rzeźby bliźniąt ibedżi

8/17/2019 Rzeźby bliźniąt Ibedżi

http://slidepdf.com/reader/full/rzezby-blizniat-ibedzi 1/11

Małgorzata Baka-Theis

Rzeźby bliźniąt Ibedżi

Forma i styl wybranych regionów Królestwa Joruba (Nigeria

„Toruńskie Studia o Sztuce Orientu”, t. IV, Kultury Afryki. W świecie tradycji, przemian i

znaczeń / Cultures of Africa. In the world of traditions, chanes and meanins, red. nna!ado"ska-St#cz#ńska, Toruń $%%& '( druku)

*oru+o(ie zaieszku ołudnio(o-zachodni cz012 !igerii, (schodnie teren#ssiednie 3eu+"iki Beninu, Togo, 4han0 i Braz#"i05. !a"e6 do gru# 0z#ko(e 7(a$ istano(i edn z na(i0ksz#ch ou"aci ( 8r#ce9. :a6n# o1rodkie trad#c#n#ch

ku"t;( est o(szechnie uznane za nastarsze, 1(i0te iasto I8e, ( kt;r# znado(ała si0(#rocznia Ifa. *ego zało6enie datue si0 na rok około 9<% r. n.e.= Inn#i o1rodkaikr;"est(a +#ł#> Oo ?o+ecnie ( stanie Oo@, Iesa i Akiti ?o+ecnie stan Akiti@ znaduce si0na ;łnocn# (schodzie, na ;łnoc# Ig+oina ?o+ecnie cz012 stanu 7(ara, ( granicachkt;rego "e6# tak6e iasto I"orin@, Ag+ado, Ie+u i (ori na ołudnio(# zachodzie?o+ecnie stan Cagos@, na ;łnoc od nich region Ag+a z iaste +eokuta i I+araa?(s;łczesn# stan Ogun@, Sa+e i 7etu na zachodzie ?o+ecnie ( granicach Togo@ orazOndo i O(o na ołudnio(# (schodzie ?o+ecnie stan Ondo@.

Docztek sztuki ( !igerii rz#ada na okres ku"tur# !ok< ?<%% r. .n.e.$%% r. n.e.@,

"e6ce ( o+8ituc#ch ( g"in0 roz"e(iskach rzeki Benue E , sł#nce z terakoto(#ch gł;( i8igur "udzkichF , kt;r#ch reiniscence odna"eG2 o6na tak6e ( sztuce od"e(nicze irzeG+iarskie 7r;"est(a Beninu ?&%%-5H&F@H.

agadnienie niger#skiego ku"tu +"iGnit doczekało si0 "iczn#ch oraco(ań z

1 Jorubowie dotarli do Brazylii w wyniku handlu niewolnikami (ich kraj zwany był Wybrzeżem Niewolniczym), w

X!! i X!!! wieku" #$ %mari, Ore ibéjì ritual and imagery. West African Yorùbá retentions in Brazil , &#inorty'oice, 'ol$ *, 1++, $ -+.1/ zobacz też: . !ins" #u$cy i %idna$erzy. andel nie&olni%ami & dziejac' Afry%i i

Amery%i, 0ublin 1+++, $ --2$

3 4$ 5iłazewicz, 6$ 7zewuki, Wst($ do afry%anisty%i, Warzawa 3889, $ 91$

* %koło 3+ mln/ htt:";;www$johua:roject$net;:eo:le$:h:<ro:*=1118+- otatni dot>:" 3* !!! 388+

9 ?e:artament o@ Art o@ A@rica, %ceania and the America$ &!@e (@rom ca$ *-8 B$$), in" eilbrum )imeline of Art

istory, #etr:olitan #ueum o@ Art, Nowy Jork/ htt:";;www$metmueum$orC;toah;hd;i@e;hdDi@e$htm (wrzeieE

3888)

- F$ hei, F$ #erzeder, )'e *o% +ulture. Art in *igeria. ,.- Years Ago, #Gnchen 388H, $ 3$

H I$ Willett, /fe in *igerian Art , &A@rican Art (dalej . &AA), 'ol$ 1, 1+H, No$ 1, $ *1$

IiCury ludzkie Jorubw majK naturalitycznK @orm>, kztałt oczu jet wyraLnym nawiKzaniem do oczu terakotowychCłw z kultury Nok (o ci>żkich, wy:ukłych @ormach z wierconymi Lrenicami)$ WarCi :otaci K zazwyczaj

wytajKce i rwnoleCłe, a uzy odtajKce, cz>to ozdabiane biżuteriK z koralikw i muzelek kauri$ 4amakom:ozycja ciała jet bryłowata, a uj>cie twarzy chematyczne$

W$ IaCC, J$ 5emberton !!!, Yoruba. 0cul$ture of West Africa, New Mork 1+23, $ 32$

2 J$ $ 6Chare'ba " A s'ort istory of Benin, !badan 1+H2, $ 1-$

1

http://www.joshuaproject.net/peoples.php?rop3=111095

http://www.metmuseum.org/toah/hd/ife/hd_ife.htm



http://www.joshuaproject.net/peoples.php?rop3=111095



zakresu historii, etno"ogii, antroo"ogii, soco"ogii, s#cho"ogii, ed#c#n# i historii sztuki.7u"t !re I"ed#i& oraz z(izane z ni asekt# s#+o"iczne i 8ora"ne, ace s(oeodz(iercied"enie ( rzeG+ach +"iGnit, został# do+rze oraco(ane rzez +adacz#zachodnich, gł;(nie Br#t#cz#k;( i er#kan;(. Jo na(a6niesz#ch u+"ikacidot#czc#ch rzeG+ i"ed#i za"icz#2 na"e6# .in. ier(sz onogra8i0 dot#czc ku"tu

niger#skich +"iGnit, JaKidsona !ico"i z 5&<F roku t. $wins in %oru"aland5%

. : roku 5&H%etno"og Moni das, ( u+"ikaci zat#tuło(ane &aecred children. $wins in the ritual and art

of the %oru"a of 'ieria55 , orusz#ła ro+"e 8or# i st#"u rzeG+ +"iGnit. : t# sa#roku ukazała si0 onogra8ia nieieckich +adacz# 4erta i Mareidi Sto"" oraz Lr"icha7"eKera5$ oruszaca ( edn# z rozdział;( k(estie 8or# i zr;6nico(aniaregiona"nego i"ed#i. er#kańska antroo"og A"isha 3enne ( 5&&& roku (#dałaonogra8i0 o1(i0con ku"to(i +"iGnit ( regionie iasta Akiti59. !atoiast ( "atach $%%5i $%%< ukazało si0 d(utoo(e (#da(nict(o 4a"erie :a"u z ur#chu, ( kt;r#szczeg;ło(o oraco(ano t#o"ogi0 i odian# regiona"ne onad stu siededziesi0ciu

r;6n#ch st#"ist#cznie rzeG+ I"ed#i5=

. ko"ei zes;ł +r#t#skich +adacz# *ohn Dicton, *ohnDe+erton III oraz 4eorg heeche ou+"iko(ał ( $%%9 roku +adania nad !re I"ed#i iz(izan z ni rzeG+ 5<. Do(stał# tak6e "iczne art#kuł# dot#czce (izerunk;( i"ed#i ich8or#, odian regiona"n#ch, a tak6e cech;( rzeG+iarskich i art#st;(5E. Oraco(ańdot#czc#ch i"ed#i na achodzie est (ie"e, natoiast do dzisia 6adne oraco(anieonogra8iczne tego teatu nie ukazało si0 ( 0z#ku o"ski. o(#6sze "iteratur#(#nika, 6e ( regionach zaieszki(an#ch rzez *oru+;( o(sta(ał# zr;6nico(ane t##i"ed#i , co zaintereso(ało nie na+ardzie5F.

!iez(#k"e istotne d"a +adań nad ident#8ikac, ochodzenie rzeG+ i st#"e snie(t"i(ie> d(utoo(# kata"og Nausto Do"o i *eana JaKida5H , o kt;r# +#ła o(a u6

+ Oerminu &ibedżi używany jet dla okrePlenia rzeLb, &!bedżi odnoi i> do bliLniKt, natomiat &6re !bedżi dla

kultu$

18 Qob$" ?$ Nicol, )&ins in Yorubaland , &Wet A@rican 7e'iew, R0ondonS 1+-, $ 2-9$

11 #$ Adam, 0acred c'ildren. )&ins in t'e ritual and art of t'e Yoruba of *igeria , ambridCe 1+28, $ 3*$

13 #$ 4toll, F$ 4toll, $ Tle'er, /beji. !&illingsfiguren der Yoruba" #Gnchen 1+28, $ **2$

1* 6$ 5$ 7enne, #$ 0$ Batian, 1e2ie&ing )&ins'i$ in Africa, &6thnoloCy (dalej . &6th), 'ol$ 98, 3881, No$1, $ 1.11$

19 Nietety nie udało mi i> dotrzeU do kataloCu, badania nad tylem i @ormK rzeLb ibedżi :rowadziłam indywidualnie$

Qob$" I$ 5olo, J$ ?a'id, +atalogue of t'e /beji" QGrich, 'ol$ 1 . 3881, 'ol$ 3 . 388-, za" htt:";;www$ibeji$com$ ?ata

dot>:u 18$8H$388$1- F$ hemeche, /beji. )'e cult of Yoruba )&ins, #ilan 388*, $ **-$

1H Wybr artykułw dotyczKcych ibedżi" 6$ 0$ 7$ #eyerowitz, /beji 0tattues from Yoruba" *igeria, &#an, 'ol$ 99,

1+99, $ 18-.18/ 0$ 4eCy, )'e Yoruba /beji statue, &Acta Oro:ica, 'ol$ 3, 1+8, No$ 3, $ +19-/ 7$ Ohom:on,0ons of t'under. )&in images among t'e Oyo and ot'er Yoruba grou$s" &AA, 'ol$ *, 1+8, No$ *, $ 2.1*, .28/ !$

IinkeTra@t, 3re4/beji 5 !&illingsfiguren aus *igeria. 6ersuc' einer )y$isierung" Archi' @Gr olkerkunde, Wien1+28, Nr$ *9, $ 1.-3/ 6$ 5$ 7enne, )&ins'i$, $ H*.2$

1 Autorka w 3882 r$ obroniła :rac> maCiterkK :t$ Afry%a7s%a %ole%cja Ale%sandra Wernera z 8uzeum

9ni&ersytec%iego & )oruniu. rzyczyne% do bada7 nad form; i fun%cj; sztu%i afry%a7s%iej & %onte%<cie zbior=&

muzealnyc', na:iana :od kierunkiem :ro@$ dr$ Vab$ JerzeCo #alinowkieCo, w Qakładzie 4ztuki NowoczenejWydziału 4ztuk 5i>knych #T w Ooruniu$ Jeden z rozdziałw :racy :oPwi>cony był rzeLbie ibed>i z rejonu %jo,

okolic miata %Cbomoo lub !koi$12 Qob$" I$ 5olo, J$ ?a'id, +atalogue of t'e /beji$ TataloC wyrżnia 1H- tylw, uytematyzowanych na :odtawie

3



(cze1nie, a do kt;rego, io usi"n#ch starań, nie udało i si0 dotrze2, a tak6e u+"ikaceo1(i0cone i"ed#i z Oo5& i z iasta Akiti$%. Citeratura teatu est +ardzo +ogata i oz(a"ana dokładne zgł0+ienie tego zagadnienia. Dostano(iła ednak rzero(adzi2 (łasnr;+0 okre1"enia cech charakter#zuc#ch oszczeg;"ne odian# regiona"ne, oierac si0na dost0ne i "iteraturze oraz +adaniach or;(na(cz#ch, ro(adzon#ch na

eksoz#cach sztuki a8r#kańskie ( uzeach Auro#, ( t# tak6e ( Do"sce. !a odsta(ieateriału uz#skanego z dost0n#ch ( u+"ikacach i"ustraci, (#kon#(an#ch ( uzeach8otogra8ii rzeG+ i ois;( za(art#ch ( "iteraturze, (#dzie"iła odo+ne 8ora"nie zesoł#o+iekt;(, co oz(o"iło okre1"i2 regiona"ne cech# charakter#st#czne rzeG+ ochodzc#ch ztego saego o+szaru. !iez(#k"e cenn# Gr;dłe in8oraci na teat i"ed#i okazał# si0onadto +az# interneto(e oraz ser(is# uze;( osiadac#ch ( s(#ch z+ioracha8r#kanika, uze;( (irtua"n#ch, a tak6e ko"ekconerskie orta"e o1(i0cone sztucea8r#kańskie$5. :zrost zaintereso(ania sztuk 8r#ki ( ostatnich "atach zao(oco(ał tak6e"iczn#i (#sta(ai oraz aukcai, kt;r#ch kata"ogi$$ za(iera znakoit# ateriał

i"ustrac#n#, +0dc# odsta( oich +adań.ani ednak rzedsta(i0 cech# charakter#st#czne (#+ran#ch odianregiona"n#ch oa(ian#ch rzeG+, rz#on0, na cz# o"ega istota ku"tu +"iGnit (ku"turze *oru+;(.

7LCT BCI!IPT IBAJQI: 8r#ce Su+sahar#skie +"iGni0ta trakto(ano d(oako a"+o za+iano e, u(a6ac

ich narodzenie za zł# oen, naruszac# n. kodeks ora"n#$9 zakazuc# na1"ado(aniaz(ierzt (#dac#ch na 1(iat (ie"oraczki, a"+o u(a6ano za znak od +og;( i czczono ako1(i0te ?.in. Mende ze Sierra Ceone, Bau"e ( :#+rze6a 7o1ci Słonio(e, Ce"e z 7ongo@$=.

cech @ormalnych$ Niniejzy artykuł jednak nie bazuje na kataloCu, z uwaCi na braku dot>:u do tej :ublikacji$Qob" :rzy:$ 19

1+ Qob$" 7$ Ohom:on, 0ons of t'under , $ 2.1*, .28$

38 Qob$" 6$5$ 7enne, )&ins'i$, $ H*.2$

31 Qob$" Rhtt:";;www$zyama$com;S/ Rhtt:";;www$a@ricanart$orC;S/ Rhtt:";;www$i$edu;S/ Rhtt:";;www$ethno

mueum$ac$at;en;@rameet$htmlS/ Rhtt:";;www$metmueum$orC;WorkDo@DArt;de:artment$a:<de:=-S/Rhtt:";;www$a@ricanartmueum$orC;S/ Rhtt:";;www$lib$'irCinia$edu;clemon;7#;ehib;+*$ray$aa;A@rican$htmlS/

Rhtt:";;www$uaibranly$@r;S/ Rhtt:";;www$tro:enmueum$nl;S/ Rhtt:";;www$mueea@riueoceanie$@r;S/

Rhtt:";;www$britihmueum$orC;theDmueum;de:artment;a@rica,DoceaniaDandDamerica$a:S/

Rhtt:";;www$mb$mueum;mb;kalender;detail$:h:<obj!?=2-22YlanC=enYty:e!d=18Yn=9S/Rhtt:";;www$a@ricamueum$be;S/ Rhtt:";;www$barbiermueller$ch;S$ 4trony :rzeClKdane w latach 388-.3882$

33 BoCaty zbir kataloCw aukcyjnych z otatnich kilkunatu lat domw hritieZ, 4othebyZ, 0oudmer i innych,

:oiada w woich zbiorach Qakład #uzealnictwa (Wydział 4ztuk 5i>knych, #T w Ooruniu)$

3* Todek moralny Ani (boCini ziemi i :łodnoPci, trażniczka moralnoPci !bw z NiCerii) zwany omenala.

Najwi>kzym odt>:twem od kodeku moralneCo jet" mordertwo, kazirodztwo, cudzołtwo z żonami braci,

kradzież iCnamu, a także urodzenie bliLniKt, ktre były zabijane (Crzechy zwane alu)$ 0udzi wyt>:nych karzewyłannik Ani 5 Abara. Qabijanie bliLniKt miało na celu uchronienie całej w:lnoty od wzelkich zaCrożeE/ 4$

5iłazewicz, 1eligie Afry%i, Warzawa 3888, $ 3, 183$

39 6$ 5$ 7enne, #$0$ Batian, 1e2ie&ing )&ins'i$, $ 1.11/ 5$ #$ 5eek, +ou$les or ?oubles@ 1e$resentations of )&ins

in t'e Arts of Africa, &AA, 'ol$ 91, 3882, !$ 1, $ 19.3*/ 5$ J$ !m:erato, F$ V$ !m:erato, )&ins" erma$'rodites"

and an Androgynous Albino ?eity. )&ins and 0cul$ted )&in igures among t'e Bamana and 8anin%a of 8ali,

&AA, 'ol$ 91, 3882, !$ 1, $ 98.9+/ A$ $ AnCelo, ?oubles and )&ins. A *e& A$$roac' +ontem$orary 0tudio 'otogra$'y in West Africa, &AA, 'ol$ 91, 3882, !$ 1, $ HH.2-$

*



*oru+o(ie u(a6a"i to (#darzenie za o#1"ne, a +"iGni0ta iał# s(oego +oskiegooiekuna !re I"ed#i$<. :ierzono, 6e s one nierozdzie"ne i stano(i d(a ucie"e1nienia tesae dusz#, d"atego te6, gd# edno z nich, "u+ o+#d(a uierał#, rzeG+iono ałestatuetki, kt;re sta(ał# si0 siedzi+ duch;( zarł#ch. Matka nosiła e za(sze rz# so+ie,traktuc e ak 6#(e dzieci$E. : iesco(o1ci Arao, oło6one i0dz# Cagos a Badagri,

znado(ała si0 gł;(na 1(it#nia !re I"ed#i , od RIR (ieku iesce ie"grz#ek rodzic;( +"iGnit$F.

: RVIII (ieku narodzin# +"iGnit został# uznane za +łogosła(ieńst(o$H , na tenokres rz#ada +o(ie ocztek ku"tu orisz(w$& ni6sz#ch +;st( i duch;( rzodk;(,z(izan#ch z (iar ( reinkarnac0. Ja(nie ednak narodzin# +"iGnit u(a6ano zaz(iastun nieszcz012 ( rodzinie9% , a dziecio+;st(o +#ło (;(czas o(szechn rakt#k 95. Odstienie od tego o+#czau (i6e si0 z odanie o edne z 6on (ładc# Oo Alafina

aka9$ , kt;ra o urodzeniu +"iGnit (o"ała zosta2 (#gnana ni6, ak nakaz#(ał z(#cza,za+i2 s(oe dzieci. Inna (ersa te historii, rz#taczana rzez T. hae"a99 , (soina o

atce ochodzce z Oo, kt;ra oszła do iasta Isokun, koło Dorto !oKo, gdzie nie istniałz(#cza za+iania +"iGnit. 7o+ieta oradziła si0 iesco(ego "a"alawo9= , a ten za"ecił(#konanie seca"n#ch o8iar i r#tuał;(, o kt;r#ch o6na +#ło nie za+ia2 dzieci ?+#ł to.in. i0ciodnio(# taniec (ok;ł iasta9<@. 7ied# "a8in do(iedział si0, 6e ( (#nikudaro(ania 6#cia +"iGni0to, ich rodzico zacz0ło dois#(a2 szcz01cie, (#dał zarzdzenieo zarzestaniu dziecio+;st(a ( 7r;"est(ie Oo, co ogło si0 zdarz#2 (ła1nie okołooło(# RVIII (ieku9E. :ie12 rozeszła si0 o cał# ter#toriu *oru+;(. Oko"iczno1cinarodzenia si0 ku"tu +"iGnit tłuaczone s tak6e ( "iczn#ch oo(ie1ciach "udo(#ch.Istniee ki"ka (ersi historii o ocztku ku"tu +"iGnit. (#cza ich czczenia rz#ł si0na;Gnie ( regionie Akiti9F , gdzie za+iania zarzestano doiero na ocztku RR (ieku.

*oru+o(ie (ierz#"i, 6e +"iGniac# dzie" t0 sa dusz0 i kied# edno z nich uiera,6#cie drugiego r;(nie6 est zagro6one, onie(a6 ego dusza stae si0 ( oło(ie art(a.Trad#c#ne (ierzenia *oru+;( łcz idee nie1ierte"no1ci dusz# i reinkarnaci z ku"te

3- /bi 5 nozony/ 3ji . dwa/ 3re .:oPwi>cony obraz/ 6$ 0$ 7$ #eyerowitz, /beji 0tattues, $ 18-.18$

3H 6$ 5$ 7enne, )&ins'i$, $ 8$

3 A$ B$ 6lli, Moruba40$ea%ing eo$les of t'e 0la2e +oast of West Africa. )'eir 1eligion" manners" customs" la&s"

language, etc$, Rb$m$w$S 12+9, htt:";;www$acredtet$com;a@r;yor;yor89$htm$ ?ata dot>:u 8H$8*$388

32 O$ J$ V$ ha::el " )'e Yoruba, $ 3-3$

3+ 5$ 7$ #cTenzie, Yoruba Orisa +ults. 0ome 8arginal *tes )'eir +osmology and +once$ts of ?eity, &Journal o@7eliCion in A@rica, 'ol$ 2, 1+H, $ 12+.38$

*8 6$ 5$ 7enne, )&ins'i$, $ H9$

*1 !bidem$

*3 Ajaka żył w X lub X! wieku/ 4$ Johnon, )'e istory of t'e Yorubas, 0aCo 1+31, $ 3-$

** O$ J$ V$ ha::el, )'e Yoruba, $ 3-3$

*9 Babala&o . (j$ joruba . ojciec tajemnic) ka:łani wyroczni !@a, wrżbici, udzielajKcy :orad w ważnych ytuacjach

życiowych$ 4$ 5iłazewicz, 0o&ni% religii i mitologii +zarnej Afry%i, Warzawa 1++H, $ 99$

*- O$ J$ V$ ha::el, )'e Yoruba" $ 3-H.

*H !bidem$

* 6$ 5$ 7enne, )&ins'i$, $ H-$

9



rzodk;(. B"iGni0to nadae si0 ( z(izku z t# seca"ne iiona9H , onie(a6 u(a6a si0,6e s o+darzone nadrz#rodzon#i ocai. B"iGniak narodzon# ako ier(sz#,naz#(an# est $aiwo co znacz# )o to aye wo cz#"i „Ten, kt;r# ier(sz# oczuł sak1(iata”, drugi to Kehinde !ni ti o kehin de cz#"i „ten, kt;r# rz#chodzi ostatni”9&. Kehinde

rz#chodzi na 1(iat, doiero (ted#, gd# $aiwo da o urodzeniu s#gnał łacze. Kehinde

u(a6an# est za ostro6nieszego, rze(iducego, inte"igentnieszego i +ardzieroz(a6nego od $aiwo , kt;r# est cieka(ski, 1iał#, nonsza"ancki i sza"on#. 3odzice +"iGniak;( składa o8iar# d"a +;st(a !re I"ed#i, a6 do oentu ocz0cia ko"enegodziecka Idowu , inacze I"eji lehin esu , cz#"i „oszust o +"iGniakach”=%. *est ono (#tko(okon8"ikto(e, trudne i ro+"eat#czne. !. Thoas ( s(oe notatce z 5&$5 roku=5 odałiiona +"iGnit, a tak6e ko"en#ch dzieci rz#chodzc#ch o nich na 1(iat. Dier(sz# est$aiwo, kt;rego ii0 autor tłuacz# z 0z#ka oru+a od sło(a taiye wo , cz#"i „zo+acz#21(iat”=$. Ii0 łodszego +"iGniaka, (#ienione rzez autora, +rzi Koindi , cz#"i„rz#chodzc# ;Gnie”. !arodzone o +"iGni0tach dziecko to, odo+nie ak isze 3enne,

Idowu * „słu6c# +"iGni0to”, ak tłuacz# Thoas. 7o"ene dzieci to> Ala"a „słu6c#Idowu+ i Ido"e * ten, kt;r# czu(a nad czase rz#+#cia nast0n#ch do dou”. :ierzono, 6e i"ed#i rz#nosz o+8ito12 i dostatek s(oe rodzinie, od(raca złeoce od dou rodzinnego i uacnia (i0zi=9. +# zdo+#2 rz#ch#"no12 duch;(oiekuńcz#ch +"iGnit, organizo(ano seca"ne rz#0cia. :;(czas składano o8iar# (ostaci 8aso"i, socze(ic#, o"e;(, d#ni it.O+chodzono tak6e urodzin# zarł#ch. Odo(iedzia"no12 oieki nad i"ed#i socz#(ała naatce i (sz#stkich ko+ietach z rodzin#. Nigurki nacierano seca"n#i o"ekai,zieszan#i z czer(on# roszkie drze(n#, a uczesanie sroszko(an# ind#go,zieszan# z tłuszcze==. zase te6 rzeG+0 sta(iano ( „(#soki sanda"e” ozdo+n# +ucie na koturnie, aki usta(iało si0 na ołtarz#kach doo(#ch=< , co iałosugero(a2 z(izek z rode kr;"e(ski. L+iera si0 e ( odo+n tkanin0, z akie 6#c#

+"iGniak a usz#t odzie6. : zao6niesz#ch rodzinach na znak godno1ci i dostoeńst(ai"ed#i otrz##(ał# łaszcze z ereł "u+ ka8taniki (#kon#(ane z r;6noko"oro(#chaciork;(, odnoszc#ch si0 do oszczeg;"n#ch +;st( z anteonu *oru+a, kt;r# i"ed#i

+#ł# o1(i0cone. 7o"or czer(on# s#+o"izue &zano. : niekt;r#ch regionach na

*2!miona nadawane w A@ryce majK odnieienia do ytemu wierzeE ludw lub okolicznoPci narodzin :otomka/ 4$5iłazewicz, 1eligie Afry%i, $ 1*$

*+ Ołumaczenie włane z j$ anCielkieCo za" 6$ 5$ 7enne, )&ins'i$, $ H2$

98 !bidem$$

91 N$ W$ Ohoma, )&ins in t'e Yoruba +ountry, &#an, 'ol$ 31, 1+31, $ 189$

93 Ołumaczenie włane z j$ anCielkieCo$ Qa" N$ W$ Ohoma, )&ins, $ 189$

9* O$ %ruene, 8agical $o&ers, $ 311$

99 4zerzej o indyCo zobacz" B$ Towalka, )%act&o" obr=b%a s%=ry i 'afciarst&o & %raju ausa, Rw"S Afry%a. C lat

$enetracji oraz $ozna&ania lud=& i ic' %ultur $ 8ateriay z sesji nau%o&ej zorganizo&anej $rzez 8uzeum *arodo&e

& 0zczecinie DE5DF %&ietnia ,,, red$ J$ [a:ott, 4zczecin 3889, $ 3-+.3H8$

9- 0$ %$ Iakeye, o& ere ibeji are )raditionally +ommissioned in Yorubaland , Rin"SF$ hemeche " /beji, $ 3$

-



ka8tanikach znadue si0 czer(on# z#gzako(at# (z;r s#+o"izuc# tego +oga=E , nakt;rego cze12 za(ieszano tak6e nasz#niki z czer(on#ch i +iał#ch aciork;(. !ie+ieskieaciorki i +ranso"etki s#+o"izo(ał# orisza -szun=F , czarne natoiast chronił# zarłe

+"iGni0. Daciorki i ozdo+# osi06ne iał# z ko"ei za zadanie chroni2 atk0 zarłego i +#ł#za(ieszane na cze12 orisza Aro , +ogini otaczace oiek ko+iet# rzed rodzenie

art(#ch dzieci, z(an#ch A"iku=H

. : uszach 8igurki (#(iercano ałe ot(or#, rzez kt;rerze("ekano si0 +i6uteri0 z kora"ik;( "u+ usz"i kauri. Nigurki i"ed#i ogł# +#2 tak6eo"ichroo(ane "u+ czernione.

: trzeci dniu o narodzinach +"iGniak;(, rodzice uda si0 do iesco(ego"a"alawo o (r;6+0. Jzi0ki interretaci (#roczni o6na (#kr#2 złe duch# zagra6acedziecio=& , a tak6e do(iedzie2 si0, akieu orisza na"e6# e o1(i0ci2. : razie otrze+#"a"alawo (#znacza dodatko(ego oiekuna, n. +oga !szu<% "u+ &zano * +;st(a stoce (hierarchii znacznie (#6e od orisz(w , zae(niace "esz ochron0 no(o narodzon#ch.:#rocznia rzekazue tak6e instrukce, ak na"e6# oieko(a2 si0 dzie2i, ak o(inn# +#2

noszone, co est d"a nich nie+ezieczne, czego usz unika2<5

. 4d# urze edno z nich,"a"alawo za"eca (#konanie statuetki i"ed#i. :;(czas (#+ierano odo(iednie drze(o,1(i0cone ( czasie seca"nego r#tuału kr(i zarłego, a+# ego dusza ogła (e12 (ateri0, o cz# rzeG+iarz, od (ł#(e (izi dan#ch od zarłego, t(orz#ł o+raz egoostaci. Od+#(a si0 to ( ki"ku etaach<$> 5@ sisa odział k"ocka dre(na na około $<-cent#etro(e ka(ałki $@ onalile odział k"ocka za ooc toork;( i dłut na trz#cz01ci, odo(iadace cz01cio ciała 9@ aletunle nada(anie kształtu ciału, niesz#idłutkai =@ didan szczeg;ło(e kształto(anie ciała i (#gładzanie, o"ero(anie <@ finfin

kształto(anie oczu, u8r#zo(ania it. E@ nacinanie skar#8ikaci t#o(#ch d"a rodu oca.rt#sta kreo(ał ko+iet0 "u+ 06cz#zn0, ( za"e6no1ci od łci zarłego<9. (#tkieo+o(izku zaznaczania regiona"n#ch znak;( "eienn#ch, szczeo(#ch cz# rodzinn#ch,art#sta a ełn s(o+od0 ( kształto(aniu (łasne interretaci (#g"du zarłegodziecka, ozostac ednak6e ( charakter#st#czne d"a danego regionu st#"ist#ce. Istnieeki"ka reguł dot#czc#ch roorci, (ie"ko1ci gło(# ( stosunku do ciała, do kt;r#ch art#stausi si0 zastoso(a2. :arto ( t# iescu z(r;ci2 u(ag0 na zacho(anie ( ostaci i+ed6i

9H 0zango . bC :iorunw i błykawic, Crabieży, myPlitwa/ 4$ 5iłazewicz, 0o&ni% mitologii i religii +zarnej Afry%i,

Warzawa 1++H, $ 19.1-$

9 Oszun . boCini rzeki o tej amej nazwie i jedna z żon 0zango, :rzedtawiana z Carnkiem wy:ełnionym kamieniami$

4$ 5iłazewicz, 0o&ni% , 1++H, $ 1-8$

92 h$ #arlo, 0tatuettes of t'e Abi%u +ult , &AA, 'ol$ 2, 1+9, No$ 9, $ *8.*-$

9+ O$ J$ V$ ha::el, )'e Yoruba, $ 3-9$

-8 3szu (6leCba, 6leCbara) . :oPrednik mi>dzy ludLmi a najwyżzym boCiem i btwami Jorubw, nazywany Cniewem

bożym, Cdyż za jeCo :oPrednictwem oriza wymierzajK ludziom kary/ :rzebieCły, złoPliwy, :rzedtawiany z

uwydatnionym :eniem$ 4$ 5iłazewicz, 0o&ni% , 1++H, $ H2$

-1 J$ 5emberton !!!, 3re /beji: An Affirmation of Gife in t'e ace of ?eat', Rin"S F$ hemeche " /beji, $ *+$

-3 !bidem$

-* 7zeLba re:rezentuje zmarłe niemowl>, ale wykonana jet ze wzytkimi cechami ooby dorołej (Cenitalia,

owłoienie, zerokie biodra u kobiet i duże :ieri, kary@ikacje od:owiadajKce wiekowi ooby dojrzałej, u@ryzowaniecharakterytyczne dla danej rodziny)$

H



charakter#st#czne d"a no(orodk;( roorci gło(# (zg"0de ciała, tzn> 5>9 "u+ 5>=. B#2o6e a to s(oe konotace ( 8akcie, 6e i"ed#i rerezentue zarłe nieo("0, cho2stoso(anie odo+n#ch roorci o6na odna"eG2 ( (ie"u rzeG+ach na terenie całe 8r#kiSu+sahar#skie. 4d# rzeG+a +#ła ukończona, art#sta rz#st0o(ał do r#tuału ocz#szczenia 8igurek

( r#tua"ne isie, ( kt;re znado(ała si0 seca"na ieszanka, z(ana a"o , u6#(ana ednorazo(o, składaca si0 z korzeni, #łu 6e"azo(ego, ierzu, zieszan#ch z (inea"o(#. Mieszank0 za#kano na ki"ka dni ( +eczułce, kt;re nie (o"no +#ło sta(ia2na ziei, a+# nie straciła oc#. Do u#ciu rzeG+# zosta(iano do (#schni0cia <=. Dotrzech dniach 8igurk0 zanoszono do dou rodzinnego, gdzie (#da(ano uczt0 na cze12rzeG+iarza, odczas kt;re rodzice dokon#(a"i załat# ( odzi0ce za to, 6e skłonił si0 onrzed zarł# i odołał st(orzeniu ego ostaci, siedzi+# d"a dusz#. 3odzice uieszcza"i8igurk0 ( ka"iczce ded#ko(ane !szu , (ierzc, 6e rozdzie"ona dusza +"iGnit zaieszkakied#1 ( rzeG+ie.

TD 3A4IO!C!AIstniee ki"kadziesit regiona"n#ch t#;( rzeG+ i"ed#i<<. Nausto Do"o i *ean JaKid

(#r;6ni"i ( s(oe u+"ikaci onad 5E% odian. ech# st#"o(e s charakter#st#czne d"aoszczeg;"n#ch region;(, a"e (sz#stkie rzeG+# zacho(u 8or0 kanoniczn. Nigurkia od $< do <% c (#soko1ci i (#kon#(ane s z "ekkiego, i0kkiego dre(na, .in. zrodzin or(o(at#ch i iozo(at#ch. hocia6 ostaci rerezentu zarłe nieo("0ta,charakter#zu e u(#datnione cech# łcio(e oso+# dorzałe<E. Dostaci za(szerzedsta(iane s ( rozkroku, z r0kai uło6on#i (zdłu6 ciała. T(arze u0tescheat#cznie, nie zacho(u cech ind#(idua"n#ch zarłego. Ocz# z(#k"eu(#datniano, a ich kształt r;6ni si0 ( oszczeg;"n#ch regionach odo+nie ak uczesanie,r#to(ane skar#8ikace t(arz# oraz +rzuch i scheat#czn# sos;+ ukształto(ania ciała. :niekt;r#ch regionach, takich ak Ag+a, istniee si"niesza tendenca do geoetr#zaci 8or#i szt#(nego ode"unku ciała, odczas gd# ( regionie Oo s#"(etki ostaci a z(#k"ezaokrg"one kształt#. I"ed#i o6na ident#8iko(a2 rzede (sz#stki dzi0ki charakter#st#czn# d"adanego regionu szczeg;ło kształto(ania ostaci<F. Istotne s> roorce, kształt gło(#,uczesanie, r#s# t(arz#, odsta(a, na kt;re osadzona est rzeG+a, ukształto(anie raion,"ec;(, k"atki iersio(e, uło6enie dłoni i kciuka, kształt 0ka oraz st;. :a6ne esttak6e, cz# osta2 ukazana est nago, cz# ( strou<H oraz aki est sos;+ ukazaniagenita"i;(. Nr#zura i skar#8ikace, oz(a"a na do12 dokładne okre1"enie iesca

-9 J$ 5emberton !!!, 3re /beji, Rin"S F$ hemeche, /beji, $ 98$

-- 5odział reCionalny nie jet tożamy ze w:łczenym :odziałem adminitracyjnym NiCerii, lecz z :odziałem

reCionalnym Trletwa Jorubw$

-H 5onadto charakterytycznK cechK wzytkich ibed>i jet nie:ro:orcjonalnoPU ciała, zczeClnie w :artii

wydłużonych, :ozbawionych łokci rKk, krtkich nC, nie:ro:orcjonalnie dużej, majKcej ymbolizowaU mKdroPUdorołeCo, Cłowy$

-0$ %$ Iakeye, o& ere ibeji, Rin"SF$ hemeche " /beji, $ 32$

-2 4troje charakterytyczne K dla rzeLb :Lniejzych z okreu :rzybycia miji chrzePcijaEkich w dany reCion$



ochodzenia rzeG+#. : niekt;r#ch (#adkach udae si0 okre1"i2 na(et iasto "u+(arsztat, a na(et konkretnego rzeG+iarza ?n. dzi0ki charakter#st#czn# re"ie8o(#kon#(an# na o+rze6u ostuentu rzeG+# rzez e autora@. Drz# ident#8ikacioocn# est r;(nie6 8akt, 6e o+o(izek sra(o(ania oieki nad rzeG+ rzechodzi zoko"enia na oko"enie. T# soso+e ( edne rodzinie zacho(ane +#ł# cz0sto "a"ki z

ki"ku oko"eń, na co z(r;cił u(ag0 :. Nagg, ( rac# dot#czce rzeG+# *oru+;(<&

. Jzi0kiteu o6na +#ło odt(orz#2 zian# zachodzce ( st#"ist#ce 8igur, rzeo(anie cechrzeG+iarzaE% rzez ego nast0c0 i (ro(adzanie rzez niego ind#(idua"n#ch inno(aci.

!astarsz#i zacho(an#i i"ed#i s ar#> 0sko-6eńska znaduca si0 ( BritishMuseu, dato(ana na rok 5H=%, ochodzca z iasta I"a Orangun ( regionie Ig+oina,na ;łnocn# (schodzie teren;( *oru+;(, a tak6e dato(ana na około 5H<= rok, ara0skich +"iGnit ochodzc#ch z iasta +eokutaE5. : ie1cie t#, "e6c# ( regionieAg+a, na ołudnio(# zachodzie zie *oru+;(, t(orz#ł .in. istrz Ashu+i#i,ochodzc# z iasta Ag+ado I+ara-Oko, kt;r# ( roku 5HE$ zało6#ł cech rzeG+iarski. *ego

s#n, kin#ode, o 1ierci oca ?około roku 5&9F@ rzeł (arsztat, a o ni z ko"ei egos#n Shokon, kt;r# kont#nuo(ał trad#c0 rodzinn. Ashu+i#i „odis#(ał” s(oe rzeG+#,r#tuc na ostuentach trz# koncentr#czne k(adrat#E$ , a ze znaku tego korz#stał tak6e

ego (nuk. Inn# rzeG+iarz, Sa"akatu #o, r;(nie6 z +eokuta, odis#(ał si0 tr;ktn#r#te na sodzie ostuentu.

*ak u6 isała, ( oszczeg;"n#ch regionach zaieszki(an#ch rzez *oru+;((#t(orz#ł# si0 r;6norodne t## i"ed#i. Mo6na (1r;d nich (#r;6ni2 .in. st#"e regionuAg+a ?z iaste +eokuta@ oraz ki"ka t#;( z region;( Oo, Ie+u, A8on, Akiti, Ig+oina. u(agi na ograniczon o+0to12 tego oraco(ania skui0 si0 na (#6e (#ienion#ch,kt;re u(a6a za na+ardzie interesuce i charakter#st#czne rz#kład# odianregiona"n#ch i"ed#i.

STC 3A4IO!L A4B7on(encona"n# scheat i"ed#i z o+szaru iasta +eokuta ?region Ag+a@

rzedsta(ia si0 nast0uco> szczuła s#"(etka, (a"co(ata gło(a, o(a"ne r#s# t(arz# zcharakter#st#czn#i, ł;deczko(at#i oczai z (iercon Grenic, o (skich, "ekkorz#kni0t#i o(iekai, nos o (#datn#ch nozdrzach, ustach u0t#ch nacz01cie ("ekki u1iechu. Lsz#, znaduce si0 z reguł# na (#soko1ci oczu, s "ekko rzesuni0teku t#ło(i gło(#. Nr#zur0, rz#oinac kształte sto6ek z r#to(an#i "iniaizaznaczac#i układ (łos;(, oddzie"ano od t(arz# (ski, ier1cienio(at#(gł0+ienie. Nor# uło6enia (łos;( og si0 i0dz# so+ nieznacznie r;6ni2, (za"e6no1ci od tego, d"a akie rodzin# (#konano "a"k0 ?uczesanie okre1"ało rz#na"e6no12

-+W$ IaCC, J$ 5emberton !!!, Yoruba, $ 1-$

H8 % rzeLbiarzach Joruba :iali" ?$ 4toke Vammer, J$ 4$ Vammer, )'e 8aster of t'e O&u 0'ango 0'rine , &AA, 'ol$

1+, 1+2H, No$ 3, $ 8.*, +3/ J$ 5icton, 0cul$tors of O$in, &AA, 'ol$ 3, 1++9, No$ *, $ 9H.-+/ O$ V$ J$ ha::el,

A%injobi of O%e4Odan" an 3gbado Yoruba +ar2er , &AA, 'ol$ *8, 1++, No$ 1, $ *3.*+/ 7$ A$ Walker, Olo&H of

/sH" IAnonymousJ as a *ame, &AA, 'ol$ *1, 1++2, No$ 9, $ *2.9$

H1W$ IaCC, J$ 5emberton !!!, Yoruba, $ 1H$

H3 !bidem, $ *$

2



do danego roduE9@. Skar#8ikace charakter#st#czne d"a tego regionu to trz# kr;tkie,r;(no"egłe, iono(e "inie na o"iczkach, czase tak6e na czo"eE=. Dosta2 u0ta est do12szt#(no i scheat#cznie, natoiast r0ce odznacza si0 i0kki ode"unkie, a dłonieodgi0te s ku ciału i socz#(a na +iodrach, niekied# zaci1ni0te ( i01ci. Torscharakter#zue si0 (#raGn# u8oro(anie k"atki iersio(e u "a"ek 0skich, co est

znaienne d"a tego regionu ?( inn#ch cz01ciach teren;( *oru+;( est on z(#k"e ł[email protected]ńskie i"ed#i a (#datne, sto6ko(ate iersi. aokrg"one +rzuch# z zaznaczon#,u(#datnion# 0kie, ogł# 1(iadcz#2 o statusie ateria"n# rodzin#E<. Szerokie

+iodra ostaci og +#2 okr#te rzeask +iodro( "u+ sodenkai ?( inn#ch regionach"a"ki ukazane s nago z u(#datnion#i narzdai łcio(#i@. !ogi rzeG+ z regionu+eokuta s słuo(ate i nieco kanciaste, a sto# łaskie z (#raGnie zaznaczon#ia"cai. Dostacie osadzane s na cz(oroktn#ch +azach o zaokrg"on#ch rogach.

Ca"ki ochodzce srzed rzełou RIR i RR (ieku s nie scheat#czne ni6;Gniesze i (idoczne est ( ich 8orie d6enie do natura"izu. Mo6na e tak6e rozozna2

dzi0ki charakter#st#czneu gładkieu uczesaniu, iituceu kr;tko ostrz#6one (łos#,oraz skar#8ikaco o ł;deczko(at# kształcie, kt;re z +iegie czasu rzekształcił# si0 ("inie roste. Starsze "a"ki s nieco (#6sze i suk"esze oraz nie zgeoetr#zo(aneEE.

STC 3A4IO!L A7ITI!a(a6niesz#i iastai regionu Akiti s A8on "a#e i A88on, ( kt;r#ch ukształto(ał#si0 charakter#st#czne 8or# i"ed#i. St#" tego regionu (#r;6nia si0 natura"ist#czn#trakto(anie ostaci. 4ło(# osadzone na kr;tkich sz#ach, z+"i6one s do kształtuanatoicznego. T(arze charakter#zu nad0te o"iczki, du6e natura"ist#czne usta i nos oszerokich nozdrzach. Ocz# ostaci u0te s scheat#cznie, a g;rna, łuko(ata o(iekao6e +#2 nieco u(#datniona. 3aiona s "ekko 1cigni0te do t#łu, odo+nie ak zgi0te (

łokciu r0ce. Jłonie nie rz#"ega do ciała, a ( zaci1ni0te i01ci dr6ono cz0sto ot(;r, nakt;r# za(ieszano ałe +ranso"etki, ier1cionki i ozdo+# z aciork;(. Dostaci 6eńskiea krgłe iersi i zaokrg"on# +rzuch, artia +ioder nie została (#raGnie (#odr0+niona,a +ardzo kr;tkie nogi o łaskich stoach zda si0 +#2 rz#t(ierdzone o +okach +rzucha.I"ed#i z Akiti osadzane s rze(a6nie na o(a"n#ch +azach.

STC 3A4IO!L I4BOMI!3egion Ig+oia znadue si0 na ;łnocn# (schodzie teren;( *oru+;(. *edn# z egona(a6niesz#ch o1rodk;( est iasto I"a Orangun. I"ed#i z I"a Orangun charakter#zu si0(sk, ak+# +ocznie słaszczon s#"(etk, (ałko(at 8or rk, co dodae "a"kocharakter#st#czne i0kko1ci, kontrastuce z ostr# ode"unkie 8r#zur#, rzez 1rodekkt;re rze+iega 6ło+ienie. T(arze ostaci, o sec#8iczn# kształcie oczu ?osadzon#ch niena (rost, "ecz nieco o +okach t(arz#@, (#r;6nia si0 ostro1ci 8or#. :skie usta,

H* 7$ 4iber, I$ Verrman, air in African Art and +ulture, &AA, 'ol$ **, 3888, No$ *, $ -9.H+, +H$

H9 4$ Johnon, )'e istory, $ 31$

H-!bidem, $ 3*$

HH W$ IaCC, J$ 5emberton !!!, Yoruba, $ 31$

+



ukazane cz0sto ( "ekki u1iechu, i nieco rozch#"one, ukazu zar#so(ane z0+# zcharakter#st#czn rzer( EF. zase nad nii, od stron# uszu oa(ia2 si0 og tak6etrz# "inie iono(e. Tors ostaci 6eńskich, o łaskich +rzuchach, charakter#zu (#tko(odługie, sterczce, sto6ko(ate, o zaokrg"on#ch końcach iersi. L 0skich i"ed#i odo+nieotrakto(an# est enis, a cz0sto zaznaczone s tak6e ku"iste dra, rzadko sot#kane (

inn#ch regionach. 3aiona uo(ane s rosto, rz# cz# ( rzeG+ach +"i6sz#ch czaso(s;łczesn# zanika, ( e8ekcie czego oz+a(ione łokcia r0ce (#chodz +ezo1rednioz torsu i oada łuko(ato na kr;tkie nogi. Jłonie rze(a6nie nie s zaznaczane. Dosta2nie est osadzana na ostuencie, "ecz a +ut# na koturnach, co (#r;6nia i"ed#i z regionuIg+oina.

STC 3A4IO!L O*ONor# i"ed#i z regionu Oo, oło6onego ( ;łnocne cz01ci teren;( *oru+;(, a

rz#sadziste s#"(etki, o i0kkich 8orach rk i n;g, (a"co(at# kształcie gł;(,

8ronta"nie słaszczon#ch torsach oraz sto6ko(at#ch, cz0sto +ardzo (#stac#ch iersiach8igur 6eńskich. 30ce uo(ane s ( łuk, a dłonie socz#(a na szerokich +iodrach, zkt;r#ch (#chodz słuo(ate, kr;tkie nogi na łaskich, szerokich stoach. Baz#, nakt;r#ch sto ostaci, s z reguł# o(a"ne "u+ okrgłe, a ich +rzeg czase zdo+i re"ie8.harakter#st#czne t(arze oz(a"a cz0sto na dokładniesze okre1"enie iesca ichochodzenia. : ie1cie Oo, gdzie u6 od około 5H9% roku działał cech rzeG+iarz#, r#s#t(arz# s +ardzie ocigłe i (06sze od e"isoida"n#ch t(arz# z iasta I"orin,sto6ko(at#ch z oko"ic iasta Ise#in, "e6cego na ołudniu regionu Oo, cz# (a"co(at#chgł;( z regionu iasta Og+ooso ?zachodnia cz012 Oo@ i (#datn#ch artii o"iczk;( zoko"ic iasta 7issi. Jokładne okre1"enie iesca ochodzenia ułat(ia skar#8ikace, kt;re( t# regionie s niez(#k"e r;6norodne. Sec#8iczne d"a tego o+szaru ocz#, odkre1"ones rz0sai ( 8orie r#to(an#ch, roienist#ch (gł0+ień, zaznaczon#ch na g;rneu(#datnione o(iece. Ich kształt est z reguł# ł;deczko(at#, a gałki oczne s (#ukłe.Uuk g;rn#ch o(iek rzechodzi cz0sto ( rost# nos o du6#ch nozdrzach, oni6e kt;regozaznaczone s usta u8oro(ane z d(;ch r;(no"egł#ch, rost#ch (ałk;(. Dostaci srz#sadziste, a (ie"ko12 gło(# odo(iada (#soko1ci torsu. 7r;tkie nogi +ezzaznaczon#ch ko"an, o łaskich, szerokich stoach, ukazane s cz0sto ( "ekki rozkroku.Nigur# 6eńskie a (#datne +iodra, kt;r#ch z ko"ei +rak 8iguro 0ski. Nora ostacia niez(#k"e i0kki ode"unek. J"a rzeG+iarz# z iasta Oo charakter#st#czne eststoso(anie gładkich, oł#sk"i(#ch o(ierzchni. Nr#zur# 8igur s charakter#st#cznieroz+udo(#(ane ku g;rze, z odsłoni0t arti karku, cz0sto oddzie"on od t(arz# edn#"u+ ki"koa ier1cieniai. iasta Og+ooso ?"u+ ego oko"ic@ ochodzira(doodo+nie ?na co (skazu cech# 8ora"ne rzeG+#@ 6eńskie i"ed#i znaduce si0 (z+iorach Muzeu Lni(ers#teckiego ( Toruniu, odaro(ane ( $%%$ roku rzez art#st0-a"arza "eksandra :ernera.

!iniesz# art#kuł iał na ce"u rz#+"i6enie st#";( regiona"n#ch i"ed#i i z(r;cenieu(agi na dot#chczaso(e +adania ro(adzone ( t# zakresie na achodzie. O;(ionecech# 8ora"ne rzeG+ +"iGnit to ed#nie og;"n# zar#s, ograniczac# si0 do 8igur

H 4$ Johnon, )'e istory, $ 31$

18



o(stał#ch rzed ier(sz oło( RR (ieku.: ka6d# regionie zaieszkan# rzez *oru+;(, ku"t#(uc#ch !re I"ed#i

(#t(orz#ła si0 charakter#st#czna 8ora "a"ek, zacho(uca ednak kon(encona"n#scheat. 3zeG+# niger#skich +"iGnit stał# si0 ou"arn# o+iekte ( (ie"ueuroeskich i aer#kańskich ko"ekcach uzea"n#ch i r#(atn#ch. Ich r;6norodno12

ukazue niez(#kł# kunszt rzeG+iarz# *oru+a, kt;rz# stosuc o(szechnie rz#0t# kanon,otra8i"i za(rze2 ( rzeG+ie s(; art#st#czn# ind#(idua"iz i charakter#st#czne cech#ku"tur# danego regionu.

!he Ibe"i !win #cul$tures% & a Form and style o' selected Regions o' orubaland

Suar#

oru+a eo"e considered the +irth o8 t(ins as a ha# eKent. It (as +e"ieKed that t(ins

are inseara+"e and the# e+od# t(o arts o8 one sou". :hen one o8 the t(ins died, asa"" statue (as scu"ted and it +ecae a ne( residence 8or the sou" o8 the dead t(in. other ket the scu"ture (ith her a"" tie as i8 it (as an a"iKe chi"d. I"eji haKe their diKineinder ca""ed !re I"eji. In Arao, the "ace +et(een Cagos and Badagri, the ain te"e o8the t(in cu"t (as "ocated. Nro the 5&th. centur# it has +een a destination 8or i"griarents o8 t(ins. There are seKera" dozen "oca" konds o8 the I+ei statue. The# are underthorough research since the F%s ?e.g. Ig+oina, Adan, O#o, Akiti, [email protected]# statues s"o("# "ose their regiona" character 8or the sake o8 a uniKersa" 8ro.Thorough research on the st#"e o8 statues conducted 8or a "ong tie in the :est "et usidenti8# Ker# recise"# the origin o8 each sing"e statue.

:#kaz i"ustraci

I". 5a, +. Skar#8iakce t(arzo(e region;( zaieszki(an#ch rzez "ud *oru+a. 3er. za> S. *ohnson, istory of the %oru"a , Cagos 5&$5I". $. I+ed6i 6eńskie z regionu Oo, oko"ice Og+ooso, ko"ekca "eksandra :ernera,Muzeu Lni(ers#teckie ( Toruniu. Not. Sła(oir MaochI". 9. Dara 0sko-6eńska i+ed6i. ko"ekci British Museu, region Ig+o. 3er. za> A. C. 3.Me#ero(itz, I"eji &tatuettes form %oru"aland , !igeria, „Man” 5&==, s. 5%E

11

rzeźby bliźniąt ibedżi

Documents