega. Til að upp geti komið verstu tilfelli bráðamengunar þarf leki að koma að lögnum eða tanki og opinn eldur eða neisti að kveikja í gasinu. Vegna staðsetningar starfsstöðvar 645 í fjarlægð frá annari starfsemi er íkveikjuhætta takmörkuð og bundin við þau verk sem unnin eru innan starfstöðvarinnar, þ.e. að skipta um og þjónusta tanka. Ekki er annar eldsmatur innan starfsstöðvar 645 en própangas í tönkum.

Ytri aðstæður

Sjá umfjöllun í kafla 6.1. Helst verður séð að própangasbirgðum geti stafað hætta af eldsvoða í nágrenni starfsstöðvarinnar. Starfsstöðin er hins vegar í það mikilli fjarlægð frá nærliggjandi byggingum og athafnasvæðum að bein hitun tanksins vegna opins utankomandi elds er nánast óhugsandi.

5.3.2 Sviðsmyndir verstu tilfella

Versta sviðsmynd stórslyss innan starfsstöðvar 645 væri ef sprenging yrði í própantanki. Í þeim tilfellum þar sem eldur yrði laus við própantank gæti eldur valdið hitun og þenslu própangassins. Við slíka þenslu yrði aukið álag á ytra byrði tanksins sem gæti brostið og komið af stað ketilsprengingu. Ketilsprenging gæti einnig orsakast af miklum leka sem kæmi að tanki eða lögnum og ylli skyndilegu þrýstingsfalli. Slíkt þrýstingsfall getur valdið því að innihald tanksins sýður, þenst út og rýfur ytra byrði hans. Þegar própantankur rofnar með þessum hætti getur myndast neisti sem kveikir í gasinu og orsakar ketilsprengingu. Ketilsprenging getur verið mjög öflug og myndað höggbylgju sem valdið getur tjóni í nokkurri fjarlægð frá upptökum. Í hönnunarforsendum starfsstöðvar 645 og brunavarnaskýrslu er öryggissvæði í kringum própantanka 15 metrar (örugg fjarlægð fyrir mikilvægar byggingar og önnur mannvirki). Það er í samræmi við öryggisleiðbeiningar í brunaskýrslu HRV þar sem öryggisfjarlægðir eru tilgeindar ásamt í stöðlum Alcoa og Evrópureglum, þar sem segir að öryggissvæði skuli vera a.m.k. 15 metrar fyrir tank af stærðinni 7,6 til 114 m3. Engin mannvirki standa því nær en sem nemur 15 metrum og mun lengra er í aðrar starfstöðvar þar sem föst viðvera starfsmanna er. Enginn búnaður eða starfsemi er í nágrenni við starfsstöð 645 sem valdið getur mögnunaráhrifum svo sem afleiddum eldsvoða í stórslysatilfellum. Í stórslysatilfellum eru þeir í mestri hættu sem næst eru staddir, þ.e. austast á hafnarsvæði (nærri girðingu við lóðamörk álversins) og í allra næsta nágrenni starfsstöðvar 645 (sjá nánar um fyrirkomulag við própantanka í kafla 3.3). Því er mjög mikilvægt að hættusvæði séu rýmd komi upp eldur í gasbirgðum eða vart verður við leka.

5.3.3 Líkindamat verstu tilfella

Forsendur fyrir hönnun geymslusvæðis sem fram koma í brunavarnarskýrslu HRV1 sem unnin var fyrir Alcoa Fjarðaál miða að því að draga sem frekast er unnt úr hættu á stórslysi (sjá kafla 3.3). Ef gasleki verður á svæði 645 er líklegt að starfsmaður verði var við lekann og gasstreymi sé stöðvað í tíma með því að loka öryggislokum. Að teknu tilliti til þeirra mótvægisaðgerða sem hafðar eru uppi við hönnun og fyrirkomulag á geymslusvæði própans er hætta á stórslysi talin hverfandi þar sem að mögulegt er að stöðva leka um leið og hans verður vart. Í áhættugreiningu var áhætta metin í annan flokk, þ.e. að fylgjast skuli með verklagi og fara yfir í hverju tilfelli fyrir sig hvort aðgerða sé þörf.

5.3.4 Afleiðingar

Verði eldur laus í própangasbirgðum getur skapast veruleg hætta á ketilsprengingu. Í slíkum tilfellum er nauðsynlegt að rýma áhrifasvæðið og tryggja öryggi starfsmanna álversins og Mjóeyrarhafnar.

Engin föst starfsemi er utandyra í nágrenni við starfsstöð 645. Í mestri hættu væru þeir sem næst stæðu, þ.e.