DE CUONG TUYEN TRUYENKy ni~m 80 nam Ngay Nam Ky khOi nghia

(23/1111940 - 2311112020)

I. BOI cANH LICH SU, DIEN BIEN, KET QuA cuoc KHOINGHiANAMKY

1.B8i canh lich sir

Thang 9/1939, ChiSn tranh thS gioi lin thir II bung n6. Thang 6/1940, Phapdiu hang phat xit Dire. Loi dung co hQi nay, cu6i thang 9/1940, phat xit Nhat keoquan vao Dong DUO'Ilg,til day Nhan dan ta lam vao tinh thS "mot c6 hai trong".Thang 1111940, bon quan phiet Thai Lan thea lenh phat xit Nhat tiSn danhCampuchia. Thirc dan Phap b~t linh Nam BQ ra tr~n lam bia do dan cho chung,Cam thu thuc dan Phap va duoc c6 vtl boi tieng sung khoi nghia B~c SO'Il,Nhandan Nam BQ S\lC soi tranh d~u.

HQi nghi Ban Chap hanh Trung UO'IlgDang l§.nthir bay (khoa I) tir ngay 6 dSnngay 8/1111939 tai Ba DiSm (Hoc Mon, Gia Dinh) nh~ dinh: Nhat se xam chiemDong DUO'Ilgva Phap se diu hang Nh~t, each mang Dong DUO'Ilgse bung n6; do'v~y,phai doan kSt thlJc hi~n b~g dugc nhi~m V\l chinh c6t la danh d6 dS qu6c, giaiphong dan tQc; chit truO'Ilg thanh l~p M~t tr~ th6ng nh~t dan tQc phan dS DongDUO'llg,doan kSt rQng rai cac t§.nglOp,giai c~p, dan tQcva cac ca nhan yeu nuac.

Tinh th§.nNghl. quySt da sam di vao dang vien, qu§.n chUng. Phong trao cachm~g a Nam Ky ngay cang phat triSn m~nh me, lien tiSp diSn ra nhiSu cUQcmittinh, biSu tinh, d~u tranh. D~c bi~t la cac cUQcd~u tranh ch6ng b~t linh diSn ram~ me kS ti:r khi thlJc dan Phap b~t them linh Vi~t Nam dem sang chiSn truOngbien giai Ai Lao (Lao) - Cao Mien (Campuchia) dS ch6ng Xiem (Thai Lan). KhithS chiSn d~u diSn ra hiu kh~p Nam Ky, d~c bi~t la a My Tho, VInh Long, LongXuyen, Chg Lan, Gia Djnh, Tan An, Vilng Tau, Tra Vinh ...

Tren cO'sa do, thang 311940, Ban ThuOng V\l Xu ity Nam Ky do d6ng chivo Van T§.nlam Bi thu thao ra nJ cucmg chudn bi bc;zoa(jng. Til thang 7 dSn thang10/1940, Dang bQNam Ky lien tiSp t6 chuc nhiSu cUQch<;>pdS ban chit truang vag~p rut lanh d~o Nhan dan chufuI bi khCYinghia vU trang, thong qua nJ cucmg; chutruang thanh l~p Ban Chi huy va Ban Quan S\l' cac c~p; xac djnh hinh thuc chinhquy@n,qu6c k)', khfiu hi~u; v~ch cac chinh sach d6i vOiNhan dan ...

DSn gifra thang 11/1940, truac tinh thk d~u tranh cua quk chUng, d~c bi~tla tinh th§.n phan chiSn cua binh linh Vi~t Nam trong quan dQi Phap, Xu uyNam Ky quySt dinh phat dQng toan Nam Ky n6i d~y danh d6 chinh quy@nthuQcdia, gianh chinh quySn v@tay Nhan dan. Ngay 2111111940, ThuOng V\l Xu uy rathong bao cho cac c~p bQDang nh~t lo~t phat dQng Nhan dan n6i d~y vao luc 24

2

gio ngay 22/11/1940. Thai diSm hanh dQng nhfit Ioat (y cac tinh Nam Ky la luc 0gio ngay 22, rang 23/1111940, hieu lenh la den Sai Gon t~t hoac co tieng sung n6.

HQi nghi Trung irong Dang hop tai Dinh Bang (B~c Ninh) tir ngay 6 dSn9/1111940 nhan dinh diSu kien khoi nghia 6' Nam Ky va trong ca mroc chua chinmuoi, dS nghi Xu uy Nam Ky chua nen phat dQng khoi nghia, Trung irong phaid6ng chi Phan Dang Luu tro vS truyen dat quyet dinh cua Trung irong cho Xu uyNam Ky. Nhung khi d6ng chi Phan Dang Luu vS toi Sai Gon thi l~nh khoi nghiada ban hanh toi cac dia phirong khong thS thu h6i; mot s6 can bQ chu ch6t cua Xuuy da bi dich b~t, CUQckhoi nghia v§n n6 ra thea kS hoach.

2. Di~n bi~n, k~t qua CUQC khOi nghia

Chi trong mQt thai gian ng~n kS tiI khi Thuang V\l Xu uy ra nd cuong chudnbi br;lOil9ng (thang 3/1940), cong tac chufrn bi kh6'i nghia dugc triSn khai d.t khfrntruang; cac t6 chuc phan dS xufit hi~n nhiSu nol, nhfit 1a 6' vUng nong thon. Mittinh, biSu tinh lien tiSp n6 ra. NhiSu nai dich dSn danh pha, Nhan dan n6i tr6ngmo, uy hiSp dich, bao v~ can bQ. Cac dQi tv v~, du kich phat triSn ngay trongnhfrng xi nghi~p Ian a Sai Gon nhu Ba Son, nha may den Chg Quan, truang BachNgh~ ... d nong thon, ph§n Ian cac xa dSu co illmQt tiSu dQi dSn mQt trung dQi dukich. Cac ca so san xu§.tvii khi lam vi~c su6t ngay demoNhan dan quyen gop kimkhi dS duc d~; xufit hi~n nhfrng co sa lam born, llJUd~ xi mang, sUng tho sa 6'Mop Xanh (Tan An), Ba U (My Tho), chua Hoa Thugng D6ng (R~ch Gia) ...Phong trao ch6ng chien tranh, ch6ng b~t linh vai khftu hi~u "khong mQt d6ng xu,khong mQt nguai linh cho dS qu6c chiSn tranh" ngay cang Ian rQng. Cong tac binhv~ dugc t6 chuc rao riSt, ph§n Ian trong s6 15.000 binh linh ngum Vi~t trongquan dQiPhap dong 6' Sai Gon sfuI sang ph6i hgp n6i d~y.

Tuy nhien, vi kS ho~ch khffi nghia bi dich biSt truac nen chUng lUng S\lC b~tba, gift binh linh ngum Vi~t a trong tr~i, tuac vii khi cua binh linh phan chiSn. Duv~y, cUQckh6'i nghia Nam Ky v§n diSn ra thea dUng kS ho~ch vao dem 22 r~ngsang 2311111940.

Khai nghia bUng n6 d6ng lo~t t~i hAu het cac tinh Nam Ky vm tinh thdnquySt li~t, m~ nhfit la 6' Gia Binh, Chg Lan, My Tho, Vinh Long ... L\lc lugng viitrang va qUdn chUng da n6i d~y tien cong dich a cac xa, t~p kich nhiSu d6n b6t,tiSn danh mQt s6 qu~ ly', pha hong nhiSu cAu, duang ... T~i mQt s6 xa, qu~, chinhquySn dich hoang mang, tan ra, chinh quySn cach m~g dugc thanh l~p. L§n dAutien ca do sao yang xufit hi~n a nhfrng nm da thanh l~p chinh quySn cach m~ng vatrong nhiSu cUQcbiSu tinh. BQnphan cach m~ng bi xet xu. RUQng, thoc cua dja chuphan dQng dugc chia cho dan cay ngheo.

dHoc Man, dum S\l chi huy cua dang chi Mum Den - Xu uy vien Xu uyNam Ky, quan du kich va hang nghin dang bao keo dSn yay cong dan, ch?il danhdich tiSp vi~n 6' cAu Bong, giSt chSt ten Chanh xU tinh Tay Ninh, thu dugc han

3

chuc sung tnrong, Do quan cua dich keo dSn nhieu, du kich khong chiSm duocd6n, tam rut len Truong Mit, Tay Ninh.

Tai Ch(1Lon, du kich t~p trung a Dtrc Hoa, Trung Quan, C§.nGiuoc, m6i noikhoang 400 dSn 500 ngtroi, o Dire Hoa, quan du kich drum tan toan linh dich taiGiong Da, giSt chet ten d§.uso phan dQng. Tai Trung Quan, du kich cling Nhan dandi~t tS, tnr gian, l~p chinh qUYSneach mang a cac xa doc hai ben dirong xe lira. oBSn Lire, quan du kich dung rmru du linh ra khoi d6n, xong vao chiem d6n l§.ysung. Tai C§.nGiuoc, du kich do d6ng chi Nguyjn Thi B~y, Tinh uy vien chi huy,cling Nhan dan danh chiem tru sa hQi tS, tich thu s6 sach, b~ng trien, l~p chinhquyen each mang a cac xa Phtroc Lai, Phuoc Vinh Dong, Tan Lap, Long H~u,Long Duc.

T~i Vlnh Long, quan du kich Viing Liem danh chiSm qu~.n ly', cong d6n.Quan dich hming sq bo ch~y, nghIa quan l~p Uy ban cach m~ng va gift dUQ'cd6ntrong ba ngay.

T~i Tan An va My Tho, cac xa thuQc hiiu ng~ song Vam Co Dong va haiben ba song Vam Co Tay, chinh quySn dSu vS tay Nhan dan. Hang nghin du kichdum s\! lanh d~o cua Bi thu TiM uy My Tho da tiSn drum nhlSu nm, rna rQng vtinggiai phong. Chi tinh rieng hai qu~ Chau Thanh va Cai L~y, ta da giai phong duqc54/56 xa. Lo sq tnrac phong trao n6i d~y a My Tho, ngay 14/12/1940 dich phaidUng thuy, l\lc, khong quan tiSn cong nhung mai dSn 14/1/1941 chUng mm chiSml~i duqc cac d6n, bdt. Trong tinh thS do, quan du kich t~ rut vao D6ng ThapMuoi. My Tho la nm gift duqc chinh quYSnlau nh§.t.

Ngay illkhi duqc tin Nam Ky khai nghIa, Ban ThuOng V\l Trung uang Dangda ra thong bao kh~ c§.p, chi thi cho cac dia phuang "chia lira" vm Nam Ky. Tirvi~c rai truySn dan, bai khoa, bai thi dSn vi~c phat dQng du kich, nSu co diSu ki~npha duOng, c§.ucdng ngan quan thli dan ap. Nhung th\!C dan Phap khling bd khdcli~t, can quet cac vimg khai nghIa, tieu di~t chinh quySn cach m~g, cho may baydQiborn xudng lang m~c, thon xom. Tinh illngay 22/11 dSn ngay 31112/1940, th\!Cdan Phap gay ra han 5.000 V\l b~t ba; hang ngan nguoi bi xir ill, til day, tra tftn vocUngtan b~o.

Thang 12/1940, Xu uy Nam Ky hQp a Ba Quyo (Gia DiM) quySt diM rutlui cUQckhai nghIa d@tranh t6n th§.t, dua l\!c luqng con l~i xay d\l"llgcan cu UMinh va D6ng Thap MuOi.

CUQckhai nghIa Nam Ky bi d~p t~t. Th\!c dan Phap nhan cO"hQinay xir b~nhiSu d6ng chi can bQ kien trung cua Dang bi b~t ill truac khm ngrua, nhu:NguySn Van Cir, Ha Huy T~p, NguySn Thi Minh Khai, Vo Van T§.n,NguySn Hiiu TiSn, Phan Dang LUll...

4

n. Y NGHiA LICH sir vA BAI HOC KINH NGHIEM. . .1.Y nghla ljch sir

DiSn ra trong mot thai gian ng~n nhung khoi nghia Nam Ky hi cUQCkhoinghia vil trang co pham vi rong nhfitva mire dQquyet li~t nhfit kS illkhi thirc danPhap xam chiem luc tinh Nam Ky nam 1867 dSn thai diSm do. Tuy thfitbai nhungkhoi nghia Nam Ky co y nghia lich sir sau sac d6i voi SlJ nghiep dau tranh giaiphong dan tQc,th6ng nhfit dfitmroc cua Nhan dan ta:

- Cung voi khoi nghia B~c San, khoi nghia Nam Ky "la nhtrng tieng sungbao hieu cho cuoc khoi nghia toan quoc, la biroc dAutranh dfiubang vo hrc cua cacdan tQc a mot mroc Dong Duong" I. CUQckhoi nghia da thS hien sire manh quatkhoi, long tin nrong va sfu1sang hy sinh cuaNhan dan cac tinh Nam BQtrong cUQcdfiu tranh gianh tv do, dQc l~p dum sv lanh d~o cua Dang. Chinh vi Ie do, ngay14/11/1948, Chu tich H6 Chi Minh ra S~c I~nh 163-SL t~g thuang Huan chuangQuan cong h~g nhfit cho DQiquan khffi ngrua Nam BQnam 1940. Dola SlJ kh~cghi cua dan tQcd6i vai cong lao va sv hy sinh cua quan va dan Nam Ky.

- Til cUQCkhffi nghia Nam Ky, nhiBucan bQcua Dang dugc ren luy~n, thirthach. Sau khffi nghia, mQtdQingil can bQ,dang vien trung thanh vai ly tuang cuaDang, guang mdu chiSn dfiu hy sinh vi quyBn19i cua dan tQc, cua Nhan dan datruang thanh va dam duang nhUng tn.mg trach rna Dang ta giao pho vB sau. Tilday, co hang v~n qu§.nchUngNhan dan yeu nuac dugc thir thach trong dfiutranh,tiSp tl,lcdi theo Dang thvc hi~n cach m~g giai phong dan tQctiSn tai gianh th~ngIgi Cach m~g Thang Tam 1945.

- CUQckhffi nghia Nam Ky mang tinh chfitmQtcUQccach m~g giai phongdan tQc, tinh nhan dan rQngrai va sau s~c. Do la minh chUng sinh dQngcho chutruang d~t nhi~m V1,l giai phong dan tQc len hang dAucua Dang vai phuang phapdfiutranh villvc la hoan toan dUngd~ va sang t~o. D6ng thai, khai nghia Nam Kycling la co sa th\Ic tiSn dS Dang ta hoan thi~n con duang chudn bi khai nghia viltrang gianh chinh quyBn.Til kinh nghi~m cac cUQckhai ngrua a B~c San, NamKy, binh biSnDo Luang, Dang da co nhUngbuac di c§n tr<;mg,chu dao trong danhgia, xac diM thm co, chu§n bi l\Ic lugng... di tm giai phong toan dan tQc.

- Vai cUQckhffi nghia Nam Ky, ill trong qua trinh chudn bi va diSn ra, l§.ndAuthiSt chS "Chinh phu Vi~t Nam Dan chu CQnghoa" dugc dBc~p trong truyBndan rai a thanh ph6 Sai Gon - Chg Lan va tieu ngu "Vi~t Nam Dan chu CQnghoaqu6c" dugc viSt tren cac bang zon treo truac tI1,lsa cac uy ban cach m?llg aLong Hung, V-mh Kim (My Tho). La co' do sao vang nam canh xufit hi~n trongkhai nghia Nam Ky da tra thanh biSu tugng cua kh6i d?i doan kSt toan dan, biSutugng cua tinh th§.nva y chi dfiu tranh cach m~g cua Nhan dan. Co' do sao vang

l.Dang C{)ogsan Vi~tNam: Vanki?nDang (oan (~p, t~p 7, Nxb. Chinh trj Qu6c gia, HANc)i,2002, tr. 109.

5

nam canh sau do da duoc Dang va lanh tu Nguyen Ai QU6c chon lam bieu nrongcua M~t tr~ Vi~t Nam dQc l~p d6ng minh va d@nngay 9/11/1946 duoc ghi chinhthirc trong Hi@nphap, thong qua tai ky h9P QU6c hQi thir hai (khoa I).

2. BAi hoc kinh nghiem

Khoi nghia Nam Ky Ia thuc tiSn sinh dQng vS phong trao dfiu tranh eachmang cua nhan dan va dS lai nhfrng bai h9Cquy bau, do la:

Mpt lil, bai h9C vS C\1th@hoa dirong 16i cua Dang phu hop voi thuc tiSn diaphuong, phai d~t dia phuong trong m6i tuong quan voi ca mroc va co S\1'phoi hopkhoi nghia gifra cac dia phirong trong ca mroc. MQt trong nhfrng nguyen nhan thfitbai cua cuoc khoi nghia Nam Ky la vi chua dugc d~t trong suc m~nh chung cua,tom quoc.

Hai lil, bai h9C vS cong mc chufin bi cac diSu ki~n cdn va au cho mQt cUQckhai nghia n6 ra co th@gianh dugc thiing 19i, d~c bi~t la chuk bi vS l\1'clugngchinh tq, xay d\1'llgl\1'clugng vii trang va khai nghla vii trang, chi@ntranh du kich,xay d\1'llgva kiSm tra k@ho~ch, phlit hi~u l~nh khai nghia.

Ba lil, bai h9c vS xay d\1'llgdQiquan chu l\1'c,xac diM ra cac l\1'clugng ph6ihgp cua cUQckhffi nghia va danh gia dUng vai tro cua cac l\1'clugng. L\1'clugng viitrang cua binh linh la quan tr9ng nhung quy@tdinh vfuJ.la qufut chUng cong nong.

Ban la, bai h9C vS vi~c gifr vling S\1'giin bo mau thit gifra Dang va qufutchUng; khong ngimg xay dlJIlg l\1'cIUQ11gcach m~g trong qufut chUng; khai d~y vanhan len suc m~ vi d~i illS\1'd6ng tam, hi~p l\1'ccua qufut chUng.

Nom la, bai hQc vS tinh khoa h9C cua k@ho~ch lanh d~o khi ti@ncong vathoai thu; d\1'trU cac phuong an th~ng - thua va kha niing giai quy@tn@ukhai nghlathfit b~i; k@ho~ch rut lui bao toan co sa va l\1'cIUQ11g.

, )".,,? _ A

ID. PHAT HUY TINH THAN NAM KY KHffi NGHIA TRONG CONGCUQC xAYDVNG QuEWONG, nAT NU'OC GIAI nOAN HI¥N NAY

Ky ni~m 80 nam Ngay Nam Ky khm nghIa diSn ra vao thai diSm toan Dang,tom quan, toan dan ta dang thi dua l~p thanh tich chao mimg D~i hQi d~i biSu toanqu6c lfut thu XIII cua Dang; phat huy tinh thfut va nhiing bai h9C kinh nghi~m cuaCUQckhai nghla d6i v6i S\1'nghi~p xay d\1'llgva bao v~ T6 qu6c trong tinh hinhm6i, cac cfip, cac nganh cfut nB l\1'cphfin d~u hoan thanh t6t nhi~m V\l chinh tri cuad~t nuac, tr9ng tam la:

- T~p trung xay d\1'llgDang vling m~ tom di~n, nang cao nang l\1'clanhd~o va suc chi@nd~u cua Dang, nh~t la khong ngimg nang cao tri tu~, niing l\1'cho~ch dinh dUOng16i, chu truong, chi@nlugc cach m~ng khoa h9C va sang t~o cuaDang, dap lIng yeu cAu cua th\1'CtiSn cach m~ng giai do~ d6i maL Nghien clru,phan tich, nh~ diM tinh hinh th@gi6i va trong nuac, nb ch~c, t~ d\lllg thai co

6

dira d~t nuoc virot qua kho khan, thach thirc, thuc hien thang loi muc tieu dan giau,mroc rnanh, dan chu, cong bang, van minh.

- Khong ngirng xay dung kh6i dai doan kSt toan dan thanh nguon sire manhva dQng l\IC to 100 dB tranh thu thai co, d~y lui nguy co, thuc hien thang loi S\Inghiep d6i moi, cong nghiep hoa, hien dai hoa d~t mroc, hQi nhap qu6c ts va baov~ vfrng ch~c T6 qu6c Vi~t Nam xa hQi chu nghia, D~y manh t6 chirc cac phongtrao thi dua yeu mroc g~ voi thirc hien cac chuang trinh, kS hoach phat trien kinhtS - xii hQi cua dia phirong va ca mroc trong nrng thai Icy nham tich C\ICphat huyvai tro cua qU§nchUng Nhan dan trong S\Inghi~p xay d\Illg va bao v~ T6 qu6c.

- Tang cuang cung c6, xay d\Illg l\ICluqng qu6c phong - an ninh vfrng ch~c,trong do chu tn;mg xay d\Illg l\IC luqng vii trang nhan dan cach m~ng, chinh quy,tinh nhu~, timg buac hi~n d~i, uu tien hi~n d~i hoa m9t s6 quan chling, binh chung,l\Ic luqng; d6ng thm, chu tn;mg cong tac bao v~ bi m~t Nha nuac, kip thm phathi~n, phong ngiIa, d~u tranh ngan ch~, vo hi~u hoa cac ho~t dQng pha ho~i, danhc~p thong tin, bi m~t nha Nuac cua cac thS l\Ic thu djch, phan dQng, gay nguy h~idSn an ninh qu6c gia.

- Nang cao nang l\Ic lanh d~o cua cac t6 chuc dang; d~y lui tinh tr~g suythoai vS tu tuoog chinh trj, d~o duc, l6i s6ng, t~ quan lieu, tham nhilng, lang phi,ch~y chuc, ch~y quySn; xay d\Illg dQi ngii can bQ, dang vien trong t6 chuc Dangth\Ic S\Itien phong, guang mftu, truac hSt la ngum dUng dAu; lam cho Nhan dan tinyeu va g~ bo mau thjt vrn Dang. D6ng thm, d~y m~ phong trao t\I soi, t\I suatheo tu tuoog, d~o duc, phong cach H6 Chi Minh dS nang cao chu~ m\Ic d~o duc,y thuc trach nhi~m, tac phong cong tac cho can bQ, dang vien.~

BAN TUYEN GIAO TRUNG {fONG