saida mak ema be atu mate ne'e presiza? · 2017. 6. 19. · 19. ko'alia ba família ho maluk sira...

12

Upload: others

Post on 08-Feb-2021

2 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

  • 1  

    SAIDA MAK EMA BE ATU MATE NE'E PRESIZA?

       

    1. Halo sira hatene katak sira la'ós mesak no sempre iha ema iha sira-nia sorin. 2. Halo sira sente laran-metin/seguru no di'ak/konfortável. 3. Iha PASIÉNSIA ho ema ida be atu mate ne'e no labele halais/aselera nia. 4. Rona no ko'alia ho ema ida be atu mate ne'e. Ko'alia no rona halibur ema

    hamutuk, halo ema ne'e sente katak sira presiza no gosta nia, halo nia sente importante.

    5. KO'ALIA BA MALU KONA-BA: sentimentu, esperansa, terus, tauk, preokupasaun no mós hirus.

  • 2  

    6. HAMAUS/KAER ema ida be atu mate ne'e no hatudu domin hodi habrani nia, no dehan ba nia katak ó hanoin/preokupa ho nia.

    7. Mak ema ida be atu mate ne'e lakohi ko'alia karik, labele ko'alia no hela

    NAFATIN iha nia sorin hamaus nia NONOOK de'it. Nia sei sente domin hosi ó-nia hamaus sira no mós tanbá ó iha nia sorin nafatin.

    8. 9. SIMU PERDAUN/DESKULPA. 10.

    Kaer nia liman, dasa/hamaus neineik nia reen-toos no kabaas no ho kuidadu kumu nia isin nia parte ne'ebé nia sente moras/ki'in.

    HABRANI NIA ATU HELA HAKMATEK no DADA-IIS MAKA'AS. Hela hakmatek no dada-iis sei tulun ema moras ne'e deskansa di'ak/laran hakmatek no halakon/haki'ik nia moras/ki'in. Uza LIAN HAKMATEK/NEINEIK NO MIDAR. Hateten ó-nia NARAN ba ema ida be atu mate ne'e hodi nia bele hatene katak ó iha nia sorin.

    Ko'alia liafuan/lala'ok domin nian tanbá ema be atu mate ne'e hakarak rona no buat ne'ebé ó presiza dehan sai ba nia hatene.

  • 3  

    TENKE HATUDU OIN-MIDAR/KSOLOK. Ko'alia kona-ba tempu sira haksolok nian hodi ema be atu mate ne'e bele iha NAFATIN ESPERANSA/LARAN-METIN.

    11. Haktuir/konta  knanoik  sira,  dere  knananuk  sira  hodi  tulun  ema  be  atu  

    mate  ne'e  haluha  nia  moras/ki'ik.

    12. Ema ida be atu mate ne'e iha nesesidade/hakaran espirituál sira, ne'e duni

    habrani nia atu ko'alia sai kona ba ne'e. HAREE BA SERIMÓNIA KULTURÁL no RELIJIOZA SIRA.

    13. Halo ema ida be atu mate ne'e sente di'ak/nesesáriu, involve/inklui nia iha família

    nia atividade sira. Halo ema be atu mate ne'e envolve/tama iha família nia atividade loroloron nian to'o de'it nia mate.

    Iha esperánsa/laran-metin parte ida importante ba ita-nia moris.

    Di'ak ba ita atu TANIS hamutuk, HAMNASA hamutuk no HAROHAN hamutuk.

  • 4  

    14. LABELE BOSOK NO KO'ALIA SAI. 15. Di'ak liu wainhira laiha lia-sumik/segredu entre ema be atu mate ne'e ho nia

    família sira ka ema be kuida nia ne'e ho maluk sira. LIA-SUMIK/SEGREDU bele hanesan didin ida ba haketak ema no halo ema moris laran-taridu/preokupadu hela de'it.

    16. Mak ko'alia kona-ba mate karik, tenke ko'alia halo di'adi'ak ho ONESTIDADE/

    LOLOOS. Lalika ta'uk mate maibé ba ema balun nia lisan susar ba atu ko'alia kona-ba mate.

    Konta ó-nia ta'uk ba maluk doben ida be atu mate ne'e, dala barak halakon ema nia preokupasaun sira no halibur/hadamen liután ema, halo semana eh loron sira ikus liu ba ema mate ne'e sai semana eh loron sira furak liu hotu/loron haluha laek.

    17. DI'AK ba ó hateten, "Ha'u lahatene pergunta ne'ebá nia resposta". Ó bele hela

    hatán hosi husu pergunta sira hanesan, "Ó hanoin halo nu'usá?", ka "Ó gosta oinsá?"

    18. Husu pergunta ba Doutór eh Ema Servisu Ba Saúde nian.

  • 5  

    19. Ko'alia ba família ho maluk sira no involve sira iha atividade no desizaun sira loroloron nian.

    20. Hatene katak RONA/AUDISAUN mak ita-nia sentidu ida ne'ebé ita sei lakon

    ikusliu, ne'e duni ema be atu mate ne'e sei rona ó-nia ko'alian/lian maske nia lako'alia eh hatán ó.

    21. Ko'alia kona-ba labarik no ema sira ne'ebé sei moris.

  • 6  

    'SORUMUTU'. TULUN IMPORTANTE NE'EBÉ MALUK TULUN-NA'IN PRESIZA

    Parte importante ida kona-ba MATE IHA UMA nia programa bolu halo naran SORUMUTU no iha ba atu uza lailais ona. SORUMUTU ne'e kona-ba atu halibur maluk, belun no belun uma sorin sira organiza sasán tuir loloos nian. Sei fó-tempu no kbiit barak liután ba ó ho ó-nia família sira hela ho imi-nia doben mate ne'e no hodi imi bele moris hamutuk nafatin.

    Wainhira ema seluk hatene katak ó tau-matan ba ema atu mate ida iha uma, sira barak, liliu ó-nia belun sira, sei fó-tulun no husu, "Ha'u bele tulun ó ho buat ruma?" Ne'e mak belun sira halo ba malu. Ó LABELE KUIDA Ó-NIA MALUK DOBEN MATEBIAN MESAMESAK. Importante katak tulun sira ne'e ó simu hosi ó-nia belun sira. Se mak iha ó-nia belun sira-nia leet haksolok atu lolo-liman ba ó hala'o knaar importante ne'e?

  • 7  

    Husu ba ema ne'e tuur hamutuk ho ó no imi hamutuk halo tuir desizaun ne'ebé hakotu tiha ona iha Sorumutu.

    A. Hakerek eh aponta belun ho maluk sira tomak nia naran iha lista. Naran ema

    sira ne'ebé ó hakarak atu hala'o knaar ne'e hamutuk ho sira. B. Hakerek/aponta iha lista knaar sira ne'ebé ó presiza ema nia tulun hanesan; te'in,

    fase-roupa, tau-matan ba labarik sira, hamaluk ema moras, ko'a/tesi ai-maran. (Haree ba fixa nia pájina 9, Sá Tulun, Mak Família nia Membru Tulun-Na'in Presiza).

    C. Mak ó hakarak karik, ó bele husu ba ó-nia belun di'ak sira atu konvida ema sira

    iha ó-nia lista halo Sorumutu ida hodi ko'alia kona-ba knaar ne'ebé ó presiza iha sira-nia tulun.

    Lailais liu ó bolu ema ba tulun ó, di'ak liu.

    • Wainhira sira to'o, hateten ba sira oinsá ó haksolok ho sira-nia tulun importante ba ó, ba ó-nia maluk ne'ebé mate no ó hahí tebes sira-nia laran-di'ak.

    • Ó nia belun di'ak sira sei lee lista knaar nian, no sira sei bolu ema hodi tulun sira iha servisu idida ne'ebé ema hatene halo.

    Belun di'ak sei tau matan ba tulun-na'in sira-nia knaar, halo sira hala'o knaar ho ksolok iha semana hirhira nia laran.

  • 8  

    Importante tebes atu ó, Tulun-Na'in Família nian, simu tulun no buat hotu organiza tiha ona. Ema ida be atu mate ne'e sei sente laran-kmaan haree nia Tulun-Na'in família nian no família tomak fó-liman ba malu. Buat ida mós mak preokupasaun no kole ba Família nia ema Tulun-na'in no nervus ba doben família nia membru ne'ebé atu mate. Importante liu hotu mak sira sei hamutuk ho ó wainhira ó-nia família ne'e mate, sira sei tulun boot wainhira ó iha terus-laran.

    Ema sira tomak ne'ebé involve iha knaar domin nian ne'e sei sente di'ak ho sira-nia tulun no sira aprende hosi esperiénsia ne'e, oinsá fó-valór ba malu.

  • 9  

    SÁ TULUN MAK MEMBRU FAMÍLIA TULUN-NA'IN PRESIZA? KNAAR ho NESESIDADE SIRA

    SÉ MAK BELE TULUN Ó

    WAINHIRA MAK SIRA BELE TULUN?

    SIRA BELE TULUN OINSÁ?

    TE'IN TAU-MATAN BA LABARIK SIRA

    HALO JARDÍN TESI/KO'A AI-MARAN

    TUUR HAMUTUK HO EMA MORAS

    LALIN BEE KNANANUK & HANANU

  • 10  

    SINÁL KONA-BA ATU BESIK MATE ONA 1. Ema ida be atu mate ne'e kbiit laek liután, mak nia hetan infesaun ruma, nia sei

    mate lais liu. 2. Ema ida be atu mate ne'e lakon tomak nia vontade ba han ai-han. Nia isin hetok

    krekas ba beibeik. Ema moras ne'e sei labarani tolan ai-hán maibé nia sei bele hemu bee uitoan-uitoan ba habokon ibun. Habrani nafatin nia hemu to'o nia labele duni hemu ona. Habokon ema moras nia ibun kulit ho bee no mina.

    3. Ema moras ne'e sei sente matan-dukur beibeik. Sira sei dukur todan beibeik no

    hadeer dalaruma de'it. 4. Sira sei sente malirin iha sira-nia liman ho ain liu sira-nia isin lolon tomak tanbá

    sira-nia sirkulasaun neineik ona/fraku ona. 5. Dalaruma wainhira besik atu mate ona, loron ida antes, kabeen tasak iha hirus

    matan bele halo lian-maran. Lian ne'e bele maka'as maibé la inkomoda ena moras ne'e. Mak ó halo ema moras ne'e tuur sei tulun nia barak.

    6. Tornozelu/ain tuban sira sei bubu. 7. Bele hetan isin-manas no mós bele kontráriu sente isin-malirin. 8. Nia sei sente nia múskulu sira kbiit laek no mós nia ibun kulit sira sei lataka

    wainhira nia toba. 9. Dalaruma sira reklama beibeik tanbá sira-nia frakeza iha isin.

  • 11  

    10. Dalaruma ó nia doben maluk ne'e sei hateten sasán ne'ebé ita lakomprende ka

    nia sente ansiozu. Nue'e ó tenke ko'alia kalma de'it ho nia ho lian mamar no hamaus nia ka hananu ba nia.

    11. Nia sei dada-iis lahanesan, dalaruma lailais no dalabalu neineik liu. 12. Wainhira iha mate ninin loos ona, nia sei dada-iis ikusliu dala 2 ka 3 mak foin

    mate. Nia oin no isin sei hakmatek no labook-an tan ona.

    Hela besik ó-nia doben ne'ebé mate, ó fó-tulun tuir ó-nia belen. Triste tebetebes ba husik nia bá no terus ne'e sei hela ho ó tempu naruk tebetebes. Ema balu terus, balu sente di'ak tanbá ema moras ne'e nia terus ramata ona. Ema balu sente hirus tanbá nia sei foin-sa'e hela mak mate. Buat sira ne'e tomak normál ba atu akontese. Tenke habrani labarik sira atu partisipa iha akontesimentu ne'e, sira-nia partisipasaun bele tulun hamamar sira-nia terus.