RE

LI

GI

A

R E C ENZ J E

odczucie samotności jest warunkiem two­rzenia, a unikanie samotności, uciekanie w rozrywkę to przegrywanie życia. Na te­mat cierpienia dowiadujemy się, że cierpią­cy Bóg, czyli Chrystus, jest największym gwarantem miłosierdzia w świecie. I z nim łączyć nas powinna osobowa relacja, gdyż on nie tylko umiera na krzyżu, czym doku­mentuje ofiarny sens cierpienia, ale jest też Chrystusem zmartwychwstałym, zwycię­skim, uświadamiającym nam, że Bóg stoi po naszej stronie. „Miłosierdzie jest prze­jawem mocy Bożej, a dzięki temu i mocy człowieka, który przezwycięża zło”.

· Część Źródeł wiary mówi o trzech posta­ciach biblijnych – Abrahamie, Izaaku, Moj­żeszu, a także o roli Jezusa w społeczeństwie żydowskim. Poprzez przykład Abrahama Jan Kłoczowski dowodzi, że istoty ofiary składanej Bogu nie stanowi przelewanie krwi, ale oddanie, absolutne zawierzenie. Dziecko nie jest własnością rodziców, jest przede wszystkim dzieckiem Boga. Tak jak Syn Obietnicy, czyli Izaak. Tu właśnie ocie­ramy się o szaleństwo, gdyż nie wiemy, cze­mu Abraham ma dokonać takiej właśnie ofiary. Wydaje się, że żądając życia Izaaka, Bóg przeczy sam sobie, bawi się człowie­kiem. Kierkegaard nazwał to, co następu­je w pewnym momencie Księgi Rodzaju,

„teologicznym zawieszeniem etyki (...) ze względu na cel”. To również sytuacja, kie­dy należy iść za wskazaniem św. Augusty­na: „Kiedy naprawdę kochasz, wiesz, co na­leży robić”. Ojciec Kłoczowski dodaje: „To jest opowieść dla dorosłych, to wyzwanie do dorosłej wiary, w której padają pytania, na które nie sposób znaleźć łatwych odpo­wiedzi”. Jesteśmy bezradni wobec tajemnicy, jaką Bóg przed nami roztacza, ale możemy dzięki temu uważniej, prawdziwiej spojrzeć na własne życie.

· Opowieść o Mojżeszu ujawnia kolejną ta­jemnicę Objawienia. „Jestem, który Jestem”

– to słowa wypowiedziane przez Boga do Proroka. Kryje się w nich sekret mistycy­zmu, zaproszenie, aby patrzeć na wszyst­ko jako na skutek działania Boga. Nie

widzimy go „twarzą w twarz”, ale widzimy świat „nie tylko stworzony kiedyś, ale stwa­rzany teraz, aktualnie, podtrzymywany przez Boga w istnieniu”. Postać Jezusa przedsta­wia ojciec Jan głównie jako uczestnika ofiary paschalnej. W rozdziale Czy Pan Jezus był księdzem? analizuje występowanie w judaizmie i chrześcijaństwie funkcji proroka, kapła­na i mędrca. Chrystus spełniał się we wszystkich tych rolach: był prorokiem, kapłanem, nauczycielem, a więc mędrcem, a także Synem Ojca – czyli Bogiem. Ustanowienie ofiary

– Sakramentu Eucharystii – nastąpiło podczas wieczerzy paschalnej. Kłoczowski podkreśla, że była to liturgia domowa, nie świątynna; a krzyżowa ofiara Chrystusa odbyła się poza kontekstem religijnym. „To była brutalna egzekucja wykonana na żądanie władz żydow­skich przez okupanta – Rzymian”. Nowa ofiara ma charakter duchowy, zaś kapłaństwo Chrystusa, nie tak jak u ludzi, jest poza zasięgiem śmierci – trwa wiecznie.

· W rozważaniach na temat przyczyn grzechu i funkcji sumienia w naszym życiu Jan Kło­czowski dementuje przede wszystkim pojmowanie sumienia jako „głosu Boga”. „Sumie­nie jest aktem mojego własnego praktycznego myślenia” – czytamy w rozdziale Włącz myślenie. I dalej: „Być człowiekiem oznacza kierować się w życiu nie odruchami, ale świa­domością”. W ten sposób możemy pomnażać dobro lub je umniejszać. Podobnie wyjaś­nia ojciec Jan pobudki grzechu. Mówiąc o granicy, za którą wątpliwość staje się grzechem, przypomina poglądy świętego Tomasza z Akwinu, który dowodził istnienia Boga przez początkowe zaprzeczenie. Ojciec Kłoczowski wyjaśnia, kontynuując te rozważania, że skarga do Boga to jeszcze nie grzech, lecz gdy zmieniamy ją w przekleństwo, czynimy Bo­ga odpowiedzialnym za zło. Jednak grzech „nie jest na poziomie emocji, ale na poziomie decyzji”, uzupełnia, dlatego cięższe są grzechy duchowe niż cielesne.

· Warto czytać te rozmowy także ze względu na ich walor publicystyczny: przynoszą in­formacje o trudnych momentach w naszej niedawnej historii i podkreślają rolę Kościoła w przezwyciężaniu społecznych, a nawet politycznych kryzysów. Jako duszpasterz aka­demicki oraz czynny działacz ruchu oporu przed i w stanie wojennym Jan Kłoczowski związany był z wieloma wybitnymi postaciami życia publicznego, nie tylko duchownymi; umiał nadać współpracy z nimi aktywny, twórczy wymiar.u3

Czy wiara bywa szaleństwem?

5 | 2016 39