BS. TRẦN NGUYỄN DU

TRƯỜNG ĐH Y DƯỢC CẦN THƠ

KHOA Y TẾ CÔNG CỘNG

BM DỊCH TỄ HỌC

MỤC TIÊU

1. Mô tả được tình hình chấn thương trên thế giới

và tại Việt Nam.

2. Trình bày được định nghĩa chấn thương, cách

phân loại chấn thương.

3. Trình bày được các chỉ số đo lường chấn thương.

4. Trình bày được mô hình dịch tễ của chấn thương.

5. Trình bày được các biện pháp dự phòng

Đứng thứ 2 trong những nguyên nhân nhập

viện.

Gây tử vong hơn 5 triệu người.

Chiếm 9% số tử vong toàn cầu.

Tử vong do chấn thương = 1,7 x (TV do HIV/AIDS

+ Lao + Sốt rét)

Mỗi 6 giây lại có 1 người chết vì chấn thương.

TÌNH HÌNH CHẤN THƯƠNG TRÊN THẾ GIỚI

90% tử vong xảy ra tại các quốc gia thu nhập

thấp và trung bình.

80% gánh nặng nằm tại các quốc gia đang phát

triển.

Số năm sống tiềm tàng mất đi: Nam = 2 x Nữ

TÌNH HÌNH CHẤN THƯƠNG TRÊN THẾ GIỚI

Nguyên nhân tử vong do chấn thương trên thế giới năm 2012 (Nguồn: WHO, 2014)

Việt Nam:

- Đứng thứ 5 trong số 20 nguyên nhân gây tử

vong hàng đầu.

- TNGT > Ngã > Đuối nước.

- 88% là do vô tình.

TÌNH HÌNH CHẤN THƯƠNG TẠI VIỆT NAM

Chấn thương:

Thương tổn bộ phận trên cơ thể người.

Do tác động của ngoại lực quá sức chịu đựng.

Sự thiếu hụt yếu tố cần thiết cho sự sống.

Thời gian tiếp xúc đến chấn thương ngắn.

ĐỊNH NGHĨA CHẤN THƯƠNG

Trường hợp chấn thương:

- Chấn thương để lại hậu quả là chết hoặc gây

thương tích

- Cần chăm sóc y tế

- Gây hạn chế sinh hoạt bình thường tối thiểu

một ngày

ĐỊNH NGHĨA CHẤN THƯƠNG

Vụ tai nạn:

- Vụ việc xảy ra do va chạm giao thông, đổ xe, lật

thuyền, sập nhà, hầm lò, …

- Thiệt hại về vật chất hoặc người

- Có thể không có nạn nhân hoặc có nhiều hơn

một nạn nhân

ĐỊNH NGHĨA CHẤN THƯƠNG

PHÂN LOẠI CHẤN THƯƠNG

LĨNH VỰC

Chấn thương Giao thông

Chấn thương Lao động

Chấn thương Trường học

Chấn thương Cộng đồng

Chấn thương giao thông:

- Xảy ra trên đường dành cho phương tiện giao

thông

- Có thương tổn xảy ra

- Ít nhất 1 phương tiện giao thông liên quan

Vd: xe wave đụng phải xe đạp khi đang lưu

thông làm 2 người gãy tay

CHẤN THƯƠNG GIAO THÔNG

Chấn thương lao động:

- Xảy ra khi thực hiện nhu cầu sinh hoạt và lao

động theo luật.

Vd: thợ điện bị điện giật khi sửa đường dây

truyền tải điện theo phân công của cơ quan.

CHẤN THƯƠNG LAO ĐỘNG

Chấn thương trường học:

- Xảy ra trong phạm vi trường học.

- Gắn liền với cán bộ, học sinh, sinh viên trong

thời gian học tập và làm việc.

Vd: Quạt trần rơi tại giảng đường trong lúc học

làm 4 sinh viên bị thương.

CHẤN THƯƠNG TRƯỜNG HỌC

Chấn thương cộng đồng:

Xảy ra trong phạm vi cộng đồng (làng, xã, thôn,

xóm,…)

Vd: Trâu húc làm thương tổn 7 người trong làng

Voi phá rẫy mía và làm bị thương 3 người

dân trong buôn.

CHẤN THƯƠNG CỘNG ĐỒNG

PHÂN LOẠI THEO NGUYÊN NHÂN

THEO NGUYÊN NHÂN

Tự tử

Có ý định tự tử

Bỏng

Chết đuối

Đuối nước

Ngộ độc

Bạo lực

- Tử vong

- Do chính nạn nhân gây

ra với mục đích đem lại

cái chết.

- Do chấn thương, ngộ

độc, ngạt…

TỰ TỬ

- Chưa gây tử vong

- Do chính nạn nhân gây ra với mục

đích đem lại cái chết.

- Do chấn thương, ngộ độc, ngạt…

- Lĩnh vực tâm thần (trầm cảm): có

suy nghĩ đến tự tử

- Một số xu hướng: tự tử chết

hoặc không chết

CÓ Ý ĐỊNH TỰ TỬ

- Tổn thương tế bào da

- Tiếp xúc với lửa, điện,…

hoặc chất khí, lỏng, rắn

nóng, lạnh…

- Vd: bỏng do điện, acid,

nổ bình gaz…

CÓ Ý ĐỊNH TỰ TỬ

Tử vong trong vòng 24 giờ

Do bị chìm trong chất lỏng (nước, xăng, dầu, …)

dẫn đến ngạt do thiếu ôxy hoặc ngừng tim

CHẾT ĐUỐI

Bị ngạt do bị chìm trong

chất lỏng nhưng không

tử vong

Cần đến chăm sóc y tế

hoặc bị các biến chứng

ĐUỐI NƯỚC

Hít phải, ăn vào, tiêm

vào cơ thể các loại độc

tố dẫn đến tử vong

hoặc ngộ độc cần đến

chăm sóc y tế.

NGỘ ĐỘC

Sử dụng vũ lực hăm doạ

hoặc đánh đập người,

nhóm người, cộng đồng

khác

chấn thương, tử vong,

tổn thương tinh thần,

chậm phát triển

BẠO LỰC

THEO CHỦ ĐỊNH

Có Chủ định

Không Chủ định

PHÂN LOẠI THEO CHỦ ĐỊNH

Có chủ định:

- Thương tổn do bạo lực giữa các cá nhân hoặc

tự bản thân.

- Chủ định do bản thân: tự tử

- Chủ định do đối tượng khác: hành hung, giết

người.

PHÂN LOẠI THEO CHỦ ĐỊNH

Không chủ định:

- Tổn thương không do chủ ý.

- Chấn thương hoặc chết bất ngờ.

Vd: bị trâu húc chết khi đang làm ruộng, điện

giật chết khi đang sửa điện…

PHÂN LOẠI THEO CHỦ ĐỊNH

Trước 1960s: chấn thương là do hành vi

Từ 1960s: chấn thương do sự trao đổi năng

lượng quá mức với ký chủ

MÔ HÌNH DỊCH TỄ CHẤN THƯƠNG

VẬT CHỦ (Người lái xe)

TÁC NHÂN (Sự va chạm: lực,

năng lượng)

TRUNG GIAN (Xe mô tô)

MÔI TRƯỜNG (Con đường)

Yếu tố Tình trạng sức khoẻ

Bệnh Chấn thương

Bệnh học Sốt rét Chấn thương sọ não

Sự kiện Muỗi đốt Đâm vào cây/ cột điện

Tác nhân Kí sinh trùng sốt rét Năng lượng động học

Vật truyền trung gian Muỗi Anopheles Xe máy

Hoạt động Đang ngủ Đi xe máy

Yếu tố cá thể/vật chủ Đáp ứng miễn dịch thấp Say rượu, thiếu ý kinh nghiệm, mệt mỏi

Yếu tố phương tiện Mùng chống muỗi Mũ bảo hiểm xe máy

Yếu tố môi trường Nhà gần ao tù, nước đọng Đường cua không có biển báo, mặt đường trơn

Yếu tố thời gian Đêm tối Đêm tối

Trước biến cố:

- Con người: hành vi và đặc tính của con người

làm tăng xác suất tiếp xúc với năng lượng làm

tổn thương

- Yếu tố truyền năng lượng: khả năng thắng và

các điều kiện của thắng của phương tiện vận

chuyển

- Môi trường: phương tiện vận chuyển được

đậu và các yếu tố khác làm giảm tầm nhìn

MÔ HÌNH DỊCH TỄ CHẤN THƯƠNG

Lúc biến cố:

- Con người: yếu tố làm tăng mức độ tổn thương.

- Phương tiện: điểm nhọn và cạnh tập trung năng lượng

- Môi trường: bề mặt đường cứng

MÔ HÌNH DỊCH TỄ CHẤN THƯƠNG

Sau biến cố:

- Con người: Khả năng sơ cứu thương của người ở khu

vực lân cận.

- Phương tiện vận chuyển: xe cộ lưu thông trên

đường.

- Môi trường: sự đáp ứng của dịch vụ y tế

MÔ HÌNH DỊCH TỄ CHẤN THƯƠNG

Hành vi chỉ là phần nhỏ của yếu tố góp phần

vào chấn thương.

Phải chú ý đến những yếu tố khác như đã phân tích.

MÔ HÌNH DỊCH TỄ CHẤN THƯƠNG

Chỉ số chấn thương:

- Số liệu mắc, tử vong do chấn thương.

- Phục vụ cho việc lập kế hoạch, quản lý.

- Bằng chứng cho phân tích, đánh giá.

CÁC CHỈ SỐ ĐO LƯỜNG CHẤN THƯƠNG

Tỷ suất chấn thương chung:

Vd: Năm 2015 số vụ chấn thương của tỉnh X là

3568 vụ, dân số năm 2015 của tỉnh này là 2 triệu

người.

TSCTC = 3568 x 100.000/2.000.000 = 178,4

Cứ 100 ngàn người thì lại có 178,4 vụ chấn

thương.

Số trường hợp chấn thương trong cộng đồng trong khoảng thời gian xác định x 100.000

Dân số cộng đồng đó trong cùng giai đoạn

CÁC CHỈ SỐ ĐO LƯỜNG CHẤN THƯƠNG

Tỷ suất chấn thương theo giới tính:

Vd: Năm 2015 tại tỉnh X xảy ra 534 vụ chấn thương ở

nữ giới, số nữ giới tại tỉnh này là 980 ngàn người.

TSCT Nữ = 534 x 100.000/980.000 = 54,5

Cứ 100 ngàn người phụ nữ thì có 54,5 vụ chấn

thương

Số trường hợp chấn thương phân chia theo giới trong

một cộng đồng trong khoảng thời gian xác định x 100.000

Dân số theo giới của cộng đồng đó trong cùng giai đoạn

CÁC CHỈ SỐ ĐO LƯỜNG CHẤN THƯƠNG

Tỷ suất tử vong do chấn thương:

Vd: Năm 2015 tại tỉnh X có 3768 trường hợp chấn

thương, trong đó có 549 ca tử vong, dân số của

tỉnh X là 1,5 triệu.

TSTVCT = 549 x 100.000/1.500.000 = 36,6

Trong 100 ngàn dân thì có 36,6 trường hợp tử

vong do chấn thương.

Số trường hợp tử vong do chấn thương trong

cộng đồng trong khoảng thời gian xác định x 100.000

Dân số cộng đồng đó trong cùng giai đoạn

CÁC CHỈ SỐ ĐO LƯỜNG CHẤN THƯƠNG

Vụ tai nạn giao thông:

- “Va chạm" giao thông

- Có người bị tổn hại sức khỏe với tỷ lệ thương

tật ≥ 5% hoặc thiệt hại vật chất ≥ 1 triệu đồng

CÁC CHỈ SỐ ĐO LƯỜNG CHẤN THƯƠNG

Số vụ, số người chết, số người bị thương:

- Số vụ, số người chết, bị thương do CTGT xảy ra

trên một khu vực địa lý trong một năm xác định

Vd: năm 2015, tại tỉnh X xảy ra 1500 vụ TNGT

làm 45 người chết và 1267 người bị thương

CÁC CHỈ SỐ ĐO LƯỜNG CHẤN THƯƠNG

Phòng ngừa chủ động

- Mục đích: thay đổi hành vi

- Sự tham gia và hợp tác của cá nhân.

- Hiệu quả phụ thuộc vào đúng biện pháp

phòng ngừa.

Vd: Thực hiện đúng luật giao thông; giáo dục ý

thức về phòng cháy;…

PHÒNG NGỪA & KIỂM SOÁT

Phòng ngừa thụ động:

- Không đòi hỏi sự tham gia cá nhân.

- Mục đích: thay đổi môi trường, phương tiện.

Vd: Luật giao thông; Luật PCCC; Quy định về an

toàn lao động,…

CÁC CHỈ SỐ ĐO LƯỜNG CHẤN THƯƠNG

Biến cố Con người Phương tiện Môi trường

Trước khi xảy ra

…. …. ….

Trong khi xảy ra

…. …. ….

Sau khi xảy ra

…. …. ….

Ma trận Haddon

PHÒNG NGỪA & KIỂM SOÁT

Đụng xe Con người Phương tiện Môi trường

Trước khi xảy ra Say rượu

Buồn ngủ…

Thắng mòn

Kính mờ

Xe đông đúc

Phạm luật

Trong khi xảy ra Dây an toàn

Tuổi

Tốc độ cao

Túi khí hỏng Giới hạn tốc độ

Sau khi xảy ra Cơ địa Tính toàn vẹn DV y tế

Ma trận Haddon trong một vụ tai nạn giao thông

PHÒNG NGỪA & KIỂM SOÁT

- Hành động nào có thể được đưa ra nhằm

ngăn cản sự kiện chấn thương xảy ra?

- Hành động nào có thể được đưa ra nhằm

giảm tác động của chấn thương nếu như chấn

thương xảy ra?

- hành động nào có thể được đưa ra sau khi

hiện tượng chấn thương xảy ra nhằm giảm

hậu quả của chấn thương?

PHÒNG NGỪA & KIỂM SOÁT

- Truyền thông thay đổi hành vi của người trực

tiếp

- Truyền thông thay đổi hành vi người gián tiếp.

- Cung cấp sự bảo vệ tự động

PHÒNG NGỪA & KIỂM SOÁT

6 yếu tố cần lưu ý:

- Cho thấy có hiệu lực.

- Cho thấy có hiệu quả.

- Được sự chấp nhận.

- Khả thi.

- Cam kết cá nhân.

- Chi phí hiệu quả.

PHÒNG NGỪA & KIỂM SOÁT