saol an déagóra nua copy...ag cuardach an fhaisin is déanaí. is ré nua é ré na...

SAOL AN DÉAGÓRA SÉADHAN DE POIRE

2

Saol an Déagóra Past Leaving cert questions.

2019

2018

2017


3

2016

2015

2014


4

2013

2012


5

Saol an Déagóra

Cad é saol an déagóra?

1. Teicneolaíocht

à Na meáin shóisialta à Netflix / NowTV

2. Oideachas

à An scoil à Córas na bpointí

3. Alcól & Drugaí

à Éalú / Slí éalaithe

4. Deiseanna

à Ollscoil àTaistil

5. Féidearachtaí

àPoist

6. Caitheamh Aimsirí

àCeol àAclaíocht / Spórt àTeicneolaíocht

7. Sláinte

à Meabhairshláinte àRaimhre


6

An t-Ainmfhocal

• Séard is brí le hAinmfhocal [Noun] ná focal a ainmníonn duine nó rud nó áit.

Mar shampla : Máire , Seán , Gaillimh , Maigh Eo , madra , cailín.

• Sa Ghaeilge tá dhá inscne;

1. Baininscneach

2. Firiscneach

Baininscneach 1) Ainmneacha :

Samplaí à Máire / Aoife

2) Tíortha (seachas ; Sasana , Meiriceá , Ceanada , Meicsiceó , Málta , Iosrael)

Samplaí à An Fhrainc / An Phortaingéil / An Fhionlainn

3) Teangacha (seachas ; Béarla)

Samplaí à an Ghaeilge / an Iodáilis / an Ghearmáinis

4) Ainmfhocal a chríochnaíonn ar – óg, – eog , - lann

Samplaí à an fhuinneog / an leabharlann / an tsaotharlann

5) Ainmfhocal le siolla amháin a chríochnaíonn ar chonsan caol.

Samplaí à an scoil / an pháirc / an oifig

6) Ainmfhocal le níos mó ná siolla amháin a chríochnaíonn ar – acht , - eacht , - íocht

Samplaí à an fhilíocht / an litríocht / an bhitheolaíocht

Checklist 1. 2. 3. 4. 5.


7

Firinscneach

1) Gairmeacha Samplaí à an Garda / an Dochtúir

2) Ainmfhocal le siolla amháin a chríochnaíonn ar -acht , -eacht Samplaí à an ceacht / an beacht /

3) Ainmfhocal a chríochnaíonn ar ghúta. Samplaí à an t-uisce / an duine / an guta

4) Cuid mhaith ainmfhocal a chríochnaíonn ar ; - eoir , - óir, - úir , -éir , -aí , -ach . Samplaí à an múinteoir / an siúinéir / an ceoltóir

5) Roinnt ainmfhocal a chríochnaíonn ar ; -án , -ar , - ín . Samplaí à an cupán / an t-arán / an slaghdán / an gairdín

Checklist 1. 2. 3. 4. 5.

Top Study Tip 1. If a word starts with the letter

‘d’ or ‘t’ after an you cannot make a change.

i) Tuiscint {bain} à an tuiscint 2. You cannot put a t before a

noun beginning with ‘S’ if c,f,m,p,t is the second letter.

i) Scoil {bain} à an scoil ii) Smailc {bain} à an smailc


8

Firinscneach Baininscneach

-(e)adh Cuireadh / samhradh / geimhreadh -(a)íl Ríl / sciotaíl / straoisíl

-(a)í Freastalaí / leabharlannaí / rúnaí -(e)áil Cloisteáil / cniotáil / admháil

-án Gearán / bradán / slaghdán -(a)ilt Deighilt / tochailt / dúbailt

-ch Cléireach / fathach / oifigeach -(a)int Féachaint / coimhlint / tairiscint

-éad Paicéad / céad / lipéad -áint Taispeáint / tiomáint

-éar Páipéar / fear / piléar -aois / ís Bunaois / anailís / coicís

-éir Báicéir / siúinéir / búistéir -chan Athbheochan / nuachan

-eoir Taighdeoir / múinteoir / bunaitheoir -airt Imirt / buairt / contúirt

-óir Ceoltóir / bádóir -(e)ach Bratach /

-ín Gairdín / claibín -(e)acht Cosúlacht / ábaltacht

-(i)úir Táiliúir / saighdiúir / dochtúir -(a)íocht Litríocht / bitheolaíocht / dífhostaíocht

-s Riachtanas / cleas /costas -úil Barúil / andúil

-ste Páiste / coláiste / buntáiste -úint Giniúint / leanúint / oiliúint

-ún Patrún / seisiúin -lann Leabharlann / saotharlann

-úr Siosúr / clabhsúr -eog / óg Dallamullóg / meancóg

-s(caol) Uirlis / cúis


9

An t-Ainmfhocal {Uatha}


Consan

S

Guta

1) Ainmfhocail a

thosaíonn ar

Chonsan

An Fear

An Cailín

{Faic}

An bhean

An fheirm

‘séimhiú’

2) Ainmfhocail a

thosaíonn ar

S

An Sagart

An Séipéal

{Faic}

An tseachtain

An tsíocháin

Le ‘t’

3) Ainmfhocail a

thosaíonn ar

Ghuta

An t-uisce

An t-asal

Le t-

An oíche

An oifig

{Faic}


10

Maidir leis na hAinmfhocal seo a leanas ;

Briathar {Fir}

an ____________

Aontas {Fir}

an ____________

Báisteach [Bain]

an ____________

Fadhb [Bain]

an ____________

Deatach {Fir}

an ____________

File {Fir}

an ____________

Eolaí ({Fir}

an ____________

Ealaín [Bain]

an ____________

Córas {Fir}an

____________

Éan {Fir}

an ____________

Codarsnacht [Bain]

an ____________

Fear {Fir}

an ____________

Focal {Fir}

an ____________

Grian [Bain]

an ____________

Gealach[Bain]

an ____________

Gruaig[Bain]

an ____________

Oifig [Bain]

an ____________

Meas {Fir}

an ____________

Mothúchán {Fir}

an ____________

Fáth {Fir}

an ____________

Paidir [Bain]

an ____________

Scoil [Bain]

an ____________

Rang {Fir}

an ____________

Ríomhaire {Fir}

an ____________

Cathaoir [Bain]

an ____________

Sagart {Fir}

an ____________

Téama {Fir}an

____________

ócáid [Bain]

an ____________

Top Study Tip

1.


11

An t-Ainmfhocal Iolra

1. Úsáidtear ‘na’ {an t-alt} san uimhir Iolra.

2. Ní chuirtear séimhiú riamh ag tús an ainmfhocail.

3. Cuirtear ‘h’ roimh ainmfhocal a thosaónn ar ghutaí.

4. Tá dhá chinéal Iolra : Lagiolra / Tréaniolra

Mar Shampla ;

Ainmfhocal Uatha Iolra

1. Cóip {Bain} an na

2. Iascaire {Fir} an na

3. Bileog {Bain} an na

4. Botún {Fir} an na

5. Ábhar {Fir} an na

6. Cáthair {Bain} an na

7. Rialtas {Fir} an na

8. Iondaí {Fir} an na


12

Lagiolraí A) Má chríochnaíonn an tuiseal ainmneach iolra ar chonsan caol {-in,-ir,-is}

B) Má chuirtear -a leis an tuiseal ainmneach uatha chun an iolra a chruthú.

Tréaniolraí

1. Na hainmfhocail eile nach bhfuil cosúil le (A) nó (B) thuas.

2. De ghnáth cuirtear críoch nua leis an ainmfhocal nó athraíonn an t-

ainmfhocal go hiomlán.

Ainmfhocal Ainmfhocal Iolra

1. Ball na baill

2. Dualgas na dualgais

3. Iarratas na hiarratais

4. Bileog na bileoga

5. Dialann na dialanna

Ainmfhocal Ainmfhocal Iolra

1. Ollscoil na hollscoileanna

2. Cruinniú na cruinnithe

3. Doras na doirse

4. Fadhb na fadhbanna

5. aidhm na hadihmeanna Top Tips 1. 2. 3.

Top Tips 1. 2. 3.


13

Lagiolra nó Tréaniolra Ainmfhocal Lag nó Tréan Freagra

1. Scoil Tréan na scoileanna

2. Scrúdú na

3. Cathair na

4. Post na

5. Traein na

6. Freagracht na

7. Oifig na

8. Baile na

9. Fadhb na

10. Teicneolaíocht na

11. Spórt na

12. Radharc na

13. Leaba na

14. Ticéad na

15. Sráid na


14

Ainmfhocal & Aidiacht • When using the adjective {An Aidiacht} in the Tuiseal Ainmneach,

Cuspóireach agus Tabharthach in the singular we do the following ;


Cheannaigh mé leabhar beag dubh Tá an áit phlódaithe

Ainmhí fíochmhar is ea an leon Tá an fhuinneog bheag briste

Clár simplí is ea é The Simpsons Beidh gruaig chatach aige go luath.

• When we put ‘an’ {an t-alt} before a feminine noun {ainmfhocal

bhaininscneach} that starts with S it takes a ‘t’ before it.


Chonaic mé sagart mór An tseachtain chinniúnach a bhí ann.

Chuaigh sé go dtí an siopa Bíonn an tseafóid chéanna ar siúl go minic

D’Fhéach sé ar an sionnach


15

Ceachtanna Gramadaí

1. Iarracht mór {bain} = _________________

2. Cáipéis beag {bain} = ___________________

3. File mór {fir} = ___________________

4. Eolas cuí {fir} = ___________________

5. Sagart ceart {fir} = ___________________

6. Cúis ceart {bain} = ____________________

7. Moladh mór{fir} = ___________________

8. Údar cáiliúil {fir} = ___________________

9. Ceist dúshlánach {bain} = ___________________

10. Gaeilge ceart {bain} = ___________________

11. Siopa beag {fir} = ___________________

12. Aiste fada {bain} = ___________________

13. Amhránaí dathúil {fir} = ___________________

14. Dalta sláintiúil {fir} = ___________________

15. Fianaise bréagach {bain} = ___________________


16

Cuir isteach an leagan ceart den Ainmfhocal agus den Aidiacht ; 1. [An : dalta : cliste ] = _________________________________

2. [An : buachaill : dána ] = _____________________________

3. [An : cáilín : ceart ] = _________________________________

4. [An : ámhránaí : cumasach ] = _________________________

5. [An : bileog : bán ] = _________________________________

6. [An : fuaim : binn ] = _________________________________

7. [An : bóthar : fada ] = ________________________________

8. [An : fírinne: searbh ] = ______________________________

9. [An : seomra : folamh ] = _____________________________

10. [An : eolas : cuí] = _________________________________

11. [An : mála : mór ] = _____________________________


17

12. [An : céad : cúis ] = _____________________________

13. [An : dara : fáth ] = _____________________________

14. [An : duine : muirneach ] = _____________________________

15. [An : acht : casta ] = _____________________________

16. [An : obair : deacair ] = _____________________________

17. [An : gruaig : fionn ] = _____________________________

18. [An : áit : pléisiúrtha ] = _____________________________

19. [An : ceacht : deacair ] = _____________________________

20. [An : farraige: caite ] = _____________________________


18

Saol an Déagóra Oscailt 1

Tá saol an déagóra sa lá atá inniu ann an- deacair. Táim dúdhóite de bheith ag

cloisteáil go bhfuil ‘saol an mhadra bháin’ ag aos óg an lae inniu. Is blianta deacra

agus fada iad gan dabht, ach thar aon ní eile, is blianta tábhachtacha iad. Tagann fás

fisiciúil ar dhéagóirí le linn na mblianta seo. Ina theannta sin, tagann fás ar leibhéal

na haibíochta freisin. Is rud ollmhór é seo, bíonn daoine óga ag ullmhú don chuid

eile den saol. Bíonn déagóirí faoi bhrú le gach saghas ruda, na scrúduithe móra, na

meáin shóisialta, bulaíocht, agus rudaí eile ar nós alcól agus drugaí. Níl taithí ag

tuismitheoirí an lae inniu ar shaol an déagóra mar atá sé anois.

1. saol an déagóra –

2. an- deacair –

3. dúdhóite –

4. aos óg –

5. blianta deacra –

6. fás fisiciúil –

7. leibhéal na haibíochta -

8. ag ullmhú –

9. na meáin shóisialta –

10. taithí –

11. mar atá sé anois -


19

Oscailt 2

Cloistear an seanfhocal go minic “Is breá an ní an óige ach ní thiocfaidh sí faoi dhó”.

Ní lia duine ná tuairim ach dar liom féin séard atá i gceist leis an ráitéas seo ná gur

rud álainn í an óige agus ní cheart dúinn í a mhilleadh. Ach an bhfuil déagóirí ag

baint taitnimh as a n-óige? Creidtear go forleathan go bhfuil saol éasca ag aos óg an

lae inniu. Is blianta casta agus crua iad na déaga. Bíonn muintir an domhain ag súil

le mórán ó dhéagóirí. Tuigeann gach mac máthair go bhfuil i bhfad níos mó saoirse

agus féidearachtaí ag déagóirí an lae inniu ná mar a bhí riamh. Ar an drochuair,

cruthaítear fadhbanna eile de dheasca na bhféidearachtaí nua seo. San aiste seo

tabharfaidh léiriú cuimsitheach ar fhás agus ar fhorbairt saol an déagóra nua-

aimseartha.

1. Cloistear –

2. seanfhocal –

3. an ráitéas –

4. an óige –

5. a mhilleadh –

6. go forleathan –

7. saol éasca–

8. blianta casta & crua –

9. saoirse –

10. féidearachtaí –

11. ar an drochuair –

12. léiriú cuimsitheach –

13. Forbairt –

14. Nua-aimseartha -


20

Teicneolaíocht 1 à {Na Meáin Shóisialta}

‘Is cuma leis an óige cá leagann sí a cos’ agus is fíor go mbíonn daoine óga i gcónaí

ag cuardach an fhaisin is déanaí. Is ré nua é ré na teicneolaiochta agus tá ról lárnach

ag an teicneolaíocht agus na fóin phóca i saol an déagóra. Deirtear go minic gurb é

an fón póca an rud is tábhachtaí do dhéagóirí. Úsáideann gach duine na meáin

shóisialta. Caitear an iomarca ama ag stanadh ar scáileán. Bíonn daoine óga ag

labhairt ar líne lena gcairde seachas dul amach leo. Cuireann déagóirí barraíocht

béime ar líon na leantóirí a bhfuil acu. Bíonn déagóirí in iomaíocht lena chéile chun

níos mó leantóirí a mhealladh. Níl sé seo sláintiúil do mheabhairshláinte an déagóra.

An bhfuil leantóirí ar líne níos tábhachtaí ná cairde i saol an déagóra inniu?

1. Ag cuardach –

2. An fhaisin is déanaí –

3. Ré na teicneolaíochta –

4. Ról lárnach –

5. An rud is tábhachtaí –

6. An iomarca ama –

7. Scáileán -

8. Barraíocht béime -

9. Líon na leantóirí -

10. In iomaíocht–

11. A mhealladh –

12. Sláintiúil –

13. Meabhairshláinte –

14. Níos tábhachtaí –

15. Cairde -


21

Teicneolaíocht 2 à {Instagram}

Tá na meáin shóisialta go mór chun cinn i saol an déagóra. Athraíonn na meáin is

mó go hiondúil, bhíodh Facebook mar rí na meán shóisialta ar feadh tamaill. Anois

tá Instagram i mbarr réime i láthair na huaire. Séard atá i gceist le Instagram ná go

roinneann tú pictiúir le do lucht leanúna agus is féidir le daoine scríobh fúthu. Tá na

daoine is cáiliúla ar domhan ag roinnt a gcuid pictiúir. Taispeántar na daoine is

dathúla, is tanaí, is foirfe ar an suíomh seo. Ní thuigeann mórán daoine cumhacht

agus tionchar na bpictiúr seo ar dhéagóirí. Is minic a bhíonn na pictiúir chéanna seo

mí-réalaíoch agus bíonn déagóirí in ísle brí toisc nach mbreathnaíonn siad mar an

gcéanna leo. Tá Instagram mar chárta poist an ré nua, chun insint do dhaoine faoi

do shaoire iontach agus daoine a chur in éad leat!

1. Na meáin shóisialta –

2. Go mór chun cinn-

3. Rí na mean shóisialta –

4. i mbarr réime –

5. lucht leanúna –

6. is dathúla –

7. is tanaí –

8. is foirfe –

9. cumhacht

10. tionchar –

11. pictiúir chéanna

12. míréalaíoch –

13. in ísle brí –

14. a chur in éad leat -

saol an déagóra nua copy...ag cuardach an fhaisin is déanaí. is ré nua é ré na...

Documents