64

Büyük Yap›tlar›m›zKonur Ertop

OOzan, denemeci Salah Birsel birdizi kitab›nda sanat dünyam›zdayaflananlar›, kültür tarihimizin ilginçolaylar›n›, bütün bunlara sahne olmuflçevreleri anlatt›. Bu yap›tlar›n› “SalahBey Tarihi” ad› alt›nda toplad›.

SALAH BEYTAR‹H‹’NDEKÜLTÜR, SANATGÖRÜNTÜLER‹...

65

sözcük hokkabaz›y›m.” diyen yazar,kendine özgü bir sözlük gelifltirmifltir.Çal›flma yöntemini, “Biz yeryüzündeolup biten f›rdalar› alt alta dizmektenbaflka bir fley yapm›yoruz. Ama onlar›süllüm-sako’lu, bidi-bidi bako’lu elek-ten geçirdikten ve sirke sar›msak veince çekilmifl cevize yat›rd›ktan sonraf›flt›kl›yoruz. Bir de yeni bir çeflni,

Befl kitapta tamamlanan bu diziyle ilgili olarak fluaç›kamay› yapm›flt›r: “Edebiyatç›lar›n toplaflt›klar›yerleri yazmak isterken Kahveler Kitab› ile AhBeyo¤lu vah Beyo¤lu ortaya ç›kt›. Ah Beyo¤lu...’nunson bölümü, Bo¤aziçi’nden bahseder; Ruflen Eflrefokulu as›p, yaya taa Beykoz’da oturan AbdülhakHâmit’i görmeye gider, onu anlatmakla bafllam›flt›mBo¤aziçi’ne, üç kitapta bitirdim;

BBo¤aziçi fi›ng›r M›ng›r, Sergüzeflt-i

Nono Bey ve Elmas Bo¤aziçi,

‹stanbul-Paris...

Dizide, gidip geldikleri kahveler,içkievleri, yaflad›klar› semtler anlat›l›r-ken yazarlar›n birbirleriyle iliflkileri,kiflilik özellikleri, yaflamlar›, yap›tlar›renkli çizgilerle canland›r›lm›flt›r.Yazar›n, Tanzimat dönemine kadaruzanan tarih olaylar›yla, geçmifl dö-nem insanlar›yla ilgili birbirinden il-ginç ayr›nt›lar için yüzlerce kaynaktanyararland›¤› görülür. Kitap sonlar›ndagösterilen “Kaynakça” bölümleri, top-lam 25 sayfay› bulmaktad›r.

Yazar nas›l çal›flt›¤›n› aç›klarken,“Biz gördüklerimizi ve duyduklar›m›-z› yaz›yoruz. Kendi düfl dünyam›zdanbir fleyler katm›yoruz. Yaln›z Türkçe-nin haddeden geçirilmiflini veriyoruz.Üstüne de yergi ve saraka tozlar› ser-pifltiriyoruz,” demektedir.

fiiirlerinde oldu¤u gibi, ozan›n dene-melerinde, “tarih”inde de anlat›m›alaysamal›d›r. Kendine özgü, e¤lendi-rici bir dil kurmufltur. “Ben sözcükle-rin ard›ndan koflan bir yazar›m. Bir

BD fiUBAT 2013

yeni bir a¤›z kat›yoruz ki bu, on yüzbin y›l geçse kimsede kolay kolaygörünemez,” diye aç›klar...

Dizinin ilk ad›mlar›ndan Ah Beyo¤-lu Vah Beyo¤lu’ndan söz ederken,“Bu kitap Beyo¤lu’nu anlat›r. Ad›mbafl›nda p›k p›k gülmeler, ku¤urmalar,gürlemeler, vakvaklamalar, koflturma-lar, ahlamalar, kalg›malar, ifildeme-ler, cakcaklanmalar. Ama en çok daedebiyat kahveleri bafl› çeker. Yeriüst köfle olan ozanlar, ressamlar, ga-zeteciler, tiyatrocular, k›sacas› güzel

yazanlar, güzel konuflanlar çok var›r,çok gelir.

Bu kitaba bir edebiyat tarihi gözüile bak›lsa da yeridir. Çünkü bu kitap-ta yazarlar›n sanat anlay›fllar›ndan,edebiyat dergilerinden, fliir ak›mlar›n-dan da aç›lm›flt›r. Demek isteriz ki bukitap bir edebiyat kufla¤›n›n tarihidir,”diyordu.

Nisuaz Pastanesi’nde toplananyazarlardan tarihçi Emin Ali Çavl›,“kimsenin on sayfa tarih bilmedi¤ini”öne sürermifl. “Salah Bey Tarihi” ya-zar›, bu sözü de¤erlendiriyor:

“O günlerde bu söz pek ayk›r› ge-lir Birsel’e. ‹ri k›y›m yap›s›yla çevre-sindekilere korku salan bu ihtiyar› birdüflünce züppesi sayar. Sonralar› Bir-sel anlayacakt›r ki, Çavl›’n›n dedikle-rinde büyük bir gerçek vard›r. ‹nsan-lar›n bafl›na gelenler de¤il on sayfa,bir sayfa bile tarih bilmemekten do¤-maktad›r.”

Kendisini flaka yollu, “Efdal-ülmüellifin (yazarlar›n en üstünü) SalahEfendi” diye adland›ran yazar, nas›lbir yap›t kaleme ald›¤›n› son kitab›n

BD fiUBAT 2013

Bu kitaba bir edebiyattarihi gözüyle bak›lsa dayeridir. Çünkü bukitapta yazarlar›nsanat anlay›fllar›n-dan, edebiyatdergilerinden, fliirak›mlar›ndan daaç›lm›flt›r.

S67

bitiminde yine flaka yollu anlatacakt›r:“Böyle bir tarih bir daha yaz›la-

maz. Ey ‹zmirli Salah Bey onu sen debir daha tartak martak getiremezsin.Çünkü o yaflad›klar›n›, bir daha yafla-yamaz, bir daha bilemezsin. (...) K›sa-cas›, ayr› bir dil, ayr› bir rüzgâr estir-dik. Bu kitap dünyan›n bir ibret evioldu¤unu belirlemek için yaz›ld›. Ak-l›yla düflünüp okuyacaklara yüz binselam.”

Salah Birsel’den “kahve kuflu” de-di¤i eski-yeni meslekdafllar›n›n kahveköflelerinde yüz y›l› dolduran serüven-lerini ö¤reniriz.

“Bunlar yataklar›n› al›p kahveyetafl›nmam›flt›r ama her gün kahvedeüç, befl saatlerini geçirmeden edeme-mifllerdir. Bu kahveler üzerine yapt›¤›incelemeyle bata¤›n bata¤›na sapla-nan bizim zavall› Salah Birsel’i sorar-san›z -ki art›k sorulmal›d›r-o da, lafde¤il, 22 y›l›n› -1940 ile 1962 aras›-ba¤›fllam›flt›r bu kahvelere,” der!

Kaynaklardan titizlikle derledi¤ibilgilerden sonra ken-di yaflam›ndan sayfa-lar açar:

1940’larda genç-yafll›, tutucu-ilericiedebiyatç›lar› biraradaa¤›rlayan Küllük kah-vesi, “Beyaz›t Camii’nin Aksaray’a bakankap›s› alt›nda kuytu,koltukalt› bir yer”dir.Yahya Kemal, FarukNafiz Çaml›bel, Ah-met Hamdi Tanp›nar,Abdülbaki Gölp›narl›,

Reflat Nuri Güntekin, Ahmet KutsiTecer, Suut Kemal Yetkin, Ataç, Abi-din Dino, Arif Dino, Asaf Halet Çele-bi, Arif Kaptan, Bedri Rahmi Eyu-bo¤lu, Sabahattin Kudret Aksal, Ce-lal S›lay, Sait Faik orada görünürler...

‹kbal K›raathanesi, NuruosmaniyeCaddesi’nin bitiminde sol köflede, ca-minin karfl›s›ndad›r. Mütarekede Der-gâh Dergisi yazarlar›n›n (Yahya Ke-mal, Mustafa Nihat Özön, Mustafafiekip Tunç, Ahmet Hamdi Tanp›narHasan Âli Yücel, Ataç vb.) u¤rak yeriolmufltur. 1951’de Adana’dan ‹stan-bul’a göç etmesinden sonra OrhanKemal’in arkadafllar›yla birlikte ençok gelip gitti¤i yerlerden biridir. An-kara Caddesi ile Ebussuut Caddesi’nin kesiflti¤i köfledeki Meserret, Ser-vetifünunculara kucak açm›flt›r. NecipFaz›l, Reflat Nuri, Osman Cemal Kay-g›l›, Nizamettin Nazif, Sait Faik, S.K. Aksal orada görünürler.

Tepebafl›’nda Kanuni esasi K›-raathanesi, yine orada fiehir Tiyatro-

BD fiUBAT 2013

Markiz Pastanesi

68

sunun tam karfl›s›nda Pelit Kahvesi,Asmal›mescit’te Elit Kahvesi, ‹stiklalCaddesi’yle Kumbarac› Yokuflu’nunbirleflti¤i köflede Lebon Pastanesi,onun karfl›s›nda Markiz Pastanesi,‹stiklal Caddesinde büyük bir binan›n(flimdilerde Akbank Genel Müdürlü-¤ü) alt kat›n› bafltan bafla kaplayanNisuaz Salah Birsel’in anlatt›¤› yerle-rin yaln›zca birkaç›d›r.

1950’lerin sonunda “sosyal realiz-m”i savunan Atilla ‹lhan’›n yerleflti¤iBaylan Pastanesinde Ahmet Oktay,Y›lmaz Gruda, Güner Sümer, AsafÇi¤iltepe gibi gençler, onun çevresin-dedir. Demir Özlü, “Bunalt› edebiyat›”n›n bir temsilcisidir. Solcularla tutucu-lar›n kap›flt›¤› Dram Tiyatrosu olay›-n›n tezgâhland›¤› yer buras›d›r!

Tepebafl› Bahçesi, Taksim bahçesi,Cennet Bahçesi de edebiyatç›lara evsahipli¤i yapm›fl yerlerdendir.

Dizinin sonraki kitaplar›, art›k geniflbiçimde Bo¤aziçi semtlerinde, burada-ki yal›larda yaflananlar› göz önüneserecektir. Elbette alçakgönüllü, yok-sul yazarlar bu gösteriflli çevreye pek

de yaklaflmam›flt›r.Bo¤aziçi fi›ng›r M›ng›r kitab›na

yazar flu sözlerle bafllam›flt›r:“Bu kitap Bo¤aziçi’nin insan ha-

ritas›n› verir. Ona Bo¤aziçi’nin GizliTarihi desek de olur.”

Elbette “vükela (vekiller, devletadamlar›) tarlas›” diye tan›mlad›¤›Bo¤aziçi’nin gösteriflli yal›lar›, dona-n›ml› bahçeleri, mehtap e¤lencelerialçakgönüllü, yoksul edebiyatç›lar›ndünyas›na yak›n de¤ildir:

“Gerçekte Bo¤az, edebiyatç›larakollar›n› pek açmaz. Havafifleklerini,çanakmehtaplar›n›, püskürmelerini,çark›feleklerini onlardan boyuna ka-ç›r›r. Bo¤az padiflahlar›n, ya da padi-flah bendelerinin tarlas›d›r.”

Edebiyatç›lar›n Bo¤aziçi’ne birucundan yaklaflan yaflam› pek s›n›rl›-d›r: “Yazarlar Bo¤az’da lenger olmufl-larsa, kira evlerinde olmufllard›r. Buköflklerin ya da yal›lar›n ço¤u da eski-mifl, eprimifl fleylerdir. (...) Onlar sa¤a,sola pata çakmad›klar›, hep do¤rubildiklerinin do¤rultusunda yürüdük-leri için, birçok büyükten büyük fieh-zade kap›lar, kendilerine kilitli kalm›fl-t›r”

Birsel’in anlatt›klar› tarih araflt›r-mac›lar›n›n kitaplar›ndakilerden ol-dukça ayr›d›r. Ozan-denemeci bu öl-çülü biçili kaynaklardan çekip ç›kar-d›¤› bilgiyi, günümüz okuruna, flakagibi sunmufltur. Diliyle, anlat›m›ylakurallara yançizmekten hofllanm›fl;kiflileri, olaylar› ince bir alayc›l›klakitaplar›na tafl›m›flt›r.

“Biz bu kitapta Bo¤az’›n fl›ng›r›n›anlat›yoruz. Ne ki, zaman zaman, ara-

BD fiUBAT 2013

Dizinin sonrakikitaplar›, art›kgenifl biçimdeBo¤aziçi semtle-rinde, buradakiyal›lardayaflananlar› gözönüne serecektir.

S

69

ya padiflahlar›n, vükelan›n ve tüm pa-flalar›n t›ng›r›n› da s›k›flt›rd›¤›m›zagöre, Ahmet Esat Paflan›n sadrazam-l›ktan nas›l al›nd›¤›n› da sergileyelimki, çok gülünsün, çok a¤lans›n...”

Salah Birsel kahvelere girip ç›kan,Bo¤az semtlerinden gelip geçen ede-biyatç›lar› konu edinirken onlar›n ya-p›tlar›ndan kiflilik çizgilerini ortayaserer: “Gerçekte Orhan Veli gözba¤c›olmasa bile ad›n› üne kavuflturmakiçin geceyi gündüze katarak planlardüzer. Bu planlar kimi zaman Kad›köyHalkevinde yapt›¤› konuflma s›ras›ndamasan›n üsüne boylu boyunca uzan-mak, kimi zaman da Ahmet Hamdi ileSar›yer’de kay›k safa-s›na ç›km›flken kay›¤›devirip denize düflmekbiçiminde sonuç verir.Hele Orhan Veli, buikinci haber türündenolanlar›n gerçekle il-gisi olmad›¤›na ald›r-maz, sadece bu habe-rin gazete sütunla-r›nda yer almas›nadikkat eder.”

Böylece Sait Faik,‹lhan Berk, Cahit Ir-gat, Orhon Murat Ar›-burnu, Salim fiengil,Nezihe Meriç, Leyla Erbil, SevimBurak, Özdemir Asaf, Cemil Meriç,Oktay Akbal, Faz›l Hüsnü Da¤lar-ca, Sait Faik, Behçet Necatigil, Saba-hattin Kudret Aksal, Rüfltü Onur gibiyazarlar›n kiflilik dü¤ümleri çözülür,yap›tlar› ayd›nlanm›fl olur.

Çevresindeki yazarlardan söz edi-

lirken öne ç›kan, ço¤unlukla SalahBirsel’dir! Cahit S›tk›’n›n Ziya Osma-n’a yazd›¤› bir mektubun Salah Birselile ilgili sat›rlar› sözkonusu olunca“Gerçi o mektup Salah Birsel’i mem-nun edecek nitelikte say›lmaz ama,biz de burada Salah Birsel’in flakflak-ç›l›¤›n› yapacak de¤iliz.” dese de hepbir ad›m önde görünen, biraz dahahakl› ç›kan Birsel’in kendisidir. “Salah Bey Tarihi”ni elefltirel dü-flünce beslemifltir. Yazar meslekdafl-lar›na elefltiriyle yaklafl›rken gülümse-meyi, gülümsetmeyi elden b›rakmaz.Zaman zaman dalg›nl›¤a düflmemiflde¤ildir. Ancak bunlar› önemsemez.“Yaflas›n anakronizm” (yanl›fl zaman-

lama) der! “Salah Bey Tarihi”ndeyazar›n anlat›m›, anlatt›klar›n›n önünegeçmifltir.

Kültürsanat dünyam›za iliflkin bubefl büyük cilt, farkl› kuflaklar, farkl›kültür birikimi olanlar için ö¤retici,e¤lendirici bir kaynakt›r. •

konurertop@butundunya.com.tr

BD fiUBAT 2013

‹lhan Berk, Edip Cansever, Salah Birsel