Guðný B 1

Sálræn skyndihjálp og mannlegur stuðningur.

• Við höfum stöðugt þörf fyrir stuðning í lífinu, ekki aðeins þegar e-h bjátar á.

• Sú kenning að einungis þeir sem eru stórir og likamlega sterkir lifi af erfiðar aðstæður hefur verið afsönnuð.

• Upplifun einstaklingsins á vandanum, leiðir til hvernig úrvinnst, það er STAÐREYND.

• AÐ FINNA LÍFI SÍNU TILGANG ÞRÁTT FYRIR ERFIÐ LÍFSSKILYRÐI. Viktor E. Franklin.

Guðný B 2

Maslow´s theory

Breyting á möguleikum í veruleika

Sjálfsvirðing

Ást og það að tilheyra

Öryggi

Lífeðlisfræðilegar þarfir.

Guðný B 3

Mætum einstaklingnum þar sem hann er.

• Erum við búin að “dæma”, án þess að hafa allar upplýsingar !

• Hefur okkar persónul. skoðun áhrif á hvernig við mætum einstaklingnum og aðstandendum hans ?

• Aukum við á virðingu eða drögum við úr henni ?

Guðný B 4

Markmið í samskiptum / samvinnu.

• Að vera sönn / sannur.• Heiðarleg / ur.• Virk / ur.• Vakandi.• Sýna virðingu.• Vera fordómalaus.• Setja mig í spor...• Kunna að hlusta.• Senda skýr skilaboð.• Vera samkvæm sjálfri /

sjálfum mér• Muna eftir því jákvæða.• Gefa af sjálfri / sjálfum mér.• Aðstoða af fremsta megni.

Guðný B 5

Samskipti / samvinna felst m.a annars í:

• Undirbúnig • Sjálfsskoðun mín hugmyndir og

fordómar.• Safna upplýsingum.• Setja mér markmið.

• Vinnu.• Mat og stöðug endurmat.• Byggja upp traust.• Tryggja og sýna öryggi.• Hlutverka skipti.• Samvinna.

• Það reynir á áræðanleika minn og úthald.

Guðný B 6

Tjáskipti• Einstaklingur sem orðið hefur fyrir sárri lífsreynslu

hlustar eftir öllu sem sagt er og getur:

– oftúlkað það sem hann heyrir

– brugðist of sterkt við skilaboðum

• Við tjáum okkur með orðum, raddblæ, svipbrigðum og látbragði. Rétt er að hafa í huga að:

– líkamsmálið telst vera 54% af tjáningu okkar

– tónninn 34%

– tungumálið ekki nema 12%

• Nauðsynlegt að hjálparinn þekki sjálfan sig

– til að gefa ekki tvöföld skilaboð

– til að takast á við tilfinningar og afstöðu sem getur haft neikvæð áhrif á samskiptin

Guðný B 7

Að auka á virðingu !

• Almenn kurteisi.• Raddbeiting• Augnsamband• Líkamstjáning.• Tekið mark á.• Nærgætni og hlýja.• Mörk mín virt.• Skilningur.• Bros og humor.• Tvö eyru einn munnur.

Guðný B 8

Hvað er það sem við gerum vel.

• Tökum við vel á móti degi hverjum með skjólst. okkar og aðstandendum hans ?

• Er öryggi tryggt • Er daglegum þörfum mætt• Hlustum• Heyrum• Túlkum• Snertum• Nuddum• Treystum• Styðjum• Byggjum við upp von ?

Guðný B 9

Fjölskyldan.• Fjölskyldan er eins og

órói, leitast alltaf við að hafa jafnvægi.

• Fjárhagur, öldrun, veikindi og slys eru fjölskyldumál.

• Breyting hjá einum hefur áhrif á “alla”.

• Fjölskyldan sem eining er sterkari en brot af einingu.

Guðný B 10

Vinna með fjölskyldu.

• Kanna og greina ástand skjólstæðings og fjölskyldunnar.

• Vinna úr viðnámi og andstöðu.

• Mæta síbreytilegum þörfum.

• Muna eftir trúnaði..... Hver má vita hvað ?

Guðný B 11

Alvarlegir atburðir

• Skapa andlegt og líkamlegt álag.

• Hafa áhrif á líðan.• Skapa streitu.• Enda oft með niðurbroti.• Geta verið upphaf af

ævilöngum erfiðleikum.• Áhætta er mismunandi

gagnvart álagi.

Guðný B 12

• Merki um sálræna vanlíðan

• Kall á hjálp

• Kvartanir upplýsa sjaldan um orsakir

• Veldur ótta og reiði viðmælanda

• Hætta á að viðbrögð miði að því að draga úr eigin streitu

• Taktu reiði viðkomandi ekki

persónulega

Reiði er streituviðbragð

Guðný B 13

• Uppbyggileg:– Jákvæð tilfinning ef tjáð í orðum– Gera sér grein fyrir orsök reiðinnar– Létta á sér

• Niðurbrjótandi:– Segir ekki nákvæmlega frá orsök– Alhæfir um annað fólk og fyrri aðstæður– Tekur ekki ábyrgð á reiðinni– Kennir öðrum um

Útrás reiði

Guðný B 14

Hvað ?

Guðný B 15

• Kreppa er röskun á annars stöðugu ástandi

• Tímabil

– Tilfinningalegt uppnám

• Erfiðar aðstæður – Getur ekki losnað úr– Getur ekki notað sín vanalegu bjargráð.

Hvað er kreppa?

Guðný B 16

• Undanfari sársaukafullur

• Getur ýft upp eldri áföll - sterkari viðbrögð

– nýtt tækifæri til að vinna úr eldra áfallinu

• Vaxtamöguleikar

• Hvati sem hristir upp í gömlum venjum,

– vekur ný viðbrögð, leiðir til nýrrar þróunar

Nokkrar staðhæfingar um kreppu

Guðný B 17

• Ekki sjúkdómur né sjúklegt ástand

• Aðlögun / viðbrögð við aðstæðum eða atburðum

• Misjöfn viðbrögð við sams konar atburðum

• Ákveðnir atburðir leiða til kreppu hjá nær öllu

fólki

Staðhæfingar um kreppu

Guðný B 18

• Upplifun

• Fjöldi áreita

• Tími sem áreiti varir

• Fyrri reynsla

• Stuðningsaðilar

• Persónuleiki C– Áskorun, Skuldbinding, Stjórn

Það sem hefur áhrif á úrvinnslu:

Guðný B 19

• Skynjun einstaklings á atburðinum

• Viðbrögð einstaklings

• Viðbrögð umhverfisins

• Fyrri reynsla einstaklings

Hvað ræður úrslitum um þróun kreppu?

Guðný B 20

Atburður þar sem:

• Einstaklingur upplifir það að: öryggi hans er ógnað.

• Lendir í lífshættu

• Miklum líkamsáverkum eða ógnun um slíkt.

• Verður vitni að álíka hjá öðrum.

Hvað er Áfall?

Guðný B 21

• Sársauki og ótti

• Ógnar trú okkar á “réttlátan heim”.

• Ógnar sjálfsmynd okkar.

• Eyðileggur traust.

• Hróflar við öryggistilfinningu okkar.

• Endurmat á heimsmynd , sjálfsmynd

Hvað gerir atburð að áfalli ?

Guðný B 22

Viðbrögð við áfalli • Breyting á skynjun og minni

• Óraunveruleikatilfinning

• Aukin næmni - umhverfi, minni

• Viðkvæmni

• Deyfð

• Óróleiki/endurteknar minningar um atburðinn

• Áhugaleysi/sinnuleysi, hlédrægni, einangrun

Guðný B 23

• Skjálfti, sviti, munnþurrkur• Svimi, höfuðverkur• Hraður hjartsláttur• Hækkaður blóðþrýstingur• Hröð öndun / erfiðleikar• Aukinn þvagútskilnaður• Ógleði, uppköst

Algeng einkenni áfallastreitu

Líkamleg

Guðný B 24

Algeng einkenni áfallastreitu

• Óskýr hugsun• Erfiðleikar við ákvarðantöku• Léleg áttun• Einbeitingarörðugleikar• Minnisleysi

Hugræn

Guðný B 25

• Kvíði, deyfð• Reiði, grátur, hlátur• Hræðsla• Ótti við að missa stjórn• Vonleysi

Algeng einkenni áfallastreitu

Tilfinningaleg

Guðný B 26

Algeng einkenni áfallastreitu

• Einangrun, þögull

• Ofvirkni, eirðarleysi

• Dregur úr frumkvæði

• Breyting á:hegðun,matarvenjum,persónulegriumhirðu.

Hegðun

Guðný B 27

Áfallakreppa• Kemur í kjölfar óvæntra og ófyrirsjáanlegra

atburða s.s.

– stórslysa

– ofbeldis

– skyndilegra dauðsfalla

nákominna

Guðný B 28

Kreppuúrvinnsla 1. Áfallsskeið

• Mínútur - dagar

• Fólk verður sem lamað

• Missir um tíma hæfileikann til að hugsa skýrt og

bregðast við af skynsemi

• Mikið uppnám

• Líkamleg einkenni: skjálfti, hröð öndun, breytingar á

litarhafti

Guðný B 29

• Dagar - vikur

• Áttar sig betur á

– hvað gerðist

– hverjar afleiðingarnar eru

• Hefði verið hægt að gera eitthvað öðruvísi?

Kreppuúrvinnsla 2. Viðbragðsskeið

Guðný B 30

• Nokkrir mánuðir.

• Hugsanir um atburðinn enn til staðar.

• Getur fengist við aðra hluti.

Kreppuúrvinnsla 3. Úrvinnsluskeið

Guðný B 31

Kreppuúrvinnsla 4. Áttun

• Kreppunni lokið

• Einstaklingur e.t.v. aldrei samur

• Atburður stýrir ekki lengur

líðan/lífi

Guðný B 32

• Aukinnar hæfni til að bregðast við erfiðleikum

eða

• Sjúklegra einkenna

Kreppa getur ýmist leitt til:

Guðný B 33

• Raunsætt mat og viðurkenning á atburði

sem veldur kreppu

• Viðeigandi stjórnun tilfinninga

• Vilji til að leita sér hjálpar

• Tilboð um viðeigandi hjálp

Nauðsynlegar forsendur til að hægt sé að leysa kreppu

Guðný B 34

Sálræn skyndihjálp• Líkamleg og andleg aðhlynning

einstaklings sem orðið hefur fyrir áfalli

• Markmið: að styðja til fyrra jafnvægis og

sjálfstæðis

• Milliliðalaus og tafarlaus

• Hér og nú

• Væntingar og áherslur eru ljósar

– líðan og upplifanir þolanda áfalls eru í

brennidepli

Guðný B 35

Hvernig veitum við sálræna skyndihjálp?

• Hlusta og vera reiðubúin til

að taka á móti tilfinningum

• Hjálpa einstaklingnum við að horfast í augu við raunveruleikann á sínum forsendum og hraða

Guðný B 36

Sálræna skyndihjálp?

• Tryggja andlegt og líkamlegt öryggi

• Sýna rósemi og stillingu í athöfnum og orði

• Skapa örugga umgjörð, verja fyrir utanaðkomandi

áreiti

• Frumþarfir: fæði, klæði, skjól

• Sýna virðingu þó hegðun og viðbrögð séu þér

framandi

• Vera nálægur og gefa til kynna að þú hafir nægan tíma

Guðný B 37

Fyrstu viðbrögð.

• Halda ró sinni

• Skapa öruggt og rólegt umhverfi.

• Upplýsa eins og kostur er.

• Aðstoða við hagnýt mál

• Umhyggja.

• Alls ekki “djúp” sálfræði viðtöl.

• Meta ástand/líðan, eftirfylgni.

Guðný B 38

Virk hlustun

• Hlustaðu eftir því sem sagt er

• Hlustaðu eftir því sem býr að baki

• Hugleiddu það sem ekki er sagt berum orðum

• Fylgstu með eigin líkamstjáningu og hindrunum í tilfinningatjáningu

• Hlustaðu með hluttekningu án þess að dæma

Guðný B 39

Að hlusta af hluttekningu

• Þú gerir viðmælanda þínum ljóst að þú skiljir aðstöðu hans eða vanda

• Þú reynir að setja þig í hans spor og getur þannig reynt að skilja hvernig honum líður

• Gerir þig vinsamlegan þó svo að viðmælandinn sé reiður vegna þess sem gerst hefur

• Tjá viðmælandanum beint og óbeint að þér sé annt um það sem hann segir

Guðný B 40

Þegar þú hlustar.

• Hlustaðu með andlitinu.– Kinka kolli, halla sér fram, horfa beint í augu.

• Vertu meðvituð/aður um hegðun þína– Forðastu að senda neikvæð skilaboð

• Gættu að mannhelginni.– Hversu nálægt viðkomani máttu koma.

Guðný B 41

•Ég heyri þig segja...•Þegar þú sagðir..., áttirðu þá við...?•Skil ég það rétt að þú meinir...?•Ég veit ekki hvort ég hef skilið þig rétt•Berum það saman sem við sögðum•Ég veit ekki hvort ég hef sagt þetta nógu skýrt •Speglandi athugasemd er gott að fylgja eftir með opinni spurningu

Speglun

Guðný B 42

Trúnaður

• Hver má vita hvað ?

AllirStarfsfélag – kunningjar

Fjölskylda – vinirMaki – Ástvinir

Enginn

Guðný B 43

Úrvinnsla - Markmið

• Viðurkenna það sem gerðist.

• Sætta sig við viðbrögð og tilfinningar.

• Draga lærdóm af því sem gerðist.

• Nýta reynslu á uppbyggilegan hátt, nýjar brautir.

Guðný B 44

Hættumerki ! Þarf faglega aðstoð !

• Ringlaður, getur etv jafnvel ekki sagt til nafns.

• Óraunveruleiki, ótta tilfinning, finnst að hann sé að verða vitlaus.

• Óttast um að stytta sér aldur, eða skaða aðra.

• Fer að gera hluti sem enginn getur skilið t.d sí endur taka sömu athöfnina æ ofan í æ.

• Lamaður meira og minna.

• Ófær um að sinna daglegu amstri.

• Tilfinningasljór.• Einangrar sig.• Ofvirkni, eirðarleysi,

einbeitingarleysi, getur ekki verið kyrr.

• Stjórnlaust málæði, jafnvel sundurlaust.

• Svefnleysi.• Minnistap• Misnotkun áfengis og lyfja.• Ofskynjanir.

Guðný B 45

Þegar lífið er erfitt.• Viðurkenndu tilfinningar

þínar og ekki skammast þín fyrir þær.

• Nýttu þér alla þá krafta sem þú hefur til hjálpar.

• Hugaðu að því sem hefur áhrif á líf þitt.

• Hreyfðu þig.• Gættu að því hverja þú

umgengst.• Nýttu þér afþreyingu sem

gefur þér innblástur.• Talaðu við þína nánustu.• Efldu andlegt líf þitt.

Guðný B 46

Takk fyrir mig.