Saobraćajni znakovi

SADRŽAJ:

UVOD.......................................................................................................................................3

1. SAOBRAĆAJNI ZNAKOVI..............................................................................................4

2. PODELA SAOBRAĆAJNIH ZNAKOVA.....................................................................4

3. OSNOVNI ELEMENTI VERTIKALNE SIGNALIZACIJE.........................................6

4. POSTAVLJANJE SAOBRAĆAJNIH ZNAKOVA.........................................................8

5. VIZUELNI PRIJEM SAOBRAĆAJNIH ZNAKOVA..................................................10

6. ZNAČENJE SAOBRAĆAJNIH ZNAKOVA................................................................13

7. PUTOKAZNA SIGNALIZACIJA..................................................................................13

8. IZRADA ELEMENATA VERTIKALNE SIGNALIZACIJE......................................17

9. ODRŽAVANJE VERTIKALNE SIGNALIZACIJE.....................................................18

ZAKLJUCAK........................................................................................................................20

LITERATURA......................................................................................................................21

SADRŽAJ:...............................................................................................................................1

2

UVOD

Saobraćajni znakovi su primaran oblik komunikacije između učesnika u saobraćaju, puta

i putne okoline i drugih činjenica koje čine saobraćaj kao pojavu, i moraju odgovarati određenim

zahtevima. Sistem informisanja učesnika u saobraćaju o predstojećim opasnostima, naredbama,

zabranama, obavještenjima mora da bude jednoobrazan, čitljiv, jednostavan, uočljiv, umeren i

kontinualan sistem, jer je od bitnog značaja za stvaranje preduslova za bezbedno i efikasno

odvijanje saobraćaja. Jednoobrazan sistem podrazumijeva regulisanje istih situacija na jedinstven,

identičan način. U suprotnom, nedosledan sistem kod učesnika u saobraćaju stvara samo

nesigurnost i otvara „vrata“ rizičnim situacijama. Signalizacija, bez obzira na vrstu, mora biti

čitljiva, uočljiva i prepoznatljiva, imajući u vidu veoma kratko vrijeme u kojem vozač mora da

uoči znak, i da shodno prenesenoj poruci, prilagodi svoje ponašanje u saobraćaju. Postavljena

signalizacija mora biti što je moguće više jednostavna, da prepoznatljivim simbolima objasni

situacije u saobraćaju. Stupanjem na snagu propisa i zakona1 stvorili su se uslovi potpunije

zaštite učesnika u saobraćaju. Temelje standardizacije u polju saobraćajne signalizacije i dalje

cini Bečka konvencija o saobraćajnoj signalizaciji na putevima2.

1 Zakona o osnovama bezbednosti saobraćaja na putevima BIH2 Bec 1968 godine

3

1. SAOBRAĆAJNI ZNAKOVI

Istorijski posmatrano, saobraćajni znakovi se javljaju kao prva tehnicka sredstva

regulisanja saobraćaja i do danasnjeg dana ostaju kao najrasprostranjeniji način regulisanja. Prvi

saobraćajni znakovi datiraju iz 1909.godine, kada je doslo do prvog međunarodnog usaglašavanja

pravila kretanja u putnom saobraćaju. Prvi saobraćajni znaci su se odnosili na označavanje

neravnina na putu, oštrih krivina, željezničkih prelaza i raskrsnica puteva. Nakon toga, razvoj

saobraćajnih znakova, kako po broju, tako i po sadržaju, odnosno grafičkom oblikovanju, veoma

je brz. Sve veća pažnja se posvećuje“dizajniranju“ znakova (grafički izgled, odnos površina, te

raspored simbola). Već 1931. godine 14 evropskih zemalja, a među njima i Kraljevina

Jugoslavija, prihvataju Konvenciju o unifikaciji saobraćajne signalizacije. U to vrijeme je već

bilo definisano oko 20 saobraćajnih znakova uz primjenu boja.

Po ratifikovanju Konvencije o unifikaciji saobraćajne signalizacije u Jugoslaviji su bili

primjenjeni propisani saobraćajni znakovi. Oni su tada bili svrstani u tri grupe:

znakovi opasnosti,

znakovi koji propisuju-naređuju i

znakovi koji obilježavaju.

4

2. PODELA SAOBRAĆAJNIH ZNAKOVA

Najčešća podjela saobrćajnih znakova je prema :

funkciji znakova,

značenju znakova,

stepenu standardizacije,

stalnosti informacija i

načinu izrade.

Podjela saobraćajnih znakova prema funkciji utemeljena je u evropskoj Konvenciji o

putnoj signalizaciji, a slicna podela je prihvaćena i u okviru srandarda u našoj zemlji.

Prema funkciji, saobraćajni znakovi se dijele na sledeće grupe:

- znakovi opasnosti,

- znakovi za regulisanje prvenstva prolaza,

- znakovi za obeležavanje prelaza saobraćajnica i pruga u nivou,

- znakovi zabrane (ograničenja),

- znakovi obaveza,

- znakovi obaveštenja,

- znakovi zaustavljanja i parkiranja i

- dopunske table.

Podela prema značenju znakova je najviše primjenjivanja i prepoznatljiva u svakodnevnoj

upotrebi. Ova podjela je zakonski verifikovana Zakonom o osnovama bezbjednosti saobraćaja na

putevima i Pravilnikom o saobraćajnim znakovima na putevima.

Prema značenju, saobraćajni znakovi se dijele na :

- znakove opasnosnosti,

- znakove izričitih naredbi (zabrane, ograničenja i obaveza),

- znakovi obavještenja i

- dopunske table.

Postoji sličnost između dve podele (funkcionalna i prema značenju). Funkcionalna podela

je detaljnija, a podela prema značenju povezuje značenje saobraćajnih znakova sa njhovim

oblikom.

Prema stepenu standardizacije, saobraćajni znakovi se mogu grupisati u :

5

- potpuno standardizovane znakove,

- delimično standardizovane znakove i

- nestandardizovane znakove.

Sobraćajni znakovi su standardizovani3. Standardizacija se odnosi na oblik, veličinu,

simbole, natpise i boje znakova.

Kod delimično standardizovanih znakova simboli i natpisi se oblikuju prema potrebi

(npr., određeni znakovi putokazne signalizacije).

Nestandardizovani znakovi najčešće se sreću u domenu tzv. pešačke signalizacije i ostalih

specifičnih formi signalizacije. Standardima se utvrđuju opšti zahtevi za izradu i ispitivanje

saobraćajnih znakova

Prema stalnosti informacija imamo:

- signalizaciju sa stalnim sadržajem znakova i

- signalizaciju sa promjenjivim sadržajem znakova.

Danas je najšire u upotrebi signalizacija sa stalnim sadržajem znakova, dok signalizacija

sa promenjivim sadržajem znakova sve više zauzima svoje mjesto u okviru vertikalne

signalizacije.

Podela znakova prema načinu izrade zasnovana je na kriterijumu materijala od kojih su

izrađeni znakovi i kriterijumu primjene tehnologije izrade. Prema tome, izdvajaju se:

- obični znakovi,

- osvetljeni znakovi i

- reflektujući znakovi

Po svojim karakteristikama najbolji su osvetljeni saobraćajni znakovi, ali su relativno skupi za

izradu i održavanje, pa se najčešće primenjuju reflektujući znakovi. Obični znakovi se koriste uglavnom u

objektima zatvorenog tipa i skromnijih su karakteristika, pa se ne primenjuju na putevima.

3. OSNOVNI ELEMENTI VERTIKALNE SIGNALIZACIJE

Osnovni elementi vertikalne signalizacije su: 3 -JUS Z..S2.300 i dalje

6

saobraćajni znak,

nosač saobraćajnog znaka i

delovi za pričvršćivanje

Saobraćajni znak sastoji se od lica znaka i podloge s tim što je lice znaka - prednja strana

znaka, a čine ga: lik, osnova i okvir.

Lik znaka čine: simbol i (ili) razni natpisi. Osnovu znaka predstavlja elemenat na kome je

ucrtan lik i nalazi se neposredno ispod simbola, odnosno teksta. Okvir uokviruje simbol, odnosno

natpis. Podloga znaka je deo znaka na kome se nalazi osnova znaka sa svim ostalim elementima.

Što se tiče oblika saobraćajnih znakova, uglavnom su to jednakostranični trougao, krug i

pravougaonik (odnosno kvadrat).

Trougao pripada znakovima opasnosti, krug znakovima izričitih naredbi (ali i

znakovima obaveštenja), a pravougaonik (kvadrat) pripada znakovima obaveštenja.

Postoje i izuzeci koji odstupaju od ova tri oblika. Izuzeci se odnose kako na oblik tako i

na dimenzije. Reč je o sledećim znakovima:

Andrejin krst ..................................................................... 120 x 12 cm

Približavanje prelazu preko pruge sa i bez branika ........... 100 x 30 cm

Jednosmeran saobraćaj ......................................................100 x 25 cm

Što se tiče korišćenja boje, primenjuju se četiri osnovne boje sa određenim značenjem, a

pojedine od njih su karakteristične za određene grupe znakova, žuta, plava i zelena boja

predstavljaju osnovne boje; na znakovima se javlja i crvena, s tim što ne sme biti preovlađujuća

na znaku već se koristi za okvir.

Vezanost boje znaka sa značenjem je sledeća:

-Znakovi opasnosti imaju osnovu znaka žutu, okvir je crven, a simbol je crne boje;

7

-Znakovi izričitih naredbi imaju osnovu znaka žutu, okvir je crven, a simboli su crni

(znakovi zabrane i ograničenja), odnosno osnova znaka je plava sa bjelim simbolima.

-Znakovi obaveštenja imaju osnovu znaka plavu sa elementima bele boje, odnosno imaju

žutu, plavu i zelenu boju (za znakove putokazne signalizacije);

- dopunske table imaju osnovu koja po boji odgovara osnovi znaka uz koji se postavlja

(može biti žuta, plava ili zelena).

Dimenzija (veličina) znaka predstavlja meru površine lica znaka, i to dužina, širina,

odnosno prečnik znaka.Za znakove u obliku jednakostraničnog trougla, veličina znaka se

izražava dužinom njegove osnove i to mereno između tjemena. Veličina znakova kružnog oblika

izražava se prečnikom, dok se za osmougaoni znak uzima prečnik opisanog kruga znaka.

Kvadratnim znakovima veličina se izražava dužinom stranice, a za pravougaone dužinom stranice

i visine. Veličina dopunskih tabli zavisi od veličine znaka uz koji se postavlja, s tim što širina

dopunske table mora da bude jednaka širini osnove ili prečniku znaka, a visina ne sme da bude

veća od polovine širine znaka. Inače, dimenzije saobraćajnih znakova koji se postavljaju na

putevima i gradskim saobraćajnicama definisane su Pravilnikom o saobraćajnim znakovima na

putevima i definisanim standardima.Dimenzije znakova su različite i u funkciji su brzina

kretanja, odnosno kategorije saobraćajnice: dimenzije su date u cm.

MESTOOBLIK ZNAKA

MESTO

POSTAVLJANJA

Ravnostrani

trougao

Krug ili

osmougaonik

Kvadrat ili

pravougaonik

Autoput i put

rezervisan za

saobraćaj motornih

vozila,

magistralni put

120 9090 x 90

90 x 135

Autoput i put90 60

60 x 60Regionalni putevi i

gradske

saobraćajnice

90 6060 x 60

60 x 90

Ostali putevi 60 4040 x 40

(40 x 60)

Umetnuti znakovi 40 30 -

8

Što se tiče simbola i natpisa na znakovima, standardizovani znakovi vertikalne signalizacije

su znakovi sa definisanim simbolima. Znak se prepoznaje čitanjem (dekodiranjem) simbola. U

odnosu na date dimenzije znaka, standardizovane su i mere simbola. Imajući u vidu simboličnost

znakova, natpisima pripada drugorazredni značaj - uglavnom se koriste na dopunskim tablama

radi bližeg objašnjenja osnovnog znaka. Pismo je, takođe, standardizovano, a obiležja vrste,

veličine i sl. posebno su značajna u domenu putokazne signalizacije. Skraćenice ne smiju

umanjivati razumljivost poruke (ne može se skratiti naziv grada, sela i sl.). Na jednom znaku

natpisi mogu biti na dva jezika.

4. POSTAVLJANJE SAOBRAĆAJNIH ZNAKOVA

Postavljanje saobraćajnih znakova podrazumeva razmeštaj znakova, tj. pronalaženje

najpovoljnije lokacije za njih, zatim kombinovanje i izbor znakova. Nepravilno postavljeni

elementi vertikalne signalizacije ne samo što otežavaju kretanje učesnicima na mreži

saobraćajnica već mogu dovesti i do zabune, grešaka, pa čak i saobraćajnih nezgoda. Postavljanje

znakova ne sme se svesti na čisto postavljanje znakova. Ono mora biti stručno uz uvažavanje

saobraćajnih uslova za postavljanje, kao i poštovanje pravila za postavljanje kad je u pitanju

neposredna lokacija.

Saobraćajni znakovi se postavljaju, u principu, sa desne strane kolovoza, gledano u smeru

kretanja, i to tako da ne ometaju kretanje vozila i pješaka. Prilikom izbora lokacije, odnosno

samog neposrednog postavljanja saobraćajnih znakova, treba se pridržavati sledećih osnovnih

principa:

znakovi se postavljaju tako da mogu da budu na vreme uočeni i prepoznati, kako bi

vozač imao dovoljno raspoloživog vremena za reakciju na poruku;

9

znakovi se postavljaju tako da se mogu jednako protumačiti, kako danju, tako i u

noćnim uslovima;

znakovi koji se postavjaju ne smiju zaklanjati, ograničavati vidno polje učesnika u

saobaćaju;

pri postavljnju više znakova, oni moraju biti postavljeni tako da se ne zaklanjaju

međusobno, niti da dovode u sumnju poruke sa ostalih znakova;

znakovi se postavljaju tako da ne ometaju normalno kretanje pješaka, ali ni da budu

zaklonjeni od pješaka, odnosno vozila u kretanju ili mirovanju;

znakovi se uvek postavljaju u djelu slobodnog profila saobraćajnice;

znakovi se postavljaju tako da ih ne zaklanjaju drugi objekti (rasvetni stubovi,

zelenilo, zgrade i sl.);

znakovi svojim izgledom (bojom i sadržajem) ne smiju da umanje čitljivost znak

odnosno ne smiju da utiču na jasnoću poruke koju daju.

Međutim, ako uslovi to ne dozvoljavaju ili kada postoji opravdana bojazan da se ne

mogu na vjreme uočiti, znakovi se moraju postaviti i sa leve strane kolovoza,odnosno iznad

njegove površine. U slučajevima kada na putu ili nekom njegovom djelu nastanu privremene

potencijalne opasnosti, one se moraju propisno označiti za cjelo vrjeme trajanja. Po otklanjanju

opasnosti uklanjaju se i znakovi. Pravilnikom o saobraćajnim znakovima na putevima definisani

su uslovi postavljanja znakova u odnosu na visinu, tj. odstojanje od ivice kolovoza. Visina

saobraćajnog znaka se računa od površine kolovoza do donje ivice znaka. Saobraćajni znakovi

na putevima izvan naselja postavljaju se na visini od 1,2 do 1,4 metra, osim znaka, koji se

postavlja na visini od 80 cm.4

Saobraćajni znakovi u naseljima, koji se postavljaju pored kolovoza, postavljaju se na

visini od 0,30 do 2,20 metara.

Saobraćajni znakovi koji vise, ili se postavljaju iznad kolovoza, postavljaju se na visini

od 4,5 metra, a izuzetno i na većoj visini.

Na nosač uređaja za davanje svetlosnih signala izuzetno se mogu postaviti sledeći

znakovi: ukrštanje sa putem s prednošću prolaza, obavezno zaustavljanje, obavezan smjer i put s

prvenstvom prolaza. Na autoputu, putu rezervisanom za saobraćaj motornih vozila i na

magistralnim putevima, znakovi opasnosti i znakovi izričitih naredbi moraju biti presvučeni

4 III-17.1, kilometraža puta

10

retroreflektujućim materijama ili, pak, osvetljeni vlastitim izvorom svetlosti, radi bolje vidljivosti

noću. Stub saobraćajnog znaka postavlja se najviše na 2 metra od ivice kolovoza. Horizontalno

odstojanje između ivice kolovoza i najbliže ivice saobraćajnog znaka mora iznositi najmanje 0,30

metara. Saobraćajni znakovi se relativno često postavljaju i uklanjaju i po pravilu odmah

proizvode dejstvo na djelu puta na koji se odnose.

5. VIZUELNI PRIJEM SAOBRAĆAJNIH ZNAKOVA

Od izuzetnog značaja je ostvarenje kvalitetnog kontakta između vozača i elemenata

vertikalne signalizacije, odnosno informacija koje se njima prenose. Taj kontakt je vremenski

kratak, odnosno "saobraćajna slika" ispred vozača menja se svakog trenutka. Na putevima višeg

ranga (autoputevi i putevi rezervisani za saobraćaj motornih vozila), u uslovima velikih brzina

kretanja, od posebnog značaja je kvalitetan prijem poruka sa elemenata signalizacije.

Vremenski interval potreban za prijem poruka sa elemenata vertikalne signalizacije,

odnosno kontakt vozača sa njima, sadrži faze:

uočavanja,

prepoznavanja i

čitanja.

Uočavanje se definiše kao perceptivni proces zapažanja i najmanje površine koje

vozačevo oko može da registruje u kontaktu sa okruženjem.

Prepoznavanje je raspoznavanje elementa signalizacije po obliku i boji. Ova faza je u

direktnoj zavisnosti od oblika znaka, boje osnove znaka, kontrasta sa okolinom i njegove

osvetljenosti.

11

Čitanje je najvažnija faza vizuelnog prijema informacija sa znaka. Ona traje nešto duže

od prethodne dve, ali je znatno komplikovanija od njih. Za ovu fazu su od posebnog značaja

oblik i veličina slovnih, odnosno brojčanih oznaka, međusobni raspored i oblik elemenata znaka,

te kontrast osnove znaka i elemenata na njemu.

Na čitljivost saobraćajnih znakova utiču i mnogi drugi faktori od kojih se izdvajaju:

perceptivna sposobnost vozača (umor, stres itd.),

mikrookolina vozača (stanje čistoće vetrobranskog stakla, stanje svetala na vozilu

itd.),

a posebno položaj i stanje elementa signalizacije (pravilno postavljanje,

zaprljanost znaka,kvalitet izrade itd.).

Kvalitetna realizacija navedenih triju faza percepcije znakova u direktnoj je vezi sa

efikasnošću elemenata signalizacije.

Efikasnost elemenata signalizacije se sagledava preko ispunjenja osnovnih zahteva, kao

što su:

veličina znaka (dimenzije) i simbola,

boja znaka,

kontrast znaka,

visina slova (simbola) i razmak među njima,

broj (količina) poruka - informacija,

osvetljenost znaka i

održavanje tokom eksploatacije.

Što se tiče procesa prepoznavanja znakova značajno je tzv. rastojanje vidljivosti znaka,

odnosno dužina puta opažanja.

Rastojanje opažanja znaka u funkciji je brojnih faktora, od kojih su najznačajniji:

vidni ugao znaka,

oblik,

kontrast znaka i osnove,

kontrast simbola i osnove znaka,

složenosti i poruke znaka,

vrsta znaka,

individualne karakteristike opažača i

12

brzine vozila.

Vidni ugao znaka (α) definisan je kao odnos veličine jedne stranice znaka ili prečnika

znaka i udaljenosti na kojoj vozač raspoznaje znak:

α = (H/L) odnosno, L = (H/ α).

Istraživanjima je utvrđeno da uglovni razmer nije isti za različite oblike znakova. Ovaj

razmer je niži za trouglasti oblik nego za kružni, odnosno trouglasti znakovi se raspoznaju sa

veće udaljenosti. Pokazalo se da prag raspoznavanja oblika znaka iznosi oko 10'.

Tačno raspoznavanje poruke znaka, kada se prepoznaju oblik i simbol znaka, zavisi od

simbola, kontrasta simbola i znaka i znaka i osnove. Promena vidnog ugla znaka, pored ostalog,

uslovljena je pre svega sužavanjem vidnog polja i smanjenjem vremena trajanja fiksacije pri

velikim brzinama. Na povećanje uglovnog razmera utiče i produženi rad vozača (umor).

Povećanje je manje ukoliko posle dvočasovne vožnje postoji pauza od 15 minuta. Smatra se da se

znakovi potpuno prepoznaju pri vidnom uglu znaka od 15' do 16'. Utvrđeno je, takođe, da sa

povećanjem brzine kretanja vozila raste i veličina vidnog ugla znaka. Povećanje se javlja već pri

brzini od 40 km/h, tako da pri brzini od 100 km/h vidni ugao iznosi 14', dok pri brzini od 50 km/h

iznosi 12'.

Simboli kao sredstva komuniciranja imaju prednost u odnosu na verbalne znakove

(saopštenja). Simboli su razumljiviji svima jer ne zavise od jezika i pisma kojima se ljudi služe;

oni su jednostavniji, bolje se raspoznaju pri lošim vremenskim uslovima, čitljivi su sa većeg

rastojanja, a i poruke se u ograničenom vremenskom periodu tačnije primaju.

Kod tekstualnih znakova, posebnu poteškoću predstavljaju dužina poruke i nemogućnost

ujednačavanja oblika i veličine znaka i tipova i veličine slova.

Čitljivost tekstualnih poruka je u funkciji:

visine slova i odnosa visine i širine slova,

debljine linije slova,

prostornog razmaka između slova i redova,

kontrasta i

tipa slova.

Kada su u pitanju tekstualni znakovi, bitno je naglasiti sledeće:

nema razlike u rastojanju čitljivosti malih i velikih slova istog odnosa visine i

debljine slova;

13

čitljivost se povećava ukoliko se širina slova približava četvrtastim slovima,

odnosno ukoliko se širina slova približava visini;

optimalna debljina linije slova treba da iznosi 15-25 % visine slova;

prostorni razmak između slova treba da iznosi oko 50 % širine slova;

preporučuju se odstupanja od ovih načela za tekstove koji se daju iznad puta, tj.

preporučuju se veći razmaci među slovima, a takođe, i da slova budu više četvrtasta.

6. ZNAČENJE SAOBRAĆAJNIH ZNAKOVA

Znakovi izričitih naredbi upozoravaju učesnika u saobraćaju na zabrane, ograničenja i

obaveze kojih se moraju pridržavati.

Znakovi opasnosti služe da učesnike u saobraćaju upozore na opasnost koja preti na

određenom mestu i da ih obaveste o prirodi opasnosti.

Znakovi obaveštenja pružaju učesnicima u saobraćaju potrebna obaveštenja o putu

kojim se kreću, nazivima mesta kroz koja prolaze i udaljenostima do tih mesta, o prestanku

aženja znakova izričitih naredbi, kao i ostala korisna obaveštenja.

Poseban deo znakova obaveštenja čini tzv. putokazna signalizacija

7. PUTOKAZNA SIGNALIZACIJA

Pored osnovne uloge da označi smjer kretanja ili položaja naseljenih mjesta na putnom

pravcu, znakovima obavještenja (u užem smislu, putokaznoj signalizaciji) dodjeljuje se sve češće

posebna uloga, jer ovi znakovi postaju sve značajniji elementi regulisanja saobraćaja. To je

naročito značajno u gradovima kada se često zahteva usmeravanje pojedinih tokova, bilo da je reč

o kompletnom saobraćaju (npr., saobraćaj u tranzitu) ili o pojedinim kategorijama vozila (teretni

saobraćaj i sl.).

14

Čitanje poruka sa putokaza traje samo nekoliko sekundi i u tom intervalu treba putokaz

uočiti, identifikovati ga, pročitati njegovu poruku i u jednom delu tog intervala još i pravilno

reagovati na poruku.

Uslovi čitanja, brzina nailaska u zonu putokaza, te vremenski uslovi, direktno utiču na

izbor elemenata putokaza, pa je stoga od posebnog značaja - odabrati odgovarajuće elemente,

prvenstveno visinu i karakter slova, kako bi putokaz ispunio svoju namenu.

Sistem vođenja saobraćaja, posmatran u užem smislu, predstavlja celinu sastavljenu od

različitih komponenti saobraćajnih znakova - putokaza, čija je namena da korisnicima daje

obaveštenja o prostiranju putnih pravaca i/ili o rasporedu naseljenih mesta na njima.

Vođenje saobraćaja se ostvaruje na dva načina:

uz pomoć broja puta i

pomoću naziva odredišta.

Oba načina ravnopravno se koriste u pojedinim zemljama, a u nekima se koristi samo

drugi način. Treba istaći da i jedan i drugi sistem imaju svoje i dobre strane i nedostatke.

Prvi se odlikuje jednostavnošću prenosa potrebnih informacija, ali se za njegovu

primenu zahteva dobra označenost puteva brojevima, te neprestalno posedovanje putne karte (sa

unijetim brojnim oznakama).

Drugi, ima prednost iz razloga što su nazivi odredišta znatno poznatiji učesnicima u

saobraćaju. Osim toga, vođenje brojevima puteva ne može se ostvariti kao samostalan sistem. Na

našim prostorima je karakteristično nepostojanje tradicije da se putevi i putni pravci označavaju

brojevima. Osim retkih izuzetaka (brojevi evropskih puteva), najčešće nema brojeva puteva na

auto-kartama, pa ni na terenu. To je i razlog veće primene sistema vođenja saobraćaja pomoću

naziva odredišta.

Informacije namenjene korisnicima sistema treba da budu jasne i kratke, odnosno ne

smiju biti dvosmislene.

Uglavnom su u upotrebi dva načina izražavanja informativnih sadržaja:

1) prvi način se zasniva na primeni veoma detaljno razrađenih strelica po obliku, gdje

svaki položaj i oblik strelice ima tačno definisano značenje za ponašanje učesnika u saobraćaju.

2) drugi način se zasniva na primeni određenog broja simbola i njihovih izvesnih

varijacija. Ovaj sistem se sve više koristi u savremenoj praksi, ne samo u saobraćaju već i u

ostalim oblastima komunikacija među ljudima. Karakterišu ga egzaktni elementi sa tačno

15

definisanim značenjem. Prednost sistema je u relativno malom broju elemenata koji koristi i što

korisnika ne mogu dovesti u dilemu.

Sistem vođenja saobraćaja znakovima obaveštenja u našoj zemlji normativno predviđa

da se učesnici u saobraćaju obaveštavaju pomoću natpisa (naziva odredišta) i simbola (strelice i

piktogrami) i bojom osnove znaka.

Vođenje saobraćaja saobraćajnim znakovima se ostvaruje:

vođenjem saobraćaja po smeru kretanja i

vođenjem saobraćaja po saobraćajnim trakama.

Prvim načinom naznačuje se samo smer kretanja, bez obzira na način korišćenja

kolovozne površine, odnosno samo se označava da se prema datom odredištu treba kretati pravo

ili uz desno ili levo skretanje.

Drugim načinom, osim smera kretanja, naznačuje se i saobraćajna traka koja se koristi

za kretanje ka datom odredištu. Osim toga, ovim načinom se ukazuje i na način korišćenja

pojedinih ili svih traka za kretanje do odredišta (na prilazu raskrsnici ili na mestima gde se javlja

veći broj traka).

Sistem za vođenje saobraćaja znakovima obaveštenja predviđa četiri stepena

obaveštenja, i to:

prethodno obaveštenje (I stepen),

obaveštenje o prestrojavanju (II stepen),

obaveštenje o skretanju (III stepen) i

potvrdno obaveštenje (IV stepen).

Svaki od navedenih stepena obaveštavanja ima jasno određenu funkciju u sistemu, koja

je sadržana u njegovom nazivu, kao i određene grupe znakova koji su nosioci tih funkcija.

U novije vreme, sve kompleksniji načini prenosa poruka i oblikovanje informacija

neophodnih učesnicima u saobraćaju čine sistem vođenja saobraćaja, koji se može posmatrati

preko tri nivoa, i to:

standardna putokazna signalizacija (I nivo),

jednosmerni sistemi za komunikaciju sa vozačima (II nivo) i

dvosmerni sistemi za komunikaciju sa vozačima (III nivo).

Drugi i treći nivo su tek u uvođenju, u domenu tzv. novih tehnologija upravljanja

saobraćajnim tokovima; stoga je prvi nivo danas najšire zastupljen.

16

Usmeravajući znakovi daju prethodna, veoma važna obaveštenja koja ne iziskuju

neposrednu reakciju odnosno odgovor korisnika. Svrha im je da daju obaveštenja o mogućim

pravcima kretanja, a, eventualno, i dodatne informacije (broj kilometara, broj puta, značaj puta,

rastojanje do raskrsnice i sl.). Inače, vozačka populacija je različito upoznata sa sistemom puta

koji koristi.

Vozači koji poznaju određeni put (ili deo mreže) uglavnom se oslanjaju na svoje

pamćenje, jer već poseduju "subjektivnu mapu", koju delimično dopunjuju znakovima

usmeravanja za vreme korišćenja puta.

Međutim, često te tzv. kognitivne mape, odnosno, interna reprezentacija okoline nisu

potpune, te je neophodno sekvencijalno dopunjavanje aktuelnim informacijama na samom putu.

Naime, pri potpunom nepoznavanju određenog puta neophodno je korišćenje karte

puteva kao prvog izvora informacija; da drugi izvor predstavljaju usmeravajući znakovi.

Putokazi su konvencionalne oznake mesta, utisnute na putokaznu tablu, gde se

odgovarajućom strelicom određuje usmerenje (kada putokaz ima završetak u obliku strelice) ili,

pak, postoji oznaka na putokaznoj tabli sa ucrtanom strelicom za usmerenje.

U prvom slučaju reč je o putokaznoj tabli postavljenoj najčešće pored kolovoza, a u

drugom slučaju najčešće je reč o putokaznoj oznaci postavljenoj iznad kolovoza. Za obe varijante

putokaznih oznaka postoji potreba za što kraćim vremenom očitavanja, da bi se dobila kvalitetna

informacija o putokazu, odnosno odredištu.

Kako je reč o tekstualnim oznakama, to vreme prijema poruka počinje od trenutka kada

su one čitljive. Kao i kod ostalih saobraćajnih znakova, čitljivost je uslovljena budnošću vozača,

njegovim subjektivnim stavovima i, posebno, veličinom i oblikom slova na putokazu. Zbog

zahteva očitavanja sa veće udaljenosti na putevima sa većim dozvoljenim brzinama, veličina

slova treba da bude veća da bi se znak mogao čitati sa veće udaljenosti. Poteškoće u snalaženju i

usmeravanju vozača se naročito javljaju na skučenim prostorima pri povećanoj koncentraciji

objekata, saobraćajnih sredstava i ljudi (sajmovi, industrijske zone, terminali i sl.).

Posebno su značajni tzv. dijagramski usmeravajući znakovi, koji, u stvari,

predstavljaju kombinaciju informacija koje se daju tekstualno i grafički. Ovi znakovi sadrže dva

osnovna elementa: dijagram (koji predstavlja prostornu situaciju puteva) i oznaku smera, mesta

ili druge važne podatke. Dijagram se u većini slučajeva sastoji od jednog stabla koje se račva, sa

strelicama na kraju, povezanim sa oznakama odredišta, s tim što strelice mogu biti u raznim

17

smerovima. Linije ili grane reprezentuju puteve sa različito ucrtanim debljinama, kojima se

predstavljaju putevi različite važnosti. Na tim linijama mogu se, eventualno, nalaziti znaci

zabrane kretanja, opasnosti ili, pak, znak parkiranja kao dodatne informacije za pojedine pravce,

odnosno usmerenja.

Osim opažanja dijagramskog znaka, potrebno je da se poruka zadrži u pamćenju kraći

ili duži vremenski period. Za vozače predstavlja određenu teškoću, jer zahteva izvestan smisao i

sposobnost za relativno brzu prostornu orijentaciju.

8. IZRADA ELEMENATA VERTIKALNE SIGNALIZACIJE

Vertikalni saobraćajni znak se sastoji od podloge znakova (obično je to aluminijum ili

plastika), elemenata za pričvršćivanje i vešanje znaka, te stuba (nosača, držača) znaka. Riječ je o

složenom proizvodu različitih elemenata, koji su rezultat različitih stepena tehnologije, ali koji

kao cjelina moraju da udovolje zahteve kvalitetne svetloodbojnosti, zalepljenosti za podlogu,

izdržljivosti na udar, i dejstvo vremenskih uticaja, otpornosti na uticaj soli (primorski krajevi), i

na prljanje i sl. Pri izradi elemenata vertikalne signalizacije moraju biti zastupljeni određeni

tehnički uslovi kako bi znakovi bili što kvalitetniji i što trajniji.

Kod običnih (nereflektujućih) znakova, primjenjene boje treba su matiraane (bez

sjaja), da znakovi ne bi blještali i zaslepljivali vozače noću, a svojstva ugrađenih materijala treba

da su u granicama propisanim standardom. Primenjene retroreflektujuće materije moraju imati

standardom propisana fotometrijska svojstva. Metalni elementi, kao i dijelovi za montažu, moraju

biti izrađeni od nerđajućih materijala i adekvatno zaštićeni.

Kod osvetljenih znakova (bilo vlastitim - unutrašnjim ili spoljnim osvetljenjem),

svetlosni izvor treba da bude izveden tako da obezbedi ravnomerno osvetljenje cijele površine

lica znaka. Posebno se mora voditi računa o tehnologiji izrade sistema osvetljenja radi

održavanja. Na poleđini znaka proizvođač je dužan da da osnovne podatke o proizvodu. Osnovni

podaci obuhvataju šifru znaka, naziv i sedište proizvođača, mesec i godinu proizvodnje, mesec i

godinu ugradnje, nazivni napon i snagu (za osvetljene znakove) i oznaku standarda po kome je

18

urađen znak.

Treba naglasiti da, ma koliko da je kvalitetan materijal upotrebljen, on ne može da bude

večit.

Iskustva pokazuju da se za saobraćajne znakove u eksploataciji (podaci se odnose samo

na svetloodbojne i druge materijale od kojih se izrađuje lice znaka) može očekivati sledeća

trajnost, a da ispunjavaju svoju funkciju:

obojeni ...................................................................... oko 7-8 godina,

svetloodbojni materijal, tip I (slaba retrolefleksija).. oko 7-8 godina,

svetloodbojni materijal, tip II (jaka refleksija) ........ oko 9-11 godina,

sa unutrašnjim osvetljenjem .. . ................................ oko 11-13 godina.

Pravilno izabran i kvalitetan svetloodbojni materijal čini osnovni elemenat za dobru

uočljivost i vidljivost saobraćajnog znaka. Prema jasno preciziranim odredbama kvaliteta,

visokokvalitetna svetloodbojna folija mora se sastojati od optičkih sočiva dodatih sintetičkoj

smoli i biti ugrađena na ravnu spoljašnu površinu. Savremeni način proizvodnje saobraćajnih

znakova podrazumeva naročite tehnološke postupke nanošenja specijalizovane svetloodbojne

folije na podlogu znaka. Folija mora biti premazana trajnim lepkom koji se aktivira pritiskom ili

toplotom. Boje folije moraju odgovarati bojama za saobraćajnu signalizaciju, koje su jasno

propisane. Osim toga, ta visokokvalitetna folija mora da obezbedi i odgovarajući stepen

retrorefleksije u trenutku kada je nova (i pre postavljanja na put), kao i posle određenog perioda

eksploatacije. Karakteristika retroreflektujuće materije je da deo svetlosti koja na nj pada odbija u

pravcu izvora svetlosti. Jačina (količina) odbijene svetlosti zavisi od jačine izvora, ali i od

materijala od koga se odbija.

Prema tome dešavaju se tri vrste refleksije:

ogledalska,

difuzna i

retrorefleksija.

S obzirom na to da se u praksi često pominje termin:

Zadovoljavajući saobraćajni znak, treba reći da je to znak kod kojeg kvalitet

svetloodbojne (retroreflektujuće) folije ne bi trebalo da bude pogoršan uticajem prirodnih

uzroka (do stanja da gubi svojstva koja su mu namenjena kada se gleda iz vozila u pokretu

pri normalnim uslovima za vožnju.

19

9. ODRŽAVANJE VERTIKALNE SIGNALIZACIJE

Kvalitetno održavanje vertikalne signalizacije značajno utiče na njenu efikasnost i

trajnost, pa su neophodni stalna kontrola elemenata signalizacije i preduzimanje neophodnih

mera održavanja. Sam proces održavanja elemenata vertikalne signalizacije može se sagledati

kroz:

neposredno održavanje i

formiranje tzv. inventara signalizacije.

Neposredeno održavanje se ostvaruje kroz:

vizuelnu kontrolu signalizacije,

merenje retrorefleksije,

merenje koordinata boja,

redovno čišćenje i održavanje.

Vizuelna kontrola je neophodna radi ustanovljavanja vidnih promena na znaku. Riječ je

o najjednostavnijoj metodi, ona je nezamenjiva, jer se njome uočavaju sve fizičke deformacije i

oštećenja, kao i ostale promene na znaku.

Merenje retrorefleksije se obavlja periodično (nakon jedne, odnosno dve godine

eksploatacije), uz vođenje detaljne evidencije. Ovim merenjima se utvrđuje trenutno stanje

retrorefleksije znaka i upoređuje sa standardom propisanim vrednostima, na osnovu čega se

donose dalje odluke u domenu održavanja. Mjerenja se vrše specijalnim uređajima

(retroreflektometrima) direktno na terenu.

Merenje koordinata boja većinom se obavlja u specijalizovanim laboratorijama, dok se

na terenu mogu vizuelno konstatovati pojave izbledelosti boja na znakovima.

Čišćenje (pranje) i redovno održavanje su najvažniji vid održavanja. Retroreflektujući

znakovi, kao i znakovi sa vlastitim osvetljenjem, peru se blagim rastvorima neagresivnih

sredstava.

Razne popravke i zamena dotrajalih delova, odnosno celih znakova, spadaju, takođe, u

domen održavanja. To je posebno važno kod znakova sa vlastitim osvetljenjem, jer je često

potrebno da se menjaju pregorela rasvjetna tijela, odnosno djelovi instalacije. Tako se formira

ažuriran tzv. saobraćajni putni katastar.

Formiranje baze podataka o signalizaciji podrazumeva ažurno registrovanje,

20

lokalizaciju i pribavljanje informacija o signalizaciji na putevima, kao i stanju održavanja puteva.

Tako se formira ažuriran tzv. saobraćajni putni katastar.

ZAKLJUČAK

U skladu sa rastućim potrebama saobraćaja i ljudi kao sastavnog dela i korisnika

saobraćajnog sistema, neophodno je izvršiti redizajniranje postojećeg sistema komunikacije

između sistema i korisnika istog. Sve složeniji uslovi u kojima se saobraćaj odvija nameću

potrebu opisivanja sve složenijih situacija, na što je moguće jednostavniji način. Neminovnost je

povećanje broja jedinica osnovne komunikacije, u ovom slučaju znakova kao pojava, ali i

poboljšanje kvaliteta predviđene signalizacije. Svako odstupanje od unapred propisanih pravila

dovodi korisnika sistema saobraćaja u težak položaj i u situaciju da ne razume na pravi način

određenu poruku koja mu se signalizacijom prenosi, a prestavlja upustvo za njegovo dalje

ponašanje. Ovo može da ima i teže posledice u zatvorenom sistemu kakav je autoput. Zbog toga

je veoma važno da standardi budu kvalitetni i da se ne menjaju prema potrebama projektanata. I

nikako ne sme da se improvizuje, odnosno da se koriste nestandardizovani elementi za koje samo

projektant misli da će korisnicima biti jasni i da će ih razumeti. Ipak svedoci smo da se na

putevima nailazi na dosta znakova koji po elementima ne odgovaraju važećim standardima i

pravilniku o saobraćajnim znakovima. Naravno, ima vrlo mnogo i dobro projektovane i izvedene

signalizacije, ali je potrebno obratiti pažnju na poštovanje važećih propisa, bilo Pravilnika o

saobraćajnim znakovima ili relevantnih JU standarda. Smisao saobraćajnih znakova jeste da

korisnicima ukaže na pružanje puta do određenog odredišta, odnosno na položaj odredišta na

putu, a ne da svakog korisnika odvede do njegovog cilja putovanja.

21

LITERATURA

1. M.Inić, Bezbednost drumskog saobraćaja, Novi Sad, Srbija, 2001.

2. Milošević, S., Percepcija saobraćajnih znakova, Саобраћајни факултет, Београд,

1984.

3. Zdravković P., Elementi Saobraćajnog projektovanja– vertikalna signalizacija, SF,

Beograd, 2003.

4. Inić M.: Bezbednost drumskog saobracaja, FTN, Novi Sad, 2005.

22

23